Giáo trình Triết học - Bài 1: Khái niệm về triết học

Nội dung text: Giáo trình Triết học - Bài 1: Khái niệm về triết học

1. Baøi 1: KHAÙI NIEÄM VEÀ TRIEÁT HOÏC I TRIEÁT HOÏC LAØ GÌ? NGUOÀN GOÁC CUÛA TRIEÁT HOÏC 1- Trieát hoïc laø gì? VIII - VI tröôùc coâng nguyeân: · Quan ñieåm phöông taây "Trieát laø söï thoâng thaùi": philorophia · Quan ñieåm phöông ñoâng "Trieát laø söï thoâng thaùi": laø trí bao haøm söï hieåu bieát saâu roäng. Ngöôøi ta coi trieát hoïc laø khoa hoïc cuûa moïi khoa hoïc. - Trung coå: trieát hoïc khoâng theå tìm moät con ñöôøng phaùt trieån ñoäc laäp laø moät boä phaän cuûa thaàn hoïc, trieát hoïc kinh vieân phaùt trieån maïnh. - Caän ñaïi: trieát hoïc duy vaät phaùt trieån maïnh, ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu röïc rôõ. Moät soá nöôùc (Phaùp, Anh, Haø Lan ) Thôøi kyø naøy tö duy trieát hoïc phaùt trieån trong heä thoáng trieát hoïc duy taân, tieâu bieåu laø heä thoáng trieát hoïc cuûa Heâghen (1770 – 1831). Tuy nhieân quan nieäm trieát hoïc laø khoa hoïc cuûa moïi KH vaãn toàn taïi vaø heä thoáng trieát hoïc cuûa Heâghen ñöôïc coi laø toan tính cuoái cuøng. - Giöõa theá kyû 19 do söï chín muøi cuûa ñieàu kieän KT-Xaõ hoäi vaø khoa hoïc, daãn tôùi söï ra ñôøi cuûa trieát hoïc MAÙC. - Trieát hoïc Maùc: vaãn ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu, giaûi quyeát vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc treân laäp tröôøng duy vaät trieät ñeå, ñoàng thôøi nghieân cöùu nhöõng vaán chung nhaát cuûa giôùi töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö duy. * Ñònh nghóa: Sau thôøi kyø coå ñaïi * Theá giôùi quan: laø boä quan nieäm veà theá giôùi - Theá giôùi quan bao goàm:
2. + Huyeàn thoaïi, thaàn thoaïi. + Toân giaùo. + Trieát hoïc. - Trong ñoù trieát hoïc ñöôïc coi laø haït nhaân lyù luaän cuûa theá giôùi quan vì noù trình baøy theá giôùi quan baèng lyù luaän noù theå hieän theá giôùi quan qua moät loaït caùc luaät nguyeân lyù, phaïm truø, neân theá giôùi quan trôû neân saâu saéc ñaày ñuû mang tính heä thoáng chaët cheõ. - Trieát hoïc khoâng ñoàng yù vôùi theá giôùi quan vì theá giôùi quan ñöôïc theå hieän ôû nhieàu lónh vöïc khaùc nhau: thaàn thoaïi, toân giaùo. - Caáu truùc cuûa theá giôùi quan: · Tri thöùc (haït nhaân) · Tình caûm · Nieàm tin · Lyù töôûng 2- Nguoàn goác trieát hoïc - Nguoàn goác nhaän thöùc - Nguoàn goác xaõ hoäi + Trieát hoïc chæ ra ñôøi khi naêng löïc tö duy tröøu töôïng cuûa con ngöôøi ñaït tôùi trình ñoä nhaát ñònh cho pheùp khaùi quaùt ñöôïc nhöõng hieåu bieát rieâng leû rôøi raïc thaønh heä thoáng caùc quan ñieåm chung veà theá giôùi. + Xaõ hoäi: Trieát hoïc ra ñôøi khi phaùt trieån trình ñoä nhaát ñònh löïc löôïng xaûn suaát daãn tôùi söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi taùch rôøi giöõa lao ñoäng trí oùc vaø lao ñoäng chaân tay khi aáy con ngöôøi môùi coù ñieàu kieän höôùng tôùi söï suy ngaãm ñaùnh giaù veà chính baûn thaân mình, maët khaùc moät soá ngöôi laøm ngheà lao ñoäng trí oùc môùi coù ñieàu kieän khaùi quaùt leân moät heä tö tuôûng cuûa giai caáp naøo ñoù. II. VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN CUÛA TRIEÁT HOÏC Theá naøo laø vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc laø vaán ñeà maø moïi hoïc thuyeát trieát hoïc ñeàu höôùng tôùi giaûi quyeát vaán ñeà naøy laø cô sôû, neàn taûng ñeå giaûi quyeát moïi vaán ñeà khaùc cuûa trieát hoïc. Theá giôùi bao goàm: vaät chaát vaø tinh thaàn Þ moái quan heä giöõa vaät chaát vaø yù thöùc chính laø vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc. · Hai maët (vaán ñeà cô baûn)
3. - Maët baûn theå luaän: traû lôøi cho caâu hoûi vaät chaát vaø yù thöùc caùi naøo coù tröôùc caùi naøo coù sau vaø caùi naøo quyeát ñònh caùi naøo. - Maët nhaän thöùc luaän: con ngöôøi coù khaû naêng nhaän thöùc ñöôïc theá giôùi hay khoâng. 1- Baûn theå luaän Lòch söû thaàn hoïc coù hai caùch traû lôøi khaùc nhau: - Vaät chaát coù tröôùc vaø quy ñònh yù thöùc (chuû nghóa duy vaät). - YÙ thöùc khaùc vaät chaát (chuû nghóa duy taâm). chaát phaùt (coå ñaïi) + Duy vaät maùy moùc sieâu hình (caän ñaïi ôû theá kyû 17 - 18) bieän chöùng (do Maùc-AÊnghen: saùng laäp theá kyû 19) ¨ Chaát phaùt: döïa vaøo söï quan saùt tröïc tieáp vaø caûm nhaäncaûm tính (thaønh töïu laø thuyeát nguyeân töû Ñeâmorít). ¨ Maùy moùc (sieâu hình): ® moïi söï vaät khoâng quan heä, khoâng bieán ñoåi, khoâng phaùt trieån. ¨ Bieän chöùng. khaùch quan + Duy taâm chuû quan - Coù hai nguoàn goác: + Nhaän thöùc: ñeà cao tuyeät ñoái tö töôûng, trí tueä con ngöôøi nhaän thöùc. + Xaõ hoäi: ñeà cao tuyeät ñoái lao ñoäng trí oùc haï thaáp lao ñoäng chaân tay. 2- Maët nhaän thöùc luaän Nhìn chung chuû nghóa duy vaät vaø duy taâm ñeàu thöøa nhaän khaû naêng nhaän thöùc cuûa con ngöôøi nhöng chuû nghóa duy taâm laïi cho raèng quaù trình nhaän thöùc theá giôùi cuûa con ngöôøi laø q.trình yù thöùc veà chính baûn thaân mình. Ngoaøi duy vaät vaø duy taâm coøn coù tröôøng phaùi. · Nguïy nguyeân luaän: tranh luaän nhöõng vaán ñeà khoâng quan troïng. · Baát khaû trò: ôû moät goùc naøo ñoù baát khaû trò coù lyù luaän cuûa noù.
4. III PHÖÔNG PHAÙP BIEÄN CHÖÙNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP SIEÂU HÌNH Ngoaøi vieäc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cô baûn, caùc hoïc thuyeát trieát hoïc ñeàu höôùng tôùi traû lôøi moät caâu hoûi khaùc. Moïi söï vaät hieän töôïng trong theá giôùitoàn taïi trong söï coâ laäp taùch rôøi nhau hay quan heä höõu cô. Moïi söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi laø baát bieán hay naèm trong quaù trình bieán ñoåi vaø phaùt trieån. Coù hai quan ñieåm ñoái laäp: bieän chöùng vaø sieâu hình. * Quan ñieåm bieän chöùng cho raèng moïi söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi toàn taïi trong moái quan heä höõu cô khoâng taùch rôøi nhau, khoâng ngöøng bieán ñoåi vaø phaùt trieån. * Quan ñieåm sieâu hình khaúng ñònh moïi söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi toàn taïi coâ laäp taùch rôøi nhau, noù baát bieán khoâng thay ñoåi, khoâng phaùt trieån. - Phöông phaùp bieän chöùng: laø phöông phaùp tö duy nhaän thöùc veà söï vaät hieän töôïng trong moái quan heä höõu cô cuõng nhö trong q.trình sinh thaønh vaän ñoäng vaø phaùt trieån. - Phöông phaùp sinh hoïc: laø phöông phaùp tö duy nhaän thöùc veà söï vaät hieän töôïng trong traïng thaùi coâ laäp taùch rôøi, baát bieán. BC ® ppbc (ñoäng) A Hình thöùc ® sieâu hình (tónh) (nhöõng chuaån möïc, teân cuûa 10 naêm vaãn goïi theá). IV TRIEÁT HOÏC MAC-LEÂNIN Trieát hoïc Mac-Leânin laø theá giôùi quan cuûa giai caáp voâ saûn trong cuoäc ñaáu tranh choáng laïi giai caáp tö saûn nhaèm giaûi phoùng mình vaø xaây döïng thaønh coâng CNXH. Noù laø khoa hoïc vaïch ra moät caùch ñuùng ñaén nhöõng quy luaät cuûa theá giôùi töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö duy treân cô sôû giaûi quyeát ñuùng ñaén vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc. 1- Nhöõng tieàn ñeà khaùch quan daãn tôùi söï ra ñôøi cuûa trieát hoïc Mac a) Tieàn ñeà kinh teá - xaõ hoïc Giöõa theá kyû 19 phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa phaùt trieån maïnh, bieåu hieän cuûa söï phaùt trieån naøy laø söï phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát do aùp duïng ñöôïc nhöõng thaønh töïu cuûa khoa hoïc kyõ thuaät. - Haäu quaû xaõ hoäi: löïc löôïng saûn xuaát vôùi trình ñoä xaõ hoäi hoùa cao maâu thuaãn saâu saéc vôùi quan heä saûn xuaát döïa treân söï chieám höõu tö nhaân tö baûn veà tö lieäu saûn xuaát, maâu thuaãn ñoù bieåu hieän veà maët xaõ hoäi laø maâu thuaãn giöõa giai caáp voâ saûn vaø giai caáp tö saûn. - Thôøi ñieåm lòch söû naøy giai caáp voâ saûn hieän ñaïi ñaõ tröôûng thaønh vaø böôùc leân vuõ ñaøi ñaáu tranh vôùi tö caùch laø löïc löôïng chính trò ñoäc laäp.
5. - Söï tröôûng thaønh cuûa giai caáp voâ saûn vaø söï phaùt trieån cuûa phong traøo ñaáu tranh cuûa giai caáp ñaõ ñaët ra moät ñoøi hoûi böùc xuùc ñoái vôùi lòch söû laø phaûi soi saùng thöïc tieãn caùch maïng cuûa giai caáp voâ saûn baèng lyù luaän khoa hoïc. Chuû nghóa Mac noùi chung vaø trieát hoïc Mac-Leânin ra ñôøi laø nhaèm ñaùp öùng nhu caàu ñoù cuûa lòch söû. Lao ñoäng saûn xuaát > < Tö saûn b) Tieàn ñeà khoa hoïc (KH) Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûachuû nghóa tö baûn thôøi kyø naøy khoa hoïc phaùt trieån veà maët xaõ hoäi lyù luaän, ñaây laø thôøi kyø phaùt trieån röïc rôõ cuûa noù maø thaønh töïu noåi baät laø: - Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc. - Kinh teá chính trò hoïc ôû Anh. - Chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng ñaàu theá kyû 19. Mac-Enghen ñaõ keá thöøa tröïc ba tieàn ñeà lyù luaän ñoù coù söï choïn loïc vaø pheâ phaùn töøng böôùc hình thaønh leân lyù luaän cuûa mình. - Trieát hoïc maãu möïc coå ñieån Ñöùc: + Heghen (1770 - 1831) PBC + Phôbach (1809 - 1872) Duy vaät Þ Mac-Enghen: choïn vaø phoái hôïp: PBC – Duy vaät * Veà maët KH - Töï nhieân. Vôùi ba phaùt minh trong KH-TN: ñònh luaät baûo toaøn vaø chuyeån hoùa naêng löôïng, hoïc thuyeát teá baøo, thuyeát tieán hoùa chính laø cô sôû KH ñeå hoaøn thieän tö duy vaät chöùng, noù chöùng minh cho tính ñuùng ñaén cuûa caùc nguyeân lyù cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät. 2- Sô löôïc tieåu söû C.Maùc, phaênglen vaø V.I Leânin - C.Maùc (1818 - 1883) - Phaênglen (1820 - 1895)
6. - V.I Leânin (1870 - 1924) 3- Vai troø cuûa trieát hoïc Maùc - Leânin a) Vai troø cuûa trieát hoïc - Theá giôùi quan - Phöông phaùp luaän (vaïch ra phöông phaùp nhaän thöùc ñuùng ñaén) b) Vai troø cuûa trieát hoïc Maùc - Leânin - Theá giôùi quan cuûa Maùc - Leânin - Phöông phaùp luaän cuûa Maùc - Leânin Baøi 2: VAÄT CHAÁT VAØ YÙ THÖÙC I VAÄT CHAÁT VAØ CAÙC HÌNH THÖÙC TOÀN TAÏI CUÛA VAÄT CHAÁT 1- Quan nieäm veà vaät chaát trong trieát hoïc tröôùc Maùc - Quan nieäm cuûa chuû nghóa duy taâm: khaúng ñònh vaät chaát laø caùi ñöôïc sinh ra. Ñoái vôùi duy taâm khaùch quan vaät chaát ñöôïc sinh ra bôûi tinh thaàn theá giôùi, yù nieäm tuyeät ñoái. Duy taâm chuû quan: söï vaät laø phöùc hôïp caùc caûm giaùc. - Quan nieäm cuûa chuû nghóa duy vaät: khaúng ñònh vaät chaát sinh ra vaø quyeát ñònh yù thöùc. - Vaät chaát laø gì? Toàn taïi nhieàu caâu traû lôøi. · Duy vaät coå ñaïi: mang tính t.cöïc quan caûm tính ñoàng nhaát vaät chaát vôùi moät daïng cuï theå vaät chaát. + Taleùt: cho raèng baûn chaát baûn chaát cuûa vaät chaát laø nuôùc. + Heraclit: cho raèng baûn chaát baûn chaát cuûa vaät chaát laø löûa. + Anaximen: cho raèng baûn chaát baûn chaát cuûa vaät chaát laø khoâng khí. + Anamiaêng ñroâ: cho raèng baûn chaát baûn chaát cuûa vaät chaát laø apaâyroân (voâ ñònh, voâ taän) ñoái laäp. Noùng - laïnh, nöôùc - löûa. Thaønh töïu cao nhaát laø thuyeát nguyeân töû cuûa Lôxip vaø Ñeâmoâcôrit theo lyù thuyeát naøy moïi söï vaät trong theá giôùi ñöôïc caáu thaønh töø nguyeân töû. Nguyeân töû laø thaønh phaàn nhoû nhaát cuoái cuøng khoâng theå phaân chia (toàn taïi 2000 - caän ñaïi).
7. · Duy vaät caän ñaïi (theá kyû 17 - theá kyû 18): do aûnh höôûng cuûa cô hoïc quan nieäm veà vaät chaát trong thôøi kyø naøy nhìn chung mang tính maùy moùc sieâu hình. ¨ Vaät chaát vôùi nguyeân töû. ¨ Vaät chaát vôùi khoái löôïng. ¨ VÑ ® chæ laø vaän ñoäng cô hoïc. ¨ Taùch rôøi vaät chaát vôùi vaän ñoäng khoâng gian, hôøi gian. Ñeán cuoái theá kyû 19 moät soá phaùt minh vó ñaïi troïng vaät lyù hoïc ra ñôøi, 1895 tia Rônghen, 1896 Boecôren phaùt hieän ra hieän töôïng phoùng xaï, 1897 Tomxôm tìm ra ñieän töû, 1901 Kangman chöùng minh raèng khi nguyeân töû chuyeån ñoäng thì khoái löôïng taêng. Nhöõng phaùt minh ñaõ ñaåy caùc quan nieäm vaät chaát cuûa chuû nghóa duy vaät tröôùc Maùc vaøo nhöõng maâu thuaãn khoâng giaûi quyeát noåi coøn chuû nghóa duy taâm vaät chaát ñaõ bieán maát. 2- Ñònh nghóa vaät chaát cuûa Leânin Vaät chaát laø phaïm truø trieát hoïc duøng ñeå dö thöïc taïi khaùch quan mang laïi cho con ngöôøi coù caûm giaùc. Ñöôïc caûm giaùc cuûa chuùng ta chuïp laïi cheùp laïi khoâng phuï thuoäc vaøo caûm giaùc. b) Phaân tích - Vaät chaát laø moät phaïm truø hoïc. + Phaïm truø: laø khaùi nieäm tröøu tuôïng vaø khaùi quaùt nhaát. - Thöïc taïi khaùch quan laø caùc toàn taïi beân ngoaøi khoâng phuï thuoäc vaøo yù thöùc, caûm giaùc cuûa con ngöôøi noù khaû naêng gaây cho con ngöôøi coù caûm giaùc moät caùch tröïc tieáp hay daùn tieáp (do ñoù vaät chaát nhaát thieát phaûi coù khoái löôïng maét thaáy tai nghe, tay sôø thaáy ñöôïc). - Vaät chaát laø caùi ñöôïc caûm giaùc cuûa chuùng ta cheùp chuïp laïi phaûn aùnh. Caûm giaùc cuûa chuùng ta noùi rieâng vaø yù thöùc noùi chung laø hình aûnh chuû quan cuûa vaät chaát. - Thöïc taïi chuû quan khaùc thöïc taïi khaùch quan (vì thöïc taïi chuû quan laø tinh thaàn coøn thöïc taïi khaùch quan laø vaät chaát). - Cheùp laïi taùi hieän veà thôøi gian, chuïp laïi laø taùi hieän veà maët khoâng gian, phaûn aùnh laø veà thôøi gian vaø khoâng gian. c) YÙ nghóa, giaù trò - Veà maët trieát hoïc: ñònh nghóa veà vaät chaát cuûa Leânin laø goùi geùm caùch giaûi quyeát cô baûn cuûa trieáy hoïc. - Ñònh nghóa cuûa Leânin giuùp phaân bieät ñöôïc vaät chaát vôùi khoa hoïc töùc laø khoâng cho vaät chaát ñoàng nhaát vôùi moät vaät theå cuï theå nhaát. Ñònh nghóa vaät cuûa Leânin ñaõ khaéc phuïc ñöôïc tính sieâu hình(phieán dieän) cuûa caùc chuû nghóa trieát hoïc tröôùc. - Leânin khaúng ñònh theá giôùi vaät chaát toàn taïi voâ cuøng ña daïng vaø phong phuù vôùi caùc caáp ñoä, toå chöùc keát caáu khaùc nhau (noù toàn taïi moät caùch ña daïng vaø khaùch quan) ® coå vuõ caùc ngaønh khoa hoïc haõy say nghieân cöùu theá giôùi vaät chaát.
8. Khaùm phaù - Ñònh nghóa Leânin: cho pheùp suy ra trong ñôøi soáng xaõ hoäi toàn taïi lónh vöïc vaät chaát goïi laø toàn taïi xaõ hoäi ñoù laø nhöõng quan heä xaõ hoäi tröôùc heát laø quan heä saûn xuaát (laø caùc vaät chaát trong ñôøi soáng xaõ hoäi). - Ñònh nghóa cuûa Leânin: khaéc phuïc loaïi boû chuû nghóa duy taâm ra khoûi ñôøi soáng hoäi (quan nieäm cuoäc ñôøi laø saân khaáu do thöôïng ñeá laøm ñaïo dieãn). - Leânin ñaõ goùp phaàn ñöa caùc ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi vaøo ñöôøng ray khoa hoïc (trôû thaønh khoa hoïc thöïc söï) trang bò cho ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi nguyeân khaùch quan, quan ñieåm lòch söû cuï theå ñeå xem xeùt, ñaùnh giaù söï kieän lòch söû. 3- Vaän ñoäng - Vaät chaát toàn taïi trong nhöõng caùi gì? Thöù nhaát ñöa vaøo vaän ñoäng. a) Ñònh nghóa: Laø moät thuoäc tính coá höõu, laø moät phöông thöùc toàn taïi cuûa vaät chaát. Vôùi tính chaát nhö vaäy vaän ñoäng laø söï thay ñoåi noùi chung (coù theå thay ñoåi veà löôïng chaát, keát caáu, tính chaát hình thaùi ). Þ Khoâng coù vaän ñoäng naèm ngoaøi vaät chaát vaø khoâng coù vaät chaát khoâng vaän ñoäng. Coù nghóa laø noùi vaän ñoäng vaø nghó ñeán vaät chaát laø noùi ñeán vaät chaát vaän ñoäng do ñoù chuùng thoáng nhaát khaéng khít vôùi nhau do ñoù vaän ñoäng laø moät thuoäc tính. - Vaän ñoäng laø moät phöông thöùc toàn taïi vì thoâng qua vaø nhôø vaøo vaän ñoäng, vaät chaát theå hieän söï toàn taïi cuûa noù. * Nguoàn goác cuûa vaän ñoäng: laø söï töông taùc qua laïi giöõa vaät chaát laø nguoàn goác vaän ñoäng cuûa theá giôùi vaät chaát (vaän ñoäng do töï noù gaây ra döïa vaøo söï taùc ñoäng qua laïi cuûa theá giôùi vaät chaát). - Maâu thuaãn bieän chöùng theå hieän qua nhöõng moái quan heä maâu thuaãn ñoái laäp laø nguyeân nhaân ñích thöïc cuûa söï vaän ñoäng dieãn ra trong theá giôùi vaät chaát (choã naøo coù maâu thuaãn thì vaän ñoäng phaùt trieån, choã naøo coù vaän ñoäng thì coù maâu thuaãn). - Ñöùng im laø söï oån ñònh veà chaát cuûa söï vaät, bieåu hieän söï thaêng baèng cuûa vaän ñoäng. Ñöùng im bao giôø cuõng gaén lieàn vôùi moät ñieàu kieän hoaøn caûnh quan heä nhaát ñònh. - Ñöùng im laø moät ñieàu kieän phaân hoùa vaät chaát. b) Caùc hình thöùc vaän ñoäng cô hoïc vaät lyù voâ sinh khoâng coù söï soáng Enghen hoùa hoïc Höõu sinh sinh hoïc
9. xaõ hoäi - Cô sôû vaø yù nghóa cuûa vieäc laøm phaân loaïi: döïa treân möùc ñoä (trình ñoä keát caáu toå chöùc khaùc nhau) cuûa vaät chaát noù nghieân cöùu ñeå tìm caùi ñöùng yeân caùi quy luaät cuûa vaät chaát. - Vaän ñoäng baäc cao (xaõ hoäi) vaø vaän ñoäng baäc thaáp (cô hoïc) khaùc nhau veà chaát löôïng nhöng khoâng coâ laäp nhau, coù lieân heä qua laïi vaø chuyeån hoùa laãn nhau. - Caùc loaïi vaän ñoäng khoâng coâ laäp nhau chuùng thoáng nhaát vôùi nhau trong söï ña daïng ® theá giôùi vaät chaát coù söï thoáng nhaát ña daïng. - Hình thöùc vaän ñoäng baäc cao chöùa trong mình vaän ñoäng baäc thaáp nhöng khoâng ñöôïc quy vaän ñoäng baäc cao veà vaän ñoäng baäc thaáp. 4- Khoâng gian vaø thôøi gian - Khoâng gian: noùi leân söï toàn taïi taùch bieät caáu truùc, quaõng tính cuûa moïi ngöôøi q.trình vaät chaát. - Thôøi gian: noùi leân trình töï thay ñoåi khaùc nhau, ñoä laâu cuûa caùc tieán haønh thay ñoåi treân theá giôùi. - Khoâng gian thôøi gian gaén lieàn vôùi vaät chaát vaän ñoäng. 5- Phaûn aùnh a) Ñònh nghóa: Phaûn aùnh laø naêng löïc cuûa moät heä thoáng vaät chaát naøy taùi hieän ghi laïi trong mình nhöõng ñaëc ñieåm, tính chaát cuûa moät heä thoáng vaät chaát khaùc baèng caùch thay ñoåi nhöõng ñaëc ñieåm tính chaát cuûa rieâng mình khi chuùng taùc ñoäng qua laïi laãn nhau. - Noù cuõng laø moät thuoäc tính vaø moät phöông thöùc cuûa vaät chaát. Nhöng vaät chaát coù caáu truùc khaùc nhau thì phaûn aùnh khaùc nhau. b) Phaûn aùnh vaät lyù gaén lieàn vôùi theá giôùi töï nhieân voâ sinh theå hieän baèng söï thay ñoåi Hoùa - Lyù - Cô khi chuùng taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau. Chöông II PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT
10. Vò trí, vai troø: GDML veà traïng thaùi toàn taïi theá giôùi vaät chaát (vaän ñoäng nhö theá naøo, quy luaät) Þ Keát luaän: phöông phaùp luaän (laø lyù luaän veà phöông phaùp nhaän thöùc vaø haønh ñoäng). Phöông phaùp luaän chung nhaát. Ñoù laø nhöõng yeâu caàu, nguyeân taéc chung nhaát. A. KHAÙI LÖÔÏC VEÀ PBC - PBC maâu thuaãn PSH veà vaán ñeà theá giôùi toàn taïi trong traïng thaùi vaän ñoäng hay ñöùng im vaø caùc söï vaät trong theá giôùi coù quan heä vôùi nhau khoâng hay taùch rôøi nhau. - Theá giôùi luoân toàn taïi trong söï bieán ñoåi khoâng ngöøng vaø söï vaät trong theá giôùi toàn taïi coù söï quan heä höõu cô vôùi nhau. Quan ñieåm ñoù laø pheùp bieän chöùng (quan ñieåm cuûa caùc nhaø trieát hoïc). - Bieän chöùng: theo trieát hoïc coå ñaïi Hy Laïp laø ngheä thuaät tranh luaän ñeå tìm ra moái quan heä giöõa söï vaät trong theá giôùi (quan heä con ngöôøi vôùi töï nhieân) ® Phöông phaùp ngheä thuaät bieán chöùng. - Theo quan ñieåm sieâu hình thì theá giôùi toàn taïi trong traïng thaùi ñöùng im vaø söï vaät trong traïng thaùi khoâng coù quan heä höõu cô vôùi nhau thaäm chí coøn taùch rôøi ® pheùp sieâu hình (ôû theá kyû 17 « KHKT/CN phaùt trieån) coù xem xeùt ôû nhöõng traïng thaùi tónh, taùch rôøi ® Phöông phaùp ngheä thuaät sieâu hình. Tuy nhieân, phöông phaùp ngheä thuaät sieâu hình khoâng sai, nhöng naâng leân noù laø phöông phaùp duy nhaát vaø tuyeät ñoái hoùa laø sai. - Pheùp bieán chöùng ra ñôøi töø thôøi kyø coå ñaïi cho tôùi nay qua ba hình thöùc: · Pheùp bieán chöùng coå ñaïi: nhìn chung ñaõ giaûi thích ñuùng ñaén veà theá giôùi trong tính chænh theå cuûa noù, trong traïng thaùi vaän ñoäng bieán ñoåi khoâng ngöøng. Tuy nhieân, noù mang tính töï phaùt vaø khoâng coù cô sôû khoa hoïc. · Pheùp bieán chöùng caän ñaïi (cuoái theá kyû 18 - ñaàu theá kyû 19) noù ñaõ lyù giaûi khaù saâu saéc veà söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa theá giôùi veà moái quan heä maät thieát giöõa caùc lónh vöïc trong theá giôùi. Tuy nhieân, noù laïi ñöùng treân laäp tröôøng duy taâm ñeå giaûi thích theá giôùi. · Pheùp bieán chöùng duy vaät do Mac-Enghen saùng laäp vaø sau naøy ñöôïc Leânin phaùt trieån, noù ñaõ giaûi thích moät caùch saâu saéc, heä thoáng vaø khoa hoïc veà söï vaän ñoäng cuûa phaùt trieån theá giôùi vaät chaát veà moái quan heä bieán chöùng giöõa caùc lónh vöïc trong theá giôùi vaät chaát. Noù luoân döïa vaøo nhöõng thaønh töï lôùn cuûa khoa hoïc cuï theå vaø noù giaûi thích treân laäp tröôøng duy vaät. Þ Noù nghieân cöùu nhöõng quy luaät duy nhaát cuûa töï nhieân, xaõ hoäi vaø cuûa tö duy. B. NOÄI DUNG CUÛA PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT · Hai nguyeân lyù cô baûn: - Nguyeân lyù veà moái quan heä phoå bieán - Nguyeân lyù veà söï phaùt trieån.
11. · Ba quy luaät cô baûn: - Quy luaät luôïng chaát - Quy luaät maâu thuaãn - Quy luaät phuû ñònh cuûa phuû ñònh. Þ laøm roõ nhöõng khía caïnh cô baûn nhaát, lieân quan ñeán söï vaän ñoäng cuûa theá giôùi: thöù nhaát caùch thöùc cuûa söï phaùt trieån, thöù hai laøm roõ caùc nguoàn goác ñoäng löïc cuûa söï phaùt trieån, hình thöùc cuûa söï phaùt trieån. · 6 quy luaät khoâng cô baûn (6 caùi caûm phaïm truø cô baûn): - Caùi chung - caùi rieâng - Nhaân - quaû - Taát yeáu - ngaãu nhieân - Noäi dung - hình thöùc - Baûn chaát - hieän töôïng - Khaû naêng - hieän thöïc I. HAI NGUYEÂN LYÙ CÔ BAÛN 1- Nguyeân lyù veà moái lieân heä phoå bieán - Caùc nhaø bieán chöùng duy vaät khaúng ñònh raèng trong söï toàn taïi cuûa baûn thaân moãi moät söï vaät hieän töôïng, chuùng luoân naèm trong (toàn taïi) nhöõng moái quan heä ña daïng trong coù moái lieân heä phoå bieán. · Moái lieân heä rieâng: laø nhöõng moái lieân heä xaûy ra giöõa caùc söï vaät hieän töôïng trong cuøng moät nhoùm cuï theå. · Moái lieân heä chung (phoå bieán): dieãn ra ôû taát caû caùc söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi (haït nhaân). Theá giôùi vaät chaát luoân toàn taïi trong tính chænh theå trong söï thoáng nhaát vaät chaát cuûa noù (noù khoâng taùch rôøi rieâng roõ) thì caùc söï vaät hieän töôïng (lónh vöïc) taát yeáu phaûi quan heä laãn nhau. - Vieäc ñöa ra nguyeân lyù phoå bieán naøy ñoøi hoûi vaø tìm hieåu chuùng ta phaûi quaùn trieät yeâu caàu cô baûn sau ñaây cuûa pheùp bieán chöùng duy vaät ñoù laø quan ñieåm toaøn dieän trong xem xeùt (ñaùnh giaù nhaän thöùc). Cuï theå nhö sau: trong quaù trình xem xeùt ñaùnh giaù baát kyø moät söï vaät hieän töôïng naøo do treân thuïc teá, söï vaät luoân naèm trong nhöõng moái lieân heä phoå bieán ® cho neân phaûi xem xeùt taát caû caùc maët caùc moái lieân heä dieãn ra trong söï vaät hieän töôïng ñoù cuõng nhö giöõa söï vaät hieän töôïng ñoù vôùi caùc söï vaät hieän töôïng beân ngoaøi.
12. - Neáu chæ xem xeùt moät vaøi söï vaät hieän töôïng ® söï ñaùnh giaù phieán dieän. - Ñaùnh giaù toaøn dieän hoaøn toaøn khoâng coù nghóa laø xem taát caû caùc maët caùc moái lieân heä dieãn ra trong quaù trình toàn taïi cuûa söï vaät hieän töôïng moät caùch ngang baèng nhau. - Quan ñieåm toaøn dieän khaùc vôùi quan ñieåm chieát duy laø quan ñieåm coi taát caû moïi maët ñeà nhö nhau. - Do trong thöïc teá moät söï vaät hieän töôïng luoân toàn taïi trong khoâng gian, thôøi gian cuï theå trong nhöõng moái lieân heä cuï theå vaø bieåu hieän toà taïi cuûa mình moät caùch cuï theå cho neân khi xem xeùt söï vaät ñoù cuõng caànxem xeùt moät caùch cuï theå Þ quan ñieåm lòch söû cuï theå vaø noù ñöôïc naûy sinh taát yeáu töø vieäc quaùn trieät toaøn dieän. 2- Nguyeân lyù veà söï phaùt trieån - Trong söï toàn taïi cuûa moãi moät söï vaät hieän töôïng luoân naèm trong traïng thaùi vaän ñoäng bieán ñoåi khoâng ngöøng, trong quaù trình vaän ñoäng khoâng ngöøng ñoù naûy sinh moät traïng thaùi vaän ñoäng ñaëc bieät ñoù laø söï phaùt trieån. - Cô sôû khaùch quan cuûa ñieåm xuaát phaùt töø tính thoáng nhaát vaät chaát cuûa theá giôùi. - Söï phaùt trieån noù ñöôïc bieåu hieän laø moät xu höôùng vaän ñoäng ñi leân trong quaù trình vaän ñoäng bieán ñoåi cuûa söï vaät bieåu hieän ôû ba hình thöùc: + Töø thaáp ® cao + Töø ñôn giaûn ® phöùc taïp + Töø chöa hoaøn thieän ® ñeán hoaøn thieän ñoù laø söï taêng veà chaát löôïng. - Nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieån coù nhieàu nguyeân nhaân nhöng nguyeân nhaân thöïc söï nhaát ñoù laø nguyeân nhaân beân trong bieåu hieän ôû vieäc töï giaûi quyeát nhöõng maâu thuaãn naûy sinh trong loøng söï vaät ñoù. - Caùch thöùc cuûa söï phaùt trieån ñöôïc dieãn theo moät caùch thöùc cuï theå: baét ñaàu töø nhöõng bieán ñoåi veà maët löôïng cuûa söï vaät, ñeå daãn tôùi söï nhaûy voït veà chaát cuûa söï vaät ñoù. - Hình thöùc cuûa söï phaùt trieån: söï phaùt trieån luoân dieãn ra theo hình thöùc cuï theå, caùi môùi ra ñôøi treân cô sôû phuû ñònh bieän chöùng caùi cuõ ñeå roài caùi môùi naøy laïi bò phuû ñònh baèng moät caùi môùi hôn. Þ Yeâu caàu (keát luaän) PPL (Qñ phaùt trieån) Pheùp bieän chöùng yeâu caàu trong quaù trình toàn taïi cuûa söï vaät hieän töôïng cuõng luoân toàn taïi trong traïng thaùi vaän ñoäng phaùt trieån khoâng ngöøng cho neàn ñaùnh giaù moät söï vaät hieän töôïng caàn phaûi ñaët noù trong caùi traïng thaùi vaän ñoäng phaùt trieån cuûa noù. 1. Caàn tìm ra nguyeân nhaân quaù khöù cuûa söï vaät hieän taïi (ñeå nhaän thöùc ñuùng ñaén caùi hieän taïi söï vaät). 2. Xaùc ñònh xu höôùng töông lai cuûa söï vaät (ñeà ra nhöõng giaûi phaùp mang tính ñoùn ñaàu), ñeå thu ñöôïc nhöõng hieäu quaû thöïc tieãn nhö mong muoán, ñoàng thôøi xaây döïng nieàm tin trong cuoäc soáng.
13. 3. Phaûi thaáy ñöôïc caùi tính chaát phöùc taïp trong quaù trình vaän ñoäng phaùt trieån cuûa theá giôùi, ñaëc bieät laø cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi (caàn phaûi thaáy ñöôïc trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi coù theå bao haøm caû nhöõng thuït luøi, thaát baïi taïm thôøi). II CAÙC QUY LUAÄT CÔ BAÛN CUÛA PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT 1- Quy luaät Laø nhöõng moái lieân heä mang tính taát yeáu, töông ñoái beàn vöõng dieãn ra ôû loøng söï vaät trong quaù trình toàn taïi phaùt trieån cuûa söï vaät. Quy luaät khaùch quan cuûa söï vaät bôûi veà nhöõng söï vaät toàn taïi vôùi tö caùch moät heä thoáng, goàm nhieàu boä phaän vôùi nhöõng vai troø khaùc nhau, taùc ñoäng qua laïi laøm cho söï vaät vaän ñoäng phaùt trieån. - Quy luaät pheùp bieán chöùng duy vaät: noù vöøa mang tính khaùch quan vöøa chuû quan vaø chuû quan ñöôïc bieåu hieän ôû choã caùc quy luaät naøy ñöôïc caùc nhaø bieän chöùng ñöa ra trình baøy döïa treân nhaän thöùc chuû quan cuûa hoï veà söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa theá giôùi. Tính khaùch quan bieåu hieän ôû choã veà noäi dung caùc quy luaät cuûa pheùp bieán chöùng duy vaät phaûn aùnh nhöõng quy luaät khaùch quan phoå bieán cuûa söï phaùt trieån cuûa theá giôùi vaät chaát. Vaän ñoäng - Ba quan ñieåm + Quy luaät löôïng chaát. 2- Quy luaät löôïng chaát (Quy luaät veà nhöõng thay ñoåi veà löôïng daãn tôùi nhaûy voït veà chaát vaø ngöôïc laïi). Quy luaät naøy noù phaûn aùnh moät khía caïnh cô baûn trong söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa söï vaät ñoù laø caùi caùch thöùc cuûa söï phaùt trieån. Cuï theå quy luaät naøy phaûn aùnh moät thöïc teá sau laø trong söï phaùt trieån cuûa baát kyø moät söï vaät khaùch quan naøo luoân baét ñaàu töø nhöõng thay ñoåi veà löôïng ñeå roài daãn tôùi söï nhaûy voït veà chaát a) Khaùi nieäm: Löôïng laø moät khaùi nieäm trieát hoïc ñeå chæ tính quy ñònh voán coù ôû söï vaät. ÔÛ soá löôïng trình ñoä, quy moâ khoâng phaùt trieån cuûa söï vaät ñoù. - Pheùp bieän chöùng duy vaät cho raèng löôïng coù tính khaùch quan vaø naèm ngay trong long cuûa noù. Noù coù tính cuï theå vaø tröøu töôïng. - Moät boä phaän caùc nhaø trieát hoïc cho raèng söï toà ntaïi cuûa söï vaät hieän töôïng thoâng qua con soá. - Moät soá cho raèng thoâng qua baûn chaát. Chaát: ñeå chæ tính quy ñònh voán coù cuûa söï vaät bieå hieän ôû söï thoáng nhaát huõu cô giöõa taát caû caùc thuoäc tính, tính chaát cuûa söï vaät giuùp cho söï vaät ñoù töï khaúng ñònh noù laø noù chöù khoâng phaûi caùi khaùc.
14. - Chaát cuõng mang tính khaùch quan, söï vaät naøo cuõng coù chaát cuûa noù. - Moät söï vaät coù theå coù nhieàu chaát bôûi vì moät söï vaät coù raát nhieàu thuoäc tính khaùc nhau trong ñoù thuoäc tính caên baûn vaø khoâng caên baûn, nhöõng thuoäc tính caên baûn coù vai troø taïo neân chaát cuûa söï vaät. Tuy nhieân, moät thuoäc tính trong quan heä naøy coù theå trôû neân caên baûn nhöng trong quan heä khaùc laïi khoâng caên baûn. - Chaát cuûa söï vaät khoâng chæ bò quy ñònh bôûi caùc tính cô baûn cuûa söï vaät maø coøn bò quy ñònh bôûi söï keát hôïp caùc thuoäc tính cuûa caùc söï vaät vôùi nhau. Töùc laø coøn bôûi quy ñònh caáu truùc söï vaät. - Trong lòch söû trieát hoïc khaùi nieäm chaát cuõng ñöôïc ra ñôøi töø vieäc caùc nhaø tö töôûng ñi tìm cô sôû toàn taïi cuûa caùc söï vaät, tìm co sôû toà taïi ôû maët löôïng. Tuy nhieân, coøn nhöõng nhaø tö töôûng tìm cô sôû toàn taïi ôû chaát. - Aritop cho raèng chaát laø söï toång hôïp cuûa ñeå cuoái cuøng ra quan nieäm chaát cuûa pheùp bieän chöùng duy taâm. - Pheùp bieän chöùng trong söï vaät coù caû L vaø C, giöõa L vaø C cuûa söï vaät coù söï taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau vaø nhôø söï taùc ñoäng ñoù laøm cho söï vaät daàn daàn phaùt trieån. b) Quan heä giöõa L vaø C - Khi löôïn thay ñoåi (tích luõy, tích tuï) ñaït tôùi moät giôùi haïn nhaát ñònh naøo ñoù goïi laø ñoä ® chaát thay ñoåi. chaát (chöa ñoåi) thay ñoåi - Söï vaät löôïng (phaùt trieån thay ñoåi) Ví duï: sinh vieân chaát SV cöû nhaân Löôïng SV naêm 1, 2, 3, 4 - Thôøi ñieåm hoaëc ñieåm maø taïi ñoù dieãn ra söï tích, tích luõy goïi laø nuùt. - Söï thay ñoåi veà chaát goïi laø nhaûy voït cuûa söï vaät vaø ñaùnh moät böôùc cô baûn trong söï phaùt trieån cuûa söï vaät. - Trong söï phaùt trieån cuûa moät söï vaät döôùi taùc ñoäng cuûa löôïng vaø chaát cuûa söï vaät coù theå xuaát hieän nhieàu laàn nhaûy voït, ñoàng thôøi moãi laàn nhaûy voït coù theå thöïc hieän döôùi nhöõng böôùc khaùc nhau.
15. - Pheùp bieän chöùng khi chaát môùi cuûa söï vaät ra ñôøi döôùi taùc ñoäng cuûa löôïng thì chaát naøy laïi quay laïi taùc ñoäng vaøo söï vaät bieán ñoåi löôïng ñeå roài löôïng bieán ñoåi tích tuï ñaït tôùi ñoä cho pheùp laïi laøm cho chaát nhaûy voït ® moãi quan heä giöõa löôïng vaø chaát cuøa söï vaät chính laø caùch thöùc laøm cho söï vaät khoâng ngöøng phaùt trieån. * Keát luaän: ( Phaûi nhaän thöùc caû veà löôïng vaø chaát cuûa söï vaät. ( Khi nhaän thöùc veà xaõ hoäi lieân quan ñeán löôïng vaø chaát cuûa xaõ hoäi caàn löu yù raèng moïi hieän töôïng xaõ hoäi ñeàu lieân quan chaët ch34 ñeán hoaït ñoäng coù muïc ñích vaø coù lôïi ích. ( Caàn nhaän thöùc ñöôïc raèng moïi hieän töôïng naûy sinh trong töï nhieân cuõng nhö trong xaõ hoäi ñeàu baét ñaàu töø bieán ñoåi tích tuï, tích luõy veà löôïng cuûa söï vaät ñoù (veà nguyeân taéc trong thöïc teá khaùch quan khoâng coù moät caùi gì töï nhieân sinh vaø maát ñi maø khoâng coù nguyeân nhaân baét nguoàn töø söï bieán ñoåi veà löôïng). ( Trong haønh ñoäng ñeå coù ñöôïc keát quaû mong muoán doøi hoûi ngöôøi ta caàn phaûi coù söï noã löïc coá gaéng trong quaù trình tích luõy veà löôïng. ( Nhaûy voït trong xaõ hoäi baèng caùch maïng xaõ hoäi, ñaây khoâng phaûi laø söï tieán hoùa. Ñoåi môùi ôû nöôùc ta coù phaûi laø nhaûy voït ñöôïc goïi laø caùch maïng hay laø söï tieán hoùa? 3- Quy luaät maâu thuaãn Quy luaät veà söï thoáng nhaát vaø ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp ñuôïc coi laø quy luaät haït nhaân cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät. Quy luaät naøy cung caáp cho con ngöôøi söï hieåu bieát veà nguoàn goác vaø ñoäng löïc thaät söï cuûa söï phaùt trieån. a) Noäi dung quy luaät - Moät soá nhaø trieát hoïc quan taâm ñeán nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieån. Coù moät quan nieäm cho raèng nguyeân nhaâ cuûa söï phaùt trieån naèm ôû söï thoáng nhaát tuyeät ñoái giöõa taát caû caùc boä phaän caáu thaønh söï vaät. - Nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieån söï vaät naèm ôû beân ngoaøi söï vaät ñoù. - Pheùp bieän chöùng duy vaät cho raèng nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieän söï vaät naèm ôû caùi maâu thuaãn voán coù trong loøng söï vaät, maâu thuaãn ñöôïc bieåu hieän ra ôû söï toàn taïir cuûa caùc maët ñoái laäp, ôõ moãi quan heä taùc ñoäng qua laïi laãn nhau giöõa caùc maët ñoái laäp naøy theå hieän vöøa thoáng nhaát vöøa ñaáu tranh.
16. (Con ngöôøi phaùt trieån thoâng qua maâu thuaãn, moïi söï vaät ñeàu chöùa maâu thuaãn beân trong noù nhôø noù söï vaät phaùt trieån). - Maët ñoái laäp laø khaùi nieäm trieát hoïc chæ söï vaät, nhöõng nhaân toá, khuynh höôùng hoaït ñoäng coù baûn chaát traùi ngöôïc nhau toàn taïi trong loøng söï vaät. - Söï thoáng nhaát giöõa hai maët ñoái laäp ñöôïc theå hieän ôû söï raøng buoäc quy ñònh, caùi naøy laø ñieàu kieän cuûa caùi kia vaø ngöôïc laïi. - Quan heä giöõa hai maët ñoái laäp ñuôïc theå hieän ngang nhau, noù coù söï chuyeån hoùa cho nhau, noù baøi tröø, phuû ñònh hoaëc tieâu dieät laãn nhau. Þ Pheùp bieän chöùng cho raèng moái quan heä vöøa ñaáu tranh vöøa thoáng nhaát cuûa caùc söï vaät ñoái laäp ñöôïc naûy sinh xuaát phaùt töø baûn chaát töï nhieân traùi ngöôïc nhau giöõa caùc maët ñoái laäp cuõng nhö xuaát phaùt töø nhu caàu toàn taïi töï nhieân cuûa söï vaät chöùa ñöïng caùc maët ñoái laäp ñoù. - Söï vaät phaùt trieån laø söï thoáng nhaát giöõa caùc maët ñoái laäp laø moät cuoäc ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp, söï thoáng nhaát vaø söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp söï vaät laø moät vai troø to lôùn tôùi söï phaùt trieån cuûa söï vaät ñoù. Trong moät söï vaät hai maët ñoái laäp luoân coù söï taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau, trong ñoù naûy sinh xu höôùng baøi tröø phuû ñònh laãn nhau. Cuoäc ñaáu tranh giöõa hai maët ñoái laäp ñeán moät giai ñoaïn naøo ñoù seõ phaù vôõ caùc theá caân baèng giöõa hai maët ñoái laäp, caùi maâu thuaãn ñoøi hoûi phaûi giaûi quyeát baèng söï chuyeån hoùa cuûa hai maët ñoái laäp laøm cho chaát cuõ maát ñi vaø chaát môùi ra ñôøi. Söï vaät chuyeån leân moät trình ñoä cao hôn ñeå roài xuaát hieän maâu thuaãn môùi vôùi nhöõng maët ñoái laäp môùi roài tôùi moät luùc naøo ñoù maâu thuaãn laïi ñoøi hoûi phaûi giaûi quyeát vaø vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn ñoù laïi laøm cho söï vaät phaùt trieån leân moät chaát cao hôn. - Chính maâu thuaãn toàn taïi trong loøng söï vaät bieåu hieän ôû quan heä vöøa thoáng nhaát vöøa ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp , vaø söï vaät giaûi quyeát maâu thuaãn ñoù laø nguyeân nhaân thaät söï laø nguoàn goác vaø ñoäng löïc cho söï phaùt trieån cuûa söï vaät. b) Keát luaän: YÙ nghóa phöông phaùp Luaät veà vieäc tìm hieåu quy luaät naøy. [ Vì nhöõng maâu thuaãn bieän chöùng laø nguoàn goác, ñoäng löïc cuûa söï phaùt trieån söï vaät cho neân ñoøi hoûi trong cuoäc soáng chuùng ta phaûi luoân bieát phaùt hieän kòp thôøi maâu thuaãn töø ñoù ñeå ra giaûi phaùp ñeã giaûi quyeát maâu thuaãn ñuùng ñaén. - Caàn coù quna ñieåm maâu thuaãn (caàn traùnh thaùi ñoä xem thöôøng boû queân maâu thuaãn khaùch quan). - Trong thöïc teá coù nhieàu loaïi maâu thuaãn moãi moät loaïi coù moät caùch giaûi quyeát maâu thuaãn khaùc nhau, do ñoù laïi caàn phaân loaïi maâu thuaãn ñoù laø loaïi gì? - Moät soá loaïi maâu thuaãn: + Maâu thuaãn beân trong Maâu thuaãn beân ngoaøi + Maâu thuaãn cô baûn
17. Maâu thuaãn khoâng cô baûn + Maâu thuaãn chuû yeáu Maâu thuaãn thöù yeáu + Maâu thuaãn ñoái khaùng Maâu thuaãn khoâng ñoái khaùng [ Vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn trong thöïc teá chæ dieãn ra khi maâu thuaãn ñaït giai ñoaïn chín muøi laøm naûy sinh nhu caàu giaûi quyeát maâu thuaãn ñoù. Do ñoù, trong thöïc teá vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn chæ coù theå hieän toát ôû vaøo giai ñoaïn chín muøi cuûa maâu thuaãn ñoù, traùnh thaùi ñoä noân noùng trong vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn, traùnh chaäm treã, baûo thuû trong vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn. [ Veà maët PPL giaûi quyeát maâu thuaãn caàn quaùn trieät nguyeân taéc sau trong quaù trình giaûi quyeát maâu thuaãn, phæa laøm sao ñeå hai maët ñoái laäp thöïc hieän cuoäc ñaáu tranh (nguyeân taéc ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp), caàn traùnh thaùi ñoä thuû tieâu maâu thuaãn theo kieåu dó hoøa vi quyù. 4- Quy luaät phuû ñònh cuûa phuû ñònh a) Noäi dung quy luaät Khi nghieân cöùu veà söï phaùt trieån bieän chöùng. Coù hai hieän töôïng ñöôïc phaùt hieän: - Hieän töôïng phuû ñònh bieän chöùng - Hieän töôïng phuû ñònh cuûa phuû ñònh 1) Phuû ñònh bieän chöùng - Trong quaù trình phaùt trieån cuûa moät söï vaät caùi cuõ maát ñi caùi môùi ra ñôøi. Caùi môùi naøy daàn daàn trôû thaønh cuõ ñeå roái noù laïi bò thay theá bôûi moät caùi môùi hôn. - Khoâng phaûi söï phuû ñònh hoaøn toaøn maø laø söï phuû ñònh chöùa caû caùi khaû naêng keá thöøa. - Keá thöøa: + Giöõa laïi caùi yeáu toá gì ñoù. + Noù taùi bieán ñieà chænh nhöõng yeáu toá ñoù ñeå cho phuø hôïp vôùi caùi môùi cuûa noù. - Trong söï phaùt trieån cuûa söï vaät thöïc hieän thoâng qua voâ soá laàn phuû ñònh bieän chöùng. 2) Phuû ñònh cuûa phuû ñònh - Trong quaù trình phaùt trieån cuûa söï vaät thoâng qua nhöõng laàn phuû ñònh bieän chöùng cuûa noù ñeán moät giai ñoaïn nhaát ñònh seõ xuaát hieän caùi daïng phuû ñònh bieän chöùng ñaëc bieät goïi laø phuû ñònh cuûa phuû ñònh.
18. - Vôùi vieäc xuaát hieän cuûa phuû ñònh bieän chöùng ñaëc bieät naøy (phuû ñònh cuûa phuû ñònh) noù ñaõ quy ñònh söï phaùt trieån cuûa söï vaät dieãn ra trong töøng chu kyø nhaát ñònh. - Khi keát thuùc moät chu kyø phaùt trieån söï vaät döôøng nhö quay trôû veà traïng thaùi ban ñaàu cuûa noù nhöng ñaït tôùi moät trình ñoä phaùt trieån cao hôn. - Phuû ñònh cuûa phuû ñònh mang tieáng phoå bieán vaø ñöôïc nhieàu khoa hoïc chöùng minh laø ñuùng. Ví duï: + ÑLTH nhaân toá HHoïc + Ñòa chaát hoïc + Baøo thai hoïc söï xuaát hieän cuûa caùc baøo thai trong buïng meï laø tieàn ñeà cho söï phaùt trieån (nhöõng theá heä con phaùt trieån cao hôi theá heä tröôùc). - Söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi: theo hoïc thuyeát cuûa Maùc cho thaáy quaù trình phuû ñònh cuûa phuû ñònh seõ ra ñôøi ñoù laø cheá ñoä (CS nguyeân thuûy) khoâng giai caáp, khoâng boùc loät noù bò phuû ñònh bôûi moät loaït nhöõng cheá ñoä coù giai caáp coù boùc loät, baát bình ñaúng thì theo Maùc moät xaõ hoäi seõ ra ñôøi laø xaõ hoäi coäng saûn vaên minh seõ khoâng coù giai caáp, khoâng coù boùc loät, khoâng baát bình ñaúng. Þ Töø vieäc phaùt hieän ra hai hieän töôïng nay ruùt ra. b) YÙ nghóa cuûa phöông phaùp Luaän - Quy luaät naøy cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät cho chuùng ta hieåu ñöôïc veà xu höôùng söï phaùt trieån laø luoân dieãn ra theo xu höôùng xoaùy oác chöù khoâng theo con ñöôøng thaúng taép. Trong xu höôùng ñoù chöùa ñöïng maâu thuaãn nhìn chung söï vaät ngaøy caøng phaùt trieån ñi leân nhöng maët khaùc ôû vaøo moät giai ñoaïn cuï theå naøo noù coù caû söï vaän ñoäng ñi xuoáng taïm thôøi.
19. - Hai yeâu caàu: + Veà maët thaùi ñoä laø caàn phaûi coù ñöôïc nieàm tin veà söï taát thaéng cuoái cuøng cuûa caùi môùi trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Trong nhöõng giai ñoaïn thôøi kyø caùi môùi coøn non yeáu, coøn ôû moät theá thaát baïi taïm thôøi so vôùi caùi cuõ. + Yeâu caàu veà thaùi ñoä haønh ñoäng, chuùng ta phaûi bieát naâng ñôõ vaø baûo veä caùi môùi, maët khaùc laïi bieát keá thöøa traân troïng caùi cuõ (caùi giaù trò ñích thöïc cuûa quaù khöù truyeàn thoáng (gñ/daân toäc)). III CAÙC QUY LUAÄT KHOÂNG CÔ BAÛN (caùc caëp phaïm truø cô baûn) Phaïm truø = khaùi nieäm cô baûn « lónh vöïc cô baûn Phaïm truø TH = khaùi nieäm cô baûn, phoå bieán nhaát (chaät chaát, löôïng, chaát ) theo töøng caëp. Phaïm truø pheùp bieän chöùng duy vaät: laø nhöõng khaùi nieäm chung nhaát, phaûn aùnh nhöõng maët, nhöõng thuoäc tính, nhöõng moái lieân heä cô baûn nhaát, phoå bieán nhaát cuûa toaøn boä theá giôùi hieän thöïc noùi chung vaø noù toàn taïi thaønh töøng caëp (6 caëp). · Caùi chung - Caùi rieâng · Nguyeân nhaân - Keát quaû · Taát yeáu - Ngaãu nhieân · Noäi dung - Hình thöùc · Baûn chaát - Hieän töôïng · Khaû naêng - Hieän thöïc 1- Caùi chung - Caùi rieâng a) Khaùi nieäm
20. Caùi rieâng laø moät phaïmr truø trieát hoïc duøng ñeå chæ moät vaät, moät hieän töôïng, moät quaù trình rieâng leû nhaát ñònh (VD: moät cong ngöôøi ). Caùi chung cuõng laø moät phaïm truø trieát hoïc duøng ñeå chæ nhöõng maët, nhöõng thuoäc tính, nhöõng moái lieân heä gioáng nhau ôû nhieàu söï vaät hieän töôïng (VD: vaän ñoäng, maâu thuaãn, löôïng ). b) Moái quan heä - Söï toàn taïi cuûa caùi rieâng luoân luoân daãn tôùi caùi chung. Caùi chung ra ñôøi trong söï toàn taïi cuûa caùi rieâng vì noù laø moät phaàn cuûa caùi rieâng vaø noù coù aûnh höôûng trong ñeán söï phaùt trieån cuûa caùi rieâng. - Trong söï toàn taïi cuûa moãi caùi rieâng beân caïnh caùi chung thì coøn coù söï toàn taïi cuûa caùi ñôn nhaát. Caùi ñôn nhaát vaø caùi chung trong moät caùi rieâng cuï theå noù taùc ñoäng aûnh höôûng laãn nhau. c) Phöông phaùp Luaän - Trong caùi cuoäc soáng hoaït ñoäng rieâng cuûa moãi caùi nhaân caàn phaûi tính tôùi caùi chung, traùnh thaùi ñoä xem thöôøng caùi chung. - Trong quaù trình vaän ñoäng caùi chung, trong moãi moät hoaït ñoäng cuûa caùi rieâng cuï theå ñoøi hoûi phaûi coù söï saùng taïo (phuø hôïp vôùi caùi ñôn nhaát) phaûi phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh ñieàu kieän cuï theå. Traùnh nôi vaøo beänh giaùo ñieàu saùch vôû. 2- Nguyeân nhaân keát quaû a) Khaùi nieäm: Phaïm truø nguyeân nhaân noùi veà söï taùc ñoäng qua laïi ñeå gaây ra nhöõng bieán ñoåi naøo ñoù. Keát quaû laø phaïm truø noùi veà nhöõng bieán ñoåi töø nhöõng söï taùc ñoäng kia. b) Thöïc chaát ñoù laø quan heä saûn sinh (nhaân – quaû). - Thöïc chaát Nhaân – Quaû nhöng noù ñöôïc ñöôïc sinh ra trong ñieàu kieän hoaøn caûnh cuï theå. Nhöng tuøy vaøo nhöõng ñieàu kieän hoaøn caûnh maø nguyeân nhaân coù theå cho ra ñôøi nhöõng keát quaû cuï theå khaùc nhau. Ñoå môùi Phaùt trieån KTTTröôøng (trong nöôùc) Keát quaû (neáu quaûn lyù keùm haäu quaû maát ñ/höôùng XHCN,
21. maát baûn saéc. - Maët khaùc keát quaû khi noù ñöôïc ra ñôøi noù laïi coù theå taùc ñoäng aûnh höôûng tôùi nguyeân nhaân vaø thaäm chí trôû thaønh nguyeân nhaân cho keát quaû khaùc. c) Phöông phaùp luaän: hai ñieåm löu yù - Do baát kyø moät hieän töôïng naøo naûy sinh trong xaõ hoäi ñeàu coù nguyeân nhaân cho neân muoán ñaùnh giaù ñuùng ñaén veà noù thì phaûi ñi tìm nguyeân haân cuûa noù. Trong ñôøi soáng xaõ hoäi caàn phaân bieät nguyeân nhaân vaø nguyeân côù (nguyeân côù laø caùi do con ngöôøi chuû ñoäng taïo ra, ñeå töø ñoù döïa vaøo ñoù sinh ra keát quaû naøo ñoù). - Veà maët thöïc tieãn: moïi giaûi quyeát trieät ñeå moät vaán ñeà naøo ñoù phaûi giaûi quyeát töø nguyeân nhaân. 3- Taát yeáu - Ngaãu nhieân a) Ñònh nghóa: - Phaïm truø taát yeáu chæ veà hieän töôïng ñöôïc naûy sinh trong loøng söï vaät, trong nhöõng ñieàu kieän cuï theå noù seõ toát nhö vaäy. - Phaïm truø ngaãu nhieân noùi veà nhöõng hieän töôïng naûy sinh töø söï taùc ñoäng töø ngoaøi vaøo söï vaät noù coù theå xaûy ra vaø noù coù theå khoâng. Coù theá naøy hoaëc theá khaùc. b) Moái quan heä - Trong quaù trình toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa moät söï vaät noù chòu söï taùc ñoäng cuûa caû hai nhaân toá taát yeáu vaø nguyeân nhaân theá nhöng caùi taát yeáu ñoùng vai troø quyeát ñònh. - Caùi taát yeáu khoâng töï boäc loä ra noù chæ theå hieän thoâng qua caùi ngaãu, caùi ngaãu nhieân ôû moät phöông dieän naøo ñoù noù theå hieän caùi taát yeáu beân trong. c) Phöông phaùp Luaän - Vì taát yeáu quyeát ñònh söï phaùt trieån, cho neân chuùng ta coi troïng caùi taát yeáu. - Chuùng ta muoán phaùt hieän caùi taát yeáu phaûi thoâng qua nhieàu caùi ngaãu nhieân. 4- Noäi dung - Hình thöùc a) Khaùi nieäm: - Noäi dung ñeå noùi veà caùc yeáu toá taïo neân söï vaät. - Phaïm truø hình thöùc noùi veà caùch thöùc toå chöùc, traät töï gaén keát caùc yeáu toá ñeå taïo ra söï vaät.
22. b) Moái quan heä (Ñôøi thöôøng: Noäi dung = beân trong söï vaät Hình thöùc = beân noåi cuûa söï vaät) - Trong moät söï vaät cuï theå thì noäi vaø hình thöùc noù gaén boù moät caùch chaët cheõ vôùi nhau (noäi dung theá naøo thì hình thöùc cuõng vaäy, hay hình thöùc cuï theå chöùa ñöïng noäi dung beân trong). - Trong moái quan heä naøy thì noäi dung ñoùng vai troø quyeát ñònh hình thöùc, nhöng maët khaùc hình thöùc coù aûnh höôûng ñaùng keå ñeán noäi dung. c) Phöông phaùp Luaän - Do noäi dung laø yeáu toá quyeát ñònh cho neân trong moãi hoaït ñoäng cuï theå chuùng ta phaûi xuaát phaùt töø noäi ung ñeå ra hình thöùc hoaït ñoäng töông öùng. Phaûi traùnh beänh hình thöùc chuû nghóa (coi thöôøng noäi dung – ñeà cao hình thöùc beà ngoaøi). - Trong cuoäc soáng caàn tìm toøi, xaùc ñònh moät hình thöùc toái öu, phuø hôïp. 5- Baûn chaát - Hieän töôïng a) Khaùi nieäm: - Baûn chaát: laø nhöõng caùi taát yeáu, beàn vöõng trong söï vaät, quyeát ñònh söï toàn taïi phaùt trieån cuûa söï vaät. - Hieän töôïng laø nhöõng caùi bieåu hieän ra beân ngoaøi cuûa baûn chaát. b) Moái quan heä - Laø moái quan heä vöøa thoáng nhaát vöøa maâu thuaãn. - Söï thoáng nhaát baûn chaát naøo thì hieän töôïng aáy vaø hieän töôïng laø caùc phaûn aùnh baûn chaát. - Söï maâu thuaãn. Hieän töôïng coù theå phaûn aùnh sai leäch hay xuyeân taïc baûn chaát. c) Phöông phaùp Luaän - Phaûi döïa vaøo baûn chaát ñeå xaùc ñònh vaø haønh ñoäng cuûa chuùng ta trong cuoäc soáng. - Ñeå phaùt hieän ra baûn chaát phaûi thoâng qua voâ soá caùc hieän töôïng. 6- Khaû naêng - Hieän thöïc a) Khaùi nieäm - Phaïm truø khaû naêng laø noùi veà caùi chöa coù caùi seõ coù neáu nhö coù ñuû ñieàu kieän. - Phaïm truø hieän hieän ñeå noùi veà vieäc ñang toà taïi.
23. b) Moái quan heä Trong moät caùi hieän thöïc thì luoân luoân chöùa raát nhieàu khaû naêng. - Coù hai loaïi khaû naêng: + Taát yeáu (caùi seõ thaønh hieän thöïc) + Ngaãu nhieân (noù coù theå thaønh hoaëc khoâng) - Trong khaû naêng taát yeáu xa thì noù seõ thaønh hieän trong töông lai xa. - Trong khaû naêng taát yeáu gaàn thì noù seõ thaønh hieän trong töông lai gaàn. - Moät khaû naêng chæ coù theå bieán thaønh hieän thöïc neáu nhö ñuû ñieàu kieän coù hai loaïi ñieàu kieän laø caàn vaø ñuû. + Ñieàu kieän caàn: neáu khoâng coù noù thì khoâng thaønh hieän thöïc. + Ñieàu kieän ñuû: coù noù thì khaû naêng môùi thaønh hieän thöïc. c) Phöông phaùp luaän - Vì trong moät hieän thöïc noù chöùa khaû naêng neân trong moãi hoaït ñoäng naøo ñoù chuùng ta phaûi coù yù thöùc chuû ñoäng trong vieäc phaùt hieän khaû naêng cuï theå ñeå coù ñoái saùch cuï theå kòp thôøi. - Khoâng ñöôïc ñeà ra moärt giaûi phaùp thöïc tieãn maø töø moät khaû naêng hieän coù vaø chöa coù hieän thöïc noù seõ daãn ñeán aûo töôûng. Chöông III LYÙ LUAÄN NHAÄN THÖÙC MAÙCXÍT Nhöõng vaán ñeà lieân quan tôùi nhaän thöùc: - Nguoàn goác nhaän thöùc. - Quan nieäm nhaän thöùc - baûn chaát nhaän thöùc.
24. I QUAN ÑIEÅM MACXÍT VEÀ NHAÄN THÖÙC Lyù do khaùch quan: noù lieân quan tröïc tieáp tôùi caâu hoûi caùi hieåu bieát cuûa con ngöôøi coù nguoàn goác töø ñaâu. - Quan ñieåm tröôùc Maùc: noù giaûi thích moät caùch thaàn bí. (VD: hoïc thuyeát nho giaùo: khoång töû cho raèng coù moät thaùnh nhaân khoâng hoïc cuõng bieát. Maïch töû: baåm sinh, sinh ra ñaõ bieát). - Quan ñieåm Mac: nguoàn goác hieåu bieát cuûa con ngöôøi noù khoâng mang tính töï nhieân ma noù mang tính xaõ hoäi (moâi tröôøng xaõ hoäi, giaùo duïc ) hay ñoù laø keát quaû nhaän thöùc cuûa con ngöôøi veà caùc söï vaät quanh chuùng ta. 1- Baûn chaát cuûa nhaän thöùc - Maùc: veà baûn chaát caùc nhaän thöùc cuûa chuùng ta veà theá giôùi xung quanh laø moät quaù trình (ñi töø chöa bieát tôùi bieát, bieát ít tôùi bieát nhieàu, töø hieåu bieát noâng caïn tôùi hieåu bieát saâu saéc veà söï vaät), ñoù laø söï taùc ñoäng khach quan giöõa con ngöôøi (chuû theå nhaän thöùc) treân cô sôû hoaït ñoäng thöïc tieãn cuûa chuû theå. (Khaùc nhaän thöùc ñaõ dieãn ra moät laàn roài xong). Þ Toùm laïi nhaän thöùc cuûa con ngöôøi chính laø moät quaù trình nhaän thöùc phaûn aùnh. 2- Quaù trình nhaän thöùc Goàm hai giai ñoaïn - Giai ñoaïn 1: nhaän thöùc caûm tính noù ñöôïc ñaùnh giaù baèng giaùc quan (veà beà ngoaøi söï vaät chöù chöa bieát ñöôïc caùi beân trong veà söï vaät) daãn tôùi söï tin caäy nhöng khoâng saâu saéc seõ daãn tôùi sai laàm. - Giai ñoaïn 2: nhaän thöùc lyù tính noù ñöôïc ñaùnh giaù thoâng qua trí tueä (töùc laø veà baûn chaát söï vaät) treân cô sôû nhöõng döõ lieäu cuûa nhaän thöùc caûm tính vì vaäy noù saâu saéc hôn nhöng cuõng coù theå sai laàm. · PPL Þ phaûi coù moät thaùi ñoä thaän troïng trong quaù trình ñaùnh giaù vaø phaûi keát hôïp caû hai giai ñoaïn cuûa nhaän thöùc. - Muïc ñích cuûa quaù trình nhaän thöùc chính laø ñeå nhaän thöùc ñuùng veà söï vaät ñoù laø chaân lyù (chính laø söï hieåu bieát ñuùng ñaén veà söï vaät) traùnh sai laàm. Chaân lyù cuõng coù theå bieán thaønh sai laàm (tröôùc Lieân Xoâ laø xaõ hoäi chuû nghóa nay Lieân Xoâ khoâng phaûi nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa). * Ñaëc tröng cuûa chaân lyù - Chaân lyù mang tính cuï theå noù bieåu hieän moät luaän ñieåm ñöôïc coi laø chaân lyù khi vaø chæ khi noù phaûn aùnh ñuùng veà moät söï vaät beân ngoaøi trong moät khoâng gian, thôøi gian cuï theå. Chaân lyù bao giôø cuõng laø chaân lyù cuï theå khoâng coù chaân lyù tröøu töôïng. - Chaân lyù noù vöøa mang tính töông ñoái vöøa tính tuyeät ñoái, tính tuyeät ñoái vaø tuyeät ñoái cuûa chaân lyù noù ñöôïc bieåu hieän ôû choã moät luaän ñieåm khi naøo noù phaûn aùnh ñuùng veà söï vaät trong khoâng gian, thôøi gian cuï theå thì ñöôïc coi laø chaân lyù vaø trong ñieàu kieän ñoù luoân luoân ñuùng. Ngöôïc laïi, ra khoûi ñieàu kieän khoâng gian, thôøi gian cuï theå ñoù thì luaän ñieåm seõ trôû thaønh sai laàm (tính töông ñoái). Ví duï: Cheá ñoä taäp trung bao caáp
25. + Kinh teá thò tröôøng: sai laàm + Chieán tranh (tuyeät ñoái ñuùng): vì ngöôøi lính ra traän khoâng phaûi lo veà gia ñình vì ñaõ coù nhaø nöôùc lo. Ví duï: caùc ñònh luaät cô hoïc cuûa Niutôn hoaøn toaøn ñuùng trong phaïm vi traùi ñaát ñoái vôùi caùc vaät chuyeån ñoäng chaäm. Nhöng ñoái vôùi nhöõng vaät chuyeån ñoäng nhanh ngoaøi khoâng gian thì ñònh luaät cô hoïc laïi laø sai laàm. Þ PPL: Khi ñaùnh giaù moät söï vaät naøo thì chuùng ta phaûi coù thaùi ñoä tænh taùo bình tónh. * Tieâu chuaån ñeå kieåm tra tính ñuùng ñaén sai laàm cuûa moät kuaän ñieåm laø hoaït ñoäng thöïc tieãn (laø hoaït ñoäng vaät chaát cuûa con ngöôøi ôû vaøo moät giai ñoaïn lòch söû taùc ñoäng vaøo hieän thöïc khaùch quan nhaèm caûi bieán noù ñeå thoûa maõn nhu caàu muïc ñích cuûa chuùng ta). Þ Löu yù: hoaït ñoäng thöïc tieãn - Noù laø hoaït ñoäng vaät chaát khoâng laø hoaït ñoäng tinh thaàn. - Noù laø hoaït ñoäng cuûa soá ñoâng ngöôøi. Þ Vai troø cuûa hoaït ñoäng thöïc tieãn trong nhaän thöùc (3 ñieåm). - Noù laø tieâu chuaån ñeå kieåm tra tính ñuùng ñaén vaø sai laàm cuûa nhaän thöùc. - Coøn laø cô sôû vaø ñoäng löïc thuùc ñaåy hoaït ñoäng nhaän phaùt trieån (bôûi vì chính thoâng qua hoaït ñoäng thöïc tieãn ngöôøi ta môùi taïo ra ñöôïc nhöõng phöông tieän nhaän thöùc khoa hoïc ñeå nhaän thöùc hieäu quaû hôn). - Noù laø muïc ñích cuoái cuøng quy ñònh caùc hoaït ñoäng nhaän thöùc. II NGUYEÂN TAÉC CÔ BAÛN CUÛA CHUÛ NGHÓA MAÙC LEÂNIN VEÀ SÖÏ THOÁNG GIÖÕA LYÙ LUAÄN VAØ THÖÏC TIEÃN - Söï thoáng nhaát xuaát phaù töø nguyeân taéc thoáng nhaát hoaït ñoäng nhaän thöùc - hoïat ñoäng thöïc tieãn.
26. - Lyù luaän laø keát quaû cao nhaát cuûa hoaït ñoäng nhaän thöùc noù ñöôïc bieâu hieän ôû heä thoáng nhöõng quan ñieåm noù giaûi thích moät caùch coù heä thoáng vaø saâu saéc veà moät lónh vöïc naøo ñoù trong cuoäc soáng vaø noù phaûn aùnh ñôøi soáng thöïc tieãn moät caùch chaët cheõ ñuùng ñaén. * Yeâu caàu: chuû nghóa Mac-Leânin: Hoaït ñoäng thöïc tieãn vaø lyù luaän phaûi coù söï gaén boù chaët cheõ vôùi nhau. Lyù luaän phaûi gaén boù vôùi thöïc tieãn lyù luaän khoâng gaén boù vôùi thöïc tieãn seõ trôû thaønh lyù luaän xuoâng giaùo ñieàu. Coøn hoaït ñoäng thöïc tieãn cuõng phaûi gaén vôùi lyù luaän. Neáu hoaït ñoäng thöïc tieãn khoâng gaén boù vôùi lyù luaän thì seõ rôi vaø tình traïng moø maãn, muø quaùng. - Hoaït ñoäng lyù luaän (ñoái xöùng lyù tính vaø töï giaùc): baát kyø moät lyù luaän naøo thì phaûi ñöôïc xaây döïng treân cô sôû xuaát phaùt töø nhu caàu böùc xuùc cuûa ñôøi soáng thöïc tieãn vaø nhaèm ñeå giaûi quyeát ñöôïc nhu caàu ñoù. Xuaát phaùt töø thöïc teá baûn thaân caùc ñôøi soáng thöïc tieãn noù coù giaù trò thöïc noù luoân luoân vaän ñoäng bieán ñoåi cho neân lyù luaän thöïc tieãn cao thì noù cuõng khoâng ngaøy ñöôïc ñieàu chænh boå xung ñeå cho noù phuø hôïp vôùi ñieàu kieän thöïc tieãn ñaõ thay ñoåi. Ñaûng ta cho raèng phaûi trung thaønh vôùi chuû nghóa Mac-Leânin tö töôûng Hoà Chí Minh nhöng phaûi vaän duïng saùng taïo cho phuø vôùi ñieàu kieän KT-KH ngaøy nay (ñoù laø CMKH-CN hieän ñaïi). * Hoaït ñoäng thöïc tieãn ngöôøi ta phaûi bieát keát hôïp caû tri thöùc lyù luaän vaø tri thöùc kinh nghieäm tình traïng tuyeät ñoái hoùa caùi naøy boû queân caùi kia (Baùc Hoà nôi kinh nghieäm vaø lyù luaän laø hai con maét cuûa con ngöôøi). 2- Phöông phaùp saûn xuaát vaät chaát Maùc cho raèng caùc thôøi ñaïi KT khaùc nhau khoâng phaûi ôû choã con ngöôøi saûn xuaát ra caùi maø laø saûn xuaát baèng caùch gì vôùi nhöõng phöông tieän lao ñoäng. Lòch söû cuûa loaøi ngöôøi laø lòch söû cuûa söï phaùt trieån phöông thöùc saûn xuaát. - Ñeå phaùt trieån ôû nöôùc ta chuùng ta phaûi tìm ra vaø xaây döïng phöông thöùc saûn xuaát tieán tieán, cô cheá quaûn lyù, cheá ñoä phaân phoái coâng baèng. - Maùc ñaõ phaùt trieån ra moät quy luaät cô baûn quy ñònh phaùt trieån kyõ thuaät xaõ hoäi cuûa moät xaõ hoäi nhaát ñònh ñoù laø quy luaät quan heä saûn xuaát phaûi phuø hôïp vôùi trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát. - Maùc nhaän thaáy raèng baát kyø moät phöông thöùc saûn xuaát ôû moät neàn saûn xuaát thì luoân naûy sinh hai moái quan heä song truøng (moät caùch taát yeáu vaø khaùch quan). + Quan heä giöõa con ngöôøi vôùi giôùi töï nhieân (löïc löôïng saûn xuaát): noù theå hieän caùi söùc maïnh cuûa con ngöôøi trong chinh phuïc töï nhieân. + Quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi: Maùc goïi laø quan heä saûn xuaát. a) Löïc löôïng saûn xuaát - Ñeå phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát nöôùc ta raát quan taâm ñeán söï phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát baèng giaùo duïc, ñaøo taïo.
27. - Coâng cuï lao ñoäng: phöông tieän lao ñoäng tröïc tieáp ® nhaø nöôùc ta cho raèng caàn phaûi ñaåy maïnh phaùt trieån coâng cuï lao ñoäng töø trình ñoä thuû coâng nöûa cô khí tieán leân cô khí töï ñoäng hoùa (baèng vieäc phaùt trieån khoa hoïc vaø coâng ngheä). b) Quan heä saûn xuaát theå hieän ôû ba khía caïnh - Quan heä veà maët sôû höõu TLSX - Quan heä veà maët quaûn lyù - Quan heä veà maët phaân phoái Trong ñoù quan heä sôû höõu laø quan heä chuû ñaïo. Taát caû caùc quan heä naøy ñeàu laø nhöõng quan heä kinh teá. Þ Töø vieäc phaùt hieän ra hai moái quan heä. Giöõa löïc löôïng saûn xuaát vaø quan heä saûn xuaát trong moät phöông phaùp saûn xuaát cuï theå coù söï taùc ñoäng aûnh höôûng laãn nhau vaø aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa neàn saûn xuaát (khoâng phaûi ngaãu nhieân) ñoù laø quy luaät. II CAÙC QUY LUAÄT XAÕ HOÄI CÔ BAÛN 1- Quy luaät seà söï phuø hôïp giöõa quan heä saûn xuaát vaø trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát - Trong quy luaät naøy Mac chæ ra: trong moät phöông thöùc saûn xuaát cuï theå ñeàu coù moät löïc löôïng saûn xuaát vaø moät quan heä saûn xuaát nhaát ñònh caû hai yeáu toá naøy ñeàu taùc ñoäng laãn nhau theá nhöng trong moái quan heä ñoù löïc löôïng saûn xuaát ñoùng vai troø quyeát ñònh. Bôûi vì löïc löôïng saûn xuaát toàn taïi trong neàn saûn xuaát vôùi tö caùch laø noäi dung. Coøn quan heä saûn xuaát noù chæ laø hình thöùc theå hieän cuûa neàn saûn xuaát ñoù (caùch thöùc keát hôïp caùc yeáu toá trong noäi dung) vaø noù tuøy thuoäc vaøo löïc löôïng saûn xuaát nhö theá naøo? - Löïc löôïng saûn xuaát cuûa xaõ hoäi ôû vaøo moät trình ñoä phaùt trieån nhö theá naøo noù seõ quy ñònh kieåu quan heä saûn xuaát nhö theá naøo? - Löïc löôïng saûn xuaát cuûa xaõ hoäi maø thay ñoåi thì cuõng ñoøi hoûi caùi quan heä saûn xuaát hieän coù thay ñoåi theo (thaäm chí khi löïc löôïng saûn xuaát coù thay ñoåi to lôùn thì quan heä saûn xuaát seõ bò phaù vôõ vaø bò thay theá baèng moät quan heä saûn xuaát môùi phuø hôïp vôùi trình ñoä cuûa söï phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát). Trình ñoä löïc löôïng saûn xuaát = Trình ñoä coâng cuï lao ñoäng Tính chaát cuûa löïc löôïng saûn xuaát: tính chaát lao ñoäng Tieâu chuaån quan heä saûn xuaát - Vai troø cuûa quan heä saûn xuaát: tuy khoâng ñoù vai troø giaûi quyeát ñònh nhöng noù coù theå trôû thaønh nhaân toá thuùc ñaåy hoaëc kìm haõm sö phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát.
28. - Trong phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa noù mang maâu thuaãn laø löïc löôïng saûn xuaát phaùt trieån ngaøy caøng cao trong khi quan heä saûn xuaát mang tính tö nhaân. Þ Tö baûn chuû nghóa trôû thaønh loãi thôøi so vôùi söï phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát. Cho neân vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn naøy laø moät ñoøi hoûi khaùch quan nhaèm giaûi phoùng söùc saûn xuaát ra khoûi goïng kìm cuûa phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa, vieäc xuaát hieän quan heä saûn xuaát xaõ hoäi chuû nghóa mang tính caùch maïng vaø khoa hoïc. - Phöông thöùc saûn xuaát chuû nghóa xaõ hoäi veà caên baûn vaãn laø tö töôûng ñuùng, chæ coù ñieàu coù söï xa gaàn ôû choã chuû nghóa tö baûn ñaõ vaän duïng toát hôn nhöõng quy luaät xaõ hoäi chuû nghóa maø Maùc laäp ra. - Vai troø cuûa quan heä saûn xuaát bao goàm: SH, QL, PP + Thuùc ñaåy phuø hôïp ® ñaùp öùng nhu caàu keát quaû phaùt trieån saûn xuaát + Caûn trôû ® laïc haäu, loãi thôøi khoâng ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån saûn xuaát. QHSX caù nhaân: TBCN ® QHSX XHCN Baøn veà PTSXTBCN LLSX: XH, trình ñoä phaùt trieån * Lieân heä T.teá Vieät Nam: ôû Vieät Nam trong thôøi kyø tröôùc ñoåi môùi ñaõ khoâng vaän duïng ñuùng ñaén quy luaät naøy. Trong ñieàu kieän löïc löôïng saûn xuaát coøn laïc haäu, trình ñoä thuû coâng nöûa cô khí laø phoå bieán nhöng chuùng ta ñaõ noùng voäi chuû quan xaây döïng oà aït quan heä saûn xuaát xaõ hoäi chuû nghóa maø ta quan nieäm caùc quan heä saûn xuaát cuõ ñoù laø tieân tieán. - Xoùa boû quan heä saûn xuaát sôû höõu: vai troø ñoäng löïc thuùc ñaåy vaø môû ñöôøng cho löïc löôïng saûn xuaát phaùt trieån (Ñaïi hoäi IV - 1976). Þ Toång keát thöïc tieãn töø thaát baïi cuûa caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Ñaûng ta keát luaän: löïc löôïng saûn xuaát bò kìm haõm khoâng chæ trong tröôøng hôïp quan heä saûn xuaát loãi thôøi, laïc haäu maø coøn ôû trong caû tröôøng hôïp quan heä saûn xuaát tieán moät caùch giaû taïo vôùi nhöõng hình thöùc cuûa noù vöôït quaù xa so vôùi trình ñoä hieän coù cuûa löïc löôïng saûn xuaát. 2- Quy luaät veà söï taùc ñoäng bieän chöùng giöõa cô sôû haï taàng vaø kieán truùc thöôïng taàng a. Khaùi nieäm: – Cô sôû haï taàng noùi veà toøan boä ñôøi soáng kinh teá cuûa xaõ hoäi ñöôïc (laø khaùi nieäm duy vaät lòch söû) taïo taát caû caùc quan heä saûn xuaát. * Maùc quan nieäm kieán truùc laø neàn taûng cô sôû cho söï toàn taïi cuûa xaõ hoäi. - Kieán truùc thöôïng taàng laø khaùi nieäm duy vaät lòch söû ñeå chæ veà toøan boä caùi ñôøi soáng cuûa moät xaõ hoäi ñöôïc hình thaønh treân caùi neàn taûng kieán truùc cuûa noù. Trong ñoù chính trò, phaùp lyù laø caùi haït nhaân. * Maùc goïi kieán truùc thöôïng taàng laø chính trò phaùp lyù. ® Trong quy luaät naøy Maùc quan nieäm cô sôû haï taàng vaø kieán truùc thöôïng taàng cuûa moät xaõ hoäi coù moät caùi aûnh höôûng
29. qua laïi laãn nhau, haï taàng kieán truùc laø yeáu toá quyeát ñònh xeùt tôùi cuøng ñoái vôùi tö töôûng chính trò. + Hình thaùi kinh teá cuûa xaõ hoäi nhö theá naøo thì tö töôûng chính trò seõ phaûi mang tính chaát töông öùng. + Kinh teá chính trò chæ laø söï phaûn aùnh hình thaùi kinh teá ñoù maø thoâi. Maâu thuaãn chính trò suy cho cuøng laø söï phaûn aùnh caùi maâu thuaãn kinh teá. + Giai caáp naøo trong xaõ hoäi toàn taïi vôùi tö caùch laø giai caáp thoáng trò thì suy cho cuøng noù laø giai caáp thoáng trò trong ñôøi soáng kinh teá. Sau naøy Leânin noùi chính trò laø söï phaûn aùnh taäp trung nhaát cuûa hình thaùi kinh teá. - Khi hình thaùi kinh teá coù söï thay ñoåi to lôùn thì sôùm hay muoän noù seõ ñoøi hoûi caùc tö töôûng chính trò cuõng phaûi thay ñoåi theo. Maùc cho raèng thaän chí noù ñoøi hoûi xoùa boû caùc tö töôûng chính trò laïc haäu, loãi thôøi ñeå thay vaøo ñoù baèng moät caùi tö töôûng chính trò tieân tieán hôn ñaùp öùng ñöôïc caùi ñoøi hoûi phaùt trieån cuûa hìinh thaùi kinh teá. Ví duï: trong quy luaät Maùc coøn cho raèng beân caïnh coù vai troø xeùt ñeán cuøng cuûa hình thaùi kinh teá ñoái vôùi tö töôûng chính trò baûn thaân. Tö töôûng chính trò noù cuõng coù söï toàn taïi ñoái laäp töông ñoái cuûa noù, bieåu hieän laø maëc duø hình thaùi kinh teá ñaõ coù söï thay ñoåi nhöng khoâng phaûi ngay laäp töùc tö töôûng chính trò seõ coù söï thay ñoåi töông öùng. Thaäm chí laø chính trò tö töôûng coøn coù vai troø tích cöïc coù theå phaùt trieån tôùi söï phaùt trieån cuûa kinh teá xaõ hoäi trong tröôøng hôïp tö töôûng chính trò thuoäc hôïp vôùi hình thaùi kinh teá thì noù trôû thaønh nhaân toá thuùc ñaåy maïnh meõ söï phaùt trieån cuûa kinh teá xaõ hoäi. Coøn tö töôûng chính trò khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu phaùt trieån xaõ hoäi thì noù trôû thaønh nhaân toá kìm haõm ñaùng keå söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Þ PPL: theå hieän söï vaän duïng cuûa chuùng ta. - Ñeå ñaùnh giaù ñöùng ñaén moät hieän töôïng naøo ñoù naûy sinh toøan bình dieän thöôïng taàng kieán truùc caàn phaûi bieát tìm nguyeân nhaân saâu xa cuûa noù töø trong lónh vöïc kinh teá. - Ñeå giaûi quyeát moät vaán ñeà cuï theå treân bình dieän kieán truùc thöôïng taàng thì ngöôøi ta caàn phaûi coù nhöõng giaûi phaùp veà kyõ thuaät. - Ñoái vôùi nöôùc ta caàn phaûi xaây döïng caû veà hình thaùi kinh teá, kieán truùc thöôïng taàng xaõ hoäi chuû nghóa. Ñaûng ta chuû chöông: Ñoåi môùi caû kinh teá laãn chính trò nhöng döïa treân ñoåi môùi kinh teá laø nhaân toá trong taâm daãn tôùi ñoåi môùi töøng böôùc chính trò. III TÖ TÖÔÛNG CUÛA MAÙC VEÀ HÌNH THAÙI KINH TEÁ - XAÕ HOÄI. 1- Khaùi nieäm Laø moät khaùi nieäm duy vaät lòch söû ñeå noùi veà moät xaõ hoäi cuï theå vôùi moät kieåu quan heä saûn xuaát ñaëc tröng vaø treân ñoù hình thaønh moät thöôïng taàng C taïi P.lyù töông xöùng. Maùc muoán noùi raèng moät nöôùc coù raát nhieàu bieåu hieän (gia ñình, toân giaùo, chính trò, ngheä thuaät ) nhöng coù moät neùt raát
30. tieâu bieåu ñoù laø moät quan heä saûn xuaát ñaõ truùy tieâu bieåu cho noù hình thaønh moät neàn kinh teá döïa treân löïc löôïng saûn xuaát hieän coù qua ñoù hình thaønh thöôïng taàng chính trò, phaùp lyù. * YÙ nghóa: Khaùi nieäm naøy cuûa Maùc ñaõ giuùp cho ngöôøi ta coù xaùc ñònh ñöôïc caùi chaát cuûa baát kyø xaõ hoäi cuï theå naøo. (xaõ hoäi vieät nam: laø xaõ hoäi quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi. Ñoù laø neàn kinh teá khoâng thuaàn nhaát, nhieàu hình thöùc söûa chöõa chuùng ta ñang xaây döïng neàn kinh teá noâng nghieäp ñoùng vai troø chuû ñaïo keå caû thöông taàng). - Khi ñöa ra khaùi nieäm naøy Maùc cho raèng lòch söû loaøi ngöôøi chính laø söï phaùt trieån cuûa hình thaùi kinh teá xaõ hoäi, maø lòch söû phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi chính laø moät quaù trình phaùt trieån töï nhieän. a) YÙ 1: Maùc laø ñaây khoâng phaûi laø söï phaùt trieån giôùi töï nhieân söï phaùt trieån lòch söû nhaân loaïi (hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi) thoâng qua caùc hoaït ñoäng coù muïc ñích cuûa con ngöôøi). b) YÙ 2: Noùi leân tính phaùt trieån töï nhieân töùc laø khoâng thuoäc vaøo yù chí cuûa con ngöôøi (khoâng thuoäc hoaït ñoäng chuû quan cuûa con ngöôøi) noù chæ thoâng qua hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Þ Noù seõ tuaân theo caùc quy luaät khaùch quan goàm hai quy luaät cô baûn. Þ YÙ nghóa: Tö töôûng naøy chính laø cô sôû lyù luaän khoa hoïccho vieäc hoaïch ñònh ñöùng leân phaùt trieån cuûa caùc ñaûng coäng saûn caàm quyeàn ôû moät quoác gia cuï theå naøo ñoù. Maùc noùi raèng trong lòch söû phaùt trieån cuûa hình thaùi kinh teá, xaõ hoäi noù bao haøm hai khaû naêng phaùt trieån raát khaùch quan phaùt trieån tuaàn töï: laø moät xaõ hoäi ñi töø tuaàn töï qua nhieàu hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi ñeå tieán leân hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi, chuû nghóa xaõ hoäi. Phaùt trieån boû qua: töùc laø daân toäc ñoù coù theå boû qua moät vaøi hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi ñeå tieán leân thaúng hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi cao hôn haún. Theo Leânin cho raèng moät xaõ hoäi tö baûn kieåu cuõ coù theå boû qua giai ñoaïn phaùt trieån tö baûn chuû nghóa ñeå tieán leân chuû nghóa xaõ hoäi. (Ñoù laø khaùch quan khoâng phaûi laø haønh ñoäng tuøy tieän). - Tröôùc ñoåi môùi chuùng ta hieåu "boû qua" laø boû qua hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi (töùc laø xoùa boû kinh teá tö nhaân). - Sau khi baét ñaàu caûi caùch chuùng ta hieåu "boû qua" laø boû qua nhöõng caùi gì lòch söû cho pheùp NN tö baûn + quan heä saûn xuaát tö baûn vaø giöõ laïi nhöõng caùi gì tích cöïc maø lòch söû ñeå laïi (ñoù laø kinh teá tö nhaân). IV LYÙ LUAÄN VEÀ NHAØ NÖÔÙC * Nguoàn goác, cô sôû toân taïi cuûa nhaø nöôùc. Theo Maùc: Nhaø nöôùc laø moät hieän töôïng mang tính lòch söû chöù khoâng phaûi laø moät hieän töôïng vónh vieãn, noù xuaát phaùt töø moät ñieàu kieän naøo ñoù thì ñieàu kieän ñoù thì nhaø nöôùc d0où cuõng maát theo. Theo maùc ôû thôøi kyø coäng saûn nguyeâ thuûy chöa coù nhaø nöôùc maø chæ coù toå chöùc xaõ hoäi ñieàu haønh coù tính töï nguyeän, khoâng aùp ñaët. Vaø thaønh vieân laø nhöõng ngöôøi coù uy tín tröôùc coäng ñoàng vaø coù taøi naêng nhaát ñònh. Veà quyeàn löïc thì toå chöùc naøy khoâng coù quyeàn löïc. Coøn ôû nhöõng toå chöùc nhaø nöôùc khaùc ( nhaø nöôùc tö baûn, nhaø nöôùc phong kieán ) coù quyeàn löïc ñaëc bieät ñöùng treân xaõ hoäi.
31. Söï ra ñôøi nhaø nöôùc trong lòch söû xuaát phaùt töø nhu caàu taát yeáu khaùch quan "nhaèm duy trì traät töï xaõ hoäi", nhaèm giaûi quyeát nhöõng maâu thuaãn giai caáp khaùc nhau naèm giöõ cho söï xung ñoät ñoù naèm trong voøng traät töï ñeå khoâng ñeå choã tieâu dieät laãn nhau vaø tieâu dieät luoân xaõ hoäi. Töø khi cheá ñoä chieám höõu noâ leä ra ñôøi. Leânin vieát: nhaø nöôùc laø saûn phaåmvaø bieåu hieän cuûa nhöõng maâu thuaãn giai caáp khoâng theå ñieàu hoøa ñöôïc. Baát cöù ôû ñaâu, vaøo luùc naøo vaø chöøng naøo maø veà maët khaùch quan nhöõng moi tröôøng khoâng theå ñieàu hoøa ñöôïc thì nhaø nöôùc xuaát hieän. - Ñeán khi naøo khoâng coøn toàn taïi MT giai caáp ñoái khaùng thì nhaø nöôùc khoâng coøn cô sôû toàn taïi nöõa. (Nhaø nöôùc ñöôïc ví nhö "troïng taøi" ñeå phaân söû nhöõng maâu thuaãn giai caáp ñoái khaùnghuùnh trong t.teá, nhaø nöôùc luoân luoân phaân söû coù lôïi cho giai caáp thoáng trò). * Baûn chaát: Þ Theo Leânin laø coâng cuï cuûa giai caáp boùc loät nhaèm duy trì traät töï xaõ hoäi theo yù thöùc vaø yù chí cuûa keû thoáng trò boùc loät, trong quaù trình phaân xöû nhöõng tranh chaáp trong xaõ hoäi giöõa thoáng trò vaø bò trò (boùc loät vaø bò boùc loät) thì nhaø nöôùc thöôøng phaân xöû theo höôùng coù lôïi theo keû thoáng trò. Treân thöïc teá giai caáp bò trò trong lòch söû khoâng coù ñuû ñieàu kieän caàn thieát ñeå tham gia vaøo quaù trình xaây döïng nhaø nöôùc vaø caøng kgoâng theå coù ñieàu kieän xaây döïng nhaø nöôùc rieâng cuûa mình. - Quan ñieåm cô baûn cuûa ñaûng ta: phaûi laøm sao taïo ñieàu kieän ñeå cho quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng coù ñuû ñieàu kieän tham gia moät caùch ñaàu ñuû vaøo quaù trình xaây döïng nhaø nöôùc. * Quan ñieåm nhaø nöôùc: xaây döïng nhaø nöôùc ® taïo ñieàu kieän (kinh teá, chính trò, nhaän thöùc). * Nhaø nöôùc kieåu môùi: - Ba nhaø nöôùc kieåu cuõ (tö baûn, phong kieán, chuû noâ) do thieåu soá naém chính quyeàn ñaøn aùp ña soá. Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa laø nhaø nöôùc cuûa ña soá. Ñaây laø nhaø nöôùc cuûa cuûa toaøn theå nhöõng ngöôøi lao ñoäng döôùi söï laõnh ñaïo cuûa giai caùp coâng nhaân döïa vaøo söï lieân minh cuûa coâng noâng (theo Leânin) noù ñaõ coù söï thay ñoåi veà chaát so vôùi nhaø nöôùc kieåu cuõ, ñaáy laø nhaø nöôùc khoâng coøn nguyeân nghóa, nhaø nöôùc 1/2 nhaø nöôùc (töùc laø moät phaàn hai baûn chaát laø coâng cuï baïo löïc cuûa giai caáp caàm quyeàn nhöng mang tính giai caáp coâng nhaân nhöng coøn nöûa kia laø nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa naøy noù laø nhaø nöôùc cuûa toaøn theå nhöõng ngöôøi lao ñoäng vaø ñaây cuõng khoâng coøn laø coâng cuï baïo löïc ñeå cho quaàn chuùng linh ñoäng döôùi söï laõnh ñaïo cuûa giai caáp coâng nhaân maø tieân phong laø ñaûng coäng saûn ñeå caûi taïo vaø daàn daàn xaây döïng moät traät töï xaõ hoäi môùi toát hôn. (noù theå hieän söùc maïnh cuûa quaàn chuùng, lôïi ích cuûa quaàn chuùng laø nhaát chí cao nhaát) Þ Ngaøy nay trong nhaø nöôùc tö saûn ñaõ coù söï thay ñoåi ñoù laø nhaø nöôùc nhaân daân, phuùc lôïi chung. Vaán ñeà: * Nhaø nöôùc phaùp quyeàn xaõ hoäi vieät nam hieän nay. - Xaây döïng nhaø nöôùc phaùp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa do daân vaø vì daân trong thôøi kyø ñoåi môùi. + Nhaø nöôùc phaùp quyeàn: tröôùc heát ñaây laø moät hình thöùc nhaø nöôùc maø ôû trong ñoù taát yeáu phaùp luaät ñöôïc coi troïng duy trì traät töï xaõ hoäi, giaûi quyeát caùc tranh chaáp trong xaõ hoäi baèng phaùp luaät. Phaùp luaät laø yeáu toá toái thöôïng ® nhaø nöôùc phaùp quyeàn laø moät phöông thöùc thöïc hieän neàn daân chuû (nhöng taäp trung) laø söï thay ñoåi caùch thöùc cai trò cuûa giôùi caàm
32. quyeàn bieåu hieän ôû trong nhaø nöôùc phaùp quyeàn giôùi caàm quyeàn ñaõ bieát tính tôùi nhöõng quyeàn cô baûn nhaát cuûa nhöõng ngöôøi bò trò, vieäc toân troïng quyeàn ñoù laø moät trong nhöõng ñaûm baûo caàn thieát ñeå cho giai caáp caàm quyeàn coù theå caàm quyeân ñöôïc. - Nhaø nöôùc phaùp quyeàn laø moät hieän töôïng ra ñôøi gaén lieàn vôùi vai troø cuûa giai caáp tö saûnnoù sôï toång keát nhöõng baøi hoïc veà quan heä giöõa thoáng trò vaø bò trò cuûa giai caáp tö baûn. ® Caùc chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc ñoïc saùch. - Vieäc xaây döïng nhaø nöôùc phaùp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta haûi xuaát phaùt töø nhu caàu khaùch quan ñoåi môùi cuûa ñaát nöôùc hieän nay. Quaù trình xaây döïng ta moät maët tieáp thu kinh nghieäm cuûa tö baûn nhöng khaùc veà baûn chaát so vôùi nhaø nöôùc phaùp quyeàn tö saûn (heä thoáng phaùp luaät cuûa nöôùc ta phaûi quaùn trieät baûo veä nhöõng lôïi ích caên baûn cuûa quaàn chuùng lao ñoäng) muoán vaäy vieäc xaây döïng nhaø nöôùc phaùp quyeàn phaûi ñöôïc ñaët döôùi söï laõnh ñaïo cuûa ñaûng coäng saûn vieät nam. Ñeå traùnh tình traïng phaân xöû caùc tranh chaáp trong xaõ hoäi trong quaù trình phaùt trieån kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa maø döïa vaøo yù chí chuû quan cuûa boä maùy quyeàn luïc nhaø nöôùc hay cuûa moät vaøi caùn boä nhaø nöôùc naøo ñoù. Chöông VI YÙ THÖÙC XAÕ HOÄI I KHAÙI NIEÄM YÙ thöùc xaõ hoäi laø khaùi nieäm duy vaät lòch söû noùi veå toaøn boä tinh thaàn xaõ hoäi cuûa moät coäng ñoàng trong moät giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh. - Phaân bieät yù thöùc xaõ hoäi khaùc yù thöùc caù nhaân. YÙ thöùc xaõ hoäi moät maët noù phaûi toàn taïi thoâng qua yù thöùc caù nhaân nhöng maët khaùc noù laïi hoaøn toaøn ñoäc laäp khoâng leä thuoäc vaøo yù thöùc caù nhaân thaäm chí noù coøn chi phoái yù thöùc caù nhaân. Keát caáu cuûa yù thöùc xaõ hoäi
33. ® Coù caû phaàn trí thöùc (ngaàm ñaùnh giaù) coøn coù caû phaàn tình caûm ® Trong taân lyù xaõ hoäi noù cuõng coù caû phaàn tri thöùc nhöng phaàn taâm lyù tình caûm naëng hôn. Cho neân taâm lyù xaõ hoäi laø moät bieåu hieän cuï theå cuûa yù thöùc ñôøi thöôøng theå hieän ôû taâm traïng nguyeän voïng ôû thoùi quen taäp quaùn truyeàn thoáng cuûa moät coäng ñoàng trong moät giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh. - Caáp ñoä lyù luaän: yù thöùc naøy phaûn aùnh ñôøi soáng xaõ hoäi moät caùch heä thoáng vaø saâu saéc. Ví duï: lyù thuyeát – kinh teá – chính trò, lyù thuyeát Maùc-Leânin. - Heä tö töôûng laø bieåu hieän ñaëc bieät cuûa yù thöùc lyù luaän. Trong heä tö töôûng khoâng chæ coù tri thöùc maø coøn coù caû phaàn tình
34. caûm. Ví duï trong lyù thuyeát Maùc-Leâ nin coù caû phaàn tình caûm. Maùc noùi giai caáp tö baûn ñaõ boùc loät ñeán taän xöông cuûa giai caáp coâng nhaân. Nhöng trong lyù thuyeát cuûa Ñacwin thì khoâng phaûi tình caûm. II MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA YÙ THÖÙC XAÕ HOÄI VAØ TOÀN TAÏI XAÕ HOÄI, YÙ NGHÓA PHÖÔNG PHAÙP LUAÄN CUÛA VIEÄC GIAÛI QUYEÁT ÑUÙNG ÑAÉN MOÁI QUAN HEÄ TREÂN. - Toàn taïi xaõ hoäi laø moät khaùi nieäm duy vaät lòch söû ñöôïc noùi veà toaøn boä ñieàu kieän saûn xuaát vaät chaát cuõng nhö ñieàu kieän sinh hoaït vaät chaát cuûa moät coäng ñoàng xaõ hoäi trong moät giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh. + Ñieàu kieän saûn xuaát vaät chaát: · Töï nhieân · Daân soá · Phöông thöùc saûn xuaát (nhaân toá) + Ñieàu kieän sinh hoaït vaät chaát + Caùc nhaø lyù luaän Maùc-Leânin cho raèng yù thöùc xaõ hoäi coù moät aûnh höôûng qua laïi laãn nhau. Söï ra ñôøi vaø bieán ñoåi cuûa yù thöùc xaõ hoäi noù chóu aûnh höôûng cuûa toàn taïi xaõ hoäi noù phaûn aùnh caùi toàn taïi xaõ hoäi cuûa noù, nhöng ñoàng thôøi caùi toàn taïi xaõ hoäi cuõng chòu söï taùc ñoäng cuûa yù thöùc xaõ hoäi. Tuy nhieân toàn taïi xaõ hoäi laø yeáu toá ñoùng vai troø quyeát ñònh xeùt ñeán cuøng. Chöông VII VAÁN ÑEÀ CON NGÖÔØI I CON NGÖÔØI LAØ GÌ? BAÛN CHAÁT CON NGÖÔØI NHÖ THEÁ NAØO? Caâu hoûi "con ngöôøi laø gì" laø moät trong nhöõng cô sôû ñeå chuùng ta xaùc ñònh moät caùch soáng ñuùng ñaén nhaát, suy cho cuøng ra taát caû nhöõng sai laàm cuûa moãi con ngöôøi trong xaõ hoäi laø do chuùng ta khoâng hieåu chuùng ta laø gì vaø nhöõng ngöôøi khaùc laø gì? Caâu hoûi con ngöôøi laø gì? YÙ nghóa cuoäc soáng? HP laø gì? - Socrato noùi "con ngöôøi haõy töï nhaän bieát mình" - M-Enghen cho raèng moãi con ngöôøi laø moät caù nhaân ñoäc laäp vaø coù moät theá giôùi rieâng , laø moät theå thoáng nhaát hoaøn chænh giöõa taát caû caùc phaåm chaát voán coù ôû con ngöôøi (phaåm chaát sinh hoïc, xaõ hoäi, taâm lyù). + Phaåm chaát sinh hoïc laø söï toàn taïi cuûa theå xaùc ôû nhöõng yeâu caàu vaø nhöõng haønh vi baûn naêng ñöôïc naåy sinh töø caùi theå
35. xaùc ñoù. Xaõ hoäi: ñöôïc bieåu hieän veà chính trò, ñaïo ñöùc, toân giaùo, caùi phaåm chaát naøy ñoäng vaät khoâng coù. - Phaåm chaát taâm lyù: ñaây laø caùi theå hieän söï giao thoa giöõa phaåm chaát xaõ hoäi vaø phaåm chaát sinh hoïc ôû moãi con ngöôøi chuùng ta. Caùi ñoù noù theå hieän caùi chieàu saâu cuûa theá giôùi taâm hoàn cuûa chuùng ta. Phaûi noùi raèng trong cuoäc soáng cuûa con ngöôøi chòu ñoàng thôøi caû ba quy luaät (sinh hoïc, xaõ hoäi vaø taâm lyù). Nhieäm vuï cuûa caùc moân khoa hoïc nghieân cöùu veà con ngöôøi laø phaûi phaùt hieän ñöôïc nhöõng quy luaät taùc ñoäng ñeán con ngöôøi tuy nhieân Maùc cho raèng phaåm chaát quan troïng nhaát noù laø ñaëc tröng rieâng cuûa con ngöôøi, noù chi phoái taát caû caùc phaåm chaát coøn laïi vaø noù taïo neân phaåm chaát cuûa con ngöôøi chính laø phaåm chaát xaõ hoäi. Maùc noùi "trong tính hieän thöïc cuûa noù baûn chaát con ngöôøi laø söï toång hoøa caùc quan heä xaõ hoäi" 1- Thöù nhaát: Maùc khaúng ñònh baûn chaát thöïc cuûa con ngöôøi mang baûn chaát xaõ hoäi. 2- Thöù hai: caùi baûn chaát xaõ hoäi cuûa con ngöôøi laø saûn phaåm laø keát quaû cuûa söï taùc ñoäng giöõa con ngöôøi ñoù vôùi caùi xaõ hoäi, caùi coäng ñoàng cuûa mình thoâng qua nhöõng quan heä xaõ hoäi cuï theå maø ngöôøi ñoù thöïc hieän (ví duï: quan heä, chính trò, kinh teá, PL, toân giaùo, NT ) Þ Con ngöôøi taïo neân lòch söû cuûa chính mình hay soá phaän do chính mình taïo neân. Moät yeâu caàu chung laø moãi con ngöôøi trong cuoäc soáng vôùi suy nghó rieâng, quan nieäm rieâng, suy nghó haïnh phuùc rieâng chuùng ta caàn coù thaùi ñoä toân troïng cuoäc soáng rieâng, caùc quan nieäm rieâng cuûa ngöôøi khaùc. Ñoàng thôøi coù moät ñieàu khoâng theå queân ñöôïc laø chuùng ta phaûi giöõ gìn ñöôïc caùi baûn chaát xaõ hoäi vaø phaûi khoâng ngöøng naâng cao, phaùt trieån phaåm chaát xaõ hoäi. II CON NGÖÔØI, CAÙ NHAÂN VAØ COÄNG ÑOÀNG Khi baøn veà con ngöôøi hieän thöïc vôùi tö caùch caù nhaân vôùi cuoäc soáng rieâng cuûa mình Maùc cho raèng ñoù laø nhöõng con ngöôøi soáng trong coäng ñoàng vaø taát yeáu seõ naåy sinh moái quan heä taát yeáu giöõa caùc nhaân vôùi coäng ñoàng. - Thöïc chaát laø moái quan heä veà maët lôïi ích theå hieän ôû choå caùc caù nhaân coù lôïi ích rieâng vaø mong muoán thoûa maõn caùi lôïi ích rieâng cuûa mình vaø baûn thaân coäng ñoàng cuõng coù lôïi ích cuûa noù. Vì theá xöû lyù quan heä caù nhaân - xaõ hoäi laø phaûi toân troïng lôïi ích caû hai beân. 1- Nhöng nhöõng tröôøng hôïp cuï theå phaûi bieát hy sinh lôïi ích caù nhaân vì lôïi ích coäng ñoàng.
36. 2- Xaõ hoäi caàn phaûi bieát quan taâm thoûa maõn caùc nhu caàu lôïi ích ngaøy caøng cao cuûa caùc caù nhaân, taïo ñieàu kieän ñeå moãi caù nhaân trong coäng ñoàng cuûa mình coù cuoäc soáng töï do thöïc söï. - Lyù töôûng cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin khoâng phaûi chæ laø giaûi phoùng giai caáp coâng nhaân ra khoûi aùp böùc cuûa giai caáp tö baûn maø ñaây laø giaûi phoùng caû loaøi ngöôøi treân cô sôû tieâu dieät cheá ñoä tö höõu baèng cuoäc caùch maïng voâ saûn, giai caáp coâng nhaân vaø quaàn chuùng caùch maïng ñaõ xoùa boû cô sôû kinh teá cuûa tình traïng phaân hoùa giai caáp (tình traïng ngöôøi boùc loät ngöôøi trong xaõ hoäi) ñeå taïo neân moät xaõ hoäi moïi ngöôøi ñieàu bình ñaúng veà maët chính trò vaø daàn coù ñieàu kieän phaùt trieån toaøn dieän baûn thaân mình ñeå trôû thaønh nhöõng con ngöôøi thöïc söï töï do, söï töï do cuûa moãi ngöôøi laø ñieàu kieän cho söï töï do cuûa taát caû moïi ngöôøi. Ñaûng coäng saûn vieät nam döôùi söï laõnh ñaïo cuûa chuû tòch Hoà Chí Minh laø cuoäc caùch maïng giaûi phoùng daân toäc vaø ñöa daân toäc leân CNXH. Giöõa quan heä caù nhaân vaø xaõ hoäi coù moät moái quan heä ñaëc bieät giöõa quaàn chuùng nhaân daân - laõnh tuï noù xuaát hieän. Phaûi laøm roõ quan ñieåm quaàn chuùng moùi laø nhöõng ngöôøi quyeát ñònh lòch söû.