›
›

Giáo trình vẽ kỹ thuật cơ khí

pdf 146 trang phuongnguyen 2220
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình vẽ kỹ thuật cơ khí", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_ve_ky_thuat_co_khi.pdf

Nội dung text: Giáo trình vẽ kỹ thuật cơ khí

  1. Thực hiện ebooks : vietv4h8 ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA Leâ Khaùnh Ñieàn & Vũ Tiến Đạt VEÕ KYÕ THUAÄT CÔ KHÍ
  2. 12 Chöông 1 CAÙC LOẠI BẢN VẼ CƠ KHÍ 1 KHAÙI NIỆM Baûn veõ laø moät phöông tieän truyeàn thoâng giöõa caùc nhaø kyõ thuaät. Trong ngaønh kyõ thuaät cô khí tuøy theo yeâu caàu, muïc ñích caàn truyeàn thoâng maø ngöôøi ta ñeà ra caùc loaïi baûn veõ khaùc nhau. 1.1.1 Baûn veõ hình chieáu phaúng vaø baûn veõ khoâng gian: -Baûn veõ hình chieáu phaúng hai chieàu: laø keát quaû cuûa do pheùp chieáu tröïc phöông (Orthogonal Projection) töùc chieáu vuoâng goùc vaät thöïc trong khoâng gian xuoáng maët phaúng -Baûûn veõ truïc ño: laø baûn veõ vaät theå trong khoâng gian 3 chieàu duøng pheùp chieáu song song. Trong kyõ thuaät khoâng duøng pheùp chieáu phoái caûnh (Perspective Projection) ñeå bieåu dieån hình khoâng gian nhö trong kieán truùc. Tröôùc ñaây khoaûng 20 naêm, baûn veõ phaúng ñöôïc xem nhö laø ngoân ngöõ chính trong saûn xuaát cô khí vaø kyõ sö, coâng nhaân, caùc nhaø kyõ thuaät chæ laøm vieäc treân baûn veõ hình chieáu coøn baûn veõ ba chieàu khoâng coù giaù trò kyõ thuaät chæ duøng ñeå giaûi thích cho nhöõng ngöôøi khoâng chuyeân moân. Nhöng trong nhöõng naêm gaàn ñaây, do söï buøng noå cuûa ngaønh khoa hoïc maùy tính, söï phaùt trieån vaø hieän ñaïi hoùa cuûa ngaønh maùy coâng cuï maø baûn veõ ba chieàu coù moät giaù trò kyõ thuaät treân caùc maùy CNC. Baûn veõ ba chieàu baây giôø chaúng nhöõng daønh cho con ngöôøi maø coøn daønh cho maùy ñoïc vaø gia coâng chính xaùc vôùi dung sai yeâu caàu ñöôïc veõ treân baûn veõ ba chieàu trong caùc phaàn meàm chuyeân moân nhö Proengineer, Cimatron Trong phaïm vi veõ kyõ thuaät cô khí chuùng toâi chæ taäp trung vaøo caùc baûn veõ cô khí chieáu phaúng hai chieàu coå ñieån trong cô khí ñeå reøn kyõ naêng veõ tay vaø trình baøy keát caáu cô khí. Sau ñaây seõ baøn chi tieát veà caùc loaïi baûn veõ hai chieàu naøy. Hieän nay treân theá giôùi coù 2 nhoùm tieâu chuaån chính laø tieâu chuaån Quoác teá ISO vaø tieâu chuaån Myõ ANSIõ. Tieâu chuaån Vieät Nam veà Veõ kyõ thuaät cô khí cuûa TCVN döïa theo tieâu chuaån quoác teá ISO neân duøng Pheùp Chieáu Goùc Thöù Nhaát (First Angle Projection) nhö hình 1.1 sau:
  3. 13 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Hình 1.1 Vò trí 6 hình chieáu trong Pheùp chieáu Goùc thöù Nhaát cuûa Quoác teá ISO vaø Vieät Nam TCVN
  4. 14 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Coøn Anh Myõ duøng pheùp chieáu phaàn tö thöù ba (Third Angle Projection). Theo caùch naøy quan saùt vieân ñöùng taïi choå vaø moät hình hoäp laäp phöông töôûng töôïng trong suoát bao quanh vaät veõ, treân maët hoäp noåi leân caùc hình chieáu. Hình chieáu naèm giöûa quan saùt vieân vaø vaät bieåu dieãn. Theo caùch naøy thì khi hoäp ñöôïc khai trieån phaúng thì hình chieáu baèng ñaët ôû treân, hình chieáu ñöùng ñaët beân döôùi, hình caïnh nhìn töø traùi thì ñaët beân traùi nhö hình 1.2 Hình 1.2 Chieáu tröïc phöông Goùc Thöù Ba kieåu Myõ Treân moät soá baûn veõ cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi coù veõ kyù hieäu chieáu kieåu Quoác teá (Chieáu goùc thöù 1) hay chieáu kieåu Myõ (Chieáu goùc thöù 3) nhö sau:
  5. 15 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Daáu hieäu chieáu kieåu TCVN- Quoác teá Daáu hieäu chieáu kieåu Myõ Treân caùc baûn veõ TCVN maëc nhieân duøng pheùp chieáu goùc thöù 1 vaø khoâng ghi kyù hieäu gì caû. 1.2 PHAÂN LOAÏI CAÙC BAÛN VEÕ PHAÚNG CÔ KHÍ 1.2.1 Baûn veõ sô ñoà (schema) Baûn veõ sô ñoà laø baûn veõ phaúng bao goàm nhöõng kyù hieäu ñôn giaûn quy öôùc nhaèm theå hieän nguyeân lyù hoaït ñoäng nhö sô ñoà cô caáu nguyeân lyù maùy, sô ñoà maïch ñieän ñoäng löïc vaø ñieàu khieån ñoäng cô, sô ñoà giaûi thuaät cuûa chöông trình tin hoïc, ñieàu khieån PLC. Thí duï sô ñoà maïch ñieän nhö hình 1.3 Hình 1.3a Sô ñoà maïch ñieän
  6. 16 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Hình 1.3b Sô ñoà heä thoáng baùnh raêng Khi trình baøy ñeán caùc boä truyeàn, chuùng toâi seõ ñöa ra sô ñoà ñoäng veà ñoái töôïng nghieân cöùu. Sô ñoà ñoäng maùy raát quan troïng vaø quyeát ñònh khaû naêng laøm vieäc, keát caáu cuûa maùy sau naøy. Trong sô ñoà maùy coù theå coù baûng thoâng baùo veà ñaëc tính ñoäng hoïc, ñoäng löïc hoïc cuûa heä thoáng. 1.2.2 Baûn veõ thaùo rôøi (explosive drawing) Trong caùc taøi lieäu kyõ thuaät daønh cho giaûi thích, quaûng caùo, duøng trình baøy cho nhöõng ngöôøi khoâng chuyeân veà kyõ thuaät thöôøng veõ kieåu khoâng gian ba chieàu vôùi caùc chi tieát ñaõ thaùo rôøi vaø ñang ôû ñuùng vò trí saün saøng laép raùp.
  7. 17 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Hình 1.4 Baûn veõ thaùo rôøi 1.2.3 Baûn veõ laép raùp (Assembly Drawing) hay baûn veõ keát caáu (Structure Drawing) Döïa theo sô ñoà truyeàn ñoäng ñaõ trình baøy ôû treân, nhaø kyõ thuaät duøng nhöõng kieán thöùc chuyeân moân coù lieân quan ñeå tính toaùn söùc beàn chi tieát maùy, kinh nghieäm coâng ngheä, dung sai laép raùp, tham khaûo soå tay kyõ thuaät ñeå taïo neân baûn veõ laép raùp hay baûn veõ keát caáu. Coù theå noùi baûn veõ laép raùp laø söï bieåu hieän moät caùch cuï theå caùc boä phaän maùy hay cô caáu, döïa treân khaû naêng coâng ngheä thöïc teá, cuûa baûn veõ sô ñoà. Baûn veõ laép raùp theå hieän toaøn boä keát caáu cuûa maùy vaø coù yù nghóa quan troïng, coù baûn veõ laép laø coù theå coù chieác maùy trong yù töôûng vaø coù theå hieän thöïc thöïc söï trong töông lai. Taøi lieäu naøy taäp trung vaøo caùc caùch bieåu dieãn moät baûn veõ laép vaø luyeän kyõ naêng ñoïc baûn veõ laép cho sinh vieân. Coù nhieàu baøi taäp veà baûn veõ laép ñeå sinh vieân töï nghieân cöùu kyõ naêng laép raùp trong ñieàu kieän coâng ngheä taïi nöôùc ta. 1.2.4 Baûn veõ chi tieát (detail drawing, part drawing) Baûn veõ chi tieát laø baûn veõ rieâng töøng chi tieát trích ra töø baûn veõ laép ñaõ trình baøy ôû treân vôùi nhöõng yeâu caàu rieâng veà coâng ngheä saün saøng ñem gia coâng thaønh chi tieát thaät. Baûn veõ chi tieát laø muïc tieâu thöù nhì sau baûn veõ laép maø sinh vieân cô khí caàn naém baét. Töø chi tieát trong khoâng gian 3 chieàu (hình chieáu truïc ño) ngöôøi ta bieåu dieãn chi tieát 2 chieàu nhö hình 1.5 nhö sau:
  8. 18 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Hình 1.5 Hình veõ chi tieát 2 chieàu vaø hình chieáu truïc ño 3 chieàu Trong phaïm vi taøi lieäu naøy, chuùng ta taäp trung vaøo hai loaïi baûn veõ chi tieát vaø baûn veõ laép. 1.2.5 Tæ leä xích : Tröø caùc baûn veõ sô ñoà, taùch rôøi coù muïc ñích giôùi thieäu thì khoâng coù tæ leä chính xaùc , caùc baûn veõ laép raùp vaø cheá taïo ñieàu phaûi ghi tæ leä trong oâ nhoû ôû gaàn goùc phaûi beân döôùi cuûa khung teân. Tæ leä coù theå phoùng to hay thu nhoû nhaèm taän duïng trieät ñeå dieän tích tôø giaáy veõ ñeán 80%- 85%. Khoâng theå chaáp nhaän moät hình veõ chieám chöa tôùi 50% dieän tích tôø giaáy vaø nhö vaäy noù coù theå ñöôïc veõ trong giaáy khoå nhoû hôn. Hoïa vieân caàn tuaân theo caùc tæ leä tieâu chuaån nhaèm baûo ñaûm söï caân ñoái cuûa hình bieåu dieãn. Hình veõ coù ghi tæ leä xích coøn giuùp cho ngöôøi ñoïc coù theå ño vaø tính ñöôïc moät soá kích thöôùc neáu noù khoâng ñöôïc ghi tröïc tieáp treân baûn veõ (thöôøng laø trong baûn veõ laép) Caùc tæ leä tieâu chuaån cho 2 loaïi baûn veõ nhö sau: Tuy nhieân caùc tæ leä nhö 1:2,5, 1:4, 1:15, 1:25. 1:40, 1:75 hay 2,5:1, 4:1, 15:1, 25:1, 40:1, 75:1
  9. 19 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ ñöôïc khuyeân neân haïn cheá duøng. Soá 1 theå hieän kích thöôùc thaät vaø tæ leä laø giaù trò cuûa phaân soá ñem nhaân voái kích thöôùc thaät seõ ñöôïc kích thöôùc treân baûn veõ. Hình 1.6 vaø 1.7 trang sau trình baøy baûn veõ laép vaø baûn veõ cheá taïo.
  10. 20 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Hình 1.6 Baûn veõ laép
  11. 21 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Hình 1.7 Baûn veõ cheá taïo
  12. 22 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ 1.2.6 Caùc giai ñoaïn trong qui trình saûn xuaát moät thieát bò cô khí: Nhö ta ñaõ bieát ñeå thieát keá vaø cheá taïo moät thieát bò ta caàn phaûi qua nhieàu giai ñoaïn: 1- Giai ñoaïn thieát keá - YÙ töôõng veà saûn phaåm caàn thieát keá. - Ñöa ra caùc phöông aùn. Caùc baûn veõ sô ñoà - Löïa choïn phöông aùn toát nhaát - Tính toaùn keát caáu, veõ baûn veõ laép - Veõ trích ra caùc baûn veõ chi tieát ñeå saún saøng ñem cheá taïo. 2- Giao ñoaïn cheá taïo - Döïa vaøo baûn veõ cheá taïo vaø ñieàu kieän coâng ngheä, maùy duïng cuï maø caùc nhaø cheá taïo trong xöôûng cô khí coù keá hoaïch chænh söûa baûn veõ chi tieát (coù tham khaûo yù kieán cuûa nhaø thieát keá). - Ñeà ra quy trình coâng ngheä cheá taïo cho töøng chi tieát (theo kieåu ñôn chieác cheá taïo thöû). - Cheá taïo töøng chi tieát theo caùc baûn veõ chi tieát vaø quy trình coâng ngheä ñaõ ñeà ra. - Döïa vaøo baûn veõ laép ñeå laép thaønh maùy. - Chaïy thöû nghieäm vaø chænh söõa ñeán khi maùy hoaït ñoäng oån ñònh. - Söûa chöûa, hoaøn thieän laïi caùc baûn veõ laép vaø chi tieát theo maùy cheá thöû ñaõ chaïy thaønh coâng. -Neáu cheá taïo haøng loaït thì caàn söûa chöõa laïi quy trình coâng ngheä cho phuø hôïp vôùi qui moâ saûn xuaát . Trong phaïm vi taøi lieäu naøy, caùc baûn veõ ñeàu xuaát hieän trong giai ñoaïn thieát keá vaø xem nhö saûn phaåm cuûa giai ñoaïn naøy vì keát quaû cuûa vieäc tính toaùn trong giai ñoaïn thieát keá khoâng phaûi laø caùc con soá maø phaûi hieän thöïc thaønh caùc baûn veõ. 1.3 YEÂU CAÀU CUÛA BAÛN VEÕ LAÉP Coù ba yeâu caàu chính cuûa baûn veõ laép.
  13. 23 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ 1- Kích thöôùc: Trong baûn veõ laép ngöôøi ta khoâng veõ chi tieát caùc boä phaän tham gia laép maø chæ chuù troïng bieåu dieãn keát caáu phaàn laép caøng roõ caøng toát, luoân caàn veõ theâm caùc maët caét ñeå ghi ñöôïc kích thöôùc laép, caùc kích thöôùc öu tieân ñöa ra ngoaøi hình veõ, neáu khoâng ñöôïc thì raát haïn cheá ghi kích thöôùc beân trong hình. Trong baûn veõ laép chæ ghi ba loaïi kích thöôùc sau: - Kích thöôùc bao: Cho bieát khoaûng khoâng gian maø caùc boä laép raùp chieám choã, bao goàm kích thöôùc daøi nhaát, roäng nhaát vaø cao nhaát. Kích thöôùc bao khoâng coù dung sai vaø thöôøng coù yù nieäm phoûng chöøng khoâng caàn chính xaùc laém duøng boá trí khoâng gian cho maùy. - Kích thöôùc khoaûng caùch truïc: cho bieát khoaûng caùch truyeàn ñoäng, coù theå chính xaùc coù keøm dung sai nhö trong khoaûng caùch truïc cuûa baùnh raêng, truïc vít baùnh vít hay khoâng caàn chính xaùc vì coù theå taêng giaûm nhö trong boä truyeàn xích, ñai thì khoâng ghi dung sai. Khoaûng caùch caùc bu loâng neàn thöôøng khoâng caàn ghi dung sai. Dung sai khoaûng caùch truïc cuûa boä truyeàn baùnh raêng tra theo h7 trong chöông 3 Moái gheùp hình truï trôn. - Kích thöôùc laép raùp (assembly dimension): bao goàm kích thöôùc danh nghóa vaø kieåu dung sai. Kích thöôùc laép raùp ñöôïc trình baøy roõ ôû chöông 3 Moái gheùp hình truï trôn. 2- Ñaùnh soá chi tieát: Trong baûn veõ laép coù nhieàu chi tieát maùy tham gia laép raùp vì vaäy caàn ñaùnh soá chi tieát ñeå ñònh danh, ñònh vaät lieäu, soá löôïng, kyù hieäu trong baûn keâ ñaët phía treân khung teân. - Kyù soá chi tieát phaûi coù ñoä lôùn töø 2¸2,5 laàn soá ghi trong kích thöôùc, beân döôùi phaûi ñöôïc gaïch baèng neùt cô baûn, ñöôøng thaúng noái chæ vaøo chi tieát ñöôïc veõ baèng neùt maûnh, taän cuøng ñaàu chæ vaøo chi tieát coù moãi chaám troøn cho roõ, ñoä lôùn chaám troøn phuï thuoäc kích thöôùc baûn veõ töø 1 ¸1,5mm trong caùc baûn veõ töø A3 ñeán A0. Kyù soá phaûi ñöôïc ñaùnh traät töï theo voøng cuøng hoaëc ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà ñeå ngöôøi ñoïc baûn veõ ñeå tra cöùu. Khoaûng caùch caùc soá neân caùch ñeàu nhau vaø phaân boá treân moät ñöôøng thaúng. Caùc ñöôøng maûnh chæ vaøo chi tieát khoâng neân caét nhau nhieàu. 3- Baûn keâ: Lieät keâ laïi moät caùch chi tieát caùc soá chi tieát ñaõ ñöôïc ñaùnh treân baûn veõ. Baûn keâ ñöôïc ñaùnh soá ngöôïc töø döôùi leân vaø noäi dung goàm soá thöù töï, teân chi tieát, soá löôïng, vaät lieäu, kyù hieäu (daønh cho oå laên, ren vít) vaø muïc chuù thích coù theå noùi tieâu chuaån hoaëc xuaát xöù. Nhôø baûn keâ ta coù theå ñaùnh giaù gaàn ñuùng ñöôïc: - Khoái löôïng toaøn maùy hay cô caáu.
  14. 24 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ - Giaù thaønh. 1.4 YEÂU CAÀU CUÛA BAÛN VEÕ CHI TIEÁT Baûn veõ chi tieát (detail drawing, part drawing) hay coøn goïi laø baûn veõ cheá taïo ñöôïc hình thaønh sau khi ñaõ coù baûn veõ laép raùp. Do vaäy, ta thaáy veõ baûn veõ chi tieát laø böôùc sau cuøng cuûa giai ñoaïn thieát keá, cuõng nhö baûn veõ laép baûn veõ thieát keá cuõng ñoøi hoûi coù kinh nghieäm veà coâng ngheä. Tuy nhieân, moät baûn veõ cheá taïo thì coù nhöõng yeâu caàu hoaøn toaøn khaùc vôùi baûn veõ laép: Yeâu caàu cuûa baûn veõ chi tieát: Coù 5 yeâu caàu cuûa baûn veõ chi tieát: 1- Kích thöôùc: Neáu trong baûn veõ laép chæ yeâu caàu coù ba loaïi kích thöôùc laø kích thöôùc laép raùp vôùi kieåu dung sai, kích thöôùc khoaûng caùch truïc vaø kích thöôùc bao thì moät baûn veõ chi tieát phaûi coù ñaày ñuû taát caùc caùc kích thöôùc moät caùch chi tieát nhö teân goïi sao cho ngöôøi khaùc khi ñoïc baûn veõ coù theå veõ laïi ñöôïc hay coù theå caét phoâi ñöôïc treân kim loaïi. Ngoaøi ra, caùc kích thöôùc quan troïng thöôøng laø kích thöôùc tham gia laép raùp trong baûn veõ laép caàn phaûi coù dung sai cuï theå. Ví duï, moái laép truï trôn trong baûn veõ laép ghi thì khi veõ baûn veõ chi tieát loã ta phaûi tra dung sai cho kích thöôùc loã f30H8 trong soå tay coâng ngheä cheá taïo maùy vaø ghi f300,08. 0,08 laø vuøng dung sai cuûa loã f30H8. 2- Ñoä nhaùm beà maët (Roughness) Ñeå cheá taïo moät chi tieát khoâng phaûi chæ coù kích thöôùc laø ñuû maø coøn caàn phaûi coù ñoä nhaùm beà maët. Ñoä nhaùm beà maët ñöôïc choïn döïa treân: - Cheá ñoä laøm vieäc: ñoä nhaün boùng caøng cao (caøng boùng) thì ma saùt caøng giaûm neân beà maët caùc oå tröôït khôùp tònh tieán ñoä nhaün boùng phaûi caøng cao. - Ñoä chính xaùc: ñoaïn truïc hay loã coù caáp chính xaùc veà kích thöôùc caøng cao thì töông öùng vôùi ñoä nhaùm caøng cao. Ví duï, beà maët truï laép oå bi, laép voøng phôùt (tieáng Phaùp: Feurtre) thì yeâu caàu ñoä nhaùm phaûi cao. Tuy nhieân ñoä nhaün boùng caøng cao thì giaù thaønh saûn phaåm caøng lôùn vì phaûi qua nhieàu coâng ñoaïn gia coâng tinh nhö maøi, laên eùp toán keùm. Do vaäy vieäc choïn ñoä nhaùm phuø hôïp phaûi coù tính hôïp lyù, tính coâng ngheä vaø phaûi phuø hôïp tình trang coâng ngheä thöïc söï.
  15. 25 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Kyù hieäu vaø caùc caáp ñoä nhaùm thöôøng duøng: Kyù hieäâu: coù ba kyù hieäu ñoä nhaùm ñi keøm vôùi giaù trò ñöôïc ghi phía treân, muõi nhoïn chæ thaúng goùc vaøo beà maët gia coâng neân kyù hieäu vaø trò ñoä nhaùm coù theå xoay chuyeån phuï thuoäc beà maët chæ ñònh. Hình 1.4 Caùc kyù hieäu ñoä nhaùm beà maët Kyù hieäu laø hình aûnh cuûa chöõ r, kyù töï ñaàu tieân cuûa töø roughness Giaù trò ñoä nhaùm: Ñöôïc ghi phía treân kyù hieäu vaø baét ñaàu baèng kyù töï R (Roughness) vaø coù möùc ñoä nhaùm laø: Rz: sai soá trong 5 ñieåm daønh cho beà maët thoâ hoaëc baùn tinh (tieän, phay ) hoaëc sieâu tinh (baûn veõ Vieät Nam khoâng duøng möùc sieâu tinh). Ra: ñoä nhaáp nhoâ trung bình (average) daønh cho beà maët tinh qua maøi, doa Trong caùc quy ñònh tieâu chuaån cuûa TCVN thì coù raát nhieàu daõy giaù trò, nhöng thöïc teá caùc xöôûng cô khí chæ thöôøng duøng caùc caáp ñoä nhaùm sau töø raát thoâ ñeán raát tinh theo 8 trò phoå bieán nhö sau: - RZ320: beà maët raát thoâ khoâng gia coâng, nhö beà maët theùp caùn, vaät ñuùc. - RZ160: beà maët thoâ khoâng gia coâng cô, chæ laøm saïch sau khi ñuùc. Thöôøng duøng khi coù ñaùnh saïch baèng cöôùc. - RZ80: coù gia coâng cô nhöng raát thoâ, nhö baøo, phay thoâ, ít duøng. - RZ40: beà maët gia coâng gia coâng baùn tính nhö tieän, phay baùn tinh raát thöôøng duøng ñeå ghi ñoä nhaùm chung ôû goùc phaûi beân treân baûn veõ chi tieát. - RZ20: Gia coâng tinh cao nhaát coù theå coù baèng dao theùp gioù, hôïp kim cöùng baèng phöông phaùp tieän phay, baøo hay xoïc. Keå töø sau RZ20, ta phaûi gia coâng tinh baèng phöông phaùp doa, maøi vaø duøng trò chieàu cao nhaáp nhoâ trung bình Ra ñeå ñaùnh giaù:
  16. 26 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ - Ra2,5: Maøi thoâ hay doa baèng tay - Ra1,25: Maøi baùn tinh, doa maùy - Ra0,625: Maøi tinh, doa, ñaùnh nhaùm tinh 3- Sai soá hình hoïc vaø vò trí töông quang Sai soá hình hoïc: laø sai soá cuûa chính baûn thaân beà maët ñoù, thöôøng laø duøng cho caùc beà maët thoâ. Taát caû ñôn vò ñeàu tính baèng mm. Sai soá hình hoïc bao goàm: - Ñoä khoâng troøn hay ñoä oval: coù kyù hieäu vôùi muõi teân chæ vaøo beà maët truï caàn chæ ñònh ñoä oval toái ña 2,5mm. Ví duï, coù theå duøng ñoàng hoà so (Phaùp: Comparateur Anh: Dial Indicator) ñeå kieåm tra ñoä oval, hoaëc thoâ hôn coù theå duøng thöôùc caëp ño tìm hieäu ñöôøng kính lôùn nhaát vaø ñöôøng kính beù nhaát, ñoä oval chæ duøng cho maët thoâ khoâng gia coâng nhö vaät ñuùc, reøn. - Ñoä vaùt, ñoä doác (Taper): ví duï, kyù hieäu Ð 1:100 thöôøng duøng cho maët nghieâng vaø tính baèng tg cuûa goùc nghieâng, nhöng ñöôïc vieát vôùi daïng phaàn traêm, ví duï Ð 10:100 töùc tg goùc nghieâng laø 0,1 goùc nghieâng khoaûng 5o45’. - Ñoä coân: ví duï kyù hieäu ∆ 5:100 ñeå chæ tg cuûa goùc coân ñöôïc vieát döôùi daïng phaàn traêm ta coù Ñoä coân = = 2 laàn ñoä doác, ñoä coân thöôøng bieåu dieãn cho beà maët coân thoâ hoaëc tinh. Sai soá vò trí töông quan: laø sai soá so vôùi moät maët chuaån choïn tröôùc, thöôøng ñaây laø chuaån gia coâng vaø ñöôïc choïn tröôùc baèng kyù hieäu chöõ A (neáu coù nhieàu chuaån khaùc coù theå theân B, C) trong khung vuoâng vaø chæ vaøo beà maët, ñöôøng taâm choïn chuaån baèng moät daáu delta. Sai soá vò trí töông quan thöôøng raát ña daïng vôùi caùc kyù hieäu cuøng daáu muõi teân chæ vuoâng goùc vaøo beà maët caàn ghi sai soá töông quan so vôùi maët chuaån. Ta coù theå keå moät soá sai soá töông quan thöôøng gaëp trong cô khí nhö: - Ñoä ñoàng taâm: Trò 0,5 laø khoaûng caùch taâm cuûa beà maët chæ ñònh so vôùi taâm chuaån kyù hieäu laø A. Ñoä ñoàng taâm thöôøng duøng cho beà maët thoâ vaø coù trò thöôøng lôùn hôn 0,5mm.
  17. 27 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ - Ñoä ñaûo höôùng kính: laø hieäu soá baùn kính lôùn nhaát vaø baùn kính beù nhaát cuûa beà maët truï chæ ñònh; thöôøng duøng cho caùc vaät quay nhö baùnh raêng, baùnh ñai so vôùi taâm hay maët truï loã. Giaù trò ñoä ñaûo höôùng kính thöôøng ñöôïc cho baèng 1/4 ñeán 1/2 dung sai ñöôøng kính vaø chæ ño cho caùc beà maët ñaõ gia coâng tinh. Coù theå duøng ñoàng hoà so ñeå ño ñoä ñaûo höôùng kính khi ñaët ñaàu ño vaøo chu vi maët truï caàn ño. - Ñoä ñaûo maët ñaàu: coù cuøng kyù hieäu nhö ñoä ñaûo höôùng kính nhöng ñöôïc ño doïc truïc vaø töïa vaøo maët ñaàu chi tieát quay duøng cho cacù beà maët ñaõ gia coâng tinh vaø raát thöôøng duøng cho caùc vaät quay nhö baùnh raêng, baùnh ñai so vôùi taâm hay maët truï loã. Giaù trò ñoä ñaûo maët ñaàu thöôøng cuõng ñöôïc cho baèng 1/4 ñeán 1/4 dung sai ñöôøng kính vaø chæ ño cho caùc beà maët gia coâng tinh. Cuõng coù theå duøng ñoàng hoà so ñeå ño ñoä ñaûo maët ñaàu. - Ñoä vuoâng goùc: giaù trò cuûa ñoä leäch so vôùi phaùp tuyeán cuûa beà maët taïi ñieåm caàn ño cho tính baèng mm treân 100mm chieàu daøi. - Ñoä song song: giaù trò khoaûng caùch lôùn nhaát vaø beù nhaát emax - emin cho tính baèng mm treân 100mm chieàu daøi cuûa maët, ñöôøng chæ ñònh vaø chuaån. - Ñoä ñoái xöùng: laø sai leäch lôùn nhaát so vôùi chuaån chæ ñònh A cuûa maët chæ ñònh treân chieàu daøi 100mm doïc truïc ñoái xöùng A. Thoâng thöôøng thì: - Maët thoâ, khoâng gia coâng: duøng ñoä sai leänh hình hoïc nhö ñoä khoâng ñoàng taâm vaø ñoä oval. - Maët gia coâng tinh: duøng sai leäch vò trí töông quan maø ñoä ñaûo maët ñaàu vaø ñoä ñaûo höôùng kính laø thöôøng duøng nhaát. Coøn ñoä coân thì duøng caû cho hai beà maët ñeå thoâ vaø gia coâng tinh. 4- Tính chaát cô lyù: thöôøng ghi döôùi yeâu caàu kyõ thuaät. Tính chaát cô lyù beà maët hay theå tích thöôøng xöû lyù baèng cô luyeän hay nhieät luyeän. - Cô luyeän: thay ñoåi cô tính beà maët gia coâng, taêng beàn beà maët baèng caùc bieän phaùp cô hoïc nhö phun bi, laên neùn, laên eùp rung hieän chæ môùi ñöôïc nghieân
  18. 28 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ cöùu chöa coù öùng duïng nhieàu neân ít gaëp trong caùc baûn veõ, neáu coù seõ ghi chuù caùc ñaëc ñieåm cuûa noù. - Nhieät luyeän: thay ñoåi cô tính vaät lieäu baèng caùch thay ñoåi nhieät ñoä ñun noùng vaø laøm nguoäi theo moät quy trình kyõ thuaät nhaát ñònh, coù theå keå ñeán caùc bieän phaùp sau: · Toâi ( Trui): laø bieän phaùp laøm cöùng vaät lieäu baèng caùch nung leân treân nhieät ñoä tôùi haïn roài laøm nguoäi nhanh (nhieät ñoä tôùi haïn tìm ñöôïc baèng caùch tra baûng giaûn ñoà Fe-C khi bieát thaønh phaàn carbon vaø caùc nguyeân toá quyù cuûa vaät lieäu) toác ñoä laøm nguoäi cuõng phuï thuoäc vaät lieäu: Theùp carbon laøm nguoäi nhanh trong nöôùc, theùp hôùp kim laøm nguoäi chaäm hôn trong daàu. Caàn ghi ñoä cöùng (Hardness) sau khi toâi. Thöôøng toâi laø nguyeân coâng sau cuøng neáu chi tieát khoâng qua maøi sau nhieät luyeän. Coù ba ñôn vò ño ñoä cöùng: - HB (Hardness of Brinelle): duøng cho caùc loaïi theùp cheá taïo maùy trong cô khí do Brinelle ngöôøi Phaùp ñeà ra baèng caùch eùp vieân bi toâi cöùng treân beà maët caàn ño. Dieän tích loõm caøng beù khi vaät ño caøng raén cöùng. Thöôøng theùp sau khi toâi coù giaù trò HB töø 250¸300. - HR (Hardness of Rockwell): coù ba möùc ñoä khaùc nhau HRA, HRB, HRC ño baèng caùch eùp muûi coân treân beà maët. HRC thöôøng chæ duøng cho duïng cuï caét vì gia trò ñoä raén lôùn hôn HB raát nhieàu ví duï dao hôïp kim cöùng coù theå ñaït ñoä cöùng töø 60¸65 HRC, baûn veõ cô khí ít duøng ñoä cöùng HR. - HV (Hardness of Vikel): eùp muõi kim cöông hình thaùp leân beà maët caàn ño chæ duøng cho caùc vaät thaät cöùng nhö gang traéng, kim cöông. · UÛ (luoäc): laø bieän phaùp laøm meàm vaät lieäu baèng caùch nung leân treân nhieät ñoä tôùi haïn roài laøm nguoäi chaäm ngoaøi khoâng khí hay chaäm hôn cuøng nhieät ñoä nguoäi cuûa loø (nhieät ñoä tôùi haïn tìm ñöôïc baèng caùch tra baûng giaûn ñoà Fe-C khi bieát thaønh phaàn carbon vaø caùc nguyeân toá quyù cuûa vaät lieäu) toác ñoä laøm nguoäi cuõng phuï thuoäc vaät lieäu: Theùp carbon laøm nguoäi nhanh ngoaøi khoâng khí, theùp hôïp kim laøm nguoäi chaäm hôn cuøng vôùi loø. UÛ hay luoäc thöôøng duøng cho caùc vaät ñaõ toâi cöùng caàn laøm meàm ñeå gia coâng söûa chöõa laïi hoaëc laøm giaûm tính doøn caùc vaät qua caùn nguoäi nhaèm taêng tính deûo, thöôøng luoäc ñöôïc xem nhö lamø hö chi tieát. · Ram: laø bieän phaùp laøm dòu bôùt tính cöùng cuûa vaät lieäu sau khi toâi ñeå choáng nöùt, taêng tính deûo baèng caùch nung leân döôùi nhieät ñoä tôùi haïn roài laøm
  19. 29 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ nguoäi töø töø cuøng loø (nhieät ñoä tôùi haïn tìm ñöôïc baèng caùch tra baûng giaûn ñoà Fe-C khi bieát thaønh phaàn carbon vaø caùc nguyeân toá quyù cuûa vaät lieäu) toác ñoä laøm nguoäi cuõng phuï thuoäc vaät lieäu: Theùp carbon laøm nguoäi nhanh hôn theùp hôïp kim. · Thöôøng hoùa: nhaèm giaûm öùng suaát dö chöùa trong chi tieát maùy hay phoâi sau khi taïo ñeå traùnh daõn nôû, thöôøng ôû nöôùc ta khoâng nhieät luyeän gang nhöng phaûi thöôøng hoùa phoâi gang tröôùc khi gia coâng neáu chi tieát caàn chính xaùc (ví duï: block maùy, bargue segment ) vì neáu khoâng thöôøng hoùa tröôùc thì sau khi gia coâng gang coù theå töï thanh ñoåi kích thöôùc vaø chæ oån ñònh sau khoaûng 1 naêm trôøi. Coù hai bieän phaùp thöôøng hoùa: - Thöôøng hoùa töï nhieân: ñeå phoâi gang trong kho hay ngoaøi trôøi khoaûng 1 naêm tröôùc khi ñem gia coâng cô. - Thöôøng hoùa nhaân taïo: ta thaáy thöôøng hoùa töï nhieân khoâng hieän thöïc vì phaûi chôø ñôïi laâu, khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu saûn xuaát neân ngöôøi ta thöôøng duøng thöôøng hoùa nhaân taïo cuõng töông töï nhö ram nhöng daønh cho phoâi gang, chöa töøng qua toâi. Cuõng coù theå thöôøng hoùa theùp tröôùc khi gia coâng. Noùi chung nhieät luyeän thì toán keùm taêng giaù thaønh saûn phaåm vaø sinh ra nhieàu pheá phaåm. Caàn coù nhieàu kinh nghieäm, thieát bò neân nöôùc ta thöôøng ít duøng tröø tröôøng hôïp cheá taïo thay theá hay söûa chöõa. 5- Vaät lieäu vaø soá löôïng Vaät lieäu vaø soá löôïng chi tieát gia coâng thöôøng phaûi ghi trong khung teân. Soá löôïng chi tieát xaùc ñònh loaïi hình saûn suaát laø ñôn chieác, cheá thöû hay haøng loaït nhoû lôùn hay haøng khoái, noù coù theå quyeát ñònh phöông phaùp gia coâng vaø aûnh höôûng raát nhieàu ñeán giaù thaønh saûn phaåm. Moät soá vaät lieäu vôùi teân chuaån thöôøng duøng trong caùc baûn veõ kyõ thuaät nhö sau: Theùp carbon cheá taïo maùy: C30, C35, C45, C50 Theùp hôïp kim cheá taïo maùy: theùp Crom 40Cr, theùp mangan 45Mn, theùp loø xo 40Si Theùp xaây döïng duøng laøm daøn, khung, voû maùy: CT3,CT4, CT5. Gang xaùm: GX 15-32. Gang caàu: GC. Vaät lieäu phi kim loaïi nhö cao su, daï, amian
  20. 30 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ 1.5 QUY ÑÒNH CHO BAÛN VEÕ KYÕ THUAÄT CÔ KHÍ TRONG TRÖÔØNG BAÙCH KHOA Hieän nay, TCVN chöa coù quy ñònh thoáng nhaát veà khung baûn veõ neân moãi ngaønh, nhaø maùy coù quy ñònh rieâng. Trong phaïm vi moân hoïc Veõ kyõ thuaät cô khí taïi Khoa Cô khí tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa, chuùng toâi ñöa ra moät maãu khung teân cho giaáy A4 ñöùng coù ñoùng taäp (chuù yù theo TCVN khoâng cho pheùp A4 ngang) vaø A3 ñöùng hoaëc ngang ñeå coù tính thoáng nhaát duøng trong trong moân hoïc, tieän cho baøi taäp veà nhaø vaø caùc kyø thi giöõa vaø cuoái hoïc kyø. Nhìn chung quy ñònh khung teân naøy khoâng khaùc laém so vôùi caùc ngaønh khaùc. 1.5.1 Tieâu chuaån khung baûn veõ laép raùp (Chæ daønh cho caùc baøi taäp veõ cô khí treân giaáy A4 trong khoa)
  21. 31 CAÙC LOAÏI BAÛN VEÕ CÔ KHÍ Hình 1.8 Khung teân baûn veõ laép cho baøi taäp treân giaáy A4 1.5.2 Tieâu chuaån khung baûn veõ cheá taïo Hình 1.9 Khung teân baûn veõ cheá taïo cho baøi taäp treân giaáy A4
  22. 32 Chöông 2 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN 2.1 KHAÙI NIEÄM Gheùp chaët hay gheùp cöùng laø bieän phaùp lieân keát caùc boä phaän laïi vôùi nhau maø khoâng cho chuùng coù chuyeån ñoäng töông ñoái vôùi nhau nöõa. Coù hai loaïi gheùp chaët: - Khoâng thaùo ñöôïc nhö ñinh taùn, haøn, daùn. - Thaùo ñöôïc nhö ren vít, then choát, voøng gaêng. Gheùp cöùng caùc chi tieát laïi vôùi nhau nhaèm caùc muïc ñích sau: - Taïo moät khaâu lôùn hôn, coù hình daïng phöùc taïp neáu duøng moät chi tieát thì khoù gia coâng hay khoâng gia coâng ñöôïc. - Deã daøng laép raùp hôn moät chi tieát. - Phoái hôïp söû duïng vaät lieäu hôïp lyù. - Coù theå thay theá moät phaàn neáu hö hoûng phaàn ñoù, neân tieát kieäm. Tuy nhieân, do coù nhieàu boä phaän laép raùp neân chi phí gia coâng, coâng laép raùp lôùn do ñoù coù theå laøm giaù thaønh saûn phaåm cao. Thí duï voû case cuûa maùy vi tính ñeå baøn tröø 2 naép ñöôïc gheùp chaët ñeå khoâng thaùo ñöôïc coøn boä coát giöõa gioø ñaïp pedal xe ñaïp laø moät ví duï roõ nhaát cuûa vieäc gheùp chaët nhöng thaùo ñöôïc. Trong chöông naøy ta chæ taäp trung vaøo caùc chi tieát laép cöùng khoâng thaùo ñöôïc hay thaùo ñöôïc raát khoù khaên. 2.2 ÑINH TAÙN (RIVET) 2.2.1 Moâ taû Coù leõ ñinh taùn ra ñôøi raát laâu, treân 1000 naêm vì vaøo thôøi Trung Coå (Middle Age) taïi chaâu AÂu ñaõ thaáy ñinh taùn xuaát hieän treân caùc boä aùo giaùp, cöûa saét coång thaønh, nhaø thôø Ngaøy nay, ñinh taùn vaãn giöõ moät vò trí quan troïng trong caùc moái gheùp cô khí maët duø daàn daàn ñöôïc thay theá baèng caùc moái haøn cao caáp. Thaùp Eiffel sôn maøu ñen cao treân 300m taïi Paris hieän duøng laøm ñaøi truyeàn
  23. 33 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN hình vaø phaùt thanh laø moät nieàm töï haøo veà taïo taùc cô khí cuûa Phaùp vaø theá giôùi vaøo cuoái theá kyû 19 laø moät coâng trình gheùp hoaøn toaøn baèng ñinh taùn. Naêm 1965, Nhaät cuõng theo ñoù cheá thaùp Tokyo cao treân (500m) sôn ñoû vaø traéng cuõng baèng keát caáu ñinh taùn, nhöng khoâng noåi tieáng vaø coù yù nghóa lòch söû baèng thaùp Eiffel. Hình 2.1 Moái gheùp ñinh taùn theùp Hình 2.1 theå hieän moät moái gheùp ñinh taùn. Hai boä phaän laép raùp caàn khoan hay ñoät hai loã baèng ñöôøng kính ñinh taùn. Ñinh taùn
  24. 34 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN ñöôïc cheá saün moät ñaàu seõ ñöôïc xoû qua loã roài ñaët khuoân muõ leân vaø duøng buùa tay hay buùa maùy ñaäp cho bieán daïng ñuoâi ñinh taùn thaønh muõ ñaàu kia. Hình daùng hình hoïc cuûa moät soá loaïi ñinh taùn sau: Hình 2.2 Thoâng soá hình hoïc cuûa moät soá loaïi ñinh taùn Baûng 2.1 Thoâng soá moät soá ñinh taùn muõ troøn thöôøng duøng d 4 4,5 5 5,5 6 7 8 9 10 11 12 14 16 h 7 8 9 10 11 12 14 16 17 19 21 24 28 c 3 3,5 4 4 4,5 5 5,5 6 7 8 8 10 11 B – – – – – – – – – 24 28 30 34 w – – – – – – – – – 0,8 0,8 1 1 2.2.2 Tính naêng Gheùp baèng ñinh taùn laø moät bieän phaùp höõu hieäu vaø coù ñoä tin caäy cao nhaát chæ sau vaät ñuùc lieàn nguyeân hình. Ñinh taùn coù theå taïo söï kín khít ñöôïc duøng trong noài hôi (vaøo theá kyû tröôùc). Nhöõng boä phaän caàn ñoä oån ñònh cao vaø khoâng thaùo laép cuûa coät cao theá ngaøy nay ñöôïc gheùp baèng ñinh taùn. Thaät ra moái gheùp ñinh taùn coù theå thaùo ñuôïc nhöng raát khoù khaên, laâu vaø toán keùm neáu ñöôøng kính ñinh taùn lôùn (töø 10mm trôû leân) ta phaûi maøi boû moät ñaàu roài duøng ñuïc ñoät ra. 2.2.3 Phaân loaïi vaø phaïm vi söû duïng Coù nhieàu loaïi ñinh taùn vaø caùc bieán theå duøng roäng raõi trong maùy moùc, ñôøi soáng. Coù theå chia ñinh taùn ra laøm caùc loaïi sau: a- Ñinh taùn saét theùp: laø daïng cô baûn nguyeân thuûy coù leõ ra ñôøi tröôùc tieân, ñöôïc cheá taïo saün moät ñaàu coù hình choûm caàu. Tuøy theo taûi troïng caàn eùp hai maët laép gheùp maø choûm caàu coù theå moûng hay
  25. 35 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN daøy. Loaïi taûi naëng nhaát muõ laø 1/2 hình caàu. Coù hai caùch taùn laø taùn nguoäi vaø taùn noùng. - Taùn nguoäi: daønh cho ñöôøng kính döôùi hay baèng 10mm. - Taùn noùng: khi ñöôøng kính treân 10mm nung ñoû ñinh taùn leân tröôùc khi ñöa vaøo loã ñeå taêng tính deûo, giaûm löïc taùn nhöng giaù thaønh ñaét hôn. Moái gheùp ñinh taùn coù giaù trò söû duïng vónh vieãn, ñoä oån ñònh cao, chòu ñöôïc rung ñoäng, khoâng caàn baûo quaûn phöùc taïp nhöng coù moät soá nhöôïc ñieåm sau: - Naêng suaát keùm: Toán nhieàu coâng söùc cho khoan loã treân taám gheùp, ñoát noùng ñoû ñinh taùn, löïc taùn lôùn. - Tieáng oàn raát lôùn, gaây taùc haïi thính giaùc cho coâng nhaân hay nhöõng ngöôøi chung quanh khi taùn. - Khoái löôïng moái gheùp lôùn, naëng do ñaàu ñinh, phaàn chaép hay taáp gheùp theâm (troïng löôïng coù theå taêng theâm 30%). Ñaàu ñinh loài gaây caûn trôû neáu duøng gheùp voû taøu seõ caûn nöôùc vaø laøm giaûm taûi troïng chuyeân chôû cuûa taøu. Taøu Phaùp khi sang ñaùnh nöôùc ta taïi Ñaø Naüng ñeàu laø taøu coù voû gheùp baèng ñinh taùn.
  26. 36 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN Hình 2.3 Moät soá loaïi ñinh taùn b- Ñinh taùn saét chìm moät ñaàu: laø moät caûi tieán cuûa ñinh taùn choûm caàu nhöng phaûi phay, loe hay doa loã coân treân moät maët taám gheùp neân toán coâng söùc nhieàu maø löïc eùp yeáu hôn loaïi choûm caàu. Ñaàu coøn laïi coù theå taùn hình choûm hay truï tuøy theo khuoân muõ. Hình 2.4 theå hieän ñinh taùn chìm moät ñaàu. Ñinh taùn naøy cho moät maët laép gheùp ñeïp nhö trong moái gheùp moyeu vaø vaønh raêng cuûa baùnh raêng thöù caáp trong boä truyeàn nhoâng huù xe Honda.
  27. 37 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN Hình 2.4 Keát caáu moät soá ñinh taùn ñaàu chìm, ñaàu coù goùc 90o Baûng 2.2 Thoâng soá keát caáu ñinh taùn ñaàu chìm d 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 16 18 20 h 4 6 8 10 12 14 16 18 20 24 28 32 36 40 c 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 6 7 8 9 10 E – 0,75 1 1,25 1,5 1,75 2 2,25 2,5 3 3.5 4 4, 5 5 f – 1,8 2,4 3 3,6 – 4,8 – 5 – – – – – l – 3 4 5 6 – 8 – 10 – – – – – Ngoaøi ra coøn coù loaïi ñaàu chìm goùc 60o. c- Ñinh taùn ruùt baèng nhoâm: duøng gheùp caùc taám toân moûng, nhoâm döôùi 1mm coù hieäu quaû vaø naêng suaát cao nhaát trong caùc loaïi ñinh taùn. Caàn duøng moät duïng cuï ñaït bieät laø keàm taùn ruùt. Hình 2.5 theå hieän caáu taïo cuûa moät ñinh taùn ruùt ñang laøm vieäc. Keàm xieát vaø ruùt caây tige (baèng theùp meàm) doïc coù ñaâàu hình caàu laøm oáng nhoâm bieán daïng, loe ra vaø eùp laáy hai beà maët laép raùp. Taùn nhoâm ruùt tieän lôïi, nhanh choùng, reû nhöng chæ cho moät maët ngoaøi ñeïp, maët trong nôi ñaàu oáng nhoâm bieán daïng raát xaáu, chæ duøng cho vaät moûng khoâng chòu löïc nhö baûng hieäu cuûa maùy, khoâng duøng gheùp trong cô khí naëng ñöôïc.
  28. 38 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN Hình 2.5 Keát caáu ñinh taùn ruùt nhoâm d- Ñinh taùn da, simili, vaûi: laø caùc loaïi nuùt baèng kim loaïi (thöôøng laø ñoàng) ñeå trang trí, keát noái hai mieáng da, vaûi. Ña daïng nhöng taát caû ñeàu phaûi ñoät loã thuûng treân mieáng da, vaûi, hai phaàn cuûa ñinh taùn gheùp ôû hai maët ñöôïc taùn chaët, gaáp mí leân nhau. Vieàn cho caùc loã treân tent, baït giuùp loã beàn beà maët, khoâng bò xeù teùt khi treo Keát caáu caùc loaïi ñinh taùn da, vaûi cho trong hình 2.6. 1- Baït Da; 2- Khoen Naép Taùn Treân; 3- Ñoät Coâne; 4- Khoen Döôùi; 5- Ñe Hình 2.6 Taùn taïo khuy ñoàng cho loå treân baït da Ñeå thaùo caùc loaïi ñinh taùn da naøy, ta coù maøi ñöùt phaàn gaáp mí cuûa khoen döôùi.
  29. 39 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN 2.3 HAØN (Phaùp: Soudure, Myõ: Welding) 2.3.1 Ñaëc ñieåm Haøn laø bieän phaùp gheùp kim loaïi maø khoâng theå thaùo ñöôïc. Haøn khí ra ñôøi töø laâu, coøn haøn ñieän môùi khoaûng 100 naêm nay vaø ñaõ coù nhöõng caûi tieán nhanh choùng nhaèm naâng cao chaát löôïng moái haøn, naêng suaát, an toaøn, ñoä oån ñònh vaø tin caäy Ngaøy nay haàu nhö haøn coù theå thay theá 90% cho moái gheùp ñinh taùn. Gheùp baèng haøn coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: Öu ñieåm: - Naêng suaát cao nhaát, khoâng phaûi khoan, ñoät. - Kinh teá nhaát, nhaát laø haøn hoà quang ñieän. - Coù theå caét löôïng kim loaïi daøy ñeán treân 300mm vôùi naêng suaát cao nhaát vaø giaù thaønh reû nhaát maø khoâng phöông phaùp gia coâng cô khí naøo saùnh kòp (caét baèng gioù ñaù). - Coù theå thöïc hieän taïi hieän tröôøng, treân maùy maø khoâng phaûi vaän chuyeån, gaù vaät leân maùy. Nhöôïc ñieåm: - Do phaûi nung noùng neân laøm hö toå chöùc kim loaïi, nhaû toâi chi tieát ñöôïc nhieät luyeän toát, hay gaây bieán cöùng vaät laép gheùp do nguoäi nhanh, bò nöùt vôû khi laøm nguoäi nhanh - Gaây bieán daïng, hö hoûng hình daïng beà maët neân traùnh duøng cho caùc chi tieát ñaõ gia coâng tinh roài. - Ñoäc haïi, do khoùi thuoác haøn xoâng leân maét, hít vaøo muõi. Hoà quang ñieän coù nhieàu tia X, tia aâm cöïc gaây haïi maét vaø laøm boûng da. Nguy hieåm khi laøm vieäc treân cao. - Haøn gioù ñaù neáu baát caån, chaùy ngöôïc coù theå gaây noå bình ñaù, bình oxy noå gaây toån haïi veà nguôøi vaø taøi saûn. - Chaát löôïng moái haøn coå ñieån thöôøng khoâng cao, coù nhieàu veát nöùt, loã boït neân ngaøy xöa caùc coâng trình quan troïng nhö noài hôi aùp löïc khoâng daùm duøng haøn, phaûi duøng ñinh taùn. Tuy nhieân, ngaøy
  30. 40 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN nay nhôø caùc phöông phaùp haøn tieán boä neân haøn laø phöông phaùp chuû yeáu cho vieäc gia coâng noài hôi aùp suaát nhôø nhöõng bieän phaùp kieåm tra hieän ñaïi baèng sieâu aâm 2.3.2 Phaân loaïi vaø phaïm vi söû duïng Muïc ñích cuoán saùch naøy laø nhaém vaøo caùch bieåu dieãn moái haøn neân vieäc moâ taû thieát bò vaø coâng ngheä haøn laø khoâng caàn thieát. Tuy nhieân, giôùi thieäu qua moät soá phöông phaùp haøn vaø phaïm vi söû duïng thì caàn thieát. a- Haøn khí acetylen (haøn gioù ñaù) goàm gioù, oxy, ñaù, khí ñaù, ñaát ñeøn taïo acetylen. Chæ haøn vaät moûng, tole döôùi 1mm baèng gioù ñaù, kim loaïi thöù ba ñöa vaøo coù theå laø saét hay ñoàng. Ngoïn löûa gioù ñaù cho nhieät ñoä ñeán 3000o trong khi nhieät ñoä noùng chaûy cuûa saét theùp khoaûng 1560o. Ñeå traùnh oxit hoùa moái haøn khi ôû nhieät ñoä cao, ta thöôøng nhuùng que kim loaïi vaøo boät haøn the ñeå taåy saïch moái haøn vaø ñaåy khoâng khí ra khoûi vuøng haøn. Moät öu ñieåm ñaëc saéc cuûa haøn gioù ñaù laø caét ñöùt kim loaïi daày nhaát, naêng suaát cao nhaát nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân nhôø taän duïng trieät ñeå tính bò oxid hoùa khi ôû nhieät ñoä cao cuûa theùp. b- Haøn hoà quang ñieän: Do tình côø maø naêm 1890 Elihu Thomson, nhaø saùng cheá noåi tieáng ngöôøi Myõ, ñaõ ñeå chaïm maïch cuûa 2 baûn tuï ñieän chai Leyden, söùc noùng laøm dính 2 daây ñieän laïi khoâng taøi naøo tha’o ra ñöôïc vaø nhö vaäy haøn hoà quang ñieän ra ñôøi vôùi voâ soá öùng duïng laøm thay ñoåi boä maët theá giôùi vaøo cuoái theá kyõ 19. Chuyeân duøng haøn vaät daøy töø 1mm trôû leân vaø coù theå haøn vaät daøy baát kyø, cho moái haøn beàn chaéc coù theå duøngtrong cheá taïo maùy. Tuy nhieân, chaát löôïng beà maët moái haøn (moái haøn coù ngaáu khoâng) thöôøng phuï thuoäc tay ngheà coâng nhaân hôn laø thieát bò. Caùc bieán theå cuûa hoà quang ñieän laø haøn mig, mag, tig. Hieän nay haøn voû taøu, noài hôi, caùc vaät gia duïng chuû yeáu laø duøng haøn ñieän. Maùy haøn ñieän thöïc chaát laø moät maùy bieán theá hieäu theá ra ôû hai ñaàu moû haøn vaø
  31. 41 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN vaät haøn laø 60V ñeå an toaøn, nhöng cuôøng ñoä doøng ñieän haøn raát lôùn toái thieåu laø 30A. c- Haøn aùp löïc (haøm baám) cho moái haøn ñeïp nhaát khoâng caàn kim loaïi thöù ba, hai kim loaïi cuûa vaät haøn töï chaûy döôùi nhieät ñoä cao 3000o vaø bò neùn döôùi aùp löïc neân töï dính nhau. Haøn baám coù nguoàn goác töø haøn thuû coâng goïi laø haøn reøn. d- Haøn vaåy ñoàng: Duøng haøn caùc vaät moûng, chòu löïc cao vaø nhaün ñeïp, duøng haøn noái löôõi cöa goã baèng caùch nung caùc thanh saét noùng ñoû eùp hai ñaàu vaät haøn coù nhuùng haøn the giöõa laø mieáng ñoàng, döôùi taùc duïng cuûa nhieät vaø aùp löïc mieáng ñoàng chaûy ra vaø laøm dính hai kim loaïi. e- Haøn chì (hoaëc haøn thieác, haøn antimone (Anh: Antimony)): Haøn vaät moûng, Block maùy baèng hôïp kim nhoâm Ñaëc bieät haøn chì chæ chòu nhieät thaáp döôùi 150o, coù theå thaùo ra sau naøy deã daøng baèng caùch thoåi noùng chaûy moái haøn chì maø khoâng laøm hö chi tieát. Ví duï, haøn moái noái daây ñieän, thuøng giaûi nhieät oâtoâ (radiateur) haøn chì ñöôïc bieåu dieãn gioáng daùn seõ trình baøy ôû phaàn sau. 2.3.3 Veõ bieåu dieãn moái haøn Ñaây laø muïc ñích chính cuûa chöông naøy. Hieän nay, TCVN coù nhieàu thay ñoåi so vôùi tieâu chuaån tröôùc ñaây cuûa ISO neân chuùng toâi trình baøy caû hai loaïi ñeå sinh vieân deã tham khaûo.
  32. 42 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN Hình 2.6 Chi tieát ñöôïc gheùp baèng haøn Khoâng coù söï phaân bieät phöông phaùp haøn, neáu muoán chæ roõ phöông phaùp haøn coù theå ghi theâm trong yeâu caàu kyõ thuaät hoaëc trong chuù thích cuûa baûn keâ chi tieát. Theo ISO thì: - Vaät moûng döôùi 5mm khoâng caàn vaùt meùp, coù theå haøn tröïc tieáp sau khi keïp chaët hai vaät caàn haøn baèng eteau, kìm baám - Vaät daøy 10 ñeán 20mm thì moåi chi tieát ñöôïc vaùt moät beân vôùi goùc vaùt 30o nghieâng vôùi ñöôøng ngang. - Vaät daøy treân 20mm thì moåi chi tieát ñöôïc vaùt hai meùp goùc 30o maët treân vaø döôùi - Baét buoäc hai vaät phaûi eùp saùt nhau tröôùc khi haøn ñeå: Baûo ñaûm chính xaùc kích thöôùc mong muoán, truyeàn ñöôïc ñieän Beà daøy moái haøn cuõng toái thieåu cuõng baèng beà daøy moûng nhaát cuûa moät trong hai vaät haøn. Hình 2.7 trình baøy kyù hieäu moái haøn theo TCVN tröôùc ñaây Hình 2.7 Trình baøy tieâu chuaån caùc qui caùch bieåu dieãn moái haøn trong heä ISO vaø heä TCVN tröôùc ñaây
  33. 43 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN Hình 2.8 trình baøy tieâu chuaån veõ moái haøn theo TCVN hieân nay, nhaän xeùt ta thaáy khoâng qui ñònh roû raøng veà ñieàu kieän vaùt meùp vaø ñoä khít cuûa 2 vaät haøn. Hieän nay haøn hoà quang ñieän phaùp trieån theâm phaàn khí baûo veä, daây thuoác baûo veä moái haøn vaø ñieän cöïc khoâng chaûy deå daøng cho töï ñoäng hoùa, ñieàu khieån töï ñoäng baèng robot cuõng nhö baûo veä cho coâng nhaân haøn toát hôn nhö: - Tig : Ñieän cöïc khoâng moøn vôùi lôùp khí Argon hay Helium baûo veä. - Mig: Ñieän cöïc aên moøn ñöôïc maùy caáp lieân tuïc vôùi lôùp khí Argon hay Helium baûo veä. - Mag: Ñieän cöïc aên moøn ñöôïc maùy caáp lieân tuïc vôùi lôùp khí CO2 baûo veä. - FCAW: Haøn daây loûi thuoác ñöôïc caáp lieân tuïc khoâng coù khí baûo veä, oáng daây thuoác haøn chaùy seõ baûo veä moái haøn.
  34. 44 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN Hình 2.8 Trình baøy tieâu chuaån caùc quy caùch bieåu dieãn moái haøn trong heä TCVN hieän taïi 2.4 DAÙN 2.4.1 Moâ taû
  35. 45 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN Daùn laø phöông phaùp deã daøng gheùp chaëc hai beà maët maø khoâng phaûi khoan loã hay laøm thay ñoåi toå chöùc beân trong Tuy nhieân, moái gheùp khoâng theå chòu löïc lôùn vaø ñieàu kieän laøm vieäc khaéc nghieät nhö hai phöông phaùp treân. Daùn cuõng ñöôïc xem nhö moái gheùp khoâng thaùo ñöôïc 2.4.2 Phaân loaïi vaø phaïm vi söû duïng Daùn kim loaïi baèng keo daùn saét. Keo naøy laø moät daïng keo epoxy troän saün giaù raát reû treân thò tröôøng nhöng mau ñoâng cöùng neân thöôøng phaûi duøng heát sau khi khui. Neân duøng keo epoxy chöa pha goàm 2 huû hay tube rieâng A vaø B (keo AB). Moái daùn thöôøng chæ chòu löïc tónh, oån ñònh vaø deã bò taùch, ñöùt neáu vaät chòu uoán beû hay rung ñoäng maïnh. Ñaëc bieät duøng keo daùn ñai deït laø moät bieän phaùp cao caáp vaø chaát löôïng nhaát hieän nay, nhöng ñaây laø bieän phaùp daùn vaät phi kim loaïi: Daây ñai deït ñöôïc caét xieân khoå ngang ñeå taêng dieän tích tieáp xuùc, caùc thôù vaûi boá phaûi ñöôïc töôùc ra vaø ñan vaøo nhau theo thöù töï giöõa laø lôùp keo. Bình thöôøng keo goàm hai chaát ñöïng trong loï khaùc nhau keå töø khi pha chung theo tæ leä 1:1 thì môùi baét ñaàu ñoâng cöùng. Toái kî nhaát laø luùc daùn hai beà maët laïi cong veânh taùch ra neân phaûi coù moät loaïi gaù keïp ñaëc bieät goàm hai maù keïp baèng ren traùi chieàu, thôøi gian keïp eùp ñai coù theå thay ñoåi khoaûng 48 ñeán 72 giôø tuøy loaïi keo, ñai vaø beà daày ñai. Ñai daùn nhö vaäy thì tieát dieän daùn hôi daày hôn choã bình thöôøng vaø neáu coù ñöùt thì ñai seõ ñöùt choã khaùc. Haøn chì vaø daùn coù cuøng moät kieåu bieåu dieãn: veõ baèng neùt ñaäm gaáp hai laàn neùt cô baûn (1,2¸3,2mm) vieàn theo caïnh muoán bieåu dieãn moái haøn. Hình 2.9 döôùi ñaây trình baøy quy öôùc veõ moái daùn hoaëc haøn chì theo TCVN.
  36. 46 CAÙC MOÁI GHEÙP CHAËT: ÑINH TAÙN - HAØN VAØ DAÙN Hình 2.9 Moái daùn baèng keo hoaëc haøn chì theo TCVN Khi haøn hay daùn theo ñöôøng bao kín thì veõ muõi teân chæ vaøo moái daùn hoaëc haøn, phaàn ñuoâi coù kyù hieäu moät voøng troøn maûnh nhö hình 2.10. Hình 2.10 Moái haøn chì hoaëc daùn kín (giaùp voøng)
  37. 45 Chöông 3 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP 3.1 KHAÙI NIEÄM MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN Moái gheùp hình truï trôn laø moái gheùp cô baûn cô baûn nhaát trong cô khí coù theå cho caùc cheá ñoä laøm vieäc khaùc nhau theo moät yeâu caàu nhaát ñònh. Trong cô khí caùc nhaø coâng ngheä choïn hình truï troøn ñeå laép raùp vì nhöõng lyù do sau: - Coâng ngheä cheá taïo maët truï truïc vaø loã ñaõ hoaøn thieän, coù theå ñaït ñoä chính xaùc vaø ñoä nhaùm cao (boùng loaùng). Ñöôøng troøn deã cheá taïo nhaát vì coù nhieàu bieän phaùp gia coâng tinh nhö khoan, khoeùt, dao, maøi truï ngoaøi, maøi loã. - Ñöôøng troøn ñôn giaûn, coù ít thoâng soá nhaát (chæ coù kích thöôùc ñöôøng kính), coøn hình vuoâng coù nhieàu thoâng soá hôn (kích thöôùc 4 caïnh, 4 goùc ) do vaäy, ñöôøng troøn deã cheá taïo vaø kieåm tra hôn caùc hình khaùc. Moái laép truï trôn xuaát hieän haàu heát trong caùc keát caáu cô khí nhö moái laép giöõa truïc vaø loã baùnh raêng, baùnh ñai, truïc vôùi voøng trong oå laên, loã vôùi voøng ngoaøi oå laên. Then vaø raõnh treân truïc treân loã 3.2 DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP Dung sai ño löôøng laø moät moân hoïc quan troïng trong chöông trình cô khí, chöông naøy khoâng coù tham voïng trình baøy veà vaán ñeà lôùn naøy maø chæ trình baøy nhöõng khaùi nieäm cô baûn vaø öùng duïng trong veõ kyõ thuaät cô khí giuùp sinh vieân naém baét, ghi vaø ñoïc ñöôïc kích thöôùc vôùi kieåu dung sai trong baûn veõ laép vaø kích thöôùc vôùi dung sai trong baûn veõ cheá taïo. Dung sai (Tolerance): nghóa ngoaøi ñôøi soáng laø söï dung thöù. Trong kyõ thuaät, dung sai laø sai soá cho pheùp cho moät kích thöôùc
  38. 46 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN. DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP trong moät vuøng naøo ñoù luùc cheá taïo. Neáu kích thöôùc ñaït ñöôïc trong vuøng dung sai, ta noùi kích thöôùc naøy ñaït yeâu caàu. Tieâu chuaån TCVN quy ñònh dung sai cheá taïo vaø laép raùp nhö sau: Dung sai cheá taïo: chæ quy ñònh cho moät kích thöôùc cheá taïo quan troïng naøo ñoù, khoâng phaûi kích thöôùc naøo cuõng coù dung sai vì laøm taêng möùc ñoä phöùc taïp vaø giaù thaønh chi tieát maø khoâng caàn thieát. Dung sai cheá taïo coù theå ñoái xöùng (symetrical) ví duï moät kích coù dung sai ghi F100±0,15 thì caùc kích thöôùc naøo trong khoaûng F99,85 ñeán kích thöôùc F100,15 ñeàu ñaït yeâu caàu. Nhöng ña phaàn caùc kích thöôùc trong cô khí coù dung sai baát ñoái xöùng (deviation) nhö sau: vaäy caùc kích thöôùc ñöôøng kính naøo trong khoaûng F99,85¸F100,08 ñeàu ñaït yeâu caàu. Kích thöôùc coù dung sai bao goàm hai yeáu toá: - Kích thöôùc danh nghóa: theo ví duï treân thì: 100 laø giaù trò teân goïi ñeå deã ñònh vuøng kích thöôùc, khoâng phaûi kích thöôùc thaät. (Chuù yù: kích thöôùc ñöôøng kính phaûi coù F tröôùc). - Vuøng dung sai (ñôn vò: mm) goàm: Sai leäch giôùi haïn giaù trò treân. Ví duï: tp = +0,08 Sai leäch giôùi haïn giaù trò döôùi. Ví duï: tm = –0,15 Giöõa hai giôùi haïn treân vaø döôùi laø vuøng dung sai t = tp – tm = 0,08 – (–0,15) = 0,23 3.3 CAÁP CHÍNH XAÙC Ta thaáy vuøng dung sai caøng heïp nghóa laø sai leäch giôùi haïn treân vaø sai leäch giôùi haïn döôùi caøng gaàn nhau thì chi tieát caøng khoù cheá taïo, ñoä chính xaùc caøng cao. Do ñoù, ta coù khaùi nieäm veà caáp chính xaùc cheá taïo. TCVN quy ñònh coù 15 caáp chính xaùc töø caáp cao nhaát laø 0 ñeán caáp 14 laø caáp thaáp nhaát. Caáp chính xaùc phuï thuoäc trình ñoä kyõ thuaät coâng ngheä vaø thieát bò gia coâng cuûa töøng quoác gia, töøng vuøng vaø haõng saûn xuaát. Hieän nay, coâng ngheä Vieät Nam coù
  39. 47 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN. DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP theå ñaït caáp chính xaùc cao nhaát laø 6 nhö cheá taïo trong phoøng thí nghieäm caùc trung taâm kyõ thuaät cao, caùc cô sôû chuyeân maøi coát maùy, leân code cylindre vôùi maùy chuyeân duøng nhöng thöïc teá ngoaøi saûn xuaát thöôøng chæ ñaït ôû caáp 7 hoaëc 8. Do truïc coù beà maët ngoaøi thöôøng deå cheá taïo hôn loå coù beà maët truï trong neân trong cuøng moät ñieàu kieän coâng ngheä (trong moät nhaø maùy, quoác gia ) thì ñoä chính xaùc loå thöôøng choïn thaáp hôn truïc moät caáp. Thí duï caáp chính xaùc loå laø 8 thì caáp chính xaùc truïc laø 7. 3.4 PHAÂN BOÁ VUØNG DUNG SAI Ta thaáy vôùi hai chi tieát truïc vaø loã ñöôïc cheá taïo vôùi cuøng moät kích thöôùc danh nghóa, nhöng dung sai vaø caáp chính xaùc khaùc nhau coù theå phoái hôïp ñeå taïo neân caùc kieåu laép gheùp khaùc nhau ta goïi laø dung sai laép gheùp vôùi caùc cheá ñoä laép gheùp khaùc nhau. Phaân boá vò trí cuûa vuøng dung sai so vôùi kích thöôùc danh nghóa ñöôïc TCVN chia laøm 26 mieàn dung sai ñaùnh soá töø A ñeán Z tuøy thuoäc vaøo truïc hay loã vaø caáp chính xaùc. Baûng 3.1 giôùi thieäu söï phaân boá mieàn dung sai cuûa truïc vaø loã ôû caáp chính xaùc 8. Mieàn dung sai loã ñöôïc quy ñònh vieát baèng chöõ in A, B, Z, mieàn dung sai truïc ñöôïc quy ñònh vieát baèng chöõ thöôøng a, b, c z. Con soá keá beân laø caáp chính xaùc. Baûng 3.1 Phaân boá mieàn dung sai cuûa heä truïc (truïc cô sôû: chöõ thöôøng) vaø heä loã (loã cô sôû: chöõ in)
  40. 48 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN. DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP 3.5 HEÄ THOÁNG LOÃ VAØ HEÄ THOÁNG TRUÏC Tieâu chuaån veà dung sai laép raùp hình truï trôn cuûa TCVN coù thay ñoåi nhieàu qua töøng thôøi kyø. Hieän nay, TCVN döïa treân tieâu chuaån quoác teá ISO. Ñeå deã daøng taïo cheá ñoä laép raùp giöõa truïc vaø loã, ta caàn choïn moät trong hai yeáu toá truïc hoaëïc loã laøm chuaån, thay ñoåi dung sai cuûa yeáu toá kia ta coù theå ñaït ñöôïc cheá ñoä laép raùp mong muoán. Coù hai heä thoáng: 1- Heä thoáng loã Thöôøng ñöôïc duøng vaø chieám ñeán 90%- 95% caùc moái laép trong cô khí vì loã laø maët truï trong, khoù cheá taïo chính xaùc vaø ñaït ñoä boùng cao nhö truïc neân khi choïn loã laøm chuaån, ta coù theå thay ñoåi dung sai truïc deã daøng ñaït cheá ñoä laép raùp mong muoán. Trong heä thoáng naøy, mieàn dung sai cuûa loã luoân laø H coù sai leäch giôùi haïn döôùi baèng 0 sai leäch giôùi haïn treân luoân döông vaø phuï thuoäc caáp chính xaùc. Ví duï, vôùi kích thöôùc F100H8 thì kích thöôùc loã chuaån laø F100+0,15. Loã tieåu chuaån deå daøng thöïc hieän nhôø doa ( löôûi doa Phaùp: Aleùsoir Anh: Reamer) ñaõ döôïc tieâu chuaån hoùa töø laâu. 2- Heä thoáng truïc Ít ñöôïc duøng hôn vaø chæ chieám khoaûng 5%- 10% caùc moái laép trong cô khí vì lyù do ñaõ neâu treân. Trong heä thoáng naøy ta choïn truïc laøm chuaån, thay ñoåi dung sai loã ñaït cheá ñoä laép raùp mong muoán.
  41. 49 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN. DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP Heä thoáng truïc chæ ñöôïc duøng khi moät truïc ñoàng thôøi laép vôùi hai chi tieát loã vôùi caùc cheá ñoä laép khaùc nhau. Ví duï 3.1 Choát piston (Axe) xe gaén maùy F10 phaûi laép trung gian (cho xoay) vôùi loã thanh truyeàn (Phaùp: Bielle; Anh: Connection rod) vaø laép chaët vôùi loã piston ñöôïc trình baøy nhö treân hình 3.1 döôùi ñaây: 1- Voøng gaêng chaën Axe (s. lg 2); 2- Piston; 3- Thanh truyeàn, 4: Axe Hình 3.1 Moái laép axe piston vôùi loã piston vaø loã thanh truyeàn Axe piston ñöôïc cheá taïo coù loã giöõa cho nheï. Ví duï 3.2 Moái laép giöõ then baèng vaø raõnh treân truïc vaø treân loã cuõng theo heä truïc vì lyù do noùi treân. Vôùi kính thöôùc danh nghóa beà roäng then laø 12 thì then laép chaët treân raõnh truïc vôùi kieåu dung sai nhö sau: vaø laép trung gian chaët vôùi raõnh treân loã theo kieåu . Ta thaáy ñieàu naøy phuø hôïp vôùi thöïc teá vì truïc ( beà nhang B cuûa then) ñöôïc cheá taïo deã daøng vôùi cuøng moät kieåu dung sai 10h7 treân maùy maøi phaúng. Neáu duøng heä thoáng loã thì khoâng theå cheá taïo moät kích thöôùc then 10 vôùi hai vuøng dung sai khaùc nhau. Trong heä thoáng naøy, mieàn dung sai cuûa truïc luoân laø h coù sai leäch giôùi haïn döôùi aâm, sai leäch giôùi haïn treân baèng 0 vaø phuï thuoäc
  42. 50 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN. DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP caáp chính xaùc. Ví duï, vôùi kích thöôùc F100h6 thì kích thöôùc truïc chuaån laø . Hình 3.2, moái laép then baèng 10´8 giöõa truïc vaø then vôùi raõnh treân loã vaø raõnh treân truïc theo heä truïc. Hình 3.2 Moái laép then baèng 10´8 giöõa truïc vaø then vôùi raõnh treân loã vaø raõnh treân truïc theo heä truïc. kích thöôùc F38 ñem ra ngoaøi truïc ñöôïc veõ naèm ngang theo TVVN cuõ hay ISO xem ñeïp vaø deå ñoïc. 3.6 CAÙC CHEÁ ÑOÄ GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN Do yeâu caàu söû duïng trong thöïc teá maø coù ba kieåu laép gheùp hình truï trôn vôùi caùc möùc ñoä phaân boá cuûa caùc vuøng dung sai khaùc nhau giöõa truïc vaø loã . 1- Laép chaët (laép coù ñoä doâi) Khi ñöôøng kính truïc lôùn hôn ñöôøng kính loã: - Trong heä thoáng loã vôùi mieàn dung sai loã chuaån laø H (loå cô sôû) thì khi laép chaët mieàn dung sai cuûa truïc seõ laø k, l, m, n z - Trong heä thoáng truïc vôùi mieàn dung sai truïc chuaån laø h (truïc cô sôû) thì khi laép chaët mieàn dung sai cuûa loã seõ laø K, L, M, N Z 2- Laép trung gian Khi kích thöôùc truïc vaø loã gaàn töông ñöông nhau:
  43. 51 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN. DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP - Trong heä thoáng loã vôùi mieàn dung sai loã chuaån laø H (loå cô sôû) thì khi laép trung gian mieàn dung sai cuûa truïc seõ laø g, h, i, j. - Trong heä thoáng truïc vôùi mieàn dung sai truïc chuaån laø h (truïc cô sôû)thì khi laép trung gian mieàn dung sai cuûa loã seõ laø G, H, I, J. 3- Laép loûng Khi ñöôøng kính truïc nhoû hôn ñöôøng kính loã: - Trong heä thoáng loã vôùi mieàn dung sai loã chuaån laø H (loå cô sôû) thì vôùi cheá ñoä laép loûng mieàn dung sai cuûa truïc seõ laø a, b, c, d, e, f. - Trong heä thoáng truïc vôùi mieàn dung sai truïc chuaån laø h (truïc cô sôû) thì vôùi cheá ñoä laép loûng mieàn dung sai cuûa loã seõ laø A, B, C, D, E, F. 3.7 CAÙCH GHI DUNG SAI TRONG BAÛN VEÕ LAÉP Trong baûn veõ laép chæ nhöõng kích thöôùc laép raùp giöõa hai boä phaän môùi ñöôïc caét rieâng phaàn ñeå bieåu dieãn kích thöôùc vaø ghi kieåu dung sai. Kích thöôùc coù kieåu dung sai laép gheùp trong baûn veõ laép goàm ba phaàn: Kích thöôùc danh nghóa chung cuûa hai thaønh phaàn laép raùp, keá tieáp laø moät phaân soá maø töû soá chæ vuøng phaân boá dung sai cuûa loã (chöû in), theo sau laø caáp chính xaùc cuûa loã coøn maãu soá chæ vuøng phaân boá dung sai cuûa truïc (chöû thöôøng) theo sau laø caáp chính xaùc cuûa truïc. Ta caàn chuù yù ñeán moät soá ñaëc ñieåm sau: - Vuøng dung sai loã luoân ôû töû soá vaø ghi baèng chöõ in. - Vuøng dung sai loã luoân ôû maãu soá vaø ghi baèng chöõ thöôøng. - Thöôøng vuøng naøo coù mieàn dung sai H laø thuoäc heä thoáng ñoù (H in treân töû soá: heä loã, h thöôøng döôùi maåu soá: heä truïc). Phaàn lôùn theo heä loã neân coù H in treân töû soá. - Neáu dung sai loã (töû soá) khaùc H maø dung sai truïc ôû maãu soá laø h thöôøng thì chaéc chaén kieåu laép theo heä truïc.
  44. 52 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN. DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP - Khi caû hai vuøng ñeàu coù kyù hieäu H vaø h caû thì phaûi xem xeùt caùc kích thöôùc lieân quan vaø duøng kinh nghieäm coâng ngheä ñeå xeùt xem laø heä truïc hay heä loã maø 90% tröôøng hôïp laø heä loã. - Caáp chính xaùc cuûa loã treân töû soá luoân thaáp hôn caáp chính xaùc cuûa truïc döôùi maãu soá moät ñôn vò vì loã khoù cheá taïo ñaït chính xaùc cao baèng truïc neân ta phaûi haï xuoáng moät caáp. Ví duï: · laø moái laép chaët vöøa vôùi kích thöôùc danh nghóa 40 trong heä loã, caáp chính xaùc truïc laø 7 cao hôn caáp chính xaùc loã laø 8 moät ñôn vò. · laø moái laép loûng vöøa vôùi kích thöôùc danh nghóa 40 trong heä loã, caáp chính xaùc truïc laø 7 cao hôn caáp chính xaùc loã laø 8 moät ñôn vò. · laø moái laép chaët vôùi kích thöôùc danh nghóa 25 trong heä truïc, caáp chính xaùc truïc laø 7 cao hôn caáp chính xaùc loã laø 8 moät ñôn vò. · laø moái laép trung gian vôùi kích thöôùc danh nghóa 25, caáp chính xaùc truïc laø 7 cao hôn caáp chính xaùc loã laø 8 moät ñôn vò, chöa xaùc ñònh ñöôïc heä truïc hay lo nhöng xaùc xuaát heä loã cao hôn. · , ghi kích thöôùc sai (vì sao?). · , ghi kích thöôùc sai (vì sao?). · , ghi kích thöôùc sai (vì sao?). · , ghi kích thöôùc sai (vì sao?).
  45. 53 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN. DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP · , ghi kích thöôùc sai (vì sao?). · , ghi kích thöôùc sai (vì sao?). 3.8 CAÙCH GHI DUNG SAI TRONG BAÛN VEÕ CHEÁ TAÏO Döïa vaøo kieåàu dung sai ghi treân baûn veõ laép ta tra soå tay kyõ thuaät dung sai laép raùp hay theo baûng dung sai 3.3 phaàn cuoái chöông naøy ñeå xaùc ñònh dung sai cuï theå cuûa kích thöôùc naøy cuûa truïc hoaëc loã ghi treân baûn veõ chi tieát. Ví duï: laø kieåu dung sai ghi treân baûn veõ laép thì treân hai baûn veõ cheá taïo truïc vaø loã ta phaûi: - Trong baûn veõ loã: tra dung sai F25H7 trong baûng dung sai 3.3 cho loã vaø ghi kích thöôùc cuï theå laø cho loã. - Trong baûn veõ truïc: tra dung sai F25k6 trong baûng dung sai cho truïc vaø ghi ghi kích thöôùc cuï theå laø cho truïc. Hình 3.3, trình baøy kích thöôùc trong baûn veõ cheá taïo cuûa cuûa truïc vaø loã cuûa moái laép truï vaø raûnh then B= 12 treân loã vaø truïc nhö sau: Hình 3.3 Trình baøy kích thöôùc trong baûn veõ cheá taïo
  46. 54 MOÁI GHEÙP HÌNH TRUÏ TRÔN. DUNG SAI CHEÁ TAÏO VAØ LAÉP GHEÙP cuûa truïc vaø loã cuûa moái laép truï vaø then. Chuù yù theo TCVN môùi kích thöôùc F40 ñem ra ngoaøi ñaët nghieâng theo ñöôøng kích thöôùc thì khoâng ñöôïc ñeïp vaø khoù ñoïc. Khi ghi dung sai vaøo kích thöôùc baûn veõ cheá taïo, ta töï ñoåi töø ñôn vò mm cho treân baûng thaønh mm. Moät ñieåm caàn chuù yù laø coâng ngheä taïi nöôùc ta hieän nay ñoä chính xaùc chæ môùi ñaït ñeán 0,01mm töùc laø treân 10mm. Neân caùc giaù trò dung sai cho döôùi giaù trò naøy hoaëc ghi ñeán leû phaàn ngaøn coù tính chaát tham khaûo. Ñoä chính xaùc gia coâng taïi nöôùc ta trong voøng 50 naêm qua khoâng taêng leân ñaùng keå neân ôû thôøi ñieåm hieän nay, maëc duø coù nhieàu trung taâm coâng ngheä cao nhöng chöa phaùt huy ñöôïc nhaân löïc, coâng ngheä vaø thieát bò. Moät vaøi thuaät ngöõ thöôøng duøng trong saûn suaát taïi nöôùc ta vaø treân theá giôùi: - Dem (Phaùp Dixieøme: 1/10mm) - Coâng ngheä Vieät Nam TCVN ñaït ñoä chính xaùc 0,01mm (töùc laø Centieøme) - ISO Coâng ngheä theá giôùi (Ñaøi Loan, Trung Quoác, Singapore, AÁn Ñoä ) ñoä chính xaùc 0,001mm coâng ngheä micron - Ñöùc, Nhaät, moät soá nöôùc chaâu AÂu ñaït ñoä chính xaùc 0,000001mm = 10–9m coâng ngheä Nano - Myõ ñaït 10–12m coâng ngheä Pico ñaõ can thieäp vaøo noäi taïi nguyeân töû vì 1 Amstrong 1Å = 10–10m. Baûng 3.2 trình baøy dung sai laép gheùp hình truï trôn cho moät soá kieåu vaø kích thöôùc thöôøng duøng trong phaïm vi tröôøng hoïc ñöôïc trình baøy sau ñaây:
  47. Baûng 3.2 Dung sai cho truïc vaø loã caáp chính xaùc 6,7,8 cho caùc kính thöôùc töø 10 ñeán 500 M OÁI G H EÙ P HÌ N H T R UÏ T R Ô N D U N G S AI C H EÁ T AÏ O V AØ L AÉ P G H EÙ
  48. trong heä loã (Loã cô sôû): Dung sai coù ñôn vò mm
  49. KTDN Loå cô sôû TRUÏC H7 c8 d8 e8 f7 g6 h6 j6 k6 m6 n6 p6 r6 s6 u7 1-3 +10 -60 -20 -14 -6 -2 0 -6 +4 +6 +8 +10 +12 +16 +20 +28 0 -74 -34 -28 -16 -8 -2 0 +2 +4 +6 +10 +14 +18 >3-6 +12 -70 -30 -20 -10 -14 0 +6 +9 +12 +16 +20 +23 +27 +35 0 -88 -48 -38 -22 -12 -8 -2 +1 +4 +8 +12 +15 +19 +23 >6-10 +15 -80 -40 -25 -13 -5 0 +7 +10 +15 +19 +24 +28 +32 +43 0 -102 -62 -47 -28 -14 -9 -2 +1 +6 +10 +25 +19 +23 28 >10-18 +18 -95 -50 -32 -16 -6 0 +8 +12 +18 +2 +29 +34 +39 +51 +0 -122 -77 -59 -34 -17 -11 -3 +1 +7 +1 +18 +23 +28 +33 >18-24 +21 -110 -65 -40 -20 -7 0 +9 +15 +21 +28 +35 +41 +48 +62 >24-30 0 -143 -96 -73 -41 -20 -13 -4 +2 +8 +15 +22 +28 +35 +41 +69 +48 >30-40 +25 -120 -80 -50 -25 -9 0 +11 +18 +25 +33 +42 +50 +59 +85 >40-50 0 -159 -119 -89 -50 -25 -16 -5 +2 +9 +17 +26 +34 +43 +60 -130 +95 -169 +70 >50-65 +30 -140 -100 -60 -30 -10 0 +12 +21 +30 +39 +51 +60 +72 +117 >65-80 0 -186 -146 -106 -60 -29 -19 +7 +2 +11 +20 +32 +41 +53 +87 -150 +62 +78 +132 -196 +43 +59 +102 >80-100 +35 -170 -120 -72 -36 -12 0 +13-9 +25 +35 +45 +59 +73 +93 +159 >100-12 0 -224 -174 -126 -71 -34 -22 +3 +13 +23 +37 +51 +71 +124 0 -180 +76 +101 -234 +54 +79
  50. Baûng 3.2 (tieáp theo) M OÁI G H EÙ P HÌ N H T R UÏ T R Ô N D U N G S AI C H EÁ T AÏ O V AØ L AÉ P G H EÙ P
  51. M OÁI G H EÙ P HÌ N H T R UÏ T R Ô N D U N G S AI C H EÁ T AÏ O V AØ L AÉ P G H EÙ P KTDN Loå cô sôû TRUÏC H7 c8 d8 e8 f7 g6 h6 j6 k6 m6 n6 p6 r6 s6 u7 >120-14 +40 -200 -145 -85 -43 -14 0 +14 +28 +40 +52 +68 +88 +117 +210 0 0 -263 -208 -148 -83 -39 -25 -11 +3 +15 +27 +43 +63 +92 +170 >140-16 -210 +90 +125 +230 0 -273 +65 +100 +190 >160-18 -230 +93 +133 +250 0 -293 +68 +108 +210 >180-20 +46 -240 -170 -100 -50 -15 0 +16 +33 +46 +60 +79 +106 +151 +282 0 +312 +77 +122 236 >200-22 0 -260 +109 +159 +304 5 +332 +80 +130 +258 >225-25 -260 +113 +169 +330 0 +352 -242 -172 -96 -44 -29 -13 +4 +17 +31 +50 +84 140 +284 >250-28 +52 -300 -190 -110 -56 -17 0 +16 +36 +52 +66 +88 +126 +190 +367 0 -381 +94 +158 +315 >280-31 0 -330 +130 +202 +402 5 -411 -271 -191 -108 -49 -32 -16 +4 +20 +34 +56 +98 +170 +350 KTDN Loå cô sôû TRUÏC H7 c8 d8 e8 f7 g6 h6 j6 k6 m6 n6 p6 r6 s6 u7 >315-35 +57 -360 -210 -125 -62 -18 0 +18 +46 +57 +73 +98 +144 +226 +447 5 -440 +108 +190 +390 >355-40 -400 +150 +244 +492 0 0 -489 -299 -214 -119 -54 -36 -18 +4 +21 +37 +62 +114 +208 +435 >400-45 +63 -440 -230 -135 -68 -20 0 +20 +45 +63 +80 +108 +166 +272 +553 0 -537 +126 +232 +490 >450-50 -480 +172 +292 +603 0 0 -577 -327 -232 -131 -131 -40 -20 +5 +23 +40 +68 +132 +252 +540
  52. Baûng 3.3 Dung sai cho truïc vaø loã caáp chính xaùc 6,7,8 cho caùc kính thöôùc töø 10 ñeán 500 M trong heä truïc (Truïc cô sôû): Dung sai coù ñôn vò mm OÁI G Truïc cô LOÅ KTDN H sôû h6 D8 E8 F8 G7 H7 J7 K7 M7 N7 P7 R7 S7 EÙ 1-3 0 +34 +28 +20 +12 +10 +4 0 -2 -4 -6 -10 -14 P HÌ -6 +20 +14 +6 +2 0 -6 -1 -12 -14 -16 -20 -24 N >3-6 0 +48 +38 +28 16 +12 +6 +3 0 -4 -9 -13 -17 H -8 +30 +20 +10 +4 0 -6 -9 -12 -19 -24 -28 -32 T >6-10 0 +62 +47 +35 +20 +15 +8 +5 0 -4 -8 -13 -17 R UÏ -9 +40 +25 +13 +5 0 -7 -10 -15 -19 -24 -28 -32 T >10-18 0 +77 +59 +43 +24 +18 +10 -6 0 -5 -11 -16 -21 R -11 +50 +32 +16 +6 0 -8 -12 -18 -23 -29 -34 -39 Ô >18-30 0 +98 +73 +53 +28 +21 +12 +6 0 -7 -14 -20 -27 N D -13 +65 +40 +20 +7 0 -9 -15 -21 -28 -35 -41 -48 U >30-50 0 +119 +89 +64 +34 +25 +14 +7 0 -8 -17 -25 -34 N -16 +80 +50 +25 +9 0 -11 -18 -25 -33 -42 -50 -59 G S >50-65 0 +146 +106 +76 +40 +30 +18 +9 0 -9 -21 -30 -48 AI -19 +100 +60 +30 +10 0 -12 -21 -30 -39 -51 -60 -72 >65-80 C -32 -48 H -62 78 EÁ T >80-100 0 +174 +126 +90 +47 +35 +22 -10 0 -10 -24 -38 -58 AÏ >100-120 -22 -120 -72 +36 +12 0 -13 -25 -35 -45 -59 -73 -93 O V AØ L AÉ
  53. -41 -66 -76 -101
  54. Baûng 3.3 (tieáp theo) M OÁI G H EÙ P HÌ N H T R UÏ T R Ô N D U N G S AI C H EÁ T AÏ O V AØ L AÉ P G H EÙ
  55. M OÁI G H EÙ P HÌ N H T R UÏ T R Ô N D U N G S AI C H EÁ T AÏ O V AØ L AÉ P G H EÙ Truïc cô LOÅ KTDN sôû h6 D8 E8 F8 G7 H7 J7 K7 M7 N7 P7 R7 S7 >120-140 0 +208 +148 +106 +54 +40 +26 +12 0 -12 -28 -48 -77 >140-160 -68 -117 -50 -85 -25 +145 +45 +43 +14 0 -14 -28 -40 -52 -68 -90 -125 >160 -180 -53 -93 -93 -133 >180-200 0 +242 +172 +122 +61 +46 +30 +13 0 -14 -33 -60 -105 -106 -151 >200-225 -63 -105 -109 -150 >225-250 -29 +170 +100 +50 +15 0 -16 -33 -46 -60 -79 -67 -123 -113 -169 >250-280 0 +271 +191 +137 +69 +52 +36 +16 0 -14 -36 -74 -138 -126 -190 >280-315 -78 -150 -32 +190 +110 +56 +17 0 -16 -36 -52 -66 -88 -130 -202 >315-355 0 +299 +214 +151 +75 +50 +39 +17 0 -16 -41 -87 -169 -144 -226 >355-400 -93 -187 -35 +210 +125 +62 +18 0 -18 -40 -57 -73 -98 -150 -244 >400-450 0 +327 +232 +165 +83 +63 +43 +18 0 -17 -45 -103 -209 -166 -272 >450-500 -109 -229 -40 +230 +135 +68 +20 0 -25 -45 -63 -80 -108 -172 -292
  56. 58 Chöông 4 MOÁI GHEÙP THAÙO ÑÖÔÏC: REN VÍT 4.1 KHAÙI NIEÄM Ren vít laø moät moái gheùp khoâng theå thieáu ñöôïc trong caùc keát caáu cô khí. Ra ñôøi caùch nay treân 100 naêm, ren vít ñöôïc duøng vôùi hai muïc ñích chính laø keïp chaët vaø truyeàn ñoäng. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn duøng noù cho vieäc ñieàu chænh, ñieàu khieån Trong phaïm vi moân hoïc, chuùng ta taäp trung nhieàu vaøo muïc ñích chính laø vaán ñeà keïp chaët, truyeàn ñoäng cuõng ñöôïc baøn moät ít ôû cuoái chöông. so vôùi caùc moái gheùp ñinh taùn , haøn vaø daùn thì moái gheùp ren vis coù öu theá hôn ôû ñaëc ñieåm coù theå thaùo ñöôïc vaø duøng ñöôïc nhieàu laàn. 4.2 CAÁU TAÏO REN VÍT Ren (tieáng Phaùp: Filet, tieáng Anh: Thread) ñöôïc hình thaønh khi moät tieát dieän phaúng coù chuyeån ñoäng töïa treân ñöôøng xoaén oác truï hay ñöôøng xoaén oác noùn, tieát dieän naøy phaûi chöùa truïc cuûa maët truï hay maët noùn vaø coù theå coù hình tam giaùc, thang, vuoâng, thaân khai, troøn vôùi caùc coâng duïng khaùc nhau, Söï hình thaønh ñöôøng xoaén oác truï vaø noùn ñöôïc trình baøy nhö hình veõ 4.1 sau ñaây:
  57. 59 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.1 Hình thaønh ren treân maët truï vaø maët noùn 4.3 REN KEÏP CHAËT Duøng ren vít ñeå keïp chaët coù taùc duïng nhö moái gheùp ñinh taùn ñaõ baøn ôû chöông tröôùc. Moái gheùp ren vít coù ñoä oån ñònh cao tuy khoâng baèng ñinh taùn nhöng coù öu ñieåm laø coù theå thaùo laép ra ñöôïc
  58. 60 MOÁI GHEÙP REN VÍT vaø duøng ñöôïc nhieàu laàn. Tieát ñieän ren keïp chaët luoân laø hình tam giaùc ñeå taêng ma saùt phoøng moái gheùp töï thaùo ra. 4.4 HAI HEÄ THOÁNG REN Trong heä thoáng ño löôøng quoác teá ISO vaø caùc nöôùc coù coù tieâu chuaån döïa treân ISO nhö TCVN cuûa Vieät Nam, tieát dieän ren laø hình tam giaùc ñeàu, goùc ñænh 60o, coøn trong heä Anh (ANSI, GB ) tieát dieän ren laø tam giaùc caân goùc ñænh 55o. - Veà söùc beàn thì ren quoác teá do coù tieát dieän ñaùy lôùn hôn neân beàn hôn ren Anh. - Veà söï kín khít thì ren Anh vöôït troäi hôn ren quoác teá do goùc nghieâng nhoû hôn neân ñöôïc ñaëc bieät duøng trong heä thoáng oáng hôi, oáng nöôùc, daàu. Heä quoác teá khoâng coù tieâu chuaån cho caùc loaïi ren kín khít vaø chòu aùp löïc nhö ren Anh. 4.5 BU LOÂNG, VÍT, ÑAI OÁC VAØ ÑEÄM Phaàn naøy baøn saâu veà moät soá thuaät ngöõ hieän nay ngöôøi ta thöôøng laàm laãn ngoaøi thöïc teá cuõng nhö trong tröôøng hoïc. Laø sinh vieân, ñöôïc hoïc chính quy, ta neân phaân bieät roõ caùc teân goïi nhaèm traùnh nhaàm laãn vaø chænh söûa cho thôï trong luùc laøm vieäc sau naøy. 1- Vít (Phaùp: Vis; Anh: Screw) Vít laø töø ñöôïc Vieät Nam hoùa töø tieáng Phaùp Vít bao goàm baát cöù boä phaän naøo coù ren beân ngoaøi, coøn hình daùng ñaàu vít khoâng quan troïng. Caùc chi tieát trong hình 4.2 döôùi ñaây ñeàu coù teân chung laø vít. 1- Vít caáy (Phaùp: Goujon, Anh: Stud) 2- Vít ñaàu luïc giaùc (Phaùp: Vis aø teâte prismatique, Anh Hexagonal head srew)
  59. 61 MOÁI GHEÙP REN VÍT 3- Vít chìm ñaàu baèng xeû raõnh (Phaùp: Vis aø teâte fendue, Anh: Slotted head screw) 4- Vít ñaàu troøn choáng xoay (Phaùp: Vis aø teâte Goutte du Suif, Round clocked head screw) 5- Vít chìm ñaàu loài parker (Phaùp: Vis aø teâte fraiseùe bombeùe, Anh: Philips round head screw) 6- Vít luïc giaùc chìm (Phaùp Grover, Vis aø six pans creux, Anh Hex screw) Hình 4.2 Moät soá loaïi vít thöôøng gaëp Thaät ra hình daùng vít raát ña daïng, caùc daïng ñaàu vít seõ trình baøy sau. Ta chæ caàn döïa vaøo ñònh nghóa ñeå ñònh danh vít. Hình 4.3 a/-Vis: truï coù ren ngoaøi,b/- Ñai oác: loã coù ren trong 2- Ñai oác (Phaùp: Eùcrou; Anh: Nut) Ngoaøi thò tröôøng coøn goïi laø oác hay taùn laø baát kyø chi tieát naøo coù ren beân trong. Hình daùng ngoaøi cuûa ñai oác khoâng quan troïng. Caùc chi tieát trong hình 4.4 döôùi ñaây ñeàu coù teân chung laø ñai oác.
  60. 62 MOÁI GHEÙP REN VÍT 1- ñai oác ñeäm caùnh; 2- ñai oác luïc giaùc; 3- ñai oác troøn Hình 4.4 Caùc loaïi ñai oác 3- Ñeäm (Phaùp: Rondelle; Anh: Washer) Ñeäm coøn goïi laø loâng ñeàn do töø Rondelle cuûa Phaùp, laø mieáng theùp moûng hình vaønh khaên coù theå laøm baèng theùp thöôøng. Hình daùng ñai oác thì ña daïng: - Ñeäm thöôøng (Flat Washer): troøn trôn. - Ñeäm veânh (Lock Washer)laøm baèng theùp ñaøn hoài coù xeû raõnh. - Ñeäm caùnh: voøng ngoaøi coù daäp caùnh caùch ñeàu hay doàn 1 phía, voøng trong loã coù cöïa . Ñeäm laø boä phaän trung gian loùt giöõa beà maët laép gheùp vaø ñaàu vít hoaëc ñai oác duøng che chôû, baûo veä beà maët traùnh coï söôùc, ma saùt troùc sôn, xi hay luùn nöùt khi maët laép gheùp laø goã, nhöïa. Trong moät soá maùy hieän ñaïi ñeäm thöôøng cheá taïo gaén dính chung vôùi ñai oác ñeå tieän duïng, nhöng maát ñi moät phaàn chöùc naêng vì theo nguyeân taéc ñeäm khoâng ñöôïc quay theo vít hay ñai oác khi ñang xieát hay thaùo moái gheùp. Thöôøng beà daøy ñeäm khoaûng 0,08¸0,15 ñöôøng kính ñænh ren d vaø coù ñöôøng kính ngoaøi khoaûng 2,2d. Caùc chi tieát trong hình 4.4 laø moät soá ít ñeäm thöôøng gaëp. Rieâng ñeäm veânh daøy nhaát (0,10d - 0,15d) nhöng ñöôøng kính ngoaøi laïi nhoû (1,8d). Vì sao? 4- Bu loâng (Phaùp: Boulon, Anh: Bolt)
  61. 63 MOÁI GHEÙP REN VÍT Bu loâng laø moät boä goàm caû ba boä phaän vít, ñai oác vaø ñeäm neân khi mua bu loâng thì phaûi ñoøi ít nhaát laø coù ñuû vít vaø ñai oác (hieän nay treân thò tröôøng Vieät Nam ñeäm thöôøng baùn rieâng). Bu loâng coù theå keát hôïp vít vaø nhieàu ñai oác vaø ñeäm khaùc nhau tuøy yeâu caàu söû duïng. 4.6 HÌNH DAÙNG ÑAÀU VÍT Do phuïc vuï cho nhieàu nhu caàu khaùc nhau maø ñaàu vít coù nhieàu hình daùng ña daïng ñeå coù coâng duïng khaùc nhau. Thöôøng chieàu cao ñaàu vít thöôøng baèng 0,7 ñöôøng kính ñænh ren. Sau ñaây ta seõ giaûi thích coâng duïng vaø moät soá daïng ñaàu vít thoâng duïng. - Vít ñaàu tam giaùc ñeàu: söùc beàn raát keùm, loaïi naøy khoâng duøng trong cô khí maø chæ duøng cho caùc tuû ñieän ñeå an toaøn traùnh nhöõng ngöôøi khoâng chuyeân moân thaùo môû tuøy tieän vì coù öu ñieåm laø khoâng coù caïnh ñoái naøo song song neân khoâng theå duøng chìa khoùa thoâng thöôøng (Phaùp: Cleù, Anh Wrench) hoaëc moû leát (Phaùp: Molette, Cleù anglais, Anh: Adjustable wrench) ñeå môû. - Vít ñaàu vuoâng: ñaây laø loaïi ñaàu coù söùc beàn toát nhaát, löïc vaën raát maïnh, khoù bò tuoân troøn, nhöng goùc xoay phaûi ñeán 90o môùi xoay chìa khoùa laïi ñöôïc maø trong maùy moùc voán chaät choäi neân raát ít duøng trong cô khí ngoaïi tröø nhöõng nôi roäng raõi, caàn löïc xieát lôùn nhö vít xieát uï dao treân maùy tieän, tay vaën maâm caëp maùy tieän, vít eùtau maùy phay Vít ñaàu vuoâng ñöôïc ñaëc cheá duøng trong caùc keát caáu söôøn nhaø theùp, daàm caàu, coät ñieän cao theá, nôi roäng raõi ngoaøi trôøi neân bulong khoâng ñöôïc baûo quaûn trong daàu nhôùt deã bò ræ seùt, khoâng thaùo raùp thöôøng xuyeân, sau moät thôøi gian laâu môùi môû. Tuy nhieân hieän nay treân thò tröôøng Vieät Nam loaïi naøy thöôøng hieám neân nhieàu keát caáu xaây döïng cuõng duøng loaïi ñaàu luïc giaùc phoå thoâng. - Vít ñaàu nguõ giaùc ñeàu: ñaây cuõng laø daïng ñaëc bieät khoâng coù hai caïnh ñoái song song neân khoâng duøng Cleù hay moû leát môû maø phaûi duøng chìa khoùa ñaêïc bieät. Hieän nay, vít nguõ giaùc chæ duøng rieâng cho ngaønh thuûy cuïc trong caùc truï nöôùc cöùu hoûa maøu ñoû gaén treân leà ñöôøng (Anh: Hydrant). Caùc vít naøy phaûi laøm baèng ñoàng
  62. 64 MOÁI GHEÙP REN VÍT thau traùnh ræ seùt, deã môû, coøn caùc naép ñaäy oáng cöùu hoûa baèng gang cuõng coù nuùm nguõ giaùc. - Vít vaø ñai oác luïc giaùc ñeàu: laø loaïi phoå bieán thöôøng duøng trong kyõ thuaät hay ñôøi soáng. - Ñaàu vít xeû raõnh (Slot): hieän nay ít duøng trong cô khí cuõng nhö goã vì löïc xieát khoâng lôùn, deã treïo raõnh. - Ñaàu vít Parker (Phaùp: Parker, Myõ Philips): goàm coù hai raõnh saâu treân maët ñaàu vít. Loaïi naøy duøng tournevis (Anh: Screwdriver) ñaàu Parker ñeå vaën. Mang tính thaåm myõ vaø cho löïc xieát töông ñoái maïnh hieän ñöôïc duøng thay theá cho vít ñaàu xeû raõnh. - Ñaàu vít luïc giaùc chìm (Phaùp: Grover; Anh Myõ: Hex) cho löïc xieát lôùn beàn hôn caû loaïi ñaàu luïc giaùc ngoaøi. Vì luïc giaùc chìm trong loã neân thöôøng bò ñoùng buïi, daàu môõ neân phaûi veä sinh tröôùc khi vaën. Duøng khoùa vaën luïc giaùc chìm (Alen) nhoû goïn, nhöng deã bò thaát laïc. - Ñaàu vít daïng ñaëc bieät: Tors Pozidriv Tors Tamper Proof Clutch Reed-Prince Ít thaáy duøng ôû nöôùc ta, coù trong moät soá maùy moùc ñieän töû, taát caû daïng ñaàu vis ñöôïc trình baøy nhö treân hình 4.5. 5- Slot, 6- Parker, Anh Philips; 7- luïc giaùc chìm; 8- torx; 9- pozidriv 10- clutch; 11- reed-prince; 12- torx-tamper-proof
  63. 65 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.5 Hình daùng ñaàu vít 4.7 HÌNH DAÙNG ÑAI OÁC Ñai oác ít coù hình daùng ña daïng nhö ñaàu vít, thöôøng coù caùc kieåu sau: - Ñai oác luïc giaùc: loaïi phoå bieán nhaát thöôøng caû hai ñaàu ñeàu ñöôïc vaùt 30¸45o ñeå tieän duøng, ñöôøng cong treân 6 maët ñai oác hay ñaàu vít luïc giaùc laø ñöôøng hyperbol, nhöng trong veõ kyõ thuaät ta thay baèng caùc cung troøn ñeå deã veõ. Chieàu cao cuûa ñai oác thöôøng baèng 0,8 ñöôøng kính ñænh ren. - Ñai oác 12 caïnh coù bieân daïng ñaëïc bieät cuûa vaøi haõng oâtoâ coù cleù chuyeân duøng ñeå môû (ví duï ñai oác coát caùc tambour baùnh xe cuûa haõng Toyota). - Ñai oác ñeäm caùnh: ñai oác troøn xeû 4 hoaëc 6 raõnh voøng maët truï thöôøng loaïi naøy duøng chung vôùi ñeäm caùch duøng khoùa phoøng loûng moái gheùp ren, moät caùnh cuûa ñai oác ñöôïc beû vaøo raõnh. Ngöôøi ta coù theå duøng cleù coå coø (hai loaïi ñaàu cöùng vaø loaïi coù khôùp laéc) ñeå vaën. - Ñai oác troøn hai loã: caùc loã troøn nhoû treân maët ñaàu phaûi duøng cleù ñaëc bieät coù hai choát ñeå xoay. Ñai oác naøy thöôøng duøng cho caùc maùy, duïng cuï tuøy ñoäng nhö maùy maøi caàm tay maùy cöa löôõi caét fibe - Ñai oác troøn khía nhaùm: khi löïc xieát khoâng caàn lôùn laém coù theå xieát baèng tay hay keàm nhö trong boä ñoà coå xe ñaïp. -Ñai oác caùnh chuoàn hay bieán theå coù loå xoû caây quay: coù theå vaën baèng tay nhö ñai oác vaën coát baùnh xe ñaïp ñua, hay coát xieát yeân xe 4.8 REN QUOÁC TEÁ VAØ REN ANH Hieän nay coù hai heä thoáng ño löôøng treân theá giôùi neân cuõng coù hai heä thoáng ren quoác teá vaø Anh. 1- Ren quoác teá duøng keïp chaët: coù tieát dieän laø tam giaùc ñeàu, goùc ñænh 60o. Trong heä thoáng quoác teá ren vít ñöôïc ñaëc tröng baèng ñöôøng kính ñænh ren ghi sau chöõ “M” in (M: vieát taét cuûa Metric laø heä met) keá tieáp laø daáu “x”, sau ñoù laø böôùc ren. Böôùc ren laø khoaûng
  64. 66 MOÁI GHEÙP REN VÍT caùch hai ñænh ren keà nhau. Rieâng ren böôùc lôùn hay coøn goïi ren tieâu chuaån thì vieäc ghi böôùc khoâng baét buoäc. Thoâng soá keá tieáp laø chieàu daøi vít ñöôïc tính töø coå vít ñeán cuoái ñuoâi vít (khoâng keå chieàu daøi ñaàu vít) nhöng duø coù ren suoát hay coù ren moät phaàn cuõng tính troïn chieàu daøi thaân vít. Neáu vít quoác teá ñöôøng kính laø d = 20, böôùc ren laø p = 2,5 chieàu daøi laø L = 80 thì ñöôïc ghi kích thöôùc nhö sau: M20´2,5´80. Chieàu daøi ren cuõng khoâng baét buoäc phaûi ghi nhaát laø ñai oác hay caùc vis ñaëc bieät. Goïn nhaát laø M20. 2- Ren Anh duøng keïp chaët: coù tieát dieän laø tam giaùc caân, goùc ñænh 55o. Ren Anh ra ñôøi tröôùc vaø coù öu ñieåm nhö trình baøy phaàn treân. Trong heä thoáng naøy ren vít ñöôïc ñaëc tröng baèng ñöôøng kính ñænh ren theo heä inch, thöôøng duøng daïng phaân soá thöùc theo truyeàn thoáng cuûa Anh, keá tieáp laø daáu “x”, sau ñoù laø con soá chæ soá ren trong 1 inch. Ngöôøi Anh khoâng ño tröïc tieáp böôùc ren maø chæ tieâu chuaån soá böôùc ren trong 1” = 25,4mm. Thoâng soá keá tieáp laø chieàu daøi vít ñöôïc tính töø coå vít ñeán cuoái ñuoâi vít (khoâng keå chieàu daøi ñaàu vít) nhöng duø coù ren suoát hay coù ren moät phaàn cuõng tính troïn chieàu daøi thaân vít. Chieàu daøi vít cuõng duøng heä inch. Neáu vít ren Anh ñöôøng kính laø d = 6,35 = 1/4”, soá böôùc laø 25, chieàu daøi laø L = 2” thì ñöôïc ghi kích thöôùc nhö sau: 1/4”´25´2”, vít naøy gaàn töông ñöông vôùi M6´1´50 trong heä quoác teá. Ren Anh xuaát hieän trong veõ baûn veõ theo tieâu chuaån Anh Myõ nhö ANSI, GB ngay caû ngaøy nay UÙc voán trong khoái Lieân hieäp Anh nhöng tieâu chuaån AS laïi duøng heä meùt. Trong cô khí Vieät Nam ren Anh thöôøng duøng trong caùc heä thoáng oáng daàu vaø khí caàn kín khít maø ren Quoác teá khoâng theå thay theá ñöôïc 4.9 CAÙCH VEÕ QUI ÖÔÙC REN VAØ GHI KÍCH THÖÔÙC REN QUOÁC TEÁ 4.9.1 Caùch veõ qui öôùc ren Do ren coù hình daùng phöùc taïp, laø ñöôøng xoaén oác neân trong veõ kyõ thuaät, theo TCVN ta chæ veõ qui öôùc ren theo nguyeân taéc sau: · Ñoái vôùi vít - Ñænh ren veõ baèng neùt cô baûn.
  65. 67 MOÁI GHEÙP REN VÍT - Chaân ren baèng neùt lieàn maûnh (moät soá tieâu chuaån khaùc treân theá giôùi veõ neùt maûnh ñöùt khuùc) - Khoaûng caùch töø chaân ren ñeán ñænh ren baèng laàn böôùc ren töùc 0,866p nhöng raát khoù nhôù neân TCVN quy ñònh ñöôøng kính chaân ren baèng 0,85d ñöôøng kính ñænh ren. Hình 4.6 Gia coâng tieäân caùc loaïi ren
  66. 68 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.7 Kích thöôùc moái gheùp buloâng Hình 4.8 Kích thöôùc moái gheùp vis · Ñoái vôùi ñai oác neáu veõ rôøi moät mình thì veõ neùt cô baûn cho ñöôøng kính trong (chaân ren) vaø neùt maûnh cho ñöôøng kính ngoaøi (ñænh ren), vaäy: - Ñöôøng chaân neùt cô baûn. - Ñænh ren veõ neùt maûnh. · Khi veõ moät moái laép giöõa vít vaø ñai oác thì öu tieân cho vít - Tieát dieän maø vít vaø ñai oác baét ñaàu tieáp xuùc phaûi veõ neùt cô baûn töø ñænh ñeán chaân ren. - Khi caét ñai oác neùt gaïch vaät lieäu phaûi troïn veïn leân ñeán heát phaàn ren ñai oác. · Veõ ren ôû tieát dieän maët ñaàu caû vít vaø ñai Ren veõ cung troøn neùt maûnh lôùn hôn 3/4 voøng troøn, cung bieåu ren thöôøng khuyeát ôû phaàn tö thöù 3. Ñöôøng kính ñænh ren vaø böôùc ren thöôøng choïn theo tieâu chuaån ñeå tieän cheá taïo. Ngoaøi caùc duïng cuï caét ren ñònh hình cho ren trong laø taroâ (Phaùp: Taraud, Anh: Tap) vaø ren ngoaøi laø fide, baøn ren (Phaùp Fillìere, Anh: Dice) duøng cho caùc ñöôøng kính nhoû
  67. 69 MOÁI GHEÙP REN VÍT hôn 16, caùc ren ñöôøng kính lôùn ñöôïc cheá taïo baèng tieän tinh hoaêïc tieän thoâ sau ñoù söûa laïi baèng taroâ hay baøn ren. 4.9.2 Caùc kích thöôùc ren quoác teá thöôøng duøng Ñöôøng kính ren keïp chaët quoác teá coù böôùc tieâu chuaån (böôùc to) phoå bieán coù kích thöôùc töø 4¸30mm thöôøng duøng, ñöôïc ghi trong baûng 4.1 döôùi ñaây: Baûng 4.1 Ñöôøng kính Böôùc ren Ghi kích ñaày ñuû Ghi taét ñænh 4 0,5 M4x0,5 M4 5 0,75 M5x0,75 M5 6 1 M6x1 M6 8 1,25 M8x1,25 M8 10 1,5 M10x1,5 M10 12 1,75 M12x1,75 M12 14 2 M14x2 M14 16 2 M16x2 M16 18 2,25 M18x2,25 M18 20 2,5 M20x2,5 M20 22 2,75 M22x2,75 M22 24 3 M24x3 M24 27 3,25 M27x3,25 M27 30 3,5 M30x3,5 M30 Trong saûn xuaát coâng nhaân vaø kyõ sö ñeàu thuoäc loøng caùc kích thöôùc treân vì vaäy ta caàn thuoäc ñeå tieän duïng trong veõ kyõ thuaät cuõng nhö aùp duïng sau naøy. 4.9.3 Caùch ghi kích thöôùc moái gheùp ren Theo coâng thöùc: Md´p´L trong ñoù: M- theå hieän heä meùt, heä quoác teá
  68. 70 MOÁI GHEÙP REN VÍT d- ñöôøng kính danh nghóa ñænh ren p- böôùc ren, neáu ren böôùc lôùn thuoäc baûn treân coù theå boû qua thoâng soá naøy, coøn caùc loaïi ren quoác teá coù böôùc tuy cuõng tieâu chuaån nhöng khaùc vôùi böôùc treân laø ñeàu phaûi ghi ñaày ñuû. L- chieàu daøi vít tính töø sau coå vít ñeán heát phaàn truï thaân vít duø vít coù ren suoát hay ren moät phaàn cuõng tính nhö nhau (H.4.2) - Neáu ren traùi thì coù ghi theâm cöôùc chuù ví duï: M12´1,5´60 ren traùi hoac chu vi ñaàu vít hoaëc ñai oác coù tieän raõnh nhoû (Hình.4.8). Ví duï, ren bougie xe gaén maùy M10 böôùc nhoû laø 1mm, chieàu daøi phaàn ren laø 20mm phaûi ghi ñuû M10´1´20. Ren M8 böôùc 1,25, daøi 60 coù theå ghi M8´1,25´60 hay M8´60 ñeàu ñöôïc. Ví duï, ñöôøng kính ñænh ren cuûa vít laø 16, böôùc vít laø 2 thì ta ghi kích thöôùc theo ñöôøng kính ñænh nhö sau M16´2 hoaëc M16 ñeàu ñöôïc vì ren M16 böôùc 2 laø böôùc lôùn, tieâu chuaån. Ghi kích thöôùc loã ren cuõng töông töï vaø luoân luoân ghi treân ñöôøng kính ñænh ren (ñaùy ren treân loã). Khi theå hieän moái laép giöõa vít vaø ñai oác phaûi öu tieân cho vít ñöôïc trình baøy nhö trong caùc hình ôû caùc trang sau. 4.10 REN PHAÛI VAØ REN TRAÙI: COÂNG DUÏNG VAØ CAÙCH PHAÂN BIEÄT Ña phaàn ren vít ñöôïc cheá taïo theo chieàu thuaän goïi laø ren phaûi, khi cheá taïo ren phaûi baèng caùch tieän thì truïc phoâi phaûi quay theo chieàu thuaän (töø treân xuoáng hay ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà khi nhìn vaøo maët ñaàu maâm caëp, coøn baøn xa dao chaïy thuaän töø phaûi sang traùi. Tieän ren traùi thì coù moät chuyeån ñoäng ngöôïc laïi. Phaân bieät: Ñeå bieát ren traùi hay phaûi, ta ñaët truïc vít thaúng ñöùng, nhìn thaáy ñöôøng ren quaán leân theo chieàu phaûi laø ren phaûi coøn ñöôøng ren leân theo chieàu traùi laø ren traùi.
  69. 71 MOÁI GHEÙP REN VÍT Ren phaûi (thöôøng gaëp) vaën xieát chaët vaøo theo chieàu kim ñoàng hoà, coøn ren traùi ngöôïc laïi. Ñeå phaân bieät ren traùi thöôøng treân ñaàu vít ngöôøi ta tieän moät raõnh voøng thaønh caùc hình quaû traùm nhö treân hình 4.9 hay ghi kích thöôùc coù phuï chuù: Ví duï: M10´1, 5 ren traùi Hình 4.9 Phaân bieät ren phaûi, ren traùim neáu chæ noùi ren thì maëc nhieân laø ren phaûi Hình 4.10 Bu loâng ren traùi vaø ñeäm beû Coâng duïng: Ren traùi coù theå duøng ñeå tendeur trong boä taêng giaûm löïc caêng daây caùp, keïp eùp (baûn keïp duøng eùp khi daùn ñai).
  70. 72 MOÁI GHEÙP REN VÍT Coâng duïng chính cuûa ren traùi laø phoøng loûng cho moái gheùp ren. Nguyeân taéc ñeå moái gheùp ren khoâng thaùo ra ñöôïc laø chieàu quay vít hay ñai oác khi laøm vieäc phaûi ngöôïc laïi chieàu ren. Vì vaäy ren traùi ñöôïc duøng khi vaën treân vaät phaûi quay theo chieàu kim ñoàng hoà luùc laøm vieäc. Ví duï, coát pedal beân phaûi luoân coù ren traùi vì pedal phaûi quay theo chieàu kim ñoàng hoà. Naép che líp (libre) xe ñaïp coù chieàu ren traùi, naép nhöïa xieát ñaàu coát quaït treo töôøng ñeàu ren traùi vì quaït quay cuøng chieàu kim ñoàng hoà (vì sao choïn chieàu nhö vaäy?). Tuy nhieân, trong maùy maøi caàm tay vì ta thöôøng quen vôùi ren phaûi, laïi caàn thaùo laép nhieàu neân caùc nhaø saûn suaát luoân thieát keá cho ñóa maøi quay ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà ñeå coù theå duøng ren phaûi khoùa ñóa. Neân haïn cheá duøng ren traùi vì ngöôøi söû duïng khoâng quen thao taùc sieát, môû, deã nhaàm vaø vieäc cheá taïo khoù khaên, hôn nöõa giaù thaønh ñaét do khoâng coù duïng cuï caét cheá saün nhö taraud, baøn ren nhö ren phaûi. 4.11 REN BÖÔÙC TO VAØ REN BÖÔÙC NHUYEÃN, PHAÏM VI SÖÛ DUÏNG Bình thöôøng caùc bulong duøng keïp chaët treân thò tröôøng ñeàu duøng ren böôùc to tieâu chuaån theo baûng 4.1 neân khi mua vít hoaëc bu loâng chæ caàn noùi ñöôøng kính vaø chieàu daøi, maëc nhieân laø ren böôùc to. Ren böôùc to chæ duøng cho caùc keát caáu tænh, khoâng theå baûo ñaûm phoøng loûng khi rung ñoäng. tröôøng hôïp naøy coù theå duøng ren böôùc nhuyeån hay ren traùi. Phoøng loûng: Ren nhuyeãn böôùc nhoû (thöôøng laø bu loâng ngoaïi) duøng ñeå phoøng loûng cho caùc thieát bò chòu rung nhoû khi laøm vieäc. Naâng cao ñoä an toaøn do phoøng loûng hieäu quaû. Ví duï, ñai oác taéc keâ (Taquet) duøng xieát caùc baùnh oâtoâ vaøo maâm truïc xe ñeàu duøngø ren nhuyeãn. Lyù do ren nhuyeãncoù goùc naâng ren (goùc xoaén) nhoû neân khoù thaùo loûng theo nguyeân lyù ñoä doác caøng nghieâng caøng deã töï thaùo ra theo trình baøy nhö trong Giaùo trình Nguyeân lyù maùy, ta coù:
  71. 73 MOÁI GHEÙP REN VÍT Ta thaáy khi böôùc p caøng beù thì a caøng beù, moái gheùp khoù tuoät ra. Giaûm löïc xieát: trong caùc cô caáu caûo ñeàu duøng ren tam giaùc böôùc nhuyeãn ñeå giaûm nheï löïc taùc ñoäng cuûa tay vaø taêng löïc thaùo, taát nhieân coù lôïi löïc thì coù haïi cho quaõng ñöôøng vì soá voøng quay phaûi nhieàu. Ví duï: caûo dóa, caûo volant xe gaén maùy, kích ñoäi oâtoâ ñeàu thöôøng duøng ren nhuyeãn vì lyù do giaûm löïc. Tuy nhieân, ren nhuyeãn thì söùc beàn keùm hôn ren to khi cuøng ñöôøng kính danh nghóa, neân khi duøng ren böôùc nhoû caàn quan taâm vieäc tính beàn söùc chòu cuûa ren: ngöôøi ta duøng vaät lieäu toát vaø beà daøy ñai oác lôùn coù nhieàu voøng ren laøm vieäc laøm giaûm öùng suaát treân ren. 4.12 REN SÖÛA CHÖÕA - VÍT CAÁY Quan saùt ñöôøng kính vaø böôùc ren quoác teá phoå thoâng cho treân baûng 4.1, ta coù theå nhaän xeùt raèng ñöôøng kính ren laø soá chaün (M6, M8 tröø M5, M27). Do khi thaùo môû nhieàu laàn thöôøng ren bò moøn, ñöôøng kính vít nhoû laïi, coøn loã ñai oác roäng ra, moái gheùp ren deã bò loûng tuoät, do vaäy caàn phaûi coù bieän phaùp phoøng traùnh hay söûa chöõa. Vít moøn coù theå deã daøng thay baèng vít môùi nhöng loã ren trong maùy maø bò moøn thì vieäc thay theá nguyeân voû maùy môùi raát toán keùm neân ngöôøi ta coù theå duøng moät trong hai bieän phaùp sau: 1- Vít caáy (Phaùp: Goujon, Anh: Stud) Laø moät vít truï khoâng coù ñaàu, hai ñaàu vít caáy ñeàu coù ren phaûi, coù ñoaïn giöõa trôn khoâng ren ngaên caùch (Hình 4.11). Moät ñaàu seõ ñöôïc vaën chaët ñeán heát ren treân loã ñaõ ñöôïc taraud treân voû maùy. Khi xieát vaën vít caáy coù theå duøng duïng cuï chuyeân duøng, moû leách raêng duøng vaën oáng troøn hay coù theå duøng hai ñai oác bloqueù chaët vôùi nhau khi vaën vít caáy vaøo thì vaën ñai oác treân coøn thaùo ra vaën ñai oác döôùi. Do vít caáy gaén lieàn treân loã vónh vieãn neân phaàn ren treân vis moøn coøn ren treân loã voû maùy vì thoâng thaùo môû neân coøn nguyeân. Vít coù theå cheá taïo baèng vaät lieäu toát, ít moøn vaø khi coù moøn thì coù theå thay vít caáy môùi. Vít caáy thöôøng duøng khi moái gheùp ren thöôøng thaùo môû. Ví duï, vít taéc keâ (taquet) baùnh oâtoâ, caùc caây tige doïc xieát block maùy, ñaàu culasse treân xe gaén maùy, oâtoâ ñeàu laø vít caáy. Keát caáu vis caây ñöôïc trình baøy nhö trong hình 4.11 vaø 4.12.
  72. 74 MOÁI GHEÙP REN VÍT 2- Ren söûa chöõa Ngoaøi ra khi loã ren treân voû hoäp ñaõ moøn ta coù theå duøng ren ñaëc bieät ñeå söûa chöõa thay vì khoan loã laøm laïi ren khaùc ñöôøng kính to hôn nhöng böôùc khaùc hôn. Ren söûa chöõa ñöôïc cheá taïo vaø baùn treân thò tröôøng (khoâng phoå bieán, chæ coù caùc cöûa haøng lôùn coù ngöôøi bieát duøng) nhaèm muïc ñích thay theá caùc loå ren ñaõ moøn. Theo nguyeân taéc ren söûa chöõa coù ñöôøng kính lôùn hôn ren hieän duøng 1 ñôn vò vaø phaûi coù cuøng böôùc. Ví duï, ren söûa chöõa M7´1 duøng ñeå söûa M6´1, M9´1,25 duøng ñeå söûa cho M8´1,25, nhöng caàn phaûi mua ñuùng loaïi taraud söûa chöõa. Baûng kích thöôùc ren söûa chöõa thöôøng duøng cho treân baûng 4.2 Baûng 4.2 Ñöôøng kính Böôùc ren Ghi kích ñaày ñuû ñænh 7 1 M7´1 9 1,25 M9´1,25 11 1,5 M11´1,5 13 1,75 M13´1,75 15 2 M15´2 17 2 M17´2 19 2,25 M19´2,25 21 2,5 M21´2,5 23 2,75 M23´2,75 25 3 M25´3 28 3,25 M28´3,25 31 3,5 M31´3,5
  73. 75 MOÁI GHEÙP REN VÍT
  74. 76 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.11 Caáu taïo vaø qui trình cheá taïo, laép gheùp vis caáy.
  75. 77 MOÁI GHEÙP REN VÍT
  76. 78 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.12 Vít caáy trong loã bít 4.13 CHEÁ TAÏO REN VÍT Coù hai caùch cheá taïo ren vít trong saûn suaát laø cheá taïo nhoû thöû nghieäm hay söûa chöõa vaø cheá taïo ñaïi traø haøng loaït lôùn. 4.13.1 Saûn suaát nhoû ñôn chieác hoaëc söûa chöõa Neáu ren böôùc lôùn, tieâu chuaån vaø ñöôøng kính nhoû hôn 16mm ta coù theå duøng duïng cuï ñònh hình saün chuyeân duøng ñeå cheá taïo ren baèng phöông phaùp caét goït. Ñoù laø Taraud duøng taïo ren trong loã vaø baøn ren (Fillìere) duøng taïo ren ngoaøi treân maët truï. Keát caáu Tareaud vaø baøn ren veõ treân hình 4.13. Hình 4.13 Khoan, doa (Alesoir, Reamer), loe, Taraud vaø Fillìere (baøn ren) 1- Taraud Vôùi moät ñöôøng kính ren tieâu chuaån, hieän nay taraud ñöôïc cheá moät boä goàm hai caây taraud: caây caét thoâ, coù vaùt nhieàu ôû ñaàu caét khoaûng 70% vaø caây taraud tinh caét 30% coøn laïi. Tröôùc ñaây moät boä taraud cuûa Phaùp coù tôùi 3 caây. Taraud coù ñuoâi vuoâng, ñöôïc quay
  77. 79 MOÁI GHEÙP REN VÍT baèng caùn taraud. Caùn coù theå ñieàu chænh loå keïp hình vuoâng moät phaïm vi nhaát ñònh ñeå keïp ñöôïc ñuoâi vuoâng cuõa moät soá taroâ. 2- Baøn ren (Filieøre) Ngöôïc laïi, moãi ñöôøng kính vít chæ caàn coù moät baøn ren, nhöng coù theå chænh chieàu saâu caét baèng moät vít chænh. Baøn ren ñöôïc ñaët trong oå coù caùn ñeå xoay. Khi caét ren baèng taraud hay baøn ren ta caàn tra daàu nhôùt cho trôn vaø quay tôùi khoaûng hai voøng thì phaûi quay luøi khoaûng 1/2 voøng ñeå beû ñöùt bôùt phoi ra cho nheï. Taraud vaø baøn ren caàn ñaët thaúng goùc vôùi beà maët loã. Vôùi ñöôøng kính vít vaø ñai oác lôùn hôn 16mm khoù laøm ren tröïc tieáp baèng taraud hay baøn ren vì ñöôøng kính lôùn, chieàu saâu caét to, löôïng caét lôùn, ngöôøi ta thöôøng tieän thoâ ren treân truïc hoaëc loã sau ñoù taraud hay fillieøre söûa laïi cho chính xaùc. 4.13.2 Saûn xuaát haøng khoái Ngaøy nay ñeå naâng cao naêng suaát, chaát löôïng vaø haï giaù thaønh saûn phaåm ngöôøi ta saûn xuaát bu loâng baèng phöông phaùp gia coâng khoâng phoi, caùn raêng vít baèng baøn caùn, taraud maùy ren ñai oác. Ñaàu vít luïc giaùc vaø ñai oác ñöôïc daäp, gia coâng vaø xi maï treân moät daây chuyeàn kheùp kín. Ñieàu naøy laøm haï giaù thaønh saûn phaåm caû chuïc laàn vaø saûn phaåm ñaït ñoä chính xaùc vaø chaát löôïng cao cho neân trong kyõ ngheä cheá taïo maùy moùc, bu loâng thöôøng mua veà raùp chöù khoâng cheá taïo ngoaïi tröø coù hình daïng ñaët bieät hay ren vít treân voû maùy thì môùi cheá taïo baèng caét goït baèng tareaud vaø baøn ren. 4.14 KEÁT CAÁU REN LOÃ SUOÁT VAØ REN LOÃ BÍT Do muõi tareaud luoân bò vaùt coân ñeå deã ñöa vaøo loã luùc môùi tareaud neân khi ta vaën tareaud gaàn chaïm ñaùy loã bít thì ren coøn caùch ñaùy moät ñoaïn khoaûng 0,8 laàn ñöôøng kính danh nghóa ren, qui öôùc veõ ñöôøng vaø khi vaën vít vaøo thì ñaùy cuûa vít khoâng theå saùt khít ñaùy loå khoan maø phaàn giôùi haïn ren naøy thöôøng caùch ñaùy khoaûng 0,8 laàn ñöôøng kính danh nghóa ren. Do ñoù, ren treân loã bít thöôøng khoù cheá taïo vaø ñaét tieàn hôn ren loã suoát nhöng moät soá keát caáu do
  78. 80 MOÁI GHEÙP REN VÍT vaùch thaønh quaù daøy hay traùnh xì hôi, daàu, ngöôøi ta vaãn duøng ren loã bít. Caùc keát caáu ren loã bít vaø suoát vaø caùc loaïi vis ñöôïc trình baøy treân caùc hình 4.14 vaø 4.15 ôû trang sau. Trong saûn xuaát, do yeâu caàu nhoû goïn hay vôùi lyù do ñaëc bieät naøo ñoù, ren coù theå gia coâng ñeán saùt ñaùy loã bít vôùi ñieàu kieän vaät lieäu cuûa loã meàm (thau, nhoâm nhöïa hay ñoâi khi gang - raát hieám) phaûi duøng taraud ñaëc bieät ñöôïc maøi boû ñoaïn vaùt ôû ñaàu.
  79. 81 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.14 Moät soá keát caáu ren, loã ren
  80. 82 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.15 Moät soá loaïi vis vaø ñai oác
  81. 83 MOÁI GHEÙP REN VÍT 4.15 REN TREÂN MAËT COÂN - VÍT COÂN Coù hai daïng ren coân duøng cho goã vaø duøng cho kim loaïi: 4.15.1 Ren coân duøng cho goã nhöïa vaø toâle moûng Muõi nhoïn ñöôïc duøng ñeå ñaâm thaúng vaøo loã goã, nhöïa nhôø löïc xieát vaën cuûa tournevít maø khoâng caàn phaûi khoan loã tröôùc ñeå tieän duïng. Tuy nhieân, neáu duøng ñeå xieát taám tole kim loaïi moûng thì caàn khoan tröôùc loã nhoû (chæ caàn lôùn hôn muõi vít) khi vaën vaøo vít seõ töï noâng loã ra vaø laøm taïo raõnh ren treân loã. Moät ñieåm caàn löu yù laø goùc ñænh ren vít vaën loã raát beù (döôùi 10o) tieát dieän ren raát moûng, phaàn raõnh raát to do söùc beàn goã keùm hôn kim loaïi cuûa vít. Ñeå taêng nhanh naêng suaát laép raùp, hieän nay coù loaïi vít vaën toâle ñaàu coù saún muûi khoan chæ khoan moät laàn treân maùy khoan caàm tay coù ñaàu keïp vis ñaët bieät. 4.15.2 Ren coân duøng cho kim loaïi ñeå bít kín hay xaû gioù: 1 2 Hình 4.16 Vít coâne xaû gioù d a à u Tieát dieän ren vaãn laø tam giaùc caân goùc ñænh 55o theo heä ren Anh ñöôïc duøng vôùi hai ñaëc ñieåm: kín khít vaø thaùo laép nhanh. Tuy nhieân, maët ren coâân raát khoù cheá taïo neân giaù thaønh cao, ñaét tieàn, caàn caân nhaéc kyõ khi duøng phaûi coù doa coân vaø taraud ren coâne khoâng thaáy baùn treân thò tröôøng Vieät Nam . Ña phaàn trong saûn
  82. 84 MOÁI GHEÙP REN VÍT xuaát haøng khoái môùi duøng loaïi ren coân naøy. Ren coân duøng trong caùc nuùt xaû ñaàu tuy hieän nay raát hieám, ngöôùi ta thöôøng duøng ren truï vöøa an toaøn vöøa reû tieàn, deã cheá taïo hôn. Vis coâne ñöôïc duøng trong moät soá keát caáu ñaëc bieät thí duï roõ neùt nhaát cuûa ren coân laø vít xaû gioù trình baøy nhö treân hình 4.16. Vít xaû gioù duøng xaû boû khoâng khí troän trong ñöôøng oáng daàu thaéng maø baát kyø heä thoáng thaéng (phanh) thuûy löïc naøo cuõng coù. Khi caàn xaû khoâng khí trong ra, ta môû naép nhöïa che buïi phía treân ra, duøng cleù môû ñaàu luïc giaùc moät ít, ñoàng thôøi ñaïp hay boùp caàn thaéng ñeå Piston ñaåy tôùi, khi ñoù khoâng khí vaø daàu theo raõnh voøng loït vaøo loã doïc truïc vít vaø thoaùt ra. Chæ caàn xieát nheï coù theå khoùa ñöôøng thoaùt laïi. Vít xaû gioù tieáp xuùc vôùi daàu thaéng neân phaûi laøm baèng vaät lieäu toát nhö theùp mangan traùnh aên moøn vaø ræ seùt. Thöôøng vis xaû gioù ñaët treân cao nhaát cuûa heä thoáng daàu. Ta thöôøng gaëp ren coãn treân caùc vis coâne duøng vaën goã vaø vis coâne ñaàu coù löôûi khoan chæ duøng moät laàn ñeå khoan xieát caùc taám tole moûng( Keát caáu vis coân coù ñaàu khoan veõ treân hình 4.17: Hình 4.17 Vít coù ñaàu muõi khoan Ngoaøi ra do lyù do thaåm myõ vaø löïc xieát khoâng lôùn laém moät soá da72u vis coù theå cheá caàu coå coù ngaïnh vuoâng ñeå choáng xoay khoâng caàn giöû khi vaên ñai oác ñöôïc trình baøy nhö treân hình 4.18.
  83. 85 MOÁI GHEÙP REN VÍT
  84. 86 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.18 Bu lon ñaàu troøn choáng xoay 4.16 CAÙC BIEÄN PHAÙP PHOØNG THAÙO LOÛNG MOÁI GHEÙP REN Öu ñieåm cuûa moái gheùp ren vít laø coù theå thaùo laép ñöôïc deã daøng, nhöng ñaây cuõng coù theå laø nhöôïc ñieåm vì noù coù theå töï thaùo loûng ra trong luùc hoaït ñoäng do nhieàu nguyeân nhaân maø chính yeáu laø rung ñoäng. Vì vaäy, phoøng loûng luoân laø moái quan taâm cuûa caùc nhaø kyõ thuaät vì khi ren töï thaùo seõ taïo neân nhöõng nguy hieåm traàm troïng luùc laøm vieäc nhaát laø trong oâtoâ, caàn caåu vaø caùc thieát bò saøn rung. Coù nhieàu bieän phaùp phoøng loûng vôùi möùc ñoä töø thaáp ñeán cao ñöôïc trình baøy trong moät soá bieän phaùp döôùi ñaây: 4.16.1 Ñeäm loø xo khoùa (Locked Washer) Duøng ñeäm veânh laø bieän phaùp ñôn giaûn, reû tieàn nhaát thay vì duøng ñeäm thöôøng, ta thay baèng moät loaïi ñeäm ñaøn hoài laøm baèng theùp loø xo ñeå khi xieát eùp xuoáng, ñeäm taïo moät löïc caêng doïc truïc laøm taêng aùp löïc treân maët ren vaø vì vaäy taêng löïc ma saùt laøm caûn vít khi thaùo ra. Coù ba loaïi ñeäm loø xo: - Ñeäm veânh: laøm baèng theùp silic coù tính ñaøn hoài cao, ñöôïc xeû ñöùt vôùi goùc 60o höôùng traùi giuùp ta deã vaën ñai oác vaøo vaø hình thaønh neâm chaän khoù thaùo ra. Ñeå bình thöôøng ñeäm veânh nhö teân goïi seõ veânh leân vaø khi xieát chaët ñeäm môùi phaúng. Chuù yù ñöôøng kính ngoaøi cuûa ñeäm khoaûng 1,8 ñöôøng kính ñænh ren vaø bò ñai oác che kín traùnh nguy hieåm cho ngöôùi vaän haønh khoâng bò caùnh xeû caøo xöôùc. Hình daùng ñeäm veânh ñöôïc trình baøy trong hình 4.11. Keát caáu ñeäm veânh vaø vít ñaàu troøn ñöôïc trình baøy treân hình 4.18 - Ñeäm loø so dóa: ñeäm coù daïng coân ñænh veà phía treân khi ñeå töï nhieân vaø seõ deïp laïi khi vaën chaët ñeå taïo löïc caêng doïc truïc treân ren. - Ñeäm caùnh nhoû coù boâng: Maët ñeäm ñöôïc taïo thaønh nhöõng maáu goà vaø bò eùp xuoáng khi vaën chaët vôùi chieàu traùi laïi chieàu thaùo ra cuûa ñai oác. Treân xe Jeep luøn duøng raát nhieàu ñeäm naøy vôùi vít 1/4”. 4.16.2 Ñeäm beû meùp Coù hai loaïi:
  85. 87 MOÁI GHEÙP REN VÍT - Ñeäm beû coù cöïa: duøng cho moät ñai oác ñôn coù cöïa caém vaøo loã nhoû khoan treân maët laép gheùp, loaïi naøy ít thaáy ñöôïc trình baøy treân caùc hình 4.19 - Ñeäm beû coù theå duøng khoaù moät ñai oác ñôn hay khoùa hai hay nhieàu ñai oác vôùi nhau treân moät ñeäm lôùn thí duï caëp ñeäm khoùa 2 ñai oác treân dóa xích sau vaøo ñuøm treân xe gaén maùy. 4.16.3 Ren böôùc nhoû Ren böôùc nhoû coù khaû naêng phoøng töï thaùo do goùc nghieâng nhoû coù trình baøy ôû phaàn treân. Thöôøng ren keïp chaët baùn phoå bieán treân thò tröôøng laø böôùc lôùn, ren böôùc nhoû duøng trong caùc thieáât bò chuyeân bieät nhö oâtoâ, caàn caåu. Thöôøng loaïi ren naøy ñaét tieàn do khoâng ñöôïc cheá taïo ñaïi traø maø chuyeân bieät cho moät loaïi maùy naøo ñoù. 4.16.4 Ñai oác toáp ñaàu Ñaàu vít coù moät ñoaïn ngaén trôn, coù phay raõnh nhoû, coøn ñai oác cuõng coù phaàn ñaàu tieän moûng laïi vaø khoâng coù ren. Khi xieát chaët ñai oác roài duøng ñuïc, ñaäp loõm phaàn vaønh moûng ôû ñaàu ñai oác saâu xuoáng raõnh phay treân truïc. Khi thaùo ra cuõng duøng ñuïc doïc noâng phaàn boùp loõm leân tröôùc khi vaën ra. Loaïi ñai oác naøy chæ thaáy duøng treân moät soá haõng oâtoâ nhö Peugeot, Deawoo, Kia duøng xieát chaän maâm baùnh xe treân truïc. Keát caáu ñai oác toáp ñaàu vaø vít ñaàu troøn töï khoùa ñöôïc trình baøy nhö treân hình 4.20.
  86. 88 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.19 Boulon vaø ñeäm beû coù cöïa caém vaøo loå khoan saún treân maët neàn ñeå phoøng loõng.
  87. 89 MOÁI GHEÙP REN VÍT
  88. 90 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.20 Vis ñaàu troøn töï khoùa vaø ñai oác toáp ñaàu
  89. 91 MOÁI GHEÙP REN VÍT 4.16.5 Hai ñai oác Blocqueù Thöôøng duøng trong saûn xuaát thöû nghieäm, loaïi toán khoâng gian chieàu truïc vaø koàng keành khoâng thaãm myõ. Sau khi xieát chaët ñai oác treân ta giöõ chaët noù vaø coá vaën ñai oác döôùi ra ñeán möùc naëng tay. Luùc thaùo ra thì giöõ ñai oác döôùi vaø môû ñai oác treân tröôùc. 4.16.6 Ñai oác choát cheû Thöôøng duøng nhieàu trong saûn xuaát haøng khoái lôùn, cho ñoä an toaøn cao. Treân truïc khoan moät loã nhoû vöøa laép choát cheû (Phaùp: Groupille) (coøn goïi laø choát bi). Khi vaën ñai oác coù xeû 6 raõnh treân ñaàu (Phaùp: Anh: Castle nut) vaøo chaët vöøa vaën loã treân truïc loït vaøo moät raõnh treân ñaàu ñai oác, ta xuyeân choát. Vò trí vaø löïc xieát coù theå thay ñoåi trong goùc 600. Keát caáu ñai oác choát cheû cho treân hình 4.15. 4.16.7 Ñai oác ñeäm caùnh Duøng nhieàu trong caùc keát caáu caàn khoùa ñai oác maø khoâng coù khoâng gian ñeå xuyeân choát cheû, cho ñoä an toaøn cao töông ñöông vôùi ñai oác choát cheû. Ñai oác ñeäm caùnh duøng nhieàu trong maùy nhö xieát noài ly hôïp ma saùt trong xe gaén maùy, trong oå bi loàng caàu hai daõy loaïi coù oáng loùt (Phaùp: manchon, Anh: Bush). Keát caáu ñai oác ñeäm caùnh cho treân hình 4.21. - Ñai oác hình troøn, xung quanh coù xeû 4 ñeán 6 raõnh tuøy kích thöôùc ñöôøng kính lôùn hay nhoû. Coù hai daïng ñai oác khaùc nhau, coù beà daøy thöôøng moûng hôn loaïi luïc giaùc, beà daøy khoaûng 0,5¸0,6d ñöôøng kính ren. - Ñeäm caùnh ñöôïc daäp baèng theùp thöôøng coù soá caùnh ngoaøi baèng soá raõnh treân ñai oác coäng 1, ví duï ñai oác coù 4 raõnh thì duøng ñeäm coù 5 caùnh caùc caùnh coù theå phaân boá ñeàu treân chu vi hay taäp trung trong moät goùc. Loã ñeäm coù 1 gôø loài ra ñeå loït vaøo raõnh nhoû phay saún treân truïc. Ñaàu tieân ñöa ñeäm vaøo tröôùc vì gôø ñeäm loït vaøo raõnh phay treân truïc neân ñeäm khoâng theå xoay töông ñoái so vôùi truïc. Vaën ñai oác baèng cleù coå coø hay oáng ñeán khi chaët vaø coù moät caùnh cuûa ñeäm truøng
  90. 92 MOÁI GHEÙP REN VÍT moät raõnh treân ñai oác, ta duøng ñuïc hay tourvis beû caùnh loït vaøo raõnh vì vaäy ñai oác bò khoùa khoâng theå xoay töông ñoái so vôùi truïc.
  91. 93 MOÁI GHEÙP REN VÍT Hình 4.21 Khoùa baèng ñai oác ñeäm caùnh
  92. 94 MOÁI GHEÙP REN VÍT 4.16.8 Duøng chieàu ren traùi vôùi chieàu chuyeån ñoäng Chieàu ren traùi vôùi chieàu chuyeån ñoäng cuûa truïc coù taùc duïng khoùa höõu hieäu vì neáu khôûi ñoäng löïc quaùn tính cuõng laø löïc xieát ren theâm. Khi ñang quay, neáu coù vaät caø saùt leân ñai oác thì chieàu löïc ma saùt cuõng coù xu höôùng xieát theâm ñai oác. Nhö phaàn giôùi thieäu ren traùi coù trình baøy: ren traùi duøng phoøng loûng trong moái gheùp coát peùdale beân phaûi xe ñaïp, líp xe ñaïp, ñai oác nhöïa xieát ñaàu caùnh quaït, caûo volant xe gaén maùy Duøng ren traùi vì chieàu quay cuûa truïc cuøng chieàu kim ñoàng hoà. Tuy nhieân, caùc nhaø kyõ thuaät thöôøng haïn cheá vieäc duøng ren traùi vì thôï thöôøng quen vôùi ren phaûi neân treân maùy maøi caàm tay vì coù theå choïn chieàu quay cuûa dóa maøi ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà neân ñai oác troøn duøng khoùa ñaõ coù ren phaûi. Treân truïc coát maùy xe gaén maùy ñaàu beân traùi phía volant chieàu quay truïc ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà neân duøng ren phaûi ñeå khoùa coøn truïc ñaàu beân phaûi coù gaén boä ly hôïp quay theo chieàu kim ñoàng hoà thay vì duøng ren traùi ngöôøi ta thay baèng ñai oác ñeäm caùnh coù ren phaûi. Noùi chung trong kyõ thuaät ngöôøi ta haïn cheá duøng ren traùi 4.16.9 Ñai oác xeû Loaïi naøy raát ít duøng vì chæ duøng ñöôïc cho ñai oác thaät lôùn, duøng trong maùy caét kim loaïi. Treân ñai oác coù phay moät raõnh vuoâng goùc vôùi truïc ñeå taïo ñoä ñaøn hoài. Treân maët ñai oác coù khoan loã vaø tareaud cho moät vít nhoû duøng sieát eùp caùc maët ren laïi sau khi vaën ñai oác chaët. Phaûi nôùi loûng vít tröôùc khi thaùo ñai oác ra. 4.17 REN VÍT DUØNG TRUYEÀN ÑOÄNG Ngoaøi vieäc keïp chaët, ñai oác coøn ñöôïc duøng ñeå truyeàn ñoäng. Nhaèm giaûm ma saùt tieát dieän ren thöôøng laø hình vuoâng, thang, troøn thaân khai hay ren Archimeøde treân maët ñaàu trong maâm caäp 3 chaáu. Coù hai loaïi truïc vít truyeàn ñoäng: Truïc vít baùnh vít vaø vis meøre ñai oác. 4.17.1 Truïc vít, baùnh vít