Giáo trình Răng hàm mặt

pdf

112 trang phuongnguyen 4990

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Răng hàm mặt", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_rang_ham_mat.pdf

Nội dung text: Giáo trình Răng hàm mặt

TÀI LIỆU RĂNG HÀM MẶT
LỜI NÓI ĐẦU Bnh r ng mi ng là b nh ph bi n t i n c ta và trên th gi i, gây nh h ng l n n sc kho con ng i và s phát tri n chung v v n hoá – kinh t - xã h i. B o v s c kho và d phòng b nh r ng mi ng là m t nhi m v quan tr ng c a ngành y t . Nh m trang b cho sinh viên y khoa v ki n th c, k n ng c ơ b n và thái c n thi t áp ng c nhu c u y t a ph ơ ng và qu c gia trong giai on hi n nay, Khoa R ng Hàm M t Trng i h c Y Dc, i h c Hu ã s d ng giáo trình R ng Hàm M t làm tài li u gi ng d y ào t o bác s a khoa h sáu n m và h b n n m, ng th i làm tài li u tham kh o cho m t s i t ng khác. Giáo trình n y ã c tp th gi ng viên c a khoa ã biên so n, ch nh s a và b sung. N i dung giáo trình th ng nh t v i cu n “Sách Xanh” c a B Y T xu t b n 2006, xác nh các ki n th c, thái và k n ng c n t khi t t nghi p bác s y khoa. Chúng tôi xin chân thành c m ơn Ban Giám c i h c Hu , Ban Giám Hi u, Phòng ào T o i H c và toàn th cán b gi ng d y Khoa R ng Hàm Mt Tr ng i Hc Y Dc Hu , ã giúp chúng tôi hoàn thành giáo trình n y. Chúng tôi xin hoan nghênh ti p th m i ý ki n óng góp c a các ng nghi p và các bn sinh viên giáo trình n y ngày càng hoàn thi n h ơn. Tr ng Ban B iên t p Tr ng Khoa R ng Hàm M t TS.BSCKII NGUY N TO I
BAN BIÊN T ẬP 1. TS.BSCKII Nguy n To i Gi ng viên chính (GVC) 2. ThS.BSCKI Lê H ng Liên GVC 3. ThS.BSCKI Nguy n Thúc Qu nh Hoa GVC 4. ThS.BSCKI Tr n Thanh Ph c GVC 5. ThS.BSCKI V Th Bc H i GVC
CH BIÊN: TS.BSCKII NGUY N TO I Gi ng viên chính NH NG NG ƯI BIÊN SO N: ThS.BSCKI LÊ H NG LIÊN Gi ng viên chính ThS.BSCKI NGUY N THÚC QU NH HOA Gi ng viên chính ThS.BSCKI TR N THANH PH ƯC Gi ng viên chính ThS.BSCKI V TH B C H I Gi ng viên chính
Ch ng I RĂNG VÀ B Ộ R ĂNG M c tiêu h c t p 1. Phân bi t và g i chính xác tên t ng r ng theo danh pháp qu c t . 2. Mô t các ph n và c u trúc c a r ng. 3. Phân bi t ưc r ng s a và r ng v nh vi n. 1. CÁC B R NG 1.1. B r ng s a Rng s a có vai trò r t quan tr ng trong: - Tiêu hoá: nhai nghi n th c n. - Gi kho ng cho r ng v nh vi n. - Phát âm và th m m . - ng th i, kích thích s phát tri n c a x ươ ng hàm nh t là s phát tri n chi u cao cung r ng qua ho t ng nhai. B r ng s a g m 20 chi c. mi ph n t ư hàm, có hai r ng c a (r ng c a gi a và r ng c a bên) , m t r ng nanh và hai r ng hàm / c i (r ng c i th nh t và r ng c i th hai) 1 1: R ng c a gi a và r ng c a bên trên 3 2: R ng c a gi a và r ng c a bên d ưi 3: R ng nanh trên 4: R ng nanh d ưi 4 5: R ng hàm (c i) th nh t, th 2 trên 2 6: R ng hàm (c i) th nh t, th 2 d ưi. 5 6 Hình 1.1: R ng s a Tên r ng Ký ki u Rng c a gi a là r ng s a s 1 Rng c a bên 2 Rng nanh 3 Rng hàm th nh t (c i 1) 4 Rng hàm th hai (c i 2) 5 1
1.2. B r ng v nh vi n Gm 32 chi c, m i ph n t ư hàm, có hai r ng c a (r ng c a gi a và r ng c a bên), m t rng nanh, các r ng này thay th cho các r ng s a cùng tên t ương ng; hai r ng hàm nh (r ng hàm nh th nh t và r ng hàm nh th hai, thay th cho các r ng hàm s a) và ba r ng hàm l n (r ng hàm l n th nh t, r ng hàm l n th hai và r ng hàm l n th ba; các r ng này không thay th cho r ng s a nào c , c bi t r ng hàm l n th nh t còn g i là r ng-sáu-tu i m c lên r t sm, cùng t n t i v i các r ng s a nên r t d nh m v i r ng s a và không ch m sóc úng m c). 3 1 7 5 8 6 4 2 Hình 1.2: R ng v nh vi n 1: R ng c a gi a và r ng c a bên trên 2: R ng c a gi a và r ng c a bên d ưi 3: R ng nanh trên 4: Rng nanh d ưi 5: R ng hàm (c i) nh th nh t, th hai trên 6: R ng hàm (c i) nh th nh t, th hai d ưi 7: R ng hàm (c i) l n th nh t, th hai và r ng khôn trên 8: R ng hàm(c i) l n th nh t, th hai và r ng khôn dưi Tên r ng Ký hi u Rng c a gi a là r ng v nh vi n s 1 Rng c a bên 2 Rng nanh 3 Rng hàm nh th nh t (c i nh 1) 4 Rng hàm nh th hai (c i nh 2) 5 Rng hàm l n th nh t (c i l n 1: r ng-sáu-tu i) 6 Rng hàm l n th hai (c i l n 2: r ng-mưi-hai-tu i) 7 Rng hàm l n th ba (c i l n 3: r ng khôn) 8 2
1.3. B r ng h n h p Gm r ng s a và r ng v nh vi n cùng t n t i trên cung hàm trong kho ng t 6-12 tu i. 2. CÁCH G I TÊN R NG THEO LIÊN OÀN NHA KHOA QU C T (FDI) 10/1970 g i y và g n tên các r ng theo v trí ph i trái, trên d ưi, ng ưi ta dùng hai ch s ký hi u là xy: 2.1. Ch s u (x) ch vùng Rng hai hàm ơc chia thành 4 vùng: 2.1.1. i v i r ng v nh vi n - Vùng 1: cho t t c các r ng hàm trên bên ph i. - Vùng 2: cho t t c các r ng hàm trên bên trái. - Vùng 3: cho t t c các r ng hàm d ưi bên trái. - Vùng 4: cho t t c các r ng hàm d ưi bên ph i. 2.1.2. i v i r ng s a - Vùng 5: cho t t c các r ng hàm trên bên ph i. - Vùng 6: cho t t c các r ng hàm trên bên trái. - Vùng 7: cho t t c các r ng hàm d ưi bên trái. - Vùng 8: cho t t c các r ng hàm d ưi bên ph i. 2.2. Ch s sau (y) ch lo i r ng 1 2 5 6 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 4 3 8 7 S 1.1: B n vùng c a r ng v nh vi n S 1.2: B n vùng c a r ng s a. Ví d : G i tên r ng hàm l n th hai hàm trên bên ph i v nh vi n là r ng 17. G i tên r ng hàm th nh t hàm d ơi bên trái s a là r ng 74. 3. CÁC PH N C A R NG Rng có hai ph n: Thân r ng và chân r ng, ưc phân cách b i c r ng gi i ph u ( ưng men-xim ng). 3.1. Thân r ng là ph n trông th y ưc trên c r ng gi i ph u, thân r ng có 5 m t: 3.1.1. M t nhai (c a r ng hàm), rìa c n (c a nhóm r ng c a tr ưc): qua ó, có s ti p xúc các rng hàm i di n c n xé, nhai, nghi n th c n. m t nhai có các núm (múi) r ng, ưc phân cách nhau b i các rãnh. 3.1.2. M t ngoài: còn g i là m t má (hành lang) i v i r ng hàm (c i), m t môi (ti n ình) i vi r ng tr ưc c a. 3.1.3. M t trong: còn g i là m t vòm mi ng i v i các r ng hàm trên, m t l ưi i v i các r ng hàm d ưi. 3.1.4. Hai m t bên: m t g n là m t bên c a r ng n m g n ưng gi a, m t xa là m t bên c a rng n m xa ưng gi a. 3
3.2. Chân r ng Là ph n ưc c m vào x ương r ng c a x ương hàm, ưc che ph trên cùng b i l i bám c r ng, t n cùng b ng chóp chân r ng. S l ưng chân tùy lo i r ng và v trí c a nó. 3.2.1. i v i r ng v nh vi n - M t chân: các r ng c a, r ng nanh, các r ng hàm (c i) nh hàm d ưi, r ng hàm (c i) nh th hai hàm trên. - Hai chân: r ng hàm (c i) nh 1 hàm trên (g m m t chân ngoài và m t chân trong), r ng hàm (c i) l n 1 và r ng hàm (c i) l n 2 hàm d ưi (g m m t chân xa và m t chân g n). - Ba chân: r ng hàm (c i) l n th nh t và th hai hàm trên (g m hai chân ngoài và m t chân trong). - S chân b t th ưng: r ng khôn và các tr ưng h p ngo i l các r ng khác có s l ưng chân thay i. 3.2.2. i v i r ng s a - M t chân: các r ng c a, r ng nanh. - Hai chân: các r ng hàm (c i) d ưi (g m m t chân xa và m t chân g n). - Ba chân: các r ng hàm (c i) trên (g m hai chân ngoài và m t chân trong). 4. CU TRÚC R NG Rng ưc c u t o b i ba thành ph n: men, ngà và t y r ng. 4.1. Men r ng Men r ng là thành ph n c ng nh t c ơ th , g m 96% vô c ơ, ch y u là Hydroxy apatit, 3% n ưc, 1% h u c ơ. Men bao ph thân r ng, h u nh ư không có c m giác. 4.2. Ngà r ng Ngà r ng ít c ng h ơn men r ng, g m 70% vô c ơ, 30% h u c ơ và n ưc, ngà liên t c t thân n chân r ng, t n cùng chóp r ng (apex), trong lòng ch a bu ng t y và ng t y. Ngà có cm giác vì ch a các ng th n kinh Tomes. Ph m t ngoài ngà chân r ng là xim ng chân r ng, ưc hình thành cùng v i s hình thành chân r ng, là ch bám c a dây ch ng nha chu. 4.3. T y r ng Tu r ng là mô l ng l o trong bu ng và ng t y, là ơ n v s ng ch y u c a r ng. Trong ty có m ch máu, th n kinh, b ch m ch Men Ngà Bu ng tu ng tu Chóp (Apex) Hình 1.3: C u trúc r ng 4
5. PHÂN BI T R NG S A VÀ R NG V NH VI N 5.1. Thân r ng - Thân r ng s a th p h ơn r ng v nh vi n, kích th ưc g n-xa l n h ơn chi u cao. - M t nhai thu h p nhi u - C r ng th t l i nhi u và thu h p h ơn. - L p men và ngà m ng h ơn - Màu r ng sáng h ơn, thành ph n vô c ơ ít h ơn. - R ng c a và r ng nanh s a nh và không thanh nh ư r ng v nh vi n: chi u g n-xa nh h ơn nh ưng chi u ngoài-trong ph ng h ơn. - R ng hàm (c i) s a l n h ơn r ng hàm (c i) nh v nh vi n, c n phân bi t k v i r ng hàm (c i) ln th nh t v nh vi n. 5.2. Tu r ng - T y r ng s a l n h ơn n u so theo t l kích th ưc thân r ng. - S ng t y n m g n ưng n i men-ngà h ơn. - Có nhi u ng t y ph . Vì v y, khi iu tr sâu r ng s a, c n l ưu ý không làm t n th ươ ng t y; khi viêm t y thì ph n ng r t nhanh và d b ho i t . 5.3. Chân r ng - Chân r ng c a và r ng nanh s a dài và m nh h ơn n u so theo t l v i kích th ưc thân r ng. - Chân r ng hàm s a tách nhau g n c r ng h ơn và càng v phía chóp thì càng tách xa h ơn. Vì v y, chân r ng s a d b gãy khi nh r ng. Hình 1.4: S khác bi t v hình th gi a r ng s a và r ng v nh vi n A: chi u dày l p men r ng s a m ng h ơn B: chi u dày l p ngà h rãnh r ng s a t ươ ng i dày h ơn. C : t l bu ng tu r ng s a l n h ơn và s ng tu n m g n ưng n i men ngà h ơn. D: g c r ng s a nhô cao. E: tr men r ng s a nghiêng v m t nhai F: c r ng s a th t l i rõ r t và thu h p h ơn G: chân r ng s a dài và m nh h ơn (so v i kích th ưc thân r ng). H: chân r ng hàm s a tách ra g n c r ng h ơn và càng g n v phía chóp thì càng tách xa h ơn. 5
CÂU H I T L ƯNG GIÁ Câu 1. tu i 12, có bao nhiêu r ng v nh vi n ? A. 20 D. 28 B. 24 E. 32 C. 26 Câu 2. Ký hi u c a r ng hàm (c i) s a th nh t hàm d i bên trái là : A. 54 D. 85 B. 65 E. 55 C. 74 Câu 3. Ch s ký hi u v trí c a r ng hàm trên v nh vi n bên ph i là: A. 1 D. 4 B. 2 E. 5 C. 3 Câu 4. 74 là ký hi u c a r ng: A. r ng hàm (c i) s a th nh t hàm trên bên ph i B. r ng hàm (c i) s a th hai hàm trên bên ph i C. r ng hàm (c i) s a th nh t hàm d ưi bên trái D. r ng hàm (c i) s a th hai hàm d ưi bên trái E. r ng hàm (c i) s a th nh t hàm d ưi bên ph i Câu 5. R ng hàm (c i) s a th nh t hàm trên có: A. Hai chân: 1 trong, 1 ngoài D. Ba chân: 2 trong,1 ngoài B. Hai chân: 1 xa, 1 g n E. Ba chân: 2 xa, 1 g n. C. Ba chân: 1 trong, 2 ngoài Câu 6. R ng hàm (c i) l n th nh t v nh vi n hàm d i có: A. Hai chân: 1 trong, 1 ngoài D. Ba chân: 2 trong, 1 ngoài B. Ba chân: 1 trong, 2 ngoài E. Ba chân: 2 xa, 1 g n. C. Hai chân: 1 xa, 1 g n Câu 7. Thành ph n c u t o c a ngà r ng: A. 96% vô c ơ, 4% h u c ơ và n ưc. D. 30% vô c ơ, 70% h u c ơ và n ưc B. 70% vô c ơ, 30% h u c ơ và n ưc E. 4% vô c ơ, 96% h u c ơ và n ưc. C. 50% vô c ơ, 50% h u c ơ và n ưc. Câu 8. R ng hàm (c i) s a có c im: A. Nh h ơn r ng v nh vi n thay nó D. T y nh h ơn r ng v nh vi n B. S ng t y n m xa ưng n i men-ngà E. Ít ng t y ph C. Các chân r ng tách xa nhau phía chóp Câu 9. Viêm t y r ng s a có ph n ng r t nhanh và d b ho i t h n r ng v nh vi n vì: A. Thân r ng th p h ơn r ng v nh vi n D. T y l n h ơn B. Ít ng t y ph E. R ng s a ít thành ph n vô c ơ h ơn C. S ng t y n m xa ưng n i men-ngà Câu 10. R ng s a nào có kích th c l n h n r ng v nh vi n thay th nó: A. R ng c i D. R ng c a bên B. R ng nanh E. R ng c a gi a C. Các r ng c a trên TÀI LI U C THÊM 1. Hoàng T Hùng (2002), Gi i Ph u R ng, NXB Y H c TP.HCM. 2. Nguy n To i (2003), Giáo Trình Nha Khoa Hình Thái, Khoa RHM Tr ưng H Y Hu 6
Ch ng 2 SỰ M ỌC R ĂNG VÀ D Ự PHÒNG L ỆCH L ẠC R ĂNG Mc tiêu 1. Trình bày được s ự hình thành và phát tri ển r ăng, phân bi ệt được s ự khác bi ệt v ề c ấu t ạo mô h ọc và hình thái gi ữa r ăng s ữa và r ăng v ĩnh vi ễn 2. Nêu được tu ổi m ọc và thay r ăng s ữa, tuổi m ọc r ăng v ĩnh vi ễn, ch ẩn đoán được các bi ến ch ứng m ọc r ăng và s ự l ệch l ạc r ăng 3. Gi ải thích và t ư v ấn được cho ng ười b ệnh và gia đình cách d ự phòng l ệch l ạc r ăng. 1. CÁC GIAI ON PHÁT TRI N R NG Giai on phôi c a h r ng s a b t u vào tu n l th 6 n th 8 trong bào thai và kéo dài n kho ng tháng th 6 sau khi sinh. Giai on phôi c a r ng v nh vi n b t u t tháng th 3 n tháng th 5 và kéo dài n tháng th 9 sau khi sinh, riêng m m r ng khôn n 4 tu i. Không có m t c quan nào khác trong c th ng ưi l i c n m t th i gian dài nh ư th t ưc hình th sau cùng nh ư h r ng. 1.1. V ph ng di n hình th Rng tr i qua các giai on phát tri n sau ây: 1.1.1. Lá r ng Th hi n b i giai on kh i u. 1.1.2. Giai on m m Là s dày lên c a lá r ng, th hi n s t ng sinh và bi t hóa v ph ư ng di n hình th . 1.1.3. Giai on hình nón Th hi n b i s t ng sinh, bi t hóa v ph ư ng di n mô h c và hình th . Giai on này mm r ng ưc t ch c g m: - L p th ưng bì men bên trong và l p th ưng bì men bên ngoài - L p t bào hình sao (trung tâm c a c quan t o men) - Nhú r ng có ngu n g c t trung mô (c quan t o ngà và t y) - Bao m m r ng có ngu n g c t trung mô 1.1.4. Giai on hình chuông Th hi n b ng s i sâu vào bên trong l p trung mô c a t bào th ưng bì men. giai on này xu t hi n l p t bào trung gian c a c quan t o men và nh ng m m r ng v nh vi n cng xu t hi n t lá r ng tiên phát hay còn g i lá r ng c a r ng s a (r ng c a, r ng nanh, r ng ti n c i v nh vi n). 1.1.5. Giai on hình chuông ti n tri n Phát h a ưng n i men ngà và b t n c a c quan t o men t o ra bao th ưng bì chân rng Hertwig. 1.1.6. Giai on bao th ưng bì chân r ng Lp ngà chân r ng u tiên l ng ng và bao th ưng bì chân r ng b m t s liên t c. Nh ng t bào th ưng bì còn sót g i là t bào th ưng bì Malassez. 1.2. V ph ng di n mô sinh h c T khi hình thành cho n khi m t i, r ng tr i qua các giai on phát tri n sau ây: 7
1.2.1. Giai on kh i u Giai on này x y ra trong m t th i gian ng n: - Lá rng hình thành vào tu n l th 6 trong bào thai - Hình thành lá r ng tiên phát cho h r ng s a - Lá r ng tiên phát hình thành 10 im m i hàm t ư ng t ư ng ng v i v trí các m m r ng s a sau này. M m r ng bao g m: C quan t o men (ngu n g c th ưng bì niêm m c mi ng); Nhú rng (trung mô); Bao m m r ng (trung mô). Các xáo tr n trong giai on này có th ư a n s thi u r ng ho c th a r ng (vd: mésiodent). 1.2.2. Giai on t ng sinh Có s tham gia áng k s l ưng t bào và k t qu c a giai on này là hình thành c quan t o men. Các xáo tr n trong giai on này ư a n các b t th ưng v kích th ưc, t l , s lưng và r ng sinh ôi. 1.2.3. Giai on bi t hóa t bào v ph ư ng di n mô h c Cu i giai on hình chuông, l p th ưng bì men bên trong c a c quan t o men ph n mt nhai, l p t bào này tr ưng thành, hình thành t o men bào. Các t bào c a nhú r ng phân hóa t o thành t o ngà bào. Ranh gi i gi a t o men bào và t o ngà bào phát h a nên ưng n i men ngà. S xáo tr n trong giai on này ư a n các b t th ưng c a men và ngà: ví d : không hình thành men ho c hình thành men ít, ho c men có th tách d n ra kh i ưng n i men ngà (sinh men b t toàn. Ho c t o ra s sinh ngà b t toàn. lâm sàng khó phân bi t gi a sinh men bt toàn và sinh ngà b t th ưng mà ch y u d a vào tia X: Trong sinh men b t toàn, bu ng t y và ng t y chân r ng có hình d ng bình th ưng, trong sinh ngà b t toàn, bu ng t y và ng t y chân r ng bít kín, chân r ng ng n và u chóp chân r ng không nh n. 1.2.4. Giai on bi t hóa hình th Là s sp x p các t bào t o nên hình dáng và kích th ưc c a thân và chân r ng. Giai on bi t hóa v ph ư ng di n mô h c và hình th x y ra cùng lúc. Bao t bào th ưng bì Hertwig hình thành b t u t ch l p th ưng bì men bên ngoài và bên trong g p nhau và là k t qu c a ho t ng phân chia t bào vùng c r ng , bao này l n sâu vào l p trung mô bên d ưi là m t màng g m 2 l p t bào hình ng xác nh hình dáng chân r ng. Trong tr ưng h p r ng m üt chân, bao này v n gi d ng hình ng, trong tr ưng h p r ng nhi u chân, bao này b phân chia thành 2 ho c nhi u ng, tùy thu c s chân ưc t o nên. Xáo tr n trong giai on này ư a n b t th ưng v hình dáng và kích th ưc (thí d , r ng ca bên có hình h t g o). 1.2.5. Giai on l ng ng ch t c n b n Sau khi bi t hóa, t o ngà bào b t u ti t ra ch t ti n ngà. S phát tri n c a ch t ti n ngà nh h ưng n các t bào tr ưng thành c a l p th ưng bì men bên trong, kích thích các t bào phát tri n t o thành t o men bào vào t o men bào b t u l ng ng ch t c n b n. S l ng ng ch t men và ngà r ng b t u x y ra các tu i khác nhau, nh ưng nhìn chung x y ra theo m t trình t t ư ng i khá rõ ràng và theo t ng nhóm: - Nhóm 1: tr ưc khi sinh, các r ng s a, t tháng th 4 n tháng th 6 trong bào thai. - Nhóm 2: Khi sinh ra n 5 tháng tu i, g m r ng c i v nh vi n th nh t và các r ng phía tr ưc. - Nhóm 3: t 1 tu i r ưi n 3 tu i, g m r ng c i v nh vi n th 2 và 2 r ng c i nh . - Nhóm 4: t 7 n 10 tu i, g m r ng c i v nh vi n th 3. Mi khi m khuy t giai on này ưc x p lo i vào s khi m khuy t v s l ưng c a men và ngà nh ư thi u s n men, ngà và men g c r ng. 8
2. S KHÁC NHAU V HÌNH TH R NG S A VÀ R NG V NH VI N 2.1. Thân r ng - Thân r ng s a th p h n thân r ng v nh vi n. - M t nhai r ng s a thu h p nhi u h n r ng v nh vi n. - C r ng s a th t l i nhi u và thu h p h n r ng v nh vi n. - L p men và ngà r ng s a m ng h n r ng v nh vi n. 2.2. T y r ng - N u so sánh theo t l v i kích th ưc thân r ng thì t y r ng s a l n h n. - S ng t y r ng s a n m g n ưng n i men ngà h n r ng v nh vi n. - V ph ư ng di n mô h c, có r t ít s khác bi t gi a mô t y r ng s a và r ng v nh vi n. 2.3. Chân r ng - Chân các r ng tr ưc s a dài và mãnh h n khi so theo t l v i kích th ưc thân r ng. - Chân r ng c i s a tách nhau ra g n c r ng và càng xa nhau khi i v phía chóp chân r ng, to ch cho m m r ng v nh vi n bên d ưi. 2.4. Màu s c R ng s a có màu tr ng c trong khi r ng v nh vi n có màu tr ng ngà. 3. S M C R NG - S m c r ng góp ph n quan tr ng trong vic hình thành khuôn m t, giúp hoàn thi n s phát âm và ch c n ng nhai - Các m m r ng ưc hình thành t trong x ư ng hàm, l n l ưt di chuy n và m t ph n thóat ra kh i cung hàm, ó chính là ph n thân r ng nhìn th y trong xoang mi ng. - S m c r ng b t u t khi thân r ng ưc hình thành và ti p di n trong su t i c a r ng. - R ng m c lên ưc, m t ph n do chân r ng c u t o dài ra, m t ph n do s t ng tr ưng c a xư ng hàm. khi chân r ng ã c u t o hoàn t t, r ng v n ti p t c m c lên ưc, nh vào s b i p liên t c ch t cement chóp chân r ng. - M i r ng có l ch th i gian m c và v trí nh t nh trên cung hàm, nh v y các r ng hàm trên và d ưi s p x p th t và n kh p v i nhau. - Chân r ng ưc c u t o d n d n và hoàn t t sau 3 n m k t th i im r ng mc (hi n t ưng óng chóp). Tu i óng chóp = tu i m c r ng + 3 Ví d : R ng s 6 m c lúc 6 tu i nên tu i óng chóp r ng 6 là: 6 + 3 = 9 tu i. - Có hai th i k m c r ng: + Th i k m c r ng s a + Th i k m c r ng v nh vi n 3.1. Th i k m c r ng s a 3.1.1 V trí và t m quan tr ng c a r ng s a - R ng s a là b r ng t n t i giai on quan tr ng nh t c a s t ng tr ưng và phát tri n tr em. R ng s a ưc hình thành t tu n th 7 n tu n th 10 c a bào thai, ưc l ng ng ch t men và ngà (s khoáng hóa) t tháng 4 n tháng th 6 sau khi sinh . - R ng s a m c vào trong xoang mi ng kho ng tháng th 6 sau khi sinh. n 2 ho c 3 tu i, tr em có b r ng s a g m 20 r ng (10 r ng hàm trên và 10 r ng hàm d ưi). - Ngoài ch c n ng n nhai, phát âm, r ng s a óng vai trò quan tr ng trong vi c phát tri n c a xư ng hàm và gi úng v trí cho r ng v nh vi n m c lên sau này. 9
- Chân r ng s a tiêu d n khi i n tu i thay, r ng v nh vi n thay th m c d n lên th vào v trí rng s a. - Tr em t 6-11 tu i hi n di n c r ng s a và r ng v nh vi n trên cung hàm, g i là r ng h n h p (denture mixte). 3.1.2. Tu i m c và thay r ng s a: r ng hàm d ưi th ưng m c và thay s m h n r ng hàm trên Bng 2.1: Tu i m c và thay r ng s a Tên R ng Tu i M c Tu i Thay Hàm d ưới - R ng c a gia 6 tháng 6 - 7 tu i - R ng c a bên 7 tháng 7 - 8 tu i - R ng hàm (c i) s a 1 12 tháng 9 – 10 tu i - R ng nanh 16 tháng 10 – 11 tu i - R ng hàm (c i) s a 2 24 tháng 11 tu i Hàm trên - R ng c a gi a 7 tháng 7 tu i - R ng c a bên 9 tháng 8 tu i - R ng hàm (c i) s a 1 14 tháng 11 - 12 tu i - R ng nanh 18 tháng 11 - 12 tu i - R ng hàm (c i) s a 2 24 tháng 12 tu i 3.2. Th i k m c r ng v nh vi n 3.2.1. Tu i m c r ng v nh vi n Bng 2.2: Tu i m c r ng v nh vi n Tên R ng Hàm d i Hàm trên - R ng c a gi a 6-7 tu i 7 tu i - R ng c a bên 7-8 tu i 8 tu i - R ng hàm (c i) nh 1 9-10 tu i 9-10 tu i - R ng nanh 10-11 tu i 11 tu i - R ng hàm (c i) nh 2 11-12 tu i 12 tu i - R ng hàm (c i) l n 1 6-7 tu i 6-7 tu i - R ng hàm (c i) l n 2 11-13 tu i 12-13 tu i - R ng hàm (c i) l n 3 17-21 tu i 17-21 tu i (R ng khôn) 3.2.2. c im c a r ng v nh vi n - M m r ng v nh vi n, m t s ưc hình thành trong th i k bào thai, t tháng th 3 n tháng th 5, s còn l i hình thành sau khi sinh n tháng th 9. Riêng m m r ng khôn lúc 4 tu i - R ng v nh vi n ưc l ng ng ch t men, ngà (s khóang hóa) b t u t lúc sinh ra n 6 - 7 tu i. Riêng m m r ng khôn lúc 10 tu i - R ng v nh vi n b t u m c thay th d n r ng s a khi tr ưc 6 tu i. - Khi tr 12 - 13 tu i, t t c r ng s a s ưc thay th b ng r ng v nh vi n - Lúc 17 - 21 tu i có b r ng v nh vi n g m 32 r ng. 10
3.3. Các y u t nh h ng n s m c r ng - Chi u cao và cân n ng Tr cao và m p, r ng m c s m h n tr th p và g y. - Gi i tính N m c s m h n nam. - Kích th ưc x ư ng hàm Hàm r ng, r ng m c s m và th ưa, hàm h p,r ng m c ch m và chen chúc - R ng s a Rng s a r ng s m ho c ch m s làm ch m m c r ng v nh vi n. - Dinh d ưng Dinh d ưng kém s làm r ng m c ch m (b nh còi x ư ng) - Viêm nhi m x ư ng hàm Xư ng hàm b viêm nhi m trong th i k m c r ng s làm r ng m c s m - Y u t di truy n 3.4. Bi n ch ng m c r ng - Khi m c r ng tr em th ưng có nh ng bi u hi n sau: s t, ho, i ch y, ch y n ưc b t, qu y khóc, ng a l i r ng. X trí: dùng h s t, an th n, v sinh r ng mi ng t t. - i v i r ng khôn (r ng hàm / c i l n 3) khi m c th ưng gây nhi u bi n ch ng, th ưng bi u hi n b ng tình tr ng viêm quanh thân r ng. X trí: kháng sinh, gi m au, chuy n chuyên khoa. 4. HÌNH THÁI LÂM SÀNG L CH L C R NG, IU TR , D PHÒNG 4.1. S chen chúc r ng c a D u hi u chen chúc u tiên h r ng h n h p th ưng trùng v i s m c r ng v nh vi n. Thi u chi u dài cung r ng có th bi u hi n b ng nhi u cách t xoay r ng c a và l ch l c nh n chen chúc r ng c a tr m tr ng. iu quan tr ng là phân tích kho ng tr ng và xác nh m c thi u kho ng. 4.1.1. Chen chúc nh - S chen chúc nh ưc coi là bình th ưng b nh nhân không có m t chi u dài cung r ng. Không c n iu tr , ch theo dõi. - N u r ng c a bên m c ngiêng v phía l ưi, có th iu tr n gi n b ng cách mài m t g n rng nanh s a b ng a gi y nhám v i tay khoan th ng ho c b ng m i khoan siêu t c v i m i khoan chóp nh n. 4.1.2. Chen chúc trung bình Chi u dài cung r ng thi u m c d ưi 5mm. Tr ưng h p này th ưng do m t kho ng sau nh r ng ho c m t s m r ng s a, c n ưc chuy n các nhà iu tr chuyên môn v i nh ng khí c c nh ho c tháo l p di chuy n r ng, l y l i kho ng tr ng ã m t. 4.1.3. Chen chúc tr m tr ng Mt chi u dài cung r ng trên 5mm ưc coi là tr m tr ng, c n ưc iu tr c bi t bng cách n i r ng cung r ng ho c nh ch n l c m t s r ng v nh vi n. 11
4.2. Sai l ch r ng theo chi u tr c sau 4.2.1. C n chéo r ng tr ưc Là tình tr ng các r ng c a trên n m phía trong (sau) các r ng c a d ưi khi ng m hàm, nh ng b nh nhân này môi trên b lép (móm), nguyên nhân có th do r ng ho c x ư ng. N u nguyên nhân do x ư ng thì c n có ý ki n c a chuyên viên, n u do r ng và nh ng tr ưng h p n gi n (c n chéo m t vài r ng) có th can thi p ưc b ng nh ng khí c tháo l p n gi n nh ư m t ph ng nghiêng ho c hàm nh a v i lò xo ngón tay 4.2.2. R ng c a ư a ra tr ưc Là tình tr ng các r ng c a trên ho c các r ng c a d ưi ư a ra phía tr ưc mà ng ưi ta có th g i nôm na là "hô". Nguyên nhân có th do r ng ho c x ư ng, n u do x ư ng c n tham kh o chuyên viên, n u do r ng có th iu tr b ng cách y r ng nghiêng v phía sau b ng nh ng khí c tháo l p có cung môi và nh ng cung bù tr hình ch U. 4.3. Sai l ch r ng theo chi u ng Sai l ch r ng theo chi u ng th ưng bi u hi n giai on r ng h n h p là c n h và c n sâu. 4.3.1. C n h Th ưng g p nh t là do thói quen mút ngón tay làm c n tr s m c r ng y c a các rng tr ưc. Vi c iu tr c b n là iu tr thói quen mút ngón tay giai on r ng s a b ng cách làm các khí c ng n c n thói quen mút ngón tay nh ư t m ch n kh u cái, t m c n này ngoài công d ng iu tr t t mút tay còn ng n không cho l ưi chèn vào gi a cung r ng trên và dưi, ho c nh n rào c n ngón tay 4.3.2. C n sâu Là tình tr ng các r ng tr ưc m c quá m c ho c r ng sau m c không y . Bình th ưng t ư th ngh , b c n r ng c a trên cách ưng môi trên kho ng 2mm, n u kho ng cách này trên 2mm c n quan tâm n s m c qúa m c c a r ng tr ưc hàm trên. Vi c iu tr là ph c t p c n có s can thi p c a các chuyên gia ch nh hình. CÂU H I T L ƯNG GIÁ Câu 1: S m c r ng c b t u khi: A. Tr 6 tháng B. Tr 6 tu i C. Khi r ng ã c u t o hoàn t t xong D. Khi thân r ng ưc hình thành xong E. Khi chân r ng ưc c u t o g n xong Câu 2: Tu i óng chóp chân r ng b ng tu i m c r ng c ng v i: A. 2 B. 3 C. 4 D. 5 E. 6 Câu 3: Y u t chính giúp r ng ti p t c m c lên sau khi chân r ng ã c u t o hoàn t t: A. S tng tr ưng c a x ư ng hàm B. S phát tri n c a thân r ng C. S b i p liên t c ch t cément chóp chân r ng D. Chân r ng ti p t c c u t o dài ra E. R ng iu ch nh theo chi u g n-xa 12
Câu 4: Vai trò quan tr ng khác ca rng s a ngoài ch c n ng n nhai, phát âm: A. C u t o m m r ng v nh vi n B. B o v m m r ng v nh vi n C. Gi v trí cho m m r ng v nh vi n D. Giúp s khoáng hoá m m r ng v nh vi n E. C n tr s m c lên c a r ng v nh vi n Câu 5: M m r ng s a c hình thành lúc: A. Tu n th 3- 5 thai k B. Tháng th 3-5 thai k C. Tu n th 7-10 thai ký D. Tháng th 7-10 thai k E. Sau khi sinh Câu 6: M m r ng s a c khoáng hoá lúc: A. Tháng th 7-10 thai k B. Tu n th 7-10 thai k C. Tháng th ư 4-6 thai k D. Tu n th 4-6 Thai k E. Sau khi sinh Câu 7: R ng hàm s a th nh t hàm d i th ng c thay th b ng r ng c i nh v nh vi n lúc: A. 7-8 tu i B. 8 tu i C. 9-10 tu i D. 13 tu i E. 14 tu i Câu 8: M m r ng khôn c hình thành vào lúc: A. Tháng th 3- 5 thai k B. Tháng th 9 sau sinh C. Lúc 4 tu i D. Lúc 10 tu i E. Lúc 18 tu i Câu 9: R ng hàm (c i) l n th nh t m c vào lúc: A. 4-5 tu i B. 6-7 tu i C. 8-9 tu i D. 10-11 tu i E. 11-12 tu i Câu 10: Khi r ng hàm s a th hai ph n hàm d i trái n tu i thay, r ng v nh vi n m c lên thay th nó là: A. R ng 34 B. R ng 44 C. R ng 35 D. R ng 45 E. R ng hàm v nh vi n th hai TÀI LI U C THÊM 1. Hoàng T Hùng (2001), Mô Phôi R ng Mi ng, NXB Y H c TP.HCM. 2. Tr n Thanh Ph ưc (2003), Giáo Trình Ch nh Hình R ng Mi ng, B môn RHM Tr ưng H Y Hu 13
Ch ng 3 BỆNH SÂU R ĂNG Mc tiêu h c t p 1. Trình bày c nguyên nhân ch y u gây b nh và y u t nguy c ơ. 2. Gi i thích c c ơ ch gây b nh. 3. Ch n oán c các th b nh và li t kê các bi n ch ng c a bnh sâu r ng. 4. Nêu c nguyên t c iu tr và các bi n pháp d phòng. 1. NH NGH A Sâu r ng là m t b nh t ch c c ng c a r ng (men, ngà và cement), c tr ưng b i s kh khoáng làm tiêu d n các ch t vô c ơ, h u c ơ men r ng, ngà r ng t o thành l sâu và không hoàn nguyên ưc. Có nhi u nh ngh a v b nh sâu r ng, d a trên nh ng nghiên c u và nh n xét khác nhau v nguyên nhân c ng nh ư ti n trình c a b nh, b nh sâu r ng có th ưc nh ngh a nh ư sau: - B nh sâu r ng là m t quá trình ng, di n ra trong m ng bám vi khu n dính trên m t r ng, ư a n m t cân b ng gi a mô r ng v i ch t d ch chung quanh và theo th i gian, h u qu là s m t khoáng c a mô r ng (Fejerkov và Thylstrup). - Là b nh nhi m trùng c a mô r ng bi u hi n c tr ưng b i các giai on m t và tái khoáng xen k nhau (Silverston). 2. D CH T H C SÂU R NG Sâu r ng là m t b nh ph bi n n ưc ta c ng nh ư các n ưc trên th gi i, b nh m c r t sm và g p m i l a tu i, m i gi i, m i dân t c, m i vùng a lý khác nhau, m i t ng l p xã hi, trình v n hóa. Sâu r ng là m t b nh mang tính ch t xã h i và có xu h ưng t ng cùng v i s phát tri n ca n n kinh t . Nm 1969, ngân hàng d ki n s c kho r ng mi ng th gi i c a T ch c s c kho th gi i (WHO / OMS) ưc thành l p, cho thy nh h ưng c a b nh sâu r ng trên th gi i có hai khuynh h ưng trái ng ưc nhau. T i các n ưc phát tri n, sâu r ng gi m rõ r t t m c cao xu ng trung bình hay th p, trong khi ó các n ưc ang phát tri n sâu r ng có khuynh h ưng t ng t th p n trung bình hay cao. 2.1. T ỉ l ệ b ệnh và ch ỉ s ố SMT o l ưng m c b nh sâu r ng, ng ưi ta dùng t l % và ch s SMT, trong ó S là rng sâu, M là r ng m t do sâu và T là r ng trám, SMT là ch s ch áp d ng cho r ng v nh vi n và không hoàn nguyên có ngh a là ch s này m t ng ưi ch có t ng ch không có gi m. SMT t ng ng ưi có th ghi t 0 n 32, i v i nghiên c u d ch t h c, SMT c a c ng ng là t ng s SMT c a t ng cá th chia cho s cá th c a c ng ng. i v i r ng s a, khi áp d ng ch s này s ưc ký hi u b ng ch th ưng smt, trong ó s là r ng sâu, m là r ng nh và t là r ng trám. Trên th gi i, so sánh qu c t và giám sát xu h ưng c a b nh sâu r ng, ng ưi ta tính ch s SMT l a tu i 12 (s r ng sâu m t trám trung bình m t ng ưi) theo các m c : - R t th p : 0,0 - 1,1 Thí d : Trung Qu c - Th p : 1,2 - 2,6 Cam pu chia, M , Nh t, Úc 14
- Trung bình : 2,7 - 4,4 B, Canada, Thu in - Cao : 4,6 - 6,6 Thái Lan, Na Uy - R t cao : > 6,6 Chi Lê Vi t nam theo iu tra c ơ b n s c kh e r ng mi ng c a toàn qu c n m 1990, t l b nh sâu r ng các l a tui và các vùng a lý nh ư sau: Bng 3.1: T l b nh sâu r ng theo tu i và vùng a lý La T l chung Hà N i Hu (2) TP HCM Cao B ng (1) à L t tu i (1) (1) (1) Lâm ng (3) 12 57% 36% 41,2% 83,9% 60% 82,25% 15 60% 44% 43,7% 96% 62% 35-44 72% 76% 64,2% 92% 68% Sau 10 n m, qua iu tra s c kho r ng mi ng toàn qu c n m 2000 (S li u c a Tr n v n Tr ưng - T p chí Y H c Vi t Nam s 10 / 2001), t l sâu r ng trên toàn qu c các l a tu i nh ư sau: - R ng s a: 6 tu i 83,7% , ch s smt 6,15. - R ng v nh vi n: + 12 tu i 56,6%, SMT 1,87 + 15 tu i 67,6% , SMT 2,16 Nhìn chung trên th gi i, nh ng n ưc ang phát tri n t l sâu r ng còn cao, nh ng n ưc ã phát tri n thì t l sâu r ng gi m rõ r t nh các ch ươ ng trình ch m sóc s c kho r ng mi ng cng ng, s c i thi n v các d ch v nha khoa phòng ng a. 2.2. Đặc điểm d ịch t ễ h ọc c ủa b ệnh sâu r ăng - T l sâu r ng gia t ng theo tu i c h r ng s a l n r ng v nh vi n. S phân b sâu r ng c ng khác nhau gi a các r ng và các m t r ng, sâu r ng gi m d n t r ng c i l n d ưi, n r ng c i l n trên, r ng c i nh , r ng c a trên, r ng c a d ưi. T m t nhai n m t ti p c n, m t ngoài, m t trong. - Sâu r ng ch u nh h ưng c a môi tr ưng gia ình và tr ưng h c. - Trình v n hoá càng cao thì tình tr ng s c kho r ng mi ng ưc nâng cao, c bi t là ki n th c c a ng ưi m . - N n kinh t - xã h i càng phát tri n t l b nh càng gia t ng. Ngoài ra, phí t n ch a r ng r t l n, thí d M 9 t USD / n m, Pháp 8 tri u Franc / nm, Vi t Nam ch ưa tính ưc (Võ Th Quang - Phòng b nh sâu r ng b ng Fluor - Nhà xu t bn Y h c), ng th i m t r t nhi u gi công lao ng. Mt khác, b nh còn d n n nhi u bi n ch ng nh h ưng n s c kh e chung, th m m và d tái phát sau khi iu tr. 3. NGUYÊN NHÂN Sâu r ng g n nh ư là m t b nh m c ph i do iu ki n môi tr ưng, vì v y các y u t t i ch là nguyên nhân c ơ b n và ch y u c a b nh sâu r ng còn nguyên nhân t ng quát ch là nh ng yu t nguy c ơ. 3.1. Nguyên nhân t ại ch ỗ Cn t i thi u 4 y u t chính ng th i t ươ ng tác v i nhau t o nên sang th ươ ng sâu. ó là: r ng nh y c m, vi khu n (m ng bám), ch t ưng và th i gian (Keyes, 1969). 15
3.1.1. Tính nh y c m c a r ng iu hi n nhiên là ph i có s hi n di n c a r ng trong môi tr ưng mi ng, sau ó m t s yu t làm t ng tính nh y c m c a r ng i v i s kh i phát sâu r ng m i cá th nh ư: - V trí c a r ng trên cung hàm + R ng m c l ch l c, xoay d b sâu h ơn r ng m c th ng hàng. + Nhóm r ng hàm b sâu nhi u h ơn nhóm r ng c a. - c im hình thái h c + M t nhai b sâu nhi u nh t vì có nhi u rãnh lõm. + M t bên c ng d b sâu vì men r ng vùng c m ng, gi t th c n. + M t trong, ngoài ít b sâu h ơn vì tr ơn láng. - Thành ph n c u t o c a r ng Rng b khi m khuy t trong c u t o nh ư thi u s n men, ngà r t d b sâu. - Mòn r ng R ng b mòn ph n men c ng d b sâu h ơn (mòn r ng có th do ch i r ng sai ph ươ ng pháp, móc r ng gi , nghi n r ng, n nhai lâu ngày ). - Tu i r ng Rng m i m c kém c ng, d b tác d ng c a acid, v i thi gian men r ng ưc tái khoáng hoá làm chúng kháng h ơn v i acid. 3.1.2. Vi khu n ây là nguyên nhân c n thi t kh i u cho b nh sâu r ng, tuy không có lo i vi khu n c bi t gây sâu r ng, nh ưng không ph i t t c vi khu n trong mi ng u gây ra sâu r ng. Vi khu n bao g m l ưng m ng bám, các ch t bi n d ưng và c t c a nó. Tùy theo vai trò gây sâu r ng, các vi khu n ưc chia làm hai nhóm: - Vi khu n t o acid Các lo i vi khu n này lên men carbohydrate t o ra acid, làm pH gi m xu ng < 5 , s gi m pH liên t c có th ư a n s kh khoáng trên b m t r ng, làm m t vôi các mô c ng c a r ng, quá trình sâu r ng b t u x y ra, nhóm này g m: + Lactobacillus acidophillus: hi n di n v i s l ưng ít, nh ưng l i t o ra acid có pH th p r t nhanh trong môi tr ưng. + Streptococcus mutans: ây là tác nhân ch y u gây ra s thành l p m ng bám, dính trên b mt r ng và n u có s hi n di n cùng lúc hai y u t ch t ưng, th i gian thì s có iu ki n thu n l i kh i phát sang th ươ ng sâu; sau ó L. acidophillus làm sang th ươ ng ti n tri n xu ng bên d ưi b m t. + Actinomyces: c ng có th gây sâu r ng. - Vi khu n gi i protein Làm tiêu h y ch t c n b n h u c ơ sau khi m t vôi. 3.1.3. Th c ph m Là nh ng th c n c n thi t mà c ơ th h p thu vào s ng và ho t ng. Tuy nhiên, th c ph m c ng là m t y u t liên quan n b nh sâu r ng, vì ó c ng là ch t dinh d ưng c a vi khu n. Tùy theo lo i th c ph m, tính ch t c a th c ph m và ch s d ng nó, mà có th sâu rng ho c không. - Carbohydrat Các ch t b t, ưng là lo i th c ph m gây sâu r ng nhi u nh t. Trong ó ưng là lo i th c ph m ch y u gây sâu r ng và làm gia t ng sâu r ng, c bi t là lo i ưng sucrose, ây là 16
ch t ưa thích c a vi khu n gây sâu r ng, nó chuy n hoá thành acid và chính s sinh acid này làm mt khoáng men. iu quan tr ng là kh n ng gây sâu r ng không ph i do s l ưng ưng, mà do s l n s d ng và th i gian ưng bám dính trên r ng. ưng trong trái cây, rau (xilitol, sorbitol) ít gây sâu r ng h ơn ưng trong bánh k o. Tinh b t không ph i là nguyên nhân áng k, vì trong n ưc b t có enzyme amylase bi n tinh b t thành ưng r t ch m. - Protid Các lo i Protid nguyên th y ít gây sâu r ng, ng ưc l i nh ng lo i protid ưc ch bi n làm tng sâu r ng do tính ch t bám dính c a nó. - Lipid . Các ch t béo không gây sâu r ng. Nh ng th c ph m có tính ch t x ơ ít gây sâu r ng, trong lúc nh ng th c ph m m m d o, dính vào r ng thì d gây sâu r ng h ơn. Ch n y , úng b a, không n v t s gi m ưc sâu r ng. 3.1.4. Th i gian Vi khu n gây sâu r ng sau khi nhi m vào môi tr ưng mi ng, t nó s không gây sâu r ng ưc mà c n ph i có ch t ưng giúp cho s chuy n hoá c a vi khu n, tuy nhiên sâu r ng không ph thu c vào s l ưng, s l n s d ng ưng mà ph thu c vào th i gian ưng và m ng bám vi khu n t n t i trên b m t r ng, th i gian t n t i càng lâu thì vi khu n chuy n hoá ưng thành acid càng nhi u và acid t n công g n nh ư th ưng xuyên trên b m t r ng làm m t khoáng men. Tuy nhiên, quá trình m t khoáng có th ph c h i ho c gi m m c nh các thành ph n khác nhau trong n ưc b t, t c ti t. 3.1.5. N ưc b t Là môi tr ưng ho t ng c a các vi khu n trong mi ng, n ưc b t ti t càng nhi u càng gi m sâu r ng (trung bình m t ngày n ưc b t ti t ra 1.500cc, khi ng l ưng n ưc b t ti t ra gi m ng th i vi c ch i r a vi khu n và ch t carbohydrat m c t i thi u, vì v y sâu r ng t ng trong gi ngh ). Ngoài ra tính ch t n ưc b t l ng hay quánh c ng nh h ưng n b nh sâu r ng, n ưc b t càng quánh thì sâu r ng càng cao. Nưc b t gi vai trò: - Trung hòa acid: trên b m t men r ng luôn luôn x y ra hai hi n t ưng trái ng ưc nhau: s t o acid b i vi khu n và s trung hòa acid b i n ưc b t. - Sát khu n: ng n c n s phát tri n c a vi sinh v t nh các ch t lysozyme, lactoperosidase, lactofferrin ch a trong n ưc b t. - Ch i r a: làm s ch r ng th ưng xuyên, v i s ph i h p c ng c a môi, má và l ưi v.v , làm ch m quá trình hình thành m ng bám. - Tái khoáng hóa: nh thành ph n calci, phosphate trong n ưc b t có th tích t men trong giai on s m ca sang th ươ ng sâu r ng, kh n ng này s t ng lên n u có s hi n di n c a fluor. 3.2. Nguyên nhân t ổng quát ây là nh ng y u t nguy c ơ nh h ưng n sâu r ng 3.2.1. Nòi gi ng (ch ng t c, dân t c) Theo quan ni m ngày x ưa cho r ng có m t vài ch ng t c có s c kháng t t v i sâu rng, nh ưng ngày nay quan ni m ó không còn giá tr mà sâu r ng tu thu c nhi u vào môi tr ưng s ng và vùng a lý h ơn là ch ng t c. M t s ng ưi thu c ch ng t c ít sâu r ng tr nên nh y c m v i sâu r ng khi di trú n n ơi có n n kinh t phát tri n, thói quen dinh d ưng và n n vn hoá khác n ơi h s ng tr ưc ó. Thí d dân s ng B c c c ít b sâu r ng h ơn dân s ng ôn 17
i, nhi t i (châu Âu, châu Á) vì ch ng l nh h th ưng dùng th c n lo i lipid h ơn, nh ưng khi di trú n châu Âu, tình tr ng sâu r ng c a h c ng thay i theo n ơi ó. 3.2.2. Di truy n Hi n nay v n ch ưa ưc ch ng minh rõ ràng. Tuy nhiên, ng ưi ta nh n th y tr em ít b sâu r ng th ưng cha m có r ng t t ho c ng ưc l i và ng ưi ta cho r ng sâu r ng có nh h ưng rt rõ v i môi tr ưng gia ình, do thói quen c a tr ưc hình thành r t s m và nh h ưng ch yu t gia ình. c bi t trong v n giáo d c, dinh d ưng và ch m sóc con c a ng ưi m . 3.2.3. Phái tính Thông th ưng nam ít sâu r ng h ơn n , có th do n n v t nhi u h ơn, m t khác n còn ch c n ng thai nghén, cho con bú, r i lo n n i ti t và n m c r ng s m h ơn nam. 3.2.4. Tu i Ng ưi ta nh n th y b nh sâu r ng không phát tri n u n trong su t i, th ưng l a tu i t 4-8 b sâu nhi u, giai on này nh ng r ng s a b phá h y r t nhanh và nhi u. T 11 - 19 tu i, các r ng v nh vi n b t u b sâu nhi u. 3.2.5. Ngh nghi p Tuy ch ưa ưc ch ng minh rõ ràng ch nh n th y công nhân làm vi c các nhà máy ưng, xí nghi p bánh k o d b sâu r ng. 3.2.6. Yu t n i ti t Khi tuy n yên, tuy n c n giáp ho t ng kém s nh h ưng n s thành l p men, ngà gây nên tình tr ng r ng b thi u s n men, men ngà b t toàn ho c r i lo n n i ti t tu i d y thì, thai nghén 3.2.7. B nh toàn thân Nh ng b nh th i gian kéo dài nh ư s i, th ươ ng hàn d n n v sinh r ng mi ng kém ư a n sâu r ng, ho c b nh nhân b ch ng khô mi ng (xerostomia), x tr tuy n n ưc b t, ti u ưng , t l sâu r ng t ng. 3.2.8. Kinh t - v n hoá - xã h i nh h ưng gián ti p qua i s ng, sinh ho t và nh n th c c a con ng ưi, v n hoá càng cao thì nh n th c c a con ng ưi ưc nâng cao v m i m t. Kinh t phát tri n m i nhu c u c ng gia t ng, c bi t là gia t ng m c tiêu th ưng s nh h ưng n t l b nh sâu r ng. Xã h i càng phát tri n, các d ch v ch m sóc y t , các ch ươ ng trình phòng b nh ưc quan tâm nhi u hơn 4. SINH B NH H C Có r t nhi u thuy t gi i thích c ơ ch gây b nh, trong ó thuy t sinh acid (thuy t hóa hc vi khu n) c a Miller (1882) ưc nhi u ng ưi ch p nh n nh t. Theo Miller, vi khu n tác ng lên b t, ưng sinh ra acid, làm pH trong môi tr ưng mi ng gi m xu ng < 5 trong vòng 1 - 3 phút, s gi m pH liên t c ư a n s kh khoáng c a rng, quá trình sâu r ng b t u. T thuy t c a Miller, Keyes (1962) ã tóm t t l i thành m t s ơ g m ba vòng tròn bi u th cho vi khu n, r ng (men r ng), th c n (b t, ưng), sau ó ưc b sung thêm y u t th i gian. Ph i có 4 y u t tác ng h t ươ ng, m i có sâu r ng. n 1975, ng ưi ta nh n th y sâu r ng không ph i ch có ưng và vi khu n S. mutans, mà còn ch u nhi u y u t khác chi ph i, nên White thay vòng tròn ch t b t ưng b ng t ch t nn (substrate), bao hàm vai trò b o v r ng và trung hòa acid c a n ưc b t, v sinh r ng mi ng, kem ánh r ng có fluor. c bit là pH c a n ưc b t và dòng ch y n ưc b t quanh r ng. 18
rng vi khu n VK * R bt, th i gian B, ưng Sâu r ng S 3.1: Keyes S 3.2: White 5. GI I PH U B NH 5.1. Đại th ể L sâu thông th ưng có hình c u, ph n men b phá h y ít h ơn ph n ngà (ch t khoáng men > ngà), b l sâu l m ch m, áy và thành l sâu có ngà m m. L sâu có th to ho c nh , nông ho c sâu. Lp ho i t Lp nhi m trùng Lp b nh h ưng Lp x ơ hóa i th Vi th (sâu ngà) Hình 3.1: Gi i ph u b nh sâu r ng 2. Vi th 5.2. Vi th ể 5.2.1. Sâu men Khi men r ng b phá h y, d ưi kính hi n vi in t th y các tr men b c t thành t ng mnh nh , sau ó n nh ng tr men b tách r ng r i n men r ng bình th ưng. 5.2.2. Sâu ngà Khi phá h y qua ph n ngà, d ưi kính hin vi th y l sâu có b n vùng: - Vùng ho i t vùng này các tr men b h ư h i, có các m nh v n ngà r ng, vi khu n trong mi ng, l p này th ưng b che ph b i m t l p th c n. 19
- Vùng nhi m trùng ng ngà b xâm l n b i vi khu n, trong lòng ng ngà và chung quanh ng ngà u có hi n tưng m t ch t khoáng. Mô b phá h y không có kh n ng h i ph c. - Vùng b nh h ưng Gi a l p này, lòng ng ngà b xâm nh p b i m t s vi khu n, trong lòng ng và chung quanh ng ngà h ơi b m t ch t khoáng. - Vùng x ơ hóa Lòng ng ngà b bít l i b i nh ng phân t ch t khoáng, ây là b c t ưng ng n c n s xâm nh p c a vi khu n và ch có r ng còn s ng. 6. HÌNH TH LÂM SÀNG VÀ TRI U CH NG 6.1. Sâu men ây là hình th u tiên c a b nh sâu r ng, khác v i các mô khác, men r ng không có t bào m ch máu, th n kinh, nên tri u ch ng ch quan ch ưa có. Tri u ch ng khách quan: - T n th ươ ng th ưng th y h và rãnh m t nhai, ho c chung quanh rìa mi ng trám c . - Men r ng i màu tr ng c ho c vàng nâu. - Dùng thám trâm khám th y men r ng l m ch m không còn tr ơn láng và m c k t. 6.2. Sâu ngà Là giai on ti p theo c a sâu men không iu tr ho c sâu ngay t u n u l ngà (thi u men vùng c r ng, mòn ngót cement vùng chân r ng). Ngà r ng là mô có th n kinh và ph n kéo dài c a nguyên bào t o ngà trong các ng ngà, nên dù m i ch m c ng có c m giác au v i nh ng kích thích v t lý, hóa h c, c ơ h c. 6.2.1. Tri u ch ng ch c n ng - au do kích thích (nóng, l nh, chua, ng t, th c n l t vào, mài xoang ). - au ch m d t ngay sau khi h t kích thích và t l i r ng nguyên nhân không lan t a. 6.2.2. Tri u ch ng th c th - Men, ngà r ng chung quanh l sâu i màu tr ng c, vàng ho c h ơi nâu. - Khám b ng thám trâm: b l sâu l m ch m, thành và áy l sâu có l p ngà m m, n o quanh l sâu b nh nhân có c m giác au. - Gõ r ng không au. 6.3. Sâu c ổ r ăng: sâu xi m ăng (cement) Th ưng g p ng ưi già do n ưu b co l i, nh t là 1/3 c , vùng ranh gi i men-xi m ng. Vì l p xi m ng mng nên sâu xi m ng d bi n thành sâu ngà. 7. CH N OÁN 7.1. Ch ẩn đoán xác định Da vào tri u ch ng lâm sàng: au do kích thích, men r ng i màu, áy l sâu có l p ngà mm 7.2. Ch ẩn đoán phân bi ệt Trên r ng có th có các t n th ươ ng không do sâu c n phân bi t v i t n th ươ ng sâu nh ư: 7.2.1. Thi u s n men - Có khi r ng m i m c. - Th ưng i x ng ho c trên các r ng m c cùng th i k . - áy c ng, không có l p ngà m m. 20
7.2.2. Mòn ngót c r ng (lõm hình chêm) - vùng c r ng, m t ngoài các r ng 3, 4, 5 (do ch i r ng sai ph ươ ng pháp), ho c m t trong và mt ngoài c a nh ng r ng mang móc hàm gi tháo l p. - áy c ng và tr ơn láng. 7.2.3. Sún r ng tr em Ch có h r ng s a và th ưng x y ra tr tr ưc tu i n tr ưng, g p trên các r ng c a, rng nanh hàm trên. T n th ươ ng lan theo chi u r ng, áy c ng, không au dù m t n n a thân rng. 8. IU TR 8.1. Sâu men Tr ưc ây, th ưng phá s ch các rãnh m t nhai trám d phòng. Ngày nay, nh nh ng hi u bi t m i, men r ng có kh n ng tái khoáng hóa, nên sâu men không c n iu tr ch c n gi gìn v sinh r ng mi ng và t ng c ưng s d ng Fluor. Tuy nhiên, i v i tr có nguy c ơ sâu r ng cao nh ư v sinh r ng mi ng kém, th ưng xuyên n ch t ưng (bánh k o, s a, n ưc ng t ) thì cn ph i trám d phòng b ng composite, glass ionomer cement (GIC). 8.2. Sâu ngà Nguyên t c trong iu tr sâu ngà là làm s ch l sâu b ng cách n o s ch ngà m m, sát khu n và trám kín v i v t li u thích h p (Eugenate, Amalgame, Composite, Glass Ionomer Cement), nh m làm m t c m giác au cho b nh nhân. Ngày nay v i v t li u hi n i có th trám rng mà không c n máy khoan r ng, ưc g i là k thu t trám r ng không sang ch n (A.R.T: Atraumatic Restorative Treatment), ây là m t ph ươ ng pháp trám r ng v i d ng c b ng tay và G.I.C, k thu t r t thích h p v i tr em c ng nh ư nh ng n ơi không có máy móc, bác s chuyên khoa, in 9. TI N TRI N VÀ BI N CH NG T sâu ngà không iu tr , b nh sâu r ng s ti n tri n n t y gây viêm t y c p, sau ó t y s b ho i t d n ư a n viêm t y mãn r i n t y ch t, th i. Nh ng ch t ho i t c a t y có th thoát qua l chóp chân r ng gây nên nh ng b nh lý vùng quanh chóp, viêm t ch c liên k t, viêm x ươ ng hàm , ho c t l i chân r ng t o nên u h t, nang chân r ng Ngoài ra, vi khu n có th gây nh ng bi n ch ng xa nh ư viêm xoang hàm, viêm n i tâm m c (Osler) Thông th ưng, bi n ch ng c a sâu r ng không nguy hi m, nh ưng di n ti n c a b nh s tr i qua nhi u t au làm m t n, m t ng , nh h ưng n s c kho , h c t p và công vi c. 10. D PHÒNG Sâu r ng là m t b nh ph bi n, t l m c b nh l i cao không ch s l ưng ng ưi mà c s r ng sâu trung bình m t ng ưi. Trong khi ó trang b và ng ưi ch ưa có mà phí t n iu tr r t l n, nên vi c phòng b nh c n ưc quan tâm. Tuy nhiên vi c gi gìn s c kh e r ng mi ng òi h i ph i có s h p tác lâu dài và không ng ng gi a nha s và b nh nhân. Ngày nay vi c d phòng sâu r ng không ph i là khó, d a vào nguyên nhân và c ơ ch sinh b nh, chúng ta ã bi t rng sâu r ng x y ra c n b n y u t c ơ b n ph i hi n h u ng th i: - M t l ưng l n vi khu n sinh sâu r ng. - M t r ng d b sâu (men r ng x u, h rãnh ). - ưng, b t. - Th i gian t n t i c a ưng, m ng bám trên r ng. Sâu r ng không x y ra, ho c ưc phòng ng a ho c ươ ûc ng n ch n khi m t trong b n yu t trên không còn. Do v y, bác s nên h ưng d n b nh nhân các ph ươ ng pháp h u hi u sau ây: - Gi m s l ưng vi khu n (tác nhân) b ng các bi n pháp v sinh r ng mi ng. 21
- Gi m m t r ng d b sâu (v t ch ) b ng cách t ng c ưng s d ng Fluor. - Gi m s ti p xúc th ưng xuyên v i ch t b t, ưng (môi tr ưng), tránh n v t, h n ch n bánh k o C th i v i c ng ng, ta có các c p d phòng sau : 10.1. C ấp 0: khi b ệnh ch ưa x ảy ra - C i t o môi tr ưng n ưc u ng có Fluor ( i v i vùng thi u Fluor, hàm l ưng Fluor trong n ưc sinh ho t < 0,7 ppm), b ng cách: + Fluor hóa n ưc công c ng v i n ng 1/ tri u. + Fluor hóa n ưc tr ưng h c v i n ng 4/ tri u. - Nâng cao i s ng kinh t , v n hóa nâng cao nh n th c và b o m ch dinh d ưng cho toàn dân, c n nh t i v i ph n mang thai, cho con bú và tr em. 10.2. C ấp 1: khi b ệnh có kh ả n ăng x ảy ra - Tri n khai ch ươ ng trình nha khoa c ng ng, ch y u giáo d c phòng b nh. - Tri n khai ch ươ ng trình nha h c ưng trên toàn qu c v i các n i dung giáo d c nha khoa, súc mi ng v i NaF 0,2 % 1 tu n / l n, t ch c khám và ch a r ng t i tr ưng, trám bít các h rãnh. - H ưng d n các bi n pháp v sinh r ng mi ng ch y u là ch i r ng s ch sau khi n và tr ưc khi ng , ch i úng ph ươ ng pháp. - Ki m soát th c ph m (gi m l ưng carbohydrate, tránh n v t) - T ng c ưng s d ng Fluor d ưi m i hình th c: + Ch i r ng v i kem ánh r ng có Fluor + Súc mi ng v i NaF 0,2 % tu n / l n. + Gel Fluor bôi. + U ng viên Fluor v i li u l ưng nh ư sau: 0 - 6 tháng : 0,25 mg F / ngày 6 - 18 tháng : 0,25 - 0,5 mg F / ngày 18 - 2 n m : 0,25 - 0,75 mg F / ngày Sau 2 tu i : 0,5 - 1,0 mg F / ngày - Ph c hình r ng m t, ch nh hình r ng m c l ch l c. 10.3. C ấp 2: khi b ệnh đã x ảy ra - iu tr s m sâu ngà. - Khám r ng nh k m i n m m t l n phát hi n s m các t n th ươ ng. 10.4. C ấp 3: khi đã ti ến tri ển đến t ủy - iu tr t y ngay, không các bi n ch ng n ng x y ra. - Nh nh ng r ng không th iu tr b o t n tránh t n t i m t nhi m trùng./. CÂU H I T L ƯNG GIÁ Câu 1. Ch s SMT l a tu i 12 c a Vi t Nam n m 2000 là 1,87 c ánh giá là: A. R t th p B. Th p C. Trung bình D. Cao E. R t cao 22
Câu 2. Y u t nào sau ây làm t ng tính nh y c m c a r ng i v i s kh i phát sâu rng: A. R ng nhi m tetracyline D. R ng có nhi u cao r ng B. R ng ã m c lâu trên cung hàm E. R ng d d ng C. R ng nhi m Fluor Câu 3. Lo i vi khu n nào sau ây làm pH gi m nhanh trong môi tr ng mi ng: A. Streptococcus mutans D. Streptococcus sanguis B. Lactobacillus acidophillus E. Vi khu n gi i protein C. Actinomyces Câu 4. Th c ph m nào không gây sâu r ng: A. Th t t ươ i D. Th t h p B. D u m E. Trái cây C. Tinh b t Câu 5. N c b t có kh n ng tái khóang hóa sang th ng sâu r ng s m nh : A. Lysozyme lactoferine. D. N ưc b t ti t nhi u B. Làm s ch r ng th ưng xuyên E. N ưc b t l ng C. Ca ++ Câu 6. Theo White, y u t nào sau ây chi ph i sâu r ng c bi t nh t: A. Fluor D. N ưc b t B. Vi khu n E. Ch t n n C. ưng Câu 7. Tri u ch ng au trong sâu ngà có c im sau: A. au t ng c ơn B. au ng ng khi h t kích thích C. au liên t c D. au kéo dài ít phút sau khi h t kích thích E. au nh ư m ch p Câu 9. T n th ng sâu men th ng th y : A. H rãnh m t nhai D. M t trong r ng c i d ưi B. M t trong r ng c a gi a E. Múi r ng C. M t ngoài r ng c i trên Câu 9. Sâu ngà c n ph i iu tr ch y u b ng cách: A. V sinh r ng mi ng D. Trám kín l sâu B. Súc mi ng v i Fluor E. Che t y. C. L y t y Câu 10. Bi n ch ng nào x y ra s m nh t n u không iu tr sâu ngà: A. T y ch t D. T y ho i t B. Viêm t y mãn E. Viêm quanh chóp C. Viêm t y c p TÀI LI U C THÊM Nguy n Thúc Qu nh Hoa (2005), Giáo Trình Ch a R ng N i Nha, Khoa RHM Tr ưng H Y Hu 23
Ch ng 4 BỆNH LÝ T ỦY R ĂNG VÀ VÙNG QUANH CHÓP Mc tiêu h c t p 1. Li ệt kê được các nguyên nhân gây viêm t ủy và b ệnh vùng quanh chóp r ăng 2. Nêu được các tri ệu ch ứng lâm sàng, nguyên t ắc điều tr ị viêm t ủy và b ệnh vùng quanh chóp r ăng. 1. B NH LÝ TU R NG 1.1. i c ng Ty r ng c c u t o b i kh i mô liên k t non giàu m ch máu và dây th n kinh. T y rng n m trong h c t y c bao b c xung quanh b i l p mô c ng c a r ng ó là ngà (ngo i tr l chóp chân r ng). c im c a m ch máu t y r ng là m ch máu t n cùng, vào ra h c t y b i l chóp chân r ng, nên khi t y b viêm thì d b xung huy t è nén gây au nh c và d b ho i t. Bnh lý t y thông th ng là bi n ch ng c a sâu r ng, nh ng ch a có m t s li u chính xác nào nói n t l b nh t y và b nh vùng quanh chóp. 1.2. B nh c n 1.2.1. Nguyên nhân gây b nh Có th chia làm 3 nhóm - Do vi khu n: vi khu n và s n ph m c a vi khu n i vào t y qua ng ngà (sâu ngà) ho c qua l chóp chân r ng (b nh nha chu) - Nguyên nhân t t o: ó là do nh ng l i v iu tr và k thu t - Do ch n th ơ ng: ch n th ơ ng nh liên t c và ch n th ơ ng m nh gây gãy r ng. 1.2.2. ng xâm nh p vào t y Có th theo 3 ng - Xâm nh p tr c ti p qua ng ngà nh trong sâu r ng hay hóa ch t t lên ngà - S khu trú c a vi khu n trong máu i n t y r ng - Viêm t y ng c dòng do viêm nha chu. 1.3. Hình th lâm sàng và tri u ch ng 1.3.1. T y viêm có kh n ng h i ph c - Tri u ch ng ch c n ng + au do kích thích nh n ng t, chua, l nh + Th i gian au ng n kho ng vài giây + Th c ch t c ơn au là au nhói và khu trú + B nh nhân không có ti n s c a m t c ơn au tr c ây. 24
- Tri u ch ng th c th + L sâu nhi u ngà m m, n o h t ngà m m có th th y ánh h ng c a t y ho c l s ng t y gây au nhi u + Gõ và lung lay r ng không au + Th nhi t : l nh gây au 1.3.2. T y viêm không có kh n ng ph c h i Có th là c p, bán c p, kinh niên, có th là m t ph n hay toàn ph n. Trên lâm sàng viêm ty c p c xem nh viêm t y có tri u ch ng và viêm t y kinh niên c xem nh viêm t y không có tri u ch ng. 1.3.2.1. Viêm t y c p - Tri u ch ng ch c n ng + C ơn au t phát kéo dài th ng hay x y ra vào ban êm nh t là khi b nh nhân n m xu ng + C ơn au có th do kích thích nh s thay i nhi t , th c n l t vào l sâu + C ơn au có th nhói hay âm , khu trú hay lan t a + au t ng c ơn hay liên t c. - Tri u ch ng th c th + Gõ ngang au nhi u, gõ d c au nh ho c không au + Khám th y r ng sâu l t y hay n u xung quanh r ng ó có túi nha chu + Nhi t : nóng au, l nh gi m au + Th in có giá tr nghi ng ch n oán chính xác tình tr ng Viêm t y c p tri u ch ng có th dai d ng hay gi m b t n u d ch ti t c d n l u (l y th c n nh i nhét trong l sâu, r a s ch ) n u không iu tr s d n n viêm t y kinh niên, ho i t t y. 1.3.2.2. Viêm t y kinh niên - Tri u ch ng ch c n ng: th ng không có ho c ch au thoáng qua khi có kích thích - Tri u ch ng th c th : tùy hình th b nh ta có: + Viêm t y tri n d ng + Do m t kích thích c ng nh liên t c trên mô t y giàu m ch máu, th ng g p nh ng bnh nhân tr + B nh nhân không có tri u ch ng tr m t c ơn au nh thoáng qua khi nhai + Khám có m t n m m c gi a thân r ng dùng thám trâm ch c vào b nh nhân au ít ng th i máu ch y ra nhiêìu. + Vôi hóa ng t y: Do ch a r ng, iu tr nha chu (c o láng g c rng làm t tu n hoàn máu ng t y ph ), mòn r ng do sinh lý, mòn r ng do c ơ h c, ch n th ơ ng hay m t s y u t không rõ nguyên nhân làm cho t y r ng b viêm. Rng không có tri u ch ng nh ng có th h ơi i màu Th ng nh n bi t b i phim tia X (do có s tích t m t s l ng l n ngà th c p su t d c h th ng ng t y) 25
+ N i tiêu Ch phát hi n trên phim tia X, th y có s lan tràn c a mô t y v i s phá h y ngà r ng. Tr ng h p n ng có th th y m h ng xuyên qua men 1.3.2.3. Ho i t t y Do t y viêm không hi ph c mà không iu tr , ho c x y ra t c kh c sau ch n th ơ ng mnh. T y ho i t có th bán ph n hay tòan ph n - Tri u ch ng ch c n ng: không có - Tri u ch ng th c th : r ng b i màu s m h ơn, khoan m t y có th có mùi hôi, gõ không au, không có ph n ng v i nhi t in. 1.4. Ch n oán 1.4.1. Xác nh Da vào tri u ch ng lâm sàng 1.4.2. Phân bi t - Viêm quanh chóp c p (r ng tr i và lung lay gõ d c au d d i) khác v i viêm t y c p(r ng bình th ng gõ ngang au) - Sâu ngà (khoan r ng có c m giác ê bu t), viêm quanh chóp mãn (trên phim có m t vùng th u quang chóp chân r ng) khác v i ho i t t y (chóp chân r ng bình th ng, khoan r ng không có c m giác ê bu t). 1.5. iu tr 1.5.1. Viêm t y có kh n ng h i ph c Ph i lo i b các nguyên nhân sau: Có l sâu l n hay mi ng trám Amalgam quá sâu gây au, c n n o h t ph n sâu ho c l y h t Amalgam ã trám. Sau ó trám t m b ng Zinc Oxide Eugenol ho c che t y v i Ca(OH)2 và trám t m b ng Zinc Oxide Eugenol trong nhi u tu n có th làm gi m au cho b nh nhân. Sau nhi u tu n h t au, r ng có th c trám v nh vi n. Hi n nay theo cách iu tr m i, n u úng là viêm t y có kh n ng ph c h i ta có th trám luôn b ng Glass ionomer cement l p d i và l p trên là Composite ho c Amalgam. 1.5.2. Viêm t y không có kh n ng h i ph c Ly t y tòan ph n: có th gây tê l y t y hay t thu c di t t y 1.5.3. Ho i t t y: l y t y toàn ph n 1.6. Ti n tri n 1.6.1. Viêm t y có kh n ng h i ph c Nu ch n oán úng và t y c b o v , t y có th tr v tr ng thái bình th ng, ng c li n u t y không c b o v thì tri u ch ng có th dai d ng ho c d n n viêm t y không có kh n ng h i ph c. 1.6.2. Viêm t y không có kh n ng h i ph c Nu không iu tr t y s b ho i t . 26
1.6.3. Ho i t t y Nu không iu tr vi khu n, c t và s n ph m phân h y Protein c a t y có th i ra kh i chóp gây ra b nh vùng quanh chóp. 2. B NH LÝ VIÊM QUANH CHÓP 2.1. Nguyên nhân - Do viêm t y, nhi m trùng t y - Do nh ng sai l m trong iu tr n i nha: + Khoan r a ng t y y các ch t d ơ b n ra ngoài chóp + Trám ng t y ra ngoài chóp r ng + t thu c di t t y nhi u + B ng thu c sát khu n nhi u + L y t y, trám t y sót - R ng có t y bình th ng nh ng b ch n th ơ ng kh p c n do mi ng trám cao hay do nghi n rng. - Do v t l nh x ơ ng cá, t m x a r ng, lông bàn ch i nhét vào k r ng. 2.2. Tri u ch ng 2.2.1. Viêm quanh chóp c p 2.2.1.1. Tri u ch ng ch c n ng - R ng có c m giác tr i cao, c n ng hàm r ng i di n au - au d d i và au lan t a n tai m t thái d ơ ng. 2.2.1.2. Tri u ch ng th c th - R ng r t au khi gõ d c, gõ ngang au ít, s có th h ơi au - R ng lung lay nhi u ho c ít - N u r ng b viêm - T y r ng có th s ng ho c ch t (c n th nhi t và in) - X quang: dây ch ng nha chu có th bình th ng hay h ơi dày lên. 2.2.2. Áp xe quanh chóp c p Là m t trong nh ng b nh lý nha khoa n ng - Ti n tri n ban u nhanh t nh n s ng nhi u - au d d i khi gõ và s - R ng b lung lay và tr i cao h ơn - Tr ng h p n ng b nh nhân b s t - X quang: trên phim vùng mô quanh chóp có th bình th ng 2.2.3. Viêm quanh chóp mãn tính 2.2.3.1. Tri u ch ng ch c n ng 27
- Th ng r ng không có tri u ch ng, ch xu t hi n l dò n u t ơ ng ng v i r ng au, m có th thoát ra liên t c ho c gián on qua l dò - Tri u ch ng tòan thân không có 2.2.3.2. Tri u ch ng th c th - R ng b i màu s m - R ng có th h ơi au khi gõ và s - X quang: có vùng th u quang quanh chóp (có th l n hay nh , lan tràn hay gi i h n rõ) - Th in không có ph n ng 2.2.4. Áp xe tái phát - Là tr ng h p viêm quanh chóp mãn b t thình lình có tri u ch ng. - Tri u ch ng gi ng v i áp xe quanh chóp c p, ch khác là áp xe tái phát x y ra sau m t tình tr ng mãn tính. - Áp xe tái phát có th b c phát t nhiên, nh ng a s là ngay sau khi iu tr t y trên m t r ng c ch n oán là viêm quanh chóp mãn không có l dò. - X quang có th u quang quanh chóp 2.3. Ch n oán 2.3.1. Ch n oán xác nh Da vào tri u ch ng lâm sàng 2.3.2. Ch n oán khác bi t 2.3.2.1. Viêm quanh chóp c p: khác v i - Viêm t y c p tính: gõ ngang au nhi u, r ng không lung lay - Áp xe quanh chóp c p: r ng ch t t y, còn viêm kh p c p r ng có th ch t t y ho c không. 2.3.2.2. Áp xe quanh chóp c p - Áp xe nha chu + T y ang còn s ng + Có túi nha chu khi th m dò có d ch ch y ra, s ng ít và s ng g n c r ng h ơn - Áp xe tái phát: X quang có vùng th u quang quanh chóp r ng 2.3.2.3. Viêm quanh chóp mãn - Áp xe tái phát: X quang có 1 vùng th u quang quanh chóp r ng, kèm v i nh ng tri u ch ng ca áp xe quanh chóp c p. - Nang chân r ng, u h t: c n làm sinh thi t xác nh, n u là nang chân r ng có ch a nh ng h t cholesterol, còn trong u h t là t ch c viêm mãn tính trong t y r ng. 2.4. iu tr 2.4.1. T i ch là ch y u 2.4.1.1. Viêm quanh chóp c p - Tr ng h p t y ho i t : m t y tr ng, sau ó iu tr n i nha - T y còn s ng: ph i lo i b các nguyên nhân, ví d , iu tr ch nh kh p c n 28
2.4.1.2. Áp xe quanh chóp c p Rch áp xe theo ng trong mi ng ho c m t y tr ng cho thóat m , sau ó tùy thu c iu tr n i nha hay nh b . 2.4.1.3. Viêm quanh chóp mãn: iu tr n i nha 2.4.2. Toàn thân Khi có tri u ch ng toàn thân iu tr ph i h p kháng sinh, kháng viêm và gi m au. 2.5. Ti n tri n T viêm quanh chóp c p n u không iu tr s a n áp xe quanh chóp c p, viêm quanh chóp mãn. N u ti p t c không c iu tr vi khu n và c t c a vi khu n s lan tràn gây viêm mô t bào, viêm xoang hàm, viêm x ơ ng hàm./. CÂU H I T L ƯNG GIÁ Câu 1. Nguyên nhân nhân gây viêm tu c p là: A. Sâu men. B. Viêm n u. C. Sâu ngà. D. Thi u s n men. E. Vôi hoá ng tu. Câu 2. Viêm tu không có kh n ng h i ph c có th gây nên: A. Áp xe nha chu. B. Áp xe tái phát. C. Viêm quanh chóp r ng mãn tính. D. Viêm n u. E. Viêm quanh chóp r ng c p tính. Câu 3. Khi b viêm tu th ng d b ho i t vì: A. M ch máu tu nh nên nuôi d ng ít. B. Chóp r ng óng kín. C. Tu r ng là m t kh i mô liên k t non. D. Tu r ng b bao ph b i m t l p dày men và ngà. E. Tu r ng n m trong 1 xoang c ng, kín và m ch máu tu là m ch máu t n cùng . Câu 4. Tri u ch ng c a viêm tu có kh n ng h i ph c là: A. au âm . B. au do kích thích và kéo dài vài giây sau khi h t kích thích. C. au t phát. D. au do kích thích và h t au khi h t kích thích. E. au do m ch p. Câu 5. Viêm tu kinh niên có d u ch ng: A. au d d i. B. Gõ ngang au. C. au thoáng qua khi có kích thích. D. Gõ d c au nhi u. E. au âm liên t c. Câu 6. Ch n oán viêm tu c p, ch c n d a vào: A. Tri u ch ng ch c n ng D. Gõ d c. B. Phim X quang. E. Th in và nhi t. C. Khám áy l sâu và n o ngà m m 29
Câu 7. Viêm quanh chóp cp khác v i viêm tu c p im: A. au t phát. B. au liên t c. C. C m giác r ng tr i và lung lay. D. Gõ ngang au. E. au d d i. Câu 8. iu tr viêm tu c p c n ph i: A. Che tu . B. L y tu toàn ph n. C. t dung d ch Eugenol. D. Dùng thu c kháng sinh. E. L y tu bu ng. Câu 9. Tri u ch ng ch c n ng n i b t c a viêm quanh chóp c p là: A. au t phát. B. au lan to . C. R ng có c m giác tr i, c n au. D. au d d i. E. au kéo dài. Câu 10. Viêm tu n u không iu tr s ti n tri n theo tu n t : A. Áp xe quanh chóp c p. B. Viêm quanh chóp r ng mãn tính. C. Tu ch t. D. Viêm quanh chóp r ng c p tính E. Tu ho i t . TÀI LI U C THÊM B Môn Ch a R ng Khoa RHM H Y D c TP HCM. (1998), Bài Gi ng B nh Lý R ng 30
Ch ươ ng 5 BỆNH NHA CHU Mục tiêu h ọc t ập 1. Trình bày c c u t o gi i ph u, ch c n ng sinh lý mô nha chu. 2. Phân tích c nguyên nhân, c ơ ch sinh b nh c a b nh nha chu. 3. Mô t c nh ng tri u ch ng lâm sàng c a các hình th b nh nha chu. 4. Nêu c ph ơ ng pháp iu tr và các b c d phòng b nh nha chu. 1. ĐỊNH NGH ĨA Bnh nha chu là b nh phá h y nh ng c c u thành ph n nâng r ng nh ư n ưu, dây ch ng nha chu, ximng g c r ng và x ư ng r ng. 2. D ỊCH T Ễ H ỌC B ỆNH NHA CHU Bnh nha chu có liên quan v i các b nh khác mi ng và toàn thân, c ng nh ư s liên quan vi môi tr ưng s ng. Không có b nh nha chu nào thu n túy, riêng bi t xu t hi n m t cách ng u nhiên, mà bao gi c ng là k t q a c a m t hay nhi u xáo tr n, m t cân b ng nào ó t i ch nh ư r ng m c l ch, sâu r ng, r ng gi ho c toàn thân nh ư b nh suy dinh d ưng, ái tháo ưng, y u t di truy n Ngoài ra, mô nha chu còn có m i liên h v i r ng, v i kh p thái d ư ng hàm, b máy nhai và h th ng mi n d ch c a c th . Bnh nha chu là m t b nh l ưu hành ph bi n, chi m m t t l khá cao trong c ng ng và gp t t c các l a tu i, các vùng a lý t thành ph n nông thôn, t ng b ng n mi n núi. Theo iu tra s c kho r ng mi ng (SKRM) toàn qu c Vi t Nam 1999 - 2000 c a Tr n V n Tr ưng và Lâm Ng c n, t l viêm n ưu c a c n ưc nh ư sau: Tu i C n ưc T.P Hà N i T.P HCM Cao B ng 12 95% 84% 100% 88% 15 95,6% 96% 96% 92% 35-44 99,26% 92% 100% 100% - Hu , theo m u iu tra s c kh e r ng mi ng c a nhân dân thành ph n m 1990, t l viêm nưu là 93, 57% l a tu i 12-15. - Các n ưc trên th gi i t l viêm n ưu l a tu i 15-19 nh ư sau: n : n m 1989 là 96% Nepal: n m 1986 là 99% Thái Lan: n m 1981 là 100% Úc: n m 1984 là 63% Nh t: n m 1987 là 88% 31
3. S Ơ L ƯỢC C ẤU T ẠO GI ẢI PH ẪU VÀ CH ỨC N ĂNG SINH LÝ C ỦA MÔ NHA CHU Mô nha chu là toàn b nh ng c c u nâng r ng và giúp r ng ng v ng trên cung hàm. Có bn lo i mô ch y u: n ưu r ng (l i r ng), dây ch ng nha chu (màng nha chu), ximng g c rng, x ưng r ng (XOR). 3.1. N ướu r ăng - Là ph n c a niêm m c mi ng, còn g i là niêm m c nhai, n ưu bao b c quanh x ư ng r ng và rng, ôm sát c r ng và tr i dài t c r ng n l n ti p h p niêm m c di ng ( áy hành lang mi ng). - Bình th ưng n ưu có màu h ng nh t, r n ch c, b m t n ưu có l m t m màu da cam. Có th chia n ưu ra làm hai ph n: 3.1.1. N ưu r i (n ưu t do) Là ph n n ưu vi n bao quanh c r ng nh ư m t chi c nh n, không dính vào r ng, ưc gi i h n vi n ưu dính b i m t rãnh nh g i là rãnh n ưu r i. N ưu r i r ng ch ng 1mm và làm thành vách mm c a khe n ưu (s d g i là n ưu r i hay n ưu t do vì ng ưi ta có th dùng cây th m dò tách nưu r i ra kh i m t r ng). - Khe n ưu là m t rãnh nh h p hình ch V, là n i ti p xúc gi a n ưu r i và m t r ng, khe n ưu cng bao quanh r ng nh ư n ưu r i. Chi u sâu c a khe n ưu bình th ưng là 0 - 3,5mm (cách ánh giá trong iu tra d ch t h c theo h th ng CPITN c a WHO, h th ng PSR c a M ho c h th ng BPE c a Anh) lý t ưng là 0 mm. áy c a khe n ưu là n i bám c a bi u mô bám dính (EA). Bi u mô bám dính tr i dài t men r ng ( áy khe n ưu) n l n ti p h p men- ximng, b rng c a d i bi u mô này kho ng 2,5mm. Khe n ưu g m 2 vách, vách m m là n ưu r i, vách cng là b m t g c r ng, Trong khe n ưu th ưng xuyên ti t ra m t ch t d ch sát trùng và r a sch khe n ưu. khe n ưu, bi u mô v a m ng l i không ưc hóa s ng cho nên c t vi khu n d xâm nh p vào mô liên k t c a n ưu r i và gây nên viêm n ưu. Chính vì v y, khe n ưu gi mt v trí quan tr ng là im xu t phát cho nhi u hình th c viêm n ưu. - Gai n ưu (n ưu k r ng) là ph n n ưu gi a 2 r ng có hình tháp. Gai n ưu quá to ho c không có gai n ưu làm m t th m m ng th i gây ng th c n, t o nh ng h h c k r ng làm bnh nha chu phát tri n. 3.1.2. N ưu dính Là ph n n ưu k ti p ph n n ưu r i tr i dài n l n ti p h p n ưu - niêm m c di ng. B rng c a n ưu dính thay i t 0,5 - 6mm. vùng kh u cái không có ranh gi i gi a n ưu dính và niêm m c. N ưu dính không di ng, không thay i d ưi s c nhai, áp sát vào r ng, bám ch t vào ximng và x ư ng r ng. 3.2. Dây ch ằng nha chu 3.2.1. nh ngh a Là m t c u trúc mô liên k t s i bao b c quanh g c r ng và n i g c r ng vào x ư ng r ng. Dây ch ng nha chu là s kéo dài mô liên k t c a n ưu, liên l c v i tu x ư ng thông qua nh ng ng nh c a phi n c ng. Ch c n ng là neo gi r ng trong x ư ng và duy trì m i quan h sinh lý gi a r ng và x ư ng . 3.2.2. C u t o - G m ch y u là s i collagen và s i oxytalan xp thành các bó s i chính. 32
Có 4 nhóm: Nhóm nh x ư ng , nhóm ngang, nhóm nghiêng, nhóm chóp g c r ng - Các t bào: t bào s i, t bào n i mô, t bào t o ximng, t o c t bào, i th c bào, t bào bi u mô Malassez. - Dây th n kinh, m ch máu và m ch b ch huy t. 3.2.3. Ch c n ng - Ch c n ng v t lý: D n truy n l c c n nhai n XOR và n i r ng v i x ư ng , thích ng ưc vi nh ng c ng sinh lý c a r ng, gi gìn m i quan h gi a n ưu và r ng, làm v b c che ch cho các m ch máu và dây th n kinh kh i b ch n th ư ng b i l c c h c. - Ch c n ng dinh d ưng và c m giác: Nuôi d ưng ximng g c r ng, XOR và n ưu, các dây th n kinh t o ra c m giác nh v và xúc giác. - Ch c n ng c quan di truy n: Màng nha chu gi vai trò là màng x ư ng cho ximng và x ư ng rng, nh ng t bào màng nha chu tham gia vào quá trình tiêu hu ximng và x ư ng r ng. 3.3. Ximăng g ốc r ăng 3.3.1. nh ngh a Là m t l p x ư ng do mô liên k t t o ra bao b c m t ngoài g c r ng, có ngu n g c trung bì. 3.3.2. Ch c n ng Là ch bám cho các dây ch ng nha chu n i r ng vào x ư ng . 3.3.3. C u t o Ximng g c r ng g m 2 l ai: - Ximng g c r ng không có t bào: Có c r ng và 1/2 chân r ng phía c r ng. L p ximng này m ng trong su t ng n cách rõ r t vi ngà r ng. G m nhi u l p s p x p song song v i nhau và song song v i b m t g c r ng iu ó ch ng t ximng g c r ng ưc b i p theo chu k , r t ch m và kéo dài c i ng ưi. - Ximng g c r ng có t bào: Có vùng quanh chóp g c,1/2 chân r ng phía chóp r ng và n i chia 2, chia 3 c a r ng nhi u chân và c ng ưc hình thành t ng l p m t. S b i p ximng g c r ng x y ra liên t c sau khi r ng ã m c ch m r ng i kháng, góp ph n cho quá trình m c r ng liên t c bù p ph n men r ng b mòn vì l c nhai. Trong quá trình m c r ng, ph n chân r ng n m trong gi m d n, do ó làm suy y u s gi v ng c a chân rng. bù p hi n t ưng này ximng g c r ng có s b i p liên t c b m t g c. S b i p ch y u x y ra chóp r ng ho c vùng chia c a r ng nhi u chân. Ng ưi ta cho r ng s h ư h i ho c r i lo n cho s thành l p ximng g c r ng là m t trong nh ng nguyên nhân gây ra túi nha chu và nó không còn gi i h n ưc s di chuy n c a bi u mô bám dính v mô chóp r ng. Cho nên, vì m t lý do nào ó t i ch (nh ư sang ch n, cao r ng, nh i nhét th c n, v sinh r ng mi ng kém ) ho c toàn thân (nh ư suy dinh d ưng, thi u vitamin A, D, lao ) làm cho s thành lp ximng g c r ng b trì tr , xáo tr n. S b i p ximng g c r ng t ng v trí có liên quan n tu i nh ư: tu i càng l n s b i p men vùng c ch m l i, trong lúc y s b i p vùng chóp g c l i t ng lên, t c b i p ch m l i tu i già. 3.4. X ươ ng ổ r ăng 33
3.4.1. nh ngh a Là ph n c a x ư ng hàm, g m m t vách x ư ng m ng x p bao c ng chung quanh gc r ng là n i các dây ch ng nha chu bám vào. 3.4.2. Ch c n ng Gi cho r ng ưc v ng ch c, s v ng ch c này ph thu c vào chi u cao c a x ư ng . X ư ng t n t i cùng v i r ng, n u r ng b nh b ho c không có r ng x ư ng r ng s b tiêu. - X ư ng r ng là m t ngu n d tr canxi cho c th do ó nó c ng tham gia vào s cân b ng can xi trong máu, vì th x ư ng r ng c ng b nh h ưng b i y u t toàn thân và n i ti t. - X ư ng r ng là mô kém n nh nh t so v i các mô nha chu khác, ch u tác ng c a nhi u y u t trong ó y u t sang ch n là quan tr ng. Tiêu x ư ng r ng là m t d u ch ng áng bu n trong bnh nha chu và th ưng là do nguyên nhân t i ch (nh ư viêm n ưu, ch n th ư ng kh p c n). 4. NGUYÊN NHÂN Bnh nha chu g m 2 nguyên nhân: t i ch và t ng quát 4.1. Nguyên nhân t ại ch ỗ 4.1.1. Nguyên nhân do vi khu n Vi khu n n m trong m ng bám r ng do v y m i s tích t m ng bám vi khu n chung quanh r ng và nh t là khe n ưu chính là y u t kh i phát và kéo dài ph n ng viêm nh ư: - Cao r ng ưc thành l p do s vôi hóa m ng bám r ng và nó c ng là ch dính lý t ưng cho các l p mng bám k ti p bám vào. Cao r ng có th là trên n ưu h c d ưi n ưu ho c c trên và d ưi nưu. - Nh i nhét th c n Do h kho ng ti p c n gi a hai r ng (xoang trám l ai II sai hay ph c hình sai ho c do r ng mc l ch, nh r ng không làm r ng gi ). T o s l ưu gi các m ng bám vi khu n. - Có s liên quan và nh h ưng b t th ưng c a r ng k c n và r ng i di n (r ng thi u ch c nng ho c có nh ng im v ưng c m m t nhai hay c nh c n) - Th ưng xuyên s d ng ưng và các s n ph m ch bi n t ưng mà không gi v sinh r ng mi ng úng m c. 4.1.2. Sang ch n do kh p c n - Sang ch n sinh ra do kh p c n b l ch l c, b xáo tr n nh ư: r ng m c l ch, trám r ng và ph c hình r ng sai, nh r ng không làm r ng gi Sang ch n kh p c n d n n tiêu x ư ng r ng. - Ngoài hai nguyên nhân k trên còn có m t s nguyên nhân t i ch khác khác nh ư: th mi ng, kích thích t hàm r ng gi tháo l p, l ưi l n, th ng môi và má bám th p Nh ưng nói chung, nguyên nhân tr c ti p ch y u v n là do tình tr ng v sinh r ng mi ng kém gây tích t m ng bám vi khu n. 4.2. Nguyên nhân toàn thân 34
4.2.1. R i lo n n i ti t Bnh ti u ưng, b nh thi u n ng tuy n th ưng th n, ph n mang thai, tu i d y thì, r i lo n cân b ng chuy n hóa. 4.2.2. B nh ác tính toàn thân nh ư ung th ư máu. 4.2.3. Nh ng b nh nhi m khu n Viêm mi ng và n ưu do liên c u, zona, giang mai giai on hai, viêm mi ng herpes. 4.2.4. Suy dinh d ưng, tình tr ng thi u vitamin C tr m tr ng. 4.2.5. Y u t mi n d ch Yu t nguy c : Khi nghiên c u v v n d ch t h c c a b nh nha chu, ng ưi ta không th b qua y u t nguy c c a b nh nh ư: tu i, gi i tính, ch ng t c, ngh nghi p, tình tr ng kinh t, xã h i, a d ư, ch n u ng, dinh d ưng ưc xem là có liên quan n m c tr m tr ng ca b nh. - Tu i: t ng v t l và m c tr m tr ng theo tu i. S gia t ng này có th là h u qu c a nhi u ln viêm ho c là s t ng d n v m c phá hu do v sinh r ng mi ng kém hay do s thay i trong áp ng c a c th . iu tra c b n SKRM qu c gia 1990 t l ng ưi có túi nha chu nông là 29, 97% túi nha chu sâu là 2,36% nhóm tu i 35 - 44. Trong lúc y, t l túi nông là không áng k và t l túi sâu là 0% l a tu i 12 - 15. New Zealand (Tân Tây Lan) ch s nha chu (PI: periodontal index) t ng lên t 0,89 tu i 35 n 1,21 tu i 64 Nh ư v y, b nh nha chu t ng theo tu i là rõ r t Vi t nam c ng nh ư nhi u n ưc trên th gi i. - Gi i tính Không có s thay i v t n s và m c tr m tr ng c a b nh viêm nha chu nam và n . Ch có s khác bi t v t l ch y máu n ưu l a tu i 15 - 19 n cao h n nam. Theo iu tra c b n n m 1984 c a B môn Nha chu - tr ưng HYD thành ph HCM thì tu i 35 tr lên nam b cao r ng ch y máu n ưu và t l b nh nha chu cao h n n có l do v sinh r ng mi ng kém h n. L a tu i 15 - 19 n ch y máu n ưu nhi u h n nam. - Y u t xã h i Ng ưi da en có b nh n ng h n ng ưi da tr ng. T l b nh châu Á và châu Phi nhi u hn châu Âu, châu Úc và Hoa k . iu này có th gi i thích do s phát tri n kinh t c a nh ng nưc này kém h n. - Ch n u ng và dinh d ưng Ch dinh d ưng kém d n n t c phát tri n và m c tr m tr ng c a b nh viêm nha chu. 5. SINH B ỆNH H ỌC C ỦA B ỆNH NHA CHU - B nh nha chu là m t b nh nhi m khu n mô nha chu, b nh x y ra khi có s m t cân b ng gi a mt bên là vi khu n t p trung v i s l ưng l n và m t bên là nhng c ch b o v có mô nha chu. 35
- Sang ch n v i nh ng l c b t th ưng tác ng trên r ng c ng là nguyên nhân t i ch quan tr ng. Sang ch n không gây ra viêm nh ưng gây ra tiêu XOR và bi n viêm n ưu thành viêm nha chu. - Ngoài ra nh ng c ch b o v t i ch c ng b chi ph i r t nhi u b i y u t t ng quát c th là các b nh t ng quát nh ư ti u ưng. Nguyên nhân t ng quát s thúc y quá trình phát tri n c a bnh t viêm n ưu nh thành viêm n ưu n ng ho c t viêm n ưu thành viêm nha chu phá h y. Yu t t i ch M ng bám r ng Vi khu n Cao r ng Sang ch n Viêm nha chu phá hu Viêm n ưu (VNCPH) Yu t toàn thân Sơ đồ 5.1: Sinh b ệnh h ọc b ệnh nha chu 6. CÁC HÌNH TH Ể LÂM SÀNG B ỆNH NHA CHU Trong bài này chúng tôi ch c p n nh ng b nh nha chu ph bi n nh t: viêm n ưu, viêm nha chu phá h y, viêm nha chu l a tu i thanh niên (suy nha chu). 6.1. Viêm n ướu (gingivitis) 6.1.1. c im c a b nh - B nh có tính hoàn nguyên. - Là m t b nh nha chu có sang th ư ng khu trú n ưu, các thành ph n khác c a mô nha chu không b nh h ưng. 6.1.2. Tri u ch ng lâm sàng - Ch y máu n ưu: khi th m khám ho c ánh r ng n u viêm n ng h n có ch y máu t phát. - Màu s c: n ưu có màu m ho c xanh xám. - V trí, hình d ng và s n ch c c a n ưu: viêm nh ch n ưu vi n và gai n ưu s ưng. Viêm nng c ph n n ưu dính c ng b nh h ưng, vi n n ưu tr nên tròn bóng, các gai n ưu c ng ph ng, n ưu b không còn s n ch c. - au: viêm c p tính au nh c, n u viêm mãn ch có c m giác ng a n ưu. 36
- sâu c a khe n ưu: có s gia t ng sâu c a khe n ưu do n ưu b phù n và s ưng t o thành túi n ưu (túi nha chu gi ). - T ng ti t d ch n ưu và d ch viêm. 6.1.3. Ch n oán và ch n oán phân bi t - Ch n oán xác nh d a vào các tri u ch ng lâm sàng. - Ch n oán phân bi t: v i viêm nha chu phá hu có túi nha chu, r ng lung lay, hình nh X- quang có tiêu x ư ng r ng theo chi u ngang. 6.2. Viêm nha chu phá h ủy (Periodontitis) 6.2.1. c im c a b nh - Là b nh c a toàn th nh ng mô nha chu g m có n ưu, dây ch ng nha chu, XOR, ximng gc r ng. c tr ưng c a b nh là s m t bám dính t ít n nhi u và có th phát hi n m t cách d dàng trên lâm sàng và phim X-quang. - Là m t b nh mãn tính x y ra nh ng ng ưi l n trên 35 tu i, không phân bi t gi i tính. - Là b nh không hoàn nguyên. - B nh di n ti n theo chu k (th i k b c phát xen l n th i k yên ngh ). 6.2.2. Tri u ch ng lâm sàng - Viêm nha chu phá hu có t t c các d u ch ng c a viêm n ưu nh ư: n ưu s ưng , ch y máu và r d ch. - Ngoài ra r ng lung lay và di chuy n c ng là m t d u ch ng có s m ho c vào giai on mu n ca b nh. - D u ch ng c hi u là s hình thành túi nha chu. 6.2.3. X-quang Có hình nh tiêu x ư ng r ng nh hay mào x ư ng. 6.2.4 C ch t o thành túi nha chu Túi nha chu hình thành do s di chuy n c a bi u mô bám dính v phía chóp g c r ng ng th i v i s tiêu x ư ng r ng. Túi nha chu có hình ch V trong túi có nhi u vi khu n. 6.2.5. Bi n ch ng c a viêm nha chu phá h y - Áp xe nha chu. - Viêm kh p r ng, viêm t y o ng ưc. - Viêm mô t bào, viêm x ư ng hàm, viêm xoang hàm. 6.2.6. Ch n oán và ch n oán phân bi t - Ch n oán xác nh d a vào các tri u ch ng lâm sàng. - Ch n oán phân bi t: V i viêm nha chu l a tu i thanh niên trên hình nh X-quang có tiêu xư ng r ng theo chi u d c. 6.3. Viêm nha chu l a tu i thanh niên (Suy nha chu: Periodontosis) 6.3.1. c im c a b nh - Là m t b nh mãn tính hay g p tu i 12 - 26, t l n m c b nh nhi u h n nam g p 3 l n. 37
- X y ra trên nh ng b nh nhân kh e m nh, có tình tr ng v sinh r ng mi ng t t, cao r ng, m ng bám r ng, sâu r ng ít. - B nh tác ng lên các r ng c i th nh t và các r ng c a có th có thêm 1 ho c 2 r ng ph kèm theo. - Nguyên nhân t ng quát là ch y u còn nguyên nhân t i ch ch là y u t ph giúp làm b nh nng thêm. 6.3.2. Tri u ch ng lâm sàng - N ưu r ng không viêm mà teo. - Có s m t bám dính, r ng lung lay và di chuy n b t th ưng, t o kho ng h gi a các r ng, giai on này b nh nhân không au, không ch y máu n ưu. Sau ó, do nh ng kích thích t i ch viêm bt u xu t hi n và ti p theo là s hình thành túi nha chu, b nh có nh ng tri u ch ng lâm sàng gi ng viêm nha chu phá h y (b nh nhân th ưng n khám giai an này). 6.3.3. X-quang Xư ng r ng tiêu theo chi u d c ho c vát. 6.3.4. Ch n oán - Ch n oán xác nh d a vào các tri u ch ng lâm sàng. - Ch n oán phân bi t v i viêm nha chu phá hu , suy nha chu n ưu teo và hình nh X-quang xư ng r ng tiêu theo chi u d c 7. K Ế HO ẠCH ĐIỀU TR Ị Cn i t ng b ưc có th t và h p lý v i nh ng bi n pháp nh m lo i b nh ng tri u ch ng và d u ch ng c a b nh, ph c h i s c kh e cho mô nha chu. Tùy theo t ng hình th lâm sàng ta có k ho ch iu tr c th : 7.1. Viêm n ướu - H ưng d n v sinh r ng mi ng - iu tr các sang th ư ng c p tính - Ly cao r ng trên và d ưi n ưu - Lo i b các v trí gây tích l y t p trung m ng bám r ng: s a ch a nh ng y u t t i ch gây b t th ưng cho mô nha chu (mi ng trám d ư, ph c hình sai ). - X lý b m t g c r ng hay Ly láng g c r ng - iu tr t m th i các r ng sâu - Nh nh ng r ng b t l i hay không còn hy v ng iu tr b o t n. 7.2. Viêm nha chu phá h ủy và suy nha chu Là b nh không hoàn nguyên vì th m c ích c a vi c iu tr là ch n ng s phát tri n ca b nh. K ho ch c th : bao g m iu tr viêm n ưu (t b ưc 1 n b ưc 7) ph i h p iu tr nha chu: - C nh các r ng lung lay và di chuy n - Mài iu ch nh kh p c n 38
- Ph u thu t nha chu - Ph c hình các r ng m t - H n tái khám iu tr duy trì (3 - 4 tháng m t l n) 8. D Ự PHÒNG Mc ích c a vi c d phòng b nh nha chu là b o v r ng cho t ng ng ưi ho c cho nhi u ng ưi trong c ng ng r ng t n t i su t i càng nhi u r ng càng tt. Chúng ta bi t, nguyên nhân c a b nh nha chu là m ng bám vi khu n, m ng bám gây ra viêm n ưu và t ó m i phát tri n thành nhi u hình th c b nh nha chu khác. Lo i b m ng bám iu tr viêm n ưu hay phòng ng a viêm n ưu ph i là m c tiêu chính c a mi bi n pháp d phòng b nh nha chu. 8.1. D ự phòng c ấp 0 Ph i h p v i các c p chính quy n, các ngành nâng cao m c s ng c a nhân dân trong c ng ng v m t v n hóa xã h i kinh t . Tuyên truy n phòng b nh (ch i r ng k sau khi n, ch dinh d ưng thích h p, không n v t ). 8.2. D ự phòng c ấp 1 Khi b nh ch ưa x y ra - Giáo d c s c kh e c i thi n v sinh r ng m ng: h ưng d n ph ư ng pháp ch i r ng; cách dùng ch nha khoa, t m x a r ng, xoa n n n ưu. - Khám r ng và Ly cao r ng nh k , phát hi n s m nh ng t n th ư ng. - Trám r ng sâu, s a ch a nh ng ph c hình sai, mi ng trám sai k thu t, s a ch a nh ng thói quen x u nh ư mút tay, c n ch . 8.3. D ự phòng c ấp 2 Khi b nh ã x y ra - iu tr nh ng d u hi u ho c tri u ch ng u tiên c a b nh nha chu nh m ng n ch n b nh phát tri n. D phòng c p 2 c ng bao g m vi c giáo d c s c kh e h ưng d n v sinh r ng mi ng, Ly cao r ng trên n ưu và d ưi n ưc và iu tr túi nha chu nông. - Khám r ng nh k , k t h p v i ch p phim X-quang. 8.4. D ự phòng c ấp 3 Ði u tr ph c h i tránh tái phát bao g m: ph u thu t nha chu, ph c hình các r ng ã m t, mài iu ch nh kh p c n. CÂU H ỎI T Ự L ƯỢNG GIÁ Câu 1. Theo điều tra s ức kho ẻ r ăng hàm m ặt toàn qu ốc ở Vi ệt Nam n ăm 1999 - 2000, viêm nướu là m ột b ệnh ph ổ bi ến g ặp nhi ều nh ất ở l ứa tuổi: A. 12. B. 15. C. 12 - 15. D. 35 - 44. E. 15 - 19. 39
Câu 2. Dây ch ằng nha chu: A. Là t ch c mô liên k t có ngu n g c trung bì. B. G m các s i Collagen d b t do l c c n nhai. C. Thành ph n chính là các t bào và m ch máu. D. Ch c n ng c t r ng vào x ư ng . E. Ch c n ng nuôi d ưng men r ng và xim ng chân r ng. Câu 3. Đặc tính c ủa n ướu dính là: A. Dai và ch c. B. Di ng ưc. C. Dính ch t vào men r ng và xim ng chân r ng. D. Có màu h ng không dính vào men r ng, t o nên khe n ưu. E. B r ng c a n ưu dính không thay i. Câu 4. Nguyên nhân ch ủ y ếu c ủa b ệnh nha chu: A. Cao r ng trên n ưu. B. Cao r ng d ưi n ưu. C. M ng bám r ng. D. Ch n nhi u ưng. E. S c kho b nh nhân suy gi m. Câu 5. Các y ếu t ố nguy c ơ c ủa b ệnh nha chu g ồm: A. B nh ti u ưng. B. Y u t mi n d ch. C. B nh lao. D. Ch n u ng và dinh d ưng. E. Tình tr ng thi u vitamin C. Câu 6. D ấu ch ứng ch ủ y ếu c ủa viêm nha chu phá h ủy: A. R ng lung lay và di chuy n. B. Có m . C. au âm kéo dài. D. Có túi nha chu. E. Cao r ng d ưi n ưu nhi u. Câu 7. D ấu ch ứng ch ủ y ếu để ch ẩn đoán phân bi ệt gi ữa viêm n ướu và viêm nha chu là: A. Cao r ng d ưi n ưu. B. Ch y máu n ưu. C. au nh c nhi u và có m . D. T t n ưu. E. Có túi nha chu. Câu 8. B ệnh suy nha chu A. Th ưng x y ra l a tu i 35 - 44. B. Là giai on ti p theo c a b nh viêm nha chu phá h y. C. Ch u nh h ưng c a y u t dinh d ưng. D. Do nguyên nhân toàn thân là ch y u. E. Do nguyên nhân t i ch gây nên là ch y u. Câu 9. Điều tr ị b ệnh nha chu vi ệc đầ u tiên ph ải làm là: A. Ly cao r ng. B. N o túi nha chu. C. H ưng d n v sinh r ng mi ng. D. iu tr các sang th ư ng c p tính. E. Ly cao r ng và iu tr các sang th ư ng c p tính. 40
Câu 10. D ự phòng khi b ệnh ch ưa x ảy ra bao g ồm: A. Ly cao r ng. B. Ch p phim X quang phát hi n nh ng t n th ư ng s m. C. iu tr s m các sang th ư ng c p tính tránh các bi n ch ng. D. Ph u thu t n o túi nha chu. E. Ph c hình các r ng m t. TÀI LI ỆU ĐỌ C THÊM 1. Nguy n C n (1998), Bài Gi ng Nha Chu H c T p 1, 2, 3. B Môn Nha Chu Khoa RHM TP.HCM 2. V Th B c H i (2003), Giáo Trình Nha Chu, B môn RHM Tr ưng H Y Hu 41
Ch ươ ng 6 VIÊM NHI ỄM MI ỆNG - HÀM M ẶT Mục tiêu h ọc t ập 1. Nêu được nguyên nhân, các giai đoạn lâm sàng và bi ến ch ứng c ủa viêm mô t ế bào ở vùng hàm m ặt. 2. Trình bày được xử trí ban đầ u và nguyên t ắc điều tr ị các tr ường h ợp viêm mô t ế bào thông th ường. 3. Th ực hi ện được các bi ện pháp d ự phòng. 1. ĐẠI C ƯƠ NG Vi t Nam, viêm nhi m vùng mi ng - hàm m t là lo i b nh th ng g p b t c l a tu i nào. B nh c nh lâm sàng có th nh , nên vi c ch n oán và iu tr ơn gi n, tuy nhiên c ng có nhi u tr ng h p ch n oán khó và iu tr ph c t p, th m chí có th d n n nh ng bi n ch ng nng, nguy hi m n tính m ng n u không ch n oán úng và x trí k p th i. Có nhi u nguyên nhân d n n viêm nhi m vùng mi ng - hàm m t, nh ng bài này chúng ta ch k n nguyên nhân do r ng, vì ây c ng là nguyên nhân hàng u gây nên viêm nhi m vùng mi ng - hàm mt mà chúng ta th ng g p trong b nh vi n và c ng ng. Mc dù trong nh ng n m g n ây v i à phát tri n c a n n kinh t - xã h i, i s ng c a nhân dân ngày càng c nâng cao v v t ch t l n tinh th n, cùng v i s ti n b l n v phòng bnh và ch a b nh r ng mi ng, song viêm nhi m c p và mãn tính do r ng v n còn là v n quan tâm l n c a các th y thu c chuyên khoa R ng - Hàm - M t và c a toàn xã h i. 2. NH ẮC L ẠI GI ẢI PH ẪU T ch c t bào là t ch c liên k t l ng l o, g m nh ng bó s i keo, s i chun, và nh ng t bào liên k t t do, t t c xen k nhau. Nh ng vùng t ch c m g m có nh ng t bào m r t l n, hình c u hay a di n, làm thành nh ng thùy hay ám, c ng n cách b i nh ng vách t ch c liên k t x ơ. Nh ng m ch máu nh và h th ng lâm ba trong vùng h p thành t ch c liên k t hoàn ch nh. H th ng bám c a c ơ - cân vào m t ngoài hay m t trong x ơ ng hàm trên và hàm di, ng n thành nh ng vùng trong ó có t ch c t bào. T ch c t bào này thông th ơ ng v i nhau m c d u có nh ng vách ng n cân - c ơ, do ó viêm nhi m t vùng này d lan r ng sang nh ng vùng khác. Nh ng vùng th ng b viêm nhi m nh : Vùng má, vùng sàn mi ng, vùng c n, vùng tuy n mang tai. 2.1. Vùng má ở tr ưóc b ờ tr ước c ơ c ắn Gm nh ng c ơ bám da m t, gi a các c ơ là nh ng khoang t ch c liên k t l ng l o, n ơi hay hình thành áp xe má. T ch c t bào m c a má thông v i h thái d ơ ng và cung ti p. 2.2. Vùng sàn mi ệng Hình thành b i ph n m m óng kín khoang mi ng phía di g m nh ng vùng quan tr ng n m trên và d i c ơ hàm - móng nh vùng d i hàm (d i hàm-móng), vùng d i l i (trên hàm-móng) và vùng d i c m. 2.3. Vùng c ắn i t cung ti p n b d i x ơ ng hàm d i, phía tr c là b tr c c ơ c n, phía sau là b sau cành lên x ơ ng hàm d i. 42
Phía sau vùng c n thông v i vùng mang tai, phía trong v i khoang bên h u, phía trên v i h thái d ơ ng nông và sâu. V ph ơ ng di n gi i ph u, h chân b m hàm và h d i thái dơ ng c mô t thành t ng th riêng, nh ng vì cùng n m chung trong m t vùng sau hàm, th ng b viêm nhi m do r ng, nên v b nh lý c mô t chung là áp xe h chân b m-hàm. 2.4. Vùng mang tai - Thành sau là b tr c c ơ c-òn-ch m và x ơ ng ch m. - Thành tr c là b sau c a cành lên x ơ ng hàm d i. - Thành trong: Gi a cân liên c ơ chân b m và dây ch ng trâm - hàm có m t khe làm thông vùng mang tai v i khoang bên h u, qua khe này tuy n mang tai kéo dài vào khoang bên h u. - Thành trên t ơ ng ng v i ng tai ngoài. - Thành d i là gi i hàm i t c ơ c-òn-ch m t i góc hàm, ng n vùng mang tai và vùng d i hàm. - Các thành ph n gi i ph u có trong vùng mang tai. + Tuy n mang tai, ng Sténon, c ơ c n, x ơ ng hàm d i, c ơ chân b m trong, thành h u vùng ami an, c ơ c - òn - ch m, c ơ nh thân, c ơ trâm móng, dây ch ng trâm móng, dây ch ng trâm hàm, c ơ trâm l i, c ơ trâm h u. + M ch máu và th n kinh m t i qua nh ng thành ph n nói trên. 3. NGUYÊN NHÂN 3.1. Do r ăng - Tr c h t là nh ng bi n ch ng do sâu r ng, viêm t y, ti p theo là viêm t ch c quanh chóp rng. U h t và nang r ng hình thành quanh chóp r ng s m hay mu n c ng b viêm, và t ó viêm lan r ng n t ch c t bào và ph n m m. - Sang ch n r ng (gây r n n t, ng gi p, sai kh p, gãy) làm t y r ng b ch t sau ó b nhi m khu n. - Tai n n do m c r ng s a, r ng v nh vi n, nh t là r ng khôn (m c l nh, m c ng m). 3.2. Viêm nha chu nh ất là khi có túi m ủ, vi khu ẩn xâm nh ập tr ực ti ếp vào t ổ ch ức t ế bào 3.3. Do điều tr ị - iu tr t y r ng, y t ch c t y nhi m khu n qua chóp r ng, hàn ng t y r ng ch a t t. - L y cao rng - Nh r ng: nhi m khu n sau nh ho c nhi m khu n do sang ch n làm rách l i, t n th ơ ng xơ ng r ng. - Tai bi n do làm r ng hàm gi : mài r ng làm t n th ơ ng r ng s ng, tháo l p hàm gi gây sang ch n. - Tai n n do ch nh hình r ng: l c kéo quá m nh làm r ng b ch t tu . - Ph u thu t nha chu, ph u thu t hàm m t, ph u thu t ch nh hình. 3.4. Nh ững nguyên nhân khác - Viêm t y x ơ ng hàm, vi khu n lan vào ph n m m. - Gãy x ơ ng hàm, nh t là gãy h thông v i mi ng ho c ng gãy i qua r ng nhi m khu n. 43
- V t thơ ng ph n m m hàm m t làm rách nát t ch c, v t th ơ ng ch t, d v t n m trong t ch c. - Nhi m khu n tuy n n c b t: viêm tuy n n c b t, s i tuy n, s i ng ti t n c b t gây nhi m khu n. T nhi m khu n tuy n hay ng ti t n c b t gây nhi m khu n ph n m m t ơ ng ng. - Nhi m khu n da và niêm m c nh viêm nang lông, viêm da, viêm mi ng, nh t m t (nhi m t cu khu n n ng, inh râu). inh râu có th gây nhi m khu n n ng. - Nhi m khu n ami an có th gây áp xe khoang bên h u hay quanh ami an. - Viêm xoang hàm trên bi n ch ng gây viêm x ơ ng hàm và sau ó nhi m khu n ph n m m. Tai nn do k thu t ch c xoang gây nhi m khu n vào các vùng quanh hàm. - Tai n n do gây tê: thu c tê, d ng c không vô khu n. 4. TRI ỆU CH ỨNG LÂM SÀNG 4.1. Th ể c ấp tính Th ng ti n tri n qua hai giai on 4.1.1. Viêm thanh d ch ây là giai on u c a viêm mô t bào (th ng kéo dài t 1 n 3 ngày). - V ph ơ ng di n gi i ph u b nh + Có s co ti u ng m ch t i vùng viêm, s co m ch này ch thoáng qua r t ng n. + Ti p theo là s giãn m ch th phát, kéo dài làm t ng l u l ng máu t i ch (huy t t ơ ng, b ch cu xuyên m ch, th m vào t ch c liên k t xung quanh, tu n hoàn t i ch ch m l i, gây phù n ti vùng viêm. - V ph ơ ng di n lâm sàng + T i ch au t i r ng nguyên nhân và lan ra xung quanh, b nh nhân có c m giác au gi t nh mch p. Li vùng r ng au: s ng , phù n T ch c vùng này s ng n làm y các rãnh t nhiên, xóa các g x ơ ng, gi i h n không rõ, da c ng , m t ch s ng c ng ch c, nhi t t ng, h n ch c ng c a các c ơ bám da. Có th gây bi n d ng khuôn m t, co khít hàm t m th i. Nu sàn mi ng thì làm cho l i khó c ng. + Toàn thân: S t nh kho ng 38 – 39 º C, m ch nhanh, ng i m t m i, có th có h ch d i hàm bên s ng. 4.1.2. Viêm m (áp xe) ây là giai on ti p theo c a viêm thanh d ch - V ph ơ ng di n gi i ph u b nh Nh ng m c hình thành, m có màu vàng xanh, th i ho c không, c, dính, lúc u các m này r i rác sau gom t l i thành m l n, s t m là do s xung t gi a vi khu n và h th ng b o v t bào (trong áp xe g m có m nh v n t bào, vi khu n, i th c bào ). - V ph ơ ng di n lâm sàng 44
+ T i ch Vùng r ng nguyên nhân v n au. Li xung quanh vùng r ng au , phù n , có m ch y ra khi ta n vào Vùng s ng ã khu trú rõ, da b m t c ng bóng, có màu hay tr ng, S vào ch s ng r t au, không di ng, dính vào b m t nông và sâu, khi ta n ngón tay vào thì l i v t lõm, ho c khi ta khám b ng hai ngón tay có d u hi u chuy n sóng (c m giác có dch bên d i). Có th v n còn co khít hàm t m th i. + Toàn thân St nh 38 °C, ng i m t, có th có h ch d i hàm cùng bên. 4.2. Th ể m ạn tính 4.2.1. Nguyên nhân Th ng do vi khu n y u, do iu tr không úng hay dùng kháng sinh không h p lý. 4.2.2. Lâm sàng ây là m t m nh , xung quanh là t ch c h t, c bao b c ngoài cùng là l p v x ơ keo. c bi u hi n: - N i hòn (hay m t c c tròn, b u d c) trên da, m t ch c, da ph trên b m t nh n, màu s c bình th ng ho c thâm tím, s không au, dính vào da ho c ch th y m t d i c ng n i lên ch y dài t viêm n r ng nguyên nhân. - Ho c th y m t l rò ra ngoài da, niêm m c hay ngách l i r ng nguyên nhân th ng xuyên ch y n c vàng ho c m tr ng không hôi. 5. TI ẾN TRI ỂN M có th v và dò ra da, niêm m c, ngách l i, vòm mi ng, sàn mi ng. Các tri u ch ng lâm sàng bi n m t, b nh nhân có c m giác kh i, nh ng sau m t th i gian l i tái phát l i hay d n n các bi n ch ng. 6. BI ẾN CH ỨNG Nu viêm mô t bào c p không c iu tr có th d n n nh ng bi n ch ng sau: - Viêm t y lan t a: Viêm lan t a c m t vùng t bào r ng l n. - Viêm x ơ ng t y hàm - Viêm kh p, viêm màng tim, th n - Viêm kh p thái d ơ ng hàm - Viêm c ơ nhai - Nhi m khu n máu - T vong 7. CÁC TH Ể LÂM SÀNG TH ƯỜNG G ẶP 7.1. Viêm mô t ế bào khu trú nông Nguyên nhân th ng do r ng và th ơ ng tn t ch c quanh r ng, áp xe ch khu trú nông cnh r ng hay quanh x ơ ng hàm m t vùng gi i ph u nh t nh. Vi c iu tr không ph c t p và chóng kh i, tên g i c a th viêm ph thu c vào tên g i c a vùng gi i ph u. 45