Giáo trình nhập môn vận tải ô tô
203 trang
4610
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình nhập môn vận tải ô tô", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- giao_trinh_nhap_mon_van_tai_o_to.pdf
Nội dung text: Giáo trình nhập môn vận tải ô tô
- Giáo trình nhập mơn vận tải ơ tơ
- L I NĨI ð U Trong ho t đ ng c a n n kinh t qu c dân, Giao thơng v n t i đĩng vai trị r t quan tr ng trong vi c v n chuy n hàng hĩa và hành khách, đáp ng nhu c u v n t i c a tồn xã h i. V n t i bao g m nhi u phương th c v n t i khác nhau như: v n t i đư ng s t, v n t i đư ng th y (bao g m v n t i đư ng sơng và đư ng bi n), v n t i ơ tơ, v n t i hàng khơng, v n t i đư ng ng, các phương th c v n t i h p thành h th ng v n t i th ng nh t và cĩ liên quan m t thi t v i nhau. V n t i ơ tơ là phương th c v n t i ph bi n hi n nay, cĩ m t m i nơi, t thành th đ n nơng thơn. Do tính cơ đ ng cao cho nên v n t i ơ tơ đã phát huy vai trị quan tr ng trong h th ng v n t i, đáp ng nhu c u v n t i đa d ng và ngày càng tăng lên c a xã h i. V i m c tiêu đào t o ki n th c cơ s chuyên ngành r ng, sau đĩ đi vào nghiên c u chuyên sâu đ i v i kh i lư ng ki n th c chuyên ngành. Mơn h c Nh p mơn t ch c v n t i ơ tơ gi i thi u t ng quát v v n t i ơ tơ trong h th ng v n t i, ph c v cho sinh viên c a các chuyên ngành V n t i; V n t i Kinh t ; Quy ho ch giao thơng v n t i; Khai thác và qu n lý v n t i. ð đáp ng nhu c u h c t p, nghiên c u tìm hi u c a sinh viên, chúng tơi biên so n cu n giáo trình Nh p mơn v n t i ơ tơ v i khuơn kh th i gian là 45 ti t (3 đơn v h c trình). N i dung ch y u c a giáo trình t p trung nghiên c u các v n đ v quá trình v n t i, phương ti n v n t i ơ tơ, đi u ki n khai thác, các v n đ v kinh t , t ch c v n t i hàng hố và t ch c v n t i hành khách b ng ơ tơ. Tham gia biên so n g m cĩ: Th c sĩ Tr n Th Lan Hương Ch biên và vi t các chương 2, 3; Th c sĩ Nguy n Th H ng Mai Thành viên tham gia và vi t chương 4; Th c sĩ Lâm Qu c ð t Thành viên tham gia và vi t chương 1. M c dù các tác gi đã cĩ nhi u c g ng, song do trình đ và th i gian cĩ h n ch c ch n khơng tránh kh i nh ng khi m khuy t, các tác gi mong đư c b n đ c g n xa đĩng gĩp ý ki n đ chúng tơi b sung hồn thi n trong l n tái b n sau. Nhân d p này, t p th tác gi xin chân thành cám ơn B mơn V n t i đư ng b & thành ph ; Khoa V n t i Kinh t ; Trư ng đ i h c Giao thơng v n t i; các Nhà khoa h c trong và ngồi trư ng đã giúp đ chúng tơi hồn thành cu n giáo trình này. Hà N i, Tháng 03 2008 CÁC TÁC GI NMTC VTOT • 3
- CHƯƠNG 1 T NG QUAN V V N T I Ơ TƠ 1.1 V N T I Ơ TƠ TRONG H TH NG V N T I 1.1.1 H TH NG V N T I 1. Khái ni m a. V n t i V n t i là m t ho t đ ng kinh t cĩ m c đích c a con ngư i nh m đáp ng nhu c u di chuy n v trí c a đ i tư ng v n chuy n, đ i tư ng v n chuy n g m con ngư i (hành khách)và v t ph m (hàng hố). S di chuy n v trí c a con ngư i và v t ph m trong khơng gian r t đa d ng, phong phú và khơng ph i m i di chuy n đ u là v n t i. V n t i ch bao g m nh ng di chuy n do con ngư i t o ra nh m m c đích kinh t (l i nhu n) đ đáp ng yêu c u v s di chuy n đĩ mà thơi. T t c c a c i v t ch t ch y u c n thi t cho s t n t i và phát tri n xã h i lồi ngư i, c a c i v t ch t c a xã h i đư c t o ra 4 ngành s n xu t v t ch t cơ b n: cơng nghi p khai khống; cơng nghi p ch bi n; nơng nghi p và v n t i. ð i v i m t ngành s n xu t v t ch t như cơng nghi p, nơng nghi p trong quá trình s n xu t đ u cĩ s k t h p c a 3 y u t , đĩ là cơng c lao đ ng, đ i tư ng lao đ ng và s c lao đ ng. V n t i cũng là m t ngành s n xu t v t ch t vì trong quá trình s n xu t c a ngành v n t i cũng cĩ s k t h p c a 3 y u t trên. Ngồi ra, trong quá trình s n xu t c a ngành v n t i cũng đã tiêu th m t lư ng v t ch t nh t đ nh như: v t li u, nhiên li u, hao mịn phương ti n v n t i Hơn n a, đ i tư ng lao đ ng (hàng hố, hành khách v n chuy n) trong quá trình s n xu t v n t i cũng tr i qua s thay đ i nh t đ nh. Cĩ th khái ni m v v n t i như sau: v n t i là quá trình thay đ i (di chuy n) v trí c a hàng hố, hành khách trong khơng gian và th i gian đ nh m tho mãn nhu c u nào đĩ c a con ngư i. b. Chu kỳ v n t i (chuy n xe) T t c các cơng vi c c a quá trình v n t i đư c th c hi n các đ a đi m khác nhau vào th i gian khác nhau nên hi u qu c a quá trình v n t i, tính liên t c c a nĩ ph thu c vào vi c xác đ nh th i gian th c hi n m i cơng vi c. Khi th c hi n quá trình v n t i, các cơng vi c trên đư c l p đi l p l i mang tính chu kỳ đĩ là chu kỳ c a quá trình v n t i. Chu kỳ v n t i là m t chuy n xe bao g m các cơng vi c đư c th c hi n n i ti p nhau, k t thúc m t chuy n xe là k t thúc m t quá trình s n xu t v n t i, m t s lư ng s n ph m v n t i đã đư c s n xu t và tiêu th xong. Cũng gi ng như các ngành s n xu t v t ch t khác, quá trình v n t i (tr v n t i đư ng ng) đ u cĩ Chu kỳ s n xu t và sau m i chu kỳ s n xu t đ u t o ra m t s lư ng s n ph m nh t đ nh, m t chu kỳ s n xu t v n t i là m t chuy n xe. Chuy n xe là t p h p đ y đ t t c các y u t c a quá trình v n t i, k t khi phương ti n đ n đ a đi m x p hàng t i khi phương ti n đ n đ a đi m x p hàng ti p theo sau khi đã hồn thành các y u t c a quá trình v n t i. NMTC VTOT • 4
- c. S n ph m v n t i S n ph m v n t i là “hàng hố đ c bi t”, s n ph m v n t i cũng cĩ giá tr và giá tr s d ng, giá tr c a hàng hố là lư ng lao đ ng xã h i c n thi t k t tinh trong hàng hố đĩ. Giá tr s d ng c a s n ph m v n t i là kh năng đáp ng nhu c u di chuy n. Tuy nhiên, so v i các ngành s n xu t v t ch t khác, ngành v n t i cĩ nh ng đ c đi m khác bi t v quá trình s n xu t, v s n ph m và quá trình tiêu th s n ph m. Quá trình v n chuy n hàng hĩa và hành khách trong khơng gian và theo th i gian t o nên s n ph m v n t i. S n ph m v n t i đư c đánh giá thơng qua 2 ch tiêu: – Kh i lư ng v n chuy n (Q): v i v n chuy n hàng hĩa đĩ là kh i lư ng v n chuy n hàng hĩa (đơn v là t n); v i v n chuy n hành khách là kh i lư ng v n chuy n hành khách (đơn v là hành khách); – Lư ng luân chuy n (P): v i v n chuy n hàng hĩa đĩ là lư ng luân chuy n hàng hĩa (đơn v là TKm); v i v n chuy n hành khách là lư ng luân chuy n hành khách (đơn v là HK.Km). Ngồi ra, đ i v i v n t i container: kh i lư ng v n chuy n đư c tính b ng TEU (Twenty feet Equivalent Unit) và lư ng luân chuy n đư c tính là TEU.Km; trong v n t i hành khách b ng xe con, taxi thì đơn v đo s n ph m v n t i là Km doanh nghi p, Km đư c tr ti n Ví d : + M t xe ơ tơ t i cĩ tr ng t i 10 t n ch 8 t n lương th c t Hà N i đi H i Phịng trên c ly 105 Km, s n ph m v n t i đư c tính trên tuy n như sau: – Kh i lư ng v n chuy n hàng hĩa trên tuy n là Q = 8 t n. – Lư ng luân chuy n hàng hĩa trên tuy n là P = 8*105 = 840 TKm + M t xe ơ tơ khách tr ng t i 45 ch ch 35 hành khách t Hà N i đi H i Phịng trên c ly 105 Km (gi s t t c 35 hành khách đi th ng t Hà N i đi H i Phịng, khơng cĩ hành khách nào lên và xu ng d c đư ng), s n ph m v n t i đư c tính trên tuy n như sau: – Kh i lư ng v n chuy n hành khách trên tuy n là Q = 35 hành khách. – Lư ng luân chuy n hành khách trên tuy n là P = 35*105 = 3.675 HKKm 2. Phân lo i v n t i: Cĩ nhi u cách phân lo i v n t i,cĩ th phân lo i theo các tiêu th c sau đây: a. Căn c vào phương th c th c hi n quá trình v n t i – V n t i đư ng bi n; – V n t i thu n i đ a; – V n t i hàng khơng; – V n t i đư ng b ; – V n t i đư ng s t; – V n t i đư ng ng; – V n t i trong thành ph (Metro, Trolaybus, Buýt ); NMTC VTOT • 5
- – V n t i đ c bi t. b. Căn c vào đ i tư ng v n chuy n – V n t i hành khách; – V n t i hàng hố. c. Căn c vào cách t ch c quá trình v n t i – V n t i đơn phương th c: hàng hố hay hành khách đư c v n chuy n t nơi đi đ n nơi đ n b ng m t phương th c v n t i duy nh t; – V n t i đa phương th c: vi c v n chuy n đư c th c hi n b ng ít nh t là 2 phương th c v n t i, nhưng ch s d ng m t ch ng t duy nh t và ch m t ngư i ch u trách nhi m trong quá trình v n chuy n đĩ; – V n t i đ t đo n: là vi c v n chuy n đư c th c hi n b ng 2 hay nhi u phương th c v n t i, nhưng ph i s d ng 2 hay nhi u ch ng t v n t i và 2 hay nhi u ngư i ch u trách nhi m trong quá trình v n chuy n đĩ. d. Căn c vào tính ch t c a v n t i – V n t i cơng ngh (v n t i n i b ): là vi c v n chuy n trong n i b xí nghi p, nhà máy, cơng ty nh m di chuy n nguyên, v t li u, thành ph m, bán thành ph m, con ngư i ph c v cho quá trình s n xu t c a cơng ty, xí nghi p b ng phương ti n c a cơng ty, xí nghi p đĩ mà khơng tr c ti p thu ti n cư c v n t i. V n t i n i b là th c hi n m t khâu c a quá trình cơng ngh đ s n xu t s n ph m v t ch t nào đĩ. Kh i lư ng hàng hố c a v n t i n i b khơng t p h p vào kh i lư ng chung c a ngành v n t i; – V n t i cơng c ng: là vi c kinh doanh v n t i hàng hố hay hành khách cho m i đ i tư ng trong xã h i đ thu ti n cư c v n t i. e. Phân lo i theo các tiêu th c khác như: phân lo i v n t i theo – C ly v n chuy n; – Theo kh i lư ng v n t i; – Theo ph m vi v n t i 3. Vai trị, tác d ng c a v n t i trong n n kinh t qu c dân V n t i gi vai trị quan tr ng và cĩ tác d ng l n đ i v i n n kinh t qu c dân c a m i nư c. H th ng v n t i đư c ví như m ch máu trong cơ th con ngư i, nĩ ph n ánh trình đ phát tri n c a m t nư c. V n t i ph c v t t c các lĩnh v c c a đ i s ng xã h i: s n xu t, lưu thơng, tiêu dùng, qu c phịng. Trong s n xu t v n chuy n nguyên, nhiên, v t li u, bán thành ph m, thành ph m, lao đ ng đ ph c v cho quá trình s n xu t, v n t i là y u t quan tr ng c a quá trình lưu thơng. V n t i cĩ m t ch c năng đ c bi t trong xã h i là v n chuy n hàng hố và hành khách t đ a đi m này đ n đ a đi m khác. Khơng cĩ v n t i thì b t c m t quá trình s n xu t nào c a xã h i cũng khơng th th c hi n đư c. V n t i r t c n thi t đ i v i t t c các giai đo n c a quá trình s n xu t, t v n chuy n nguyên li u, nhiên li u, v t li u cho quá trình s n xu t đ n v n chuy n s n ph m do quá trình s n xu t t o ra V n t i cũng đáp ng đư c nhu c u đi l i c a nhân dân. NMTC VTOT • 6
- V n t i là m ch máu c a n n kinh t qu c dân, n i li n các ngành, các đơn v s n xu t v i nhau n i li n khu v c s n xu t v i khu v c tiêu dùng, n i li n thành th v i nơng thơn, mi n ngư c v i mi n xuơi làm cho n n kinh t thành m t kh i th ng nh t. L c lư ng s n xu t và trình đ chuyên mơn hố ngày càng phát tri n đ i s ng nhân dân khơng ng ng nâng cao địi h i v n t i ph i phát tri n nhanh chĩng m i đáp ng đư c nhu c u v n t i tăng lên khơng ng ng c a n n kinh t qu c dân. V n t i là y u t quan tr ng nh t c a h th ng logistics c a t ng nhà máy, xí nghi p, cơng ty, trong t ng xí nghi p hay cơng ty đ u cĩ h th ng cung ng và phân ph i v t ch t, h th ng này bao g m nhi u khâu, nhi u giai đo n khác nhau k t khi mua s m nguyên, v t li u cho s n xu t (cung ng) cho đ n khi phân ph i s n ph m đ n tay ngư i tiêu dùng. Ngh thu t qu n lý s v n đ ng c a nguyên li u và thành ph m t khi b t đ u s n xu t đ n nơi tiêu th cu i cùng như trên g i là logistics. Logistics bao g m 4 y u t : v n t i, marketing, phân ph i và qu n lý, trong đĩ v n t i là y u t quan tr ng nh t và chi m nhi u chi phí nh t. Tác d ng c a v n t i đ i v i n n kinh t qu c dân th hi n nh ng m t sau đây: a. Vai trị c a giao thơng v n t i đ i v i s n xu t V n t i là ngành kinh t nh hư ng đ n hàng lo t các ngành kinh t . Nh ng phương di n quan tr ng này đư c tính đ n đĩ là: – T o nên khuynh hư ng đ nh v cơng nghi p và xây d ng. – T o nên chi phí s n xu t c a c i v t ch t. – T o nên các đi u ki n ho t đ ng cho các doanh nghi p s n xu t. – T o nên ch ng lo i và quy mơ s n xu t. – T o nên ch t lư ng s n xu t hàng hố. S phát tri n c a v n t i đư c th hi n vi c tăng lên c a m t đ m ng lư i đư ng, nâng cao tính đ u đ n c a nh ng thao tác v n t i và gi m chi phí. Ta cĩ th th y đư c vai trị c a v n t i trong các ngành kinh t sau đây: * ð i v i s n xu t cơng nghi p M i liên h gi a cơng nghi p và các ngành kinh t qu c dân do v n t i đ m nh n. Vi c cung c p nguyên, nhiên li u cho s n xu t và thành ph m cho khu v c tiêu dùng là m t khâu quan tr ng trong quá trình s n xu t cơng nghi p. Vi c ho t đ ng bình thư ng c a các doanh nghi p cơng nghi p ph thu c r t nhi u vào v n t i. V n t i là đi u ki n quan tr ng đ phát tri n cơng nghi p, v n t i cĩ nh hư ng r t l n đ n s lư ng và ch t lư ng cơng tác xây d ng cơ b n, đ n vi c s d ng v n c a các doanh nghi p và giá thành s n ph m cơng nghi p. * ð i v i s n xu t nơng nghi p V n t i phát tri n đã đáp ng ho t đ ng k p th i nhu c u v n chuy n c a nơng nghi p và cĩ tác d ng to l n đ n s n xu t nơng nghi p. V n t i cung c p tư li u s n xu t đúng th i v cho s n xu t nơng nghi p, đ m b o hàng hố tiêu dùng cho nơng dân. ð ng th i v n chuy n s n ph m c a nơng nghi p đ n nơi tiêu dùng m t cách nhanh NMTC VTOT • 7
- chĩng và đ m b o ch t lư ng. Giá thành v n chuy n h đã t o đi u ki n cho nơng nghi p phát tri n và c i thi n đ i s ng c a nơng dân. Trong th i gian hi n nay khi quy mơ s n xu t nơng nghi p ngày càng đư c m r ng, s phân vùng s n xu t nơng nghi p đư c th c hi n và ngày càng hồn ch nh, trình đ cơ gi i hố trong nơng nghi p ngày càng cao, cơ c u kinh t và t ch c s n xu t trên các đ a bàn đư c hình thành và t ng bư c hồn ch nh thì v n t i càng cĩ tác d ng to l n đ n s phát tri n c a s n xu t nơng nghi p, gĩp ph n c ng c kh i đồn k t tồn dân và liên minh cơng nơng. * ð i v i lưu thơng phân ph i V n t i là ti p t c quá trình s n xu t trong ph m vi lưu thơng, đây là khâu ch y u trong quá trình lưu thơng. Mu n cho s n xu t ngày càng phát tri n, m r ng ph m vi tiêu dùng thì ph i m r ng lưu thơng hàng hố gi a thành th và nơng thơn, gi a đ ng b ng v i mi n núi, gi a đ a phương này v i đ a phương khác, gi a các qu c gia v i nhau. Vi c trao đ i hàng hố thu c ph m vi ngành thương m i nhưng ho t đ ng c a nĩ ph i thơng qua v n t i m i cĩ th th c hi n đư c. Như v y v n t i ho t đ ng tích c c, giá thành v n chuy n h s t o đi u ki n m r ng th trư ng tiêu th , kích thích tiêu dùng và kích thích s n xu t phát tri n. b. Vai trị c a v n t i trong ph c v con ngư i V n t i làm cho con ngư i g n l i v i nhau hơn đ c bi t là nh ng ngư i s ng các vùng cĩ n n văn hố khác nhau. Nh ti p xúc v văn hố khoa h c k thu t, du l ch, tơn giáo và gia đình mà xu t hi n nh ng đ ng c m khác nhau làm gi u thêm đ i s ng văn hố xã h i c a m i qu c gia, c a m i vùng. S phát tri n c a v n t i trong m c đích g n l i nhau c a con ngư i khơng ch đ m b o tính ch t nhân đ o mà cịn nhìn th y m t l i c a kinh t . S cĩ l i này đư c bi u hi n s gia tăng v thơng tin, ki n th c, s khéo léo, vi c gi i quy t các v n đ nhanh hơn, d hơn, năng su t lao đ ng cao hơn trong đ i s ng xã h i. V n t i th c hi n nhi m v v n chuy n con ngư i v i nhi u m c đích khác nhau. Trong đĩ m c đích quan tr ng nh t là v n chuy n con ngư i v i m c đích đi làm, h c t p, cơng tác. Sau đĩ ph i k đ n các m c đích đ th c hi n các ch c năng cơ b n c a đ i s ng như mua bán, thăm vi ng, ngh ngơi trong nh ng ngày cu i tu n ngh phép ngh l t t, ph c v cho nhu c u du l ch. c. ð i v i vi c xây d ng và b o v T Qu c Trong vi c xây d ng và b o v T Qu c v n t i cĩ ý nghĩa quan tr ng. Trong chi n tranh v n t i th c hi n nhi m v v n chuy n vũ khí đ n dư c, lương th c th c ph m quân trang quân d ng. Trong th i bình v n t i cùng quân đ i b o v an ninh qu c phịng xây d ng l c lư ng đ ng th i th c hi n c nhi n v làm kinh t . d. Ch c năng Qu c t c a v n t i V n t i là m t ngành kinh t ho t đ ng trong h th ng kinh t c a đ t nư c. Nĩ cĩ vai trị quan tr ng đ i v i vi c giao lưu c a n n kinh t qu c gia v i n n kinh t th gi i đ c bi t trong th i đ i hi n nay vi c quan h kinh t v i nư c ngồi đã đem l i m t hi u NMTC VTOT • 8
- qu vơ cùng to l n cho đ t nư c. V n t i đã th hi n m i quan h qu c t thơng qua các ch c năng sau đây: – Phát tri n xu t kh u hàng hố, đ c bi t đ i v i các qu c gia cĩ kho ng cách đ a lý l n; – Nh p kh u nguyên li u, v t li u và s n ph m c n thi t; – Phát tri n h p tác qu c t v cơng nghi p; – Phát tri n du l ch qu c t ; – Phát tri n lưu thơng qu c t v văn hố khoa h c k thu t. 4. Tính ch t c a v n t i V n t i là m t ngành s n xu t v t ch t đ c bi t: ð i v i m t ngành s n xu t v t ch t, như cơng nghi p, nơng nghi p thì trong quá trình s n xu t đ u cĩ s k t h p c a ba y u t : cơng c lao đ ng, đ i tư ng lao đ ng và s c lao đ ng. V n t i là m t ngành s n xu t v t ch t vì trong quá trình s n xu t c a ngành v n t i cĩ s k t h p c a ba y u t đĩ. Ngồi ra, trong quá trình s n xu t c a ngành v n t i cũng đã tiêu th m t lư ng v t ch t nh t đ nh, như v t li u, nhiên li u, hao mịn phương ti n v n t i đ i tư ng lao đ ng (hàng hố, hành khách) trong quá trình s n xu t c a v n t i cũng tr i qua s thay đ i v t ch t nh t đ nh. Là ngành s n xu t v t ch t nên v n t i cũng cĩ s n ph m c a riêng mình, s n ph m c a v n t i chính là s di chuy n c a con ngư i và v t ph m trong khơng gian. S n ph m v n t i cũng là hàng hố và cũng cĩ giá tr và giá tr s d ng, giá tr c a hàng hố là lư ng lao đ ng xã h i c n thi t k t tinh trong hàng hố đĩ, giá tr s d ng c a s n ph m v n t i là kh năng đáp ng nhu c u di chuy n. Tuy nhiên, so v i các ngành s n xu t v t ch t khác, v n t i cĩ nh ng đ c đi m khác bi t v quá trình s n xu t, v s n ph m và tiêu th s n ph m, th hi n các đi m sau đây: – Mơi trư ng s n xu t c a v n t i là khơng gian, luơn di đ ng ch khơng c đ nh như trong các ngành khác; – S n xu t trong v n t i là quá trình tác đ ng v m t khơng gian vào đ i tư ng lao đ ng ch khơng ph i tác đ ng v m t k thu t, do đĩ khơng làm thay đ i hình dáng, kích thư c c a đ i tư ng lao đ ng; – S n ph m v n t i khơng t n t i dư i hình th c v t ch t và khi s n xu t ra là đư c tiêu dùng ngay. Hay nĩi cách khác s n ph m v n t i mang tính vơ hình. Trong ngành v n t i, s n xu t và tiêu th di n ra đ ng th i, do đĩ khơng cĩ kh năng d tr s n ph m v n t i đ tiêu dùng v sau mà ch cĩ kh năng d tr năng l c v n t i mà thơi; – Quá trình s n xu t c a ngành v n t i khơng t o ra s n ph m v t ch t m i mà ch làm thay đ i v trí c a hàng hố và qua đĩ cũng làm tăng giá tr c a hàng hố. NMTC VTOT • 9
- 5. Cơ s v t ch t k thu t c a v n t i Cơ s v t ch t k thu t c a ngành v n t i là y u t quan tr ng nh t quy t đ nh quy mơ và ch t lư ng c a h th ng v n t i. Cơ s v t ch t c a ngành v n t i bao g m: a. M ng lư i đư ng giao thơng M ng lư i đư ng giao thơng là nơi đ phương ti n v n t i th c hi n quá trình v n chuy n, ch t lư ng, chi u r ng c a đư ng và các y u t k thu t khác c a đư ng nh hư ng r t l n đ n v n t c giao thơng trên tuy n và tác đ ng đ n ch hàng, đ n hành khách tham gia v n chuy n trên đư ng. M ng lư i giao thơng ph i tho mãn yêu c u: ti n l i, nhanh chĩng, an tồn . M ng lư i giao thơng đư ng b đư c chia theo c p đư ng: Bao g m m ng lư i đư ng liên v n qu c t , m ng lư i qu c l , m ng lư i t nh l , m ng lư i huy n l , m ng lư i giao thơng nơng thơn. b. Phương ti n v n t i Phương ti n v n t i là y u t tr c ti p v n chuy n hàng hĩa và hành khách, m i lo i phương ti n v n t i cĩ ch ng lo i s lư ng và ch t lư ng phong phú và đa d ng đ phù h p v i nhu c u đa d ng c a quá trình v n chuy n. c. Khu đ u m i giao thơng ðây là nơi t p k t phương ti n và hình thành nên các tuy n v n chuy n như b n xe, nhà ga, b n c ng Các trang thi t b khu đ u m i giao thơng ph i phù h p v i quy mơ và tính ch t c a khu đ u m i. d. Các trang thi t b ph c v cho b o dư ng s a ch a phương ti n v n t i ðây là nơi đ b o dư ng s a ch a phương ti n v n t i đ đ m b o cho các phương ti n v n t i cĩ tình tr ng k thu t t t cĩ th đưa các phương ti n ra khai thác. 1.2.2 VAI TRỊ V N T I Ơ TƠ TRONG H TH NG V N T I – V n t i ơ tơ cĩ m t ưu th hơn h n các phương th c v n t i khác đĩ là v n chuy n m t cách tri t đ cĩ th v n chuy n "t c a đ n c a, t kho đ n kho" hay “door to door” cho nên thơng thư ng v n t i ơ tơ là phương th c ti p chuy n cho các phương th c v n chuy n khác. – V n t i ơ tơ cĩ th ho t đ ng trong m i đi u ki n th i ti t khí h u, nh ng nơi đi u ki n đư ng sá khĩ khăn th m chí c nh ng nơi khơng cĩ đư ng ví d như đư ng r ng núi, nh ng lâm trư ng khai thác g , tuy v y khơng ph i v i b t c lo i ơ tơ nào cũng cĩ th ho t đ ng trong nh ng đi u ki n khĩ khăn như v y đư c. V n t i ơ tơ cĩ th vư t qua đư c m t s lo i đ a hình khĩ khăn như đ d c khá cao, các tuy n đư ng cĩ bán kính quay vịng nh V n t i ơ tơ cĩ th đi đ n m i nơi m i ch c a n n kinh t . – Phương ti n v n t i ơ tơ r t đa d ng và nhi u ch ng lo i khác nhau, đáp ng cho vi c v n chuy n hàng hố đa d ng v i hi u qu cao. ð i v i nhu c u v n chuy n hàng hố và hàng khách trong đơ th v n t i hành khách cơng c ng trong đĩ cĩ v n t i hành khách b ng xe buýt r t ph bi n đã đem l i cho đơ th văn minh, gi m t c ngh n giao thơng. NMTC VTOT • 10
- 1.2 TÌNH HÌNH PHÁT TRI N C A Ơ TƠ TRÊN TH GI I VÀ VI T NAM 1.2.1 TÌNH HÌNH PHÁT TRI N C A Ơ TƠ TRÊN TH GI I 1. T ng quan v l ch s hình thành và phát tri n c a ơ tơ Giao thơng đư ng b cĩ t r t s m cùng v i vi c con ngư i t o ra bánh xe, xe ng a đ ch ngư i và hàng hố. Ban đ u đư ng b ch y u do con ngư i trong quá trình ho t đ ng sinh s ng c a mình đi nhi u mà t o ra, đĩ là các đư ng mịn n i li n gi a thung lũng sơng này v i thung lũng sơng khác, n i li n các v trí v i nhau. L ch s ghi nh n ngư i La Mã cĩ ý th c r t s m trong vi c xây d ng đư ng, h đã xây d ng các con đư ng lát đá r ng hơn 10 mét, dùng cho xe ng a ch y v i t c đ cao, đĩ là nh ng tuy n đư ng b th t s do con ngư i xây d ng đ u tiên vào th i c đ i. ðư ng lát đá c a ngư i La Mã ch y su t Italia kéo dài qua vùng Ban Căng đ n Iran v phía Tây đi qua Pháp t i Tây Ban Nha, con đư ng này t o ra m t h th ng đư ng ngang d c bao trùm kh p mi n Nam châu Âu, các con đư ng thư ng b t đ u t thành Rơma c a La Mã. T Rơma xe ng a ch ch y 4 ngày đã t i đư c Mađrit c a Tây Ban Nha (v i quãng đư ng 2.300 Km), đây là đ nh cao c a giao thơng th i c đ i. ð n th k 19 khi ơ tơ xu t hi n thì ý tư ng xây d ng đư ng c a ngư i La Mã đư c s ng l i, đư ng đư c xây d ng ch y u cho ơ tơ đi cho nên đư c g i là đư ng ơ tơ, đư ng nh a xây d ng theo l i th cơng ch đ m b o cho xe ch y v i t c đ 50Km / gi . L ch s hình thành và phát tri n c a v n t i ơ tơ là c m t quá trình dài, cĩ nhi u thăng tr m, các m c th i gian đánh d u s ra đ i c a ơ tơ là: – Năm 1751: Chi c xe t ch y đ u tiên c a Cubilin ra đ i. – Năm 1761: Chi c xe th hai ra đ i hồn thi n hơn (ơ tơ đ p). – Năm 1763: Poldunop (Nga) thi t k xe ch y b ng máy hơi nư c. – Năm 1769: Julio (Pháp) đ t đ ng cơ hơi nư c lên ơ tơ. – Năm 1885: Bendz và Dailer cùng ch t o th thành cơng ơ tơ ch y xăng. Năm 1885 chi c ơ tơ đ u tiên đư c ra đ i, đ n nay cơng ngh ch t o ơ tơ r t phát tri n vì tính cơ đ ng cao, m ng lư i đư ng ơ tơ cĩ th ti p c n m i nơi v i đ a hình khác nhau. Ngày nay do yêu c u r t l n c a giao thơng đư ng b trên các tr c giao thơng chính ngư i ta xây d ng các đư ng cao t c, cĩ th hi u đư ng cao t c là đư ng ch ch y m t chi u m i chi u cĩ 2– 4 làn xe ch y, đư ng cao t c cĩ đa s các giao c t khác m c, cịn các giao c t đ ng m c t i đây ơ tơ ph i ch y đư c v i t c 60 Km / h, đư ng đư c thi cơng b ng cơ gi i v i ch t lư ng cao, đ m b o cho xe ch y v i t c đ 120 Km / gi . Hi n nay chi u dài đư ng ơ tơ trên kh p các l c đ a vào kho ng 25 tri u Km, chi u dài đư ng ơ tơ tăng theo s lư ng ơ tơ đư c s d ng trên th gi i. S lư ng ơ tơ trên th gi i phát tri n qua các năm đư c th hi n như sau: Năm 1900 tồn th gi i cĩ 11.000 chi c ơ tơ Năm 1921 tồn th gi i cĩ 10.900.000 chi c ơ tơ Năm 1945 tồn th gi i cĩ 45.000.000 chi c ơ tơ Năm 1968 tồn th gi i cĩ 190.000.000 chi c ơ tơ NMTC VTOT • 11
- Năm 1974 tồn th gi i cĩ 250.000.000 chi c ơ tơ Năm 1980 tồn th gi i cĩ 400.000.000 chi c ơ tơ. Hi n nay trên tồn th gi i cĩ kho ng 1 t chi c ơ tơ, m i chi c ơ tơ tu i th trung bình 20 năm, s lư ng ơ tơ s n xu t ra trung bình hàng năm kho ng 40 đ n 60 tri u chi c ơ tơ. Trong nh ng năm 80 th k XX ngư i Nh t chi m lĩnh th ph n s n xu t ơ tơ c a th gi i r t l n, cĩ năm đã xu t đư c 10 tri u ơ tơ các lo i. Các hãng ơ tơ n i ti ng c a M là: Ford, General motor, Chrysler, c a Nh t là: Missubisi, Toyota, Honda c a Pháp là Renault, Peugeot, c a Nga: Volga, Lada, Kamaz, Maz c a Thu ði n là: Volvo, Saab ; c a ð c là: Mercedes, BMW, Volkwagel (xem ph l c s 3) Năm 1992, trong t p chí th ng kê nh ng cơng ty n i ti ng th gi i đã cơng b , trong mư i cơng ty k ngh hàng đ u cĩ đ n 3 cơng ty s n xu t ơ tơ là GM, Ford, và Toyota, n u tính 20 cơng ty s n xu t hàng đ u trên th gi i thì cĩ đ n 7 cơng ty s n xu t ơ tơ. B ng 1.1. Các t p đồn s n xu t ơ tơ l n trên th g i STT Tên t p đồn Doanh s (tri u USD) S cơng nhân (ngư i) 1 GM 125.126 761.400 2 Ford 98.274 370.400 3 Toyota 64.516 69.849 4 Daimler – Benz 54.259 376.785 5 Fiat 47.751 303.238 6 Volkwagen 43.710 268.744 7 Nissan 40.217 129.546 2. Xu hư ng phát tri n c a cơng ngh ch t o ơ tơ trên th gi i a. Xu hư ng s d ng nh ng lo i nhiên li u trong ch t o ơ tơ Các ơ tơ hi n nay trên th gi i ch y u dùng nhiên li u xăng ho c diezen, m t s ơ tơ dùng khí ga, t t c các nhiên li u đĩ đ u là s n ph m c a cơng nghi p khai thác và ch bi n d u m , đây là lo i nhiên li u hố th ch. Nhiên li u hố th ch là lo i nhiên li u b c n ki t, theo d báo c a các nhà khoa h c lo i nhiên li u này s ch đ cung c p cho con ngư i trong th i gian ng n. V i m c đ tăng trư ng v s lư ng phương ti n trên th gi i cùng v i vi c gia tăng s d ng nhiên li u trong cu c s ng, hi n nay giá d u thơ đã đ t ngư ng trên 100USD m t thùng d u thơ vào nh ng ngày đ u c a năm 2008; giá d u thơ s cịn tăng r t cao trong th i gian t i, khi m c đ s d ng d u tăng cao, bên c nh đĩ lư ng d u ngày càng c n ki t. S d ng nhiên li u hố th ch gây ra ơ nhi m mơi trư ng trên di n r ng, làm bi n đ i khí h u tồn c u, vi c tìm ra các ngu n nhiên li u khơng ph i là nhiên li u hố th ch là m t v n đ l n đ i v i các nhà khoa h c, các nhà ch t o phương ti n v n t i đ c bi t là nhiên li u cho ơ tơ. NMTC VTOT • 12
- Xu hư ng s d ng nhiên li u hi n nay trên th gi i – S d ng nh ng lo i nhiên li u s ch và ti t ki m nhiên li u Bư c vào th k XXI, vi c s d ng đa d ng năng lư ng trong v n t i là m t trong hư ng đi m i cho vi c cung c p nhiên li u cho tương lai, ngu n năng lư ng thay th cho năng lư ng hố th ch (xăng d u) bao g m: hơi đ t, rư u ethanol, đi n, hydrogen Ngu n năng lư ng m i đĩ là hydrơ, hydrơ là m t lo i khí cĩ nhi t cháy cao nh t trong các lo i nhiên li u trong t nhiên và đã đư c s d ng làm nhiên li u đ phĩng các tàu vũ tr . ð c đi m quan tr ng c a hydro là trong phân t khơng ch a b t c nguyên t hố h c nào khác nên s n ph m cháy c a chúng ch là nư c đây là m t lo i năng lư ng s ch lý tư ng. Hydrơ là m t ngu n nhiên li u an tồn khơng gây b t c s c mơi trư ng nào cho con ngư i. Hydrơ đư c s n xu t t nư c và năng lư ng m t tr i, đây là ngu n năng lư ng vơ t n và cĩ kh p m i nơi trong vũ tr , vì v y đây là ngu n năng lư ng khơng b c n ki t, khơng m t qu c gia nào đ c quy n s h u ho c c nh tranh ngu n năng lư ng như đã t ng x y ra v i ngu n năng lư ng hố th ch. ð thu đư c hydrơ nh năng lư ng m t tr i cĩ hai phương pháp: phương pháp đi n phân nư c nh năng lư ng đi n m t tr i thơng qua các pin m t tr i và phương pháp quang đi n hố phân rã nư c nh năng lư ng b c x c a ánh năng m t tr i v i s cĩ m t c a ch t xúc tác. Hi n nay cĩ nhi u m u xe ch y b ng hydrơ và xe k t h p gi a đ ng cơ đ t trong b ng hydrơ và đ ng cơ đi n cĩ tên g i ghép (hybrid car) đây là dịng xe hồn tồn khơng cĩ khí x . Hi n nay m t s hãng ơ tơ n i ti ng như Honda, Ford, Mercedes đã trưng bày gi i thi u các s n ph m c a dịng xe này. – T p đồn ơ tơ Toyta đã gi i thi u nh ng chi c ơ tơ ch y b ng nhiên li u ethanol và xăng t i Braxin, nh ng chi c xe này cĩ th ch y b ng c hai lo i nhiên li u ethanol và xăng ho c b ng h n h p c a c hai lo i nhiên li u trên. Ethanol đư c làm t ngơ, mía đư ng, d u d a ho c m t s cây cơng nghi p khác, chính vì v y giá nhiên li u này r hơn r t nhi u so v i nhiên li u xăng (giá b ng m t n a), m t s qu c gia trên th gi i đã dùng lo i nhiên li u này như: Braxin, Malaixia – Xe ch y b ng năng lư ng m t tr i Trong th i đ i hi n nay vi c ng d ng khoa h c k thu t và th c t s n xu t r t ph bi n, phương ti n ch y b ng năng lư ng m t tr i khơng ch cịn trong phịng thí nghi m mà nĩ đã đư c đưa ra th c t , tuy nhiên hi n nay v i giá thành s n xu t ra ơ tơ dùng b ng năng lư ng m t tr i cịn quá cao, g p nhi u l n so v i giá c a ơ tơ thơng thư ng. Trong tương lai khi ngu n năng lư ng hố th ch khan hi m thì lo i phương ti n này s phát tri n và phát huy tác d ng. NMTC VTOT • 13
- Xe ơ tơ ch y b ng năng lư ng m t tr i Pin m t tr i Trư ng đ i h c Nouvelles (Ơxtrâylia) đã ch t o ra ơ tơ s d ng năng lư ng m t tr i đã ch y đư c c ly 700Km m i ngày trong th i gian 5 ngày v i v n t c trung bình 70 – 80 Km / h đ ch y t Tây sang ðơng Ơxtrâylia. Cơng ty Grupo MEN c a Mexico v a l p ráp và lưu hành th thành cơng xe khách 40 ch , tr ng t i 25 t n, ch y b ng năng lư ng m t tr i. Trên tr n xe đư c l p đ t m t t m pa–nen dài 26 mét l y năng lư ng m t tr i cung c p đ đi n c quy ho t đ ng. Xe cĩ th ch y v i t c đ t i đa 85Km / gi trong 10 gi liên t c trên đo n đư ng dài 500Km. – Xe ch y b ng khơng khí và xăng Các xe s d ng khơng khí nén đ đ y khơng khí và xăng vào xi lanh v i áp su t cao, trong m t s trư ng h p xe h t xăng nhưng v n cĩ th ch y đư c lúc đĩ khơng khí đư c đ y dư i áp su t m nh nên cĩ th thay nhiên li u đ t. Bính ch a khơng khí nén đư c ch t o d a trên cơng ngh đ c bi t, đĩ là cơng ngh ch t o các bình oxy l ng hay kinh khí l ng, bình ch a là bình nh a cĩ qu n s i cacbon nên cĩ kh năng ch u áp su t l n khơng gây phát n . Mơ tơ đư c n i v i đ ng cơ đi n, đ ng cơ này đư c dùng đ quay mơ tơ khi s d ng mơ tơ v i ch c năng máy nén khí cao c p và đĩng vai trị như m t máy đ , máy s c đi n cĩ tác d ng h tr năng lư ng cho phương ti n. Khơng khí đư c liên t c đ y vào xi lanh nên khơng khí nén b giãn ra và h p thu nhi t, do đĩ phương ti n càng ch y máy càng l nh, đi u này r t thu n l i đ i v i các nư c nhi t đ i như Vi t Nam (khi phương ti n ho t đ ng c n làm mát đ ng cơ) Hi n nay lo i phương ti n này đã đư c nghiên c u ng d ng t i vi t Nam do 3 thành ph n tham gia là đ i di n s Khoa h c cơng ngh thành ph H Chí Minh; T ng cơng ty Cơ khí V n t i Giao thơng TP H Chí Minh và ti n s Lê Sinh – Vi t ki u Pháp. NMTC VTOT • 14
- b. Gi m nh v t li u – V ch t o: đ ch t o, ơ tơ c n cĩ m t lư ng kim lo i và hao phí lao đ ng r t l n, bên c ch đĩ vi c ch t o ơ tơ đ đ m b o giá ơ tơ s n xu t ra v i giá thành th p t o đi u ki n gi m chi phí v n t i. Lư ng kim lo i đ c trưng cho s hồn thi n c a k t c u ơ tơ và là ch tiêu quan tr ng nh t c a m c k thu t c a ơ tơ. Ch tiêu chính đ đánh giá lư ng kim lo i đ ch t o ra ơ tơ là lư ng kim lo i riêng m r: Pk mt = (1.1) PT * L Trong đĩ: Pk – kh i lư ng khơ c a ơ tơ (Kg); PT – t i tr ng c a ơ tơ (Kg); L – quãng đư ng xe ch y đ n s a ch a l n (nghìn Km). Cơng ngh ch t o ơ tơ c n tho mãn các yêu c u sau đây: – Ơ tơ c n cĩ tính k th a v k t c u và cơng ngh ; – Cĩ m c đ th ng nh t hố cao c a các t ng thành, các c m và các chi ti t; – Cĩ tính cơng ngh cao; c n chú ý ph i cĩ s hài hồ v tính cơng ngh c a chi ti t, c a c m chi ti t và c a c ơ tơ. c. V tính c nh tranh – ð m b o m c cơng ngh ngang t m v i yêu c u hi n t i c a qu c t , m c cơng ngh c a ơ tơ đư c đánh giá b ng các ch tiêu: t i tr ng riêng và lư ng kim lo i riêng; tính ch t kéo, t c đ ; tính kinh t nhiên li u; tính an tồn c a k t c u; tính năng thơng qua; tính êm d u v n hành; đ tin c y; ch tiêu đi u khi n ơ tơ m t cách thu n ti n. – Cĩ b n quy n; – ð m b o s th a nh n qu c t ; – Phù h p v i các hi p đ nh qu c t ; – Phù h p v i yêu c u đ c trưng c a nư c nh p kh u; – ð m b o các ch tiêu v b o v mơi trư ng; – Tho mãn các tiêu chu n qu c t , tiêu chu n qu c gia và tiêu chu n ngành. 3. Xu hư ng kinh doanh ơ tơ trên th gi i – Cơng nghi p ơ tơ t i các nư c phát tri n đã bão hồ và chuy n d n sang các qu c gia đang phát tri n, các th trư ng khác là: Châu Á, Châu M Latin, Châu Phi. – Xu hư ng tồn c u hố trong kinh doanh ơ tơ (hãng GM là cĩ 34% c ph n trong hãng Isuzu; hãng Nissan liên doanh v i hãng Alfa Romeo. Xu hư ng sát nh p các hãng đ tr thành hãng l n (hãng Ford mua l i hãng Deawoo v i giá 6,9 t USD). Quan đi m c a ngư i M trong kinh doanh ơ tơ đĩ là: “N u chúng ta s mua xe ơ tơ c a h thì t t hơn h t là m i h vào đ đem l i vi c làm cho cơng nhân chúng ta”. Năm 1999, nhu c u tiêu th ơ tơ 7 nư c Trung Qu c, n ð , ðài Loan, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippine tăng 18 % so v i năm 1998 và đ t 3,17 tri u chi c. NMTC VTOT • 15
- Trong nh ng năm g n đây khi n n kinh t phát tri n, thu nh p c a ngư i dân tăng cao thì s lư ng ơ tơ tiêu th trên th gi i gia tăng hàng năm r t l n. Trong khi Nh t B n s m đ u tư vào ðơng Nam Á thì M và EU t p trung đ u tư vào Trung Qu c và n đ . Hãng GM đang xây d ng nhà máy t i Thái Lan, Toyota s n xu t t i Trung Qu c vào năm 2002, hãng Honda s n xu t t i Qu ng Châu, ð c cĩ xu hư ng đ u tư vào Malaysia. B ng1.2. S lư ng ơ tơ s n xu t t i m t s qu c gia năm 2005 ðơn v : Chi c STT Tên qu c gia S lư ng STT Tên qu c gia S lư ng 1 Nh t 8.353.880 6 Canada 2.221.580 2 M 6.339.300 7 Anh 1.503.570 3 ð c 4.829.927 8 Italia 1.370.420 4 Pháp 3.002.390 9 Mêhicơ 1.179.490 5 Hàn Qu c 2.378.780 10 Khác 9.588.330 T ng 42.142.000 4. Phát tri n m ng lư i đư ng và các cơng trình ph tr ph c v cho v n t i a. M c đ phát tri n m ng lư i đư ng ơ tơ đư c đánh giá b ng các ch tiêu sau: – Ch tiêu chi u dài đư ng trên 1000 Km 2 di n tích lãnh th : các nư c phát tri n, ch tiêu m t đ đư ng là 250 – 1000 Km đư ng ơ tơ trên 1000 Km 2, các nư c đang phát tri n là 100 – 250 Km đư ng ơ tơ trên 1000 Km 2, các nư c ch m phát tri n là dư i 100 Km đư ng ơ tơ trên 1000 Km 2. – Ch tiêu chi u dài đư ng ơ tơ tính trung bình trên 1000 dân: ch tiêu này đ t đư c m c trung bình v i ch s đ t 3 – 5 Km đư ng cĩ cĩ k t c u l p m t đ t tiêu chu n c p cao trên 1000 dân. – Ch tiêu chi u dài đư ng ơ tơ tính trung bình trên 1 phương ti n giao thơng: m ng lư i đư ng đ t tiêu chu n n u chi u dài đư ng tính trung bình cho m t ơ tơ là 50 mét đư ng; n u ch tiêu này đ t trong ph m vi 20 – 50 mét đư ng tính bình quân cho m t ơ tơ thì c n b sung thêm m ng lư i đư ng (c n xây d ng thêm các tuy n đư ng m i) và n u ch tiêu chi u dài đư ng đ t dư i 20 mét đư ng tính bình quân cho m t ơ tơ thì lúc đĩ m ng lư i đư ng ơ tơ thi u tr m tr ng d n đ n ách t c giao thơng. NMTC VTOT • 16
- B ng 1.3. M t s ch tiêu phát tri n k t c u h t ng trên th gi i Nhĩm nư c Ch tiêu ðơn v Thu nh p Trên Thu nh p trung bình trung bình cao GDP bình quân / ngư i USD 2.500 4.000 22.000 K t c u h t ng – ðư ng nh a Km / tr.ngư i 300–400 800–2000 6000–14000 – ði n tho i máy / 40 – 50 70 – 390 280 – 680 1000dân – C p đi n:h / t ng s % 40 – 50 70 – 100 95 – 100 – Dân đư c c p nư c / % 40 – 60 70 – 95 96 – 100 t ng s – T l dân s đơ th % 62 72 78 – T l tăng 1980 – 1992 % 3,2 3,0 0,8 [Ngu n: Báo cáo k t c u h t ng c a WB ] B ng 1.4. Phát tri n giao thơng v n t i Hàn Qu c Ch tiêu ðơn v 1973 1988 1992 (1) (2) (3) (4) (5) GDP bình quân / ngư i USD 396 4127 6749 T ng dân s Tri u ngư i 34 42 43,6 ðư ng cao t c ơ tơ Km 1013 1550 1600 (1) (2) (3) (4) (5) Xe ơ tơ bình quân / 100 dân Chi c 4,8 48 120 V n t i hàng hố T / ngư i 4,7 11,7 16 V n t i hành khách Lư t / ngư i 117 297 320 [Ngu n: Niên giám Th ng kê Hàn Qu c] 1.2.2 TÌNH HÌNH PHÁT TRI N C A V N T I Ơ TƠ T I VI T NAM Tr i qua quá trình đ u tranh và xây d ng, Vi t Nam đã hình thành m t m ng lư i n i li n các trung tâm giao thơng c a đ t nư c. M t m ng lư i đư ng t t là m ng lư i cĩ hình d ng phù h p v i các hư ng v n chuy n hành khách và hàng hố ch y u. Sau đĩ trình đ trang b c a t ng tuy n ph i đáp ng nhu c u v n chuy n đ t ra cho nĩ. Giao thơng v n t i c a Vi t Nam phát tri n ch y u trong th i kỳ Pháp thu c, t đ u th k XX. Trong ba th p k đ u c a th k XX ngư i Pháp đã hồn thành vi c xây NMTC VTOT • 17
- d ng m ng lư i giao thơng v n t i trên cơ s m t m ng lư i giao thơng v n t i h u như khơng cĩ gì dư i th i phong ki n Vi t Nam. Tồn b h th ng đư ng b , đư ng s t, các h i c ng, c ng hàng khơng cịn t n t i đ n ngày nay đ u đư c thi t k trong th i kỳ này do ngư i Pháp đ u tư kinh phí thi cơng nh m m c đích khai thác và bĩc l t thu c đ a, bi n ðơng Dương thành th trư ng tiêu th hàng hố c a nư c Pháp. B t đ u t nh ng chính sách kinh t xã h i c a Pơn ðume (tồn quy n c a Pháp t i ðơng Dương) cho đ n nh ng năm 30 c a th k XX, h th ng đư ng b c a ðơng Dương cĩ t ng chi u dài là 33.600 Km đã đư c đưa vào khai thác, hàng trăm cây c u kiên c cĩ chi u dài trên 100 mét đã đư c xây d ng. Năm 1912 là năm kh i cơng xây d ng nhi u tuy n đư ng b t i ðơng Dương; đ n 1918 quy ho ch m ng lư i đư ng b đã đư c duy t bao g m 17 tuy n đư ng; năm 1928 tồn ðơng Dương cĩ 7.479 xe du l ch, 1.532 xe t i; năm 1938 cĩ 16.000 xe du l ch, 2.250 xe t i và máy kéo, 1.900 xe v n t i cơng c ng. M ng lư i giao thơng v n t i phân b khơng đ ng đ u, ch y u t p trung đ ng b ng, duyên h i, đ ng b ng ven bi n phía ðơng t p trung các nút giao thơng v n t i quan tr ng hình thành m ng lư i giao thơng v n t i v i nhi u hình th c v n t i khác nhau. Trong khi đĩ các t nh mi n núi và trung du nh t là các t nh mi n núi Tây B c và Vi t B c đư ng sá ít đư c xây d ng, đây ch y u là các tuy n đư ng nh h p dùng cho các lo i xe thơ sơ, và ch đi l i đư c trong m t mùa. Trong nh ng năm 60, 70 c a th k XX t i mi m Nam, ngân sách c a M chi t i hàng t USD vào mi n Nam Vi t Nam, n n kinh t phát tri n ch y u ph c v cho chi n tranh và nhu c u cho t ng l p trên trong xã h i, giao thơng v n t i ch y u phát tri n m ng lư i đư ng b và hàng khơng. Các tuy n đư ng b đư c xây d ng r t t t theo tiêu chu n c a các tuy n đư ng b qu c t , các tuy n đư ng quân s cũng đư c xây d ng trong th i gian này, các tuy n đư ng đ t tiêu chu n k thu t cao ví d xa l Sài Gịn – Biên Hồ Các c u đư ng b đư c xây d ng v ng ch c khơng nh ng đ m b o nhu c u c a phát tri n kinh t mà cịn đáp ng cho nhu c u c a quân s . T năm 1986 tr l i đây, n n kinh t phát tri n theo chi u hư ng kinh t th trư ng cĩ s ki m sốt c a nhà nư c, nhà nư c cĩ nh ng chính sách nh t đ nh đ i v i kinh t đ c bi t trong đ i ngo i. Nhà nư c ta đã m r ng quan h v i các qu c gia trên th gi i v i tinh th n h p tác cùng cĩ l i và khơng nh hư ng đ n ch quy n c a m i qu c gia. Trên cơ s đĩ r t nhi u nhà đ u tư nư c ngồi đã đ u tư vào Vi t Nam làm cho n n kinh t c a Vi t Nam cĩ nh ng bư c ti n đáng k . Giao thơng v n t i cĩ nh ng bư c phát tri n vư t b c, do cĩ đ u tư c a nư c ngồi cho nên h th ng đư ng sá và các cơng trình ph c v đư c nâng c p và m r ng, vi c đ u tư cho các cơng trình và phương ti n đã mang l i cho giao thơng v n t i c a Vi t Nam nh ng ti n b đáng k . Các tuy n đư ng qu c l đã đư c m r ng, vi c xố b các cây c u trên các tuy n qu c l làm cho giao thơng v n t i thu n ti n hơn. T i Vi t Nam, năm 1991 cĩ th coi là năm đ u tiên c a cơng nghi p ơ tơ Vi t Nam, v i gi y phép c p cho liên doanh l p ráp ơ tơ đ u tiên cơng ty liên doanh Mekong. ð n cu i năm 1996 cĩ 14 liên doanh v i t ng cơng su t là 168.000 xe / năm, v i t ng v n đ u tư là 850 tri u USD, cơng su t các dây chuy n t 1.700 ÷ 20.000 xe / năm. NMTC VTOT • 18
- Tính đ n tháng 08 năm 2007 theo th ng kê c a C c ðăng ki m Vi t Nam, c nư c cĩ 766.000 ơ tơ đang lưu hành, trong đĩ ch y u t p trung t i 2 thành ph l n là th đơ Hà N i và thành ph H Chí Minh. S xe quá niên h n khơng đư c lưu hành ph i lo i b hàng năm kho ng 2%, s đăng ký hàng năm tăng 15% / năm. Cơ c u xe ơ tơ hi n Vi t Nam là xe con: 32%, xe t i 32%, xe buýt 16% và xe khác 20%. Nhu c u hàng năm c a Vi t Nam kho ng 35.000 xe bao g m c xe đã qua s d ng (second hand), nhu c u xe con hàng năm c a Vi t Nam kho ng 6.000 – 8.000 xe / năm. 1.3. CÁC TÁC NGHI P C A QUÁ TRÌNH S N XU T V N T I V n t i là m t quá trình s n xu t, bao g m nhi u y u t h p thành, m i y u t là m t m t xích c a quá trình s n xu t v n t i. Quá trình s n xu t c a v n t i ba cơng vi c đư c th c hi n liên ti p: X p hàng lên phương ti n (ho c hành khách lên xe đi m đ u) đ a đi m g i hàng, v n chuy n hàng hố (ho c hành khách) t đi m g i đ n đi m ti p nh n, d hàng kh i phương ti n đi m nh n (hành khách xu ng xe đi m cu i). 1. Các tác nghi p c a quá trình v n t i hàng hố a. Tác nghi p x p hàng: Bao g m các cơng vi c – Chu n b hàng t i nơi giao hàng bao g m: Phân lo i, đĩng gĩi hàng hố; phân hàng hố theo lu ng tuy n và theo ngư i nh n hàng; – X p hàng lên phương ti n bao g m: Cân, đong, đo, đ m hàng hố; ki m đ nh hàng hố; ch ng bu c hàng và đ nh v hàng hĩa; – Hồn thành các th t c gi y t c n thi t đ giao nh n hàng hố trong quá trình v n t i. b. Tác nghi p di chuy n: Bao g m các cơng vi c – L a ch n phương ti n phù h p v i lo i hàng và kh i lư ng hàng; – L p hành trình v n chuy n; – ð m b o an tồn trong v n chuy n hàng hĩa bao g m: An tồn cho phương ti n v n t i; an tồn cho lái xe; an tồn cho hàng hĩa; an tồn cho các cơng trình trên đư ng và an tồn cho các phương ti n cùng tham gia giao thơng trên đư ng; – B n thân quá trình di chuy n hàng hĩa đư c đ c trưng b i v n t c k thu t c a phương ti n; t ch c th c hi n nh m đ m b o theo th i gian bi u và bi u đ v n hành; đ m b o ch t lư ng v n t i; – Cơng tác cung c p nguyên, nhiên li u cho quá trình v n t i như: Xăng, diezen, d u m . Các tr m cung c p xăng d u dùng đ cung c p cho xe ơ tơ nhiên li u khai thác và là doanh nghi p thương m i, các tr m này ngư i ta ti p nhiên li u, tra d u m cho các ơ tơ, thêm nư c vào b làm mát và ki m tra áp su t l p. Ngồi ra các tr m cịn cung c p v t li u bơi trơn, d u gi m ch n, v t tư ph tùng cho ơ tơ, tr m cũng cung c p các d ch v ăn u ng và làm nh ng tác đ ng k thu t đơn gi n cho phương ti n. Các tr m cung c p xăng d u cũng phân thành hai lo i: Lo i trong thành ph và lo i trên đư ng, quy mơ NMTC VTOT • 19
- c a các tr m cung c p xăng d u đư c đo b ng s lư ng cung c p t i đa trong m t ngày đêm. – Cơng tác đ m b o tình tr ng k thu t c a phương ti n đ ph c v cho quá trình v n t i. c. Tác nghi p d hàng: Bao g m các cơng vi c – Tìm hi u đ a đi m d hàng bao g m đi u ki n đư ng sá; kho bãi; phương ti n x p d ; đi u ki n làm vi c nơi d hàng – Xác đ nh kh i lư ng hàng, t l và kh i lư ng hàng hĩa hao h t – D hàng: Tháo hàng, ch ng bu c, b t thùng xe, d hàng – L p hĩa đơn giao hàng. 2. Các tác nghi p c a quá trình v n t i hành khách V i v n t i hành khách bao g m các tác nghi p sau đây: Trong v n t i hành khách v i các tuy n v n t i n đ nh trong th i gian dài ph i đư c s th a thu n gi a hai đ a phương c a tuy n v n t i, phương ti n và hành trình v n chuy n đư c xác đ nh phù h p v i nhu c u v n chuy n hành khách trên tuy n. a. Tác nghi p khách lên xe t i b n đ u: Bao g m các cơng vi c – ðưa xe vào v trí x p khách t i b n xe; – Bán vé và thơng báo cho hành khách v th i gian, l ch trình xe ch y ; – Khách lên xe; s p x p hành lý, hàng hĩa c a hành khách trên xe và n đ nh ch ng i c a hành khách. b. Tác nghi p v n chuy n Tác nghi p v n chuy n đ i v i v n t i hành khách gi ng như v n t i hàng hĩa, tuy nhiên đây là vi c v n chuy n hành khách cho nên y u t an tồn v n chuy n đư c đ t ra r t ch t ch . Ngồi ra đ i v i v n t i hành khách cịn cĩ thêm các vi c sau đây: Các đi m d ng đ d c đư ng đ ph c v cho hành khách lên xu ng, ăn ngh và gi i quy t các nhu c u cá nhân. Các đi m d ng đ đ i v i v n t i ơ tơ bao g m các đi m d ng k thu t và các đi m d ng thơng thư ng khác. c. Tác nghi p khách xu ng xe b n cu i – ðưa xe vào v trí tr khách trong b n; – Xem xét hành lý và hàng hĩa c a khách (n u cĩ); – Khách xu ng xe. T t c các y u t c a quá trình v n t i đ u di n ra trong khơng gian (v trí) và th i gian khác nhau và t o nên s n ph m v n t i. 1.4. CÁC ðI U KI N KHAI THÁC V N T I Hi u qu s d ng phương ti n v n t i ơ tơ ph thu c vào s hồn thi n k t c u c a nĩ và ph thu c vào s phù h p v i đi u ki n khai thác. ði u ki n khai thác xe bao g m t t c nh ng nhân t tác đ ng vào quá trình làm vi c c a phương ti n. Quá trình s n xu t v n t i di n ra bên ngồi doanh nghi p nên các nhân t tác đ ng h t s c đa d ng và ph c t p. M i m t đi u ki n đĩ đ u nh hư ng đ n vi c s d ng xe, qua đĩ nh NMTC VTOT • 20
- hư ng đ n năng su t và giá thành v n t i. Vì v y c n ph i nghiên c u các đi u ki n khai thác, n m v ng nh hư ng c a chúng t i cơng tác v n t i đ căn c vào các đi u ki n đĩ mà ch n đư c các lo i xe thích h p, t ch c v n t i h p lý nâng cao hi u qu s d ng xe mà cũng t đĩ mà đ ra nh ng yêu c u v k t c u phương ti n. 1.4.1. ðI U KI N KINH T – XÃ H I Bao g m các y u t v phương th c s n xu t c a xã h i; các lo i hình doanh nghi p tham gia vào quá trình s n xu t; các chính sách c a Chính ph Các ch tiêu đánh giá s phát tri n kinh t bao g m: 1. Thu nh p a. T ng s n ph m qu c dân (GNP) T ng s n ph m qu c dân là ch tiêu thư ng đư c dùng đ so sánh, đánh giá quy mơ, m c đ phát tri n kinh t và m c s ng gi a các qu c gia. GNP là t ng giá tr tồn b các s n ph m cu i cùng và các ho t đ ng d ch v đư c t o ra hàng năm c a m i qu c gia, khơng k các s n ph m trung gian và các ph n giá tr ph i chi tr cho ngư i nư c ngồi, nhưng l i bao g m c ph n giá tr đư c t o ra nư c ngồi mà thu c quy n s h u c a ngư i trong nư c. Ch tiêu này thư ng đư c tính cho các qu c gia cĩ đ u tư ra nư c ngồi nhi u hơn đ u tư c a nư c ngồi vào trong nư c, đĩ là các qu c gia cĩ n n kinh t phát tri n, và thư ng dùng v n và các cơng ngh tiên ti n đ u tư ra nư c ngồi đ thu l i l i nhu n. b. T ng s n ph m trong nư c (t ng s n ph m qu c n i GDP) T ng s n ph m trong nư c là ch tiêu so sánh cũng đư c dùng như GNP ho c thay th cho GNP. T ng s n ph m trong nư c g m t ng giá tr tồn b các s n ph m cu i cùng và các ho t đ ng d ch v làm ra hàng năm c a m i qu c gia ch khác ch GDP khơng g m nh ng giá tr c a ngư i trong nư c làm ra nư c ngồi nhưng l i g m c ph n giá tr c a ngư i nư c ngồi làm ra trong lãnh th qu c gia. Ch tiêu GNP nh n m nh ch s h u c a các giá tr đư c t o ra b t k đư c t o ra v trí nào. Cịn ch tiêu GDP nh n m nh khía c nh khơng gian lãnh th c a các giá tr đư c t o ra, b t k nĩ thu c v ai, v qu c gia nào. c. Bình quân GNP / ngư i ho c GDP / ngư i Là tiêu th c khá rõ đ ch ra m c s ng v t ch t trung bình (m c tiêu dùng) c a m i qu c gia và s chênh l ch gi u nghèo v đ i s ng v t ch t gi a các qu c gia c a các khu v c trên th gi i. GDP và GNP đư c tính theo đ ng ti n riêng c a m i qu c gia sau đĩ đ i qua USD theo t giá h i đối chính th c gi a hai lo i ti n nhưng trên th c t giá tr s c mua c a m i đ ng USD m i qu c gia khác nhau và l i càng khác so v i M do đĩ khơng đánh giá đúng đư c sát th c t m c tiêu dùng gi a các qu c gia. Vì v y đ u th p k 90 th k XX Liên Hi p Qu c đưa ra phương pháp tính GDP c a m i Qu c gia theo s c mua tương đương (PPP) hay đ ng giá s c mua, làm cho k t qu so sánh g n đúng v i th c t hơn. NMTC VTOT • 21
- B ng1.4 Các qu c gia cĩ GNP / ngư i cao nh t th gi i (USD / ngư i năm) TT Tên qu c gia GNP / STT Tên qu c gia GNP / ngư i ngư i 1 Thu Sĩ 36.230 10 Ph n Lan 22.980 2 Luyc xămbua 35.260 11 Pháp 22. 300 3 Nh t 28.220 12 Vương qu c r p 22.200 4 Thu ði n 26.780 13 Áo 22.110 5 ðan M ch 25.930 14 B 20.880 6 Na Uy 25.800 15 Hà Lan 20.590 7 Ai xơlan 23.670 16 Italia 20.510 8 M 23.120 17 Canađa 20.320 9 LB ð c 23.030 B ng1.5 Các qu c gia cĩ GDP / ngư i th p nh t th gi i (USD / ngư i năm) TT Tên qu c gia USD / ngư i TT Tên qu c gia USD / ngư i 1 Mơdămbich 60 10 Sat 220 2 Tandania 110 11 Banglađet 220 3 Êthiơpi 110 12 Mađagaxca 230 4 Xiêria Lêơn 170 13 Ruanđa 250 5 Nêpan 170 14 Lào 250 6 Daia 210 15 Dămbia 290 7 Malauy 210 16 BuơckinaPhaxơ 300 8 GhinêBit xac 210 17 Nigiê 300 9 Burundi 210 18 Mali 300 M c tăng trư ng thu nh p trên đ u ngư i nh hư ng đ n nhu c u v n chuy n hàng hố và hành khách, khi GDP tăng đ i s ng c a ngư i dân tăng lên nhu c u tiêu dùng hàng hố và nhu c u đi l i tăng lên, nhu c u này tăng c v s lư ng và ch t lư ng, các doanh nghi p v n t i c n ph i tăng v s lư ng và ch t lư ng d ch v v n t i đ đáp ng nhu c u. Thu nh p tăng lên nhanh chĩng qua các giai đo n kèm theo đĩ là s giai tăng các phương ti n v n t i trong đĩ ch y u là gia tăng các phương ti n cá nhân đ c bi t t i các NMTC VTOT • 22
- đơ th . T c đ tăng trư ng c a xe máy các thành ph l n Châu Á trong th p k v a qua là 10 ÷ 30% / năm và c a ơ tơ con cá nhân là t 6 ÷ 20% / năm. ði n hình là Bangkok (Thái Lan): s lư ng xe con cá nhân năm 1978 là 250.000 xe, năm 1991 là 1.100.000 xe (tăng 4,4 l n sau 13 năm) nhưng đ n năm 1998 đã là x p x 4.000.000 xe (so v i năm 1991 tăng 3,6 l n ch sau 7 năm). Tính bình quân c 3 ngư i dân cĩ m t xe con cá nhân. 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 i i s a a ok n i k karta k ndo Par umb Manila Ja ng Tokyo wYor M a Lo Shangh B Ne ualaLumpur K Hình1.1 . S lư ng ơ tơ tính trên 1000 dân c a m t s thành ph (năm 1995) 2. Cơ c u kinh t (%GDP) Cơ c u kinh t là m t tiêu th c ph n ánh đ c trưng trình đ phát tri n và s c m nh kinh t c a m i qu c gia và m i vùng. ðây là t tr ng tương quan gi a nhĩm ngành (3 khu v c) kinh t : Nơng ngh p (k c lâm ngư nghi p), cơng nghi p (k c xây d ng cơ b n) và d ch v (bao g m m i ho t đ ng kinh t h u ích ngồi nơng nghi p và cơng nghi p). Nh ng qu c gia cĩ cơng thương m i d ch v chi m t tr ng l n là nh ng qu c gia cĩ n n kinh t phát tri n m nh và thu nh p cao. NMTC VTOT • 23
- B ng 1.6 Cơ c u GDP c a m t s qu c gia Nơng Cơng D ch v TT Tên qu c gia nghi p nghi p (%) (%) (%) (1) (2) (3) (4) (5) 1 Tồn th gi i 5 32 63 (1) (2) (3) (4) (5) 2 Các nư c thu nh p cao 3 31 66 3 Các nư c thu nh p trung bình 12 37 51 4 Các nư c thu nh p th p 31 33 36 5 Châu Phi Xahara 30 25 45 6 Nam Á 29 24 47 7 Vi t Nam 27,5 30,1 42,4 Cơ c u kinh t làm thay đ i cơ c u lao đ ng, ngành ngh c a dân cư: Cơ c u kinh t chuy n d ch t nơng nghi p sang cơng nghi p và d ch v (đ i v i các qu c gia phát tri n và là xu hư ng phát tri n c a t t c các qu c gia trên th gi i) đã chuy n lao đ ng t kh i kinh t này sang kh i kinh t khác (chuy n lao đ ng nơng nghi p sang lao đ ng cơng nghi p và d ch v ). Dư i tác đ ng c a ti n b khoa h c k thu t, s lư ng lao đ ng đư c đào t o và h c ngh tăng lên khơng ng ng, vai trị c a con ngư i trong lao đ ng đư c thay đ i, lao đ ng đư c cơ gi i hố, t đ ng hố. Các đi m dân cư thu n tuý s n xu t nơng nghi p s gi m, các trung tâm s n xu t cơng nghi p, ti u th cơng nghi p, du l ch, d ch v , thương m i phát tri n và gia tăng nhanh chĩng. Cơ c u kinh t thay đ i kích thích s gia tăng c a d ch chuy n dân cư và trao đ i lao đ ng, hình thành các khu dân cư, các khu cơng nghi p, các khu mua s m, khu vui chơi gi i trí lao đ ng làm vi c nh ng khu xa nơi dân cư, nhu c u đi l i tăng lên, địi h i gia tăng các phương ti n v n t i trong đĩ cĩ ơ tơ đ đáp ng nhu c u gia tăng đĩ. 3. Dân cư và ngu n lao đ ng Vi t Nam Dân cư c a Vi t Nam cĩ nh ng đ c đi m sau đây: – Vi t Nam là m t qu c gia đơng dân, m t đ dân s cao; – Dân s Vi t Nam thu c lo i dân s tr , 50% dân s đ tu i dư i 25; Giá tr c a ngu n lao đ ng ngồi vi c đánh giá vào s lư ng thì cịn căn c vào ch t lư ng ngu n lao đ ng như: Tay ngh , trình đ văn hố và khoa h c k thu t. – Dân cư phân b khơng đ ng đ u gi a các vùng trong c nư c: Phân b dân cư Vi t Nam cịn chênh l ch l n gi a đ ng b ng v i trung du và mi n núi, đ c bi t là NMTC VTOT • 24
- phân b khơng đ ng đ u gi a khu v c thành th và nơng thơn t o nên s c ép r t l n v dân s đ i v i các đơ th do s gia tăng dân s gây ra. ð c đi m phân b dân cư này th hi n n n kinh t c a Vi t Nam ch y u cịn d a vào nơng nghi p cịn ph thu c nhi u vào y u t đ a hình, thu văn, th như ng. Tài nguyên thiên nhiên r t khác nhau gi a các vùng đã nh hư ng rõ nét t i phân b dân cư và kinh t Vi t Nam. Vi t Nam hi n nay dân cư đơ th chi m 23,6% (s li u đi u tra năm 1999), d báo đ n năm 2010 là trên 30% v i t c đ tăng b ình quân là 3,5 ÷ 4% / năm. Theo ngh quy t c a ð ng c ng s n Vi t Nam đ n năm 2020 Vi t Nam cơ b n tr thành nư c cơng nghi p, lúc đĩ lao đ ng nơng nghi p dư i 20% trong t ng s và giá tr đĩng gĩp c a cơng nghi p ph i chi m tuy t đ i s trong GDP. Xu th c a m t xã h i phát tri n là gi m cơ c u v m t tương đ i c a s n xu t nơng nghi p trong n n kinh t , tăng t l c a cơng nghi p và d ch v . Mu n như v y ph i chuy n d ch cơ c u lao đ ng, s chuy n d ch b ng hai cách: Chuy n d ch tuy t đ i nghĩa là đưa lao đ ng v các khu cơng nghi p, đưa lao đ ng đi xu t kh u lao đ ng, đưa lao đ ng v thành ph đây là hư ng chuy n d ch t t nhiên khơng tránh kh i; th hai d ch chuy n t i ch nghĩa là đưa cơng nghi p v nơng thơn, phát tri n làng ngh đây là hư ng đi ch y u c a các n ư c cơng nghi p cĩ t l dân nơng nghi p th p. 4. Các y u t khác – Phong t c t p quán, thĩi quen đi l i c a ngư i dân: ð i v i m i vùng ngư i dân thư ng cĩ s thích s d ng m t lo i phương ti n nào đĩ. S thích c a h thư ng xu t phát t s an tồn, thu n ti n khi đi l i cũng như các ch tiêu thu c v t ch c v n t i như: ð chính xác v th i gian, gi đi, gi đ n, th i gian giãn cách gi a 2 chuy n, như v y các doanh nghi p v n t i c n n m rõ các y u t này đ b trí ch y xe h p lý đáp ng nhu c u đi l i c a nhân dân. – S c nh tranh trên th trư ng: Trong n n kinh t th trư ng hi n nay đ t n t i các doanh nghi p c n ph i kh ng đ nh đư c uy tín c a minh thơng qua ch t lư ng s n ph m mà mình cung c p. ð i v i v n t i t ch c v n t i t t là m t trong các bi n pháp đ nâng cao ch t lư ng s n ph m và nâng cao uy tín c a doanh nghi p trên th trư ng. – Ch đ chính sách c a Nhà nư c: Các chính sách c a chính ph nĩi chung v kinh t và các chính sách v v n t i nĩi riêng. Chính ph c n xây d ng các nguyên t c, tiêu chu n m u, th l nh m tăng cư ng s ph i h p gi a các phương th c v n t i v i nhau, gi a v n t i và khách hàng, đ nh hư ng phát tri n các lo i hình v n t i phù h p v i t ng vùng c th . Các doanh nghi p v n t i c n quan tâm t i t t c các quy đ nh đ cĩ th t ch c v n t i cĩ hi u qu đúng theo pháp lu t. Chúng ta c n nghiên c u, phân tích, đánh giá t t c các y u t v kinh t xã h i đ t đĩ đưa ra các gi i pháp đ i v i các nhân t c a đi u ki n v kinh t xã h i nh m đ m b o ph c v cho nhu c u đi l i c a hành khách t t hơn v i chi phí nh nh t, nâng cao hi u qu s n xu t kinh doanh c a các doanh nghi p. NMTC VTOT • 25
- 1.4.2. ðI U KI N V N T I ði u ki n v n t i ch ra nh ng đ c đi m, yêu c u c a đ i tư ng v n t i nh hư ng t i cơng tác t ch c v n t i như th nào. Nĩ ch y u bao g m: – Tính ch t v n t i; – Lo i hàng và đ c đi m; – T tr ng và kh i lư ng hàng hố; – Th i h n v n chuy n; – Khu v c v n chuy n và c ly v n chuy n; – ði u ki n x p d ; – ði u ki n hành khách; – ði u ki n b n bãi; B n ơ tơ khách và gara ơ tơ cĩ ch c năng ph c v giao thơng b ng ơ tơ buýt liên t nh, b n ơ tơ đư c b trí trên các đư ng trong thành ph và các đi m dân cư đơng, các đi m d ng thơng qua và đi m d ng cu i cùng c a ơ tơ buýt cĩ cư ng đ phương ti n tương đ i ít. Các b n ơ tơ xây d ng trong nh ng thành ph l n, n ơi t p trung l i các đi m cu i cùng c a giao thơng b ng ơ tơ buýt cĩ cư ng đ xe ch y cao. Kh năng thơng qua c a các b n xe ơ tơ hành khách đư c xác đ nh b ng s lư ng hành khách r i b n trong m t đơn v th i gian. Các b n xe ơ tơ hành khách th c hi n các ch c năng ph b sung đ ph c v lái xe và hành khách: căng tin, đi n tho i, Tr m ơ tơ hàng dùng đ t p k t, b o qu n, ghép b và phân phát hàng, ph c v v n chuy n liên t nh, liên vùng và v n chuy n theo tuy n đư ng và đư c phân ra thành các tr m thành ph và các tr m trung chuy n. các tr m ơ tơ hàng ngư i ta ti p nh n, cân, d hàng, ch t hàng, chuy n t i hàng và g i hàng đi, mĩc n i rơmoĩc, làm th t c v n chuy n, kho tàng và tác nghi p nh n g i hàng, ph c v lái xe và trong trư ng h p c n thi t cĩ c phương ti n v n t i. Quy mơ c a tr m đư c xác đ nh b ng lư ng hàng luân chuy n và s c ch a c a kho tàng cũng như b ng s lư ng phương ti n v n t i cùng m t lúc cĩ trên đ a h t c a chúng. Phương pháp t ch c v n t i hành khách và hàng hố cĩ nh ng yêu c u khác nhau, v n t i trong thành ph và ngo i thành, v n t i đư ng ng n và đư ng dài cĩ nh ng yêu c u khác nhau. Ngồi ra cơng tác t ch c v n t i ơ tơ đ i v i các ngành kinh t cũng cĩ nh ng đ c đi m khơng gi ng nhau. ð c đi m c a v n t i trong thành ph là c ly ng n m t đ giao thơng cao, lu ng hành khách bi n đ ng nhi u theo th i gian và khơng gian, nhi u lo i hàng, lu ng hàng tương đ i n đ nh, đư ng sá t t cho nên doanh nghi p v n t i cĩ th căn c vào nh ng nhi m v khác nhau mà phân cơng chuyên mơn hố ho c s d ng các lo i xe chuyên d ng. V n t i đư ng ng n ch y u là v n chuy n trên nh ng tuy n đư ng nhánh, giao lưu hàng hố gi a nơng thơn và thành th , v n t i trong m t khu v c nh , đi u ki n đư ng sá tương đ i ph c t p, lư ng hàng hố và hành khách cĩ tính ch t theo mùa. Do đĩ tính năng thơng qua, tính cơ đ ng, tính v ng ch c c a xe ph i đ t yêu c u cao. V n t i đư ng dài ch y u là liên t nh, trên các tr c chính cũng cĩ khi đ h tr cho đư ng s t trên c ly ng n. ð c đi m c a lo i này cĩ tính đ nh kỳ, kho ng cách l n, NMTC VTOT • 26
- t c đ cao nên cĩ th t ch c ch y xe đ nh kỳ, dùng đồn xe cĩ tr ng t i l n. V n t i b ng ơ tơ trên đư ng dài cũng đư c th c hi n đ hồn thành m t nhi m v trong th i gian nh t đ nh. Yêu c u v n chuy n c a các ngành kinh t đ i v i v n t i ơ tơ cũng cĩ khác nhau, ví d ngành bưu đi n yêu c u xe cĩ tính cơ đ ng cao, t c đ l n, tr ng t i khơng c n l n nhưng dung tích thùng xe ph i l n và cĩ mui kín. Kh i lư ng và t tr ng hàng hố quy t đ nh cách t ch c v n t i, cơ khí hố x p d , tr ng t i xe khác nhau. D a trên nh ng yêu c u khác nhau đĩ mà ch t o ra nh ng lo i xe chuyên d ng thích h p. 1.4.3. ðI U KI N T CH C K THU T ði u ki n t ch c k thu t là ch nh hư ng c a m t s nhân t v m t t ch c (như ch đ ch y xe, ch đ và t ch c cơng tác c a lái xe, ch đ b o dư ng s a ch a ) và nh hư ng c a m t s nhân t v m t k thu t (như cơng tác b o qu n xe, trình đ hồn thi n v thi t b b o dư ng s a ch a, tình hình cung c p nhiên li u ) đ n cơng tác v n t i. 1. Ch đ b o qu n phương ti n Các gara dùng đ gi gìn phương ti n v n t i, bao g m các cơng vi c gi gìn, b o qu n, b o dư ng k thu t theo đ nh kỳ và ti u tu. Các gara cĩ th ph c v nhi u lo i phương ti n khác nhau và cĩ th th c hi n các n i dung cơng vi c các m c khác nhau. Nhưng nĩi chung ch c năng chính c a gara là gi gìn và b o qu n phương ti n, trong th c t cĩ b n phương pháp b o qu n thư ng đư c áp d ng: – B o qu n kín trong gara sư i m; – B o qu n kín trong gara khơng sư i m; – B o qu n n a kín dư i mái che; – B o qu n l thiên trong bãi. Phương pháp b o qu n trong gara sư i m gi cho phương ti n v n t i kh i b t kỳ tác đ ng nào (khí h u l nh, tuy t, mưa giĩ, b i); phương pháp b o qu n trong gara khơng sư i m giúp phương ti n tránh đư c các tác đ ng bên ngồi tr nh hư ng c a nhi t đ ; phương pháp b o qu n n a kín dư i mái che giúp cho phương ti n tránh đư c các tác đ ng t nhi t đ và giĩ. Phương pháp b o qu n l thiên khơng h n ch đư c nh hư ng c a b t c tác đ ng bên ngồi nào. Thơng thư ng phương pháp b o qu n trong gara cĩ sư i m ch áp d ng đ i v i nh ng khu v c cĩ khí h u l nh, r t l nh, tuy nhiên ch b t bu c đ i v i các xe ơ tơ cĩ yêu c u v đ tin c y cao (ơ tơ c u thương, ơ tơ ch a cháy ). M c dù phương pháp b o qu n l thiên cĩ m t s như c đi m tuy nhiên đây là phương pháp đư c áp d ng r ng rãi đ i v i các xe ơ tơ t i trong t t c các trư ng h p khi b h n ch v v n đ u tư cơ b n, ho c s c n thi t t m th i t ch c khai thác, ho c vi c khai thác b gián đo n. Hơn n a xu hư ng phát tri n là t p trung vào các phương pháp và phương ti n khơng địi h i các trang thi t b c a ch b o qu n, c th là vi c áp d ng d u mùa đơng, ch t ch ng đơng, ch t l ng kh i đ ng, các thi t b đ c i thi n s t o h n h p và các thi t b làm nĩng đ kh i đ ng ơ tơ đư c d dàng. NMTC VTOT • 27
- 2. Ch đ khai thác xe Ch đ khai thác c a phương ti n v n t i bao g m: đ dài ngày làm vi c c a phương ti n v n t i, s lư ng xe ơ tơ làm vi c đ ng th i, chu kỳ đưa xe ra làm vi c, quay tr v . Ch đ ch y xe c a v n t i ơ tơ d a vào hành trình bình quân m i năm, m i tháng hay m i ngày đêm trong k ho ch, d a vào lo i hàng, kh i lư ng hàng hố, ki u xe và s lư ng xe hi n cĩ mà đ nh ra. Nĩi chung cĩ ch đ ch y xe m t ca, hai ca ho c su t c ngày đêm, ch đ ch y xe cĩ tác d ng đ n vi c s d ng xe. Tính quy lu t c a nhi m v v n t i trên m i tuy n đư ng do tình hình giao lưu hàng hố và hành khách quy t đ nh, nĩ cĩ quan h đ n vi c s d ng xe h p lý. Ch đ làm vi c c a phương ti n v n t i s xác đ nh s lư ng v trí b o qu n c n thi t và phân b c a chúng theo th i gian b o qu n. Phương ti n v n t i cĩ th đư c khai thác m t cách gián đo n ho c liên t c trong gi i h n ngày đêm. 3. Ch đ b o dư ng s a ch a phương ti n Nhu c u BDSC c a phương ti n v n t i ph thu c tr c ti p vào cơng d ng và tr ng t i, đ c tính nhu c u v n chuy n, m c đ phát tri n c a k t c u phương ti n, s phù h p c a nhiên v t li u khai thác, cư ng đ khai thác , tình tr ng k thu t c a phương ti n, m c đ k p th i c a vi c gi gìn b o qu n xe và trình đ lái xe. Vi c hồn thi n k t c u phương ti n, c i thi n các đi u ki n đư ng sá và nhiên v t li u khai thác s nâng cao đư c tính ch c ch n và đ b n c a phương ti n v n t i, d n đ n gi m nhu c u v BDSC. Cư ng đ khai thác phương ti n v n t i càng cao, tình tr ng đư ng sá x u và khí h u kh c nghi t, trong các đi u ki n khai thác khác như nhau thì nhu c u b o dư ng s a ch a càng cao và đi kèm v i nĩ là chi phí đ duy trì tình tr ng k thu t phương ti n v n t i s càng l n. Trong quá trình khai thác v n hành phương ti n v n t i ch u nhi u tác đ ng khác nhau và do đĩ cĩ th xu t hi n nh ng tr c tr c, h ng hĩc. B o dư ng s a ch a nh m m c đích d phịng và kh c ph c các hư h ng phương ti n v n t i. Thơng thư ng nh ng tác đ ng k thu t trên cĩ th đư c phân thành 3 nhĩm: Nhĩm 1: G m nh ng tác đ ng nh m m c đích nâng cao đ b n v ng, gi m mài mịn, phát hi n và phịng ng a nh ng hư h ng, kéo dài th i gian ho t đ ng c a phương ti n v n t i. Các tác đ ng c a nhĩm này đ u cĩ đ c đi m phịng ng a, bao g m cơng vi c ch n đốn, ki m tra, xi t ch t, đi u ch nh, bơi trơn và làm s ch. Nhĩm 2: G m nh ng tác đ ng nh m kh c ph c các hư h ng phát sinh và ph c h i kh năng làm vi c c a phương ti n v n t i, đây là nh ng tác đ ng cĩ tính ch t s a ch a. Chúng bao g m nh ng cơng vi c liên quan đ n thay th ho c s a ch a các chi ti t, c m, cơ c u và t ng thành, như tháo l p, đi u ch nh, cơ khí, ngu i, rèn nhíp, hàn, đ ng, hàn thi c, thân xe, sơn, k thu t đi n, c quy và các cơng vi c khác. Nhĩm 3: G m nh ng tác đ ng nh m gi gìn hình th c b ngồi c a phương ti n, nh ng tác đ ng này g m: r a xe, quét d n thùng xe, ti p nhiên li u, tra d u m , cung c p thêm nư c làm mát Nh ng cơng vi c này cĩ th th c hi n m t cách riêng bi t ho c cùng v i tác đ ng b o dư ng. NMTC VTOT • 28
- a. Cơng tác b o dư ng k thu t phương ti n Các tác đ ng b o dư ng đư c ti n hành theo m t quy trình xác đ nh, mang tính ch t b t bu c sau m t quãng đư ng xe ch y nh t đ nh theo quy đ nh c a các nhà s n xu t ơ tơ, thơng thư ng m i hãng xe ơ tơ đ u cĩ nh ng quy đ nh b o dư ng riêng c a mình. Các ho t đ ng b o dư ng ngày đư c ti n hành tuỳ theo m c đ c n thi t th c t , nĩ ph thu c vào đi u ki n khai thác và quãng đư ng xe ch y ngày đêm. Các cơng vi c r a xe, quét d n thùng xe và xì khơ là nh ng tác nghi p b t bu c trư c khi ti n hành b o dư ng. Tuy các c p b o dư ng k thu t cĩ khác nhau v n i dung thao tác, nhưng t ng quát l i chúng đ u ph i th c hi n nh ng cơng vi c chính sau đây: – B o dư ng m t ngồi ơ tơ: Th c hi n các cơng vi c như quét d n, r a xe, xì khơ, đánh bĩng v xe, riêng đ i v i xe t i và rơmoĩc thì khơng c n xì khơ và đánh bĩng. – Ki m tra và ch n đốn k thu t: Bao g m ki m tra m t ngồi, ki m tra các m i ghép, ki m tra lư ng nư c làm mát và d u bơi trơn, ch n đốn tình tr ng k thu t các chi ti t, t ng thành và tồn b ơ tơ. – ði u ch nh và xi t ch t: Theo k t qu ki m tra và ch n đốn k thu t ti n hành đi u ch nh s làm vi c c a các c m, t ng thành ơ tơ theo tiêu chu n cho phép. Sau khi đi u ch nh ph i xi t ch t đ ch ng s n i l ng trong quá trình s d ng. – Cơng vi c bơi trơn: N u ki m tra th y thi u v s lư ng d u hay m bơi trơn ph i b sung cho đúng tiêu chu n quy đ nh (đ d u máy, d u h p s , d u c u, d u phanh, d u tay lái, d u gi m ch n, bơm m cácđăng ). N u ki m tra th y ch t lư ng d u m bơi trơn b bi n x u quá tiêu chu n quy đ nh ho c đã đ n đ nh kỳ thì ph i thay d u, m bơi trơn. – Các cơng vi c v l p xe: Ki m tra s hao mịn và áp su t trong l p, n u c n thi t ph i bơm l p và thay đ i v trí c a l p. – Các cơng vi c v nhiên li u và nư c làm mát: Ki m tra và b sung nhiên li u cho phù h p v i t ng lo i đ ng cơ, đ thêm nư c làm mát đúng m c quy đ nh. b. Cơng tác s a ch a phương ti n Các tác đ ng s a ch a đư c ti n hành theo nhu c u th c t đư c xác đ nh qua các ho t đ ng ch n đốn, ki m tra. ð c đi m c a tác đ ng s a ch a là r t ph c t p, kh i lư ng cơng vi c t l thu n v i quãng đư ng xe ch y. S a ch a phương ti n b t bu c ph i theo nhu c u th c t , th c t này vơ cùng đa d ng, phong phú. Tuy nhiên c n chú ý s a ch a thư ng xuyên khơng th k ho ch hố vì nĩ mang tính ng u nhiên và ph thu c vào nhu c u th c t . ð i v i nh ng xe phương ti n v n t i đ c bi t (xe c p c u, xe phịng cháy, xe chuyên d ng ) cho phép th c hi n s a ch a l n b t bu c sau m t quãng đư ng xe ch y xác đ nh. Các tác đ ng s a ch a đư c ti n hành theo nhu c u th c t đư c xác đ nh qua các ho t đ ng ch n đốn, ki m tra. ð c đi m c a tác đ ng s a ch a là r t ph c t p, kh i lư ng cơng vi c t l thu n v i quãng đư ng xe ch y. NMTC VTOT • 29
- Ngồi ra t ch c cơng tác c a lái xe, vi c b o qu n xe, t ch c và k thu t b o dư ng s a ch a đ u là nh ng đi u ki n quan tr ng nh hư ng đ n tình tr ng k thu t và th i gian làm vi c c a xe. 1.4.4. ðI U KI N KHÍ H U TH I TI T VÀ CÁC NHÂN T KHÁC 1. ði u ki n khí h u th i ti t ði u ki n khí h u cĩ nh hư ng r t l n đ n k t c u và tính năng s d ng xe, ví d mi n nhi t đ i mà dùng xe ch t o riêng cho mi n ơn đ i thì tác d ng làm mát s kém. Khi nhi t đ bên ngồi vư t quá 35 0C đ c bi t khi xe ch y thu n chi u giĩ ho c khi ph t i l n mà s vịng quay l i th p s phát sinh hi n tư ng quá nhi t, nư c b sơi, nhi t đ đ u máy tăng làm cho h s n p khí gi m cơng su t đ ng cơ gi m, tiêu hao nhiên li u tăng lên, các chi ti t mài mịn nhanh hơn, nhi t đ trong bu ng lái và thùng xe khách cao nh hư ng đ n s c kho c a lái xe và hành khách, vì v y mà các xe s d ng mi n nhi t đ i địi h i ph i đư c làm mát t t. Khơng khí đưa vào máy cũng nên l y t bên ngồi n p máy đ tăng h s n p, tăng cơng su t c a đ ng cơ. Khi xe ch y mi n khơ cát b i nhi u thì c n ph i dùng b u l c khơng khí hai c p và c n ph i tăng cư ng cơng tác bơi trơn cho xe. Khi xe ch y trong mùa mưa c n ph i cĩ b ph n g t nư c mưa t t, bu ng lái n p máy ph i t t l i ph i cĩ mui b t đ b o qu n hàng hố. Mi n cao nguyên và mi n núi đ cao so v i m t bi n trên 3000 mét khơng khí lỗng, khí h u bi n đ i th t thư ng (đ nh núi l nh, chân núi nĩng) khí áp gi m 31%, đ cao trên 4000 mét khí áp gi m 40%, đ cao trên 4500 mét nư c sơi 85 0C. Vì v y nh ng đ cao như th lư ng khơng khí n p vào máy gi m, h n h p khí quá đ c, cơng su t đ ng cơ gi m, lư ng tiêu hao nhiên li u tăng lên. Ta cĩ b ng s li u sau: B ng 1.8. nh hư ng c a đ cao đ i v i ho t đ ng c a ơ tơ ð cao so v i m t bi n Gi m cơng su t đ ng cơ Áp l c phanh hơi 2 (mét) (%) (P max = 7,5 Kg / cm ) 1000 12,5 6,7 2000 20,0 6,2 3000 32,5 5,5 4000 40,2 4,7 5000 48,3 3,8 Cơng su t đ ng cơ gi m nh hư ng t i tr ng t i c a xe, cịn áp l c phanh hơi gi m nh hư ng t i an tồn khi ch y xe. a. ði u ki n nhi t đ V trí đ a lý c a Vi t Nam t vĩ tuy n 8 030’ đ n 23 022’ b c bán c u, Vi t Nam n m trong vùng nhi t đ i giĩ mùa, ch u nh hư ng tr c ti p c a nhi u đ t mưa, bão, lũ l t nh hư ng tr c ti p đ n quá trình v n t i. NMTC VTOT • 30
- ð c đi m khí h u Vi t Nam là nhi t đ khơng khí cao, đ m cao và liên t c trong m t th i gian dài, cĩ giơng bão mưa nhi u, mưa to và t p trung theo mùa vào m t s th i gian trong năm. Nhi t đ trung bình hàng năm Vi t Nam là: 22,7 0C; trong đĩ: nhi t đ c c đ i 42,8 0C; c c ti u là –3,1 0C. Vào nh ng ngày mùa hè khi nhi t đ khơng khí cao, nhi t đ m t đư ng cĩ th lên đ n 60 0C, cá bi t cĩ khi cao hơn. mi n B c nhi t đ trung bình mùa nĩng là 33 0C; nhi t đ trung bình mùa l nh là 17 – 19 0C. Khi nhi t đ cao: Lương th c b bi n ch t, th c ph m tươi s ng chĩng b ơi thiu, rau qu gi m ch t lư ng; xăng d u bay hơi nhanh và d l ng c n; xi măng, cao su, thu tinh, sành s , v i s i đ u b bi n ch t. Do đĩ, khi v n chuy n, b o qu n, x p d hàng hố c n tránh nhi t đ cao; đ c bi t vào mùa hè, phương ti n ph i che ch n t t đ đ m b o ch t lư ng hàng hố trong quá trình v n t i. Do nhi t đ cao l p nh a trên m t đư ng d b ch y, áp l c hơi l p d b tăng quá m c, làm tăng quá trình hao mịn c a phương ti n. Mùa đơng nhi t đ khơng quá th p, khơng cĩ băng tuy t nên khi xe ch y khơng ph i hâm nĩng máy, đ ng cơ kh i đ ng ít hao mịn, nhiên li u l ng d b c hơi h n h p t t v i khơng khí cháy đư c s ch. M t khác cũng cĩ h i làm cho máy d nĩng, nư c mau sơi gây kích n làm cơng su t đ ng cơ gi m, tiêu hao nhiên li u tăng, tiêu hao nư c làm mát, dung d ch c qui mau đ c. Khơng khí nh m t đ b i tăng lên trong đĩ cĩ nhi u h t mài r n, mà nư c ta hi n nay ch t lư ng m t đư ng cịn th p, nhi u đư ng đ t nên tác h i này cũng đáng k . b. ð m khơng khí Khơng khí ng m hơi nư c g i là đ m khơng khí . ð m khơng khí đư c bi u th qua: đ m b o hồ; đ m tuy t đ i và đ m tương đ i. – ð m bão hồ (đ m c c đ i) là lư ng hơi nư c t i đa ch a trong 1m 3 khơng khí nhi t đ và áp su t c th , ký hi u – A; đơn v : gam / m 3. Trong đi u ki n áp su t c đ nh là 760 mmHg, khi nhi t đ tăng thì đ m b o hồ cũng tăng theo. – ð m tuy t đ i là lư ng hơi nư c th c t (tính b ng gam) ch a trong 1 m 3 khơng khí nhi t đ và áp su t c th , ký hi u – a; đơn v : gam / m 3. ð m tuy t đ i trung bình hàng năm c a Vi t Nam: 18,0 gam / m 3. – ð m tương đ i là t s gi a đ m tuy t đ i (a) v i đ m b o hồ (A) nhi t đ và áp su t c th , ký hi u – r; đơn v %. a r = 100 (%) (1.2) A ð m tương đ i c a khơng khí bi u th s khơ, ư t c a khơng khí trong đi u ki n áp su t và nhi t đ c th . Vi t Nam là nư c cĩ đ m tương đ i khá cao; s gi cĩ đ m l n hơn 80% chi m t i 78% s gi c a c năm. ð m tuy t đ i cao và kéo dài trong nhi u tháng, đ m tuy t đ i đ t 20 g / m 3 cĩ khi lên đ n 24 – 25 g / m 3, cĩ sương mù, sương mu i và mưa phùn. ð m cao cĩ l i là máy n êm d u hơn (hơi nư c tham gia vào quá trình cháy) cĩ kh năng ch ng kích n , h s truy n nhi t c a khơng khí cao, k t t các h t b i bé. Nhưng đ m cao cũng gây nhi u tác h i như tăng t c đ ăn mịn kim lo i (nhanh g p 3 l n so v i các nư c ơn NMTC VTOT • 31
- đ i) tr s đi n tr c a v t cách đi n gi m, kh năng rị đi n c a v t t phĩng tăng lên, t đi n chĩng h ng. ð m cao cùng v i b c x m t tr i làm cho các thi t b đi n, các ph tùng b ng ch t d o chĩng h ng, sơn chĩng b c màu, kém bĩng, các v t li u b ng g cũng chĩng h ng. Khi đ m tương đ i tăng lên, các vi sinh v t phát tri n nhanh, hi n tư ng ơ xy hĩa tăng m nh. c. Mưa : đư c đánh giá thơng qua ch s lư ng mưa và s ngày mưa trong năm. Lư ng mưa nư c ta r t l n trung bình hàng năm 1.700mm, lư ng mưa thư ng t p trung trong m t s tháng, m t s ngày, lư ng nư c vào mùa mưa thư ng chi m t i 81% lư ng nư c trong c năm, cĩ ngày mưa t i 500 – 600 mm, d sinh l t l i và t c ngh n giao thơng. ð c bi t mưa to làm sĩi mịn đư ng sá c u c ng h n ch ngày ho t đ ng c a xe, t i khu v c mi n Trung thư ng x y ra lũ quét trong mùa mưa nh hư ng r t l n đ n giao thơng v n t i. 2. nh hư ng c a các nhân t khác Ho t đ ng c a vi sinh v t và cơn trùng cũng là m t trong nh ng nguyên nhân cơ b n làm gi m ch t lư ng c a hàng hố, đ c bi t là hàng lương th c, th c ph m. a. Vi sinh v t bao g m: vi khu n; men; m c – Vi khu n là nh ng sinh v t đơn bào, kích thư c r t nh ch t 1–3 micron (1micron = 10 –3 mm), hình dáng đa d ng, thơng thư ng d ng hình c u. Trong đi u ki n thu n l i t 1 t bào sau 4 gi đã s n sinh ra đư c 256 t bào (tăng theo c p s nhân). – Men thu c lo i đơn bào, hình trịn; b u d c, kích thư c nh : 10 micron, sinh trư ng b ng n y m m. – M c cĩ c u t o đa d ng (đa bào và đơn bào) kích thư c l n hơn vi khu n và men, trên b m t th c ph m chúng t o thành nh ng l p m ng màu xanh nh t, màu xám. b. Cơn trùng g m m i, m t, gián, ki n, chu t là nguyên nhân gây ra hao h t và gi m ch t lư ng hàng hố. Ngồi nh ng y u t đã nêu trên, cịn các y u t khác tác đ ng đ n quá trình b o qu n, v n chuy n, x p d hàng hố mà trong quá trình t ch c c n cĩ bi n pháp phịng ng a thích h p và cĩ hi u qu . 1.4.5. ðI U KI N ðƯ NG SÁ ði u ki n này r t quan tr ng, nĩ ch rõ nh hư ng c a đư ng sá c u c ng đ n vi c khai thác xe, đi u ki n đư ng sá bao g m: – Lo i m t đư ng và đ b ng ph ng, tình tr ng đư ng và đ a th nơi đư ng đi qua (đ ng b ng, trung du, mi n núi) – Tính v ng ch c c a đư ng sá và các cơng trình trên đư ng. – Nh ng y u t v v trí hình dáng đư ng như: ð d c, bán kính cong, đ g p khúc c a con đư ng – Cư ng đ v n hành trên đư ng. ð nâng cao hi u qu s d ng l i cĩ kh năng gi m giá thành xây d ng nĩi chung đư ng sá ph i tho mãn m y yêu c u sau: NMTC VTOT • 32
- + Trong đi u ki n phát huy tính năng t c đ c a xe cao nh t mà v n đ m b o an tồn; + Tiêu hao nhiên v t li u ch y xe ít nh t; + Hao mịn xe ít nh t; + Kh năng thơng xe cao nh t; + Thu n ti n cho v n t i đ c bi t là tho i mái cho v n t i hành khách. 1. M ng lư i đư ng ơ tơ và c p h ng k thu t c a đư ng ðư ng ơ tơ là t ng h p các cơng trình, các trang thi t b nh m ph c v cho giao thơng trên đư ng. M t con đư ng thư ng th hi n trên 3 b n v cơ b n: bình đ , tr c d c và tr c ngang. Tuy n đư ng là đư ng n i gi a các đi m tim đư ng (các đi m n m gi a n n đư ng ho c ph n xe ch y). Vì ph i tránh các chư ng ng i v t, tuy n đư ng g m nhi u đo n th ng, chuy n hư ng đ nh. các ch chuy n hư ng, đ đ m b o xe ch y êm thu n, ngư i ta ph i n i ti p b ng các đư ng cong trịn. Bình đ là hình chi u b ng c a tuy n đư ng trên đ a hình. Ngồi các y u t đ a hình, bi u di n ch y u b ng các đư ng đ ng m c, tuy n đư ng xác đ nh nh các y u t sau: – ði m xu t phát, đi m t i và các đi m chuy n hư ng (các đi m đ nh); – Các gĩc ngo t a 0, a 1, a 2 các ch đ i hư ng tuy n; – Chi u dài và gĩc phương v các đo n th ng; – Các y u t đư ng cong g m cĩ gĩc ngo t a, bán kính đư ng cong R, chi u dài đư ng ti p tuy n T, phân c p; Tr c d c là m t c t đ ng theo d c tuy n đư ng đã du i th ng. Tr c d c thư ng đư c v v i t l chi u đ ng g p 10 l n chi u dài. Cao đ t nhiên th hi n trên tr c d c theo thĩi quen b ng m c đen nên đư c g i là đư ng đen . Cao đ thi t k đư c th hi n b ng m u đ và cũng đư c g i là đư ng đ . ðư ng đ cĩ th th hi n đi m tim đư ng ho c đi m mép n n đư ng v i đư ng c p cao nên c n cĩ ghi chú. Trên tr c d c, các đ d c th hi n b ng các đư ng th ng và các ch đ i d c cũng n i b ng các đư ng cong đ ng l i ho c lõm đ cho xe ch y êm thu n. ðư ng đ xác đ nh b ng: – Cao đ thi t k đi m đ u và đi m cu i – ð d c d c (ph n trăm hay ph n nghìn) và chi u dài các đo n d c – ðư ng cong đ ng l i và lõm t i các ch đ i d c và các y u t c a nĩ. – Cao đ thi t k (cao đ đ ) c a các đi m trung gian, các đi m cĩ cơng trình, các đi m thay đ i đ a hình, các đi m lý trình. – Căn c vào cao đ đ và cao đ đen, xác đ nh các cao đ đào và cao đ đ p. Tr c ngang là hình chi u các y u t c a đư ng trên hình chi u th ng gĩc v i tim đư ng. Trên tr c ngang m t đ t t nhiên cũng th hi n b ng m u đen. Các y u t thi t k trên tr c ngang là: NMTC VTOT • 33
- – B r ng ph n xe ch y: b ph n tăng cư ng ch u tác d ng tr c ti p c a xe ch y. – B r ng n n đư ng: b ph n ch ng đ , đ m b o cư ng đ c a ph n xe ch y. – Các rãnh biên (sát n n đư ng) đ thốt nư c d c tuy n. – Mái d c (cịn g i là taluy) và đ d c taluy. – L đư ng: di n tích cịn l i hai bên ph n xe ch y đ tăng an tồn và đ đ xe t m th i. Trên đư ng cao t c, ph n xe ch y đư c chia riêng bi t theo các chi u xe đ tăng cư ng an tồn và phân cách nhau b ng d i phân cách. Ph n l đư ng cĩ m t di n tích đư c gia c và đ nh hư ng b ng đ i đ nh hư ng (m t v ch sơn tr ng hay vàng r ng 20cm). Theo v trí tương quan gi a đư ng đ và m t đ t t nhiên, ta cĩ th cĩ các tr c ngang đào, tr c ngang đ p ho c n a đào n a đ p. 2. M ng lư i đư ng và c p h ng k thu t c a đư ng ðư ng cĩ th phân lo i theo ý nghĩa hành chính, theo ngu n ngân sách đ u tư, duy tu b o dư ng : – H th ng qu c l : n i các trung tâm kinh t , chính tr , giao thơng cĩ ý nghĩa tồn qu c. – H th ng đư ng đ a phương (t nh l , huy n l , ): n i li n các trung tâm kinh t cĩ tính ch t đ a phương như t nh, huy n, xã Theo trình đ trang b k thu t, đư ng cĩ th phân theo các c p h ng k thu t, b ng phân h ng c p đ đư ng đư c th hi n b ng sau: B ng 1.9 C p h ng đư ng l a ch n theo lưu lư ng xe ch y ðơn v tính: Xe / ngày đêm C p đư ng I II III IV V VI Lưu lư ng xe 3000 – 1000 – 300 – 50 – > 6000 < 50 tính tốn 6000 3000 1000 300 M i c p h ng đư ng s cĩ m t s các ch tiêu k thu t cơ b n tương ng, trong đĩ t c đ xe ch y tính tốn là tiêu chu n cơ b n nh t, t đĩ s d n xu t ra nhi u ch tiêu quan tr ng khác. M t c t ngang c a đư ng Quy đ nh chung: . B m t n n đư ng g m cĩ ph n xe ch y và l đư ng, khi c n thi t ph i cĩ d i phân cách l đư ng khi V tt ≥ 40 km / h cĩ m t ph n gia c . Khi ph n xe ch y cĩ t 4 làn xe tr lên, gi a nên b trí d i phân cách. Ph n gia c c a l đư ng c u t o đơn gi n hơn so v i m t đư ng (b t l p, b t chi u dày l p, dùng v t li u kém hơn) nhưng l p m t c a nĩ ph i làm cùng v t li u v i m t NMTC VTOT • 34
- ph n xe ch y. Khi V tt = 40 km / h, ph n l gia c đư c làm b ng v t li u khác v i l p m t ph n xe ch y. Chi u r ng t i thi u y u t m t c t ngang c a các c p đư ng đư c qui đ nh b ng sau. B ng 1.10 Các y u t t i thi u c a m t c t ngang ðơn v tính: mét C p k thu t Các y u t 20 40 60 80 Ph n xe ch y 1 x 3,50 2 x 3,00 2 x 3,50 2 x 3,50 Ph n l đư ng 2 x 1,50 2 x 1,50 2 x 2,50 2 x 3,00 Ph n cĩ gia c – 2 x 1,00 2 x 2,00 2 x 2,50 B r ng t i thi u c a n n 6,50 9,00 12,00 13,00 đư ng Chú thích: B ng này chưa xét đ n b r ng làn xe đ p, xe thơ sơ, và d i phân cách. 1.5. NĂNG L C V N CHUY N 1.5.1. KH NĂNG THƠNG QUA C A ðƯ NG 1. Kh năng thơng xe và s làn xe a. Khái ni m Kh năng thơng xe c a đư ng là s phương ti n giao thơng l n nh t cĩ th ch y qua m t c t ngang đư ng ho c m t đo n đư ng trong m t đơn v th i gian thư ng là 1 gi ; đơn v tính: Xe / làn / gi ho c Xe / gi . – Kh năng thơng xe lý thuy t: Là kh năng thơng xe xét trong đi u ki n lý tư ng t c là: trên đư ng cĩ tồn xe con ch y trên đư ng b ng ph ng. – Kh năng thơng xe th c t : Kh năng thơng xe cĩ xét đ n đi u ki n c th c a đư ng và giao thơng trên đư ng. – Kh năng thơng xe c a đư ng ph thu c vào b r ng m i làn xe, s làn xe, v n t c xe, các chư ng ng i v t và các thành ph n xe ch y trên đư ng. Kh năng thơng xe th c t = 0,3 ÷ 0,5 kh năng thơng xe lý thuy t. – Kh năng thơng xe lý thuy t đư c tính theo đi u ki n xe ch y lý tư ng, xe ch y cùng t c đ và cách nhau m t kho ng cách an tồn. M ng lư i đư ng ơ tơ c n ph i đ m b o cho m t s lư ng xe ch y qua trong m t đơn v th i gian, s lư ng xe ph thu c vào kh i lư ng và tính ch t hàng hố mà nĩ v n chuy n trong khu v c đư ng đi qua, ph thu c vào ki u và tính năng k thu t c a phương ti n. N u năng l c thơng qua c a đư ng khơng đáp ng đư c s lư ng xe c n NMTC VTOT • 35
- thi t qua thì s gây ra t c ngh n phương ti n khi ho t đ ng, làm gi m năng su t c a phương ti n và tăng chi phí v n t i Tuỳ theo chi u r ng c a m t đư ng mà đư ng ơ tơ cĩ m t ho c nhi u làn xe ch y m i hư ng, kh năng thơng qua c a đư ng đư c hình thành t kh năng thơng qua c a t t c các làn đư ng c ng l i. Kh năng thơng qua c a m t làn đư ng là hàm s c a t c đ v n hành, chi u dài phương ti n, b trí các đư ng giao nhau, ch t lư ng phanh c a xe Vi c tính tốn lý thuy t kh năng thơng qua c a đư ng thư ng đư c xây d ng theo gi thi t là phương ti n ch y trên m t đư ng cĩ t c đ như nhau và cĩ kho ng cách gi a các xe gi ng nhau. Cĩ th kh năng thơng qua c a t ng đo n trên c tuy n đư ng khơng gi ng nhau, như v y kh năng thơng qua c a c tuy n đư ng b gi i h n b i kh năng thơng qua c a đo n kém nh t. Kh năng thơng qua c a làn đư ng khi xe ch y liên t c đư c xác đ nh như sau: Gi a hai xe ch y li n nhau c n cĩ m t kho ng cách an tồn (L) (Hình 1.1), kho ng cách này bao g m ba thành ph n đĩ là: Chi u dài xe (L 0), quãng đư ng xe ch y tương ng v i th i gian ph n ng c a lái xe t khi nhìn th y chư ng ng i v t đ n khi lái xe cĩ ph n ng (L 1), quãng đư ng phanh c a xe (L 2). Ta cĩ: L = L 0 + L 1 + L 2 (1.3) 29 29 L o L1 L2 L Hình 1.1. Kho ng cách an tồn c a ơ tơ N u t c đ c a xe là V (Km / gi ) thì th i gian (t) đ xe ch y trên quãng đư ng L này s là: L t = (gi ) (1.4) V Do đĩ kh năng thơng qua c a đo n đư ng này trong m t gi là: 3600 3600*V A = = (xe / gi ) (1.5) t L Th i gian ph n ng c a lái xe t 0 ph thu c vào trình đ lái xe vào s c kho và tr ng thái th n kinh c a h . V i t c đ xe ch y là V đo n đư ng tương ng v i th i gian ph n ng c a lái xe là: L1 = V* t 0 (mét) (1.6) NMTC VTOT • 36
- Quãng đư ng phanh c a xe L 2 đư c tính b ng: V 2 L = (mét) (1.7) 2 2 * g * V i g gia t c tr ng trư ng (m / g 2) h s bám m t đư ng c a l p xe 1 T s đư c áp d ng cho t ng đo n đư ng c th là m t h ng s g i là 2 * g * 2 h s phanh C, do đĩ L 2 = C*V . M t cách khác ta cĩ: 3600 * V 2 A = 2 (xe / gi ) (1.8) L 1 + V * t 0 + C * V Thơng thư ng trong tính tốn ngư i ta l y chi u dài xe con là 4,5 ÷ 5 m t; xe t i là 7 mét; xe t i kéo moĩc là 13 mét; h s phanh t 0,11 ÷ 0,13; Th i gian ph n ng c a lái xe t 0,5 ÷ 1 giây. nh hư ng c a t c đ xe ch y đ n kh năng thơng qua c a m t làn đư ng khi ch y liên t c đư c bi u di n như hình 1–1, Khi tính kh năng thơng qua c a đư ng cho nhi u ki u xe khác nhau thư ng quy đ i v m t lo i xe tiêu chu n. Trên đư ng cĩ nh ng ch giao c t nên vi c ch y xe khơng liên t c d n đ n h n ch kh năng thơng qua. + Kh năng thơng xe t i đa đư c l y như sau: – Khi cĩ phân cách xe ch y trái chi u và phân cách ơ tơ v i xe thơ sơ cĩ giá tr 1800 xequyđ i / gi . – Khi cĩ phân cách xe ch y trái chi u và khơng cĩ phân cách xe ơ tơ v i xe thơ sơ cĩ giá tr 1600 xe quyđ i / làn / gi . – Khi khơng cĩ phân cách trái chi u và ơ tơ ch y chung v i xe thơ sơ: 1000 xequyđ i / làn / gi N u trên đư ng cĩ các thành ph n xe khác, ta ph i quy đ i xe con đ tính năng l c thơng xe, h s quy đ i l y như sau: xe đ p: 0,2; xe máy: 0,3; xe con:1; xe t i: 2 tr c và xe buýt dư i 25 ch : 2,0; xe t i cĩ t 3 tr c tr lên và xe buýt l n: 2,5; xe kéo moĩc, xe buýt cĩ kéo moĩc: 3,0. b. S làn xe ch y. N n = cdgio (1.9) z * Nlth Trong đĩ: Ncdgio – lưu lư ng xe thi t k cao đi m gi (xe quyđ i / gi ); Ncdgio = (0,10 ÷ 0,12) N tbnam . NMTC VTOT • 37
- Ntbnam – lưu lư ng xe thi t k bình quân ngày đêm trong năm tương lai; năm tương lai là năm th 20 sau khi đưa đư ng vào s d ng đ i v i đư ng m i và là năm th 15 đ i v i đư ng nâng c p. Nlth – năng l c thơng hành t i đa; Z – h s s d ng năng l c thơng hành; N u V tt ≥ 80 Km / h thì z = 0,55. N u V tt = 60Km / h thì z = 0,55 đ i v i đ ng b ng; z = 0,77 đ i v i đ i núi. N u V tt ≤ 40Km / h thì z = 0,77. 2. Kh năng thơng qua c a nút giao thơng a. Nút giao thơng Nút giao thơng là nơi giao nhau gi a nhi u đư ng ơ tơ ho c đư ng ơ tơ v i đư ng s t, t i đĩ xe cĩ th chuy n hư ng đ đi theo hành trình mong mu n. Vì v y nút giao thơng là đi m t p trung, t i đĩ trong m t khơng gian thư ng là ch t h p, trong m t th i gian khơng nhi u, ngư i lái xe đ ng th i ph i th c hi n nhi u thao tác: quan sát nút đ hi u cách t ch c trong nút, quan sát các xe đang ho t đ ng trong nút, sau đĩ ph i gia t c, gi m t c, chuy n lu ng, c t lu ng Cũng do v y mà nút giao thơng là nơi làm gi m năng l c thơng hành c a tuy n, là nơi t p trung nhi u tai n n giao thơng và ách t c xe c . Các l i nút giao thơng * V ki u lo i giao c t bao g m – Nút giao c t cùng m c (ngang m c); – Nút giao c t khác m c. * V s d ng phương ti n đi u khi n giao thơng bao g m – Nút giao thơng cĩ đèn đi u khi n; – Nút giao thơng khơng đèn đi u khi n. b. Nút giao thơng cùng m c Nút giao thơng cùng m c thư ng đư c s d ng khi lưu lư ng nút khơng l n, tuỳ theo lưu lư ng xe ch y trong nút cĩ th ch n lo i hình nút khác nhau: nút giao thơng đơn gi n (khơng cĩ đ o, d i chuy n ti p t c đ ) nút giao thơng cĩ đ o d n hư ng trên đư ng ph , nút giao thơng cĩ đ o d n hư ng trên đư ng chính và đư ng ph , cĩ d i chuy n ti p t c đ trên đư ng chính, nút giao nhau hình xuy n. – Nút giao thơng đơn gi n nên dùng khi lưu lư ng xe tính tốn nút nh hơn 1000 xe / ngàyđêm. – Nút giao thơng cĩ đ o giao thơng, cĩ làn chuy n t c, cĩ ch xe ch r trái, khuyên nên dùng khi lưu lư ng xe tính tốn (tính cho c 2 đư ng giao nhau) t 1000 đ n 4000 xe / ngàyđêm. – Nút giao thơng hình xuy n ch nên thi t k trư ng h p lưu lư ng xe ơtơ trên các đư ng d n t i nút b ng nhau ho c khác nhau khơng quá 20% và s lư ng ơtơ r trái trên c 2 đư ng khơng ít hơn 20%. Nút giao thơng cĩ đèn đi u khi n. NMTC VTOT • 38
- – Khi đi u khi n đ a hình nút giao thơng cĩ t m nhìn khơng đ m b o ho c khi cư ng đ xe ch y t i nút l n, vi c áp d ng lu t ưu tiên xe ch y và các bi n pháp k v ch sơn, phân lu ng, ngư i ta quy ho ch các nút đư c đi u khi n b ng đèn tín hi u. – Nút giao thơng cĩ đèn đi u khi n thư ng đư c s d ng các đơ th quan tr ng. ð i v i đư ng ngồi đơ th và các th tr n, th xã nh , lo i nút giao thơng cĩ đèn đi u khi n ch đư c s d ng trong nh ng trư ng h p cá bi t. Các ki u đi u khi n nút giao thơng cĩ đèn tín hi u. * ði u khi n theo th i gian đã đư c n đ nh trư c. – Chương trình đơn: Lo i này thư ng s d ng đ i v i lu ng giao thơng khơng nhi u. – Chương trình v n năng: Cĩ nhi u chư ng trình con, m i chương trình đư c s d ng tuỳ theo lư ng giao thơng t i nút. + ði u khi n b ng tay theo lư ng giao thơng trên các đư ng vào nút; + ði u khi n t đ ng theo gi trong ngày; + ði u khi n theo s lư ng xe đ m đư c t các tuy n t i nút, chương trình đư c ch n phù h p v i tình hình s lư ng giao thơng các đư ng t i nút. c. Nút giao thơng khác m c Khi lưu lư ng xe ch y r t l n ngư i ta s d ng nút giao thơng khác m c đ tách hồn tồn hai đư ng khi g p nhau. Trong nút giao thơng lo i này ngư i ta s d ng ít nh t m t c u vư t ho c m t h m đ cho các lu ng xe ch y th ng các tuy n đư ng qua nút; cịn các lu ng xe r trái và r ph i thì theo các đư ng nhánh đ ra vào nút. Nĩi chung khơng cho phép các lu ng xe giao c t nhau; các lu ng xe ch nh p dịng ho c tách dịng đ r . Ch nh ng ch giao nhu c a đư ng c p III v i các đư ng c p th p hơn m i cho phép m t s lu ng cĩ lưu lư ng th p đư c giao c t nhau. Ph m vi s d ng nút giao thơng ph thu c vào lưu lư ng xe ch y và vào c p đư ng giao nhau. Lưu lư ng c a xe qua các nút giao thơng khác m c đư c s d ng khác nhau đ i v i t ng qu c gia, M nút giao thơng khác m c đư c s d ng khi lưu lư ng xe N > 5000 xe / h ; Liên Xơ (cũ) t 5000–8000 xe / ng.đ (s xe đư c tính đ i ra xe con). Ngày nay nhi u thành ph l n nút giao thơng khác m c đã tr thành m t hình th c giao nhau đư c s d ng ph bi n và cĩ nhi u nút giao nhau 3, 4 t ng. 1.5.2. NĂNG L C V N CHUY N C A V N T I Ơ TƠ Năng l c v n chuy n c a phương ti n là kh i lư ng hàng hố ho c hành khách t i đa mà nĩ v n chuy n đư c trong m t th i gian t i m t m t c t theo m t chi u m t đo n đư ng, khi s d ng đ y đ các tính năng k thu t c a xe như t c đ , t i tr ng dung tích thùng xe, s phù h p c a thùng xe v i lo i hàng. Năng l c v n t i c a đồn xe ph thu c vào t ng tr ng t i c a đồn xe và k t c u đồn xe, tình tr ng k thu t c a chúng. Kh năng thơng qua đư c xác đ nh b ng cơng th c sau đây: N = n × q (1.10) NMTC VTOT • 39
- Trong đĩ: N – kh năng thơng qua c a đư ng (T n ho c HK / gi ); n – kh năng thơng qua (xe / gi ); q – tr ng t i trung bình c a phương ti n (T n ho c hành khách). Vi c trang b cho v n t i ơ tơ các phương ti n cĩ năng su t cao v i ch t lư ng khai thác t t, cĩ m ng lư i đư ng b và các cơng trình trên đư ng b o đ m cho ơ tơ ho t đ ng liên t c là nh ng y u t cơ b n xác đ nh kh năng v n chuy n c a v n t i ơ tơ. Ngồi ra năng l c v n t i c a ngành cũng cịn ph thu c vào trang b k thu t đ b o đ m cho xe cĩ tình tr ng k thu t t t. Do nh ng đ c đi m trên v n t i ơ tơ luơn chi m m t v trí quan tr ng trong h th ng v n t i c a m i qu c gia. Ngày nay v i s phát tri n c a các ngành kinh t qu c dân khác v a địi h i nhi u v n t i ơ tơ nhưng cũng t o đi u ki n thu n l i cho v n t i ơ tơ phát tri n nhanh. V n t i ơ tơ khơng ch v n chuy n hàng l kho ng cách ng n mà cịn cĩ th v n chuy n hàng kh i lư ng l n trên kho ng cách dài v i t c đ đưa hàng nhanh, khơng ch v n chuy n trong nư c mà cịn cĩ th v n chuy n gi a các qu c gia. Vi t Nam, phát tri n v n t i ơ tơ trong đi u ki n kinh t th trư ng hi n nay r t phù h p, đ c bi t trong khu v c kinh t t p th và cá th ch v n chuy n hàng kh i lư ng nh trên kho ng cách ng n. Tư nhân tham gia kinh doanh v n t i ơ tơ r t d dàng và phù h p t o ra nhi u lo i hình doanh nghi p cùng tham gia v n t i ơ tơ, chính vì v y th i gian g n đây s lư ng phương ti n ơ tơ tăng r t nhanh. Các doanh nghi p ơ tơ đã tho mãn các yêu c u cao v v n t i hàng hố, ngồi ra h cịn cung c p các d ch v khác cĩ liên quan đ n quá trình v n t i r t phù h p v i s thích tiêu dùng c a khách hàng. Trong th p niên 90 c a th k XX, v n t i ơ tơ đ m nh n m t kh i lư ng v n chuy n r t l n, trung bình 68% v kh i lư ng v n chuy n và 12% v lư ng luân chuy n hàng hố c a t t c các phương th c v n t i trong c nư c. Năng l c v n t i c a đồn xe cịn ph thu c vào m t s đi u ki n ngo i c nh đ c bi t là đi u ki n đư ng sá, b i vì khi kh i lư ng hàng hố c n v n chuy n l n thì s lư ng xe ch y ph i nhi u địi h i đư ng sá ph i cĩ kh năng thơng qua l n và phù h p v i yêu c u ngày càng cao c a n n kinh t . 1.6. CƠ S PHÁP LÝ CHO T CH C VÀ QU N LÝ V N T I Ơ TƠ Các cơ s pháp lý cho v n t i hàng hĩa và hành khách b ng ơ tơ trên cơ s các quy đ nh c a Chính ph Vi t Nam v v n t i hành b ng ơ tơ c ăn c Ngh đ nh 110 / 2006 / Nð–CP ngày 28 tháng 09 năm 2006 c a Chính ph v đi u ki n kinh doanh v n t i b ng ơtơ. Quy đ nh đư c áp d ng cho t t c các t ch c cá nhân, các doanh nghi p tham gia ho t đ ng v n t i hành khách và hàng hĩa b ng ơ tơ trên lãnh th Vi t Nam Các quy đ nh đư c đưa ra đ đ m b o quy n l i và trách nhi m c a t t c các bên tham gia ho t đ ng v n t i hàng hĩa và hành khách b ng ơ tơ và gi m chi phí chung. NMTC VTOT • 40
- 1.6.1. CÁC KHÁI NI M – V n t i (ch phương ti n): Ho t đ ng kinh doanh v n t i g n k t b i ch phương ti n v n t i (ch th s h u phương ti n v n t i). – Ch x p d : là ngư i đ ng ra ký h p đ ng thuê mua v n chuy n x p d và b o qu n hàng hĩa. Cĩ 2 đ i tư ng: Ch g i là ngư i đ ng tên giao hàng và l p phi u g i – ch nh n là ngư i cĩ tên nh n hàng ghi trên phi u g i hàng. Khi ho t đ ng v n chuy n đư c ký k t thì bao gi cũng ph i l p m t b v n đơn v n chuy n (ghi tên ch hàng, lo i hàng, s lư ng hàng hĩa). – ðơn v v n t i: t t c các t ch c ti n hành ho t đ ng kinh doanh v n t i tư nhân nh m th a mãn nhu c u đi l i c a ngư i dân, nhu c u v n chuy n c a n n kinh t qu c dân, cân đ i thu chi và cĩ tích lũy. – Hàng hĩa: là t t c các v t ph m c n chuyên ch – Hành khách: là nh ng ngư i đi ơ tơ cĩ vé h p l . 1.6.2. ðI U KI N, TH T C C P GI Y PHÉP KINH DOANH V N T I VÀ CÁC HÌNH TH C H AT ð NG KINH DOANH V N T I 1. ði u ki n, th t c c p gi y phép kinh doanh v n t i a. ðăng ký kinh doanh: B t kỳ m t t ch c hay cá nhân nào khi mu n đăng ký kinh doanh v n t i c n: + Cĩ đ án thành l p kh thi, m c tiêu ngành ngh kinh doanh rõ ràng (căn c vào nhu c u chung c a xã h i, cân đ i v i kh năng c a mình, thi t th c v i xã h i và ho t đ ng hi u qu ). + Cĩ tr s kinh doanh giao d ch: đây là nơi ti n hành giao d ch v i khách hàng t i các phịng ban. + ði u ki n tài chính: v n đ u tư ban đ u t i thi u ph i b ng v n pháp đ nh do nhà nư c quy đ nh ph thu c vào ngành ngh kinh doanh, quy mơ và ph m vi kinh doanh. + Cĩ d th o đi u l h at đ ng, khơng trái v i pháp lu t. + B n thân nh ng ngư i đi u hành làm thuê ph i cĩ nghi p v chuyên mơn v v n t i và kinh doanh v n t i. b. Th t c : khi đã cĩ đ y đ các đi u ki n thì ti n hành đăng ký kinh doanh ph i làm đơn đăng ký kinh doanh và t t c các gi y t kèm theo và g i lên cơ quan cĩ th m quy n c p gi y phép kinh doanh và các phân c p c a ngành theo ph m vi ho t đ ng c a t ng doanh nghi p. Sau khi cơ quan cĩ th m quy n nh n đư c h sơ thì ti n hành th m đ nh. N u đ đi u ki n và h p pháp thì ra quy t đ nh cho phép ho t đ ng. – Doanh nghi p ph i b cáo thành l p doanh nghi p trong 5 s báo liên ti p. – M i doanh ngi p cĩ gi y phép đăng ký kinh doanh. M i ơ tơ khi đưa ra h at đ ng cũng ph i qua b ph n ki m đ nh c p cho gi y phép đư c v n chuy n hàng hĩa hay hành khách. NMTC VTOT • 41
- – ði u ki n đ m b o kinh doanh v n t i: M i ho t đ ng kinh doanh v n t i và x p d đ u ph i đăng ký h p đ ng v n chuy n và h p đ ng ph i đư c ký trư c khi th c hi n v n chuy n. – Ch phương ti n ph i ch u trách nhi m v an tồn k thu t phương ti n v n t i, an tồn cho hàng hĩa và hành khách trong quá trình v n chuy n, đ m b o s d ng hi u qu phương ti n v n t i. – Nhà nư c b o h quy n ho t đ ng kinh doanh h p pháp, b o v an ninh trên các tuy n đư ng v n t i. 2. Các hình th c ho t đ ng kinh doanh v n t i a. ð i v i v n t i hàng hĩa – Nh n ch c chuy n xe (thuê tr n tuy n) trong trư ng h p này tr ng t i c a phương ti n nh hơn kh i lư ng hàng hĩa c n v n chuy n, cĩ giá cư c riêng; – V n chuy n hàng l : trong trư ng h p gom hàng; – Bao th u chuyên ch cho ch hàng: khi cĩ phát sinh c n đáp ng nhu c u c a khách hàng; – ð i lý v n t i: Cĩ 3 hình th c bao g m t t c các tác nghi p đĩ là theo chuy n, theo m t hàng và theo khu v c; – Liên hi p v n chuy n: s ph i h p c a nhi u phương th c v n t i khi tham gia c a nhi u phương ti n v n chuy n khác nhau trong quá trình v n chuy n hàng hĩa. Trong đĩ lo i hình v n t i ơ tơ khơng th thi u đư c trong b t kỳ mơ hình ph i h p v n t i nào; – B o qu n và x p d hàng hĩa: t i các đi m chuy n t i thư ng do ngư i v n t i đ m nh n. Chi phí cho vi c x p d hàng tính ngồi giá cư c v n chuy n hàng, cư c phí x p d cĩ th do ch hàng tr c ti p thành tốn ho c thuê; – D ch v h tr khai thác phương ti n v n t i ơ tơ: đĩ là t t c các v n đ cĩ liên quan đ n tình tr ng k thu t c a ơ tơ hàng ngày. M c đích là khơi ph c l i các ch c năng c a phương ti n, d ch v b o dư ng s a ch a bao g m các d ch v b o dư ng hàng ngày và b o dư ng đ nh kỳ ; – Bao th u, thu mua, chuyên ch và tiêu th ; – Cho thuê ơ tơ. b. Kinh doanh v n t i hành khách – Chuyên ch hành khách theo h p đ ng v n chuy n theo tuy n; – Chuyên ch hành lý và hàng bao g i: bao g m t t c các cơng đo n giao nh n – x p – d – v n chuy n; – Bao th u chuyên ch ph c v hành khách như đưa đĩn h c sinh, đưa đĩn cơng nhân; – Liên hi p v n chuy n hành khách, hành lý và hàng bao g i; – Cho thuê và thuê h xe; – D ch v b n bãi, đ i lý bán vé và d ch v hành khách. NMTC VTOT • 42
- 1.6.3. CƠ S PHÁP LÝ CHO H AT ð NG KINH DOANH V N T I B NG Ơ TƠ Quy đ nh: t t c các h at đ ng kinh doanh v n t i b ng ơ tơ đ u ph i thơng qua h p đ ng v n chuy n đư c ký k t trư c khi th c hi n. Cĩ th theo ch tiêu pháp l nh ho c khơng. 1. V n chuy n hàng hố a. H p đ ng v n chuy n hàng hĩa H p đ ng v n chuy n hàng hĩa là s th a mãn b ng văn b n gi a hai bên v n t i và bên thuê v n t i. Theo đĩ bên v n t i cĩ nghĩa v v n chuy n m t s lư ng hàng hĩa nh t đ nh đ n đ a đi m đã n đ nh đúng th i gian và giao s hàng cho ngư i nh n hàng. Cịn bên thuê v n chuy n cĩ nghĩa v ph i tr cho bên v n t i m t kho n ti n cơng g i là cư c phí v n chuy n. * ð i tư ng h p đ ng v n t i: h p đ ng v n chuy n đ v n chuy n m t kh i lư ng hàng hĩa trên m t đo n đư ng nh t đ nh. Cĩ hai lo i h p đ ng: + H p đ ng kinh t d ng đ n bù: th hi n m i quan h hàng hĩa và ti n t ; + H p đ ng t ch c: các đơn v t ch c ph i h p v i nhau thành t ch c cĩ quy mơ ho t đ ng l n hơn vì l i ích chung c a t t c các đơn v c u thành. H p đ ng v n t i là d ng h p đ ng kinh t d ng đ n bù. * Ch th c a h p đ ng: nguyên t c h p đ ng kinh t đư c ký k t gi a các pháp nhân – pháp nhân; pháp nhân – cá nhân. Nhưng b t kỳ trong trư ng h p nào thì bên v n t i là pháp nhân. – Ch th là bên v n t i và bên thuê v n chuy n, trong đĩ bên v n t i b t bu c là pháp nhân. – Pháp nhân là m t t ch c đư c thành l p h p pháp, cĩ tài s n riêng và ch u trách nhi m đ c l p v vi c s d ng tài s n và cĩ th t mình tham gia vào các h p đ ng kinh t . * H p đ ng b t bu c ph i ghi nh n t văn b n và c th hĩa b ng các v n đơn. Thơng thư ng cĩ 2 cách ký k t h p đ ng kinh t : + Tr c ti p: g p g tr c ti p đ ký k t h p đ ng v n chuy n. + Gián ti p: thơng qua tài li u giao d ch. ð i v i h p đ ng v n t i ph i ký k t tr c ti p trên nguyên t c m i lơ hàng ho c m t chuy n hàng ph i cĩ v n đơn. N i dung ghi ngư i nh n hàng, ngư i g i hàng, nơi g i, nơi nh n, s lư ng hàng hĩa v n chuy n, lư ng luân chuy n cư c phí. * Trách nhi m c a các bên trong h p đ ng v n chuy n quan h h p đ ng v n chuy n: + ð i v i bên v n t i: nghĩa v c a ngư i v n t i là đưa phương ti n phù h p đ n đúng th i gian và đ a đi m đ nh n hàng v n chuy n. V n chuy n đ y đ , nguyên v n s hàng đ n nơi nh n, giao cho ngư i nh n đúng th i gian và đ a đi m. Áp t i và b o v hàng hĩa d c đư ng tr m t s trư ng h p đ c bi t ch hàng ph i c ngư i áp t i. NMTC VTOT • 43
- Quy n h n: ki m tra tr ng thái, giá tr c a hàng hĩa, t ch i khơng v n chuy n nh ng lo i hàng hĩa khơng đúng quy đ nh trong h at đ ng. Quy n c a bên v n t i là đư c hư ng cư c phí v n chuy n. + ð i v i bên thuê v n chuy n: Nghĩa v : chu n b đưa hàng hĩa đúng ch ng lo i s lư ng như đã th a thu n th i gian và đ a đi m quy đ a đi m quy đ nh cho bên v n t i. ð m b o v m t k thu t cho kh i lư ng hàng hĩa v n chuy n. Ngồi ra cịn ph i chu n b t t c các gi y t cĩ liên quan đ n s h u và lưu thơng trên đư ng. Thanh tốn cư c phí, ph phí cho bên v n t i và các kho n chi phí khác trong quá trình v n chuy n. Quy n h n: cĩ quy n t ch i khơng x p hàng lên phương ti n v n t i n u phương ti n khơng đ m b o và phù h p v i hàng hĩa. N u bên v n t i vi ph m h p đ ng thì bên v n t i ph i đ n bù. b. Hàng hĩa v n chuy n Hàng hĩa v n chuy n bao g m t t c các nguyên v t li u s n ph m, bán s n ph m đư c chuyên ch trên phương ti n v n t i. Hàng hĩa trong v n chuy n h p hơn hàng hĩa c a n n kinh t qu c dân, các lo i hàng hĩa bao g m: hàng l ng – khơ (theo tính ch t v t lý): v nguyên t c đ i v i hàng l ng, n u khơng cĩ bao bì thì ph i s d ng xe chuyên d ng (xitéc), các lo i hàng khơ r t đa d ng. Hàng d v – hàng d cháy n : hàng d v ph i cĩ bao bì và các bao bì cĩ dán các nhãn hi u chuyên d ng, ph i dùng v t li u lĩt đ m gi a các l p hàng đ h n ch va đ p, ch n đ ng. Hàng d cháy n đây là lo i hàng nguy hi m trong quá trình v n chuy n x p d ph i h t s c c n th n, quá trình v n chuy n ph i ch y v i t c đ th p, x p hàng khơng đư c x p v i kh i lư ng l n (khơng đ t i), khơng đư c đi t ng xe m t mà ph i đi thành m t đồn v i m t kho ng cách an tồn. Th i gian v n chuy n r t kh t khe ví d khi v n chuy n ch t phĩng x ch đư c x p d trong đi u ki n khơng cĩ ánh sáng, xa khu dân cư, khu kinh t văn hố. Hàng r i – hàng đ đ ng: thơng thư ng các lo i hàng này là nh ng lo i hàng khơng nguy hi m, cĩ th t o đi u ki n cơ gi i hố x p d . ð i v i hàng r i trong quá trình v n chuy n cĩ th khơng cĩ bao bì. Nhưng đ c bi t đ i v i hàng lương th c ph i cĩ bao bì đ đ m b o ch t lư ng và h n ch hao h t. – Hàng thùng ch a (container) là nh ng lo i hàng x p trong container. Vi c x p hàng trong container cĩ yêu c u r t kh t khe. c. M t s quy đ nh v giao nh n hàng hố H p đ ng v n chuy n hàng hố đư c ghi các n i dung sau đây: * Th i gian giao nh n hàng Th i gian giao nh n hàng ph i đư c ghi c th vào h p đ ng v n chuy n, căn c đ xác đ nh xem cĩ th c hi n đúng nghĩa v và th i h n h p đ ng khơng. N u khơng cĩ đư ng vào kho thì đ a đi m giao nh n hàng là đ a đi m g n nh t c a kho, nơi mà phương ti n cĩ th đi vào và quay tr ra đư c. * Phương pháp giao nh n: nguyên t c giao hàng như sau: NMTC VTOT • 44
