Giáo trình Nhập môn khoa học thư viện và thông tin

Nội dung text: Giáo trình Nhập môn khoa học thư viện và thông tin

1. 1 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG PGS. TS. PHAN VÙN THS. NGUYÏNÎ HUY CHÛÚNG TRUNG TÊM THÖNG TIN THÛ VIÏNÅ ÀAIÅ HOCÅ QUÖCË GIA HA Â NÖIÅ Ha â Nöiå - 2001
2. 2 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Lôøi noùi ñaàu Giaùo trình nhaäp moân khoa hoïc thö vieän vaø thoâng tin (Introduction to Library and Information Science) ñöôïc bieân soaïn theo chöông trình khung cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo (coù boå sung vaø söûa ñoåi moät soá ñeà muïc) nhaèm muïc ñích trang bò nhöõng kieán thöùc ñaïi cöông veà thö vieän hoïc vaø thoâng tin hoïc cho sinh vieân caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø cao ñaúng sö phaïm. Giaùo trình naøy giôùi thieäu cho sinh vieân moät caùch coù heä thoáng nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa lí luaän vaø thöïc tieãn hoaït ñoäng thö vieän vaø thoâng tin tö lieäu. Sinh vieân naém ñöôïc ñaëc ñieåm cuûa saùch vaø caùc vaät mang tin, nhaän thöùc saâu saéc saùch - laø tri thöùc, laø coâng cuï lao ñoäng, laø phöông tieän giaùo duïc chính trò tö töôûng, hieåu roõ vai troø taùc duïng cuûa saùch trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Cung caáp cho sinh vieân phöông phaùp mang tính keá thöøa truyeàn thoáng vaø tieáp caän vôùi coâng ngheä thoâng tin môùi ñeå thu thaäp caùc nguoàn tin, xöû lí phaân tích tin, saép xeáp, tra tìm, khai thaùc, söû duïng taøi lieäu ñeå naâng cao hieäu quaû, chaát löôïng hoïc taäp vaø nghieân cöùu khoa hoïc. Hoïc xong chöông trình nhaäp moân khoa hoïc thö vieän vaø thoâng tin sinh vieân bieát xaây döïng muïc luïc taøi lieäu tham khaûo trong khoaù luaän, ñoà aùn hoaëc luaän vaên toát nghieäp vaø caùc coâng trình nghieân cöùu. Ñoàng thôøi bieát söû duïng phöông phaùp hoïc taäp môùi - töï hoïc, töï nghieân cöùu gaén lieàn vôùi saùch vôùi thö vieän vaø tö lieäu thoâng tin trong quaù trình ñöôïc ñaøo taïo vaø töï ñaøo taïo.
3. 3 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG PHAÂN COÂNG BIEÂN SOAÏN PGS. TS. Phan Vaên THS. Nguyeãn Huy Chöông PHAÂN COÂNG BIEÂN SOAÏN Chöông I: Saùch vaø caùc vaät lieäu mang tin PGS, TS PHAN VAÊN Chöông II: Cô sôû thö vieän hoïc vaø Thoâng tin hoïc PGS, TS PHAN VAÊN Chöông III: Boä maùy tra cöùu THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
4. 4 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Muïc luïc Lôøi noùi ñaàu 2 Phaân coâng bieân soaïn 3 Muïc luïc chöông I 5 Chöông I: Saùch vaø vaät lieäu mang tin 7 I.1. Khaùi nieäm veà saùch 7 I.2. Vai troø taùc duïng cuûa saùch trong ñôøi soáng xaõ hoäi 10 I.3. Caùc vaät lieäu mang tin 31 Caâu hoûi oân taäp chöông I 40 Muïc luïc chöông II 41 Chöông II: Cô sôû thö vieän hoïc vaø thoâng tin hoïc 43 II.1. Cô sôû thö vieän hoïc 43 II.2. Thoâng tin hoïc 90 Caâu hoûi oân taäp chöông II 125 Muïc luïc chöông III 126 Chöông III: Boä maùy tra cöùu 128 III.1. Boä maùy tra cöùu truyeàn thoáng 128 III.2. Boä maùy tra cöùu hieän ñaïi 153 Caâu hoûi oân taäp chöông III 164 Taøi lieäu tham khaûo 165
5. 5 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG ChöôngM I uïc luïc CHÖÔNG I: SAÙCH VAØ CAÙC VAÄT LIEÄU MANG TIN 7 I.1 KHAÙI NIEÄM VEÀ SAÙCH 7 I.1.1 Khaùi nieäm veà saùch treân cô sôû vaät lieäu ghi cheùp 7 I.1.2 Khaùi nieäm saùch döïa vaøo vaên töï, chöõ vieát 8 I.1.3 Theo quan ñieåm cuûa Löu Quoác Quaân Trung Quoác 8 I.1.4 Quaù trình nghieân cöùu phaân tích vaø toång hôïp 8 I.1.5 Caùc loaïi hình saùch 10 I.2 VAI TROØ TAÙC DUÏNG CUÛA SAÙCH TRONG ÑÔØI SOÁNG XAÕ HOÄI 10 I.2.1 Caùc chöùc naêng cuûa saùch 12 I.2.1.1 Chöùc naêng thoâng tin 12 I.2.1.2 Chöùc naêng höôùng daãn hoïc taäp 12 I.2.1.3 Chöùc naêng kích thích höùng thuù ñoïc saùch 12 I.2.1.4 Chöùc naêng kinh doanh cuûa saùch 13 1.2.2 Chuû nghóa Maùc Leâ nin, tö töoûng Hoà Chí Minh baøn veà vai troø vaø taùc duïng cuûa saùch baùo 14 I.2.2.1 Caùc Maùc vôùi saùch baùo 14 I.2.2.2 V.I. Leâ nin vôùi saùch baùo 16 I.2.2.3 Hoà Chí Minh vôùi saùch baùo 17
6. 6 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN I.2.3 Caùc nhaø hoaït ñoäng chính trò, khoa hoïc, vaên hoïc ngheä thuaät baøn veà taùc duïng cuûa saùch baùo 22 I.2.4 Ñaûng coäng saûn Vieät Nam baøn veà taùc duïng cuûa saùch baùo.24 I.2.5 Vai troø taùc duïng cuûa saùch baùo ñoái vôùi thanh nieân 26 I.2.6 Saùch laø coâng cuï lao ñoäng vaø laø vuõ khí ñaáu tranh giai caáp saéc beùn 27 I.2.6.1 Saùch laø coâng cuï lao ñoäng 27 I.2.6.2 Saùch laø vuõ khí ñaáu tranh giai caáp 29 I.3 CAÙC VAÄT LIEÄU MANG TIN 31 I.3.1 Caùc vaät lieäu mang tin thoâ sô töø thôøi coå ñaïi, trung ñaïi 31 I.3.1.1 Ñaát seùt nung 31 I.3.1.2 Papirut 32 I.3.1.3 Saùch baèng da 32 I.3.1.4 Saùch baèng xöông thuù mai ruøa 32 I.3.1.5 Saùch baèng ñoàng 33 I.3.1.6 Saùch baèng ñaù 33 I.3.1.7 Saùch baèng tre 34 I.3.1.8 Saùch baèng goã 35 I.3.1.9 Saùch baèng luïa 35 I.3.1.10 Giaáy 36 I.3.2 Caùc vaät tin töø khi phaùt minh ra maùy in cho ñeán nay 36 I.3.2.1 In aán (Print) saùch, baùo, taïp chí 36 I.3.2.2 Khoâng in aán (Non -print) 38 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG I 40
7. 7 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG CHÖÔNG I SAÙCH VAØ CAÙC VAÄT LIEÄU MANG TIN Saùch - laø moät trong nhöõng nguoàn löïc coâng ngheä thoâng tin cöïc kyø quan troïng trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Trong coâng cuoäc ñoåi môùi phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, xaây döïng neàn saûn xuaát lôùn xaõ hoäi chuû nghóa, chuùng ta caàn hoïc taäp kinh nghieäm vaø coâng ngheä tieân tieán maø nhaân loaïi ñaõ saùng taïo ra, phaûi tieáp thu “Toång soá tri thöùc” maø loaøi ngöôøi ñaõ tích luõy ñöôïc töø coå ñaïi cho ñeán hieän ñaïi. Saùch laø trí tueä, laø kinh teá. laø chính trò, laø khoa hoïc, laø söùc maïnh giaùo duïc con ngöôøi naém vöõng quaù khöù, hieåu bieát hieän taïi, döï baùo töông lai. Chuùng ta caàn vuõ trang cho sinh vieân caùc tröôøng Ñaïi hoïc vaø Cao ñaúng phöông phaùp hoïc taäp môùi gaén lieàn vôùi saùch, vôùi thö vieän, phöông phaùp khai thaùc söû duïng saùch ñeå nghieân cöùu, naâng cao hieäu quaû, chaát löôïng hoïc taäp trong quaù trình ñaøo taïo. Trong chöông thöù nhaát naøy chuùng toâi seõ trình ba yù: Khaùi nieäm veà saùch, vai troø, taùc duïng saùch trong ñôøi soáng xaõ hoäi, caùc vaät lieäu mang tin ñeå chuyeån taûi thoâng tin ñeán vôùi baïn ñoïc, vôùi ngöôøi duøng tin. I.1 KHAÙI NIEÄM VEÀ SAÙCH Trong quaù trình nghieân cöùu lyù luaän saùch, nhieàu nhaø khoa hoïc ñaõ neâu leân caùc khaùi nieäm khaùc nhau veà saùch, chuùng toâi xin khaùi quaùt maáy khaùi nieäm sau: I.1.1 Khaùi nieäm veà saùch treân cô sôû vaät lieäu ghi cheùp Tieáng La Tinh saùch laø “Liber” xuaát phaùt töø “Thôù voû caây”. Ngöôøi Anh goïi saùch laø “Book” treân cô sôû töø goã duøng ñeå cheá ra giaáy. Ngöôøi Ñöùc duøng töø goã “Buk” ñeå goïi saùch. göôøi Phaùp duøng töø “Livre” treân cô sôû töø thôù voû caây trong goác La tinh “Liber”. Ngöôøi Nga goïi saùch laø “Kniga” nghóa laø reã caây. Ngöôøi Trung Quoác goïi saùch laø “Kinh” coù nghóa laø “Sôïi chæ
8. 8 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN vaûi” laø nguyeân lieäu cheá ra giaáy. Töø ñoù daãn ñeán khaùi nieäm: Saùch laø nhöõng trang giaáy ghi laïi nhöõng tri thöùc cuûa nhaân loaïi, giaáy ñöôïc coi laø ñaëc tröng cô baûn cuûa saùch. I.1.2 Khaùi nieäm saùch döïa vaøo vaên töï, chöõ vieát Saùch - laø vaên töï (Xuaát phaùt töø chöõ coå Hy Laïp coù nghóa laø chöõ vieát, vaên töï, thö tín ) do aán loaùt hoaëc cheùp tay vôùi soá löôïng trang nhaát ñònh hôïp thaønh. Thö tòch laø bieåu hieän neàn vaên minh tieán boä vaø vó ñaïi nhaát cuûa loaøi ngöôøi, laø vuõ khí ñaáu tranh chính trò maïnh meõ, laø nhaân toá coù hieäu quaû ñeå naém chaéc toaøn boä tri thöùc cuûa nhaân loaïi ñaõ tích luõy ñöôïc. (Trích Ñaïi baùch khoa toaøn thö Lieân Xoâ). I.1.3 Theo quan ñieåm cuûa Löu Quoác Quaân Trung Quoác Khaùi nieäm veà saùch: “Saùch laø nhöõng tri thöùc ñöôïc ghi laïi nhôø coù vaên töï vaø hình veõ” Keát hôïp noäi dung vaø hình thöùc saùch nhaèm muïc ñích truyeàn baù tri thöùc töø theá heä naøy qua theá heä khaùc trong caùc thôøi kyø lòch söû cuûa moãi daân toäc1 I.1.4 Quaù trình nghieân cöùu phaân tích vaø toång hôïp chuùng ta coù theå ruùt ra keát luaän ñaày ñuû hôn, khoa hoïc hôn Khaùi nieäm veà saùch: Saùch _ ñaây laø saûn phaåm ñaëc bieät phaûn aùnh vaên hoùa vaät chaát vaø ñôøi soáng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi. Nhö theá naøo laø saûn phaåm vaên hoùa vaät chaát? Saùch bieåu hieän ôû baûn thaân noù laø nhöõng baûn cheùp tay (Baûn thaûo) hoaëc saùch in, ñöôïc trình baøy döôùi hình thöùc nhieàu tôø rôøi ñoùng laïi thaønh quyeån (taäp), trong ñoù ñöôïc ghi cheùp baèng chính vaên hoaëc minh hoïa baèng ñoà hình. Saûn phaåm vaên hoùa vaät chaát ñeå caáu thaønh saùch bao goàm: vaên töï, chöõ vieát, vaät lieäu ghi cheùp töø thoâ sô ñeán hieän ñaïi nhö: ñaát seùt nung, xöông thuù, mai ruøa, da, tre, goã luïa, giaáy, baêng töø, ñóa töø, ñóa quang hoïc , nhöõng phöông tieän aán loaùt nhö: möïc in, chöõ in, maùy in, cheá baûn ñieän 1 Trích: Sô giaûn lòch söû saùch Trung quoác cuûa Löu Quoác Quaân. Baéc kinh, 1958
9. 9 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG töû, hình veõ, ñoùng saùch, bìa saùch, khoå saùch, khoái löôïng trang Nhö theá naøo laø ñôøi soáng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi? Trong saùch trình baøy caùc taùc phaåm coù noäi dung veà chính trò, khoa hoïc töï nhieân, khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên, khoa hoïc tö duy, khoa hoïc kyõ thuaät vaø coâng ngheä, vaên hoùa, ngheä thuaät töø thöïc teá sinh ñoäng ñuùc keát thaønh lyù luaän, thaønh nhöõng quy luaät phaùt trieån töï nhieân vaø xaõ hoäi. Saùch laø vuõ khí ñaáu tranh giai caáp saéc beùn, laø coâng cuï giaùo duïc tö töôûng, tình caûm, lao ñoäng vaø phoå bieán kieán thöùc khoa hoïc kyõ thuaät, laø phöông tieän thuùc ñaåy söï tieán boä cuoäc soáng tinh thaàn cuûa loaøi ngöôøi. Khoâng coù saùch nhaân loaïi khoâng theå phaùt trieån töø thôøi ñaïi ñoà ñaù cho ñeán neàn vaên minh coâng ngheä thoâng tin toaøn caàu, thôøi ñaïi haït nhaân nguyeân töû. Goârôki M. nhaø vaên haøo voâ saûn Nga ñaõ vieát: “Saùch laø moät kyø coâng phöùc taïp vaø vó ñaïi nhaát trong taát caû caùc kyø coâng tuyeät dieäu maø loaøi ngöôøi saùng taïo ra treân con ñöôøng tieán tôùi haïnh phuùc vaø töông lai töôi saùng”2 Noäi dung vaø hình thöùc cuûa saùch: Saùch ñaõ traûi qua con ñöôøng daøi phaùt trieån. Hình thöùc cuûa saùch ñaõ laøm thay ñoåi noäi dung vaø muïc ñích cuûa noù. Saùch laø loaïi saûn phaåm coâng nghieäp coù tính chaát ngheä thuaät, hình thöùc trình baøy trang trí myõ thuaät do con ngöôøi taïo ra. Xeùt veà hình thöùc trình baøy cuûa saùch ta coù theå hieåu ñöôïc trình ñoä vaên minh cuûa loaøi ngöôøi qua caùc thôøi ñaïi. Maët khaùc, noäi dung cuûa saùch dieãn ñaït trí tueä, tö töôûng, tình caûm, nhaän thöùc cuûa con ngöôøi ñoái vôùi theá giôùi xung quanh, phaûn aùnh quy luaät töï nhieân vaø xaõ hoäi coù taùc duïng thuùc ñaåy quaù trình phaùt trieån lòch söû xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Do ñoù, saùch coù hai phöông dieän: hình thöùc vaø noäi dung. Noäi dung cuûa saùch coù taùc duïng to lôùn ñoái vôùi con ngöôøi, nhöng noäi dung ñoù phaûi döïa vaøo hình thöùc vaät chaát môùi theå hieän ñöôïc. Vì vaäy noäi dung vaø hình thöùc cuûa saùch laø moät theå thoáng nhaát luoân luoân gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån kinh teá, chính trò, khoa hoïc, kyõ thuaät vaø coâng ngheä, xaõ hoäi qua caùc thôøi ñaïi cuûa caùc daân toäc treân theá giôùi. 2 Trích: Lôøi giôùi thieäu muïc luïc cuûa nhaø xuaát baûn Vaên hoïc theá giôùi.- Petecbua, 1959.- tr.5
10. 10 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN I.1.5 Caùc loaïi hình saùch Saùch coù nhieàu loaïi hình khaùc nhau. Khi phaân loaïi saùch, ngöôøi ta thöôøng döïa theo caùc yeâu caàu vaø muïc ñích khaùc nhau ñeå xaùc ñònh. Khi xeùt veà phöông dieän chaát lieäu vaø kyõ thuaät ñeå laøm ra saùch, ngöôøi ta chia saùch thaønh caùc loaïi: Saùch laøm baèng ñaát nung, saùch cheùp tay, saùch in treân giaáy (In khaéc goã, in Litoâ, in oáp xeùt, in tipoâ, vaø in baèng cheá baûn ñieän töû ) Khi xeùt veà phöông dieän noäi dung, ngöôøi ta chia saùch theo caùc lónh vöïc tri thöùc khoa hoïc khaùc nhau: Saùch chính trò, saùch kinh teá, saùch khoa hoïc, saùch vaên hoïc, saùch kyõ thuaät, saùch ngheä thuaät Khi xeùt veà phöông dieän taùc duïng vaø giaù trò söû duïng, ngöôøi ta chia saùch theo caùc loaïi: saùch giaùo khoa, saùch höôùng daãn, töø ñieån, saùch soå tay ngheà nghieäp Khi xeùt veà phöông dieän phuïc vuï cho caùc ñoái töôïng trong xaõ hoäi, ngöôøi ta chia saùch theo caùc loaïi: saùch thieáu nhi, saùch maãu giaùo, saùch phoå thoâng, saùch khaûo cöùu Khi xeùt veà caáu truùc cuûa saùch, ngöôøi ta chia saùch theo caùc loaïi: saùch bìa cöùng, saùch bìa meàm, saùch ñoùng chæ, saùch ñoùng keïp, saùch gaáp neáp Hieän nay, nhieàu nöôùc tieán boä treân theá giôùi ñaõ laäp “Vieän saùch” ñeå nghieân cöùu söï phaùt sinh vaø phaùt trieån saùch. Trong thöïc tieãn ñaõ hình thaønh ngaønh nghieân cöùu lyù luaän veà saùch trong xaõ hoäi. I.2 VAI TROØ TAÙC DUÏNG CUÛA SAÙCH TRONG ÑÔØI SOÁNG XAÕ HOÄI Saùch laø nguoàn tri thöùc phong phuù nhaát cuûa loaøi ngöôøi, laø coâng cuï maïnh meõ thuùc ñaåy söï tieán boä veà vaên hoùa, khoa hoïc, kyõ thuaät vaø coâng ngheä. Nhöõng phaùt minh vó ñaïi, nhöõng tö töôûng khoa hoïc thieân taøi, nhöõng thaønh töïu coâng ngheä tin hoïc noåi
11. 11 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG tieáng tìm ra ñöôïc laø nhôø coù saùch. Saùch coù taùc duïng giuùp cho loaøi ngöôøi ghi laïi nhöõng tri thöùc, nhöõng kinh nghieäm ñaõ tích luõy ñöôïc qua haøng traêm theá kyû trong taát caû caùc lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa noù. Saùch laø saûn phaåm ñaëc bieät trong xaõ hoäi coù chöùc naêng giaùo duïc con ngöôøi phaùt trieån toaøn dieän veà ñaïo ñöùc, trí tueä, theå löïc, thaåm myõ, taâm hoàn, tình caûm, loái soáng cao ñeïp, coù baûn lónh ngang taàm vôùi thôøi ñaïi, vôùi söï nghieäp ñoåi môùi cuûa ñaát nöôùc hieän nay.
12. 12 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN I.2.1 Caùc chöùc naêng cuûa saùch Moãi loaïi saùch ñeàu coù nhöõng ñaëc thuø. Tuy nhieân, ñaõ laø saùch thì duø loaïi naøo, ñeàu coù nhöõng ñieåm chung nhaát veà chöùc naêng. Ñoù laø nhöõng chöùc naêng chuû yeáu sau ñaây: I.2.1.1 Chöùc naêng thoâng tin: Ñaây laø chöùc naêng thoâng baùo noäi dung tri thöùc, giaù trò tö töôûng, khoa hoïc vaø ngheä thuaät cuûa saùch. Trong thôøi ñaïi ngaøy nay coù nhöõng nguoàn thoâng tin voâ cuøng phong phuù, ña daïng, nhöng saùch laø moät trong nhöõng nguoàn thoâng tin cô baûn nhaát, thöïc hieän baèng hai phöông phaùp chuû yeáu: chöõ vieát (Keânh chöõ) vaø hình aûnh, sô ñoà, ñoà hình, ñoà thò, baûn veõ (Keânh hình). I.2.1.2 Chöùc naêng höôùng daãn hoïc taäp: Chöùc naêng naøy ñoøi hoûi saùch phaûi goùp phaàn phaùt trieån tö duy, naâng cao tính ñoäc laäp, saùng taïo, boài döôõng kyõ naêng vaø naêng khieáu töï hoïc, töï reøn luyeän, phöông phaùp ñoïc saùch trong quaù trình ñöôïc ñaøo taïo vaø töï ñaøo taïo. I.2.1.3 Chöùc naêng kích thích höùng thuù ñoïc saùch: Ngoaøi hai chöùc naêng thoâng tin vaø höôùng daãn hoïc taäp, saùch coøn coù chöùc naêng kích thích loøng say meâ ñoïc saùch, yeâu thích saùch vaø taïo nieàm vui, nieàm haïnh phuùc trong lao ñoäng hoïc taäp, khaùm phaù vaø saùng taïo trong quaù trình ñoïc saùch, khaéc phuïc tình traïng löôøi hoïc, löôøi ñoïc. Thöïc hieän chöùc naêng naøy baèng phöông phaùp saùch phaûi trình baøy heát söùc khoa hoïc, baèng hình aûnh haáp daãn, maøu saéc haøi hoøa, ngoân ngöõ gôïi caûm, trong saùng, deã hieåu Ba chöùc naêng treân cuûa saùch khoâng phaûi laø ba vaán ñeà taùch bieät, maø coù moái quan heä taùc ñoäng laãn nhau. Neáu löôïng thoâng tin phong phuù, chính xaùc ñoàng thôøi laïi coù phöông phaùp höôùng daãn töï hoïc toát, thì nieàm say meâ ñoïc, hoïc taäp caøng ñöôïc kích thích theâm. Maët khaùc, nieàm say meâ hoïc taäp ñöôïc höôùng daãn
13. 13 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG baèng moät phöông phaùp toát laø tieàn ñeà ñeå phaùt huy khaû naêng tieáp thu vaø vaän duïng saùng taïo löôïng thoâng tin trong saùch vaøo thöïc tieãn ñôøi soáng xaõ hoäi coù hieäu quaû cao nhaát I.2.1.4 Chöùc naêng kinh doanh cuûa saùch: Ngoaøi ba chöùc naêng treân ñaây saùch coøn laø saûn phaåm haøng hoùa, vì vaäy noù coøn coù chöùc naêng kinh doanh. Trong ñieàu kieän cô cheá thò tröôøng, saùch coøn laø moät loaïi haøng hoùa ñaëc bieät bôûi vì noù chöùa ñöïng giaù trò tinh thaàn vaø haøm löôïng trí tueä cao. Trong quaù trình laøm phong phuù veà hình thöùc vaø thoáng nhaát veà noäi dung cuûa vieäc taùi saûn xuaát môû roäng, saùch giöõ vai troø quan troïng. Caùc Maùc ñaõ vieát: “Saûn xuaát, phaân phoái, trao ñoåi, tieâu duøng töï chuùng taïo thaønh nhöõng boä phaän nguyeân veïn nhöng khaùc nhau trong söï thoáng nhaát”3 . Löu thoâng laø söï lieân keát giöõa saûn xuaát vaø tieâu duøng, noù tröïc tieáp thöïc hieän vieäc trao ñoåi saùch thaønh tieàn, ñaûm baûo khaû naêng vaät chaát cho taùi saûn xuaát môû roäng saùch, naâng cao chaát löôïng saùch. Ñieàu quan troïng ñaëc bieät laø coù söï khaùc nhau veà nguyeân taéc löu thoâng saùch vaø caùc ngheà buoân baùn khaùc. Cuõng coù söï khaùc nhau giöõa 3 Trích: Caùc Maùc toaøn taäp. T.12.- H.: Söï thaät, 1962.- tr.361
14. 14 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN saûn xuaát saùch vôùi taát caû caùc kieåu saûn xuaát khaùc. Söï khaùc nhau ñoù laø ôû ñoái töôïng hoaït ñoäng cuûa chuùng. Saùch laø moät loaïi haøng hoùa ñaëc bieät bôûi vì giaù trò vaø giaù trò söû duïng cuûa saùch thöôøng khoâng thoáng nhaát. Giaù trò cuûa saùch chuû yeáu do noäi dung cuûa saùch quyeát ñònh. Trong chöùc naêng kinh doanh saùch phaûi thöïc hieän hai yeáu toá cô baûn: kinh teá vaø xaõ hoäi trong ñoù caàn coi troïng yeáu toá xaõ hoäi hôn. Moät quyeån saùch in ra laø moät phöông tieän ñeå phoå bieán thoâng tin khoa hoïc, moät coâng cuï ñaáu tranh chính trò vaø phaùt trieån vaên hoùa vaät chaát tinh thaàn Tính lôïi ích xaõ hoäi cuûa saùch ñuôïc xaùc ñònh nhö vaäy, neân yù nghóa cuûa saùch tröoùc tieân laø ôû noäi dung tö töoûng cuûa noù. Löu thoâng saùch chính laø ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa xaõ hoäi, cuûa cuoäc ñaáu tranh caùch maïng thoâng qua noäi dung cuûa saùch. Khi baøn ñeán chöùc naêng kinh doanh cuûa saùch coù nghóa laø noùi ñeán giaù trò söû duïng, tính lôïi ích xaõ hoäi cuûa saùch trong phaïm vi trao ñoåi vaø löu thoâng haøng hoùa. 1.2.2 Chuû nghóa Maùc Leâ nin, tö töoûng Hoà Chí Minh baøn veà vai troø vaø taùc duïng cuûa saùch baùo I.2.2.1 Caùc Maùc vôùi saùch baùo: Caùc Maùc con ngöôøi vó ñaïi, coù boä oùc tieân tieán nhaát cuûa loaøi ngöôøi ñaõ noùi moät caùch töï haøo veà vai troø cuûa saùch trong cuoäc soáng: C. Maùc ñaõ traû lôøi caâu hoûi: Coâng vieäc yeâu thích vaø say meâ nhaát cuûa ngöôøi laø gì? - Ñoïc saùch, tìm toøi tri thöùc trong
15. 15 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG nhieàu quyeån saùch Töø naêm 1847, C. Maùc ñaõ thu thaäp, ghi cheùp, toùm taét caùc taùc phaåm cuûa 17 taùc giaû, goàm 24 quyeån vôû, toång coäng hôn 440 tôø, moãi tôø baèng 32 trang ñeå vieát boä “Tö baûn”. Boä “Tö baûn” goàm 4 taäp Taäp I: Quaù trình saûn xuaát tö baûn. Taäp II: Quaù trình löu thoâng tö baûn. Taäp III: Toaøn boä quaù trình saûn xuaát tö baûn chuû nghóa Taäp IV: Caùc hoïc thuyeát veà giaù trò thaëng dö. Sau naøy trong lôøi töïa F. Anghen coù vieát: Chuaån bò taøi lieäu ñeå vieát boä tö baûn laø voâ soá ghi cheùp cuûa Maùc vôùi nhöõng trích luïc thuoäc veà thôøi baáy giôø. Boä “Tö baûn” ñöôïc ñaùnh giaù cao - Laø ñaøi kyû nieäm huøng vó, thieân taøi, saùng taïo cuûa Maùc. Caùc Maùc ñaõ gaén lieàn saùch vôùi lao ñoäng saùng taïo cuûa mình, saùch laø moät phöông tieän trong cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng ngöôøi lao ñoäng khoûi aùch tö baûn, ñaáu tranh cho thaéng lôïi cuûa caùch maïng. Caùc Maùc noùi: “Saùch laø noâ leä cuûa toâi, noù phaûi phuïc vuï toâi theo yù muoán”4 Suoát ñôøi hoaït ñoäng cuûa Caùc Maùc vaø F. Anghen gaén boù chaët cheõ vôùi thöïc tieãn ñaáu tranh caùch maïng cuûa giai caáp voâ saûn theá giôùi, ñoàng thôøi cuõng gaén boù chaët cheõ vôùi saùch baùo. Chính treân cô sôû toång keát kinh nghieäm ñaáu tranh cuûa giai caáp voâ saûn quoác teá, keát hôïp vôùi tính keá thöøa coù pheâ phaùn choïn loïc, thu nhaän tinh hoa tri thöùc cuûa nhaân loaïi ñaõ tích luõy ñöôïc qua caùc thôøi ñaïi: Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc, kinh teá chính trò hoïc Anh, chuû nghóa xaõ hoäi Phaùp maø Caùc Maùc vaø Anghen ñaõ saùng laäp ra chuû nghóa Maùc - Vuõ khí lyù luaän khoa hoïc nhaát, caùch maïng nhaát cuûa giai caáp voâ saûn theá giôùi. Vaøo naêm 1948 ñaõ cho xuaát baûn quyeån “Tuyeân ngoân Ñaûng coäng saûn” taùc phaåm ñaàu tieân cuûa chuû nghóa Coäng saûn khoa hoïc, trong taùc phaåm naøy Caùc Maùc vaø Anghen ñaõ phaân tích, chöùng minh veà moïi maët hoïc thuyeát caùch maïng, theá giôùi quan duy vaät bieän chöùng. Môû ñaàu cuûa quyeån saùch laø lôøi keâu goïi “Voâ saûn toaøn theá giôùi haõy lieân hieäp laïi” - Ñaây laø tieáng keøn xung traän, ñang ñoäng vieân haøng trieäu nhaân daân lao ñoäng treân toaøn theá giôùi phaát cao 4 P.Laphat.- Hoài öùc veà Maùc .-M.: Kniga, 1967.- tr.7
16. 16 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN ngoïn côø ñaáu tranh choáng giai caáp tö saûn boùc loät trong thôøi kyø tö baûn chuû nghóa, vì giaûi phoùng daân toäc. V.I. Leâ nin ñaùnh giaù cao taùc phaåm “Tuyeân ngoân Ñaûng coäng saûn”. Ngöôøi noùi ñaây laø taäp saùch moûng nhöng coù giaù trò nhö boä baùch khoa toaøn thö hoaøn chænh goàm nhieàu taäp. I.2.2.2 V.I. Leâ nin vôùi saùch baùo: V.I. Leâ nin ñaõ keá thöøa vaø phaùt trieån moät caùch xuaát saéc tö töôûng caùch maïng cuûa Maùc vaø Enghen trong thôøi kyø chuû nghóa tö baûn phaùt trieån ñeán toät cuøng thaønh chuû nghóa ñeá quoác. Ñoái vôùi Leâ nin saùch baùo thöïc söï laø nhöõng phöông tieän quan troïng giuùp ngöôùi hoaøn thieän hoïc thuyeát cuûa Maùc, höôùng daãn, giaùo duïc, chæ ñaïo giai caáp voâ saûn Nga vaø giai caáp voâ saûn theá giôùi thöïc hieän söù meänh lòch söû veû vang cuûa mình laø taán coâng quyeát lieät vaøo giai caáp tö saûn vaø nhöõng keû choáng laïi hoaëc phaûn boäi chuû nghóa Maùc. Ngay töø thôøi kyø thô aáu, V.I. Leâ nin ñaõ say meâ ñoïc saùch baùo, gaén vôùi thö vieän, trong suoát nhöõng naêm thaùng hoaït ñoäng caùch maïng gian khoå, luùc ôû trong nöôùc, luùc ôû nöôùc ngoaøi, khi bò tuø ñaøy ôû ñaâu ngöôøi cuõng giaønh thôøi gian toái ña ñeå nghieân cöùu saùch baùo. V.I. Leâ nin vieát taùc phaåm “Söï phaùt trieån chuû nghóa tö baûn Nga”5, ngöôøi ñaõ söû duïng 583 cuoán saùch baèng caùc thöù tieáng Nga, Anh, Phaùp, Ñöùc. Naêm 1908 V.I. Leâ nin quyeát ñònh hoaøn thaønh cuoán “Chuû nghóa duy vaät vaø chuû nghóa pheâ phaùn kinh nghieäm”, ngöôøi ñaõ ñoïc hôn 200 taøi lieäu goác 5 N. Krupxkaia.- Thö vieän vaø saùch.-H.: 1963, tr.56
17. 17 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG baèng tieáng Anh, Phaùp, Ñöùc Ngoaøi ra, ngöôøi coøn nghieân cöùu moät soá coâng trình cuûa caùc nhaø vaät lyù vaø trieát hoïc Anh theá kyû 19, V.I. Leâ nin phaûi ñi töø Geneve ñeán Luaân ñoân, vieän baûo taøng Anh ñeå tham khaûo taøi lieäu. V.I. Leâ nin vieát taùc phaåm “Chuû nghóa ñeá quoác giai ñoaïn toät cuøng cuûa chuû nghóa tö baûn” ñaõ tham khaûo 603 cuoán saùch vaø 253 baøi baùo. Trong coâng cuoäc xaây döïng CNXH V.I. Leâ nin luoân luoân nhaán maïnh vai troø cöïc kyø quan troïng cuûa saùch baùo. Ngöôøi noùi: “Khoâng coù saùch thì khoâng coù tri thöùc, khoâng coù tri thöùc thì khoâng coù chuû nghóa xaõ hoäi”. Trong thôøi ñaïi ngaøy nay, Leâ nin toaøn taäp, goàm 55 taäp, xuaát baûn laàn thöù naêm coù söùc haáp daãn phi thöôøng, ñaõ vaïch ra con ñöôøng ñöa nhaân daân lao ñoäng toaøn theá giôùi tieán leân chuû nghóa xaõ hoäi. Haøng traêm trieäu ngöôøi treân haønh tinh cuûa chuùng ta ñaëc bieât chuù yù ñeán tuyeån taäp vaø toaøn taäp cuûa V.I. Leâ nin, nhöõng lôøi tuyeân boá, nhöõng hoïc thuyeát cuûa ngöôøi laø nguoàn söùc maïnh voâ taän trong cuoäc ñaáu tranh choáng aùp böùc, boùc loät, vì ñoäc laäp, töï do, vì chuû nghóa xaõ hoäi, vì hoøa bình cuûa caùc daân toäc treân toaøn theá giôùi. Theo thoáng keâ cuûa Vieän saùch Nga ñaõ coù 48 nöôùc treân theá giôùi xuaát baûn caùc taùc phaåm cuûa Leâ nin goàm 4070 laàn , treân 51 thöù tieáng, goàm coù 408,8 trieäu baûn6. Nhöõng taùc phaåm cuûa V.I. Leâ nin laø nhöõng tö töôûng baát dieät vaø söï nghieäp vó ñaïi cuûa ngöôøi ñeå laïi cho nhaân daân lao ñoäng treân toaøn theá giôùi, nguoàn coå vuõ, ñoäng vieân, vaän duïng saùng taïo hoïc thuyeát cuûa ngöôøi vaøo hoaøn caûnh cuï theå, phuø hôïp vôùi töøng giai ñoaïn caùch maïng trong söï nghieäp ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp, töï do vaø xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi. I.2.2.3 Hoà Chí Minh vôùi saùch baùo: Chuû tòch Hoà Chí Minh coi saùch baùo laø phöông tieän quan troïng trong quaù trình tìm ñöôøng cöùu nöôùc, giaûi phoùng daân toäc vaø xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi. Ngöôøi ñaõ thöïc hieän phöông chaâm: hoïc ôû tröôøng, hoïc ôû saùch vôû, hoïc laãn nhau, hoïc ôû daân. Thôøi thô aáu vôùi caùi teân Nguyeãn Sinh Cung ngöôøi ñaõ ham meâ ñoïc saùch baùo vaø ñoïc nhöõng saùch nhö: Töù thö, Nguõ kinh, aáu hoïc ngöõ ngoân thö, Sô hoïc vaên taân 6 V.I Lenin vaø xuaát baûn .- M.: 1984.- tr.16
18. 18 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Saùch baùo laø coâng cuï hoïc taäp cuûa Nguyeãn Taát Thaønh ôû tröôøng quoác hoïc Hueá. Nguyeãn Taát Thaønh ñaõ thöïc hieän ñuùng lôøi daïy cuûa cha Nguyeãn Sinh Huy: “Caùc con phaûi coi vieäc ñoïc saùch laø ñaùng quyù, moãi ngaøy phaûi ñoïc ñöôïc 10 trang saùch, phaûi coi saùch laø nguoàn baùu voâ taän cuûa maét”. Ngöôøi ñaõ ñoïc nhieàu saùch lòch söû coå Trung Quoác, saùch Tam Quoác Chí, Taây du kyù , ñoïc saùch tieáng Phaùp: “Nhöõng ngöôøi cuøng khoå” cuûa nhaø vaên haøo Phaùp Vichto Huy goâ, caùc taùc phaåm cuûa trieát gia Phaùp nhö: Rutxoâ (Rousseau), Moângtetkiô (Montesquieu), Vonte (Voltaire) vaø Coângñoaùcxe (Condorcet) nhaèm laøm quen vôùi neàn vaên minh Phaùp, tìm hieåu thöïc chaát caùi goïi laø: töï do, bình ñaúng, baùc aùi, ñaáu tranh cho quyeàn cô baûn cuûa con ngöôøi - Laø nhaân quyeàn. Naêm 1908, Thaày giaùo Nguyeãn Taát Thaønh ñaõ toå chöùc tuû saùch duøng chung cho hoïc sinh ôû tröôøng Duïc Thanh (Phan Thieát) - Moät tröôøng tö thuïc tieán boä luùc baáy giôø ôû mieàn Trung. ôû ñaây, thaày giaùo Nguyeãn Taát Thaønh ñaõ reøn luyeän cho hoïc sinh tinh thaàn ham meâ ñoïc saùch, môû mang trí tueä vaø chính ngöôøi ñaõ neâu taám göông saùng veà tinh thaàn ham hoïc, ham hieåu bieát, ñoïc nhieàu thô vaên yeâu nöôùc cuûa cuï Phan Boäi Chaâu, Ñoâng kinh nghóa thuïc vaø quyeát ñònh sang Phöông Taây tìm ñöôøng cöùu nöôùc. Naêm 1911, ngöôøi thanh nieân Nguyeãn Taát Thaønh ñaõ töø beán nhaø Roàng (Saøi goøn) sang Phaùp vaø laáy teân laø Ba. Cuoäc haønh trình cuûa anh Ba ñaày soùng gioù khaép naêm chaâu boán beå, laên loän trong phong traøo coâng nhaân nhieàu nöôùc nhö: Anh, Phaùp, Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha, An gieâ ri, Coâng goâ Naêm 1917, trôû laïi Pari vôùi caùi teân Nguyeãn AÙi Quoác. Ngöôøi thuôøng xuyeân ñoïc saùch ôû thö vieän Quoác gia Phaùp. Saùch baùo thö vieän ñaõ cung caáp cho Nguyeãn AÙi Quoác nhöõng hieåu bieát phong phuù, ña daïng, saâu saéc veà nhöõng tinh hoa cuûa neàn vaên minh nhaân loaïi.
19. 19 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Naêm 1920, Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ ñoïc luaän cöông veà vaán ñeà daân toäc vaø thuoäc ñòa cuûa V.I. Leânin ñaêng treân baùo L’Humanite, töø söï kieän quan troïng naøy, ngöôøi keå laïi: “Luaän cöông cuûa Leânin laøm cho toâi caûm ñoäng, phaán khôûi, saùng roõ, tin töôûng bieát bao! Toâi vui möøng ñeán phaùt khoùc leân. Ngoài trong phoøng moät mình maø toâi noùi to leân nhö ñang noùi tröôùc ñoâng ñaûo quaàn chuùng: “Hôõi ñoàng baøo bò ñoïa ñaøy ñau khoå! Ñaây laø caùi caàn thieát cho chuùng ta, ñaây laø con ñöôøng giaûi phoùng chuùng ta !”7 Nguyeãn AÙi Quoác coù taøi naêng ñaëc bieät söû duïng saùch baùo trong quaù trình hoaït ñoäng caùch maïng cuûa mình, ñaõ nhaän thöùc saâu saéc nguyeân lyù khoâng coù lyù luaän caùch maïng, khoâng coù phong traøo caùch maïng, naêm 1922, Nguyeãn AÙi Quoác cho xuaát baûn tôø Le Paria (Ngöôøi cuøng khoå), muïc ñích giaûi phoùng caùc daân toäc bò aùp böùc.8 Xuaát baûn moãi kyø 500 baûn, ngöôøi giaønh 200 baûn göûi veà nöôùc. Vieäc xuaát baûn tôø baùo Ngöôøi cuøng khoå laø nhaùt buùa giaùng vaøo ñaàu boïn thöïc daân Ñoù laø luoàng gioù môùi thoåi ñeán nhaân daân caùc nöôùc bò aùp böùc9 Khi vieát quyeån “Ñöôøng caùch meänh” Baùc ñaõ xaùc ñònh roõ muïc ñích laø: “Chæ mong ñoàng baøo xem roài nghó laïi, nghó roài tænh daäy, tænh roài thì ñöùng leân, ñoaøn keát nhau maø laøm caùch maïng”10 Vieát taùc phaåm “Baûn aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp” (1925), Ngöôøi ñaõ nghieân cöùu söû duïng 256 cuoán saùch tham khaûo khaùc nhau11. Giaù trò cuûa baûn aùn veà laäp tröôøng, quan ñieåm, tö töôûng caùch maïng giaûi phoùng, vaãn ngôøi saùng nhö aùnh maët trôøi. Ñoàng chí Nguyeãn AÙi Quoác vieát baûn aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp vaø cuõng chính Ngöôøi laõnh ñaïo daân toäc ta thi haønh baûn aùn cheá ñoä thöïc daân. 7 Trích trong baøi «Con ñöôøng daãn toâi ñeán chuû nghóa Leâ nin» trong quyeån Hoà Chí Minh nhöõng söï kieän .-H.: TTLL, 1990.- 266 tr. 8 Lôøi chaøo möøng baùo ngöôøi cuøng khoå ra soá 1 ngaøy 1-4-1922. Trích: Baùo Nhaân daân, 1973, thaùng 5 ngaøy 18 9 Traàn Daân Tieân.- Nhöõng maåu chuyeän veà ñôøi hoaït ñoäng cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh. - H.: ST, 1975, tr.45 10 Nguyeãn AÙi Quoác.- Ñöôøng caùch meänh.- H.: Söï thaät, 1982, tr.26 11 Leâ Khaùnh Soa.- Taïp chí thanh nieân, 1976, thaùng 3, tr.30
20. 20 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Caùch maïng thaùng Taùm thaønh coâng. Ngaøy 2-9-1945 Chuû tich Hoà Chí Minh ñoïc tuyeân ngoân ñoäc laäp taïi quaûng tröôøng Ba Ñình lòch söû. Ngaøy 8-9-1945, Chuû tòch Chính Phuû laâm thôøi caùch maïng Vieät Nam daân chuû coäng hoøa ñaõ kyù saéc leänh 13/CP taäp trung hoùa söï nghieäp thö vieän vaø saùch baùo ôû Vieät Nam döôøi söï laõnh ñaïo cuûa nhaø nöôùc. Ñaây laø vaên baûn phaùp quy ñaàu tieân chuyeån toaøn boä thö vieän, tuû saùch cuûa thöïc daân Phaùp thaønh taøi saûn chung cuûa nhaân daân lao ñoäng caû nöôùc. Ngöôøi ñaõ vaän duïng moät caùch saùng taïo quan ñieåm cuûa Leânin: Muoán xaây döïng thaønh coâng xaõ hoäi chuû nghóa xaõ hoäi trong moät nöôùc thì nhaân daân nöôùc ñoù phaûi bieát ñoïc, bieát vieát vaø bieát söû duïng saùch. Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ neâu luaän ñieåm ñaëc bieät quan troïng trong lôøi keâu goïi choáng naïn thaát hoïc: “Nay chuùng ta ñaõ giaønh ñöôïc quyeàn ñoäc laäp, moät trong nhöõng nhieäm vuï laø naâng cao daân trí. Nhaân daân Vieät Nam muoán giöõ vöõng neàn ñoäc laäp. Muoán cho daân giaøu nöôùc maïnh. Moïi ngöôøi Vieät Nam phaûi hieåu bieát quyeàn lôïi, boån phaän cuûa mình, phaûi coù kieán thöùc môùi coù theå tham gia vaøo coâng cuoäc xaây döïng nöôùc nhaø vaø tröôùc heát phaûi bieát ñoïc, bieát vieát chöõ quoác ngöõ”12 Trong thôøi kyø quaù ñoä tieán leân chuû nghóa xaõ hoäi ôû nöôùc ta khoâng qua giai ñoaïn phaùt trieån tö baûn chuû nghóa, Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ daïy: “Muoán xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi, tröôùc heát caàn coù con ngöôøi môùi xaõ hoäi chuû nghóa”13. Ñoù laø con ngöôøi caàn, kieäm, lieâm, chính, chí coâng voâ tö. Vieäc gì cuõng phaûi coâng minh chính tröïc, khoâng vì tö aân, tö hueä, hoaëc tö thuø, tö oaùn. Mình coù quyeàn duøng ngöôøi, thì phaûi duøng ngöôøi coù taøi naêng, laøm ñöôïc vieäc. Chôù vì baø con, hoï haøng, baàu baïn, maø keùo vaøo chöùc noï chöùc kia. Chôù vì sôï maát ñòa vò, maø dìm ngöôøi coù taøi naêng hôn mình. Phaûi bieát ñaët lôïi ích taäp theå leân treân lôïi ích caù nhaân, phaûi thaám nhuaàn tö töôûng mình vì moïi ngöôøi, moïi ngöôøi vì mình. Trong thôøi kyø choáng Myõ cöùu nöôùc, ñöôïc tin ñeá quoác Myõ ñöa vaøo mieàn Nam 7.000 taán saùch baùo, Baùc noùi: “Ngoaøi kinh teá, quaân söï, chính trò, ñeá quoác Myõ ñang aâm möu xaâm löôïc mieàn Nam baèng vaên hoùa. Baûy nghìn taán saùch, baùo Myõ seõ coù 12 Hoà Chí Minh.- Lôøi keâu goïi choáng naïn thaát hoïc.- Vaên kieän Ñaûng 1945-1954, H.: NXB Söï thaät, 1978, tr.14 13 Hoà Chí Minh.- Con ngöôøi xaõ hoäi chuû nghóa.-H.: NXB Söï thaät, 1961, tr.6
21. 21 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG taùc haïi nhö 7.000 taán thuoác ñoäc. Noù coù theå laøm hö hoûng caû moät theá heä thanh nieân vaø nhi ñoàng ôû mieàn Nam”14 Boïn xaâm löôïc Myõ leo thang ñaùnh phaù mieàn Baéc, ñöa cuoäc chieán tranh lan roäng ra caû nöôùc, Baùc Hoà ñaõ vieát lôøi keâu goïi: “Khoâng coù gì quyù hôn ñoäc laäp töï do”. Thöïc hieän lôøi daïy cuûa Baùc, nhaân daân hai mieàn Nam, Baéc ñaõ phaùt huy cao ñoä quyeàn laøm chuû taäp theå veà chính trò, khoâng tieác xöông maùu baûo veä ñaát nöôùc thaân yeâu cuûa mình. Ñoù laø loái soáng cuûa haøng chuïc trieäu ngöôøi xeû doïc Tröôøng Sôn ñi ñaùnh Myõ, nhaèm thaúng quaân thuø maø baén, coøn caùi lai quaàn cuõng ñaùnh. Ñoù laø loái soáng tieáng haùt aùt tieáng bom, tay buùa tay suùng, tay caøy tay suùng, tay buùt tay suùng. Caû moät daân toäc quyeát taâm ñöùng leân laøm chuû ñôøi mình, ñaát nöôùc mình, ñaõ ñaùnh baïi ñeá quoác Myõ vaø giaønh thaéng lôïi veû vang coù tính chaát lòch söû vaø thôøi ñaïi. Noùi toùm laïi, töø thôøi nieân thieáu, cuõng nhö quaù trình hoaït ñoäng caùch maïng gian khoå, khi ôû trong nöôùc, luùc ôû ngoaøi, khi töï do, luùc bò tuø ñaøy ôû baát ñaâu, trong hoaøn caûnh naøo Hoà Chí Minh vaãn giaønh thôøi gian ñoïc saùch baùo, tieáp xuùc vôùi thö vieän, naém vöõng tri thöùc cuûa nhaân loaïi, hieåu bieát saâu tö töôûng phöông Ñoâng, phöông Taây, ñaõ keát hôïp vaän duïng moät caùch nhuaàn nhuyeãn giöõa lyù luaän vaø thöïc tieãn. Ngöôøi ñaõ thaønh laõnh tuï cuûa daân toäc Vieät Nam, cuûa nhaân daân bò aùp böùc vaø yeâu chuoäng hoøa bình treân toaøn theá giôùi. Ngöôøi thaày vó ñaïi cuûa caùch maïng Vieät Nam, ngöôøi chieán só kieân cöôøng trong phong traøo coäng saûn quoác teá, danh nhaân vaên hoùa theá giôùi15. Nhö nhaø thô Xuaân Thuûy ñaõ vieát: “Moät con ngöôøi goàm: kim, coå, taây, ñoâng, Giaøu quoác teá, ñaäm Vieät Nam töøng neùt. Yeâu daân toäc, yeâu loaøi ngöôøi tha thieát ”16 14 Noùi chuyeän Myõ.-H.: NXB QÑND, 1972, tr.176 15 Cô quan vaên hoùa, khoa hoïc, giaùo duïc cuûa Lieân hôïp quoác (UNESCO) coâng nhaän Hoà Chí Minh danh nhaân vaên hoaù theá giôùi nhaân kæ nieäm 100 naêm ngaøy sinh cuûa Ngöôøi (1890-1990). 16 Xuaân Thuyû.- Taäp thô Baùc ôi.-H.: NXB Vaên hoaù, 1964, tr.5
22. 22 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN I.2.3 Caùc nhaø hoaït ñoäng chính trò, khoa hoïc, vaên hoïc ngheä thuaät baøn veà taùc duïng cuûa saùch baùo. Nhieàu nhaø hoaït ñoäng chính trò, khoa hoïc, vaên hoïc, ngheä thuaät noåi tieáng treân theá giôùi ñaõ ñaùnh giaù cao vai troø vaên hoùa, giaùo duïc cuûa saùch laø moùn aên tinh thaàn, saùch laø saùch giaùo khoa cuûa cuoäc ñôøi, saùch laø ngöôøi baïn, ngöôøi thaày, ngöôøi meï, hoï ñaõ so saùnh saùch laø aùnh saùng maët trôøi, vì saùch ñaõ gaén lieàn cuoäc ñôøi hoaït ñoäng cuûa hoï, daãn daét hoï ñeán töông lai toát ñeïp. Nhaø baùc hoïc Xöoâncoápxki ñaõ noùi: söï mô öôùc cuûa oâng thôøi thô aáu veà söï giao löu giöõa caùc haønh tinh, khi oâng ta ñoïc taùc phaåm cuûa Rulia Veâna veà chuyeán bay ñeán chò Haèng Nga. Quaû nhieân veà sau oâng ñaõ trôû thaønh nhaø thieân vaên hoïc Nga noåi tieáng, nhaø baùc hoïc thieân taøi trong lónh vöïc nghieân cöùu khoâng gian vuõ truï. Paùp loáp vieän só Vieän Haøm laâm y hoïc Lieân Xoâ, ñoàng thôøi laø nhaø baùc hoïc vó ñaïi cuûa theá giôùi ñaõ coáng hieán troïn ñôøi mình cho khoa hoïc, khi môùi leân 16 tuoåi Paùp loáp ñaõ ñoïc nhieàu quyeån saùch veà sinh lyù hoïc. Roâ manh Roâ lanh - nhaø vaên, nhaø caùch maïng Phaùp ñaõ vieát: Vôùi quyeån saùch laø vuõ khí vaät chaát vaø tinh thaàn saùng ngôøi trong tay, chuùng ta chieán ñaáu cho töï do, haïnh phuùc cuûa loaøi ngöôøi. M.I. Calinin nhaø giaùo duïc Nga ñaõ khaúng ñònh: “Saùch baùo taùc duïng naâng cao trình ñoä vaên hoùa _ Khaùi nieäm vaên hoùa raát roäng töø coâng vieäc röûa maët cho ñeán ñænh cao toät baäc cuûa tö töôûng loaøi ngöôøi”17. Vaên hoùa raát ña daïng, muoân maøu muoân veû_ Lao ñoäng coù vaên hoùa aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán vaên hoùa cuûa haønh vi, cuûa sinh hoaït. Vaên hoùa ngoân ngöõ phuï thuoäc raát nhieàu veà vaên hoùa trí nhôù vaø tö duy _ Ñoïc saùch coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán vaên hoùa ngoân ngöõ.18 Saùch giuùp cho con ngöôøi hình thaønh theá giôùi quan khoa hoïc, reøn luyeän kyõ naêng, kyõ xaûo nhaát ñònh, phaùt trieån naêng löïc laøm vieäc, tieáp thu nhöõng kinh nghieäm vaø phöông phaùp tieân tieán toå chöùc lao ñoäng khoa hoïc , reøn luyeän baûn thaân, xaây 17 M.I. Calinin .- Giaùo duïc coäng saûn.- M.: NXB Thanh nieân, 1947, tr.43 18 I.B. Tumakin. Nhöõng væa ñaát coù vaøng.- Odecxa: 1965, tr.22
23. 23 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG döïng tính caùch, taêng cöôøng yù chí boài döôõng phaåm chaát ñaïo ñöùc, tinh thaàn yeâu lao ñoäng, phaùt huy tö duy ñoäc laäp. Ñaùnh giaù saâu saéc vaø quaùn trieät yù nghóa to lôùn cuûa saùch baùo trong lòch söû neàn vaên hoùa nhaân loaïi. M. Gooki ñaõ vieát: “Hai söùc maïnh giuùp ñôõ coù hieäu quaû nhaát trong vieäc giaùo duïc con ngöôøi coù vaên hoùa, ñoù laø ngheä thuaät vaø khoa hoïc, vaø keát luaän: caû hai söùc maïnh naøy keát hôïp vôùi nhau ñaõ theå hieän trong saùch”19 N.A. Ma roâ doâp ñaõ vieát: “Saùch thaät kyø dieäu, saùch ñaõ bieán ñoåi theá giôùi, saùch chöùa ñöïng tri thöùc nhaân loaïi, saùch laø caùi loa truyeàn ñi tö töôûng cuûa loaøi ngöôøi. Theá giôùi maø khoâng coù saùch, thì ñoù laø theá giôùi cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ khuaát”20 A.I. Ghec xen, nhaø vaên, nhaø caùch maïng daân chuû Nga noåi tieáng ñaõ nhaän xeùt moät caùch saâu saéc veà vai troø taùc duïng cuûa saùch baùo trong ñôøi soáng xaõ hoäi: “Saùch - Ñaây laø di saûn tinh thaàn cuûa theá heä naøy truyeàn laïi cho theá heä khaùc, laø lôøi khuyeân cuûa nhöõng ngöôøi saép qua ñôøi cho theá heä thanh nieân saép böôùc vaøo cuoäc soáng. taát caû cuoäc soáng loaøi ngöôøi lieân tuïc ñöôïc phaûn aùnh trong saùch: Boä laïc, con ngöôøi, quoác gia, ñeàu coù theå maát ñi, nhöng saùch vaãn toàn taïi maõi maõi. Saùch ñaõ phaùt trieån cuøng vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Saùch ñaõ ghi laïi toaøn boä caùc hoïc thuyeát, trí tueä, tình caûm cuûa nhaân loaïi. Saùch ñaõ giuùp chuùng ta naém vöõng kinh nghieäm lao ñoäng vaø chaân lyù maø loaøi ngöôøi ñaõ traûi qua muoân vaøn ñau khoå, laém khi phaûi ñoå maùu môùi giaønh ñöôïc. Saùch laø cöông lónh cuûa töông lai. Vì theá, chuùng ta caàn phaûi yeâu quí saùch”21 Qua moät vaøi ví duï treân ñaây ñeå chöùng minh raèng phaàn lôùn caùc nhaø vaên hoïc ngheä thuaät, caùc nhaø khoa hoïc noåi tieáng theá giôùi ñaõ chòu aûnh höôûng vaø taùc duïng cuûa saùch baùo töø thôøi nieân thieáu, cho ñeán caû cuoäc ñôøi, söï nghieäp hoaït ñoäng cuûa hoï, ñaõ giuùp hoï taïo neân nhöõng taùc phaåm, nhöõng coâng trình, nhöõng phaùt minh môùi vó ñaïi hôn. 19 M.Goocki.- Tuyeån taäp goàm 30 taäp. T.25. M.: NXB Vaên hoïc, 1953, tr.42 20 N.A. Morodop.- Nhöõng maåu chuyeän ñôøi toâi. T.2. M.: Vieän haøn laâm khoa hoïc, 1967, tr.51 21 A.I. Ghecxen.- Toaøn taäp goàm 30 taäp. T.1.- M.: 1954, tr.367-368
24. 24 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN I.2.4 Ñaûng coäng saûn Vieät Nam baøn veà taùc duïng cuûa saùch baùo Saùch baùo caùch maïng laø vuõ khí ñaáu tranh giai caáp saéc beùn, laø phöông tieän truyeàn baù chuû nghóa Maùc Leâ nin vaø ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng. Trong nghò quyeát hoäi nghò Trung öông Ñaûng thaùng 10 naêm 1930 baøn veà tình hình hieän taïi ôû Ñoâng döông vaø nhieäm vuï caàn kíp cuûa Ñaûng, trong ñoù nhaán maïnh vai troø, muïc ñích cuûa coâng taùc tuyeân truyeàn coå ñoäng, ra saùch baùo, truyeàn ñôn, dieãn thuyeát 22. Nghò quyeát naøy chöùng toû ngay töø khi ra ñôøi ñaõ nhaän thöùc ñaày ñuû vai troø cuûa saùch baùo caùch maïng trong toaøn boä söï nghieäp ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc. Naêm 1936 - 1939, ôû khaép caùc ñòa phöông trong toaøn quoác, caùc toå chöùc Ñaûng ñaõ phaùt haønh nhieàu saùch baùo coâng khai, toå chöùc caùc hieäu saùch tieán boä, caùc phoøng ñoïc saùch, caùc “bình daân thö xaõ” ñaây laø saùch baùo caùch maïng trong cao traøo vaän ñoäng daân chuû, laø thaønh coâng to lôùn treân maët traän tö töôûng vaø vaên hoùa. Coâng taùc tuyeân truyeàn saùch baùo caùch maïng cuûa Ñaûng ñaõ goùp phaàn xöùng ñaùng trong vieäc ñoäng vieân coå vuõ toaøn Ñaûng, toaøn daân anh duõng tieán leân trong cao traøo khaùng Nhaät, cöùu nöôùc vaø toång khôûi nghóa giaønh thaéng lôïi trong caû nöôùc. 19-8- 1945, caùch maïng thaùng 8 thaønh coâng ñaõ môû ra cho daân toäc Vieät Nam - Kyû nguyeân ñoäc laäp - töï do - chuû nghóa xaõ hoäi. Sau thaéng lôïi Ñieän Bieân Phuû vó ñaïi, mieàn Baéc ñöôïc hoaøn toaøn giaûi phoùng (1954), baét ñaàu thôøi kyø quaù ñoä tieán leân chuû nghóa xaõ hoäi ôû mieàn Baéc vaø ñaáu tranh giaûi phoùng mieàn Nam tieán tôùi thoáng nhaát nöôùc nhaø. Trong coâng cuoäc xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi, saùch baùo phaûi goùp phaàn xaây döïng neàn kinh teá môùi, neàn vaên hoùa môùi, con ngöôøi môùi Vieät Nam xaõ hoäi chuû nghóa. Saùch laø nguoàn soáng, saùch laø moät tröôøng Ñaûng” caùc Ñaûng boä ñaõ tröïc tieáp naém coâng taùc cung caáp saùch phuïc vuï ñôøi soáng tinh thaàn cho quaàn chuùng. Moãi hình thöùc sinh ñoäng caàn ñöôïc taïo ra ñeå gaây moät nguoàn höùng thuù ñoïc saùch baùo cuûa Ñaûng. Vôùi yù thöùc vaø söùc maïnh cuûa ñoâng ñaûo ñaûng vieân, chuùng ta nhaát ñònh seõ thaéng ñöôïc tö töôûng coi thöôøng ñoïc saùch baùo vaø ngaïi ñoïc saùch, nhaát ñònh laøm cho caùn boä Ñaûng 22 Vaên kieän Ñaûng 1930-1945, taäp 1.- H.: Ban NCLSÑ, 1977, tr.91
25. 25 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG vieân vaø nhaân daân ta caøng thaáy roõ taàm quan troïng cuûa saùch baùo, coi saùch laø nguoàn soáng, laø moät tröôøng Ñaûng”23 Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù III (1960) ñaõ neâu roõ: “Ra söùc caûi tieán vieäc phaùt haønh vaø toå chöùc ñoïc saùch baùo, laøm cho saùch baùo ñöôïc thöïc söï trôû thaønh moùn aên tinh thaàn cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng”24 “ Caàn xuaát baûn nhieàu saùch giaùo khoa, saùch phoå thoâng, ñoàng thôøi taêng cöôøng xuaát baûn nhöõng saùch kinh ñieån cuûa chuû nghóa Maùc Leânin, môû roäng vaø phaùt trieån phong traøo quaàn chuùng ñoïc saùch baùo.” Trong baùo caùo chính trò cuûa ban chaáp haønh Trung öông taïi Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù IV (1976) ñaõ neâu roõ:” Xaây döïng thoùi quen ñoïc saùch baùo, laøm cho vieäc ñoïc saùch baùo trôû thaønh nhu caàu khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa moãi ngöôøi döôùi cheá ñoä môùi”25 Nghò quyeát hoäi nghò laàn thöù tö cuûa Ban chaáp haønh Trung öông Ñaûng khoùa VII ngaøy 14-1-1993 ñaõ neâu roõ nhieäm vuï cuûa vaên hoùa noùi chung vaø coâng taùc saùch baùo noùi rieâng laø ñoäng löïc thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, ñaùp öùng moät phaàn nhu caàu höôûng thuï vaên hoùa cuûa caùc taàng lôùp nhaân daân, ñoùng goùp tích cöïc söï nghieäp ñoåi môùi, vì daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi vaên minh. Chænh ñoán coâng taùc xuaát baûn, in vaø phaùt haønh. Phoå bieán roäng raõi nhöõng taùc phaåm coù giaù trò veà tö töôûng vaø ngheä thuaät. Caám saûn xuaát, xuaát baûn vaø phoå bieán nhöõng taùc phaåm, phim aûnh, baêng hình ñoäc haïi vaø ñoài truïy. Taêng cöôøng coâng taùc phaùt haønh saùch baùo ñeå chuyeån taûi ñöôïc toát vaø nhanh caùc giaù trò vaên hoùa, vaên ngheä. Khaéc phuïc vaø phaùt trieån heä thoáng thö vieän töø trung öông ñeán cô sôû. Ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu phaùt trieån trí tueä cuûa nhaân daân, yeâu caàu nghieân cöùu khoa hoïc vaø vaên hoùa, ngheä thuaät.26 23 Trích: Xaõ luaän baùo nhaân daân, soá 2097, ngaøy 13-12-1959 24 Vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù III. Taäp 3.-H.: ST, 1961, tr.76, 106 25 Trích: Baùo caùo chính trò taïi Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù IV.-H.: ST, 1977, tr.125 26 Nghò quyeát hoäi nghò Trung öông laàn thöù IV khoaù VII.-H.: ST, 1993. tr.51-57
26. 26 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN I.2.5 Vai troø taùc duïng cuûa saùch baùo ñoái vôùi thanh nieân Ñöôøng loái ñoåi môùi cuûa Ñaûng vôùi nhöõng thaønh töïu ñaõ ñaït ñöôïc ñang taïo ra moâi tröôøng môùi ñeå thanh nieân phaùt trieån taøi naêng, coáng hieán cho xaõ hoäitöøng böôùc caûi thieän ñôøi soáng, coù cuoäc soáng aám no, töï do, haïnh phuùc. Nhö Baùc Hoà ñaõ daïy:“Vì lôïi ích möôøi naêm troàng caây, vì lôïi ích traên naêm troàng ngöôøi”, do ñoù vaán ñeà thanh nieân phaûi ñöôïc ñaët ôû vò trí trung taâm trong chieán löôïc phaùt huy nhaân toá vaø nguoàn löïc con ngöôøi. Nhieàu saùch khoa hoïc, kyõ thuaät vaø coâng ngheä toå chöùc quaûn lyù ñaõ giuùp thanh nieân phaùt huy taøi naêng treû, nhieàu taám göông tieâu bieåu trong caùc lónh vöïc saûn xuaát, kinh doanh, trong caùc muõi nhoïn cuûa coâng ngheä hieän ñaïi: coâng ngheä thoâng tin, coâng ngheä ñieän töû, vaät lieäu môùi Nhieàu taùc phaåm vaên hoïc ngheä thuaät ñaõ coù taùc duïng trong coâng taùc giaùo duïc tö töôûng, giaùo duïc tình caûm, thaåm myõ cho theá heä treû, ñoäng vieân hoï vöôn leân haøng ñaàu trong quaûn lyù kinh teá, quaûn lyù xaõ hoäi, baûo veä chuû quyeàn vaø an ninh ñaát nöôùc, trong coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc, hoïc taäp vaø reøn luyeän tu döôõng, trong hoaït ñoäng vaên hoùa ngheä thuaät vaø theå thao. Vì caùc taùc phaåm vaên hoïc ngheä thuaät ñaõ keát hôïp ñöôïc tính tö töôûng, tính chieán ñaáu saâu saéc, vôùi nhöõng hình aûnh ngheä thuaät cao, haáp daãn nhö: “Ngöôøi meï caàm suùng“, Hoøn ñaát“, “Baát khuaát“, “Soáng nhö anh”, noäi dung caùc taùc phaåm naøy ñaõ neâu leân ñöôïc tö töôûng, tình caûm, quyeát taâm, yù chí saét ñaù cuûa daân toäc ta trong thôøi kyø choáng Myõ cöùu nöôùc, theå hieän chuû nghóa anh huøng caùch maïng, truyeàn thoáng ñaáu tranh kieân cöôøng baát khuaát, söï hy sinh cao caû vì lôïi ích cuûa toå quoác. Taùc phaåm “Theùp ñaõ toâi theá ñaáy” cuûa Octôroápxki noùi veà chieán coâng vó ñaïi cuûa chieán só treû vì cuoäc soáng môùi. Taùc phaåm coù söùc haáp daãn vaø truyeàn caûm, coù taùc duïng giaùo duïc theá heä cuûa chuùng ta trong coâng cuoäc ñoåi môùi hieän nay. Saùch vaên hoïc ngheä thuaät ñaõ laøm phong phuù theá giôùi tinh thaàn cuûa thanh nieân, saùch ñaõ daïy cho hoï tính keá thöøa tinh hoa truyeàn thoáng cuûa daân toäc vaø nhöõng thaønh quaû cuûa Caùch maïng, coù taàm nhìn roäng, nhaïy caûm vôùi thôøi cuoäc, giaøu loøng yeâu nöôùc, toaøn taâm toaøn yù ñem heát taøi
27. 27 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG naêng söùc löïc ñöa ñaát nöôùc vöôït qua ngheøo naøn laïc haäu. Ñaëc bieät saùch ñaõ chæ cho hoï soáng, lao ñoäng, hoïc taäp, laøm vieäc theo chuû nghóa xaõ hoäi, theo göông Baùc Hoà vó ñaïi soáng maõi trong söï nghieäp cuûa daân toäc ta. I.2.6 Saùch laø coâng cuï lao ñoäng vaø laø vuõ khí ñaáu tranh giai caáp saéc beùn I.2.6.1 Saùch laø coâng cuï lao ñoäng: ÔÛ nöôùc ta, saùch ñaõ trôû thaønh coâng cuï lao ñoäng, coù taùc duïng ñi vaøo cuoäc soáng, sinh hoaït, coâng taùc cuûa caùn boä khoa hoïc kyõ thuaät, vaên hoïc ngheä thuaät, caùn boä giaûng daïy, sinh vieân, hoïc sinh, boä ñoäi, coâng nhaân, noâng daân nhaèm trang bò cho hoï nhöõng tri thöùc, nhöõng thaønh töïu môùi trong khoa hoïc vaø coâng ngheä, nhöõng kinh nghieäm tieân tieán trong saûn xuaát coâng nghieäp vaø noâng nghieäp, treân caùc lónh vöïc cuûa neàn kinh teá quoác daân, nhaèm khoâng ngöøng naâng cao hieäu quaû, chaát löôïng vaø naêng saát lao ñoäng. Saùch laø coâng cuï lao ñoäng ñeå caûi taïo thieân nhieân, caûi taïo xaõ hoäi vaø giaùo duïc con ngöôøi phaùt trieån toaøn dieän, ñoàng thôøi saùch chính laø saûn phaåm laø thaønh quaû lao ñoäng cuûa con ngöôøi saùng taïo ra, laø tri thöùc maø nhaân loaïi ñaõ tích luõy ñöôïc. Moät xaõ hoäi muoán toàn taïi thì xaõ hoäi ñoù phaûi coù moät neàn saûn xuaát lôùn hôn tröôùc veà quy moâ vaø trình ñoä saûn xuaát. Bôûi vaäy, khoâng theå naøo khoâng tieáp thu nhöõng thaønh quaû vaø kinh nghieäm cuûa hình thaùi xaõ hoäi tröôùc, töø ñoù saùng taïo hôn leân. Saùch baùo ra ñôøi chính laø vì muïc ñích saûn xuaát ñoù. Baø N. Crupxkai ñaõ vieát: Saùch laø coâng cuï maïnh meõ duøng ñeå giao löu, ñaáu tranh. Saùch voõ trang kinh nghieäm soáng vaø kinh nghieäm ñaáu tranh cuûa nhaân loaïi cho con ngöôøi, môû roäng taàm hieåu bieát cuûa con ngöôøi, giuùp con ngöôøi thu nhaän kieán thöùc ñeå baét caùc theá löïc thieân nhieân phuïc vuï mình. Muoán taùi saûn xuaát môû roäng, muoán taêng naêng suaát lao ñoäng thì khoâng coù caùch naøo khaùc laø phaûi duøng saùch baùo ñöa
28. 28 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN khoa hoïc, kyõ thuaät vaøo saûn xuaát, khoâng ngöøng ñoåi môùi coâng ngheä maùy moùc. Saùch thöïc söï trôû thaønh coâng cuï lao ñoäng. Nhôø söû duïng saùch baùo, con ngöôøi coù theå thay ñoåi quy trình lao ñoäng, phöông phaùp lao ñoäng, quy moâ saûn xuaát, baét thieân nhieân phuïc vuï con ngöôøi. Nhôø coù saùch con ngöôøi naém ñöôïc phöông phaùp môùi, coâng ngheä môùi vôùi coát loõi laø vi ñieän töû, quang hoïc, sinh hoïc, vaät lieäu cao caáp, theå hieän trong nhöõng thieát bò nhoû, nheï, taùc ñoäng nhanh, tieâu toán raát ít naêng löôïng. ÔÛ ñaây nguoàn löïc chuû yeáu laø tri thöùc; keå caû khaû naêng saùng taïo chöùa ñöïng trong saùch. Saùch laø coâng cuï lao ñoäng maïnh meõ nhaát, hieäu quaû nhaát. Tröôùc ñaây, gaén lieàn vôùi neàn saûn xuaát nhoû, laïc haäu, phöông thöùc lao ñoäng laø thuû coâng, coâng cuï lao ñoäng thöôøng laø caùc vaät cuï theå, ñôn giaûn. tieán leân saûn xuaát lôùn, trong ñoù khoa hoïc, kyõ thuaät, coâng ngheä tham gia tröïc tieáp ñeå taïo ra cuûa caûi vaät chaát, thì khaùi nieäm “Coâng cuï lao ñoäng” caàn phaûi ñöôïc ñoåi môùi. Ñeå thöïc hieän coâng cuoäc ñoåi môùi, phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc phaûi söû duïng toái ña saùch baùo - laø nguoàn löïc thoâng tin quan troïng, maø thoâng tin laø tieàm löïc cuûa khoa hoïc kyõ thuaät vaø coâng ngheä. Phaûi coi saùch baùo laø coâng cuï lao ñoäng quan troïng, chuùng ta phaûi thöïc hieän lôøi daïy cuûa Baùc Hoà caàn naém vöõng tri thöùc trong saùch vaø öùng duïng vaøo thöïc tieãn: “Vaán ñeà coù yù nghóa quyeát ñònh laø caùn boä, ñaûng vieân phaûi hieåu roõ yeâu caàu môùi cuûa caùch maïng, laø phaùt trieån saûn xuaát, hieãyûu roõ naâng cao naêng suaát lao ñoäng laø nguoàn cuûa caûi to lôùn nhaát. Do ñoù caàn phaûi toå chöùc boä maùy saûn xuaát môùi, tích cöïc hoïc taäp quaûn lyù kinh teá, caûi tieán kyõ thuaät. Ngaøy nay Ñaûng yeâu caàu caùn boä vaø Ñaûng vieân chaúng nhöõng thaïo veà chính trò maø coøn gioûi veà chuyeân moân ”, “Muoán xaây döïng thì phaûi taêng gia saûn xuaát - Muoán taêng gia saûn xuaát thì phaûi caûi tieán kyõ thuaät. Muoán söû duïng toát kyõ thuaät thì phaûi coù vaên hoùa. Ngöôøi ñoøi hoûi moãi caùn boä, ñaûng vieân phaûi hoïc taäp, tích cöïc ñoïc saùch baùo, laøm theo saùch ngöôøi toát vieäc toát”27 27 Hoà Chí Minh.- Vaán ñeà hoïc taäp.- H.: Söï thaät, 1971. tr.48,74
29. 29 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG I.2.6.2 Saùch laø vuõ khí ñaáu tranh giai caáp: Trong lòch söû xaõ hoäi loaøi ngöôøi, söï phaùt minh ra saùch laø moät thaønh töïu kyø dieäu. Saùch trình baøy taát caû tri thöùc veà cuoäc soáng, toaøn boä quaù trình phaùt trieån tö duy cuûa loaøi ngöôøi. Khi saùch ra ñôøi thì xaõ hoäi ñaõ phaân chia giai caáp. Töø ñoù ñeán nay, loaøi ngöôøi ñaõ traûi qua nhieàu cheá ñoä xaõ hoäi khaùc nhau, thì saùch baùo phaûn aùnh trung thaønh vaø baûo veä quyeàn lôïi cuûa giai caáp mình. Traûi qua nhieàu theá kyû saùch ñaõ laø coâng cuï cuûa giai caáp boùc loät, giai caáp phong kieán, tö saûn, ñaõ duøng saùch baùo veà toân giaùo, saùch meâ tín dò ñoan, saùch kieám hieäp, giaät gaân ñeå deã beà cai trò, maët khaùc ngaên ngöøa aûnh höôûng cuûa saùch baùo tieán boä, saùch baùo caùch maïng. Ñoái vôùi ñeá quoác thì boùc loät nhaân daân trong caû nöôùc cuûa chuùng chöa ñuû. Môû roäng thuoäc ñòa laø leõ soáng cuûa hoï. Trong nhieàu nöôùc tö baûn, giai caáp thoáng trò söû duïng saùch baùo ñeå taêng cöôøng ñaøn aùp tinh thaàn cuûa quaàn chuùng lao ñoäng ra söùc tuyeân truyeàn cho tö töôûng tö saûn. Ví duï: ôû caùc nöôùc tö baûn phöông Taây ñaõ xuaát baûn saùch khoa hoïc, kyõ thuaät, coâng ngheä caàn thieát vaø coù ích, nhöng ñoàng thôøi ñaõ xuaát baûn nhieàu saùch vôùi quan ñieåm sôû höõu caù nhaân, haøng hoùa, ñoàng tieàn, quyeàn löïc, baïo löïc ñaëc bieät, thôøi kyø ñeá quoác chuû nghóa, caøng ngaøy giai caáp tö saûn caøng söû duïng saùch baùo moät caùch traéng trôïn, trieät ñeå, coù theå noùi chuùng ñaõ duøng saùch baùo nhö nhöõng teân ñao phuû, duøng caùi dao ñeå gieát ngöôøi, nhö teân keû cöôùp duøng boù ñuoác ñeå ñoát nhaø ngöôøi. Chuùng cho xuaát baûn nhöõng cuoán saùch daïy aên cöôùp, gieát ngöôøi, daïy caùch töï töû, daïy caùch toáng tieàn, haõm haïi ngöôøi khaùc.28 Chuùng duøng saùch baùo ñeå tuyeân truyeàn cho chieán tranh laïnh, chia reõ, gaây haèn thuø daân toäc, phaân bieät chuûng toäc, maøu da, tuyeân truyeàn choáng coäng. Chuùng cho löu haønh nhöõng quyeån saùch khoâng coù giaù trò ngheä thuaät, nhö tieåu thuyeát phaïm toäc, khieâu daâm, truïy laïc, trinh thaùm ñeå ñaùnh laïc höôùng nhöõng ngöôøi daân lao ñoäng veà cuoäc soáng caêng thaúng cuûa hoï, laøm cho hoï khoâng nghó gì ñeán quyeàn lôïi, ñeán lôïi ích töông lai cuûa mình, cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng. Vôùi nhöõng muïc ñích naøy saùch ñöôïc boå sung vaøo caùc thö vieän caùc nöôùc tö baûn ñöôïc choïn loïc, kieåm 28 Hoà Chí Minh. Tuyeån taäp.- H.: Söï thaät, 1960, tr.65, 156, 160
30. 30 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN duyeät tæ mæ ñeå phuïc vuï cho ñoäc giaû nhöõng taøi lieäu saùch baùo coù lôïi cho giai caáp tö saûn. Trong khi ñoù caùc nhaø hoïc giaû tö saûn khoâng ngöøng tuyeân truyeàn cho tính “Khaùch quan”, tính “Phi giai caáp”, tính “Voâ tö”, tính “Ngoaøi chính trò” cuûa saùch baùo Ngöôïc laïi, giai caáp voâ saûn luoân luoân coâng khai thöøa nhaän saùch baùo laø vuõ khí ñaáu tranh giai caáp saéc beùn phuïc vuï cho lôïi ích cuûa giai caáp mình, laø tieáng noùi cuûa nhöõng ngöôøi lao ñoäng, vaïch traàn thuû ñoaïn aùp böùc, boùc loät cuûa giai caáp phong kieán, tö saûn. Trong baøi baùo noåi tieáng “Toå chöùc Ñaûng vaø vaên hoïc Ñaûng” V.I. Leânin ñaõ khaúng ñònh: “Caùc nhaø xuaát baûn, caùc kho saùch, caùc hieäu saùch, caùc phoøng ñoïc saùch, caùc thö vieän vaø caùc nôi baùn saùch baùo - Taát caû ñeàu phaûi trôû thaønh cuûa Ñaûng, phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc Ñaûng”29 Tính giai caáp cuûa saùch baùo voâ saûn khoâng nhöõng chæ laø vaán ñeà lyù trí, maø coøn laø vaán ñeà tính caûm, khoâng chæ laø laäp tröôøng chính trò, maø coøn laø quan ñieåm khoa hoïc kyõ thuaät, vaên hoïc ngheä thuaät cuûa caû taùc giaû laãn caùn boä bieân taäp. Moät soá xuaát baûn phaåm coù giaù trò chaúng nhöõng truyeàn baù ñuùng ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng, maø coøn phaûn aùnh cuoäc soáng moät caùch chaân thaät, sinh ñoäng, haáp daãn; chaúng nhöõng nhaèm muïc ñích cuûng coá laäp tröôøng chính trò maø coøn coù taùc duïng naâng cao tình caûm, nhieät tình caùch maïng cuûa ngöôøi ñoïc. Tính giai caáp gaén boù chaët cheõ vôùi tính daân toäc, tính quaàn chuùng, tính khoa hoïc - Ñoù laø moái toång hoøa caùc quan heä thuoäc veà baûn chaát cuûa saùch baùo voâ saûn. Tính giai caáp cuûa saùch baùo caùch maïng phaûi laøm cho chuû nghóa Maùc - Leânin, tö töôûng Hoà Chí Minh thaønh heä tö töôûng cuûa toaøn daân, chæ ñaïo moïi maët hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi, ñoàng thôøi phaûi ñaáu tranh xoùa boû moïi heä tö töôûng thuø ñòch cuûa giai caáp boùc loät vaø khuynh höôùng cô hoäi chuû nghóa döôùi moïi maøu saéc. Ñi ñoâi vôùi vieäc tuyeân truyeàn ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng, trong coâng cuoäc ñoåi môùi, phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc, choáng laïi caùc tö töôûng phi voâ saûn vaø caùc phong tuïc taäp quaùn laïc haäu. Döôùi cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa saùch baùo 29 V.I. Leânin . Toaøn taäp, T.10.-H.: NXB Söï thaät, 1964, tr.46
31. 31 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG laø vuõ khí ñaáu tranh tö töôûng, laø coâng cuï giaùo duïc ñaïo ñöùc, naâng cao trình ñoä khoa hoïc, vaên hoùa cho neân mang tính chieán ñaáu cao. Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù III ñaõ chæ roõ: “Baùo chí, thoâng tin, truyeàn thanh ñieän aûnh vaø caùc coâng taùc vaên hoùa khaùc phaûi thöïc söï trôû thaùnh vuõ khí ngaøy caøng saéc beùn cuûa giai caáp coâng nhaân treân maët traän tö töôûng vaø chính trò ”30. Saùch baùo döôùi söï laõnh ñaïo, chæ ñaïo cuûa Ñaûng coäng saûn ñaõ mang tính chaát chính trò roõ raøng, ñaõ thöïc söï trôû thaønh vuõ khí ñaáu tranh giai caáp. I.3 . CAÙC VAÄT LIEÄU MANG TIN I.3.1 Caùc vaät lieäu mang tin thoâ sô töø thôøi coå ñaïi, trung ñaïi Vaät lieäu taïo neân saùch laø phöông tieän vaät chaát ñeå cuoán saùch hình thaønh. Tuøy hoaøn caûnh lòch söû xaõ hoäi khaùc nhau, xuaát hieän nhöõng loaïi vaät lieäu khaùc nhau, töø ñaáy daãn ñeán vieäc saùch coù theå phaùt trieån nhieàu hay ít, toát hay xaáu. Vôùi vaät lieäu töï nhieân nhö ñaát seùt, laù caây, voû caây, da thuù, ñaù, ñoàng, goã thì saùch khoâng theå coù nhieàu ñöôïc. Chæ ñeán khi con ngöôøi phaùt minh ra vaät lieäu mang tin saûn xuaát theo phöông phaùp coâng nghieäp thì saùch môùi coù ñieàu kieän taêng nhanh veà soá löôïng. I.3.1.1 Ñaát seùt nung: Ñaát seùt nung laø loaïi nguyeân lieäu coù ôû haàu heát caùc nôi treân traùi ñaát. Cuøng vôùi kyõ thuaät laøm ñoà goám coù veõ hoa vaên, ngöôøi ta ñaõ nghó ñeán vieäc vieát chöõ treân ñaát seùt ñem nung. Taïi caùc quoác gia coå ñaïi vuøng Löôõng Haø ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy 20.000 cuoán saùch baèng ñaát seùt nung hình vuoâng hoaëc hình tam giaùc cuûa thö vieän nhaø vua Atxuabanipan (668 - 633 tröôùc coâng nguyeân.) Nhöõng taám ñaát seùt nung coù chieàu cao 0,125 cm vieát baèng chöõ neùt maùc, ñaùnh soá thöù töï treân moãi trang. ÔÛ ñaàu moãi taám thöôøng ghi caâu cuoái cuûa taám tröôùc ñoù cho deã tìm. Nhöõng taám ñaát seùt nung ñöôïc xeáp vaøo caùc hoäp baèng goã ñeå traùnh vôõ, gaãy 31 30 Vaên kieän ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù III.- H.: “Söï thaät”, 1960, tr.187 31 E.I. Kasôpôzak . Lòch söû saùch.-M.: 1964, tr.23
32. 32 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN I.3.1.2 Papirut: ÔÛ beân bôø soâng Nin coù nhöõng caây gioáng caây saäy, goïi laø Papiruùt. Khoaûng 2000 naêm tröôùc coâng nguyeân, ngöôøi daân ôû vuøng naøy ñaõ laáy voû caây phôi khoâ, baøo nhaün saûn xuaát thaønh giaáy vieát goïi laø giaáy Papiruùt. Ngöôøi ta cuoän thaønh cuoän daøi goïi (Coù cuoän daøi tôùi 20m) chieàu roäng thöôøng laø 15-30 cm. Nhöõng cuoän Papiruùt hai ñaàu gaén vaøo hai truïc (Goïi laø Volumen). Moãi cuoän laø moät taäp saùch (Culmen). Nhieàu taäp saùch hôïp laïi thaønh quyeån (Liber) Chính xuaát phaùt töø chöõ naøy maø sau naøy moät soá nuôùc chaâu AÂu duøng chöõ “Livre” ñeå chæ khaùi nieäm saùch. Ngöôøi Ai caäp thöôøng duøng loaïi Papiruùt ñeå ghi caùc tri thöùc toaùn hoïc (Hình hoïc, ñaïi soá), ghi cheùp sinh hoaït xaõ hoäi, caùc cuoäc khôûi nghóa vaø caû nhöõng boùi toaùn, thaàn chuù. Trong caùc moä coå, ngöôøi ta tìm thaáy nhöõng cuoän Papiruùt ghi nhöõng “Ñieàu vong nhaân”, höôùng ngöôøi cheát ñi vaøo theá giôùi khaùc, hoaëc ghi lai lòch ngöôøi cheát. Hieän nay coøn löu giöõ ñöôïc moät cuoän vieát töø 2000 naêm tröôùc coâng nguyeân baèng chöõ töôïng hình Ai Caäp. I.3.1.3 Saùch baèng da: Cuøng vôùi neàn vaên minh Ai Caäp, taïi thaønh phoá Aten (Hy Laïp) theo cheá ñoä daân chuû chuû noâ, coù neàn khoa hoïc kyõ thuaät phaùt trieån cao. ôû ñoù taäp trung nhieàu nhaø baùc hoïc, trieát hoïc, nhaø vaên sôï bò neàn vaên minh ôû ñaây laán aùp vua Ai Caäp ra leänh caám chôû Papiruùt sang Aten. Ñeå khaéc phuïc tình traïng thieáu giaáy vieát, ngöôøi Hy Laïp ñaõ duøng da thay theá Papiruùt. Hoï laáy da boø, da cöøu baøo nhaün ñeå vieát chöõ leân ñoù. Cuoán saùch cheá töø da coù teân laø “Parchemin” xuaát phaùt töø teân thaønh phoá ñaàu tieân ñaõ nghó ra caùch laøm giaáy baèng da. Hieän nay, taïi thö vieän Hoaøng Gia Anh coøn baûo quaûn taäp saùch Iliat OÂñixeâ vieát treân da raén. I.3.1.4 Saùch baèng xöông thuù mai ruøa: Taïi moät soá nôi ngöôøi ta duøng xöông thuù, mai ruøa (Giaùp, coát) ñeå laøm nguyeân vaät lieäu vieát saùch. Daân vuøng löu vöïc soâng
33. 33 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Hoaøng cuoái ñôøi Thöông (Theá kyû XVII - XI tröôùc coâng nguyeân) ñaõ duøng loaïi vaät lieäu naøy. Hoï ñem nhöõng maûnh xöông thöôøng vaø xöông oáng chaân suùc vaät vaø mai ruøa gia coâng theo yù ñònh, roài duøng dao nhoïn khaéc chöõ loõm vaøo. Treân caùc loaïi vaät lieäu naøy, ngöôøi ta thöôøng chæ ghi nhöõng ñieàu boùi toaùn, meâ tín, caùc ñieàu laønh, ñieàu döõ, hoaëc luaät leä Do beà maët cuûa oáng xöôùng, mai ruøa nhoû neân soá chöõ ghi treân ñoù chæ coù haïn. I.3.1.5 Saùch baèng ñoàng: Trong thôøi chieám höõu noâ leä, khaùi nieäm tö “cuûa anh”, “cuûa toâi” ra ñôøi. Töø ñoù ñaõ thaáy xuaát hieän nhöõng taám ñoàng ghi chia taøi saûn cho ngöôøi naøo ñoù. Trong nhöõng coâng trình khieán truùc lôùn, caùc chuøa chieàn ngöôøi ta cuõng khaéc nhöõng baøi vaên, bia, hoaëc khaéc treân khaùnh, treân chuoâng, khaùnh ñoàng teân nhöõng ngöôøi xaây döïng, coâng ñöùc I.3.1.6 Saùch baèng ñaù: Ñoù laø moät nguyeân lieäu coù nhieàu nôi treân traùi ñaát. Ñaù coù öu ñieåm deã beà khaéc hôn so vôùi kim loaïi cöùng. Chöõ khaéc treân ñaù coù khaû naêng baûo quaûn laâu daøi.
34. 34 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Ngöôøi AÁn Ñoä coå ñaïi, ngöôøi Ai Caäp coå ñaïi ñaõ coù vaên töï ghi treân ñaù. Taïi nhaø thôø Phíp (Hy Laïp) vuøng Trung Caän Ñoäng ngöôøi ta ñaõ khaéc cuoán söû bieân nieân töø thôøi coå ñaïi treân nhöõng phieán ñaù, moãi phieán 40 m2. Taïi nhaø thôø Maêng ña lay (Mieán Ñieän) ñaõ ñaët 728 phieán ñaù, moãi phieán naëng 1 taán, treân ñoù khaéc noäi dung boä kinh Phaät ÔÛ Vieät Nam, naêm Quyù daäu 973, Ñinh Lieãn con trai cuûa Ñinh Boä Lónh ñaõ cho khaéc boä kinh Ñaïi Taïng treân 100 coät ñaù taïi kinh thaønh Hoa Lö. Boä bia ñaù trong Quoác Töû Giaùm laø nhöõng trang saùch ghi laïi lòch söû khoa cöû cuûa daân toäc töø 1442 - 1779. Chuùng ta coù theå laáy nhieàu ví duï saùch baèng ñaù thôøi Xuaân Thu (770 -475 tröôùc Coâng nguyeân) ôû Trung quoác I.3.1.7 Saùch baèng tre: Tre laø moät loaøi caây moïc nhieàu ôû vuøng Ñoâng Nam AÙ, tre coù ñaëc tính deûo, dai, nheï, neáu baûo quaûn toát coù theå giöõ ñöôïc laâu Nhaân daân vuøng löu vöïc soâng Hoaøng ñaõ sôùm duøng vaät lieäu naøy ñeå laøm saùch. Töø ñôøi Thöôïng ñaõ thaáy xuaát hieän loaïi saùch naøy. Ñôøi Chu saùch baèng tre ñöôïc duøng töông ñoái phoå bieán32. Töø thôøi chieán quoác (475 - 221 tröôùc CN) ñeán ñôøi 32 Löu Quoác Quaân.- Sô giaûn lòch söû saùch Trung quoác.- Baéc Kinh, 1958, tr.25
35. 35 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Ñoâng Haùn (Theá kyû III) nhaân daân söû duïng vaät lieäu tre ñeå ghi cheùp laø chính. Ngöôøi ta goïi noù laø giaûn saùch. Giaûn ñoù laø nhöõng thanh tre daøi 3,40 cm. Moãi giaûn vieát moät haøng chöõ, moãi haøng coù 8 chöõ. Cuõng coù giaûn vieát ñeán 22, 25 chöõ. Nhöõng giaûn saùch ñöôïc ñaùnh soá thöù töï, duøng daây xuyeân laïi thaønh boù, thaønh quyeån saùch. I.3.1.8 Saùch baèng goã: Goã laø loaïi vaät lieäu duøng ñeå khaéc chöõ, goã laïi nheï, töông ñoái beàn. Caùc vua chuùa xöa kia thöôøng duøng goã ñeå khaéc saéc chæ. Nhöõng saéc chæ naøy ñöôïc buoäc laïi, gaén xi ñaùnh daáu. Luùc baáy giôø goïi laø Baûn ñoäc. Saùch baèng goã coøn goïi laø phöông saùch. Trong nhaân daân chuùng ta thaáy xuaát hieän nhieàu hình thöùc ghi cheùp treân goã. Ñoù laø hoaønh phi caâu ñoái, ghi cheùp nhöõng lyù töôûng soáng, nhöõng öôùc nguyeän mong moûi ñaït ñöôïc. Ñoù laø caùc bieåu treân caùc kieán truùc ñình, chuøa Ngoaøi vaên töï coù moät soá baûn khaéc goã baèng hình aûnh mieâu taû cuoäc soáng, sinh hoaït xaõ hoäi, sinh hoaït vaên hoùa, leã hoäi cuûa nhaân daân, coù giaù trò lòch söû vaø ngheä thuaät cao. I.3.1.9 Saùch baèng luïa: Luïa laø moät loaïi vaät lieäu quyù hieám, ñeïp, beàn, deã vieát, deã veõ. Luïa coù theå cuoän laïi thaønh cuoän deã baûo quaûn. Vì vaäy ngöôøi ta ñaõ duøng luïa ñeå laøm saùch. ÔÛ Vieät Nam, luïa coøn duøng ñeå laøm neàn veõ tranh, ngöôøi ta goïi laø tranh luïa.
36. 36 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN I.3.1.10 Giaáy: Ñaây laø loaïi vaät mang tin coù nhieàu öu ñieåm hôn caùc loaïi vaät lieäu trình baøy treân ñaây. Töø khi xuaát hieän giaáy, saùch phaùt tireån nhanh hôn, nhieàu hôn veà soá löôïng vaø chaát löôïng. Ngöôøi ñaàu tieân tìm ra giaáy laø Thaùi Luaân vaøo theá kyû thöù II. Saùch Haäu Haùn thö cuûa Phaïm Vieän ñaõ vieát: Thaùi Luaân ñaõ duøng voû caây, deû raùch, löôùi ñaùnh caù cuõ nghieàn naùt vaø traùng thaønh giaáy. Ñaàu tieân ngöôøi ta saûn xuaát giaáy baèng phöông phaùp thuû coâng. Ñeán theá kyû thöù XII, ôû chaâu AÂu ngöôøi ta saûn xuaát giaáy baèng phöông phaùp coâng nghieäp söû duïng phöông tieän maùy moùc. Naêm 1150 Taây Ban Nha môû nhaø maùy giaáy ñaàu tieân. Tieáp theo nhaø maùy giaáy ñöôïc môû ôû Phaùp (1189), ôû YÙ (1276), ôû Ñöùc (1391), ôû Anh (1494), ôû Nga (1564), ôû Myõ (1690) I.3.2 Caùc vaät tin töø khi phaùt minh ra maùy in cho ñeán nay I.3.2.1 In aán (Print) saùch, baùo, taïp chí, baûn ñoà, baûn veõ : Saùng cheá ra ngheà in ôû chaâu AÂu gaén lieàn vôùi teân tuoåi cuûa Guytenbec (Ñöùc). Phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa daàn daàn hình thaønh trong loøng cheá ñoä phong kieán. Cô khí maùy moùc thay theá lao ñoäng thuû coâng. Saùch baùo laø vuõ khí lôïi haïi ñeå giai caáp tö saûn giaønh giaät haøng hoùa, söùc lao ñoäng töø tay caùc chuùa ñaát, trôû thaønh nguoàn lôïi cho caùc nhaø tö baûn. Guytenbec ñaõ saùng taïo ra caùch in môùi nhöng phaûi giöõ bí maät, coù leõ sôï va chaïm vôùi nhaø thôø. Giaùo hoäi caêm gheùt nhöõng coù yù ñònh laøm thay ñoåi ñöùc tin trong ñaùm giaùo daân cuûa hoï. Ñieàu naøy, veà sau nhaø vaên Phaùp Vichto - Huy goâ trong taùc phaåm «Nhaø thôø Ñöùc baø Pari» ñaõ noùi tôùi. OÂng cöù laëng leõ saùng cheá, cuoán saùch ñaàu tieân ñöôïc in vaøo naêm 1440 - ñoù laø cuoán kinh cuûa giaùo hoäi Bibles. Vaøo naêm 1459, nhöõng quyeån saùch in baèng chöõ ñuùc baét ñaàu xuaát hieän. Ñoù laø nhöõng kinh thaùnh nhö kinh 300 tôø
37. 37 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG (Bible de tris cents feuilles). Saùch in saéc neùt, ñöôïc ngöôøi ñoïc öa thích. Nhaø vua Charles VII cuûa Phaùp thaáy roõ taàm quan troïng cuûa ngaønh coâng nghieäp in ñaõ laäp ra nhaø in ñaàu tieân ôû Sorbonne. Cuoán saùch in maùy ñaàu tieân ôû Phaùp laø cuoán Thö cuûa Gasparin ôû Bergame, in vaøo naêm 1470 baèng chöõ La maõ. Caùc vua Phaùp luùc baáy giôø raát coi troïng ngaønh in saùch. Ví duï, vua Franscois ñaõ mieãn quaân dòch cho thôï in saùch. Ñeå taøng tröõ, löu giöõ saùch in ra ngaøy 8 thaùng 12 naêm 1536 vua Franscois ra leänh taát caû saùch in baèng baát cöù thöù tieáng naøo ñeàu phaûi noäp moät baûn cho thö vieän cuûa nhaø vua ñaët taïi laâu ñaøi Eloi tröôùc khi baùn ra ngoaøi. Cuoán saùch in baèng tieáng Phaùp sôùm nhaát laø «Lòch söû thaønh Toa» (Histoire de Troyes - 1467) hieän nay vaãn coøn moät baûn ñöôïc löu giöõ taïi thö vieän quoác gia Phaùp. Naêm 1814, Koenig saùng taïo ra maùy in môùi duøng oáng troøn eùp thay cho baûn eùp phaúng. Laàn ñaàu tieân maùy môùi naøy in tôø tin töùc Luaân Ñoân, moãi giôø maùy in ñöôïc 800 tôø. Naêm 1838, nhaø ñieän hoïc Nga phaùt minh ra phöông phaùp maï ñieän vaøo caùc khuoân chöõ, phaùt minh naøy neùt chöõ in raát roõ raøng vaø coù söùc chòu löïc cao, moãi giôø in ñöôïc 40.000 tôø. Hieän nay kyõ thuaät in saùch ñaõ böôùc sang moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi, ngöôøi ta ñaõ duøng voâ tuyeán ñieän thoâng, duøng phöông phaùp phaéc Simin ñeå truyeàn in baùo, duøng baûn in typophoâtoâpolyme, keát hoïp in oápxet vaø typo phoâtoâpolyme, duøng phöông phaùp chuïp aûnh ôû theá heä hai coù tính oån ñònh cao veà kyõ thuaät, duøng phöông phaùp saép chöõ phi kim loaïi (Saép laïnh),duøng maùy quang phoå phoâtoâpolyme vaø in loõm Töø khi kyõ thuaät ñieän töû phaùt trieån, maùy tính ñieän töû keát hôïp vôùi maùy sao chuïp vaøo vieäc saép chöõ ñaõ ñöa coâng suaát töø 1000 kyù hieäu leân 1 trieäu röôûi kí hieäu trong moät giôø. Tính ra moãi trang baùo saép chöõ theo phöông phaùp naøy chæ maát 10 giaây. Gaàn ñaây ôû Myõ ngöôøi ta duøng tia Lade ñeå in chöõ. Vôùi phaùt minh naøy coù theå ghi 100 trieäu kyù hieäu trong moät giaây 33 Phöông phaùp in cuûa Cônôphande (1796) coù theå in tranh aûnh, caùc bieåu maãu, baûn ñoà, baûn veõ kyõ thuaät moät caùch deã daøng. Phaùt minh cuûa Cônôphande ñaõ boå sung cho phaùt minh 33 Kó thuaät in.- thaùng 12/1976
38. 38 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN cuûa Guytenbec, giuùp chuùng ta coù theå in saùch baùo vaø caû hình aûnh leân saùch baùo. I.3.2.2 Khoâng in aán (Non -print): Baêng töø, vi phim, vi phieáu, ñóa CD-Rom Trong thôøi ñaïi ngaøy nay, nhöõng thaønh töïu khoa hoïc, kyõ thuaät coâng ngheä thoâng tin phaùt trieån, ngöôøi ta ñaõ cheá ra vaät lieäu mang tin hieän ñaïi, ñoïc baèng maùy ñoïc, hoaëc löu giöõ thoâng tin, löu tröõ tri thöùc treân maùy tính ñieän töû, thuaän lôïi cho vieäc tìm tin, thoûa maõn nhu caàu cho baïn ñoïc vaø ngöôøi duøng tin. - Baêng töø, ñóa töø, ghi aâm, ghi hình aûnh (Video - casette)34 - Loaïi vaät lieäu naøy laø phöông tieän chuyeån taûi thoâng tin goàm coù: vaên baûn (Text), hình aûnh, ñoà hoïa, aâm thanh, tieáng noùi, aâm nhaïc vaø truyeàn hình, coù theå xöû lyù treân maùy tính. Chính vì vaäy loaïi vaät lieäu naøy tích hôïp thoâng tin ñaày ñuû hôn, sinh ñoäng hôn. Ví duï: Baêng, ñóa, ghi aâm, ghi hình - Moät boä multimedia aâm nhaïc daân toäc Vieät Nam vôùi hình aûnh troáng ñoàng, ñaøn ñaù, ñaøn baàu coù caû hình video ngöôøi ngheä só ñang trình baøy, nghe ñöôïc aâm thanh tieát taáu keøm theo vôùi doøng chöõ giôùi thieäu nieân ñaïi, xuaát xöù, nhö vaäy haáp daãn hôn nhieàu so vôùi nhieàu cuoán saùch cuøng ñeà taøi. - Vi phim (Microfilm)35 : Vi phim cuõng löu giöõ hình aûnh, söï vaät, hình aûnh nhöõng tranh saùch caàn löu laïi. Vi phim laø nhöõng cuoän phim trong ñoù chuïp nhieàu vi hình, moãi vi hình laø moät trang saùch. Trung bình moät thöôùc phim côõ 1,6 cm chuïp ñöôïc 70 trang saùch. Vi phim coù khaû naêng chöùa ñöïng trong ñoù moät löôïng thoâng tin khaù lôùn, khoâng chæ nhöõng mang tính chaát löu tröõ maø laø moät kho tö lieäu sinh ñoäng, thoâng qua caùc maùy chieáu, maùy ñoïc, ñeå cung caáp nhieàu thoâng tin cho baïn ñoïc. -Vi phieáu (Microcarte)36 : Vi phieáu laø nhöõng tôø phieáu coù kích thöôùc khaùc nhau, loaïi vi phieáu thöôøng duøng trong caùc thö vieän vaø cô quan thoâng tin goàm coù hai loaïi: Khoå maãu 10,5x14,8 cm vaø loaïi coù kích thöôùc 7,5x12,5 cm. Treân vi phieáu coù in nhieàu daõy vi hình. Vi phieáu chính laø baûn sao cuûa 34 Kó thuaät in.- thaùng 12/1976 35 Baùo Quaân ñoäi nhaân daân. 1976 thaùng 8, ngaøy 230 36 Baùo Quaân ñoäi nhaân daân. 1979 thaùng 5, ngaøy 8
39. 39 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG caùc aán phaåm saùch, baùo, taïp chí thoâng qua maùy ñoïc ñeå ñaùp öùng nhu caàu tin trong caùc cô quan nghieân cöùu khoa hoïc, kyõ thuaät, giaûng daïy hoïc taäp, saûn xuaát vaø ñôøi soáng. - CD-Rom _ Laø loaïi ñóa ghi thoâng tin thích hôïp, ñöôïc taïo ra, xöû lyù treân maùy tíöïnh vaø löu tröõ (Ghi laïi) treân caùc vaät taûi tin. Vì caùc hình aûnh, aâm thanh, video ñoøi hoûi dung löôïng boä nhôù lôùn hôn nhieàu so vôùi vaên baûn neân baét buoäc phaûi coù vaät mang tin dung löôïng lôùn. CD-Rom laø loaïi ñóa Compact chæ ñoïc ñöôïc (Compact disk read only memory) coù dung löôïng phoå bieán laø 600 Mb, nghóa laø chöùa ñöôïc noäi dung moät cuoán saùch daøy 250.000 trang. Moãi ñóa Compact ñöôøng kính 12 cm, naëng 150g, coù söùc chöùa moät löôïng thoâng tin khoång loà, töông ñöông 300.000 trang taøi lieäu. Moät ñóa Compact video chöùa 50.000 böùc tranh saéc maøu röïc rôõ. Töø nhöõng ñóa naøy coù theå truy tìm thoâng tin veà doanh nghieäp, naêng löôïng saûn xuaát cuûa moät quoác gia, hoaëc toåû chöùc trieån laõm goïn nheï, sinh ñoäng caû moät baûo taøng ngheä thuaät. Hieän nay loaïi ñóa naøy ñaõ nhaäp vaøo Vieät Nam vaø soá maùy coù ôû ñoïc (Drive) CD-Rom ngaøy caøng taêng37. Noùi toùm laïi, caùc vaät mang tin töø thôøi coå, trung ñaïi cho ñeán hieän ñaïi vaø kyõ thuaät in laø phöông tieän ñeå ghi cheùp noäi dung saùch, noäi dung tö lieäu, löu giöõ tri thöùc cuûa nhaân loaïi, laø ñieàu kieän hình thaønh vaø phaùt trieån saùch. Vì vaäy, coù theå khaúng ñònh söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, khoa hoïc vaø coâng ngheä qua caùc thôøi kyø lòch söû quyeát ñònh söï phaùt trieån cuûa saùch vaø caùc vaät mang tin khaùc. 37 The Vietnam Journal of Electronies and informatic .No-7/95,p.2
40. 40 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG I 1 Quaù trình hình thaønh lyù luaän saùch: phaân tích khaùi quaùt caùc khaùi nieäm veà saùch, chöùng minh saùch laø saûn phaåm ñaëc bieät phaûn aùnh vaên hoùa vaät chaát vaø ñôøi soáng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi; Ñoàng thôøi trình baøy cô sôû khoa hoïc ñeå phaân ñònh loaïi hình cuûa saùch? 2. Phaân tích chuû nghóa Maùc Leânin vaø tö töôûng Hoà Chí Minh baøn veà vai troø, taùc duïng cuûa saùch baùo? Trình baøy caùc chöùc naêng cô baûn cuûa saùch? 3. Phaân tích saùch baùo laø coâng cuï lao ñoäng vaø laø vuõ khí ñaáu tranh giai caáp? Ñoàng thôøi trình baøy vai troø, taùc duïng cuûa saùch baùo ñoái vôùi thanh nieân? 4. Trình baøy caùc vaät lieäu mang tin töø thôøi coå, trung, caän, hieän ñaïi luoân luoân gaén lieànvôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, khoa hoïc vaø coâng ngheä?
41. 41 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG ChöôngM II uïc luïc CHÖÔNG II: CÔ SÔÛ THÖ VIEÄN HOÏC VAØ THOÂNG TIN HOÏC 43 II.1 CÔ SÔÛ THÖ VIEÄN HOÏC 43 II.1.1 Khaùi nieäm veà thö vieän 43 II.1.2 Ñoái töôïng nghieân cöùu thö vieän hoïc 44 II.1.3 Vaøi neùt veà lòch söû thö vieän 48 II.1.4 Heä thoáng thö vieän Vieät Nam 57 II.1.4.1 Thö vieän phoå thoâng 57 II.1.4.2 Heä thoáng thö vieän khoa hoïc 70 II.1.4.3 Caùc loaïi hình thö vieän trong töông lai 82 II.1.5 Phuïc vuï baïn ñoïc 86 II.1.5.1 Phuïc vuï ñoäc giaû trong thö vieän 86 II.1.5.2 Phuïc vuï ñoäc giaû ngoaøi thö vieän 89 II.2 THOÂNG TIN HOÏC 90 II.2.1 Thoâng tin hoïc laø boä moân khoa hoïc 90 II.2.1.1 Khaùi nieäm thoâng tin 90 II.2.1.2 Thuaät ngöõ 91 II.2.1.3 Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa thoâng tin hoïc 91 II.2.1.4 Vaøi neùt veà lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån 92 II.2.2 Hoaït ñoäng thoâng tin thö vieän thö muïc laø caùc ngaønh khoa hoïc thöïc nghieäm cuûa thoâng tin hoïc 93
42. 42 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN II.2.3 Thoâng tin hoïc vaø thöïc tieãn xaõ hoäi 94 II.2.3.1 Vai troø cuûa thoâng tin khoa hoïc 94 II.2.3.2 Thoâng tin khoa hoïc kyõ thuaät laø nguoàn löïc cuûa moãi quoác gia 94 II.2.3.3 Vai troø thoâng tin trong khoa hoïc, kyõ thuaät vaø saûn xuaát 95 II.2.3.4 Vai troø thoâng tin phuïc vuï caùn boä laõnh ñaïo vaø quaûn lí 97 II.2.3.5 Thoâng tin giöõ vai troø quan troïng trong giaùo duïc vaø ñaøo taïo 98 II.2.4 Hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä 100 II.2.4.1 Ñònh nghóa hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä 101 II.2.4.2 Caùc quaù trình hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä 103 II.2.4.3 Ñaøo taïo, boài döôõng ngöôøi duøng tin 108 II.2.5 Caùc maïng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä truyeàn döõ lieäu 109 II.2.5.1 Söï buøng noå thoâng tin 109 II.2.5.2 Xaây döïng heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù 111 II.2.5.3 Vaøi neùt veà heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù cuûa caùc nöôùc tö baûn 116 II.2.5.4 Vaøi neùt veà maïng tin hoïc vaø truyeàn döõ lieäu quoác teá 117 II.2.5.5 Vaøi neùt veà maïng tin hoïc vaø truyeàn döõ lieäu ôû Vieät nam 119 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG II 125
43. 43 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG CHÖÔNG II CÔ SÔÛ THÖ VIEÄN HOÏC VAØ THOÂNG TIN HOÏC II.1 CÔ SÔÛ THÖ VIEÄN HOÏC Thö vieän hoïc laø boä moân khoa hoïc xaõ hoäi nghieân cöùu quy luaät phaùt trieån söï nghieäp thö vieän nhö moät hieän töôïng xaõ hoäi, lieân heä moät caùch höõu cô vôùi nhöõng ñieàu kieän chính trò, kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi vôùi nhöõng quan ñieåm vaø tö töôûng cuûa giai caáp thoáng trò trong caùc cheá ñoä xaõ hoäi khaùc nhau. II.1.1 Khaùi nieäm veà thö vieän Danh töø thö vieän xuaát phaùt töø chöõ Hy Laïp Biblio - laø saùch, theâka - laø baûo quaûn. Vaäy thì, thuaät ngöõ “ Thö vieän “ do hai chöõ: thö laø saùch, vieän laø nôi baûo quaûn. Thö vieän theo nghóa ñen laø nôi taøng tröõ saùch baùo. Caùc nhaø thö vieän hoïc tö saûn “Khaùi nieäm thö vieän “ laø ngheä thuaät saép xeáp saùch vaø xaây döïng kho saùch, thö vieän laø nôi taøng tröõ saùch baùo. Do ñoù, hoï coi troïng coâng taùc kyõ thuaät cuûa thö vieän, ít quan taâm ñeán vai troø xaõ hoäi cuûa thö vieän, coù nghieân cöùu moät vaøi khía caïnh xaõ hoäi hoïc thö vieän theo quan ñieåm tö saûn veà nhaân chuûng hoïc vaø vaên hoïc. Caùc nhaø thö vieän hoïc xaõ hoäi chuû nghóa “khaùi nieäm thö vieän” caàn phaûi toå chöùc toát kho saùch - Laø cô sôû vaät chaát troïng yeáu cuûa thö vieän, kho saùch vôùi khaùi nieäm coù ích cho xaõ hoäi, vì noù tieâu bieåu cho neàn vaên hoùa cuûa moät daân toäc, moät nuôùc, hay moät ñòa phöông. Nhöng ñieàu cô baûn, chuû ñaïo vaø quyeát ñònh vai troø, taùc duïng cuûa thö vieän trong xaõ hoäi, hieäu quaû, chaát löôïng phuïc vuï baïn ñoïc goùp phaàn naâng cao daân trí, thuùc ñaåy kinh teá - xaõ hoäi phaùt trieån. Nhaø vaên Soâ boâ leùp ñaõ neâu roõ “Khaùi nieäm thö vieän”: “Thö vieän - laø kho taøng saùch baùo ña daïng, phong phuù, - Laø cô theå
44. 44 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN soáng, hoaït ñoäng nuoâi döôõng raát nhieàu ngöôøi, - Laø moùn aên tinh thaàn cuûa ñoäc giaû, thoûa maõn moät caùch ñaày ñuû lôïi ích nhu caàu vaø höùng thuù cuûa hoï”38 II.1.2 Ñoái töôïng nghieân cöùu thö vieän hoïc Thö vieän hoïc nghieân cöùu chöùc naêng, nhieäm vuï, noäi dung coâng taùc thö vieän, nhöõng nguyeân lyù, heä thoáng vaø hình thöùc söû duïng saùch baùo mang tính chaát taäp theå vaø xaõ hoäi. Thö vieän hoïc nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi hoïc cuï theå nhö: “Nhaân daân vôùi saùch baùo”, “Söï ñoïc saùch vaø ñoäc giaû”, “Söï höôùng daãn ñoïc saùch”, “Heä thoáng toå chöùc thö vieän phuïc vuï nhaân daân” Toå chöùc kyõ thuaät thö vieän, coâng ngheä hoùa quaù trình thö vieän laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa thö vieän hoïc tö saûn. Ví duï, heä thoáng muïc luïc cuûa thö vieän laø phöông tieän chæ daãn tìm saùch ñôn thuaàn veà maët trang bò kyõ thuaät, chöù khoâng phaûi laø coâng cuï quan troïng söû duïng vaøo vieäc thoâng tin, tuyeân truyeàn vaø höôùng daãn ñoïc saùch coù heä thoáng cho ñoäc giaû - Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa thö vieän hoïc xaõ hoäi chuû nghóa: . Nghieân cöùu caùc khía caïnh xaõ hoäi cuûa söï nghieäp thö vieän . Nghieân cöùu caùc hình thöùc toå chöùc thö vieän phuïc vuï nhaân daân . Nghieân cöùu hieäu quaû kinh teá caùc maët hoaït ñoäng cuûa thö vieän. . Nghieân cöùu vai troø xaõ hoäi cuûa thö vieän nhö moät cô quan vaên hoùa, giaùo duïc ngoaøi nhaø tröôøng. . Nghieân cöùu quaù trình cô giôùi hoùa vaø töï ñoäng hoùa cuûa thö vieän gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån khoa hoïc vaø coâng ngheä trong ñieàu kieän xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa. Söï khaùc nhau cô baûn veà ñoái töôïng nghieân cöùu giöõa thö vieän hoïc tö saûn vaø thö vieän hoïc xaõ hoäi chuû nghóa, vai troø xaõ hoäi cuûa thö vieän, muïc ñích cuûa vieäc ñoïc saùch vaø höôùng daãn 38 Taïp chí “Thö vieän” 1962, soá 8, tr.8
45. 45 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG ñoïc. Xuaát phaùt töø quan ñieåm ñoái laäp naøy, thö vieän hoïc tö saûn khoâng thöøa nhaän vai troø giaùo duïc cuûa thö vieän trong xaõ hoäi coù cheá ñoä chính trò khaùc nhau. Thö vieän hoïc bao goàm caùc phaàn chính sau ñaây: 1/ Thö vieän hoïc ñaïi cöông: Thö vieän daïi cöông nghieân cöùu vai troø cuûa thö vieän trong heä thoáng caùc cô quan vaên hoùa, giaùo duïc, khoa hoïc vaø saûn xuaát. Nghieân cöùu nhöõng nguyeân lyù toå chöùc söï nghieäp thö vieän, nhöõng nguyeân taéc xaây döïng heä thoáng, maïng löôùi thö vieän, phaân ñònh caùc loaïi hình thö vieän. Toå chöùc thö vieän phuïc vuï coù phaân bieät cho töøng nhoùm daân cö khaùc nhau. Nghieân cöùu chính saùch, phöông höôùng, phaùt trieån thö vieän vaø caùc hình thöùc, phöông phaùp chæ ñaïo, laõnh ñaïo söï nghieäp thö vieän. 2/ Kho saùch thö vieän: Laø moät boä phaän caáu thaønh cuûa thö vieän hoïc. Phaàn naøy nghieân cöùu saâu veà nhöõng nguoàn tin tö lieäu, caùc nguyeân taéc boå sung kho saùch nhö: tính khoa hoïc, tính keá hoaïch, tính hôïp lyù, tính hieän ñaïi vaø caäp nhaät cuûa coâng taùc boå sung voán tö lieäu; Caùc hình thöùc boå sung: boå sung khôûi ñaàu, boå sung hieän taïi, boå sung hoaøn bò. Nghieân cöùu heä thoáng cung caáp saùch baùo cho thö vieän: cô quan phaùt haønh, cheá ñoä noäp löu chieåu vaên hoùa phaåm, trao ñoåi saùch giöõa caùc thö vieän trong nöôùc vaø quoác teá ; Nghieân cöùu toå chöùc caùc loaïi hình kho saùch: kho kheùp kín (Kho chính, kho phuï, kho taïp chí, baùo, kho taøi lieäu ñaëc bieät, kho löu), kho môû (kho töï choïn) ; Phöông phaùp saép xeáp kho saùch: theo phaân loaïi, theo trang khoå, theo ñaêng kyù caù bieät Ñaêng kyù kho saùch goàm: Ñaêng kyù caù bieät, ñaêng kyù toång quaùt; Toå chöùc baûo quaûn vaø kieåm keâ kho saùch cuûa thö vieän.
46. 46 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN 3/ Muïc luïc thö vieän: Muïc luïc thö vieän laø moät phaàn cuûa thö vieän hoïc. Phaàn naøy trình baøy caùch moâ taû vaø phaân loaïi caùc aán phaåm theo teân taùc giaû, teân saùch, phöông phaùp mieâu taû saùch coù nhieàu taäp, boä tuøng thö Caùch moâ taû aán phaåm ñaëc bieät, moâ taû aán phaåm ñònh kyø Trong thôøi ñaïi khoa hoïc kyõ thuaät vaø coâng ngheä phaùt trieån, ñeå hoøa nhaäp, trao ñoåi vaø giao löu vaên hoùa vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc vaø theá giôùi, caàn thöïc hieän moâ taû theo theo tieâu chuaån quoác teá, goïi taét laø ISBD (International Standard Bliography Description). Phaân loaïi caùc aán phaåm coù trong kho thö vieän, tröôùc heát phaûi xaùc ñònh noäi dung cuûa quyeån saùch, xaùc ñònh coâng duïng cuûa saùch vaø vò trí cuûa noù trong baûng phaân loaïi, xaùc ñònh kyù hieäu phaân loaïi cuûa töøng quyeån saùch Nghieân cöùu phöông phaùp caáu taïo muïc luïc, coù 3 loaïi muïc luïc cô baûn: - Muïc luïc chöõ caùi: trong ñoù caùc aán phaåm ñöôïc saép xeáp theo thöù töï baûng chöõ caùi hoï, ñeäm, teân taùc giaû hoaëc teân saùch (Neáu khoâng coù teân taùc giaû). - Muïc luïc phaân loaïi : trong ñoù caùc aán phaåm ñöôïc saép xeáp theo moân loaïi tri thöùc khoa hoïc: töï nhieân, xaõ hoäi, nhaân vaên vaø tö duy - Muïc luïc chuû ñeà: ñoái vôùi caùc thö vieän khoa hoïc chuyeân ngaønh, thö vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc, caùc vieän nghieân cöùu ngoaøi 2 loaïi muïc luïc chöõ caùi vaø muïc luïc phaân loaïi, caàn xaây döïng muïc luïc chuû ñeà, trong ñoù caùc aán phaåm ñöôïc saép xeáp theo thöù töï vaàn chöõ caùi teân goïi caùc chuû ñeà maø cuoán saùch ñoù ñeà caäp ñeán. Hieän nay caùc nöôùc treân theá giôùi coi muïc luïc laø heä thoáng tìm tin mang tính chaát truyeàn thoáng, laø phöông tieän coù hieäu quaû ñeå tuyeân truyeàn, giôùi thieäu noäi dung kho saùch cuûa thö vieän, giuùp ñoäc giaû choïn ñöôïc saùch hay, saùch toát nhanh choùng ñuùng yeâu caàu. Maët khaùc thö vieän aùp duïng coâng ngheä môùi tin hoïc hoùa caùc loaïi hình muïc luïc ñoïc baèng maùy MARC (Marchine read catalogue).
47. 47 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG 4/ Coâng taùc ñoäc giaû: Nghieân cöùu nhöõng nhieäm vuï, noäi dung vaø nguyeân taéc coâng taùc baïn ñoïc. Vai troø cuûa thö vieän trong vieäc töï hoïc goùp phaàn naâng cao daân trí. Nghieân cöùu höùng thuù vaø nhu caàu cuûa baïn ñoïc, höôùng daãn phöông phaùp ñoïc saùch. Toå chöùc heä thoáng phuïc vuï baïn ñoïc: Phöông phaùp coâng taùc vôùi töøng baïn ñoïc, phöông phaùp tuyeân truyeàn tröïc quan, tuyeân truyeàn mieäng, toå chöùc caùc loaïi phoøng ñoïc: Phoøng ñoïc toång hôïp, phoøng ñoïc chuyeân ngaønh, phoøng ñoïc taïp chí, phoøng ñoïc quyù hieám, phoøng ñoïc microcart, CD-Rom Toå chöùc caùc loaïi phoøng möôïn, phoøng möôïn giöõa caùc thö vieän, chi nhaùnh thö vieän, thö vieän löu ñoäng, caùc traïm giao saùch Caàn phaûi tieán haønh caûi tieán phöông phaùp tuyeân truyeàn, höôùng daãn vaø laõnh ñaïo ñoïc saùch theo töøng ngaønh khoa hoïc trong caùc lónh vöïc cuûa neàn kinh teá quoác daân, caùc ngaønh coâng ngheä muõi nhoïn nhö tin hoïc, ñieän töû, vaät lieäu môùi phuïc vuï cho coâng nghieäp hoùa hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc, phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi trong thôøi kyø ñoåi môùi. Tuyeân truyeàn, höôùng daãn ñoïc saùch vaên hoïc, ngheä thuaät, giaùo duïc, ñaïo ñöùc, tình caûm, xaây döïng con ngöôøi phaùt trieån toaøn dieän, chuù troïng höôùng daãn thieáu nhi ñoïc saùch ngöôøi toát vieäc toát, laøm theo 5 ñieàu Baùc Hoà daïy, thöïc hieän nhieäm vuï traêm naêm troàng ngöoøi. 5/ Toå chöùc vaø quaûn lyù thö vieän: Laø phaàn cô baûn cuûa thö vieän hoïc. Bao goàm: Toå chöùc lao ñoäng khoa hoïc trong thö vieän ñaïi chuùng vaø thö vieän khoa hoïc. Ñònh möùc tieâu chuaån lao ñoäng trong töøng loai hình thö vieän. Cô caáu thö vieän theo chöùc naêng phuø hôïp vôùi töøng loaïi hình thö vieän. Quaûn lyù thö vieän bao goàm quaûn lyù keá hoaïch coâng taùc: keá hoaïch daøi haïn, keá hoaïch naêm, haøng quyù, haøng thaùng keá hoaïch caù nhaân, kieåm tra ñoân ñoác hoaøn thaønh keá hoaïch. Quaûn lyù nhaân söï coù nghóa laø quaûn lyù con ngöôøi, quaûn lyù ngheà nghieäp chuyeân moân ñeå coù keá hoaïch ñaøo taïo, boài döôõng naâng cao tay ngheà cho caùn boä, quaûn lyù trình ñoä chính trò, trình ñoä ngoaïi ngöõ vaø thaâm nieân, tình caûm, ñôøi soáng cuûa caùn boä ñeå coù chính
48. 48 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN saùch thích hôïp, ñoäng vieân tính naêng ñoäng, saùng taïo cuûa caùn boä ñeå khoâng ngöøng naâng cao naêng suaát lao ñoäng, chaát löôïng, hieäu quaû trong coâng taùc. Thoáng keâ, baùo caùo, ngaân saùch vaø haïch toaùn cuûa thö vieän. Quaûn lyù toaøn boä taøi saûn vaø thieát bò, truï sôû thö vieän, kho saùch, xaây döïng, boå sung trang thieát bò hieän ñaïi nhaèm töøng böôùc thöïc hieän cô giôùi hoùa vaø töï ñoäng hoùa quaù trình hoaït ñoäng cuûa thö vieän. 6/ Lòch söû söï nghieäp thö vieän: Nghieân cöùu quaù trình phaùt sinh, phaùt trieån söï nghieäp thö vieän. Nghieân cöùu noäi dung, hình thöùc, phöông phaùp vaø toå chöùc söû duïng saùch baùo mang tính chaát taäp theå xaõ hoäi trong caùc cheá ñoä xaõ hoäi khaùc nhau gaén lieàn vôùi cheá ñoä chính trò, kinh teá, vaên hoùa cuûa xaõ hoäi ñoù. Treân ñaây laø ñoái töôïng nghieân cöùu thö vieän hoïc. Chuùng ta caán tieáp tuïc tìm hieåu nguoàn goác lòch söû veà vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån thö vieän nhaèm muïc ñích xaây döïng cô sôû lyù luaän cuûa thö vieän hoïc nöôùc ta ngaøy caøng hoaøn thieän. II.1.3 Vaøi neùt veà lòch söû thö vieän Theo caùc nguoàn taøi lieäu söû hoïc vaø khaûo coå hoïc, thö vieän treân theá giôùi ñaõ xuaát hieän töø thôøi coå ñaïïi, khoaûng 2750 tröôùc coâng nguyeân, ñoù laø thö vieän cuûa nhaø vua Xa ra goân I, ôû thaønh phoá A ca dô39 Vaøo theá kyû VII (668 - 633) tröôùc coâng nguyeân, trong thö vieän cuûa nhaø vua AÙt xi ri taøng tröõ 20.000 cuoán saùch baèng ñaát seùt. Noäi dung kho saùch cuûa thö vieän raát phong phuù, goàm bieân nieân söû, nhöõng saùch khoa hoïc ñaõ ghi laïi nhieàu thaønh töïu cuûa ngöôøi Xu me, ngöôøi Va vi lon, ngöôøi AÙt xi ri; Nhöõng saùch vaên hoïc bao goàm truyeän coå tích, truyeän thaàn thoaïi, caùc baûn anh huøng ca; Nhöõng taùc phaåm thieân vaên hoïc; Nhöõng cuoán töø ñieån Xu me - Va vi lon; tuyeån taäp giaùo trình; Caùc baøi taäp ngöõ phaùp. Thö vieän coøn taøng tröõ nhieàu cuoán saùch quyù veà ngoân 39 E.I. Samurin.- Lòch söû phaân loaïi thö vieän thö muïc. T.1.-M.: 1955, tr.10
49. 49 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG ngöõ, lòch söû, ñôøi soáng, taäp quaùn, phaùp luaät cuûa caùc daân toäc vuøng Löôõng haø thôøi baáy giôø. Thö vieän Alechxaêngdri thaønh laäp vaøo theá kyû III tröôùc coâng nguyeân - laø thö vieän coâng coäng ñaàu tieân trong lòch söû nhaân loaïi. Kho saùch thö vieän goàm 90.000 taäp, ña soá laø caùc taùc phaåm cuûa neàn vaên hoùa Hy Laïp coå ñaïi vaø cuûa caùc daân toäc vuøng Trung caän Ñoâng. ÔÛ ñaây coù nhieàu taùc phaåm noåi tieáng nhö bi kòch cuûa Et sin lô, Xoâ phoác, O ri pit; haøi kòch cuûa A rít xtoâ phan Caùc taùc phaåm cuûa nhaø söû hoïc nhö: Heâ roâ ñoát, Poâ li bi taùc phaåm trieát hoïc cuûa A rit stop vaø nhieàu taùc phaåm veà khoa hoïc töï nhieân, khoa hoïc chính xaùc nhö: toaùn, lyù, hoùa, thieân vaên, y hoïc, thöïc vaät, ñòa lyù Taát caû caùc coâng daân ñöôïc quyeàn söû duïng thö vieän, nhieàu nhaø baùc hoïc ñaõ nghieân cöùu vaø laøm vieäc trong thö vieän nhö nhaø toaùn hoïc Ô cô lít vaø aùc si meùt, nhaø lyù hoïc Hi eâ roâng Nhaø baùc hoïc Ca li maùc, ñoàng thôøi laø ngöôøi troâng coi thö vieän Aleáchxaêngñri ñaõ tieán haønh phaân loaïi saùch trong thö vieän, coâng trình naøy goàm 122 taäp. Boä phaân loaïi saùch naøy ñeán nay khoâng coøn nöõa40 ÔÛ caùc nöôùc phöông taây thôøi trung theá kyû nhieàu thö vieän ñöôïc toå chöùc trong caùc nhaø thôø, tu vieän, tröôøng hoïc. nhöng thö vieän ñaëc bieät phaùt trieån töø theá kyû thöù XV, sau khi phaùt minh ra ngheà in, soá löôïng saùch baùo taêng nhanh, nhu caàu nghieân cöùu khoa hoïc, kyõ thuaät leân cao, neàn kinh teá tö baûn chuû nghóa baét ñaàu phaùt trieån, giai caáp tö baûn chuû nghóa baét ñaàu phaùt trieån, giai caáp tö saûn ñi vaøo xaây döïng maïng löôùi töông ñoái roäng raõi trong caùc vieän haøn laâm, caùc cô quan nghieân cöùu khoa hoïc, caùc tröôøng ñaïi hoïc, caùc nhaø maùy, xí nghieäp, caùc nôi taâp trung ñoâng daân cö. Baø N.C Crup-xcai-a ñaõ nhaân xeùt: “Giai caáp tö saûn ñaõ nhanh choùng hieåu ra raèng thö vieän laø coâng cuï saéc beùn ñeå tuyeân truyeàn aûnh höôûng tö saûn ñoái vôùi quaàn chuùng, ñaõ laäp ra ñuû caùc kieåu thö vieän phuïc vuï cho quaàn chuùng taàng lôùp döôùi, bieán hoï thaønh nhöõng ngöôøi phuïc vuï trung thaønh cho giai caáp tö saûn”41 40 E.I. Samurin.- Lòch söû phaân loaïi thö vieän thö muïc. T.1.-M.: 1965, tr.25 41 N.C.Crupxcaia. Baøn veà söï nghieäp thö vieän. Tuyeån taäp. M.: 1957, tr.135
50. 50 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Söï hình thaønh vaø phaùt trieån thö vieän Vieät nam thôøi phong kieán. Thö vieän xuaát hieän vaøo theá kyû thöù XI, sau khi nöôùc ta giaønh ñöôïc chuû quyeàn ñoäc laäp cheá ñoä phong kieán taäp quyeàn trung öông daàn daàn oån ñònh, baét ñaàu phaùt trieån kinh teá, vaên hoùa, giaùo duïc, xaây döïng tröôøng hoïc, môû caùc khoa thi, xaây döïng kho chöùa saùnh nhö: döïng nhaø Taøng kinh Traàn Phuùc (1011) Taøng kinh Baùc Giaùc (1021), Taøng kinh ñaïi huøng (1023), Taøng kinh Trung Höng ( 1034 ).42 Ñôøi Lyù, Phaät giaùo ñöôïc coi laø quoác giaùo. Phaàn lôùn caùc kho saùch cuûa thö vieän taøng tröõ, baûo quaûn laø saùch Kinh Phaät. Theo saùch Thieàn uyeån taäp Anh thôøi Lyù coù khoaûng 40 nhaø sö laøm thô, vieát vaên noåi tieáng. Trong ñoù coùnhöõng taùc phaåm tieâu bieåu nhaát cuûa caùc thieàn sö nhö: Vaïn Haïnh, Maõn Giaùc, Vieân Chieáu Saùch Phaät giaùo cuûa thö vieän bao goàm nhieàu taùc phaåm coù tinh thaàn daân toäc, vì taùc giaû vöøa laø nhaø tu haønh laïi vaãn haønh ñoäng vaø suy nghó nhö ngöôøi daân Ñaïi Vieät. Caùc taùc giaû thieàn sö ñaõ tieáp thu tinh thaàn töï löïc, töï cöôøng, cuõng nhö loøng yeâu meán thieân nhieân ñaát nöôùc cuûa daân toäc ta. Ngoaøi ra, trong kho saùch thö vieän taøng tröõ nhieàu taùc phaåm coù giaù trò khoâng phaûi cuûa nhaø chuøa nhö saùch cuûa Lyù Thaùi Toâng, Lyù Thöôøng Kieät, Nguyeãn Nguyeân ÖÙc, Lyù Thöøa AÂn , Nguyeãn Coâng Baät vieát Vaên bia chuøa Baùo AÂn ca ngôïi Lyù Thöôøng Kieät, coù uy vuõ lôùn, ñaùnh nam deïp baéc ñeàu thaéng Lyù Thöôøng Kieät noåi tieáng laø voõ coâng oanh lieät, nhöng moät phaàn chính la öùñem laïi söï giaøu maïnh cho daân, cho nöôùc. Vaên bia chuøa Linh Xöùng cuõng ca ngôïi Lyù Thöôøng Kieät “Caàm quaân” thì “Taát thaéng”, khi “coi quaân” ñaõ bieát laáy vieäc “yeâu daân” laøm ñaàu. Trong kho saùch cuûa thö vieän coøn baûo quaûn caùc chieáu chæ cuûa vua quan nhö: Chieáu dôøi ñoâ cuûa Lyù Thaùi Toå, baøi chieáu neâu roõ yù chí “Muoán ñoùng nôi trung taâm, möu toan nghieäp lôùn, tính keá laâu daøi cho con chaùu muoân ñôøi sau”. Lyù Thaùi Toå muoán xaây döïng ñaát nöôùc moät caùch quy moâ, phaùt huy quyeàn löïc cuûa chính quyeàn trung öông, chieáu dôøi ñoâ phaûn aùnh nguyeän voïng cuûa nhaân daân veà moät ñaát nöôùc ñoäc laäp, thoáng nhaát. Chieáu dôøi ñoâ noùi leân khí phaùch anh huøng cuûa nhaân daân Ñaïi Vieät treân ñaø phaùt trieån maïnh. Ngoaøi vaên bia, chieáu chæ, thö vieän coøn taøng 42 Lí Thöôøng Kieät cuûa Hoaøng Xuaân Haõn trang 424-425
51. 51 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG tröõ nhieàu taùc phaåm coù giaù trò veà maët söû hoïc, vaên hoïc, trieát hoïc, truyeän, kyù, thô ca. Ví duï: baøi thô “Nam quoác sôn haø Nam ñeá cö” cuûa Lyù Thöôøng Kieät ñaõ neâu leân yù chí cuûa thôøi ñaïi luùc baáy giôø, ñeà cao truyeàn thoáng, khí theá haøo huøng, tinh thaàn daân toäc maïnh meõ, coù theå truyeàn laïi cho caùc theá heä mai sau. Naêm 1070, Lyù Thaùnh Toâng sai laäp Vaên Mieáu ôû thuû ñoâ Thaêng Long, theá laø beân caïnh caùc chuøa thôø Phaät, ñaõ coù mieáu thôø caùc vò thaùnh hieàn, nho gia, ñaép töôïng Chu Coâng, Khoång töû vaø 72 vò tieân hieàn. Naêm 1076, Lyù Nhaân Toâng cho môû Quoác Töû Giaùm ñeå chaêm lo giaûng daïy Nho giaùo, caùc saùch giaùo khoa ñöôïc phoå bieán roäng raõi vaø nhaäp vaøo thö vieän ngaøy caøng nhieàu. Do ñoù, ngoaøi nhöõng kho saùch taøng kinh ñaõ coù moät thö vieän ñöôïc xaây döïng beân caïnh Quoác Töû Giaùm (1078)43 Naêm 1253, Quoác hoïc vieän ñöôïc thaønh laäp, ñeå cho caùc nho só tôùi lui hoïc taäp coù kho chöùa saùch, phoøng ñoïc saùch, coù thaày giaûng daïy, coù nôi löu truù cho hoïc sinh. Ñeán thôøi Traàn Dueä Toâng môû khoa thi tieán só, ñoàng thôøi ñaõ cöû Traàn Toâng moät nhaø nho phuï traùch thö vieän Laõn Kha44 vaø daïy hoïc. Cuoái ñôøi Traàn nho giaùo ñaõ trôû thaønh quoác giaùo. Khi nhaø Traàn suy vong, Hoà Quyù Ly leân caàm quyeàn ñaõ môû tröôøng hoïc ñeán caùc chaâu, quaän, huyeän, nhaø nöôùc caáp ruoäng ñaát nuoâi thaày, môû lôùp hoïc vaø mua saùch Nho giaùo; Chöông trình thi cöû ngoaøi kinh, truyeän söû coøn coù nhöõng moân thi nhö: laøm toaùn, vieát chöõ. Sau khi ñaùnh baïi trieàu Hoà, quaân nhaø Minh chieám nöôùc ta thi haønh chính saùch cöïc kyø taøn baïo, thaâm ñoäc, nhaèm thuû tieâu neàn vaên hoaù Vieät Nam, Haùn hoùa daân toäc Vieät Nam. Naêm 1407 vua nhaø Minh sai Tröông Phuï, Traàn Huùc thieâu huûy taát caû saùch vôû cuûa ngöôùi Vieät, ñaäp naùt bia ñaù vaø tòch thu taát caû thö vieän, saùch vôû veà lòch söû, vaên hoïc, phaùp luaät, quaân söï coøn soùt laïi ñöa veà Kim Laêng Trung Quoác45. Töø khi nhaø Leâ khoâi phuïc neàn ñoäc laäp Nho giaùo trôû thaønh quoác phaùp. Vua Leâ Thaùi Toå ñaõ sai Nguyeãn Traõi, Phan Phuø 43 Khaâm ñònh Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc chính bieân. Quyeån 3, tôø 45 44 Khaâm ñònh Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc chính bieân. Quyeån 10, tr.5 45 Phan Huy Chuù.- Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí, Vaên tòch chí, tr.41
52. 52 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Tieân, Lyù Töû Taán söu taàm caùc saùch vôû cuûa trieàu ñaïi tröôùc ñeå xaây döïng thö vieän vaø ñöa vaøo Bí thö caùc ñeå tham khaûo, phuïc vuï cho vieäc hoïc taäp, thi cöû vaø giaûng daïy.46 Naêm 1483, Vua Leâ Thaùnh Toâng, xaây duïng laïi Vaên Mieáu vaø laäp nhaø Thaùi hoïc ôû sau Vaên Mieáu, ôû ñaây vöøa laø giaûng ñöôøng vöøa laø thö vieän, laø nôi baûo quaûn caùc baûn in goã quan troïng. Trong 37 naêm trò vì vua Leâ Thaùnh Toâng ñaõ môû 12 khoa thi hoäi, laáy 501 tieán só (Trong ñoù coù 10 traïng nguyeân). Naêm 1506 nhaø Leâ ñaõ toå chöùc kì thi toaùn, coù 3 vaïn ngöôøi döï thi. Keát quaû coù 1519 ngöôøi truùng tuyeån47 Nhö vaäy, neàn giaùo duïc trieàâu Leâ ngaøy caøng phaùt trieån. Soá ngöôøi döï thi höông, thi hoäi ngaøy caøng ñoâng, nhu caàu söû duïng saùch baùo cuûa thö vieän ôû kinh thaønh, cho ñeán caùc ñaïo, quaän, huyeän ñeå hoïc taäp ngaøy caøng cao. Noäi dung saùch baùo taøng tröõ trong thö vieän ngaøy caøng phong phuù ña daïng veà theå loaïi ñeå phuïc vuï nhu caàu hoïc taäp cuûa quan laïi vaø nho só. Naêm 1462, Löông Nhö Hoäc ñöôïc cöû giöõ chöùc Bí thö caùc giaùm hoïc só, ñoàng thôøi troâng coi thö vieän. Thôøi Leâ - Trònh cho tu söûa Quoác Töû giaùm vaø Bí thö caùc ñoàng thôøi boå duïng nhaø baùc hoïc Leâ Quyù Ñoân phuï traùch thö vieän Thaùi hoïc (1762). Thaønh phaàn kho saùch cuûa caùc thö vieän töø cuoái ñôøi Traàn cho ñeán thôøi Leâ _ Trònh bao goàm ñaïi boä phaän laø saùch trieát hoïc, chính trò, lòch söû, vaên hoïc, phaùp luaät, y hoïc, thuûy lôïi, kieán truùc, luyeän kim ñuùc troáng ñoàng tinh xaûo, saùch kyõ thuaät thuû coâng nghieäp nhö nuoâi taèm, deät luïa, laøm giaáy Ngoaøi saùch khoa hoïc kyõ thuaät trong thö vieän coøn nhieàu taùc phaåm chöõ Noâm ôû ñôøi Traàn vaø Leâ ñaõ phaûn aùnh tinh thaàn töï haøo daân toäc, tinh thaàn giöõ nöôùc cao caû Theá kyû XIX, caùc vua trieàu Nguyeãn raát chuù yù xaây döïng thö vieän nhö: Taøng thö laâu ôû phía Taây hoà Tónh Taâm (1825), Taân thö vieän, Töû Khueâ thö vieän. Qua caùc baûn thö muïc vaø muïc luïc cuûa nhöõng thö vieän naøy, hieän nay coøn giöõ ôû thö vieän khoa hoïc xaõ hoäi, vieän thoâng tin khoa hoïc xaõ hoäi, chöùùng minh raèng kho saùch cuûa caùc thö vieän coøn töông ñoái nhieàu vaø ñang tieán haønh caùc khaâu kyõ thuaät nhö phaân loaïi aán phaåm, saép xeáp saùch, xaây döïng muïc luïc 46 Baøi töïa ñaïi Vieät söû kí cuûa Leâ Vaên Höu trong Vieät nam vaên hoïc söû yeáu cuûa Döông Quang Haøm, tr.274 47 Tìm hieåu khoa hoïc kyõ thuaät trong lòch söû Vieät nam. H.: KHXH, 1979, tr.21
53. 53 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Cuoái theá kyû XIX, ñaàu theá kyû XX khi boïn thöïc daân Phaùp baét ñaàu xaâm löôïc nöôùc ta, chöõ quoác ngöõ ñaõ ñöôïc söû duïng trong caùc cô quan nhaø nöôùc, ñoàng thôøi duøng ñeå in saùch, thö vieän baét ñaàu boå sung moät soá saùch chöõ quoác ngöõ vaø saùch Phöông Taây baèng nguyeân baûn hoaëc baûn dòch. Naêm 1874 vua Töï Ñöùc ñaõ cho thö vieän taøng tröõ 16 boä saùch phöông Taây nhö: Vaïn quoác coâng phaùp, Baùc vaät taân bieân, Haøn haûi kim chaâm, Khai moû yeáu thuaät 48. Töø ñaây caùc vua trieàu Nguyeãn môùi chuù yù ñeán saùch khoa hoïc kyõ thuaät, nhöng saùch khoa hoïc kyõ thuaät nhaäp vaøo thö vieän vaãn coøn bò haïn cheá. Naêm 1898, boïn thöïc daân Phaùp ñaõ tieán haønh xaây döïng thö vieän tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå vaø laäp ngay thö muïc “An Nam” (Bibliographie Annamite) cuûa A. de Bellcomhe vaø Barbier du Bocage. Trong thö muïc naøy giôùi thieäu 257 taùc phaåm, baùo, taïp chí, baûn thaûo, baûn ñoà, sô ñoà noùi veà Vieät Nam. Naêm 1912 Henri Codier xaây döïng thö muïc quan troïng “Thö vieän Ñoâng Phaùp” (Bibliographie Indosinica), trong ñoù giôùi thieäu nhöõng saùch vaø baøi taïp chí baèng tieáng Vieät vaø tieáng nöôùc ngoaøi xuaát baûn ôû Ñoâng Döông vaø caùc nöôùc khaùc coù lieân quan ñeán Vieät Nam, nhaèm muïc ñích nghieân cöùu, thaêm doø, khai thaùc taøi nguyeân nöôùc ta. Kho saùch cuûa thö vieän tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå coù 104.000 cuoán, ñaïi boä phaän laø saùch, taïp chí, baûn ñoà, tranh aûnh, bia ñaù, baûn thaûo, cheùp tay v v , bao goàm caùc moân loaïi tri thöùc nhö: Lòch söû, khaûo coå, ñòa lyù, ñòa chaát, kinh teá cuûa Vieät Nam vaø Ñoâng Döông. Thaùng 10 naêm 1919, boïn thöïc daân Phaùp xaây döïng thö vieän trung taâm cuûa Ñoâng Döông (Nay laø thö vieän Quoác gia Vieät Nam). Muïc ñích xaây döïng thö vieän nhaèm cuûng coá caùch thoáng trò, tuyeân truyeàn taøi lieäu, saùch baùo döôùi chieâu baøi khai hoùa vaên minh, maët khaùc choïn taøi lieäu saùch baùo, baûn ñoà veà Ñoâng döông, nhaèm khai thaùc, vô veùt taøi nguyeân thieân nhieân cuûa caùc nöôùc ôû baùn ñaûo Ñoâng Döông. Vaøo naêm 1921, boïn thöïc daân Phaùp giao cho thö vieän thu löu chieåu vaên hoùa phaåm ñaõ in, xuaát baûn treân laõnh thoå Vieät Nam, Laøo, Caêm Pu Chia. Töø naêm 1922 ñeán 1943, thö vieän ñaõ bieân soaïn vaø xuaát baûn thö muïc thoáng keâ ñaêng kyù quoác gia. Kho saùch cuûa thö vieän 48 Ñaïi Nam thöïc luïc chính bieân. Quyeån 66
54. 54 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN luùc baáy giôø coù 150.000 taäp vaø 1.883 teân loaïi baùo vaø taïp chí xuaát baûn ôû Ñoâng Döông, caùc nöôùc chaâu AÙ vaø Phaùp Noùi toùm laïi, töø theá kyû XI ñeán ñaàu theá kyû XX, thö vieän nöôùc ta phaùt trieån raát chaäm, kho saùch thö vieän bò nhieàu toån thaát maát maùt, coù khi bò phaù huûy vì caùc cuoäc chieán tranh cuûa boïn phong kieán vaø ñeá quoác nöôùc ngoaøi, caùc cuoäc noäi chieán gaây neân. Thö vieän nöôùc ta xuaát hieän vôùi chöùc naêng taøng tröõ laø chuû yeáu, trong khi thaàn quyeàn coøn chieám öu theá trong yù thöùc cuûa nhaân daân, Phaät giaùo, Nho giaùo giöõ vai troø quoác giaùo trong xaõ hoäi, thì thö vieän thöôøng xuaát hieän trong caùc cung ñieän nhaø vua, nhaø chuøa, nhaø chung, nhaø thôø, trong caùc tröôøng hoïc Thö vieän döôùi thôøi Phaùp thuoäc chæ nhaèm moät muïc ñích cuûng coá caùch thoáng trò cuûa boïn thöïc daân Phaùp ôû Vieät Nam vaø Ñoâng Döông, ñoàng thôøi khai thaùc, vô veùt, taøi nguyeân thieân nhieân cuûa ñaát nöôùc ta, thöïc hieän cho lôïi ích cuûa ñeá quoác Phaùp. Sau khi caùch maïng thaùng Taùm thaønh coâng cho ñeán nay, muïc ñích, phöông höôùng, noäi dung hoaït ñoäng cuûa caùc loaïi hình thö vieän thay ñoåi veà cô baûn. Thö vieän ñaõ thieát thöïc phuïc vuï cho cheá ñoä môùi, neàn kinh teá môùi, neàn vaên hoùa môùi, con ngöôøi môùi xaõ hoäi chuû nghóa phaùt trieån toaøn dieän. Ñaûng vaø nhaø nöôùc luoân luoân quan taâm ñeán vieäc phaùt trieån söï nghieäp thö vieän ôû nöôùc ta, trong taát caû caùc nghò quyeát, chæ thò cuûa Ñaûng ñaõ khaúng ñònh vai troø, taùc duïng cuûa saùch baùo vaø thö vieän trong söï nghieäp caùch maïng döôùi söï laõnh ñaïo cuûa ñaûng coäng saûn Vieät Nam töø naêm 1930 - 1945 vaø töø naêm 1945 ñeán nay. Ñaëc bieät laø nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù 3 (1960), ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù IV (1976) ñaõ neâu roõ: “Phaùt trieån heä thoáng thö vieän töø trung öông ñeán tænh, thaønh phoá, huyeän vaø cô sôû”. Xaây döïng thoùi quen ñoïc saùch baùo trôû thaønh moät nhu caàu khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa moãi ngöôøi daân döôùi cheá ñoä môùi.49 Trong vaên kieän hoäi nghò trung öông laàn thöù IV Ban chaáp haønh trung öông khoùa VII (1993), nghò quyeát veà moät soá nhieäm vuï vaên hoùa, vaên ngheä nhöõng naêm tröôùc maét ñaõ ghi: “Khoâi phuïc vaø phaùt trieån heä thoáng töø trung öông ñeán cô 49 Ñaûng CSVN.- Baùo caùo chính trò cuûa BCH TÖ taïi Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaùn quoác laàn thöù IV.- H.: “Söï thaät”, 1977, tr.125