›
›

Giáo trình môn Lập trình Pascal căn bản

pdf 91 trang phuongnguyen 5890
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình môn Lập trình Pascal căn bản", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_mon_lap_trinh_pascal_can_ban.pdf

Nội dung text: Giáo trình môn Lập trình Pascal căn bản

  1.  Giáo trình Lập trình Pascal căn bản
  2. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 1 — BAÌI 1: GIÅÏI THIÃÛU NGÄN NGÆÎ PASCAL VAÌ CAÏC VÊ DUÛ ÂÅN GIAÍN I. Xuáút xæï ngän ngæî Pascal: Pascal laì ngän ngæî láûp trçnh cáúp cao do Niklaus Wirth, giaïo sæ âiãûn toaïn træåìng âaûi hoüc kyî thuáût Zurich (Thuñy Sé), âãö xuáút nàm 1970 våïi tãn Pascal âãø kyí niãûm nhaì toaïn hoüc vaì triãút hoüc näøi tiãúng Blaise Pascal (ngæåìi Phaïp). Ngän ngæî láûp trçnh Pascal coï âàûc âiãøm: ngæî phaïp, ngæî nghéa âån giaín vaì coï tênh logic; cáúu truïc chæång trçnh roî raìng, dãù hiãøu (thãø hiãûn tæ duy láûp trçnh cáúu truïc); dãù sæía chæîa, caíi tiãún. Trong quaï trçnh phaït triãøn, Pascal âaî phaït huy âæåüc æu âiãøm vaì âæåüc duìng âãø taûo ra nhiãöu æïng duûng trãn nhiãöu lénh væûc khaïc nhau. Caïc täø chæïc vaì cäng ty chuyãn vãö maïy tênh dæûa trãn Pascal chuáøn âaî phaït triãøn thãm vaì taûo ra caïc chæång trçnh dëch ngän ngæî Pascal våïi nhiãöu pháön bäø sung, giaím thiãøu khaïc nhau. Vê duû: TURBO PASCAL cuía haîng Borland (Myî), QUICK PASCAL cuía haîng Microsoft, UCSD PASCAL (University of California at San Diego), ANSI PASCAL (American National Standard Institute),.v.v. So våïi nhiãöu saín pháøm Pascal cuía nhiãöu täø chæïc vaì cäng ty khaïc nhau xuáút baín, TURBO PASCAL cuía haîng Borland toí ra coï nhiãöu æu âiãøm nháút vaì hiãûn nay âaî tråí thaình ngän ngæî láûp trçnh phäø biãún nháút trãn thãú giåïi sæí duûng trong lénh væûc giaíng daûy vaì láûp trçnh chuyãn nghiãûp. Chè trong voìng vaìi nàm Turbo Pascal âæåüc caíi tiãún qua nhiãöu phiãn baín : 1.0, 2.0, 3.0, 4.0, 5.0, 5.5 (1989), 6.0 (1990), 7.0 (1972). Caïc táûp tin chênh cuía ngän ngæî Turbo Pascal gäöm: - Turbo.exe: chæång trçnh soaûn thaío, dëch vaì liãn kãút chæång trçnh. - Turbo.tpl (.tpl - Turbo Pascal Library): táûp tin thæ viãûn læu caïc âån vë (Unit) chuáøn âãø chaûy våïi Turbo.exe. Muäún sæí duûng caïc lãûnh âäö hoüa, phaíi coï caïc táûp tin sau: - Graph.tpu: Âån vë (Unit) chæïa caïc lãûnh âäö hoaû. - Caïc táûp tin coï pháön måí räüng CHR (SANS.CHR, TRIP.CHR, GOTH.CHR,.v.v.): Chæïa caïc kiãøu chæî trong chãú âäü âäö hoaû. - Caïc táûp tin coï pháön måí räüng BGI (EGAVGA.BGI, HERC.BGI, CGA.BGI, ): âãø âiãöu khiãøn caïc loaûi maìn hçnh tæång æïng khi duìng âäö hoaû. II. Khåíi âäüng: Trang 1
  3. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 2 — Ta coï thãø khåíi âäüng Pascal tæì Windows hoàûc MS-DOS, chuyãøn âãún thæ muûc BP hoàûc TP vaì chaûy táûp tin BP.EXE hay TURBO.EXE. Hai caïch khåíi âäüng trãn thæûc hiãûn nhæ sau: - Khåíi âäüng tæì dáúu nhàõc cuía MS-DOS: Chuyãøn âãún thæ muûc BP hoàûc TP nåi chæïa táûp tin BP.EXE hoàûc TURBO.EXE, goî BP hoàûc TURBO vaì áún . - Khåíi âäüng tæì Windows: choün menu Start/Program/Borland Pascal. Nãúu chæång trçnh Pascal chæa âæåüc caìi vaìo menu Start, baûn coï thãø duìng Windows Explorer chuyãøn âãún táûp tin BP.EXE hoàûc TURBO.EXE vaì khåíi âäüng Pascal bàòng caïch chaûy táûp tin naìy. III. Caïc phêm chæïc nàng cáön biãút cuía ngän ngæî Pascal: - F2: Læu chæång trçnh trong khi soaûn thaío. - F3: Taûo mäüt file måïi hoàûc måí mäüt file cuî. - F9: Dëch thæí chæång trçnh âãø kiãøm tra läùi. - Ctrl - F9: Chaûy chæång trçnh. - Alt - F5: Xem kãút quaí chaûy chæång trçnh. - Alt - X: Thoaït khoíi maìn hçnh soaûn thaío chæång trçnh Pascal. IV. Cáúu truïc mäüt chæång trçnh Pascal: 1. Cáúu truïc cå baín: Chæång trçnh Pascal âån giaín nháút phaíi coï hai tæì khoaï Begin vaì End nhæ sau: Begin End. Chæång trçnh trãn tuy khäng laìm gç khi chaûy (áún Ctrl - F9) nhæng laì mäüt chæång trçnh håüp lãû do häüi âuí âiãöu kiãûn cáön thiãút laì coï hai tæì khoaï Begin vaì End. Tæì khoaï End coï keìm dáúu “.” phêa sau baïo hiãûu kãút thuïc chæång trçnh, âáy laì âiãöu bàõt buäüc phaíi coï trong mäüt chæång trçnh. Tæì khoaï Begin trãn âæåüc trçnh biãn dëch hiãøu laì bàõt âáöu thæûc hiãûn caïc lãûnh sau noï vaì kãút thuïc taûi tæì khoaï End coï dáúu cháúm “.”. Khäúi lãûnh nàòm trong càûp tæì khoaï Begin vaì End nãúu coï dáúu cháúm theo sau coìn goüi laì khäúi chæång trçnh chênh. Ngoaìi ra, nãúu sau tæì khoaï End khäng coï dáúu hoàûc coï dáúu “;” thç âoï coï thãø laì khäúi chæång trçnh con, khäúi lãûnh cuía haìm hoàûc khäúi lãûnh trong chæång trçnh. Trong chæång trçnh coï thãø coï nhiãöu khäúi lãûnh, tæïc coï thãø coï nhiãöu càûp tæì khoaï Begin vaì End. 2. Phæång phaïp khai baïo vaì täø chæïc cáúu truïc mäüt chæång trçnh Pascal: Trang 2
  4. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 3 — Viãûc âàût caïc pháön khai baïo vaì soaûn thaío chæång trçnh theo thæï tæû nhæ sau: Program ProgName; Uses UnitName1, UnitName2, UnitNameN; Label LabelName1, LabelName2, LabelNameN; Const Const1 = n, Const2 = m, ConstN = k; Type Type1 = AnyType; Var Var1, Var2, VarN : Type; Begin { Caïc lãûnh cuía chæång trçnh } End. Ö Giaíi thêch cáúu truïc caïc khai baïo trãn: Nãúu coï pháön khai baïo naìo cáön cho chæång trçnh thç phaíi tuán theo thæï tæû trãn, vê duû: pháön khai baïo thæ viãûn (USES) khäng thãø âàût sau pháön khai baïo hàòng säú (CONST) hoàûc sau (VAR) sau mäùi pháön khai baïo phaíi coï dáúu ‘;’. - Program: Tæì khoaï naìy duìng âãø khai baïo tãn chæång trçnh, ProgName laì tãn chæång trçnh, tãn naìy khaïc våïi tãn táûp tin. Tãn chæång trçnh phaíi tuán theo quy tàõc: + khäng coï kyï tæû träúng xen giæîa. + khäng âàût säú åí kyï tæû âáöu tiãn. + trong pháön tãn khäng chæïa caïc kyï tæû âàût biãût nhæ: ‘!’, ‘@’, ‘#’, ‘$’, ‘%’, ‘^’, ‘&’, ‘* ’, ‘(‘, ‘)’, ‘-‘, ‘+’, ‘/’, ‘\’, ‘.’, ’,’,.v.v. + kãút thuïc phaíi coï dáúu ‘;’. + pháön naìy coï thãø khäng coï. 4 Vê duû: mäüt caïch khai baïo tãn chæång trçnh: Program TimUSCLN; Begin End. - Uses: Tæì khoaï naìy duìng âãø khai baïo viãûc sæí duûng Unit (thæ viãûn) cho chæång trçnh. Thæ viãûn laì táûp håüp caïc haìm, thuí tuûc do ngän ngæî Pascal cung cáúp keìm theo hoàûc cuîng coï thãø do ngæåìi láûp trçnh taûo ra âãø sæí duûng. Ta khai baïo thæ viãûn thäng qua tãn cuía thæ viãûn, vaì trong chæång trçnh âoï ta seî coï thãø sæí duûng caïc thuí tuûc hoàûc Trang 3
  5. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 4 — caïc haìm coï trong thæ viãûn âoï. Caïc thæ viãûn chuáøn cuía ngän ngæî Pascal gäöm: CRT, DOS, GRAPH, GRAPH3, OVERLAY, PRINTER, SYSTEM vaì TURBO3. Trong âoï, thæ viãûn SYSTEM màûc âënh âæåüc chuyãøn vaìo chæång trçnh maì ta khäng cáön phaíi khai baïo. Vê duû mäüt caïch khai baïo thæ viãûn: Uses CRT, GRAPH; - Label: Duìng âãø khai baïo caïc nhaîn cho chæång trçnh. Nhaîn laì caïc tãn duìng âãø âaïnh dáúu trong chæång trçnh âãø lãûnh GOTO nhaíy âãún âuïng vë trê âoï. Viãûc sæí duûng lãûnh GOTO âæåüc âãö cáûp åí baìi 4. Vê duû mäüt caïch khai baïo nhaîn: Label TH1, N2; - Const: Tæì khoaï naìy duìng âãø khai baïo caïc hàòng säú sæí duûng trong chæång trçnh, khi baïo hàòng säú laì viãûc cäú âënh mäüt vaìi giaï trë naìo âoï trong chæång trçnh thäng qua tãn hàòng, vê duû caïch khai baïo hàòng: Const k = 5, Max = 500, Ten = ‘Nam’; - Type: tæì khoaï duìng âãø khai baïo caïc kiãøu hàòng dæî liãûu sæí duûng cho chæång trçnh. Våïi tæì khoaï naìy, ta coï thãø tæû taûo riãng cho mçnh nhæîng kiãøu dæî liãûu riãng dæûa trãn caïc kiãøu dæî liãûu chuáøn âãø tiãûn sæí duûng trong viãûc láûp trçnh. Caïc khaïi niãûm vãö dæî liãûu chuáøn vaì phæång phaïp taûo kiãøu dæî liãûu tæû taûo seî âæåüc giåïi thiãûu åí caïc pháön sau. Vê duû mäüt caïch âãø khai baïo mäüt kiãøu dæî liãûu tæû taûo: Type Day = Array [1 7] of String[8]; - Var: Tæì khoaï duìng âãø khai baïo caïc biãún säú âæåüc sæí duûng trong chæång trçnh. Biãún säú laì caïc giaï trë coï thãø thay âäøi âæåüc trong suäút quaï trçnh chaûy cuía chæång trçnh. Khaïi niãûm vãö biãún säú ráút quan troüng trong viãûc láûp trçnh (khaïi niãûm naìy âæåüc trçnh baìy kyî åí baìi 3). Mäüt vê duû vãö caïch khai baïo biãún: Trang 4
  6. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 5 — Var HoDem, Ten : String; N : Integer; Ö Ghi chuï: - Thæï tæû caïc khai baïo trãn laì âiãöu bàõt buäüc, ta phaíi nàõm thæï tæû naìy cho duì mäüt säú khaïi niãûm ta chæa âæåüc biãút. - Trong chæång trçnh Pascal, âãø taûo låìi chuï thêch, ta sæí duûng càûp dáúu { } hoàûc (* *) läöng caïc cáu chuï thêch vaìo bãn trong noï. - Trãn mäüt doìng coï thãø viãút mäüt hoàûc nhiãöu cáu lãûnh. V. Caïc vê duû âån giaín laìm quen våïi ngän ngæî Pascal: 4 Vê duû 1: Program GioiThieu; Begin Writeln ( ‘ Trung tam Trung hoc Chuyen nghiep va Day nghe ‘ ); Write ( ‘ 74 Tran Quoc Toan - Tel: 0511 872664 ‘ ); End. F Giaíi thêch chæång trçnh GioiThieu: - Begin: Tæì khoaï cho biãút bàõt âáöu chæång trçnh. - Writeln: laì thuí tuûc xuáút näüi dung caïc thaình pháön bãn trong càûp dáúu ( ) lãn maìn hçnh vaì chuyãøn con troí xuäúng doìng. Bãn trong càûp dáúu ( ) coï thãø coï nhiãöu thaình pháön gäöm chuäùi kyï tæû (hàòng giaï trë chuäùi), biãún säú hoàûc haìm. Giæîa caïc thaình pháön trong càûp dáúu ( ) phaíi caïch nhau bàòng dáúu ‘,‘ nãúu khäng cuìng loaûi, tæïc laì chuäùi kyï tæû phaíi âæåüc caïch våïi biãún säú hoàûc haìm âæïng træåïc noï hay sau noï bàòng dáúu ‘,‘. Chuäùi kyï tæû muäún hiãøn thë nguyãn vàn phaíi âæåüc âàût trong càûp dáúu ‘ ‘. - Write: laì thuí tuûc xuáút näüi dung caïc thaình pháön bãn trong càûp dáúu ( ) lãn maìn hçnh, thuí tuûc naìy coï chæïc nàng tæång tæû Writeln nhæng khäng chuyãøn con troí xuäúng doìng. - End: laì tæì khoaï cho biãút kãút thuïc chæång trçnh. - Caïc doìng lãûnh nàòm giæîa Begin vaì End laì lãûnh maì chæång trçnh cáön phaíi thæûc hiãûn. - Âãø xem chæång trçnh trãn, ta chaûy bàòng Ctrl - F9 vaì xem laûi bàòng Alt - F5. Trang 5
  7. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 6 — 4 Vê duû 2: Program DonXinPhep; Uses CRT; Begin ClrScr; Writeln ( ‘ ’ ); Writeln ( ‘ * Cong hoa Xa hoi Chu nghia Viet Nam * ‘ ); Writeln ( ‘ * Doc Lap - Tu Do - Hanh Phuc * ‘ ); Writeln ( ‘ * DON XIN PHEP NGHI HOC * ‘ ); Writeln ( ‘ ’ ); Writeln ( ‘ ‘ ); Readln; End. F Giaíi thêch chæång trçnh trãn: - Khai baïo: Uses CRT; ð khai baïo thæ viãûn CRT, do coï sæí duûng lãûnh ClrScr. - Lãûnh ClrScr; ð lau saûch maìn hçnh (Clear Screen). - Caïc lãûnh Writeln ( ) ð xuáút ra maìn hçnh näüi dung bãn trong dáúu ( ) vaì xuäúng doìng. - Lãûnh Readln; ð dæìng chæång trçnh, phæång phaïp naìy duìng âãø hiãøn thë näüi dung sau khi thæûc hiãûn caïc lãûnh bãn trãn vaì chåì ngæåìi duìng áún phêm báút kyì âãø tiãúp tuûc thæûc hiãûn caïc lãûnh kãú sau noï. Trong træåìng håüp trãn, kãú tiãúp laì tæì khoaï End nãn chæång trçnh âæåüc kãút thuïc sau khi coï mäüt phêm báút kyì âæåüc áún. 4 Vê duû 3: Program TinhTong; Uses CRT; Begin ClrScr; Write ( ‘ 30 + 40 + 15 = ‘, 30 + 40 + 15 ); Readln; End. 1 Kãút quaí: Maïy thæûc hiãûn pheïp tênh vaì hiãøn thë 30 + 40 + 15 = 85 Trang 6
  8. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 7 — F Trong cáu lãûnh Write åí trãn, coï hai thaình pháön, biãøu thæïc thæï nháút: ‘30 + 40 +15 = ’ âæåüc hiãøu laì mäüt chuäùi phaíi âæåüc hiãøn thë nguyãn vàn do coï càûp dáúu ‘ ‘ åí hai âáöu. Thaình pháön thæï hai âæåüc caïch våïi thaình pháön thæï nháút bàòng dáúu ‘,’ vaì do khäng coï càûp dáúu ‘ ‘ hai âáöu nãn noï âæåüc tênh täøng vaì traí vãö giaï trë cuía biãøu thæïc. ___ o²o ___ Trang 7
  9. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 8 — BAÌI 2 : CAÏC KHAÏI NIÃÛM CÅ BAÍN CUÍA NGÄN NGÆÎ PASCAL I. Caïc tæì khoaï (Key word) trong ngän ngæî Pascal: Caïc tæì khoaï laì caïc tæì duìng âãø khai baïo, âàût tãn cho âäúi tæåüng trong Pascal, khi ta âàût tãn cho âäúi tæåüng naìo âoï, khäng âæåüc âàût truìng tãn våïi caïc tæì khoaï. Baíng tæì khoaï trong ngän ngæî Pascal gäöm: and, array, asm, begin, case, const, constructor, destructor, div, do, downto, else, end, file, for, function, goto, if, implementation, in, inline, interface, label, mod, nil, not, object, of, or, packed, procedure, program, record, repeat, set, shl, shr, string, then, to, type, unit, until, uses, var, while, with, xor. Turbo Pascal khäng phán biãût kyï tæû thæåìng hoàûc hoa. Vê duû, caïc caïch viãút sau coï yï nghéa nhæ nhau: Begin, BEGIN, begin, beGIN, bEGIN, II. Caïc kiãøu dæî liãûu cå baín: 1. Caïc kiãøu dæî liãûu daûng säú nguyãn: a. Kiãøu Byte: Kiãøu Byte thuäüc kiãøu dæî liãûu biãøu diãùn caïc giaï trë säú nguyãn tæì 0 âãún 255. Kiãøu Byte chiãúm 1 byte trãn bäü nhåï. b. Kiãøu Integer: Kiãøu Integer laì kiãøu dæî liãûu biãøu diãùn caïc giaï trë säú nguyãn tæì - 32768 âãún 32767. Kiãøu Integer chiãúm 2 bytes trãn bäü nhåï. c. Kiãøu Shortint: Kiãøu Shortint laì kiãøu dæî liãûu biãøu diãùn caïc giaï trë säú nguyãn tæì - 128 âãún 127. Kiãøu Shortint chiãúm 1 byte trãn bäü nhåï. d. Kiãøu Word: Kiãøu Word laì kiãøu dæî liãûu biãøu diãùn caïc giaï trë nguyãn tæì 0 âãún 65535. Kiãøu Word laì kiãøu säú khäng biãøu diãùn âæåüc giaï trë ám. Kiãøu Word chiãúm 2 bytes trãn bäü nhåï. e. Kiãøu Longint: Kiãøu Longint biãøu diãùn caïc giaï trë säú nguyãn tæì -2.147.483.648 âãún 2.147.483.647. Kiãøu Longint chiãúm 4 bytes trãn bäü nhåï. 2. Caïc kiãøu dæî liãûu daûng säú coï pháön biãøu diãùn tháûp phán: a. Kiãøu Single: Laì táûp håüp caïc säú theo kiãøu dáúu ‘.‘ âäüng trong giåïi haûn tæì 1.5E -45 âãún 3.4 E38 (1,5 x 10-45 âãún 3,4 x 1038). Kiãøu Single chiãúm 4 bytes trãn bäü nhåï. b. Kiãøu Real: Laì táûp håüp caïc säú theo kiãøu dáúu ‘.‘ âäüng trong giåïi haûn tæì 2.9E -39 âãún 1.7E 38 (2,9 x10 - 39 âãún 1,7 x 10 38). Kiãøu Real chiãúm 6 bytes trãn bäü nhåï. Trang 8
  10. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 9 — c. Kiãøu Double: Laì táûp håüp caïc säú theo kiãøu dáúu ‘,‘ âäüng trong giåïi haûn tæì 5.0E -324 âãún 1.7E 308 (5,0 x10 - 324 âãún 1,7 x 10 308). Kiãøu Double chiãúm 8 bytes trãn bäü nhåï. 3. Kiãøu Char (kyï tæû): Kiãøu Char duìng âãø biãøu diãùn caïc giaï trë laì caïc kyï tæû thuäüc baíng chæî caïi: ‘A’, ‘b’, ‘x’, caïc con säú: 0 9 hoàûc caïc kyï tæû âàûc biãût : ‘!’, ‘@’, ‘#’, ‘$’, ‘%’, ‘&’, ‘*’, Âãø biãøu diãùn thäng tin, ta cáön phaíi sàõp xãúp caïc kyï tæû theo mäüt chuáøn naìo âoï vaì mäùi caïch sàõp xãúp âoï goüi laì baíng maî, thäng duûng nháút laì baíng maî ASCII (American Standard Code for Information Interchange). Baíng maî ASCII coï 256 kyï tæû âæåüc gaïn maî säú tæì 0 255, mäùi kyï tæû coï mäüt maî säú nháút âënh, vê duû : kyï tæû ‘A’ coï maî säú laì 65, ‘a’ coï maî säú laì 97 trong baíng maî ASCII,.v.v. Âãø hiãøn thë baíng maî ASCII, baûn chaûy chæång trçnh sau: Program ASCI I_Table; Uses CRT; Var I : Integer; Begin ClrScr; For I := 0 to 255 do Write( I, ’ = ’ , CHR( I ), ’ ‘ ); Readln; End. 4. Kiãøu Logic: Kiãøu logic laì kiãøu biãøu diãùn hai traûng thaïi laì âuïng (True) hoàûc sai (False). Tæì khoaï âãø khai baïo cho kiãøu logic laì BOOLEAN. 4 Vê duû: Var Co : Boolean; Co := True; 5. Kiãøu String (chuäùi kyï tæû): String laì kiãøu dæî liãûu chæïa caïc giaï trë laì nhoïm caïc kyï tæû hoàûc chè mäüt kyï tæû, kãø caí chuäùi räùng. Âäü daìi täúi âa cuía mäüt biãún kiãøu String laì 255, tæïc laì noï coï thãø chæïa täúi âa mäüt daîy gäöm 255 kyï tæû. Cuï phaïp khai baïo: (1) Var Biãún_1, Biãún_2, Biãún_n: String; Trang 9
  11. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 10 — Hoàûc (2) Var Biãún_1, Biãún_2, Biãún_n: String [30]; Caïch khai baïo (1) seî cho pheïp biãún HoTen nháûn täúi âa 255 kyï tæû. Caïch (2) cho pheïp biãún HoTen nháûn täúi âa 30 kyï tæû. Ö Ghi chuï: Caïch sæí duûng kiãøu dæî liãûu String seî âæåüc trçnh baìy chi tiãút åí baìi 8. III. Caïc haìm xæí lyï dæî liãûu cå baín cuía ngän ngæî Pascal: - SQR(x) bçnh phæång cuía mäüt säú nguyãn hay thæûc. - ABS(x) trë tuyãût âäúi cuía x. - SQRT(x) càn báûc hai cuía x. - SIN(x) tênh giaï trë Sin(x) våïi x laì Radian. - COS(x) tênh giaï trë Cos(x) våïi x laì Radian. - ARCTAN(x) tênh giaï trë Arctan(x). - LN(x) haìm logaric cå säú e = 2.718. - EXP(x) haìm ex. - TRUNC(x) càõt boí pháön tháûp phán cuía x nãúu coï. Vê duû: Trunc(4.86) = 4, Trunc(-3.2) = 4. - ROUND(x) cho säú nguyãn gáön x nháút. Vê duû: Round(1.6) = 2, Round(- 23.68) = -24, Round(1.5) = 2. - PRED(x) cho giaï trë âæïng træåïc x, âäúi säú x coï thãø laì kiãøu logic, kiãøu nguyãn hoàûc kiãøu kyï tæû. Vê duû: Pred(‘B’); ð cho giaï trë ‘A’, Pred(2) cho giaï trë 1, Pred(True) cho giaï trë False. Tuy nhiãn, Pred(False) laûi khäng cho âæåüc giaï trë naìo do giaï trë False âæïng træåïc giaï trë True âäúi våïi kiãøu Boolean. - SUCC(x) cho giaï trë âæïng sau x, âäúi säú x coï thãø laì kiãøu logic, kiãøu nguyãn hoàûc kiãøu kyï tæû. Vê duû: Succ(‘B’); ð cho giaï trë ‘C’, Succ(2) cho giaï trë 3, Succ(False) cho giaï trë True. - ORD(x) cho säú thæï tæû cuía kyï tæû x trong baíng maî ASCII. Vê duû: Ord(‘A’) = 65, Ord(‘a’) = 97, - CHR(x) traí vãö kyï tæû thæï x trong baíng maî ASCII. Vê duû: Chr(65) = ‘A’, Chr(50) = 2, Trang 10
  12. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 11 — - ODD(x) Traí vãö giaï trë True nãúu x laì säú leí vaì traí vãö giaï trë False nãúu x laì säú chàôn. IV. Sæí duûng haìm Random(n) âãø láúy mäüt giaï trë nguyãn ngáùu nhiãn: Haìm Random(n) seî traí vãö mäüt giaï trë nguyãn maì maïy láúy ngáùu nhiãn coï giaï trë tæì 0 âãún n. Trong âoï, n laì mäüt säú kiãøu Word tæïc laì trong khoaín tæì 0 65535. Træåïc khi sæí duûng haìm Random ta phaíi goüi thuí tuûc Randomize âãø khåíi taûo bäü taûo säú ngáùu nhiãn ___ o²o ___ BAÌI 3: HÀÒNG SÄÚ, BIÃÚN SÄÚ, BIÃØU THÆÏC VAÌ CÁU LÃÛNH ÂÅN GIAÍN TRONG NGÄN NGÆÎ PASCAL I. Hàòng säú: 1. Khaïi niãûm: - Hàòng säú laì caïc giaï trë khäng thay âäøi trong quaï trçnh chaûy chæång trçnh. - Coï hai phæång phaïp sæí duûng hàòng : + Gaïn træûc tiãúp giaï trë hàòng.Vê duû: DT := R * R * 3.14; ChuVi := D * 3.14; + Âàût cho hàòng mäüt tãn goüi vaì trong quaï trçnh soaûn chæång trçnh ta duìng tãn goüi thay cho viãûc duìng træûc tiãúp giaï trë âoï. Vê duû: ChuVi := D * Pi; trong âoï, Pi laì mäüt hàòng säú chuáøn cuía Pascal (tæïc laì ta coï thãø duìng maì khäng cáön khai baïo vaì gaïn giaï trë). - Hàòng säú luän luän âæåüc khai baïo træåïc pháön khai baïo biãún nãúu sæí duûng theo phæång phaïp âàût tãn cho hàòng. 2. Cuï phaïp khai baïo: Const a1 = Trë_säú_1, a2 = Trë_säú_2, an = Trë_säú_n; Trong âoï: a1 an laì tãn caïc hàòng säú, caïc trë_säú_1,2, ,n laì caïc giaï trë gaïn cho caïc tãn hàòng a1 an. F Vê duû mäüt caïch khai baïo hàòng säú: Const Pi = 3.1416, Max = 500; 4 Vê duû: chæång trçnh tênh chu vi âæåìng troìn coï sæí duûng hàòng säú Pi do ta âënh nghéa: Program TinhCV_DT_HT; Const Pi = 3.1416; Var R :Real; Begin Trang 11
  13. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 12 — Write ( ‘ Nhap ban kinh hinh tron : ‘ ); Readln (R); Writeln ( ‘ Dien tich hinh tron = ‘ , Pi * R * R ); Writeln ( ‘ Chu vi hinh tron = ‘ , 2 * R * Pi); Readln; End. Ö Ghi chuï: - Ta traïnh viãút: z := Exp(1.23) + Sin(2.34) * Sin(2.34); - Ta seî tháúy tai haûi ngay vç khi muäún tênh laûi z våïi giaï trë måïi cuía x, vê duû x = 1.55, khäng leî laûi âi thay hãút 3 vë trê våïi 2.34 (laì giaï trë cuû thãø cuía x maì ta âaî khäng sæí duûng hàòng säú) thaình 1.55 !! - Trong chæång trçnh trãn, baûn coï thãø täúi æu hoaï thãm âãø chæång trçnh chaûy nhanh hån bàòng caïch thay hai láön tênh Sin(x) bàòng mäüt láön. Cuû thãø, ta thæûc hiãûn nhæ sau: t := Sin(x); z := Exp(a + t * t - x); Taïc phong täúi æu hoaï naìy seî ráút coï êch cho baûn khi baûn coï mäüt chæång trçnh våïi khäúi læåüng tênh toaïn âäö säü, coï thãø chaûy vaìi ngaìy âãm liãn tuûc nhæng nãúu biãút täúi æu ngay tæì âáöu thç seî giaím båït xuäúng coìn mäüt ngaìy chàóng haûn. Luïc naìy baûn måïi ‘tháúu hiãøu’ täúi æu hoaï âãø laìm gç ? II. Biãún säú: 1. Khaïi niãûm: - Laì âaûi læåüng maì giaï trë cuía noï coï thãø thay âäøi trong quaï trçnh thæûc hiãûn chæång trçnh. Biãún âæåüc khai baïo bàòng tæì khoaï VAR. - Biãún laì tãn cuía mäüt vuìng bäü nhåï læu træî dæî liãûu. - Biãún âæåüc truy xuáút trong chæång trçnh thäng qua tãn biãún. - Biãún laì mäüt cáúu truïc ghi nhåï dæî liãûu vç váûy phaíi âæåüc quy âënh theo mäüt kiãøu dæî liãûu naìo âoï, vê duû kiãøu Integer, Byte, Char, 2. Cuï phaïp khai baïo cho caïc biãún: VAR Tãn_biãún_1, Tãn_biãún_2, Tãn_biãún_n : Kiãøu_dæî_liãûu_cuía_biãún; Trong âoï: Tãn_biãún_1, Tãn_biãún_2, Tãn_biãún_n laì tãn caïc biãún cáön khai baïo âãø sæí duûng trong chæång trçnh, Kiãøu_dæî_liãûu_cuía_biãún laì mäüt trong caïc kiãøu dæî liãûu Trang 12
  14. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 13 — chuáøn (âaî âæåüc nãu trong pháön II cuía baìi 2) cuía Pascal hoàûc do ngæåìi duìng âënh nghéa. F Vê duû mäüt caïch khai baïo biãún: Var a,b : Integer; c : Real; Ten : String [10]; 4 Vê duû: chæång trçnh tênh täøng hai säú nguyãn âæåüc nháûp tæì baìn phêm. Trong baìi naìy, ta cáön khai baïo hai biãún a vaì b âãø tênh toaïn. Uses CRT; Var a, b : Integer; Begin ClrScr; Write( ‘ Nhap so thu nhat : ‘ ); Readln(a); Write( ‘ Nhap so thu hai : ‘ ); Readln(b); Write( ‘ Ket qua : ‘, a ,’ + ‘, b ,’ = ‘, a + b); Readln; End. III. Biãøu thæïc: Mäüt biãøu thæïc âæåüc taûo båíi caïc toaïn tæí (pheïp toaïn) vaì caïc toaïn haûng duìng âãø thãø hiãûn mäüt cäng thæïc toaïn hoüc. Toaïn haûng coï thãø laì hàòng, haìm hoàûc biãún. 4 Vê duû: Sau khi khai coï baïo: Const Max = 120; Var x: Integer; ta coï thãø viãút biãøu thæïc sau: 5 + Max * Exp(x); Trong âoï: + vaì * laì hai toaïn tæí, caïc hàòng säú 5, Max vaì haìm Exp(x) laì caïc toaïn haûng. Ö Chuï yï: - Mäüt hàòng, mäüt biãún, mäüt haìm cuîng âæåüc xem laì biãøu thæïc, âoï laì biãøu thæïc âån giaín. - Caïc pheïp toaïn trong mäüt biãøu thæïc âæåüc sàõp xãúp theo thæï tæû æu tiãn nhæ sau: Trang 13
  15. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 14 — + Caïc pheïp toaïn mäüt ngäi âæåüc æu tiãn thæï nháút laì: dáúu dæång (+), dáúu ám (- ), pheïp phuí âënh (not). + Caïc pheïp toaïn nhán chia: nhán (*), chia (/), láúy pháön nguyãn (div), láúy pháön dæ (mod), pheïp vaì (and). + Caïc pheïp cäüng træì: cäüng (+), træì (-), pheïp hoàûc (or). + Caïc pheïp so saïnh: , >= , = , . - Biãøu thæïc trong càûp dáúu ngoàûc ( ) âæåüc thæûc hiãûn træåïc tiãn nãúu coï. - Caïc toaïn tæí cuìng thæï tæû æu tiãn thç âæåüc thæûc hiãûn tæì traïi qua phaíi. 4 Vê duû viãûc sæí duûng caïc toaïn tæí vaì toaïn haûng: 3 + 5 * 3 = 18 (3 + 5) * 3 = 24 5 / 2 * 3 = 7.5 (5 + 2 > 4) and not (true or (5 - 3 = 8)) = false - b + d ( -b + sqrt(d) ) / 2 * a ( coï nghéa: a ) 2 IV. Cáu lãûnh âån giaín: Sau pháön khai baïo dæî liãûu laì pháön lãûnh cuía chæång trçnh. Pháön naìy xaïc âënh caïc cäng viãûc maì chæång trçnh phaíi thæûc hiãûn xæí lyï caïc dæî liãûu âaî âæåüc khai baïo. Cáu lãûnh âæåüc chia thaình hai loaûi: - Cáu lãûnh âån giaín: + Lãûnh gaïn (:=) + Lãûnh Nháûp - Xuáút (READ, READLN, WRITE, WRITELN). + Goüi thuí tuûc. + Lãûnh nhaíy (GOTO). - Cáu lãûnh coï cáúu truïc: + Lãûnh gheïp (BEGIN END) + Lãûnh læûa choün (IF ELSE, CASE OF) + Lãûnh làûp (FOR, REPEAT UNTIL, WHILE DO) + Lãûnh WITH. Ö Ghi chuï: Näüi dung baìi naìy chè âãö cáûp âãún caïc lãûnh âån giaín. Caïc lãûnh coï cáúu truïc âæåüc trçnh baìy åí baìi 4. 1. Lãûnh gaïn: Trang 1 4
  16. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 15 — Lãûnh gaïn duìng âãø gaïn giaï trë cuía mäüt biãøu thæïc (coï thãø laì haìm, biãún hoàûc giaï trë) cho mäüt biãún. Cuï phaïp: Biãún := biãøu_thæïc; F Âáöu tiãn, maïy tênh giaï trë cuía biãøu thæïc åí vãú phaíi, sau âoï, giaï trë tênh âæåüc tæì vãú phaíi âæåüc gaïn cho vãú traïi (biãún). Ö Chuï yï: - Vãú traïi cuía lãûnh gaïn chè coï thãø laì biãún. Vê duû: viãút x + y = 7; laì sai vç vãú traïi cuía cáu lãûnh naìy laì mäüt biãøu thæïc chæï khäng phaíi laì mäüt biãún. - Kiãøu giaï trë cuía biãøu thæïc (haìm, biãún hoàûc giaï trë) åí vãú phaíi phaíi truìng våïi kiãøu cuía biãún âaî âæåüc khai baïo, træì mäüt säú træåìng håüp nhæ biãún kiãøu thæûc (Single, Real, Double) coï thãø nháûn giaï trë kiãøu nguyãn (Shorint, Byte, Integer, Word, Longint), do táûp håüp säú nguyãn laì táûp con cuía säú thæûc. 4 Vê duû: Sau khi âaî coï khai baïo: Var c1, c2 : Char; i, j : Integer; x, y : Real; thç ta coï thãø thæûc hiãûn caïc pheïp gaïn sau: c1 := ‘A’; c2 := Chr(97); i := (23 + 6) * 2 mod 3; j := Round(20 / 3); x := i; y := j; 2. Lãûnh Xuáút: Lãûnh xuáút duìng âãø in lãn maìn hçnh caïc dæî liãûu, kãút quaí hay caïc thäng baïo. Cuï phaïp (1). WRITE(Biãøu_thæïc_1, Biãøu_thæïc_2, , Biãøu_thæïc_n); (2). WRITELN(Biãøu_thæïc_1, Biãøu_thæïc_2, , Biãøu_thæïc_n); (3). WRITELN; Trang 1 5
  17. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 16 — Daûng (1): In lãn maìn hçnh giaï trë caïc biãøu thæïc taûi vë trê hiãûn haình cuía con troí theo thæï tæû viãút trong lãûnh. Sau khi thæûc hiãûn xong lãûnh WRITE( ); con troí âënh vë taûi sau giaï trë biãøu_thæïc_n cuía cáu lãûnh. Daûng (2): In lãn maìn hçnh giaï trë caïc biãøu thæïc taûi vë trê hiãûn haình cuía con troí theo thæï tæû viãút trong lãûnh. Sau khi thæûc hiãûn xong lãûnh WRITELN( ); con troí âënh vë taûi âáöu doìng kãú tiãúp. Daûng (3): Duìng âãø chuyãøn con troí xuäúng doìng. 4 Vê duû: Var a, b : Byte; Begin A := 2; B := 4; Write ( ‘ Day la ket qua phep nhan A voi B: ‘, a * b); Writeln; Writeln( ‘ * * * * ‘ ); Write ( ‘ ‘ ); End. 1 Kãút quaí sau khi chaûy chæång trçnh trãn: Day la ket qua phep nhan A voi B: 8 * * * * Ö Chuï yï: Coï hai daûng viãút trong thuí tuûc Write vaì Writeln laì viãút khäng quy caïch vaì viãút coï quy caïch. Âiãöu naìy ta xeït qua tæìng kiãøu dæî liãûu. (1). Vê duû vãö caïc daûng viãút khäng coï quy caïch: Uses CRT; Var I : Integer; R : Real; Ch : Char; B : Boolean; Begin I := 123; R := 123.456; Ch := ‘A’; B := 2<5; Writeln( I ); {1} Trang 1 6
  18. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 17 — Writeln( R); {2} Writeln( 3.14 ); {3} Writeln( 20 * 2.5); {4} Writeln; Writeln( Ch ); {5} Writeln( B ); {6} Writeln( #7 ); {7} End. F Caïch viãút khäng quy caïch seî canh näüi dung theo lãö bãn traïi. - Säú nguyãn âæåüc viãút ra våïi säú chäù âuïng bàòng säú chæî säú gaïn vaìo, kãø tæì vë trê bãn traïi. Lãûnh {1} in ra: 123 - Säú thæûc âæåüc viãút ra våïi trçnh tæû sau: mäüt dáúu caïch, tiãúp âãún laì mäüt säú pháön nguyãn, dáúu cháúm, 10 vë trê säú tháûp phán, tiãúp âãún laì chæî E, dáúu cuía pháön muî (+,-), hai säú biãøu diãùn giaï trë pháön muî: + Lãûnh {2}in ra: 1.2345600000E+02 + Lãûnh {3}in ra: 3.1400000000E+00 + Lãûnh {4}in ra: 5.0000000000E+01 - Kiãøu kyï tæû in bçnh thæåìng, mäüt kyï tæû chiãúm mäüt chäù. Lãûnh {5}in ra: A - Kiãøu Boolean in ra mäüt trong hai tæì True hoàûc False. Lãûnh {6}in ra: True - Lãûnh {7}: phaït ra mäüt tiãúng Beep åí loa. (2). Vê duû vãö caïc daûng viãút coï quy caïch: Var I : Integer; R , Z : Real; Ch : Char; B : Boolean; Begin I := 123; R := 123.456; Ch := ‘A’; B := 2<5; Z := 543621.342; Writeln( I :8 ); {1} Writeln( -23564:8 ); {2} Writeln( R:12:6); {3} Trang 17
  19. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 18 — Writeln( 35.123456789:12:6 ); {4} Writeln( R:12 ); {5} Writeln( Ch:5); {6} Writeln(‘ABC’:5); {7} Writeln( B:7 ); {8} Writeln( Z:1:2 ); {9} End. F Caïch viãút coï quy caïch seî canh näüi dung theo lãö bãn phaíi, nãúu thæìa chäù thç pháön lãö bãn traïi âæåüc âãø tràõng. - Lãûnh {1} vaì {2} daình 8 kyï tæû trãn maìn hçnh âãø in caïc säú nguyãn. - Lãûnh {3} vaì {4} daình 12 kyï tæû trãn maìn hçnh âãø in caïc säú thæûc våïi 6 säú leí pháön tháûp phán, kãút quaí in ra: 123.456000 vaì 35.123457 (do pháön tháûp phán >6 chäù nãn âæåüc laìm troìn säú). - Lãûnh {5}in giaï trë cuía R våïi 12 chäù daûng muî säú: 1.23456E+02 - Lãûnh {6},{7} daình 5 chäù âãø in chæî A vaì xáu kyï tæû ABC. - Lãûnh {8} daình 7 kyï tæû âãø in giaï trë True. - Lãûnh {9} in säú thæûc Z nhæ sau: Writeln( Z : m : n ). Nãúu m n vaì âäü daìi cuía säú låïn hån m thç säú âæåüc tæû âäüng canh phaíi. Træåìng håüp m > n vaì âäü daìi cuía säú nhoí hån m thç säú âæåüc canh phaíi dæ bao nhiãu kyï tæû maïy âãø träúng bãn traïi. Ö Træåìng håüp trong cáu cáön hiãøn thë dáúu ‘ thç ta phaíi viãút hai dáúu ‘ liãön nhau (“). 4 Vê duû: Write( ‘ Don‘’t forget me ! ’ ); 1 Kãút quaí: Trãn maìn hçnh hiãøn thë: Don‘t forget me ! Ö Ghi chuï: Muäún in dæî liãûu ra maïy in ta duìng lãûnh Write hoàûc Writeln våïi tham säú LST vaìo træåïc. Biãún LST âæåüc khai baïo trong Unit Printer, vç váûy, âãø sæí duûng lãûnh in ta cáön phaíi khai baïo thæ viãûn Printer trong chæång trçnh. 4 Vê duû: Uses Printer; Trang 1 8
  20. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 19 — Begin Writeln(Lst,’ Welcome to Turbo Pascal Language ! ‘ ); End. 1 Kãút quaí: Khi chaûy maïy in ra giáúy cáu Welcome to Turbo Pascal Language ! 3. Lãûnh Nháûp: Lãûnh nháûp duìng âãø âæa dæî liãûu tæì baìn phêm vaìo caïc biãún. Cuï phaïp: (1) Readln(Biãún_1, biãún_2, biãún_n); (2) Read(Biãún_1, biãún_2, biãún_n); Khi thæûc hiãûn lãûnh naìy, maïy dæìng laûi chåì ngæåìi duìng nháûp vaìo âuí n láön nháûp dæî liãûu tæång æïng våïi n biãún. Ngoaìi ra, ta coï thãø sæí duûng thuí tuûc Readln âãø dæìng chæång trçnh vaì chåì ngæåìi duìng áún mäüt phêm báút kyì âãø tiãúp tuûc, kyï tæû âæåüc áún khäng hiãøn thë lãn maìn hçnh. Ö Chuï yï: - Caïc biãún trong thuí tuûc Readln phaíi thuäüc kiãøu nguyãn, thæûc, kyï tæû hoàûc xáu kyï tæû. Do âoï, ta khäng thãø naûp tæì baìn phêm giaï trë True hoàûc False caïc biãún kiãøu Boolean. - Dæî liãûu nháûp vaìo phaíi tæång æïng våïi kiãøu âaî khai baïo. Phaíi áún phêm Enter âãø thæûc hiãûn lãûnh nháûp sau khi goî xong giaï trë cáön nháûp. 4 Vê duû 1: Våïi a, b laì hai biãún nguyãn, x laì biãún thæûc. Xeït âoaûn chæång trçnh sau: Readln(a, b); Readln(x); Nãúu ta goî caïc phêm: 2 24 6.5 14 1 Kãút quaí: a nháûn giaï trë 2, b nháûn giaï trë 24. Caïc kyï tæû coìn laûi bë boí qua vaì khäng âæåüc xeït trong thuí tuûc Readln(x) tiãúp theo. Nhæ váûy, maïy dæìng laûi åí cáu lãûnh Readln(x) âãø chåì nháûp säú liãûu cho biãún x. 4 Vê duû 2: Giaí sæí ta âaî khai baïo: Var s1, s2, s3 : String[5]; Xeït cáu lãûnh: Readln(s1, s2, s3); Nãúu ta khäng nháûp kyï tæû maì chè áún thç caí 3 biãún s1, s2, s3 âãöu laì xáu räùng. Trang 19
  21. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 20 — Nãúu ta goî ABCDE1234567 vaì áún phêm thç: s1 = ‘ABCDE’, s2 = ‘12345’, s3 = ‘67’. 4 Vê duû 3: Viãút chæång trçnh tênh diãûn têch S cuía hçnh thang våïi âaïy daìi a, âaïy ngàõn b, chiãöu cao h, táút caí âæåüc nháûp tæì baìn phêm. Program DienTichHinhThang; Uses CRT; Var a, b, h, s : Real; Begin ClrScr; Write( ‘ Nhap gia tri cua a, b, h :‘ ); Readln(a, b, h); S := (a + b) * h / 2; Write( ‘ Dien tich S = ‘,S:1:5); Readln; End. 1 Kãút quaí khi chaûy chæång trçnh: Nhap gia tri cua a, b, h : 5 3 4 Dien tich S = 16.00000 Ö Chuï yï: Våïi caïch láúy 3 giaï trë bàòng mäüt lãûnh Readln( a, b, c); thç caïc giaï trë ta cáön nháûp cho mäùi biãún phaíi caïch våïi caïc giaï trë khaïc êt nháút mäüt kyï tæû tràõng. Ta coï thãø nháûp a, b, c bàòng 3 lãûnh Readln(a); Readln(b); Readln(c); ___ o²o ___ BAÌI 4: CAÏC LÃÛNH COÏ CÁÚU TRUÏC TRONG NGÄN NGÆÎ PASCAL I. Lãûnh gheïp: Lãûnh gheïp laì mäüt nhoïm caïc cáu lãûnh âæåüc âàût giæîa hai tæì khoaï BEGIN vaì END. Lãûnh gheïp âæåüc thæûc hiãûn bàòng caïch thæûc hiãûn tuáön tæû caïc cáu lãûnh nàòm giæîa BEGIN vaì END. Cuï phaïp: Begin ; ; Trang 20
  22. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 21 — ; End; Sau coï thãø coï dáúu ‘;‘ hoàûc khäng. Lãûnh gheïp cuîng laì mäüt daûng cáu lãûnh. 4 Vê duû: Begin temp := x; x := y; y := temp; End; Ö Chuï yï: Sau tæì khoïa END coï thãø coï dáúu ‘;‘ hay khäng tuìy thuäüc vaìo caïc lãûnh cáúu truïc kãú tiãúp ta âæåüc hoüc. II. Lãûnh læûa choün: 1. Lãûnh IF: Cuï phaïp: IF THEN ELSE ; Lãûnh IF coï thãø khäng coï pháön ELSE . F Giaíi thêch lãûnh: Khi gàûp lãûnh naìy maïy kiãøm tra , nãúu biãøu thæïc naìy coï giaï trë TRUE (tæïc laì âuïng nhæ âiãöu kiãûn âàût ra) thç maïy thæûc hiãûn nãúu ngæåüc laûi, tæïc coï giaï trë FALSE thç âæåüc thæûc hiãûn. Træåìng håüp trong cáu lãûnh khäng coï pháön ELSE vaì coï giaï trë FALSE thç khäng âæåüc thæûc hiãûn vaì maïy chuyãøn âãún cáu lãûnh kãú sau lãûnh IF âoï. Ö Chuï yï: cáu lãûnh træåïc tæì khoïa ELSE khäng âæûåc coï dáúu ‘;‘. Træåìng håüp coï cáu lãûnh gheïp âæûåc âàût kãú træåïc ELSE thç tæì khoaï END træåïc ELSE khäng âæåüc âàûtï dáúu ‘;‘. Trang 21
  23. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 22 — 4 Vê duû 1: Chæång trçnh nháûp tæì baìn phêm 2 säú nguyãn a, b. Kiãøm tra vaì cho biãút säú naìo låïn hån. Var a, b : Integer; Begin Write( ‘ Nhap so a: ‘ ); Readln(a); Write( ‘ Nhap so b: ‘ ); Readln(b); If a > b then Write( ‘ So lon hon la ‘, a) { taûi vë trê naìy khäng âæåüc âàût dáúu; } Else Write( ‘ So lon hon la ‘, b); Readln; { coï thãø khäng coï dáúu; taûi cáu lãûnh cuäúi naìy } End. 4 Vê duû 2: Viãút chæång trçnh kiãøm tra trong ba säú a, b, c âæåüc nháûp tæì baìn phêm, säú naìo laì låïn nháút. Var a, b, c, max : Integer; Begin Write( ‘ Nhap so a: ‘ ); Readln(a); Write( ‘ Nhap so b: ‘ ); Readln(b); Write( ‘ Nhap so c: ‘ ); Readln(c); Max := a; If max < b then Max := b; If max < c then Max := c; Write( ‘ So lon hon la ‘, max); Readln; End. 4 Vê duû 3: Viãút chæång trçnh kiãøm tra ba säú âæåüc nháûp tæì baìn phêm coï thãø laì âäü daìi cuía ba caûnh trong mäüt tam giaïc hay khäng? Nãúu âuïng laì ba caûnh cuía tam giaïc thç Trang 22
  24. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 23 — tênh chu vi vaì diãûn têch tam giaïc, xeït tam giaïc coï phaíi laì tam giaïc âãöu, cán hay khäng. Var a, b, c, p, s : Real; Begin Write( ‘ Nhap ba so a, b, c : ‘ ); Readln(a, b, c); If (a>0) and (b>0) and (c>0) and (a+b>c) and (a+c>b) and (b+c>a) then Begin Writeln( ‘ Ba canh tren tao thanh mot tam giac. ’ ); If (a=b) and (b=c) then write( ‘ Day la tam giac deu. ‘ ); If (a=b) or (a=c) or (b=c) then write( ‘ Day la tam giac can. ‘ ); p := (a + b + c) / 2; s := SQRT(p * ( p - a ) * ( p - b ) * ( p - c ) ); Writeln( ‘ Chu vi: ’,2 * p:0:5, ’. Dien tich:’, s:0:5); End Else Write( ‘Ba so nay khong tao thanh duoc mot tam giac.’ ); Readln; End. 2. Lãûnh CASE: Cáu lãûnh IF åí trãn chè reî vaìo mäüt trong hai nhaïnh tæång æïng våïi giaï trë cuía biãøu thæïc logic. Coìn lãûnh CASE (reî nhaïnh theo giaï trë) cho pheïp læûa choün âãø thæûc hiãûn mäüt trong nhiãöu cäng viãûc tuìy theo giaï trë cuía biãøu thæïc. Cuï phaïp: CASE OF Táûp_hàòng_1: ; Táûp_hàòng_2: ; Táûp_hàòng_n: ; ELSE ; END; Lãûnh CASE coï thãø khäng coï pháön ELSE ; Trang 23
  25. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 24 — F Giaíi thêch lãûnh: 1. Táûp_hàòng_i (i = 1, , n) coï thãø bao gäöm caïc hàòng vaì caïc âoaûn hàòng, vê duû: 3 : ; 5, 10 15 : ; ‘A’, Chr(152) : ; ‘0’ ’9’ : ; 2. Giaï trë cuía vaì giaï trë trong caïc Táûp_hàòng_i phaíi coï cuìng kiãøu vaì phaíi laì kiãøu vä hæåïng âãúm âæåüc (nhæ nguyãn, logic, kyï tæû, liãût kã). 3. Táûp hàòng naìo coï chæïa giaï trë tæång âæång våïi giaï trë cuía thç lãûnh sau dáúu ‘:’ cuía táûp hàòng âoï âæåüc thæûc hiãûn, sau âoï maïy thoaït khoíi lãûnh CASE. 4. Trong træåìng håüp táút caí caïc táûp hàòng khäng coï chæïa giaï trë tæång âæång våïi giaï trë cuía thç lãûnh sau tæì khoïa ELSE âæåüc thæûc hiãûn. Træåìng håüp naìy nãúu khäng coï caí pháön ELSE ; thç lãûnh CASE naìy âæåüc thoaït vaì khäng coï lãûnh naìo sau dáúu ‘:‘ âæåüc thæûc hiãûn. 4 Vê duû 1: Viãút chæång trçnh nháûp vaìo mäüt âiãøm kiãøm tra tæì baìn phêm vaì in kãút quaí xãúp loaûi: loaûi Yãúu (dæåïi 5 âiãøm), loaûi Trung bçnh (5, 6 âiãøm), loaûi Khaï (7, 8 âiãøm), loaûi Gioíi (9, 10 âiãøm). Var Diem : Byte; Begin Write( ‘ Nhap diem : ’); Readln(Diem); Case Diem of 0 4 : Write( ‘ Xep loai yeu. ‘ ); 5 6 : Write( ‘ Xep loai Trung binh. ‘ ); 7 8 : Write( ‘ Xep loai Kha. ‘ ); 9 10: Write( ‘ Xep loai Gioi. ‘ ); Else Write( ‘ Diem nhap sai. ‘ ); End; Readln; End. 4 Vê duû 2: Viãút chæång trçnh cho biãút säú ngaìy cuía mäüt thaïng. Thuáût toaïn nhæ sau: Trang 2 4
  26. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 25 — - Nháûp thaïng vaìo biãún Thang. - Sau âoï, dæûa vaìo biãún Thang âãø biãút säú ngaìy, säú ngaìy naìy âæåüc âæa vaìo biãún SoNgay. Træåìng håüp: + Thaïng 1, 3, 5, 7, 8, 10, 12: SoNgay := 31; + Thaïng 2: · Yãu cáöu nháûp nàm vaìo biãún Nam. Ø Træåìng håüp Nam chia hãút cho 4: SoNgay := 29; Ø Træåìng håüp Nam khäng chia hãút cho 4: SoNgay := 28; + Thaïng 4, 6, 9, 11: SoNgay := 30; - In näüi dung biãún SoNgay. Uses CRT; Var SoNgay, Thang : Byte; Nam : Integer; Begin ClrScr; Write( ‘ Ban kiem tra thang may (dang so): ‘ ); Readln(Thang); Case Thang of 4, 6, 9, 11 : SoNgay := 30; 2 : Begin Write( ‘ Thang nay thuoc nam nao (4 chu so): ‘ ); Readln(Nam); If Nam mod 4 = 0 then SoNgay := 29; Else SoNgay := 28; End Else SoNgay := 31; End; If Thang = 2 then Writeln( ‘ Thang ‘, thang , ’ / ’ , nam , ‘ co ‘ , SoNgay , ‘ ngay. ‘ ) Else Writeln( ‘ Thang ‘, thang , ‘ co ‘ , SoNgay , ‘ ngay. ‘ ); Readln End. III. Caïc cáu lãûnh làûp: Trang 2 5
  27. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 26 — Træåìng håüp âãø giaíi quyãút baìi toaïn naìo âoï maì ta cáön phaíi làûp âi làûp laûi mäüt cäng viãûc naìo âoï thç ta seî cáön âãún lãûnh làûp. Säú bæåïc làûp coï thãø xaïc âënh hoàûc khäng xaïc âënh. Trong ngän ngæî Pascal coï ba cáu lãûnh làûp laì FOR, REPEAT, WHILE. Nãúu säú voìng làûp xaïc âënh thç ta sæí duûng lãûnh FOR coìn voìng làûp khäng xaïc âënh thç ta sæí duûng lãûnh REPEAT hoàûc WHILE. Táút caí caïc loaûi lãûnh làûp phaíi coï âiãøm dæìng, cho duì âoï laì loaûi xaïc âënh hay khäng xaïc âënh. 1. Cáu lãûnh FOR: Voìng làûp FOR coï hai daûng laì daûng voìng làûp tiãún vaì voìng làûp luìi. a. Daûng tiãún: Cuï phaïp: FOR Biãún := Biãøu_thæïc1 TO Biãøu_thæïc2 DO Biãún trong cáúu truïc FOR goüi laì biãún âiãöu khiãøn. Kiãøu cuía biãún âiãöu khiãøn, Biãøu_thæïc1, Biãøu_thæïc2 phaíi laì kiãøu vä hæåïng âãúm âæåüc (nhæ nguyãn, logic, kyï tæû, liãût kã). F Giaíi thêch sæû hoaût âäüng lãûnh FOR daûng tiãún: (1). Âáöu tiãn, Biãún nháûn giaï trë cuía biãøu_thæïc1. (2). Maïy kiãøm tra Biãún coï nhoí hån hoàûc bàòng biãøu_thæïc2 hay khäng tæïc laì xeït âiãöu kiãûn (Biãún âæåüc thæûc hiãûn, sau âoï, Biãún âæåüc tàng mäüt giaï trë vaì quay tråí laûi bæåïc (2). seî âæåüc thæûc hiãûn ((biãøu_thæïc2 - biãøu_thæïc1) + 1) láön. b. Daûng luìi: Cuï phaïp: FOR Biãún := Biãøu_thæïc1 DOWNTO Biãøu_thæïc2 DO F Giaíi thêch sæû hoaût âäüng lãûnh FOR daûng luìi: (1). Âáöu tiãn, Biãún nháûn giaï trë cuía biãøu_thæïc1. (2). Maïy kiãøm tra Biãún coï låïn hån hoàûc bàòng biãøu_thæïc2 hay khäng tæïc laì xeït âiãöu kiãûn (Biãún >= Biãøu_thæïc2) ? (3). Nãúu âiãöu kiãûn trãn laì sai thç maïy thoaït khoíi voìng làûp FOR âãø thæûc hiãûn caïc lãûnh kãú tiãúp sau voìng làûp FOR. Nãúu âiãöu kiãûn trãn laì âuïng thç âæåüc thæûc hiãûn, sau âoï, Biãún âæåüc giaím mäüt giaï trë vaì quay tråí laûi bæåïc (2). Trang 2 6
  28. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 27 — Ö Chuï yï: - Khäng âæåüc thay âäøi giaï trë cuía biãún âiãöu khiãøn bàòng mäüt lãûnh báút kyì trong voìng làûp FOR. Âiãöu naìy coï thãø laìm cho voìng làûp khäng coï läúi thoaït vaì dáùn âãún treo maïy. - Caïc Biãøu_thæïc1 vaì Biãøu_thæïc2 âæåüc æåïc læåüng træåïc khi vaìo voìng làûp, do âoï säú voìng làûp khäng bë thay âäøi. Ta coï thãø låüi duûng tênh tàng hoàûc giaím cuía biãún âiãöu khiãøn âãø gaïn giaï trë cuía noï cho báút kyì biãún naìo hoàûc thæûc hiãûn cäng viãûc naìo âoï coï tênh cháút tàng hoàûc giaím. 4 Vê duû 1: Chæång trçnh in lãn maìn hçnh 3 cáu Chaìo caïc baûn ! coï säú thæï tæû âæïng træåïc mäùi cáu. Uses CRT; Var I : integer; Begin ClrScr; For I := 1 to 5 do Writeln( I , ‘ => ’, ‘ Chao cac ban ‘ ); Readln; End; 4 Vê duû 2: In lãn maìn hçnh 4 doìng chæî caïi in thæåìng vaì IN HOA theo chiãöu xuäi vaì chiãöu ngæåüc. Uses CRT; Var kt : Char; Begin ClrScr; For kt := ‘a’ to ‘z’ do Write(kt : 3); Writeln; For kt := ‘z’ Downto ‘a’ do Write(kt : 3); Writeln; For kt := ‘A’ to ‘Z’ do Write(kt : 3); Writeln; For kt := ‘Z’ Downto ‘A’ do Trang 27
  29. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 28 — Write(kt : 3); Readln; End. 4 Vê duû 3: Chæång trçnh in lãn maìn hçnh 256 kyï tæû cuía baíng maî ASCII. Var i : Byte; Begin For i := 0 to 255 do Begin Writeln( ‘ Ma thu ‘ , i , ’ la : ‘ , CHR(i) ); If (i+1) mod 22 = 0 then Begin Write( ‘ An phim bat ky de xem tiep ! ‘ ); Readln; End; End; Readln; End. 2. Cáu lãûnh Repeat: Cuï phaïp: REPEAT ; ; ; UNTIL ; F Giaíi thêch sæû hoaût âäüng lãûnh REPEAT: Âáöu tiãn, thæûc hiãûn láön læåüt caïc lãûnh , , , , sau âoï kiãøm tra . Nãúu nháûn giaï trë FALSE thç laûi quay lãn âáöu voìng làûp thæûc hiãûn tiãúp , , , . Nãúu nháûn giaï trë TRUE thç maïy thoaït khoíi voìng làûp. Nhæ váûy, caïc lãûnh nàòm giæîa REPEAT UNTIL âæåüc thæûc hiãûn êt nháút mäüt láön. Ö Chuï yï: - Caïc lãûnh nàòm giæîa REPEAT vaì UNTIL khäng coï tæì khoaï Begin vaì End. Trang 2 8
  30. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 29 — - Trong voìng làûp phaíi coï lãûnh naìo âoï laìm thay âäøi giaï trë mäüt biãún trong nhàòm laìm dæìng voìng làûp, nãúu khäng voìng làûp seî chaûy maîi khäng ngæìng dáùn âãún treo maïy. 4 Vê duû 1: Chæång trçnh yãu cáöu nháûp vaìo mäüt máût kháøu laì ‘ttthcn’ thç måïi thoaït khoíi chæång trçnh. Uses CRT; Var Password : String[6]; Begin Repeat Write( ‘ Xin hay nhap mat khau : ‘ ); Readln(Password); Until Password = ‘ttthcn’; Write( ‘ Ban da nhap dung mat khau ! ‘ ); Delay(1000); Readln; End. F Giaíi thêch lãûnh: Delay(1000): Thuí tuûc Delay(n) laì thuí tuûc cuía Unit CRT tæïc laì dæìng mäüt khoaín thåìi gian laì 1000 xung nhëp cuía maïy, vç váûy, tuìy theo täúc âäü cuía maïy maì coï khoaín thåìi gian thæûc dæìng laûi khaïc nhau. 4 Vê duû 2: Chæång trçnh âãø sæí duûng baìn phêm giaí thaình phêm âaìn Piano våïi quy âënh: áún phêm D phaït ra näút Do, phêm R laì näút Re, M = Mi, F = Fa, S = Sol, L = La, S = Si. Uses CRT; Var node : Char; Begin ClrScr; Writeln( ‘ D = Do | R = Re | M = Mi | F = Fa | S = Sol | L = La | X = Si ‘ ); Writeln( ‘ Q = Do cao | W = Re cao | E = Mi cao | K = Ket thuc ‘ ); Repeat Node := ReadKey; Case Node of ‘d’ : Begin NoSound; Sound(262); End; ‘r’ : Begin NoSound; Sound(294); End; ‘m’ : Begin NoSound; Sound(330); End; Trang 29
  31. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 30 — ‘f’ : Begin NoSound; Sound(349); End; ‘s’ : Begin NoSound; Sound(392); End; ‘l’ : Begin NoSound; Sound(440); End; ‘x’ : Begin NoSound; Sound(494); End; ‘q’ : Begin NoSound; Sound(523); End; ‘w’ : Begin NoSound; Sound(587); End; ‘e’ : Begin NoSound; Sound(659); End; End; Until (Upcase(Node) = ‘K‘); NoSound; End. Ö Ghi chuï: Thuí tuûc Sound(n) duìng âãø phaït mäüt ám thanh coï táön säú n Hertz cho âãún khi gàûp haìm NoSound (ngæìng phaït ám thanh), hai thuí tuûc trãn thæåìng âi âäi våïi nhau khi sæí duûng. Nhæîng chæång trçnh cáön sæû làûp âi làûp laûi theo yï muäún thæåìng sæí duûng voìng làûp Repeat Until. Caïch thæûc hiãûn nhæ sau: Var TiepTuc : Char; Begin Repeat Write( ‘ Co tiep tuc nua khong (C/K) ? ‘ ); Readln(TiepTuc); Until Upcase(TiepTuc) = ‘K’; End. 3. Cáu lãûnh While: Cuï phaïp: WHILE DO ; F Giaíi thêch lãûnh: Gàûp lãûnh naìy træåïc tiãn maïy kiãøm tra , nãúu noï coï giaï trë TRUE thç thæûc hiãûn vaì sau âoï quay laûi kiãøm tra vaì quaï trçnh cæï tiãúp tuûc nhæ váûy. Nãúu nháûn giaï trë FALSE thç maïy láûp tæïc thoaït khoíi voìng làûp. Nhæ váûy lãûnh WHILE duìng âãø làûp âi làûp laûi mäüt cäng viãûc trong khi âiãöu kiãûn coìn âæåüc thoía maîn. Trang 30
  32. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 31 — Ö Ghi chuï: Nãúu ngay tæì khi måïi vaìo voìng làûp maì tháúy âiãöu kiãûn khäng âæåüc thoía maîn, maïy tæû âäüng thoaït ngay maì khäng thæûc hiãûn bãn trong voìng làûp. 4 Vê duû: Chæång trçnh tçm æåïc säú chung låïn nháút cuía hai säú nguyãn. Var a, b, r : Integer; tl : Char; Begin Repeat Write( ‘ Nhap hai so a va b : ‘ ); Readln(a, b); While b <> 0 do Begin r := a mod b; a := b; b := r; End; Writeln( ‘ Uoc so chung lon nhat la ‘ , a ); Write( ‘ Ban tim USCLN nua khong (C/K) ? ); Readln(tl); Until Upcase(tl) = ‘K’; End. IV. Caïc lãûnh Goto, Break, Exit vaì Halt: 1. Lãûnh Goto: Cuï phaïp: GOTO Lab; Trong âoï, Lab laì mäüt nhaîn. Nhaîn laì mäüt tãn nhæ tãn biãún hoàûc laì mäüt säú nguyãn tæì 0 âãún 9999. Tãn nhaîn âæåüc khai baïo theo hæåïng dáùn åí baìi1 (IV.2). Khi gàûp lãûnh Goto Lab, maïy nhaíy khäng âiãöu kiãûn âãún thæûc hiãûn cáu lãûnh sau nhaîn Lab. Lãûnh Goto chè cho pheïp nhaíy tæì vë trê naìy âãún vë trê khaïc trong cuìng mäüt thán haìm, thuí tuûc, cho pheïp nhaíy tæì trong mäüt voìng làûp ra ngoaìi; khäng cho pheïp nhaíy tæì ngoaìi vaìo trong mäüt voìng làûp, thuí tuûc, haìm hoàûc khäúi lãûnh. 4 Vê duû: Chæång trçnh tçm caïc säú nguyãn täú nàòm giæîa hai säú nguyãn dæång n1 vaì n2, hai säú naìy âæåüc nháûp tæì baìn phêm (khaïi niãûm säú nguyãn täú: laì säú nguyãn chè chia chàôn hãút cho 1 vaì chênh noï). Trang 31
  33. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 32 — Program NguyenToByGoto; Label L1, L2; Var i, j, n1, n2 : Integer; TL : Char; Begin L1: Write( ‘ Nhap hai gia tri nguyen : ‘ ); Readln(n1, n2); For i := n1 to n2 do Begin For j := 2 to i - 1 do If (i mod j = 0) then Goto L2; Write( i, ‘ ‘ ); L2: ; {; cuîng laì mäüt lãûnh, nhæng laì lãûnh räùng, tæïc laì khäng laìm gç caí } End; Writeln; Write( ‘ Ban muon tiep tuc khong ? (C/K) ‘ ); Readln(TL); If (Upcase(TL) = ‘C’) then Goto L1; End. 2. Lãûnh Break: Trong thán caïc lãûnh làûp FOR, WHILE, REPEAT khi gàûp lãûnh Break thç maïy seî thoaït khoíi chu trçnh. Nãúu coï nhiãöu lãûnh làûp läöng nhau thç maïy thoaït khoíi chu trçnh trong nháút chæïa lãûnh Break. 4 Vê duû: In ra maìn hçnh 4 daîy säú tæì 1 âãún 49. Uses CRT; Var i, j : Integer; Begin ClrScr; For j := 1 to 4 do Begin Writeln; Writeln( ‘ j = ‘ , j ); For i := 1 to 300 do { * } Begin If i = 50 then Trang 32
  34. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 33 — Break; { Thoaït khoíi voìng làûp For * } Write( i, ‘ ‘ ); End; Readln; End; Readln; End. 3. Lãûnh Exit: Nãúu lãûnh Exit thuäüc chæång trçnh con thç viãûc thæûc hiãûn Exit laìm cháúm dæït chæång trçnh con, tråí vãö chäù goüi noï. Nãúu lãûnh Exit thuäüc chæång trçnh chênh thç viãûc thæûc hiãûn noï seî laìm cháúm dæït chæång trçnh. 4 Vê duû: Chæång trçnh cæï nhàõc laûi cáu Welcome to Turbo Pascal Language sau mäùi láön áún mäüt phêm. Chæång trçnh seî thoaït khi áún phêm E hoàûc e. Uses CRT; Label L1; Var TL : Char; Begin L1: Writeln( ‘ Welcome to Turbo Pascal Language ! ‘ ); TL := Readkey; { Chåì mäüt phêm âæåüc áún, giaï trë âæåüc âàût vaìo biãún TL, âáy laì haìm cuía Unit CRT } If (Upcase(TL) = ‘E’) then Exit Else Goto L1; End. 4. Lãûnh Halt: Lãûnh Halt duìng âãø dæìng ngay chæång trçnh âang chaûy. Lãûnh Halt thæåìng âæåüc duìng khi phaíi mäüt træåìng håüp naìo âoï maì thuáût toaïn khäng thãø tiãúp tuûc âæåüc. Trang 33
  35. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 34 — BAÌI 5. DÆÎ LIÃÛU KIÃØU VÄ HÆÅÏNG LIÃÛT KÃ VAÌ KIÃØU ÂOAÛN CON I. Kiãøu liãût kã: Kiãøu liãût kã âæåüc âënh nghéa bàòng caïch liãût kã táút caí caïc giaï trë cuía kiãøu thäng qua caïc tãn do ngæåìi láûp trçnh âàût ra vaì danh saïch caïc giaï trë trãn âæåüc âàût trong càûp ngoàûc âån ( ). 4 Vê duû: Type Days = (Sun, Mon, Tue, Wed, Thu, Fri, Sat); Viec = (DiHoc, LamBai, ThiNghiem, Nghi); Khi âoï, ta coï thãø khai baïo biãún nhæ sau: Var HomQua, HomNay : Days; Lam : Viec; Hoàûc ta coï thãø khai baïo træûc tiãúp våïi mä taí kiãøu dæî liãûu nhæ sau: Var GioiTinh : (Nam, Nu); Color : (Red, Blue, Green, White, Black); Ö Chuï yï: (1). Coï thãø thæûc hiãûn pheïp gaïn trãn caïc trë kiãøu liãût kã, vê duû: Lam := Nghi; Color := Blue; (2). Caïc giaï trë cuía caïc kiãøu liãût kã coï thãø so saïnh våïi nhau theo quy âënh: Giaï trë âæïng træåïc nhoí hån giaï trë âæïng sau. Ta chè sæí duûng toaïn tæí so saïnh cho kiãøu liãût kã vaì cuîng laì toaïn tæí duy nháút duìng cho kiãøu naìy. 4 Vê duû: Theo nhæ khai baïo trãn, nãúu so saïnh Thu = Blue cho kãút quaí False. (3). Caïc haìm chuáøn aïp cho kiãøu liãût kã: - Haìm ORD: Cho thæï tæû trë cuía âäúi säú trong kiãøu liãût kã. 4 Vê duû: theo nhæ khai baïo trãn, ORD(Sun) = 0, ORD(Mon) = 1. - Haìm PRED: Cho trë âæïng træåïc cuía âäúi säú trong kiãøu liãût kã. Trang 3 4
  36. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 35 — 4 Vê duû: theo nhæ khai baïo trãn, PRED(Sat) = Fri, PRED(LamBai) = DiHoc. PRED(Sun) ð läùi chæång trçnh. - Haìm SUCC: Cho trë âi sau âäúi säú trong kiãøu liãût kã. 4 Vê duû: theo nhæ khai baïo trãn, SUCC(Fri) = Sat. SUCC(Sat) ð läùi chæång trçnh. (4). Khäng thãø nháûp, xuáút âäúi våïi dæî liãûu kiãøu liãût kã. Giaï trë thuäüc kiãøu liãût kã thæåìng âæåüc duìng âãø laìm chè säú cho voìng làûp FOR, caïc træåìng håüp læûa choün trong lãûnh CASE, chè säú cho caïc maíng (Array). 4 Vê duû: Chæång trçnh âäøi thæï trong tuáön ra säú. Chuí nháût æïng våïi säú 0, Thæï hai æïng våïi säú 1, Type Thu = (ChuNhat, ThuHai, ThuBa, ThuTu, ThuNam, ThuSau, ThuBay); Var Ngay : Thu; Begin Writeln( ‘ Chuong trinh doi thu ra so ‘ ); For Ngay := ChuNhat to ThuBay do Write(Ord(Ngay)); Readln; End. II. Kiãøu âoaûn con: Kiãøu âoaûn con âæåüc âënh nghéa do ngæåìi duìng dæûa trãn cå såí caïc kiãøu vä hæåïng âãúm âæåüc (Nguyãn, Logic, Kyï tæû, Liãût kã) theo daûng: Tãn_kiãøu_âoaûn_con = Hàòng_dæåïi Hàòng_trãn; Trong âoï: Hàòng_dæåïi, Hàòng_trãn laì caïc giaï trë hàòng coï cuìng kiãøu giaï trë vaì thoaí maîn âiãöu kiãûn: Hàòng_dæåïi < Hàòng_trãn. Khi âoï, caïc giaï trë cuía kiãøu âoaûn con seî xaïc âënh trong khoaín tæì Hàòng_dæåïi âãún Hàòng_trãn. 4 Vê duû: Type Ky_so = ’0’ ‘9’; { Kiãøu gäöm caïc kyï tæû säú tæì ‘0’ âãún ‘9’} Ngay = (Hai, Ba, Tu, Nam, Sau, Bay, ChuNhat); Ngay_Lam_Viec = Hai Bay; {Kiãøu Ngay_Lam_Viec laì khoaín con cuía kiãøu Ngay } Trang 3 5
  37. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 36 — ChiSo = 1 50; { Kiãøu ChiSo gäöm caïc säú nguyãn tæì 1 âãún 50 } Tuoi_Lam_Viec = 18 50; Kiãøu miãön con giuïp cho chæång trçnh dãù âoüc, dãù kiãøm tra vaì tiãút kiãûm bäü nhåï. ___ o²o ___ BAÌI 6. KIÃØU TÁÛP HÅÜP VAÌ KIÃØU MAÍNG I. Kiãøu táûp håüp: 1. Âënh nghéa: Dæî liãûu kiãøu táûp håüp laì mäüt táûp håüp cuía nhæîng dæî liãûu cuìng thuäüc mäüt kiãøu vä hæåïng âãúm âæåüc. Mäüt kiãøu táûp håüp âæåüc khai baïo theo daûng sau: SET OF Kiãøu_cå_såí; 4 Vê duû: Type Chu_so = Set of 0 9; Chu_hoa = Set of ‘A’ ‘Z’; Var So : Chu_so; Chu : Chu_hoa; Mau : Set of (Xanh, Vang, Tim); Ö Chuï yï: - Caïc giaï trë âæåüc âæa vaìo táûp håüp cáön coï säú thæï tæû trong khoaín tæì 0 âãún 255. - Nhæ váûy, våïi khai baïo: Type Tap_so = Set of 10 256; 1 Kãút quaí khi dëch maïy seî thäng baïo läùi: Set base type out of range. - Mäüt dæî liãûu kiãøu táûp håüp coï daûng caïc pháön tæí nàòm trong hai dáúu ngoàûc [ ]. Vê duû: [‘A’, ‘D’, ’E’ ], [3,5 9]; - Táûp håüp räùng kyï hiãûu laì [ ]. - Biãún táûp håüp cho pheïp coï tæì 0 âãún 256 pháön tæí. - Coï thãø thæûc hiãûn pheïp gaïn trãn kiãøu táûp håüp. Vê duû: So := [0, 4, 9]; Chu := [ ]; {Táûp håüp räùng} Trang 3 6
  38. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 37 — Mau := [Vang, Tim]; 2. Caïc pheïp toaïn trãn táûp håüp: a. Pheïp toaïn quan hãû: Pheïp toaïn = ð cho giaï trë True nãúu hai táûp håüp bàòng nhau. Pheïp toaïn ð cho giaï trë True nãúu hai táûp håüp khaïc nhau. Pheïp toaïn = ð A >= B cho giaï trë True nãúu B laì táûp con cuía A. Ö Chuï yï: Khäng coï pheïp toaïn cho kiãøu táûp håüp. Âãø kiãøm tra táûp håüp A coï tháût sæû nàòm trong B hay khäng ta duìng cáu lãûnh: If (A B) and (A<=B) then Write( ‘A la tap con that su cua B ‘); b. Pheïp toaïn IN: Pheïp toaïn IN duìng âãø xem xeït mäüt pháön tæí naìo âoï coï nàòm trong táûp håüp khäng ? Nãúu pháön tæí âoï coï trong táûp håüp thç pheïp toaïn seî traí vãö giaï trë True, ngæåüc laûi cho giaï trë False. Vê duû: ‘C’ In [‘A’, ’C’, ‘D’] cho kãút quaí True. ‘E’ In [‘A’, ’C’, ‘D’] cho kãút quaí False. c. Pheïp toaïn håüp, giao, hiãûu: Goüi A, B laì hai táûp håüp cuìng kiãøu dæî liãûu. A + B laì håüp cuía A vaì B: táûp håüp caïc pháön tæí thuäüc A hoàûc thuäüc B. A * B laì giao cuía A vaì B: táûp håüp caïc pháön tæí thuäüc A vaì thuäüc B. A - B laì hiãûu cuía A vaì B: táûp håüp caïc pháön tæí thuäüc A vaì khäng thuäüc B. 4 Vê duû: A := [1, 3, 9]; B := [9, 2, 5]; Váûy: A * B coï giaï trë laì [9]. A - B coï giaï trë laì [1, 3]. 4 Vê duû: Viãút chæång trçnh nháûp vaìo mäüt chæî caïi. Xeït xem chæî caïi âoï laì nguyãn ám hay phuû ám. Var ChuCai, NguyenAm : Set of Char; Ch : char; Trang 37
  39. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 38 — Begin ChuCai := [‘A’ ’Z’, ‘a’ ‘z’]; NguyenAm := [‘A’, ‘E’, ‘I’, ‘O’, ‘U’]; Repeat Write( ‘ Nhap mot chu cai de kiem tra: ‘ ); Readln(Ch); Until Ch IN ChuCai; If Upcase(Ch) IN NguyenAm then Writeln(Ch, ‘ la nguyen am. ’ ) Else Writeln(Ch, ‘ la phu am. ‘); Readln; End. II. Kiãøu maíng: 1. Khaïi niãûm: Maíng (Array) laì mäüt kiãøu dæî liãûu coï cáúu truïc bao gäöm mäüt säú cäú âënh caïc thaình pháön coï cuìng kiãøu, coï cuìng mäüt tãn chung. Caïc thaình pháön cuía maíng âæåüc truy xuáút thäng qua caïc chè säú. 4 Vê duû: Maíng A gäöm nàm pháön tæí: A[1]=7, A[2]=9, A[3]=0, A[4]= -2, A[5]=3: Caïc chè säú âãø truy cáûp Maíng A A[1]=7 A[2]=9 A[3]=0 A[4]=-2 A[5]=3 Caïc giaï trë cuía maíng coï cuìng kiãøu dæî liãûu Cäng duûng cuía maíng laì duìng âãø læu træî mäüt daîy säú liãûu coï cuìng mäüt tênh cháút naìo âoï. Vê duû: caïc âiãøm kiãøm tra mäüt män hoüc naìo âoï cuía mäüt hoüc sinh, caïc giaï trë cuía mäüt daîy säú âæåüc nháûp tæì baìn phêm. 2. Khai baïo maíng mäüt chiãöu: Type Tãn_kiãøu_maíng = ARRAY [Chè_säú] OF Kiãøu_pháön_tæí; Var Tãn_biãún_maíng : Tãn_ kiãøu_maíng; Trang 3 8
  40. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 39 — Trong âoï: - Kiãøu_pháön_tæí laì kiãøu dæî liãûu cuía mäùi pháön tæí trong maíng (laì kiãøu báút kyì). - Chè_säú laì danh saïch caïc chè säú âãø truy cáûp âãún caïc thaình pháön cuía maíng. Caïc chè säú coï thãø laì: + Mäüt âoaûn con, vê duû: Type Ho_Ten = Array[1 100] of String[30]; He_so_luong = Array[1 100] of Real; + Mäüt danh saïch liãût kã, vê duû: Type Toc_do = Array[(Oto, Tai, Buyt, GanMay)] of Integer; + Mäüt kiãøu dæî liãûu, vê duû: Type ASCIIType = Array[Byte] of Char; Xe = (Oto, Tai, Buyt, GanMay); Toc_do = Array[Xe] of Integer; Våïi caïc kiãøu maíng trãn, ta coï thãø khai baïo caïc biãún maíng sau: Var HeSo : He_so_luong; HT : Ho_Ten; Speed : Toc_do; Ngoaìi caïch âënh nghéa Tãn_kiãøu_maíng nhæ åí trãn ta cuîng coï thãø khai baïo mäüt biãún maíng træûc tiãúp sau lãûnh VAR: Var ch : Array[0 25] of Char; Th : Array[-2 4] of Real; 3. Truy cáûp caïc pháön tæí cuía maíng: Viãûc truy nháûp vaìo mäüt pháön tæí naìo âoï cuía biãún maíng âæåüc thæûc hiãûnh qua tãn biãún maíng, theo sau laì giaï trë chè säú âàût trong dáúu [ ]. Vê duû: Ch[2] := ’B’; Th[1] := 12.5; HT[1] := ‘Vu Duc Dung’; Trang 39
  41. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 40 — 4 Vê duû 1: Nháûp n säú thæûc tæì baìn phêm vaìo mäüt maíng, tênh trung bçnh cäüng cuía caïc säú naìy. Uses CRT; Var i,n : Integer; s : Real; a : Array[1 100] of Real; Begin ClrScr; Write( ‘ Ban muon nhap bao nhieu PT cho mang : ‘ ); Readln(n); For i := 1 to n do Begin Write( ‘ PT A[ ‘ , i , ‘ ]= ’ ); Readln(a[i]); End; s := 0; For i := 1 to n do s := s + a[i]; Write( ‘ Trung binh cong cua day so = ‘ , s / n : 0 : 4 ); Readln; End. 4 Vê duû 2: Nháûp tæì baìn phêm n pháön tæí thæûc cuía mäüt maíng, sàõp xãúp daîy theo thæï tæû tàng dáön, xuáút giaï trë cuía maíng lãn maìn hçnh. Var a : array[1 10] of Real; b : array[1 10] of Real; temp : Real; i, j, n : integer; Begin n:=10; For i := 1 to n do Begin Write( ' PT thu ' , i , ':' ); Readln( a[i] ); End; Trang 40
  42. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 41 — For i := 1 to n - 1 do For j := n downto i do If a[i] > a[j] then Begin temp := a[i]; a[i]:=a[j]; a[j]:=temp; End; For i := 1 to n do Write( a[i] : 0 : 3 , ' ' ); Readln; End. 4. Maíng nhiãöu chiãöu: Pháön naìy chuí yãúu trçnh baìy caïc maíng hai chiãöu. Caïc maíng nhiãöu hån hai chiãöu âæåüc suy diãùn mäüt caïch tæû nhiãn. Viãûc khai baïo maíng hai chiãöu cuîng giäúng nhæ maíng mäüt chiãöu, chè coï âiãöu khaïc laì noï coï hai táûp chè säú âæåüc viãút caïch nhau båíi dáúu ‘,’. 4 Vê duû: Type Mang1 = Array[1 30, 1 50] of Integer; Mang2 = Array[1 3, 0 2] of Real; Var A : Mang1; B : Mang2; Trong âoï, säú pháön tæí cuía maíng säú thæûc B laì 3 x 3 = 9 (pháön tæí), sàõp âàût trong bäü nhåï theo thæï tæû nhæ sau: B[1, 0] B[1, 1] B[1 ,2] B[2, 0] B[2, 1] B[2 ,2] B[3, 0] B[3, 1] B[3 ,2] Ö Chuï yï: Maíng hai chiãöu coìn goüi laì ma tráûn. Trong vê duû trãn, B laì ma tráûn cáúp 3 x 3. Trong maíng hai chiãöu, chè säú sau truy cáûp nhanh hån chè säú træåïc. Âãø truy cáûp âãún pháön tæí haìng thæï i, cäüt thæï j cuía maíng hai chiãöu B ta duìng caïch viãút: B[ i ][ j ] Trang 41
  43. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 42 — hoàûc B[ i , j ] 4 Vê duû: Nháûp mäüt ma tráûn m haìng, n cäüt tæì baìn phêm. Tênh vaì in ra maìn hçnh täøng cuía mäùi cäüt vaì täøng cuía mäùi haìng. Const mMax = 30, nMax = 30; Type Mang = Array[1 mMax, 1 nMax] of Real; Var n, m, i, j : Integer; sum : Real; a : Mang; Begin Write( ‘ Ban muon nhap ma tran bao nhieu hang va cot ? ‘ ); Readln( m, n ); For i := 1 to m do For j := 1 to n do Begin Write( ' PT thu [ ' , i , ' , ‘ , j, ‘ ] = ' ); Readln( a[ i, j ] ); End; For j := 1 to n do Begin sum := 0; For i := 1 to m do Sum := sum + a[ i, j ]; Write( ‘ Tong cot ‘ , j ,’ = ‘ , sum : 0 : 5 ); End; For i := 1 to m do Begin sum := 0; For j := 1 to n do Sum := sum + a[ i, j ]; Write( ‘ Tong hang ‘ , i ,’ = ‘ , sum : 0 : 5 ); End; Readln; Trang 42
  44. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 43 — End. ___ o²o ___ BAÌI 7. CHÆÅNG TRÇNH CON: HAÌM VAÌ THUÍ TUÛC Khi láûp trçnh, coï nhæîng âoaûn chæång trçnh cáön duìng nhiãöu láön. Âãø traïnh viãûc viãút laûi âoaûn naìy, ta nãn chuyãøn âoaûn chæång trçnh naìy thaình mäüt chæång trçnh con vaì mäùi láön cáön thæûc hiãûn cäng viãûc âoï thç ta goüi noï thäng qua tãn. Chæång trçnh con coìn âãø máùu hoaï mäüt chæång trçnh laìm cäng viãûc naìo âoï. Ngæåìi khaïc duìng chæång trçnh con chè cáön biãút truyãön säú liãûu vaìo vaì láúy kãút quía ra nhæ thãú naìo maì khäng cáön phaíi quan tám âãún thuáût toaïn trong chæång trçnh con nhæ thãú naìo. Khi viãút nhæîng chæång trçnh låïn, âãø dãù daìng quaín lyï, gåî räúi vaì hiãûu chènh chæång trçnh, ta nãn phán chæång trçnh thaình nhiãöu cäng viãûc âäüc láûp, mäùi cäng viãûc laì mäüt chæång trçnh con. Chæång trçnh con gäöm coï hai loaûi laì HAÌM (Function) vaì THUÍ TUÛC (Procedure). I. Haìm vaì thuí tuûc: Cáúu truïc cuía haìm coï daûng: FUNCTION Tãn_Haìm(ThamSäú1: Kiãøu; TS2: Kiãøu; ) : Kiãøu; Var Caïc _biãún_cuûc_bäü; Begin Caïc lãûnh tênh toaïn; ; Tãn_Haìm := Giaï_trë; End; Phæång phaïp goüi haìm: ta goüi haìm thäng qua tãn keìm theo tham säú cuía haìm nhæ sau: Tãn_haìm(Danh saïch caïc tham säú thæûc sæû); Cáúu truïc cuía thuí tuûc coï daûng: PROCEDURE Tãn_Thuí_tuûc(TS1: Kiãøu; TS2: Kiãøu; ; Var TS3: Kiãøu; Var TS4: Kiãøu; ); Trang 43
  45. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 44 — Var caïc biãún cuûc bäü; Begin Caïc lãûnh; ; End; Phæång phaïp goüi thuí tuûc: Tãn_haìm(Danh saïch caïc tham säú thæûc sæû); Sæû khaïc nhau cå baín giæîa haìm vaì thuí tuûc laì haìm traí vãö mäüt giaï trë thäng qua tãn haìm, haìm coï thãø tham gia vaìo caïc biãøu thæïc tênh toaïn coìn thuí tuûc khäng cho giaï trë naìo caí. Khi taûo haìm, trong thán haìm bao giåì cuîng coï giaï trë gaïn cho tãn haìm âãø haìm traí vãö giaï trë naìy khi âæåüc goüi. Caïc tham säú khaïc sau tãn haìm vaì tãn thuí tuûc goüi laì caïc tham säú hçnh thæïc (hay coìn goüi laì âäúi). Trong thuí tuûc, caïc tham säú hçnh thæïc coï hai loaûi: caïc tham säú âæåüc khai baïo sau tæì khoaï Var goüi laì tham säú biãún, caïc säú khai baïo khäng coï tæì khoaï Var åí træåïc goüi laì tham säú giaï trë. Trong haìm chè coï tham säú giaï trë, tæïc khai baïo maì khäng coï tæì khoaï Var. Tham säú thæûc sæû laì caïc tham säú duìng trong låìi goüi haìm hay thuí tuûc. Danh saïch caïc tham säú thæûc sæû trong låìi goüi haìm phaíi tæång æïng våïi danh saïch caïc tham säú hçnh thæïc trong pháön khai baïo chæång trçnh con vaì chuïng phaíi tæång æïng vãö kiãøu. Trong thuí tuûc, caïc tham säú giaï trë thæåìng laì caïc biãún âãø chæïa dæî liãûu âæa vaìo thuí tuûc; caïc tham säú biãún laì caïc biãún maì kãút quaí tênh toaïn cuía thuí tuûc seî chæïa vaìo âoï khi ra khoíi thuí tuûc, ta coï thãø duìng chuïng âãø tênh toaïn tiãúp. 4 Vê duû caïch sæí duûng tham säú giaï trë vaì tham säú biãún: Var a, b, c, d : Integer; Procedure Chuyen(x, y: Integr; Var u, v: Integer); Begin { Tæì khoaï bàõt âáöu thuí tuûc Chuyen } x := 2 * x; y := 3 * y; u := 4 * u; v := 5 * v; End; Begin { Tæì khoaï bàõt âáöu chæång trçnh chênh } a := 10; Trang 44
  46. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 45 — b := 10; c := 10; d := 10; Chuyen(a, b, c, d); Write( ‘ a = ‘ , a, ‘. b = ‘ , b, ‘. c = ‘, c, ‘. d = ‘ , d ); Readln; End. 1 Kãút quaí khi chaûy chæång trçnh: a = 10. b = 10. c = 40. d =50 II. Biãún toaìn cuûc, biãún cuûc bäü vaì viãûc truyãön dæî liãûu: Biãún toaìn cuûc laì biãún khai baïo åí âáöu chæång trçnh chênh, täön taûi trong suäút thåìi gian laìm viãûc cuía chæång trçnh. Ta coï thãø sæí duûng vaì laìm thay âäøi giaï trë cuía biãún toaìn cuûc nhåì caïc cáu lãûnh trong chæång trçnh chênh cuîng nhæ trong táút caí caïc chæång trçnh con. Biãún cuûc bäü laì biãún laì biãún khai baïo åí âáöu chæång trçnh con. Chuïng âæåüc cáúp phaït bäü nhåï khi chæång trçnh con âæåc goüi âãún vaì bë xoaï khi maïy thoaït khoíi chæång trçnh con âoï. Biãún cuûc bäü coï giaï trë trong chæång trçnh con vaì táút caí caïc chæång trçnh con khaïc nàòm trong chæång trçnh con naìy. Nãúu tãn biãún cuûc bäü cuía mäüt chæång trçnh con truìng våïi mäüt tãn biãún toaìn cuûc thç maïy khäng bë nháöm láùn, maïy seî duìng hai ä nhåï khaïc nhau âãø læu træî hai biãún, khi ra khoíi chæång trçnh con, biãún cuûc bäü tæû âäüng âæåüc xoaï. Khi gàûp mäüt låìi goüi âãún chæång trçnh con, maïy seî thæûc hiãûn caïc bæåïc sau: - Cáúp phaït bäü nhåï cho caïc âäúi, caïc biãún cuûc bäü. - Truyãön giaï trë cuía caïc tham säú thæûc sæû cho caïc tham säú giaï trë tæång æïng, truyãön âëa chè caïc tham säú thæûc sæû æïng våïi tham säú biãún cho caïc tham säú biãún cuía thuí tuûc. - Thæûc hiãûn caïc lãûnh trong chæång trçnh con, trong khi thæûc hiãûn chæång trçnh con, caïc biãún cuûc bäü vaì caïc tham säú giaï trë coï thãø bë biãún âäøi nhæng khäng aính hæåíng âãún caïc biãún bãn ngoaìi. Traïi laûi, moüi thay âäøi cuía tham säú biãún trong chæång trçnh con seî keïo theo sæû thay âäøi cuía tham säú thæûc sæû tæång æïng (vç coï sæû truyãön theo âëa chè). Do âoï, khi thoaït khoíi chæång trçnh con, caïc tham säú thæûc sæû æïng våïi tham säú biãún váùn giæî âæåüc giaï trë måïi nháút do chæång trçnh con taûo ra. - Thæûc hiãûn xong caïc lãûnh cuía chæång trçnh con, maïy xoaï táút caí caïc âäúi vaì caïc biãún cuûc bäü vaì tråí vãö lãûnh kãú sau nåi goüi noï. Trang 45
  47. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 46 — Viãûc láúy kãút quaí thæûc hiãûn chæång trçnh con nhæ sau: nãúu laì haìm thç láúy kãút quaí thäng qua tãn haìm, nãúu laì thuí tuûc thç kãút quaí åí tham säú thæûc sæû æïng våïi tham säú biãún. Khi cáön láúy duy nháút mäüt giaï trë tæì chæång trçnh con thç ta láûp mäüt FUNCTION, khi cáön láúy tæì hai giaï trë tråí lãn tæì chæång trçnh con hoàûc khäng láúy giaï trë naìo thç ta phaíi láûp PROCEDURE. 4 Vê duû 1: Láûp haìm tênh diãûn têch hçnh thang. Nháûp dæî liãûu cuía hai thæía ruäüng hçnh thang vaì tênh täøng diãûn têch hai thæía ruäüng. Var a1, b1, h1, a2, b2 , h2, s : Real; ( Bat dau Function ) Function DTHinhThang(a, b, h) : Real; Begin DTHinhThang := (a + b) * h / 2; End; ( Bat dau chuong trinh chinh ) Begin Write( ‘ Canh dai, ngan va cao cua thua ruong thu nhat: ‘ ); Readln(a1, b1, h1); Write( ‘ Canh dai, ngan va cao cua thua ruong thu hai: ‘ ); Readln(a2, b2, h2); s := DTHinhThang(a1, b1, h1) + DTHinhThang(a2, b2, h2); Writeln( ‘ Tong dien tich hai thua ruong = ‘, s : 0 : 3); Readln; End. 4 Vê duû 2: Láûp haìm tênh æåïc säú chung låïn nháút (USCLN). Sau âoï, duìng haìm naìy âãø tênh USCLN vaì bäüi säú chung nhoí nháút (BSCNN) cuía hai säú âæåüc nháûp tæì baìn phêm. Var m, n, usc, bsc: Integer; ( Function USCLN ) Function USCLN(a, b : Integer): Integer; Var r : Integer; Begin While b 0 do Begin r := a mod b; Trang 46
  48. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 47 — a := b; b := r; End; { a hien tai la USCLN cua a va b ban dau } USCLN := a; End; ( bat dau chuong trinh chinh ) Begin Write( ' Nhap so thu nhat : ' ); Readln(m); Write( ' Nhap so thu hai: ' ); Readln(n); usc := USCLN(m, n); bsc := m * n div USCLN(m, n); Writeln( ' Uoc so chung lon nhat cua ', m, ' va ', n, ' la : ', usc); Writeln( ' Boi so chung nho nhat cua ', m, ' va ', n, ' la :', bsc); Readln; End. 4 Vê duû 3: Láûp mäüt thuí tuûc âãø tênh âäöng thåìi diãûn têch vaì thãø têch hçnh cáöu. Var r, s, v : Real; Reply : Char; ( Function ) Procedure SVHinhCau( r : Real; Var s, v :Real); Begin s := 4 * pi * r * r; v := 4 * pi * r * r * r / 3; End; ( bat dau chuong trinh chinh ) Begin Repeat Write( ‘ Nhap ban kinh hinh cau : ‘ ); Readln(r); SVHinhCau(r, s, v); Writeln( ‘ Dien tich = ‘, s : 0 : 4, ‘. The tich = ‘, v : 0 :4 ); Write( ‘ Ban co tiep tuc khong ?(C/K) ‘ ); Readln(Reply); Trang 47
  49. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 48 — Until Upcase(Reply) = ‘K’; End. III. Caïc haìm vaì thuí tuûc thæåìng duìng cuía Unit CRT: Unit CRT coï nhiãöu haìm, thuí tuûc duìng âãø âiãöu khiãøn maìn hçnh, baìn phêm vaì ám thanh. Noï cho pheïp måí caïc cæía säø våïi caïc maìu sàõc khaïc nhau, thay âäøi maìu cuía caïc doìng chæî trãn maìn hçnh, giuïp cho viãûc trçnh baìy maìn hçnh âeûp vaì háúp dáùn hån, täø chæïc häüi thoaûi giæîa ngæåìi vaì maïy thuáûn tiãûn. Khi duìng caïc haìm vaì thuí tuûc naìy, åí âáöu chæång trçnh chênh cáön phaíi coï khai baïo USES CRT; Caïc thuí tuûc cuía Unit CRT gäöm: 1. Thuí tuûc ClrScr: Xoaï maìn hçnh vaì âæa con troí vãö vë trê (1,1) trãn maìn hçnh. Maìn hçnh màûc âënh âæåüc chia thaình 25 doìng vaì 80 cäüt. Cäüt âáöu tiãn âaïnh säú 1, doìng âáöu tiãn âaïnh säú 1. 2. Thuí tuûc ClrEOL: Xoaï tæì vë trê con troí âãún cuäúi doìng hiãûn haình. Sau khi thæûc hiãûn xong, con troí âæïng ngay vë trê træåïc khi goüi thæûc hiãûn thuí tuûc. 3. Thuí tuûc DelLine: Xoaï doìng con troí âang âæïng, caïc doìng sau seî âæåüc chuyãøn lãn trãn mäüt doìng. 4. Thuí tuûc InsLine: Cheìn doìng träúng vaìo vë trê hiãûn haình cuía con troí trãn maìn hçnh. 5. Thuí tuûc GotoXY(x, y: Byte): Âæa con troí âãún, cäüt thæï x, doìng thæï y. 6. Haìm WhereX: Byte Cho giaï trë kiãøu byte cho biãút con troí âang åí cäüt naìo. 7. Haìm WhereY: Byte Cho giaï trë kiãøu byte cho biãút con troí âang åí doìng naìo. 8. Thuí tuûc Sound(Hz : Word): Phaït ám thanh coï táön säú Hz cho âãún khi gàûp thuí tuûc NoSound thç dæìng laûi. 9. Thuí tuûc NoSound: Tàõt loa phaït ám thanh åí maïy. 10. Thuí tuûc TextBackGround(Color : Byte): Trang 48
  50. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 49 — Choün maìu nãön trong chãú âäü vàn baín (Chãú âäü màûc âënh khi chaûy Pascal). Color coï giaï trë tæì 0 âãún 7. 11. Thuí tuûc TextColor(Color : Byte): Choün maìu cuía kyï tæû trçnh baìy trãn maìn hçnh. Color coï giaï trë tæì 0 âãún 15 æïng våïi 16 maìu. Caïc hàòng xaïc âënh maìu nãön vaì chæî cho biãún Color nhæ sau: Black (âen) = 0 DarkGray (xaïm) = 8 Blue (xanh dæång) = 1 LightBlue (xanh dæång nhaût) = 9 Green (xanh luûc) = 2 LightGreen (xanh luûc nhaût) = 10 Cyan (lam) = 3 LightCyan (lam nhaût) = 11 Red (âoí) = 4 LightRed (âoí nhaût) = 12 Magenta (têm) = 5 LightMagenta (têm nhaût) = 13 Brown (náu) = 6 Yellow (vaìng) = 14 LightGray (xaïm nhaût) = 7 White (tràõng) = 15 Ö Ghi chuï: Ta coï thãø duìng caïc hàòng giaï trë trãn bàòng chæî hoàûc säú âãöu âæåüc. Vê duû: TextColor(4) hoàûc TextColor(Red) dãöu coï yï nghéa laì choün chæî maìu âoí. Choün chæî maìu xanh vaì chæî nháúp nhaïy: TextColor(Green + Blink). 12. Haìm KeyPressed: Boolean Haìm kiãøm tra xem coï phêm naìo âæåüc áún trãn baìn phêm hay khäng. Nãúu coï haìm traí vãö giaï trë True, nãúu khäng haìm cho giaï trë False. 13. Haìm ReadKey: Char Haìm naìy chåì âoüc mäüt kyï tæû tæì baìn phêm (kyï tæû âæåüc nháûp khäng âæåüc hiãøn thë trãn maìn hçnh). Caïc phêm trãn baìn phêm nhæ A, B, C, 1, 2, 3, 4,.v.v. chè taûo mäüt maî khi âæåüc áún, coìn caïc phêm chæïc nàng nhæ F1, F2, , Home, End, Alt, Ctrl, Ctrl - Home, taûo hai maî khi âæåüc áún, trong âoï maî thæï nháút coï giaï trë 0. Âãø nháûn biãút mäüt hay mäüt täø håüp phêm báút kyì âæåüc áún, ta phaíi duìng mäüt biãún kiãøu Char våïi hai láön thæûc hiãûn haìm ReadKey nhæ sau: Ch := ReadKey; If Ch = #0 then Ch := Readkey; Sau âáy laì mäüt säú phêm âàûc biãût vaì täø håüp phêm hay duìng: Esc 27 â 0/80 Tab 9 ß 0/75 Enter 13 à 0/77 Home 0/71 F1 0/59 End 0/79 F2 0/60 Trang 49
  51. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 50 — PageUp 0/73 F10 0/68 PageDown 0/81 Ctrl - F1 0/94 á 0/72 Ctrl - F2 0/95 4 Vê duû 1: Dëch chuyãøn con troí vaì in mäüt säú doìng chæî trãn maìn hçnh. Uses CRT; Var x, y : Integer; Begin ClrScr; x := 20; y := 3; GotoXY(x + 2, y); Write( ‘ PASCAL ‘ ); { In tu cot 22 dong 3 } GotoXY(x - 2, y + 2); Write( ‘ BAN HAY DEN VOI ‘ ); { In tu cot 18 dong 5 } GotoXY(x, y + 3); Write( ‘ TURBO PASCAL ‘ ); { In tu cot 20 dong 6 } GotoXY(WhereX + 2, WhereY); Write( ‘ 7.0 ’ ); { sau TURBO PASCAL in säú 7.0 } Readln; End. 4 Vê duû 2: Nháûn biãút phêm naìo âæåüc áún. Uses CRT; Var Ch : Char; Begin Write( ‘ Ban hay an mot phim bat ky : ‘ );a Ch := ReadKey; If Ch : = #0 then Begin Ch := Readkey; Writeln( ‘ Ban vua an mot phim dac biet co ma = ‘, Ord(Ch)); End Else Writeln( ‘ Ban vua an mot phim co ma ASCII = ‘, Ord(Ch)); Readln; Trang 50
  52. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 51 — End. 4 Vê duû 3: Viãút chæång trçnh hiãøn thë 16 doìng våïi näüi dung báút kyì, taûi âáöu mäùi doìng hiãøn thë säú thæï tæû cuía doìng âoï âäöng thåìi hiãøn thë maìu cuía doìng âoï theo säú thæï tæû (theo baíng maìu). Uses CRT; Var i : Integer; Begin For i := 0 to 15 do Begin TextColor( i ); Writeln( i, ‘ la ma so mau cua dong nay. ‘ ); End; Readln; End. ___ o²o ___ Trang 51
  53. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 52 — BAÌI 8. KIÃØU XÁU KYÏ TÆÛ I. Khai baïo vaì caïc pheïp toaïn: Xáu (String) laì kiãøu dæî liãûu coï cáúu truïc duìng âãø xæí lyï caïc xáu kyï tæû. Kiãøu String coï nhiãöu âiãøm tæång tæû nhæ kiãøu maíng (Array) nhæng cuîng coï âiãøm khaïc nhau laì: säú kyï tæû trong mäüt biãún kiãøu xáu coï thãø thay âäøi coìn säú pháön tæí cuía kiãøu maíng luän cäú âënh. 1. Khai baïo kiãøu xáu: VAR Tãn_Biãún : String[n]; Trong âoï: n laì säú kyï tæû täúi âa coï thãø coï cuía xáu. Chiãöu daìi täúi âa cuía mäüt xáu laì 255. Nãúu trong pháön khai baïo khäng ghi [n] thç xáu coï âäü daìi màûc âënh laì 255. 4 Vê duû: Var HoTen : String[30]; { HoTen coï thãø chæïa täúi âa 30 kyï tæû } St : String; { St coï thãø chæïa täúi âa 255 kyï tæû } Våïi St laì mäüt xáu, âãø chè ra caïc kyï tæû thæï i cuía St ta viãút St[i]. Caïc St[i] âãöu coï kiãøu Char. Vê duû: St := ‘ABCD’; thç lãûnh Write(St[3]) seî in ra kyï tæû ‘C’. Cáúu truïc cuía String nhæ sau: Trong bäü nhåï noï chiãúm säú Byte bàòng säú kyï tæû täúi âa, cäüng våïi mäüt byte âáöu tiãn (taûi vë trê s[0]) chæïa kyï tæû maì maî tháûp phán ASCII cuía kyï tæû naìy seî cho biãút xáu âoï coï âäü daìi bao nhiãu. Chàóng haûn biãún HoTen bãn trãn âæåüc gaïn giaï trë: HoTen := ‘Ly Dong Giang’; Khi âoï, âäü daìi xáu chè laì 13, màûc duì âäü daìi cæûc âaûi cho pheïp laì 30 nhæ âaî khai baïo. Sau âáy cáúu truïc xáu HoTen: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 26 27 28 29 30 Ch r(13) L y D o n g G i a n g * * * * * * * * * * Ö Ghi chuï: Kyï tæû * biãøu diãùn kyï tæû khäng xaïc âënh. 2. Nháûp vaì in xáu kyï tæû: Muäún in mäüt xáu kyï tæû ta duìng lãûnh Write(St) hoàûc Writeln(St). Trang 52
  54. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 53 — Lãûnh Readln(St) seî âoüc caïc kyï tæû cho xáu St våïi âäü daìi thæûc sæû laì säú kyï tæû goî vaìo tæì baìn phêm. Nãúu ta goî luän maì khäng nháûp cho noï kyï tæû naìo thç St laì xáu räùng. 4 Vê duû: Var YourName, st1, st2 : String[40]; Begin Write( ‘ Please enter your name: ‘ ); Readln(YourName); Writeln( ‘ Hello ‘, YourName + ‘ ! ‘ ); st1 := ‘ Turbo Pascal ‘; st2 := ‘ Borland’’s product is ‘ + st1; Writeln(st2); Readln; End. 3. Caïc pheïp toaïn trãn xáu kyï tæû: a. Pheïp gaïn: Biãún := Biãøu_thæïc; Âaûi læåüng bãn phaíi cuía lãûnh phaíi âæåüc âàût giæîa hai dáúu nhaïy âån nãúu âoï laì xáu åí daûng hàòng. Ta coï thãø sæí duûng dáúu cäüng (+) âãø gheïp caïc xáu khi gaïn. Vê duû: HoTen := ‘Huynh Ngoc‘ + ‘ Nhan‘; b. Pheïp näúi String: Kyï hiãûu bàòng dáúu +. 4 Vê duû: ‘Turbo’ + ‘ Pascal‘ = ‘Turbo Pascal‘ c. Caïc pheïp toaïn so saïnh: Khi so saïnh hai xáu, caïc kyï tæû cuía hai xáu âæåüc so saïnh tæìng càûp mäüt tæì traïi qua phaíi theo giaï trë trong baíng maî ASCII. 4 Vê duû: Nãúu so saïnh: ‘ABC’ = ‘ABC’ coï giaï trë True. ‘ABC’ = ‘AB’ coï giaï trë laì False. ‘ABCD’ ‘AD’ coï giaï trë laì False. Trang 53
  55. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 54 — II. Caïc thuí tuûc vaì haìm xæí lyï xáu kyï tæû: 1. Caïc thuí tuûc: a. Delete(St , Pos, Num): Trong âoï: - St (String): Biãún kiãøu String. - Pos (Position): Biãún kiãøu nguyãn. - Num (Number): Biãún kiãøu nguyãn. Cäng duûng: Thuí tuûc naìy duìng âãø xoïa khoíi xáu St mäüt säú Num kyï tæû bàõt âáöu tæì vë trê thæï Pos. 4 Vê duû: Nãúu St = ‘ABCDEFG’; thç: Delete(St, 2, 4); ð laìm cho St = ‘AFG’. Delete(St, 2, 10); ð laìm cho St = ‘A’. Delete(St, 9, 3); ð laìm cho St = ‘ABCDEFG’. b. Insert(St2, St1, Pos): Trong âoï: - St2 vaì St1: Biãún kiãøu String. - Pos: Biãún kiãøu nguyãn. Cäng duûng: Thuí tuûc naìy duìng âãø cheìn xáu St2 vaìo xáu St1 åí vë trê Pos. Vê duû: Nãúu St := ‘ABCD’ thç sau lãûnh Insert(‘TFG’, St, 3) ta nháûn âæåüc St := ‘ABTFGCD’. Træåìng håüp Pos væåüt quaï chiãöu daìi cuía St1 thç St2 seî âæåüc näúi âuäi vaìo St1. Vê duû: St = ‘ABCD’, váûy lãûnh Insert(‘TFG’, ST, 9); seî laìm cho St = ‘ABCDTFG’. c. Str(Value, St): Trong âoï: - Value: Laì mäüt biãøu thæïc nguyãn hay thæûc coï ghi daûng in ra. - St: Biãún kiãøu String. Cäng duûng: Thuí tuûc naìy duìng âãø âäøi giaï trë säú Value thaình kiãøu xáu räöi gaïn cho St. 4 Vê duû: i := 1234; Str(i:5, St); { ta âæåüc St = ‘ 1234’ coï 5 kyï tæû } x :=123.5678901; Str(x:10:5, St); { ta âæåüc St = ‘ 123.56789’ } d. Val(St, Var, Code): Trong âoï: - St: Biãøu thæïc kiãøu String. - Var: Laì biãún kiãøu nguyãn hay thæûc. - Code: Biãún kiãøu nguyãn. Trang 54
  56. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 55 — Cäng duûng: Thuí tuûc naìy âäøi xáu chæî St (biãøu diãùn åí daûng säú nguyãn hay thæûc) thaình säú vaì gaïn cho biãún Var. Code laì biãún nguyãn duìng âãø phaït hiãûn läùi: nãúu pheïp biãún âäøi âuïng thç Code coï giaï trë 0, nãúu sai do St khäng biãøu diãùn âuïng säú nguyãn hay thæûc thç Code seî coï giaï trë bàòng vë trê cuía kyï tæû sai trong xáu St. Vê duû: Giaí sæí: St := ‘234’, i vaì e laì hai biãún nguyãn. Val(St, i, e); { cho ta i = 234 vaì e = 0 } Nãúu St := ‘21x’ thç Val(St, i, e) { cho ta i khäng xaïc âënh vaì e = 3, tæïc laì kyï tæû thæï ba gáy ra läùi } 4 Vê duû vãö mäüt æïng duûng coï sæí duûng thuí tuûc Val âãø âoüc säú nguyãn tæì baìn phêm. Bçnh thæåìng ta duìng thuí tuûc Readln(i) âãø âoüc säú nguyãn i. Song nãúu nãúu trong luïc nháûp säú, ta chàóng may goî nháöm chæî caïi vaìo thç maïy dæìng laûi, coï thãø gáy laîng phê thåìi gian. Thuí tuûc dæåïi âáy coï thãø baïo läùi nãúu ta nháûp mäüt säú coï chæî trong säú âoï. Procedure InputInteger(Var i : Integer); Var St : String[6]; e : Integer; Begin Repeat Readln(St); { Nháûp vaìo xáu säú nguyãn } Val(St, i, e); { Biãún âäøi vaì phaït hiãûn läùi } If e 0 then Writeln(#7, ’ Loi nhap lieu ! ‘); Until e = 0; End; 2. Caïc haìm: a. Length(St): cho ta âäü daìi cuía biãøu thæïc xáu kyï tæû St. Vê duû: våïi St = ‘’ABCDEFG’ thç Length(St) seî traí vãö giaï trë 7. b. Copy(St, Pos, Num): Trong âoï: - St: Biãøu thæïc kiãøu xáu kyï tæ.û - Pos,Num: Biãøu thæïc kiãøu nguyãn. Haìm naìy traí vãö cho ta mäüt xáu måïi tæì xáu St, haìm bàõt âáöu cheïp tæì vë trê Pos vaì cheïp Num kyï tæû. Vê duû: St = ‘ABCDEF’ thç lãûnh Copy(St, 3, 2) = ‘CD’ vaì Copy(St, 4, 10) cho ta ‘DEF’. Trang 55
  57. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 56 — Ö Ghi chuï: - Nãúu Pos + Num > Length(St) thç haìm seî traí vãö caïc kyï tæû trong xáu St. - Nãúu Pos > Length(St) thç haìm Copy seî traí vãö cho ta mäüt xáu räùng. c. Concat(St1, St2, , Stn): Haìm naìy duìng âãø gheïp táút caí caïc xáu kyï tæû St1, St2, , Stn thaình mäüt xáu theo thæï tæû caïc âäúi säú cung cáúp cho haìm. Ö Ghi chuï: - Säú læåüng âäúi cuía haìm Concat phaíi >= 2. - Nãúu täøng säú chiãöu daìi caïc xáu > 255 thç maïy seî baïo läùi. - Coï thãø duìng pheïp cäüng (+) âãø gheïp xáu kyï tæû. Vê duû: St :=Concat(St1,St2 + ’N’); d. Pos(St1, St2): Trong âoï: St1, St2 laì biãøu thæïc xáu kyï tæû. Haìm naìy traí vãö säú nguyãn biãøu diãùn vë trê âáöu tiãn cuía St1 gàûp trong xáu St2. Nãúu khäng tçm tháúy thç Pos = 0. 4 Vê duû: nãúu St := ‘ABCDEFGBCD’ thç Pos(‘DE’,St) = 4, Pos(‘BCD’,St) = 2, Pos(‘XY’,St) = 0. 4 Vê duû 1: Viãút chæång trçnh nháûp vaìo tæì baìn phêm mäüt xáu kyï tæû vaì in ra maìn hçnh xáu kyï tæû ngæåüc tæång æïng. Vê duû: nháûp ‘TRUNG TAM CONG NGHE AVNET’ maïy in ra ‘TENVA EHGN GNOC MAT GNURT’. Program DaoChuoi; Uses CRT; Var Cau : String[80]; i : Byte; Begin Wite(‘ Nhap vao mot cau : ‘); Readln(Cau); For i := Length(Cau) DownTo 1 do Write(Cau[i]); Readln; End. Trang 56
  58. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 57 — 4 Vê duû 2: Hiãøn thë chuäùi con trong chuäùi meû âæåüc nháûp tæì baìn phêm, vë trê vaì säú kyï tæû hiãøn thë cuîng âæåüc nháûp tæì baìn phêm. Program SubString; Uses CRT; Var St : String; Pos, Len : Byte; Begin Wite(‘ Nhap vao mot chuoi : ‘); Readln(St); Wite(‘ Muon hien thi xau tu vi tri nao : ‘); Readln(Pos); Wite(‘ Do dai xau ky tu con : ‘); Readln(Len); Write(‘ Xau ky tu con la : ‘,Copy(St, Pos, Len)); Readln; End. 4 Vê duû 3: Viãút caïc haìm chuyãøn âäøi xáu kyï tæû thaình chæî hoa vaì chæî thæåìng. Function ToUpper(s : String) : String; Var i : Byte; Begin For i := Length(s) do s[i] := Upcase(s[i]); ToUpper := s; End; ( ) Function ToLower(s : String) : String; Var i : Byte; Begin For i := Length(s) do If s[i] In ['A' 'Z'] then s[i] := Chr(Ord(s[i]) + 32); ToLower := s; End; Trang 57
  59. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 58 — BAÌI 9. DÆÎ LIÃÛU KIÃØU BAÍN GHI VAÌ KIÃØU TÃÛP I. Kiãøu baín ghi: 1. Khaïi niãûm vaì âënh nghéa: Caïc kiãøu cáúu truïc dæî liãûu nhæ kiãøu maíng, táûp håüp âãöu âæåüc taûo ra bàòng mäüt táûp håüp caïc pháön tæí coï cuìng kiãøu. Âãø taûo ra mäüt kiãøu cáúu truïc dæî liãûu måïi våïi caïc pháön tæí dæî liãûu coï kiãøu khaïc nhau, ngæåìi ta âënh nghéa ra baín ghi (Record). RECORD laì mäüt cáúu truïc bao gäöm nhiãöu thaình pháön. Caïc thaình pháön coï thãø thuäüc caïc kiãøu dæî liãûu khaïc nhau vaì âæåüc goüi laì caïc træåìng (Field), mäùi træåìng âãöu âæåüc âàût tãn. Âãø mä taí mäüt kiãøu T coï cáúu truïc Record våïi danh saïch caïc træåìng coï tãn laì S1, S2, , Sn vaì coï caïc mä taí kiãøu tæång æïng laì træåìng coï tãn laì T1, T2, Tn ta duìng caïch viãút nhæ sau: Type T = Record S1 : T1; S2 : T2; Sn : Tn; End; Vê duû: Mä taí thåìi gian DATE coï ba træåìng: Ngaìy, Thaïng, Nàm Type Date = Record Ngay: 1 31; Thang: 1 12; Nam: Word; End; 4 Vê duû: Âãø mä taí Nhán sæû cuía phoìng täø chæïc, ta duìng caïc træåìng: HoDem, Ten, NgaySinh, Luong, åí âáy ta láúy vê duû coï 5 træåìng: Type NhanSu = Record HoDem: String[20]; Ten: String[7]; NgaySinh: Date; Trang 58
  60. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 59 — Luong: Real; CoGiaDinh: Boolean; End; Var NV, NV1: NhanSu; DS: Array[1 100] of NhanSu; {Danh sach tren la kieu mang mo ta nhan su cua mot co quan co duoi 100 nhan vien} Ö Ghi chuï: Ta coï thãø viãút træûc tiãúp mä taí træåìng NgaySinh nãúu nhæ chæa coï kiãøu Date nhæ sau: Type NhanSu = Record HoDem: String[20]; Ten: String[7]; NgaySinh: Record Ngay: 1 31; Thang: 1 12; Nam: Word; End; Luong: Real; CoGiaDinh: Boolean; End; 2. Sæí duûng Record: Muäún truy cáûp mäüt biãún kiãøu Record, ta phaíi truy cáûp theo thaình pháön cuía chuïng. Cuï phaïp âãø truy cáûp âeïn mäüt thaình pháön naìo âoï laì: . 4 Vê duû: NV.HoLot := ‘Huynh Dinh’; NV.Ten := ‘Can’; NV.NgaySinh.Ngay : = 4; NV. NgaySinh.Thang := 2; NV. NgaySinh. Nam := 1982; NV.Luong := 500000; NV.CoGiaDinh := False; Trang 59
  61. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 60 — 4 Vê duû 1: Nháûp lyï lëch nhán viãn cuía mäüt cå quan. Uses CRT; Type Date = Record Ngay: 1 31; Thang: 1 12; Nam: Word; End; NhanSu = Record HoDem: String[20]; Ten: String[7]; NgaySinh: Date; Luong: Real; CoGiaDinh: Boolean; End; Var DS: Array[1 100] of NhanSu; i, SoNV: Byte; GD: Char; Begin ClrScr; Writeln(‘ NHAP HO SO NHAN VIEN ‘); Write(‘ So nhan vien tai co quan: ‘); Readln(SoNV); For i:=1 to SoNV do Begin ClrScr; Write(‘ Ho dem: ‘); Readln(DS[i].HoDem); Write(‘ Ho dem: ‘); Readln(DS[i].Ten); Write(‘ Ngay sinh: / /’); GotoXY(14,3); Readln(DS[i].NgaySinh.Ngay); GotoXY(17,3); Readln(DS[i].NgaySinh.Thang); GotoXY(20,3); Readln(DS[i].NgaySinh.Nam); Write(‘ Luong: ‘); Readln(DS[i].Luong); Write(‘ Co gia dinh (Y/N) ?: ’); Readln(GD); Trang 60
  62. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 61 — If Upcase(GD) = ‘Y’ then DS[i].CoGiaDinh := True Else DS[i].CoGiaDinh := False; End; Readln; End. Ö Ghi chuï: - Caïc biãún Record cuìng kiãøu coï thãø gaïn cho nhau. Vê duû: NV := NV1; thay vç ta phaíi thæûc hiãûn: NV.HoDem := NV1.HoDem; NV.Ten := NV1.Ten; - Coï thãø duìng pheïp so saïnh: If NV = NV1 then Write(‘ Cung mot nhan vien ! ‘); Hoàûc: If (NV.HoDem = NV1.HoDem) and (NV.Ten = NV1.Ten) then Write(‘ Hai nhan vien cung ho ten !. ‘); - Khäng âæåüc duìng caïc thao taïc sau: + Caïc thuí tuûc âoüc vaì ghi (Read, Readln, Write, Writeln) cho caí mäüt biãún kiãøu Record nhæ: Readln(NV), Writeln(NV); + Sæí duûng caïc pheïp toaïn quan hãû nhæ: , =. Nhæng coï thãø sæí duûng pheïp toaïn DO 4 Vê duû 1: Theo nhæ vê duû 1, ta coï thãø viãút ngàõn goün hån nhæ sau: Uses CRT; Type Date = Record Ngay: 1 31; Trang 61
  63. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 62 — Thang: 1 12; Nam: Word; End; NhanSu = Record HoDem: String[20]; Ten: String[7]; NgaySinh: Date; Luong: Real; CoGiaDinh: Boolean; End; Var DS: Array[1 100] of NhanSu; i, SoNV: Byte; GD: Char; Begin ClrScr; Writeln(‘ NHAP HO SO NHAN VIEN ‘); Write(‘ So nhan vien tai co quan: ‘); Readln(SoNV); For i:=1 to SoNV do With DS[i] do Begin ClrScr; Write(‘ Ho dem: ‘); Readln(HoDem); Write(‘ Ho dem: ‘); Readln(Ten); Write(‘ Ngay sinh: / /’); With NgaySinh do Begin GotoXY(14,3); Readln(Ngay); GotoXY(17,3); Readln(Thang); GotoXY(20,3); Readln(Nam); End; Write(‘ Luong: ‘); Readln(Luong); Write(‘ Co gia dinh (Y/N) ?: ’); Readln(GD); If Upcase(GD) = ‘Y’ then Trang 62
  64. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 63 — CoGiaDinh := True Else CoGiaDinh := False; End; Readln; End. Ö Ghi chuï: Nhæ váûy chuïng ta coï thãø läöng caïc chè thë With Do vaìo våïi nhau âãø truy nháûp vaìo caïc træåìng åí sáu trong Record phæïc taûp nhæ biãún Ds[i]. Cuï phaïp nhæ sau: With A do With B do Våïi A, B âãöu âæåüc mä taí laì Record song B laì mäüt træåìng cuía A thç ta coï thãø coï caïch viãút nhæ sau: With A do With A, B do With B do Begin Begin End; End; 4 Vê duû 2: Âoaûn chæång trçnh åí vê duû 1 coï thãø viãút laûi: For i:=1 to SoNV do With DS[i], NgaySinh do Begin ClrScr; Write(‘ Ho dem: ‘); Readln(HoDem); Write(‘ Ho dem: ‘); Readln(Ten); Write(‘ Ngay sinh: / /’); GotoXY(14,3); Readln(Ngay); GotoXY(17,3); Readln(Thang); GotoXY(20,3); Readln(Nam); Write(‘ Luong: ‘); Readln(Luong); Write(‘ Co gia dinh (Y/N) ?: ’); Readln(GD); If Upcase(GD) = ‘Y’ then Trang 63
  65. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 64 — CoGiaDinh := True Else CoGiaDinh := False; End; 4. Record coï cáúu truïc thay âäøi: Caïc kiãøu Record trçnh baìy trãn laì kiãøu Record cäú âënh vç säú thaình pháön cuîng nhæ cáúu truïc cuía Record laì âaî cäú âënh. Bãn caûnh âoï Pascal coìn cho pheïp láûp caïc Record coï mäüt pháön cáúu truïc thay âäøi âæåüc. Træåïc hãút, ta xeït thê duû sau: trong muûc NhanSu, nãúu ta xeït thãm træåìng NgheNghiep thç seî coï nhiãöu træåìng håüp xaíy ra, chàóng haûn: - Cäng nhán : Cáön ghi roî ngaình gç ? Báûc thåü máúy ? - Kyî sæ : Ngaình gç ? Trçnh âäü thæûc tãú ? - Baïc sé : Chuyãn khoa gç ? - Caï biãût : Khäng ghi gç thãm ? Tuy ta coï thãø láûp mäüt Record gäöm âáöy âuí caïc træåìng kãø trãn nhæng ráút cäöng kãönh (trong khi âoï coï thãø mäüt ngæåìi åí mäüt thåìi âiãøm naìo âoï chè coï mäüt ngaình nghãö) vaì chiãúm nhiãöu ä nhåï. Tiãúp theo ta coï thãø láûp ra bäún kiãøu Record giäúng nhau pháön âáöu (HoDem, Ten, NgaySinh, Luong, CoGiaDinh) nhæng chè khaïc nhau pháön cuäúi laì nghãö nghiãûp (NgheNghiep), tæïc laì seî coï caïc træåìng tæång æïng våïi bäún nghãö khaïc nhau. Caïch naìy cuîng laìm cäöng kãönh chæång trçnh vç ta phaíi duìng âãún bäún kiãøu Record. Ngän ngæî Pascal cho pheïp láûp Record coï daûng sau âãø tiãút kiãûm ä nhåï vaì cho pheïp linh hoaût sæí duûng: Type Nghe = (CongNhan, KySu, BacSi, CaBiet); Nganh = (KhaiThac, CoKhi, CheBien, Nuoi, KinhTe); Khoa = (Noi, Ngoai, Nhi, Phu); NhanSu = Record HoDem: String[20]; Ten: String[7]; NgaySinh: Date; Luong: Real; Trang 64
  66. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 65 — CoGiaDinh: Boolean; CASE NgheNghiep: Nghe Of CongNhan: (NganhCN: Nganh; BacTho: Byte); KySu: (NganhKS: Nganh; TrinhDoTT: (Kem, TB, kha, Gioi)); BacSi: (ChuyenKhoa: Khoa); CaBiet: (); END; { Of Record } Var NV, NV1: NhanSu; Begin With NV do Begin HoDem := ‘Vo Thanh’; Ten := ‘Chau’; NgheNghiep := CongNhan; NganhCN := CoKhi; BacTho := 3; End; With NV1 do Begin HoDem := ‘Huynh Dinh’; Ten := ‘Can’; NgheNghiep := KySu; NganhKS := KinhTe; TrinhDoTT := Kha; End; END. F Giaíi thêch minh hoaû trãn: - HoDem, Ten, NgaySinh, CoGiaDinh laì caïc thaình pháön cäú âënh cuía Record NhanSu. - NganhCN, NganhKS, BacTho, TrinhDoTT, ChuyenKhoa laì caïc thaình pháön thay âäøi cuía Record NhanSu. Trang 65
  67. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 66 — - Trong khai baïo mäüt kiãøu Record, nãúu coï thaình pháön thay âäøi thç phaíi âæåüc âàût sau caïc thaình pháön cäú âënh vaì chè âæåüc pheïp coï mäüt træåìng thay âäøi. - Pháön thay âäøi nàòm sau cuìng trong danh saïch vaì âæåüc bàõt âáöu bàòng cáu lãûnh CASE. (Pháön thay âäøi naìy laûi coï thãø chæïa Record khaïc coï kiãøu cáúu truïc thay âäøi). Ö Ghi chuï: - Pháön thay âäøi laì mäüt træåìng goüi laì træåìng âaïnh dáúu (Tag Field) vaì âæåüc dàût trong cáu lãûnh CASE (Vê duû trãn laì NgheNghiep). ÆÏng våïi mäùi giaï trë cuía træåìng âaïnh dáúu, ta coï caïc biãún daûng cuía Record våïi danh saïch caïc træåìng tæång æïng âæåüc âàût sau caïc nhaîn cuía lãûnh CASE vaì toaìn bäü danh saïch naìy phaíi âæåüc âàût trong hai dáúu ngoàûc âån () ngay caí khi noï räùng nhæ træåìng håüp CaBiet åí vê duû trãn. - Træåìng mä taí phaíi laì caïc kiãøu âån giaín (Byte, Integer, Word, LongInt, Real, Double, Char, Boolean). - Táút caí caïc tãn biãún trong pháön thay âäøi âãöu bàõt buäüt phaíi khaïc nhau. Theo vê duû trãn, Nganh trong hai træåìng håüp cuía NgheNghiep laì CongNhan vaì KySu âæåüc kyï hiãûu bàòng hai tãn khaïc nhau laì: NganhCN vaì NganhKS. Trang 66
  68. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 67 — BAÌI 10. DÆÎ LIÃÛU KIÃØU TÃÛP I. Khaïi niãûm: Khi giaíi caïc baìi toaïn coï nhiãöu vaì cáön sæí duûng nhiãöu láön vãö sau thç ta phaíi täø chæïc dæî liãûu læu træî trãn âéa (dæî liãûu kiãøu tãûp). Khi kãú thuïc chæång trçnh hoàûc tàõt maïy thç dæî liãûu kiãøu tãûp váùn täön taûi trãn âéa. Âënh nghéa mäüt kiãøu tãûp Tvåïi caïc pháön tæí coï kiãøu KPT (Kiãøu pháön tæí) âæåüc viãút trong pháön mä taí kiãøu våïi tæì khoaï File Of nhæ sau: TYPE T = FILE OF KPT; 4 Vê duû: Type FileReal = File of Real; Date = record Ngay: 1 31; Thang: 1 12; Nam: Word; End; NhanSu = Record MaSo: Word; HoDem: String[20]; Ten: String[7]; NgaySinh: Date; Luong: Real; End; FnhanSu = File Of NhanSu; Var F1: FileReal; F2: FNhanSu; Ö Ghi chuï: - Kiãøu pháön tæí cuía tãûp coï thãø laì báút kyì kiãøu dæî liãûu naìo ngoaûi træì kiãøu tãûp. - Biãún tãûp âæåüc khai baïo bànòg caïch sæí duûng mäüt kiãøu tãûp âaî âæåüc âënh nghéa træåïc âoï hoàûc khai baïo træûc tiãúp våïi mä taí kiãøu. Vê duû: Var Trang 67
  69. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 68 — F3: File Of Char; F4: File Of Array[1 5] Of Integer; - Biãún tãûp laì mäüt biãún thuäüc kiãøu dæî liãûu tãûp. Mäüt biãún kiãøu tãûp âaûi diãûn cho mäüt tãûp. Viãûc truy cáûp dæî liãûu åí mäüt tãûp âæåüc thãø hiãûn qua caïc thao taïc våïi thäng säú laì biãún tãûp âaûi diãûn. II. Cáúu truïc vaì phán loaûi tãûp: Caïc pháön tæí cuía mäüt Array (Maíng) hoàûc Record coï thãø truy cáûp âæåüc tuyì yï (Random Access) thäng qua tãn biãún, chè säú hoàûc tãn træåìng. Caïc pháön tæí cuía tãûp khäng coï tãn vaì viãûc truy cáûp khäng thãø tuyì tiãûn âæåüc. Caïc pháön tæí cuía tãûp âæåüc sàõp xãúp thaình mäüt daîy vaì åí mäùi thåìi âiãøm chæång trçnh chè coï thãø truy nháûp vaìo mäüt pháön tæí cuía tãûp thäng qua giaï trë cuía biãún âãûm (Tampon Variable). Biãún âãûm duìng âãø âaïnh dáúu vë trê truy nháûp hay coìn goüi laì cæía säø cuía tãûp. Ta coï thãø hçnh dung mäüt tãûp nhæ laì mäüt cuäün phim chuûp aính. Mäùi mäüt aính laì mäüt pháön tæí vaì äúng kênh laì cæía säø âãø nhçn vaìo nãn taûi mäùi thåìi âiãøm chè nhçn tháúy mäüt aính. Sau mäùi láön chuûp, cæía säø seî nhçn vaìo aính åí vë trê kãú tiãúp. Ta coï thãø duìng lãûnh laìm dëch chuyãøn cæía säø sang vë trê tiãúp theo hoàûc vãö vë trê âáöu tãûp. Mäùi tãûp âãöu âæåüc kãút thuïc bàòng dáúu hiãûu âàc biãût âãø baïo hiãûu hãút tãûp, hay goüi laì EOF(F) (End Of File F). Pascal coï mäüt haìm chuáøn EOF traí vãö giaï trë kiãøu Boolean våïi tham säú laì biãún tãûp âãø xem cæía säø âaî âàût vaìo vë trê kãút thuïc tãûp âoï chæa. Nãúu chæa âãún cuäúi tãûp thç haìm EOF traí vãö giaï trë False. Viãûc phán loaûi tãûp dæûa trãn viãûc bäú trê caïc pháön tæí cuía tãûp trong bäü nhåï ngoaìi vaì caïch truy cáûp vaìo tãûp: Tãûp truy nháûp tuáön tæû (Sequential Access) hoàûc tãûp truy nháûp træûc tiãúp (Direct Access). Âäúi våïi tãûp truy nháûp tuáön tæû viãûc âoüc mäüt pháön tæí báút kyì cuía tãûp phaíi âi qua caïc pháön tæí træåïc âoï; muäún thãm mäüt pháön tæí vaìo tãûp, phaíi âàût cæía säø vaìo vë trê cuäúi tãûp. Bäü nhåï ngoaìi tæång æïng våïi cáúu truïc naìy laì bàng tæì. Tãûp truy nháûp tuáön tæû âån giaín trong viãûc taûo láûp hay xæí lyï nhæng keïm tênh linh hoaût. Âäúi våïi tãûp truy nháûp træûc tiãúp, ta coï thãø âàût cæía säø vaìo mäüt vë trê báút kyì cuía tãûp. Bäü nhåï ngoaìi âiãøn hçnh laì âéa tæì (do âáöu tæì khi âoüc coï thãø âæåüc âiãöu khiãøn âàût vaìo mäüt chäù báút kyì trãn âéa taûi moüi thåìi âiãøm). Tãûp truy nháûp træûc tiãúp chè âæåüc âënh nghéa åí Turbo Pascal, Pascal chuáøn khäng coï. Khi khäng noïi roî laì tãûp loaûi gç thç âoï âæåüc màûc âënh laì tãûp truy nháûp tuáön tæû. III. Caïc thao taïc trãn tãûp: Trang 68
  70. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 69 — 1. Måí tãûp måïi âãø cáút dæî liãûu: Chæång trçnh chè coï thãø læu laûi dæî liãûu vaìo mäüt tãûp sau khi ta laìm thuí tuûc måí tãûp. Viãûc måí tãûp âæåüc tiãún haình våïi hai thuí tuûc âi liãön nhau theo thæï tæû: Assign(FileVar, FileName) ReWrite(FileVar); Trong âoï: - FileVar: - FileName: tãn cuía tãûp âàût trong thiãút bë nhåï ngoaìi âæåüc âæa vaìo daûng mäüt String (quy tàõc âàût tãn tæång tæû hãû âiãöu haình). Ta nãn âàût tãn sao cho tãn âoï phaín aïnh âæåüc yï nghéa hay baín cháút, näüi dung cuía tãûp. 4 Vê duû: Assign(F1, ’HoSo.txt’); {Gaïn tãn laì HoSo.txt cho biãún F1} ReWrite(F1); {Måí tãûp HoSo.txt , tãûp chæa coï pháön tæí naìo} Sau khi måí tãûp xong, tãûp seî räùng vç chæa coï pháön tæí naìo, cæía säø cuía tãûp seî khäng coï giaï trë xaïc âënh vç noï troí vaìo cuäúi tãûp (EOF). Ö Ghi chuï: Khi måí tãûp, nãúu trãn bäü nhåï ngoaìi (cuìng âæåìng dáùn) âaî coï sàôn tãûp coï tãn truìng våïi tãn tãûp âæåüc måí thç näüi dung cuî seî bë xoïa. 2. Ghi caïc giaï trë vaìo tãûp våïi thuí tuûc Write: Thuí tuûc Write seî âàût caïc giaï trë måïi vaìo tãûp. Cuï phaïp: Write(FileVar, Item1, Item2, , ItemN); Trong âoï: Item1, Item2, , ItemN: laì caïc giaï trë cáön ghi vaìo tãûp. 4 Vê duû: Ta cáön ghi vaìo tãûp ChuCai.txt caïc giaï trë ‘a’ ‘z’, thæûc hiãûn nhæ sau: Assign(F1, ’ChuCai.txt’); ReWrite(F1); For ch:= ’a’ to ‘z’ do Write(F1, ch); 4 Vê duû 1: Taûo mäüt tãûp chæïa caïc säú nguyãn tæì 1 âãún 100 våïi tãn tãûp trãn âéa laì ‘’Nguyen.txt’. Trang 69
  71. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 70 — Program TaoTepSoNguyen; Var i: Integer; F: File of Integer; Begin Assign(F,’Nguyen.txt’); ReWrite(F); For i:= 1 to 100 do Write(F,i); Close(F); End. Ö Ghi chuï: Mäüt tãûp coï thãø âæåüc duìng laìm tham säú cuía chæång trçnh con våïi låìi khai baïo bàõt buäüc phaíi sau chæî Var tæïc laì tãûp âæåüc duìng laìm tham säú biãún. 3. Âoüc dæî liãûu tæì mäüt tãûp âaî coï: Âäúi våïi tãûp tuáön tæû, ta khäng thãø væìa ghi væìa âoüc âæåüc cuìng mäüt luïc. Sau khi ghi dæî liãûu vaìo tãûp vaì âoïng laûi, ta coï thãø âoüc laûi caïc giaï trë dæî liãûu trong tãûp. Mäüt chæång trçnh muäún sæí duûng caïc dæî liãûu âaî âæåüc chæïa trong mäüt tãp, âáöu tiãn phaíi måí tãûp âoï ra âãø âoüc, thuí tuûc sau nhàòm måí mäüt âoüc: Cuï phaïp: Assign(FileVar, FileName); Reset(FileVar); Sau lãûnh Reset, nãúu tãûp khäng räùng thç cæía säø tãûp bao giåì cuîng troí vaìo pháön tæí âáöu tiãn cuía tãûp vaì chæång trçnh seî sao cheïp pháön tæí cuía tãûp âæåüc troí sang biãún âãûm cæía säø. Näüi dung tãûp naìy khäng bë xoïa. Nãúu ta måí mäüt tãûp chæa täön taûi trãn âéa thç seî coï läùi. Âãø âoüc dæî liãûu tæì tãûp, ta duìng thuí tuûc READ daûng sau: Read(FileVar, Var1, Var2, , VarN); Trong âoï: Var1, Var2, , VarN laì caïc biãún coï cuìng kiãøu thaình pháön cuía FileVar. Gàûp lãûnh naìy maïy seî âoüc caïc giaï trë taûi vë trê cæía säø âang troí (nãúu coï) gaïn sang biãún tæång æïng cuìng kiãøu. Sau âoï, cæía säø dëch chuyãøn sang vë trê tiãúp theo vaì âoüc giaï trë cho biãún khaïc, cæï thãú âoüc cho âãún biãún VarN. READ chè coï thãø âoüc giaï trë cuía tãûp âãø gaïn giaï trë cho caïc biãún. Trang 70
  72. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 71 — Viãûc âoüc mäüt pháön tæí cuía tãûp cáön thoía maîn âiãöu kiãûn: pháön tæí âoï khäng phaíi laì pháön tæí cuäúi tãûp tæïc laì EOF. Do âoï, træåïc khi muäún âoüc tãûp vaì gaïn cho biãún X, cáön phaíi thæí xem tãûp âoï âaî kãút thuïc chæa bàòng cáu lãûnh: If Not EOF(FileVar) Then Read(FileVar, X); Hoàûc nãúu muäún âoüc táút caí caïc pháön tæí cuía tãûp: While Not EOF(FileVar) Do Begin Read(FileVar, X); Xæí lyï biãún x nãúu cáön; End; Thæûc hiãûn xong ta phaíi âoïng tãûp våïi thuí tuûc sau: Close(FileVar); 4 Vê duû1: Giaí sæí âaî täön taûi mäüt tãûp coï tãn laì Nguyen.txt chæïa caïc säú kiãøu Byte vaì coï êt nháút ba pháön tæí. Thæûc hiãûn âoüc ra giaï trë thæï nháút vaì thæï ba cuía tãûp vaì gaïn cho hai biãún A, B tæång æïng. Program DocSo; Var A, B: Byte; F: File Of Byte; Begin Assign(F,’Nguyen.txt’); Reset(F); Read(F,A); {âoüc mäüt pháön tæí thæï nháút cuía tãûp ra biãún A} Read(F,B); {âoüc mäüt pháön tæí thæï hai cuía tãûp ra biãún B} Read(F,B); {âoüc mäüt pháön tæí thæï hai cuía tãûp ra biãún B} {luïc naìy B khäng giæî giaï trë thæï hai næîa} Close(F); End. Vç âáy laì tãûp coï cáúu truïc tuáön tæû nãn muäún âoüc pháön tæí thæï ba ta buäüc phaíi âoüc qua pháön tæí thæï hai. Ba láön Read(F, ) åí trãn coï thãø thay thãú bàòng mäüt lãûnh âoüc duy nháút: Read(F,A, B, B); Trang 71
  73. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 72 — 4 Vê duû 2: Âoüc táút caí caïc pháön tæí cuía mäüt tãûp chæïa caïc säú coï Integer naìo âoï vaì ghi ra maìn hçnh giaï trë caïc säú âoï vaì cuäúi cuìng ghi ra soï pháön tæí cuía tãûp. Program DocTepSo; Uses CRT; Var i, SoPT: Integer; F: File Of Byte; FileName: String; Begin ClrScr; Write(‘Tep can doc la gi ? (Tep so nguyen):’); Readln(FileName); Assign(F, FileName); Reset(F); SoPT:= 0; While Not EOF(F) Do Begin Read(F,i); {doc mot phan tu cua tep ra bien i} Write(i,’ ‘); Inc(SoPT); {dem so phan tu} End; Close(F); Writeln; Write(‘So phan tu cua tep ’,FileName,’ la ‘,SoPT); Readln End. 4. Tãûp truy nháûp træûc tiãúp: Pascal chuáøn chè âënh nghéa mäüt kiãøu tãûp truy nháûp tuáön tæû. Tuy nhiãn caïc bäü nhåï ngoaìi nhæ âéa tæì, coï thãø cho pheïp tênh toaïn toüa âäü cuía mäüt pháön tæí báút kyì trong tãûp (vç âäü daìi cuía caïc pháön tæí laì nhæ nhau), do âoï coï thãø truy nháûp træûc tiãúp vaìo mäüt pháön tæí cuía tãûp màûc duì cáúu taûo logic cuía tãûp váùn laì daûng tuáön tæû. Trong Turbo Pascal, âãø truy nháûp træûc tiãúp vaìo pháön tæí cuía tãûp, sæí duûng thuí tuûc SEEK. Cuï phaïp: Seek(FileVar, No); Trang 72
  74. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 73 — Trong âoï, No laì säú thæï tæû cuía pháön tæí trong tãûp (pháön tæí âáöu tiãn cuía tãûp âæåüc âaïnh säú 0). Gàûp thuí tuûc naìy, chæång trçnh seî âàût cæía säø cuía tãûp vaìo pháön tæí thæï No. Tiãúp theo muäún âoüc pháön tæí âoï ra thç duìng Read, nãúu muäún âàût giaï trë måïi vaìo duìng Write. 4 Vê duû: Giaí sæí tãûp Nguyen.txt trãn âéa åí thæ muûc hiãûn haình âaî chæïa 100 säú nguyãn tæì 1 âãún 100. Ta kiãøm tra xem pháön tæí thæï hai (âãúm tæì 0) cuía tãûp coï giaï trë bàòng 3 khäng, nãúu khäng thç sæía laûi bàòng mäüt giaï trë nháûp tæì baìn phêm. Var i: Byte; F: File Of Byte; Answer: Char; Begin Assign(F,’Nguyen.txt’); Reset(F); Seek(F,2); { Dat cua so tep vao vi tri thu 3} Read(F,i); Writeln(‘i = ‘,i); Write(‘Ban muon sua lai khong ?(C/K):’); Readln(Answer); If Answer In[‘c’,’C’] Then Begin Seek(F,2); Write(‘ Ban muon sua lai bang bao nhieu ?’); Readln(i); Write(F,i); { Thay doi gia tri cua phan tu hien tai } End; Close(F); Readln End. 5. Caïc thuí tuûc vaì haìm xæí lyï tãûp cuía Turbo Pascal: a. Haìm FileSize(FileVar): Haìm cho giaï trë biãøu thë säú pháön tæí cuía tãûp FileVar. Haìm nháûn giaï trë 0 khi tãûp räùng. b. Haìm FilePos(FileVar): cho biãút vë trê hiãûn taûi cuía con troí (cæía säø) tãûp FileVar. Trang 73
  75. – Giaïo trçnh Láûp trçnh Pascal càn baín — – 74 — Mäüt tãûp âaî täön taûi chè coï thãø låïn thãm bàòng caïch ghi thãm caïc pháön tæí måïi vaìo vë trê cuäúi cuìng cuía tãûp. Muäún âæa con troí âãún vë trê cuäúi cuìng cuía tãûp ta thæûc hiãûn lãûnh sau: Seek(FileVar, FileSize(FileVar)); c. Thuí tuûc Erase(FileVar): Duìng âãø xoïa tãûp trãn âéa coï tãn áún âënh våïi FileVar. Ö Chuï yï: Khäng âæåüc xoïa tãûp âang måí. 4 Vê duû: Write(‘Cho biet ten tep can xoa:’); Readln(FileName); Assign(F, FileName); Erase(F); d. Thuí tuûc Rename(FileVar, Str): Duìng âãø thay âäøi tãn tãûp våïi tãn måïi bàòng biãún Str kiãøu String. Ö Ghi chuï: - Tãn måïi phaíi khäng truìng tãn tãûp naìo coï sàôn trãn âéa âang laìm viãûc - Khäng âæåüc âäøi tãn tãûp âang måí. 4 Vê duû: Muäún âäøi tãn tãûp File1.dat thaình File2.dat, thæûc hiãûn nhæ sau: Asign(F,’File1.dat’); Rename(F,’File1.dat’); 6. Tãûp vàn baín (Text Files): Trong Pascal coï mäüt kiãøu tãûp âaî âæåüc âënh nghéa træåïc, âoï laì tãûp vàn baín âæåüc âënh nghéa våïi tãn chuáøn Text. Cuï phaïp khai baïo: F1, F2 :Text; Thaình pháön cå såí cuía tãûp kiãøu Text laì kyï tæû. Tuy nhiãn, vàn baín coï thãø âæåüc cáúu truïc thaình caïc doìng, mäùi doìng âæåüc kãút thuïc båíi dáúu hiãûu EOLN (End Of Line). Nhæ váûy, muäún âoüc vaì in ra tæìng doìng cuía tãûp vàn baín thç sæí duûng daûng Text. Tãûp vàn baín âæåüc kãú tthuïc båíi dáúu End Of File, cuû thãø våïi Turbo Pascal laì Ctrl-Z (^Z) coï maî ASCII = 26. Trang 7 4