Giáo trình Ký sinh trùng thực hành (Phần 2)

pdf

68 trang phuongnguyen 3850

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Ký sinh trùng thực hành (Phần 2)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_ky_sinh_trung_thuc_hanh_phan_2.pdf

Nội dung text: Giáo trình Ký sinh trùng thực hành (Phần 2)

LI GI I THI U Page 151 of 218 Bài 29 NH NG V T TH CĨ TH TÌM TH Y TRONG PHÂN 1. T BÀO TH C V T CĨ TINH B T – Kích th ư c: 50 – 100µm. – Hình trịn hay b u d c, đư ng vi n xung quanh bao gi cũng méo mĩ, khơng ph ng. – Bên trong là nh ng h t tinh b t đ ng sát nhau. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 152 of 218 2. S I TH T ðÃ TIÊU HĨA – Kích th ư c: 100 – 120µm. – Hình b u d c ho c là hình ch nh t v i nh ng cnh trịn – Trong su t ho c cĩ nh ng s c ngang. 3. B T KHƠNG KHÍ, GI T D U – Hình trịn. – Kích th ư c: to, nh khác nhau. – V gi , bên trong r ng. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 153 of 218 file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 154 of 218 Bài 30 HÌNH TH KÝ SINH TRÙNG S T RÉT NG Ư I 1. ð I C ƯƠ NG Ký sinh trùng s t rét (KST SR) thu c gi i đơ n bào, l p bào t trùng, h Plasmodidae , gi ng Plasmodium . ðây là lo i KST s ng trong máu cĩ kh năng phát tri n nhanh, gây b nh s t rét cho ng ư i và t o thành file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 155 of 218 nh ng v dch l n r t nguy hi m. – Ký sinh trùng s t rét cĩ chu k ỳ phát tri n t ươ ng đ i ph c t p và hình th đa d ng nên vi c phát hi n phịng và tr bnh v n cịn đang g p nhi u khĩ kh ăn hi n nay. – Cĩ 4 lo i Plasmodium cĩ kh năng gây b nh cho ng ư i, nh ưng Vi t Nam ch cĩ ba lo i v i t l gây nhi m nh ư sau: 2. HÌNH TH KÝ SINH TRÙNG S T RÉT MÁU NGO I VI 2.1. Hình th chung c a các lo i KST SR – Hình th ký sinh trùng s t rét r t ph c t p và đa d ng. – Trên m t tiêu b n máu cĩ mang KST SR sau khi nhu m Giemsa hay Wright, ta th y: + Nhân b t màu đ th m đ n đ tím. + T bào ch t b t màu xanh nh t đ n xanh tím. + Ph n khơng b t màu là khơng bào. + Các h t s c t : đen, nâu đen, nâu ánh vàng. + Các h t đ c hi u đ nâu, h ng nh t. – Tùy theo hình thái và s kt h p c a các y u t trên, ng ư i ta chia ra các th ca các lo i ký sinh trùng st rét nh ư sau: + Th tư dư ng tr (th nh n) (Early Trophozoite). + Th tư dư ng già (Late Trophozoite). + Th phân li t (Schizont). + Th giao bào (Gametocyte). Plasmodium falciparum file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 156 of 218 file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 157 of 218 file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 158 of 218 ð c đim – Tươ ng đ i bình th ư ng. Hng c u b ký sinh – Mt h ng c u cĩ th cĩ t 2 → 3 KST. S hi n di n c a các th Th ư ng th y th nh n và th giao bào trong ph t máu ngo i vi, th tư dư ng già và phân li t cĩ th gp trong s t rét ác tính. Tư dư ng tr – Cĩ hình nh n. ( Th nh n ) – T bào ch t (TBC) m nh, màu xanh da tr i, bao quanh 1 khơng Early Trophozoite bào l n gi a. – Nhân đ , nm b t bào ch t. – ðơi khi th y th nh n 2 nhân. – Cĩ th th y hi n t ư ng đa nhi m: nhi u nh n trong 1 h ng c u. – Th nh tho ng g p th kt dính ngo i vi: KST b dp, dính vào thành hng c u, khơng nhìn th y khơng bào, nhân là 1 ch m đ , nm gi a 2 v ch ng n. Tư dư ng già – Cĩ d ng amíp. – T bào ch t dày h ơn cĩ h t s c t nâu đen. – Nhân to h ơn. – ðơi khi cĩ đ m Maurer: h t to nh khơng đ u, n m rãi rác trong hng c u nhi m th này. LateTrop hoz oite Th phân li t – Cĩ hình trịn, hình tr ng ho c khơng đ u. Schizonts – T bào ch t cơ đ c h ơn, chi m g n h t h ng c u. – Nhân chia : 16 → 32 mnh trùng, s p x p khơng đ u. – Ht sc t nâu đen thơ t li gi a. – Khi th phân li t phát tri n đ y đ , mi m nh trùng cĩ 1 vịng TBC bao quanh. Th giao bào – Hình thoi, b u d c (non) hình trái chu i, qu th n (già). Gametocyte + Giao bào đ c : * Hình qu th n, đ u trịn. * Nhân d ư i d ng h t ăn màu đ khơng gi i h n rõ. * H t s c t màu nâu đen thơ n m r i rác trên TBC màu tím cà. + Giao bào cái: * Hình qu chu i hay l ư i li m. * Nhân màu đ tp trung gi a, chung quanh là các h t s c t nâu đen, TBC màu xanh. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 159 of 218 ð c đim Plasmodium vivax Hng c u b ký sinh – Phình to, nh t màu, méo mĩ. – Bình th ư ng cĩ 1 KST, trong h ng c u cĩ th cĩ đ n 2 KST. S hi n di n c a các th – Th ư ng th y t t c các th . file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 160 of 218 Tư dư ng tr – Cĩ hình nh n. ( Th nh n ) – TBC m nh màu xanh nh t, cĩ khơng bào to, trịn. Early Trophozoite – Cĩ 1 nhân nh bt màu đ . Tư dư ng già – Cĩ d ng amíp Late Trophozoite – TBC nh ăn nheo cĩ nhi u d ng gi túc, khơng bào b ct thành nhi u khơng bào nh , cĩ các h t s c t vàng nâu to, nh khơng đ u. – Nhân to x p – Cĩ h t Schuffner màu h ng đ phân b đ u trên màng h ng c u. – Hng c u b ký sinh to lên. Th phân li t – Cĩ hình trịn. Schizont – T bào ch t chi m tồn b hng c u. – Nhân chia : 16 → 24 mnh trùng, s p x p khơng đ u. – Ht sc t nâu đen t p trung gi a TBC. Th giao bào Giao bào đ c : Gametocyte – Hình c u, chi m g n h t th tích h ng c u. – TBC màu xanh xám – Nhân khá to, màu h ng nh t, th ư ng gi a. – Các h t s c t vàng nâu xen l n h t Schuffner h ng đ trên TBC. Giao bào cái: – Hình c u – TBC xanh đ m. – Nhân nh gn cĩ màu đ đ m, th ư ng n m rìa TBC. – Các h t s c t vàng nâu xen l n h t Schuffner h ng đ trên TBC. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 161 of 218 ð c đim Plasmodium malariae Hng c u b ký sinh – Hơi teo nh và s m màu. – Mt h ng c u th ư ng cĩ 1 ký sinh trùng. S hi n di n c a các Th y t t c các th . th Tư dư ng tr – Cĩ hình nh n. (Th nh n) – TBC dày màu xanh đ m, cĩ khơng bào to, trịn. Early Trophozoite – Cĩ 1 nhân to màu đ th ư ng l t vào khơng bào bên trong. – TBC th ư ng cĩ h t s c t , màu nâu đen thơ. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 162 of 218 Tư dư ng già – TBC b kéo dài hình di băng vt ngang qua h ng c u. Late Trophozoite – Ht s c t nâu đen thơ n m t li bên rìa t bào ch t. – Nhân to x p dài th ư ng n m trên rìa TBC. – Hng c u b ký sinh nh đi. Th phân li t – Cĩ hình trịn Schizont – TBC chi m tồn b hng c u. – Nhân chia : 6 → 12 mnh trùng, s p x p đ u đ n quanh kh i sc t nâu đen t p trung gi a TBC t o thành th hoa h ng, hoa cúc. Th giao bào – Hình trịn hay b u d c, c u t o gi ng Plasmodium vivax nh ưng kích Gametocyte th ư c nh hơn vì h ng c u b thu nh li. – Giao bào đ c nh hơn giao bào cái. Giao bào đ c: nh hơn. – Hình c u, chi m g n h t th tích h ng c u. – TBC màu xanh xám, bên trong r i rác các h t sc t . – Nhân khá to, màu h ng nh t, th ư ng gi a. Giao bào cái: hình c u. – TBC xanh đ m. – Nhân nh , gn cĩ màu đ đ m, th ư ng n m rìa TBC. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 163 of 218 ð c đim Plasmodium ovale Hng c u b ký sinh – Hình b u d c, nh t màu, méo mĩ. – Bình th ư ng cĩ 1 KST. S hi n di n c a các th Th ư ng th y t t c các th . Tư dư ng tr – Cĩ hình nh n. ( Th nh n ) – T bào ch t dày. Early Trophozoite – Cĩ 1 nhân to b t màu đ . file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 164 of 218 Tư dư ng già – Cĩ d ng amíp, hình thoi khơng đ u ho c b cĩ r ăng c ưa. Late Trophozoite – T bào ch t d y, cĩ các h t s c t vàng nâu – Nhân to x p. – Cĩ h t Schuffner màu h ng đ . – Hng c u b ký sinh phình to lên. Th phân li t – Hình b u d c. Schizont – TBC chi m tồn b hng c u. – Nhân chia: 8 → 12 mnh trùng, s p x p đ u đ n quanh kh i s c t. – Ht s c t to màu nâu đen, t p trung gi a TBC. Th giao bào – Gi ng P. vivax nh ưng nh hơn. Gametocyte – Hình c u, hình b u d c. – Cĩ h t s c t thơ, vàng nâu xen l n h t Schuffner h ng đ trên TBC. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 165 of 218 file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 166 of 218 2.2. So sánh hình th ca các lo i Plasmodium theo t ng giai đon (hình 30.6) Th lo i Plasmodium falcifarum Plasmodium vivax Plasmodium malariae – Hình nh n, g n. – Hình nh n to. – Hình nh n gi ng P. vivax . – Nhân trịn đ th m – Nhân to màu đ th m – Nhân thơ và ch c h ơn hay đ tím. hay đ tím. P. vivax . file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 167 of 218 Tư dư ng – TBC m nh, màu xanh da tr i – TBC dày và l n h ơn – TBC th ư ng cĩ h t s c t , tr hay xanh tím. P. falciparum . màu nâu đen, thơ. – Chi m 1/4 - 1/5 h ng c u, cĩ – Vịng nh n dày l n th nm rìa HC (th kt dính chi m 1/3 – 2/3 h ng ngo i vi). cu. – Mt hng c u cĩ th cĩ t – Mt h ng c u th ư ng cĩ 2 – 3 KST. – Trong h ng c u cĩ th 1 KST. cĩ đ n 2 KST (bình th ư ng cĩ 1 KST). – Hình nh n, to. – Nhân to x p. – Nhân to x p, dài th ư ng nm trên rìa TBC. Tư dư ng – TBC đ c, các ht s c t – TBC cĩ nhi u d ng – TBC hình trịn, di băng già nâu đen, thơ, t li thành c m. gi túc hay kh ăn quàng n m v t ngang h ng c u. – Cĩ ch ng lo i cĩ h t Maurer, – Ht s c t nâu đen, thơ màu đ nâu, h ng, cĩ th gp – Trên TBC cĩ các h t nm t li bên rìa TBC. trong s t rét ác tính. sc t vàng nâu, to nh khơng đ u n m r i rác chen l n v i các h t Schuffner màu h ng. – Cĩ 16 – 32 m nh trùng. – Cĩ 16 – 24 m nh trùng. – Cĩ 6 –12 m nh trùng – Các m nh trùng s p x p – Các m nh trùng s p – Các m nh trùng s p x p đ u Th phân khơng đ u, các h t sc t nâu xp khơng đ u xen k đ n bao quanh đám s c t li t đen, thơ t li gi a hay m t vi các nâu đen nh ư hoa th , hoa bên đám m nh trùng cĩ th ht sc t vàng nâu hng. gp trong SRAT. mnh ri rác. – Hình thoi, b u d c (non) – Hình trịn, b u d c – Hình trịn hay b u d c. hình trái chu i, qu th n (già). – TBC to g n chi m – Cu t o gi ng Pl. vivax gn h t h ng c u. nh ưng kích th ư c nh hơn. Giao bào đ c: – Các h t s c t thơ, đ m – Hình qu th n, h t đ u. Giao bào đ c: màu. – Nhân khơng gi i h n rõ. – Nhân to, x p, gi i – Các h t s c t màu nâu đen, hn khơng rõ n m Th giao gi a TBC. bào thơ n m r i rác trên TBC. Giao bào cái: – Các h t sc t vàng nâu nm r i rác trên – Giao bào cái ln h ơn – Hình qu chu i hay l ư i TBC xen l n các h t li m. Schuffner h ng đ . giao bào đ c. – TBC xanh nh t bao quanh Giao bào cái: nhân đ tím. – Kích th ư c l n – Các h t s c t đen, thơ r i rác trên TBC. – Nhân g n nh , ch c, gi i, h n rõ n m rìa TBC. – Các h t s c t vàng nâu xen l n h t Schuffner hng đ trên TBC. 2.3. Các đ c đim đ xác đ nh các lo i Plasmodium trên tiêu b n Ngồi vi c c ăn c vào các đ c đim chung v hình thái, chúng ta cịn ph i d a vào m t s các đ c đim riêng bi t ch yu c a t ng lo i Plasmodium đ d phân bi t h ơn. ð c đim P. falcifarum P. vivax P. malariae file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 168 of 218 Hng c u Tươ ng đ i bình th ư ng. Phình to, nh t màu méo Hơi teo nh và s m b ký sinh mĩ. màu. S hi n di n Th ư ng th y th nh n và Th ư ng th y t t c các Th ư ng th y t t c ca các th th giao bào (th tư dư ng th . các th . già và phân li t cĩ th gp trong SRAT). Ht s c t Hình que, thơ, đen, nâu đen, Hình que, m nh vàng nâu, Hình que thơ, nâu đen, th ư ng t li. ánh vàng n m r i rác đ u. tp trung hai bên rìa TBC. Ht đ c hi u Ht Maurer đ nâu, l n, Ht Schufffner màu h ng, Ht James hay th ưa th t (ch cĩ m t s nh và r i đ u (th ư ng ht Ziemann (nhu m ch ng lo i). gp). đ c bi t m i th y). 3. NH NG BI N ð I V HÌNH TH KÝ SINH TRÙNG S T RÉT 3.1. Nguyên nhân Do thu c điu tr , thu c nhu m, ch t kháng đơng ho c do k thu t làm tiêu b n và nhu m. 3.2. S bi n đ i v hình th – Nhân cĩ th đ c và b t màu đ m h ơn, hay tr nên x p h ơn và b t màu nh t h ơn bình th ư ng. – Nhân cĩ th to lên ho c teo nh li, hay v thành t ng m nh v n. – TBC b t màu nh t hay h ng (thay vì xanh), cĩ th phình to, teo nh hay phát tri n các d ng b t th ư ng. – Kích th ư c KST thu nh hay phình to ra. – Ht s c t , ht đ c hi u đơi khi khơng xu t hi n. CÂU H I L Ư NG GIÁ 1. Anh (ch ) cho bi t nh ng thành ph n c u t o c ơ bn c a m t KST SR? 2. Anh (ch ) cĩ nh n xét gì v hng c u nhi m Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax? 3. Anh (ch ) da vào y u t nào đ xác đ nh b nh nhân nhi m P. falciparum hay P. vivax khi quan sát tiêu bn máu nhu m? 4. Cĩ khi nào th phân li t c a P. falciparum xu t hi n trong máu ngo i biên? Anh (ch ) cho bi t tr ư ng h p nào? Trong tr ư ng h p này, anh (ch ) làm gì đ bi t đư c b nh nhân này nhi m P. falciparum hay P. vivax? 5. Anh (ch ) nêu đim khác bi t đ phân bi t th tư dư ng già và th giao bào c a Plasmodium vivax . 6. Th tư dư ng già c a P. malariae cĩ đ c đim nào khác v i nh ng lo i KST SR khác? 7. Nh n d ng KST SR trên gi t máu m ng d hơn trên gi t dày, nh ưng phịng xét nghi m, các k thu t viên th ư ng thích quan sát gi t dày h ơn gi t m ng. Anh (ch ) gi i thích t i sao? file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 169 of 218 Bài 31 HÌNH TH TI T TÚC Y H C 1. ð I C ƯƠ NG Ti t túc là nh ng sinh v t đa bào, khơng x ươ ng s ng; c ơ th đ i x ng, phân đ t, đư c bao b c b i v cng kitin. Chân g m nhi u đ t đư c n i v i nhau b ng kh p. Ngành Ti t túc chi m kho ng 80% các lồi đ ng v t trên qu đ a c u này. Chúng tr c ti p gây b nh ho c truy n b nh cho ng ư i và đ ng v t. Giai đon tr ư ng thành và u trùng đ u cĩ th gây b nh cho ng ư i bng cách châm n c đ c, gây d ng ng a, hút máu, xâm nh p mơ c ũng nh ư truy n các b nh vi trùng , virus và ký sinh trùng. 2. ð C ðIM CHUNG V CU T O C A TI T TÚC file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 170 of 218 2.1. S phân đ t Cơ th phân đ t. L p cơn trùng cĩ s phân đ t rõ r t, lp nh n s phân đ t khơng rõ. 2.2 V kitin Là b xươ ng ngồi, giúp ti t túc ch ng các tác đ ng c a ngo i c nh, làm đim t a cho h cơ và c ơ quan chuy n đ ng ho t đ ng linh ho t. L p v kitin bao ph cơ th khơng đ ng đ u tng ph n, th ư ng dày h ơn ph n ng c, nh ng ch dày lên g i là mai, ho c khiên, ho c giáp. V kitin c ng c n tr s phát tri n c a ti t túc: ti t túc ch ln lên đư c khi v kitin cịn m m, khi v kitin đã tr nên c ng, nĩ khơng l n đư c n a, lúc đĩ ph i thay v cũ, đĩ là hi n t ư ng l t xác. Vì v y, trong quá trình phát tri n, ti t túc ph i cĩ giai đon l t xác đ thay đ i hình d ng và gia t ăng kích th ư c. 2.3. C u t o c ơ th ti t túc 2.3.1. C u t o bên ngồi Cơ th ti t túc g m cĩ 3 ph n: đ u, ng c, b ng. – Ph n đ u cĩ th phát tri n hồn ch nh, g m m t, râu, xúc tu, mi ng, vịi, Mt s ti t túc cĩ đ u khơng hồn ch nh g i là đ u gi . Các giác quan: + M t: cĩ th là m t đơ n ho c m t kép. Ti t túc thu c l p nh n khơng cĩ m t ho c n u cĩ là m t đơ n. Ti t túc thu c l p cơn trùng bao gi cũng cĩ m t kép. + Xúc bi n hàm, cĩ nhi m v gi th ăng b ng cho c ơ th , tìm v t ch , tìm ch hút máu. + Râu, cĩ nhi m v đ nh h ư ng. – Ph n ng c mang các c ơ quan v n đ ng nh ư chân, cánh. – Ph n b ng chia làm nhi u đ t, nh ng đ t cu i t o thành b ph n sinh d c ngồi. Tồn thân ti t túc cịn cĩ th cĩ v y ho c lơng t o thành nh ng khoang màu khác nhau. 2.3.2. C u trúc bên trong Bên trong c ơ th là xoang thân, ch a các c ơ quan n i t ng. – H tiêu hĩa: th ư ng phát tri n hồn ch nh, g m mi ng, th c qu n, ru t, h u mơn, tuy n ti t ch t đơng. Ph n ph mi ng cĩ nhi u bi n đ i đ thích nghi v i nh ng th c ăn khác nhau. – H tu n hồn g m cĩ tim, cĩ hình ng dài v i nh ng đon phình thành túi và l tim đ máu tr v tim. H mch h , máu t tim ch y vào xoang gi a các c ơ quan. – H th n kinh g m nh ng dây th n kinh, h ch th n kinh, cĩ th cĩ h ch th n kinh trung tâm làm nhi m v não. – H bài ti t là nh ng th hình ng s p x p mt s đ t nh t đ nh. L p nh n và cơn trùng cĩ nh ng ng Malpighi làm nhi m v bài ti t. – H sinh d c: b ph n ngồi phát tri n đ n m c hồn ch nh. + B ph n sinh d c cái g m cĩ 2 bu ng tr ng, ng d n tr ng, âm đ o và túi ch a tinh, giúp cho s th tinh đư c nhi u l n, mt s ti t túc cĩ c nút giao h p làm nhi m v bo qu n tinh trùng. + B ph n sinh d c đ c cĩ 2 tinh hồn, túi tinh, tuy n ph , ng phĩng tinh và gai giao h p. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 171 of 218 3. PHÂN LO I TI T TÚC Các ti t túc đư c chia làm nhi u l p, nh ưng ch cĩ 3 l p cĩ liên quan đ n y h c. D ư i đây là b ng phân lo i tĩm t t. Bng so sánh các đ c đim c ơ th và sinh h c ca 3 l p cơn trùng, nh n và giáp xác Insecta (Cơn trùng) Arachnida (Nh n) Crustacea (Giáp xác) ð c đim Chí, r n, r p, b chét, ru i Ve, mị, m t, cái gh , bị c p. Tơm, cua, th y tao ( Cyclops ). mu i. Chia làm 3 ph n: đ u, Chia làm 2 ph n: đ u – ng c Phân đ t đa d ng, th ư ng cĩ Cơ th ng c và b ng. và b ng. 2 ph n: đ u – ng c và b ng. ð u 1 đơi râu. Khơng cĩ râu. 2 đơi râu. Chân 3 đơi chân. Tr ư ng thành cĩ 4 đơi chân, S lư ng chân thay đ i, file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 172 of 218 u trùng cĩ 3 đơi chân. th ư ng cĩ 5 đơi chân. Bng Cĩ nhi u đ t. Cánh Cĩ ho c khơng cánh. Khơng cĩ cánh. Khơng cĩ cánh. Th Bng ng khí. Bng ng khí ho c ph i Bng mang. Ký ch trung gian c a nhi u Vai trị trong Gây b nh ho c trung gian Gây b nh ho c trung gian lồi giun, sán c a ng ư i và y h c truy n b nh. truy n b nh. đ ng v t. LP NH N (Arachnoidea) Lp này cĩ nhi u b khác nhau nh ưng ta ch hc b Ve mị (Acarina) A. ð C ðIM C A L P NH N – Cơ th chia 2 ph n: đ u – ng c và b ng. – Cĩ 8 chân lúc tr ư ng thành, u trùng ch cĩ 6 chân. – Khơng cĩ cánh, khơng cĩ râu. – Cĩ b ph n mi ng bi n đ i đ cĩ th chích đư c g i là đ u gi gm cĩ: + 1 h kh u phía b ng hình qu da cĩ nhi u gai h ư ng v sau. + 2 càng phía l ưng hình k p hay mĩc. + 2 xúc bi n hình chùy đĩng vai trị che ch nm hai bên. B. PHÂN LO I B Ve mị chia ra làm 2 nhĩm: – Nhĩm hút máu g m cĩ các h Ixodidae, Argasidae và Trombiculidae. – Nhĩm s ng da, ch yu cĩ h Sarcoptidae. 1. H Ixodidae th ư ng g i là ve c ng, cĩ nh ng đ c đim sau đây: – Ve tr ư ng thành, c ơ th là m t kh i: đ u, ng c, b ng khơng phân chia. – B ph n mi ng g i là đ u gi . – ð u gi cĩ 1 ph n nhơ ra hình qu da, cĩ nhi u gai m c ng ư c, cĩ 2 càng khơng di đ ng và 2 xúc bi n. – Trên thân ve cĩ nh ng vùng l p kitin dày lên thành t ng t ng g i là khiên (mai). Ve cái cĩ khiên l ưng nh , khơng cĩ khiên bng. Ve đ c cĩ khiên b ng và khiên l ưng r ng che h t l ưng. – Mt b ng ve cĩ l sinh d c phía tr ư c và h u mơn phía d ư i. – L th hai bên g c chân th tư. – Chân g m nhi u đ t, ngĩn chân cu i cùng cĩ mĩng và c gai bám. đơi chân th nh t cĩ b ph n cĩ ch c n ăng nh ư c ơ quan kh ư u giác. – Trong h này ta h c các gi ng sau đây: Ixodes, Rhipicephalus, Dermacentor mà ta phân bi t nh nh ng đ c đim sau đây: – Rãnh b c h u mơn phía tr ư c h u mơn, đ u gi dài: Ixodes. – Rãnh b c h u mơn phía sau h u mơn, ch y ng n, chân đ u gi hình 6 gĩc: Rhipicephalus. – Rãnh b c h u mơn phía sau h u mơn, ch y ng n, chân đ u gi hình ch nh t, h u mơn g lên, chân file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 173 of 218 ch y khơng gĩc c nh: Dermacentor. 2. H Argasidae cịn g i là ve m m, cĩ nh ng đ c đim sau đây: – Khơng cĩ mai lưng. – ð u gi nm mt b ng, khơng nhơ ra ngồi. – ð t chân cu i cùng ch cĩ 2 mĩng. – Trong h này cĩ 2 gi ng chính: + Argas, thân d p, cĩ m t l n phân chia rõ r t gi a m t l ưng và m t b ng. + Ornithodorus, thân to và dày, khơng cĩ l n phân chia rõ r t gi a m t l ưng và m t b ng. 3. H Mị (H Trombiculidae) – H Trombiculidae cĩ l th phía tr ư c thân. – Ch u trùng Trombicula hút máu và cĩ th truy n b nh. – u trùng r t nh (đ 200µm) cĩ màu đ ho c màu vàng, thân cĩ nhi u lơng t ơ. – Cĩ đ u gi . – Cĩ khiên lưng. – Cĩ 3 c p chân, đ t cu i cĩ 3 mĩng. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 174 of 218 – Con tr ư ng thành: 1µm, cĩ hình dáng t ươ ng t nh ư chi c đàn ghi ta v i 8 chân, thân cĩ nhi u lơng h ơn d ng u trùng, s ng t do và hút nh a cây. 4. M t (Dermanyssus gallinae) – Th ư ng ký sinh gà, g i là m t gà. – Thân cĩ hình qu lê, màu tr ng ho c màu đ tùy theo s thay đ i c a máu trong thân. – ð u gi cĩ hình kim, xúc bi n cĩ kh p c đ ng đư c. – Cĩ th truy n b nh toi gà và b nh viêm màng não cho ng ư i và ng a. 5. H Sarcoptidae Ph bi n và ký sinh cĩ Sarcoptes scabiei gây b nh gh ng a. – Cái gh tr ư ng thành: + Thân hình b u d c, l ưng g . + Kích th ư c: con cái: 300 – 400µm, con đ c 200–250µm. + Màu vàng nh t. + Mi ng r t ng n, khơng cĩ m t. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 175 of 218 + Khơng cĩ l th và th qua da m ng. + Cĩ 4 c p chân: * Con cái: c p chân th 4 t n cùng b ng lơng t ơ. * Con đ c: c p chân th 4 t n cùng b ng m t ng hút. – u trùng: gi ng con tr ư ng thành, nh ưng cĩ 3 c p chân. LP CƠN TRÙNG A. ð C ðIM C A L P CƠN TRÙNG – Cơn trùng là nh ng ti t túc cĩ râu. – Sng trên m t đ t hay trên khơng. – Cĩ 3 c p chân. – Thân chia làm 3 ph n rõ r t: đ u, ng c và b ng. – ð u cĩ m t, râu và các b ph n mi ng (1 mơi trên, 2 hàm trên, 2 hàm d ư i và 1 mơi d ư i và cĩ thêm xúc bi n). Ngồi ra, mt s lo i cơn trùng, cịn cĩ nh ng ch i b ng giác t xu t phát t yt h u: th ư ng y t h u dính vào mơi trên, h yt h u ch a đ ng ng n ư c b t. Tt c cơn trùng ký sinh đ u cĩ b ph n mi ng ki u chích hay hút. – Ng c cĩ 3 đ t, m i đ t cĩ m t c p chân. Hai đ t cu i cĩ th cĩ m t hay hai c p cánh. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 176 of 218 – Bng th ư ng r t n nang và trung bình cĩ t 8 đ n 9 đ t. B. PHÂN LO I L P CƠN TRÙNG Nh ng cơn trùng ký sinh ng ư i thu c 4 b sau đây: – B Diptera: cĩ 2 cánh th màng (ru i, mu i). – B Anoplura: khơng cĩ cánh. – B Hemiptera: cĩ 4 cánh. – B Siphonaptera: khơng cĩ cánh. B Diptera và b Siphonaptera cĩ chu k ỳ bi n thái hồn tồn (hình th ca u trùng khác h n con tr ư ng thành). B Hemiptera và b Anoplura cĩ chu k ỳ bi n thái khơng hồn tồn (hình th ca u trùng g n gi ng con tr ư ng thành). 1. B Diptera chia làm 2 b ph da vào s đ t c a râu: – B ph Tiêm giác (Nematocera) : râu dài, cĩ trên 3 đ t. – B ph ðon giác (Brachycera) : râu ng n, cĩ d ư i 3 đ t. 1.1. B ph Tiêm giác (Nematocera) a) Mu i tr ư ng thành – Mu i cĩ t m quan tr ng nh t v ph ươ ng di n y h c và cĩ nh ng đ c đim sau đây: + ð u mu i cĩ hình c u, mang 2 m t kép, vịi, xúc bi n và râu. + Vịi ki u chích, g m cĩ: mơi d ư i và mơi trên r t n nang u n cong l i t o thành m t cái vịi, cịn hàm trên và hàm d ư i bi n thành nh ng trâm bén nh n cĩ th xuyên th ng da. + Xúc bi n: hai bên c a vịi, cĩ ch c n ăng xúc giác. Xúc bi n khác nhau tùy theo gi ng và lồi mu i nên dùng đ đ nh lo i. + Râu c a con đ c và con cái khác nhau: râu c a con đ c cĩ nhi u lơng và r m, râu c a con cái th ưa và ng n. + Ng c mu i g m 3 đ t, m i đ t mang m t đơi chân, đ t gi a mang thêm đơi cánh. + Cánh mu i cĩ các đư ng s ng d c và đư ng sĩng ch ch costa. Trên cánh cĩ v y, v y t o nên ri m cánh. Nh ng đư ng s ng trên cánh mu i và hình th vy trên các đư ng s ng cĩ giá tr trong đ nh lo i mu i. + B ng cĩ 9 đ t, đ t cu i là b ph n sinh d c. Gi a các đ t b ng cĩ các b ăng màu do v y t o nên. + Chân r t dài và m nh, g m nhi u đ t: đ t háng, đùi, càng và bàn. Bàn chân cĩ 5 đ t, t n cùng b ng vu t. MU I CÁI – MT L ƯNG – Cĩ 4 gi ng chính: Anopheles, Culex, Aedes và Mansonia . Phân bi t 4 gi ng này d a vào đ c đim c a mu i tr ư ng thành, u trùng và tr ng. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 177 of 218 ch y file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 178 of 218 b) u trùng (B gy) – u trùng khơng cĩ chân, dài, cĩ nh ng chùm lơng t a ngang, x p đ t đ i x ng d c theo thân. – u trùng cĩ 4 giai đon, hình th gi ng nhau, ch khác nhau v kích th ư c, u trùng giai đon 4 cĩ chi u dài đ 1cm. – ð u h ơi d t, cĩ m t kép, râu r m, mi ng nhai đư c. – Ng c, b ng c ũng cĩ nhi u lơng. Hai đ t b ng cu i bi t hĩa thành b ph n th : 2 l th Anopheles ; ng th Culex, Aedes và Mansonia . file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 179 of 218 c) Tr ng – Hình th ca tr ng tùy t ng lo i mu i. – Tr ng c a Anopheles: hình b u d c, r i r c, cĩ phao 2 bên. – Tr ng c a Aedes: hình thoi, r i r c. – Tr ng c a Culex: hình thoi, k t thành bè. – Tr ng c a Mansonia: hình thoi, cĩ gai 1 đ u, dính thành chùm. ð C ðIM PHÂN BI T Anopheles spp – Aedes spp – Culex spp – Mansonia spp file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 180 of 218 ð c đim Anopheles Culex Aedes Mansonia Mu i Xúc bi n Dài b ng vịi, Dài h ơn vịi Gi ng nh ư Gi ng nh ư tr ư ng hàm phình to cu i con đ c, ng n Culex, nh ưng Culex. thành con đ c, hơn vịi con gi a các đ t thuơn con cái. cái. chân cĩ nh ng khoang tr ng. Cánh Th ư ng cĩ đ m Khơng cĩ đ m. Khơng cĩ Khơng cĩ đ m, đ m. cĩ v y r ng. Màu s c Màu nâu, vàng Ng c l ưng, Cĩ màu vàng nâu ho c nâu chân và thân cĩ rơm, ng c, chân sm. nh ng đ m và thân cĩ ho c khoanh nh ng đ m màu tr ng, đen. tr ng. Tư th đ u Ch ch (xiên) v i Song song v i Song song v i Song song v i đim t a. đim t a. đim t a. đim t a. ð t chĩt c a Trịn. Trịn. Nh n. bng u trùng B ph n hơ Cĩ 2 l th . ng th dài và ng th ng n ng th tn hp đ t hp. và r ng. cùng b ng gai th 8 c a nh n, c m vào bng r cây. Tư th dư i Nm ngang v i Nm ch ch v i Nm ch ch v i Cm vào r cây nư c mt n ư c. mt n ư c. mt n ư c. th y sinh. Tr ng Hình thoi, riêng Hình tr , mt Hình thoi, riêng Hình thoi, cĩ gai r và cĩ phao đ u h ơi nh n r khơng cĩ mt đ u, dính hai bên hơng. và k t thành bè phao. thành chùm và ni trên m t cm vào m t nư c. dư i lá cây. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 181 of 218 1.2. B ph ðon giác (Brachycera) – Bao g m các lo i ru i chích hút máu và khơng hút máu. – Râu ng n, 2 cánh r ng, chân ng n và n nang. a) Ru i nhà (Musca domestica) – Con tr ư ng thành: + Dài t 6 – 7µm, cĩ thân màu đen xám, b ng màu vàng x n. + ð u hình bán c u cĩ 2 m t kép, c p m t con đ c giáp li n nhau, cịn c p m t con cái cách xa nhau. + Phía tr ư c đ u cĩ râu ng n 3 đ t, cĩ xúc bi n hàm và vịi. + Vịi thu c ki u li m, đ u vịi xoè ra, n ơi đây cĩ 2 phi n ch a nhi u ng hút nh cĩ th hút các d ch hu c ơ. + Ng c g m 3 đ t, mang 2 cánh và 6 chân, cánh ru i trong su t. + B ng ru i đ c g m 8 đ t, b ng ru i cái cĩ đ t cu i tr thành b ph n sinh d c. B ph n sinh d c ca ru i cái th ư ng b co n vào phía trong, khi m i đ mi th y rõ. – u trùng ru i (giịi): + Màu tr ng ngà, khơng cĩ lơng, khơng cĩ chân, đ u nh n, đuơi b u, thân cĩ vân, g m nhi u đ t. + Mi ng cĩ 2 mĩc, l th phía tr ư c cĩ hình ngĩn tay, l th phía đuơi cĩ hình d ng khác nhau tùy file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 182 of 218 theo gi ng. b) Ru i trâu (Tabanus sp) – Ru i cĩ thân hình l n, kích th ư c 1,5 – 2cm. – Tồn thân đư c ph bng lơng m n, ng c đen cĩ v ch vàng, b ng màu vàng. – ð u to, m t to, b ph n mi ng ki u chích, râu d th y. Con đ c cĩ 2 m t sát nhau, con cái 2 m t cách xa nhau. – Vịi r ng, chúc xu ng d ư i. – Cánh trong su t, ho c cĩ màu h ơi nâu, cĩ vân. Khi ngh , cánh c p xu ng sát thân. 2. B Aphnaptera 2.1. ð c đim chung – Cĩ thân d p theo chi u d c, kích th ư c t 1 – 5µm, cánh teo l i và hai chân sau n nang. – Cĩ mi ng ki u chích. – B chét tr ư ng thành màu vàng, kích th ư c 1 – 6µm, đ u hình b u d c, đ u dính li n v i ng c. – ð u cĩ m t đơ n, râu, xúc bi n mơi cĩ 4 đ t. – Ph n d ư i đ u c a m t s gi ng cĩ nh ng lơng nh n, c ng, to và x p thành hình r ăng l ư c, nên đư c gi là l ư c. – Ng c g m 3 đ t, m i đ t mang 1 đơi chân. ðơi chân th 3 to, kh e và dài dùng đ nh y. L ưng đ t ng c 1 đơi khi cĩ mang l ư c. – Bng g m 10 đ t. ð t 8, 9 dính v i nhau và mang b ph n sinh d c. Con đ c cĩ rãnh sinh d c đ t cu i, con cái cĩ túi ch a tinh hình mĩc áo phía đuơi. ð t th 10 ch a h u mơn và 1 c ơ quan c m giác. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 183 of 218 2.2. Phân lo i b chét Phân lo i b chét d a vào lơng và l ư c: a) B chét khơng l ư c – Pulex irritans: 1 lơng tr ư c m t phía d ư i m t và 1 lơng sau đ u. – Xenopsylla cheopis: lơng tr ư c m t ngang v i m t, lơng sau đ u nhi u và x p thành hình ch V. b) B chét cĩ 1 l ư c Nosopsyllus fasciatus cĩ m t l ư c ng c (l ư c gáy). file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 184 of 218 c) B chét cĩ 2 l ư c Ctenocephalides canis và Ctenocephalides felix cĩ hai l ư c, m t đ u, g n mi ng (l ư c má) và m t ng c (l ư c gáy). file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 185 of 218 3. B Anoplura Gm nh ng cơn trùng dài t 2 – 3µm, khơng cĩ cánh, chân n nang, t n cùng b ng nh ng mĩng cong to bám vào da, thân d p theo chi u ngang, cĩ b ph n mi ng ki u chích. 3.1. Chí (ch y) (Pediculus humanus) a) Con tr ư ng thành – Sng ký sinh ng ư i, th ư ng tĩc (var capitis) , hay bám vào qu n áo (var corporis) . file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 186 of 218 – Thân dài, d t theo chi u l ưng – bng, dài 2 – 4mm. – Cĩ màu xám ho c nâu. – ð u tách riêng v i ph n ng c và g m 2 m t đơ n, 2 râu cĩ 5 đ t. – Vịi ng n khơng trơng th y vì th t vào trong đ u. – Ng c cĩ 3 đ t nh ưng khơng phân bi t rõ ràng, gi a ng c cĩ 2 l th , ng c mang 6 chân. – Bng cĩ 9 đ t, t đ t 1 đ n đ t 6, m i đ t cĩ 1 c p l th 2 bên thân. Nh ng đ t cu i c a b ng cĩ b ph n sinh d c: + Con đ c th ư ng cu i b ng h ơi nh n, cĩ m t gai to nhơ ra ngồi + Con cái cu i b ng cĩ 2 thùy, cĩ m t l sinh d c. b) Tr ng Tr ng hình b u d c, dài 0,8µm, cĩ n p v i 1 hàng t bào. 3.2. R n (Phthirus pubis) – Con tr ư ng thành dài 1,5 – 2µm. Thân ng n, ng c r t r ng, b ngang c a ng c to h ơn b ng và ng c bng khơng phân chia rõ r t. B ng ng n và ch cĩ 5 đ t. – ð u t ươ ng đ i ng n, n m th t trong lõm c a ng c. – Chân to m p, cĩ mĩng dài, to cong l i đ u nên bám r t ch c vào n ơi ký sinh. 4. B Hemiptera Gm nh ng cơn trùng 4 cánh nh ưng cánh cĩ th b thối hĩa và m t đi. Trong b này, ta ch hc r p (Cimex lectularius ): hút máu, th ư ng s ng các khe đ g và r p cĩ cánh ( Triatoma sp ). 4.1. R p (Cimex lectularius) – Rp màu nâu s m, dài đ 3 – 6mm. – Thân m p b ngang, l ưng và b ng d t, khơng cĩ cánh. – ð u nh , dt, hình n ăm gĩc, th t vào trong m t lõm c a ng c và cĩ 2 m t l i và mang 2 râu cĩ 5 đ t. – Ng c g m 3 đ t, m i đ t mang 1 đơi chân. Ng c gi a cĩ m t c p cánh r t thơ s ơ, cĩ hình b u d c. – Bng hình b u d c, cĩ 11 đ t, ch th y rõ 8 đ t, nh ng đ t cu i cùng thành b ph n sinh d c ngồi. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 187 of 218 4.2. R p cĩ cánh (Triatoma sp) – Cĩ kích th ư c to. – Rp cĩ màu nâu đ m, ánh vàng đ ng c, cánh và 2 bên b ng. – ð u dài và h p, cĩ m t đơi m t kép l i lên, 2 m t đơ n, râu cĩ 4 đ t, vịi m nh, g p v phía b ng. – Thân h p, d p, cĩ mang cánh. Chân dài cĩ 3 đ t. CÂU H I L Ư NG GIÁ 1. Anh (ch ) mơ t hình th chung c a ti t túc. 2. Nêu nh ng đim khác bi t gi a ti t túc l p cơn trùng và l p nh n. 3. Anh (ch ) nh n d ng ve d a vào nh ng đ c đim nào? Ve c ng khác ve m m đim nào? 4. Mơ t hình th ca cái gh . 5. Mơ t hình th ca mu i. 6. Nêu các đim gi ng và khác nhau c a mu i Anopheles, Culex, Aedes và Mansonia . 7. Phân bi t u trùng (b gy) c a Anopheles, Culex, Aedes và Mansonia . 8. So sánh tr ng c a Anopheles và Aedes , tr ng c a Culex và Mansonia: gi ng và khác nhau đim nào? 9. Mơ t cu t o c ơ bn c a lồi ru i. Ru i khác mu i đim nào? 10. Mơ t b chét tr ư ng thành. 11. Phân bi t b chét chu t, b chét ng ư i và b chét chĩ, mèo. 12. Chí khác v i r n đim nào? file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 188 of 218 Bài 32 CH N ðỐN VI N M NGỒI DA 1. M M B NH: Nm s i 1.1. Microsporum cĩ kho ng 15 lo i: Microsporum canis, Microsporum audouinii, Microsporum gypseum, Microsporum ferrigineu, 1.2. Epidermophyton ch cĩ m t lo i: Epidermophyton floccosum . 1.3. Trichop hyton cĩ kho ng 21 lo i: Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes, Trichophyton concentrium, Trichophyton violaceum, Trichophyton tonsurans, Trichophyton verrucosum, 2. B NH PH M – Da: c o da ph n ngo i vi sang th ươ ng. – Mĩng: c o ph n lùi xùi nh ư bơng c i d ư i mĩng. – Tĩc: ch n nh ng s i tĩc x p, m t màu, d gãy ho c nh ng s i tĩc phát hu ỳnh quang d ư i ánh sáng đèn Wood. 3. KH O SÁT TR C TI P Bnh ph m d m vào KOH 20%, kh o sát d ư i kính hi n vi. 3.1. M u da, mĩng: trên n n t bào bi u bì c a da và mĩng cĩ nh ng s i t ơ nm phân nhánh, phân vách, đơi khi s i t ơ nm đ t thành t ng đon ng n. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 189 of 218 3.2. M u tĩc: cĩ th gp 5 ki u tĩc nhi m n m và đư c chia làm hai nhĩm chính: a) Nhĩm phát n i ngo i – Ki u Microsporum: bao quanh s i tĩc là m t l p nhi u bào t trịn đư ng kính kho ng 2mm, x p đ u đ n, bên trong s i tĩc là s i t ơ nm. – Ki u gi ng Microsporum: bao quanh s i tĩc là các bào t đư ng kính (d) b ng 3 – 4µm, x p khơng đ u, đơi khi r i r c thành chu i, bên trong s i tĩc cĩ s i t ơ nm. – Ki u Microsporum bào t ln: gi ng nh ư ki u Microsporum nh ưng bào t ln d = 5 – 6µm. b) Nhĩm phát n i – Ki u phát n i: bên trong s i tĩc ch a đ y các bào t trịn, d = 3 – 4µm. – Ki u lõm chén: bên trong s i tĩc cĩ các s i t ơ nm cĩ th đ t thành đon ng n, khi h ơ nĩng bên trong si tĩc cĩ nhi u b t khí. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 190 of 218 3. C Y N M Bnh ph m đư c c y lên mơi tr ư ng Sabouraud cĩ chloramphenicol và Cycloheximide (mi b nh nhân cy 3 – 4 ng). Mt th i gian sau vi n m s mc thành khu n l c n m (7 – 10 ngày – 1 tháng – 1,5 tháng). Da vào đ c đim, màu s c, t c đ mc và hình th ca n m cùng các xét nghi m khác đ đ nh danh n m. – Cy lên mơi tr ư ng c ơm ngu i đ phân bi t Microsporum canis v i Microsporum gypseum (Microsporum canis m c m nh). – Cy lên mơi tr ư ng urê; mơi tr ư ng th ch khoai đư ng và th nghi m xuyên tĩc đ phân bi t hai lo i vi n m Trichophyton rubrum và Trichophyton mentagrophytes . + Mơi tr ư ng urê: trong vịng 7 ngày. Trichophyton mentagrophytes: (+) mơi tr ư ng đ i màu đ . Trichophyton rubrum: (–) mơi tr ư ng khơng đ i màu. + Th ch khoai đư ng: Trichophyton mentagrophytes: khơng sinh s c t . Trichophyton rubrum: sinh s c t đ nho. + Th nghi m xuyên tĩc: quan sát l a c y sau 10 ngày Trichophyton mentagrophytes: xuyên tĩc (+): vi n m ăn th ng s i tĩc. Trichophyton rubrum: xuyên tĩc (–). file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 191 of 218 – Các lo i Trichophyton: c y lên mơi tr ư ng Trichophyton 1 – 7 ngày đ đ nh danh t ng lo i n m. – ð c đim khu n l c n m và hình th quan sát d ư i kính hi n vi c a m t s vi n m th ư ng g p: + Trichophyton rubrum: * Khu n l c n m nhuy n nh ư b t, cĩ s c t đ nho. * Hình th quan sát d ư i kính hi n vi: s i t ơ nm m nh, hai bên cĩ các bào t đính nh hình gi t n ư c, đơi khi cĩ bào t đính l n. + Trichophyton mentagrophytes: * Khu n l c n m nhuy n nh ư b t hay m ư t nh ư nhung, cĩ s c t màu kem, đơi khi đ . * Hình th quan sát d ư i kính hi n vi: s i t ơ nm m nh, đơi khi cĩ nh ng s i xo n, d c hai bên nhánh nm cĩ bào t đính nh , trịn, đơi khi cĩ bào t đính l n vách nh n. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 192 of 218 + Trichophyton schoenleinii: * Khu n l c n m nh ư sáp, g cao và cĩ nhi u n p nh ăn. * Hình th quan sát d ư i kính hi n vi: ch th y s i t ơ nm cĩ vách ng ăn, khơng th y bào t . + Microsporum audouinii: * Khu n l c n m m ư t nh ư nhung, s c t màu h ng nh t. * S i t ơ nm cong queo, nhi u bào t bao dày, cĩ th cĩ s i t ơ nm hình v t, hi m khi cĩ bào t đính ln. + Microsporum canis: * Khu n l c n m m ư t nh ư nhung, s c t cam, m c r t t t trên mơi tr ư ng c ơm. * Hình th quan sát d ư i kính hi n vi: nhi u bào t đính l n hình thoi, vách dày, cĩ gai, bào t cĩ 5 – 8 vách ng ăn. + Microsporum gypseum: * Khu n l c n m nhuy n nh ư bt, s c t vàng, nâu nh t. * Hình th quan sát d ư i kính hi n vi: nhi u bào t đính l n hình thoi, vách m ng, cĩ gai, 5 – 8 vách ng ăn, ngồi ra cịn cĩ bào t đính nh hình qu lê. + Epidermophyton floccosum: * Khu n l c n m nhuy n nh ư b t, s c t vàng – xanh lá cây nh t. * Nhi u bào t đính l n hình chùy, 3 – 4 vách ng ăn, th ư ng dính chùm 2 – 3 cái. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 193 of 218 CÂU H I L Ư NG GIÁ 1. Mơ t hình nh hi n vi c a vi n m trong m u da. 2. Mơ t hình nh hi n vi c a vi n m trong m u tĩc. 3. Nêu đ c đim đ phân bi t vi n m gây b nh lang ben và vi n m ngồi da trong m u da. 4. Nêu đ c đim đ phân bi t vi n m gây b nh tr ng tĩc đen và vi n m ngồi da trong m u tĩc. 5. Mơ t hi n t ư ng phát n i và phát ngo i. 6. Ch n đốn phân bi t vi n m: Trichophyton rubrum và Trichophyton mentagrophytes. Bài 33 CH N ðỐN VI N M NGO I BIÊN 1. LANG BEN (Tinea versicolor) Tên m m b nh: Pityrosporum orbiculare a) B nh ph m – Chi u sáng đèn Wood, vùng da cĩ vi n m s phát hu ỳnh quang màu vàng nh t. – Co v y da cho r t vào h p Petri, trên lam kính, ho c gi y tr ng khơ, s ch. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 194 of 218 – Cĩ th dùng b ăng keo trong dán lên vùng da lang ben d ng bong v y. b) Kh o sát tr c ti p – Vy da d m vào trong KOH 20%. – Băng keo trong dán lên lam kính. – Làm ph t ư t v i dung d ch KOH 20% và quan sát d ư i kính hi n vi, ta th y n m hi n ra thành t ng đám nh gm cĩ s i t ơ nm và t bào h t men. S i t ơ nm ng n và cong, đư ng kính kho ng 3µm, phân nhánh thành hình ch S, V hay Y; t bào h t men trịn đư ng kính 3 – 8µm x p thành đám 10 – 30 t bào. 2. TR NG TĨC ðEN (Black piedra) Tên m m b nh: Piedraia hortai. a) B nh ph m Nh nh ng s i tĩc cĩ nh ng h t đen nh cng bám ch t lên s i tĩc b) Kh o sát tr c ti p – Làm ph t ư t: c t tĩc thành đon ng n 1 – 1,5cm, d m vào KOH 20% đem kh o sát d ư i kính hi n vi th y nh ng h t nh đư c c u t o b i nh ng s i t ơ nm màu nâu đư ng kính b ng 4 – 8 µm, vách dày, vách ng ăn g n nhau. Các s i t ơ nm đan k t v i nhau thành 1 bao, bên trong là nh ng túi trịn, đư ng kính 30 – 60µm, bên trong túi trịn ch a 2 – 8 bào t túi hình qu chu i, dài 13 – 31µm, m i đ u cĩ 1 s i dây nh (roi). CÂU H I L Ư NG GIÁ 1. Vi t tên n m lang ben và tr ng tĩc đen. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 195 of 218 2. Mơ t hình nh d ư i kính hi n vi c a n m lang ben mu da. 3. Mơ t hình nh d ư i kính hi n vi c a tr ng tĩc đen trên m u tĩc. Bài 34 CH N ðỐN VI N M CANDIDA 1. M M B NH Cĩ 8 đ n 9 lo i Candida cĩ kh năng gây b nh nh ưng trên 95% tr ư ng h p là do Candida albicans. 2. B NH PH M – Rt đa d ng, tùy theo d ng b nh mà ta cĩ nh ng b nh ph m khác nhau: m ng tr ng trong mi ng, đàm, da, mĩng, d ch âm đ o, n ư c ti u, phân, máu, sinh thi t các c ơ quan. – Bnh ph m l y xong ph i g i đ n phịng xét nghi m ngay trong vịng 24 gi . 3. KH O SÁT TR C TI P – Dch âm đ o, m ng tr ng trong mi ng, đàm, c n l ng n ư c ti u, kh o sát v i NaCl 0,85% ho c ph t lên lam nhu m Gram. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 196 of 218 – Da, mĩng, sinh thi t kh o sát v i KOH 20%. – Các m u sinh thi t: sau khi l y đư c b vào dung d ch c đ nh, x lý theo ph ươ ng pháp mơ h c r i đem nhu m Hematoxyline và Eosin (HE) ho c nhu m Periodic Acid Schiff (PAS). – Khi kh o sát các lo i b nh ph m d ư i kính hi n vi th y nhi u t bào h t men và s i t ơ nm gi . 4. C Y N M – Các lo i b nh ph m c y vào mơi tr ư ng Sabouraud + Chloramphecol 25 OC. – Mu máu: c y vào mơi tr ư ng BHI 37 oC trong 10 ngày. Sau đĩ c y chuy n sang Sabouraud + Chloramphenicol. Khu n l c n m Candida sp cĩ màu tr ng nhão. 4.1. ð nh danh Candida albicans a) Th nghi m sinh ng m m (Serum test) Trong m t ng nghi m cĩ ch a s n 0,5 – 1ml huy t thanh ng ư i hay th , hịa tan m t ít khu n l c n m ho c b nh ph m vào huy t thanh, 37 oC trong 4 gi . Ly m t gi t huy t thanh nh lên lam kính, kh o sát d ư i kính hi n vi. – Nu th y cĩ ng m m: Candida albicans. – Nu th y khơng cĩ ng m m: đĩ là các lo i Candida khác. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 197 of 218 b) Th nghi m tìm bào t bao dày (Chlamydospore) Cy vi n m lên th ch b t b p, th ch khoai tây – cà r t – mt theo k thu t Dalmau. – Quy trình k thu t: + Dùng kim c y l y n m t mơi tr ư ng Sabouraud. + V ch sâu vào trong th ch hai đư ng song song, dài 1,5cm. + ð t kim c y r i v ch đư ng zic–zac lên m t th ch. + ð y lá kính lên đư ng c y. + nhi t đ phịng 48 – 96 gi , kh o sát kính hi n vi. – Kt qu : + N u th y t bào men, s i t ơ nm gi , bào t bao dày: Candida albicans. + N u th y t bào men và s i t ơ nm gi : đĩ là Candida sp khác. + N u th y t bào men: khơng ph i Candida sp mà là m t lo i n m men khác. 4.2. ð nh tên các lo i Candida sp khác a) C y lên mơi tr ư ng Sabouraud l ng – Hịa tan m t ít n m vào ng Sabouraud l ng. – nhi t đ phịng t 1–3 ngày. – Nu th y n m m c thành l p váng trên m t mơi tr ư ng, đĩ là Candida krusei ho c Candida tropicali s. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 198 of 218 – Nu n m m c thành c ăn đáy ng nghi m, đĩ là các lo i Candida khác. b) Th nghi m lên men đư ng – Dùng 4 ng nghi m cĩ pepton l ng, ch t ch th màu tím Bromocresol purple (BCP), ng Durham. – Cho vào m i ng m t lo i đư ng: Glucose, maltose, saccharose, lactose. – Cy n m vào 4 ng nghi m nĩi trên. – ð thêm h n h p d u parafin–vaselin lên trên đ to điu ki n k khí. – 37 0C trong 10 ngày. – Khi lên men, n m s bi n đư ng thành acid và h ơi. Acid làm màu tím c a BCP chuy n sang màu vàng. H ơi n u đư c sinh ra s bay lên làm h mc n ư c trong ng Durham. c) Th nghi m đ ng hĩa đư ng – Cy n m vào mơi tr ư ng đ ng hĩa. – Khi mơi tr ư ng đơng thì đ t lên m t th ch các đĩ a gi y cĩ t m đư ng glucose, maltose, saccharose , lactose, galactose, raffinose. – nhi t đ phịng trong 2 ngày. – ð ng hĩa lo i đư ng nào, n m s mc quanh đĩ a đư ng đĩ. d) Th nghi m đ ng hĩa Nitrate Quy trình c ũng gi ng nh ư đ ng hĩa đư ng. Ch khác là khi mơi tr ư ng đơng thì đ t lên m t th ch đĩ a KNO 3. Bng tĩm t t các đ c đim đ đ nh danh m t s lo i Candida sp . th ư ng g p 5. Ý NGH ĨA VI C TÌM TH Y CANDIDA TRONG B NH PH M – Nu b nh ph m cĩ tính t p nhi m nh ư niêm m c mi ng, d ch âm đ o, đàm, phân: ch cĩ ý ngh ĩa b nh khi kh o sát tr c ti p th y nhi u s i t ơ nm gi và t bào men. ð i v i các lo i b nh ph m này kh o sát tr c ti p quan tr ng h ơn c y. – Nu b nh ph m là máu, d ch não t y, t y x ươ ng, m t áp xe, kh o sát tr c ti p hay c y tìm th y Candida đ u cĩ ý ngh ĩa ch n đốn. Candida sp trong b nh ph m. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 199 of 218 CÂU H I L Ư NG GIÁ 1. Mơ t hình nh hi n vi c a vi n m Candida sp. trong b nh ph m khi soi t ươ i, nhu m Gram. 2. Mơ t k thu t tìm bào t bao dày. 3. Trình bày quy trình đ nh danh vi n m Candida albicans . 4. Nêu ý ngh ĩa c a vi c tìm th y vi n m Candida sp. trong m u đàm, d ch não t y. Bài 35 CH N ðỐN VI N M ASPERGILLUS 1. M M B NH Do các lo i vi n m Aspergillus sp. Ví d : A. fumigatus; A. nidulans; A. flavus; A. niger; A. terreus. 2. B NH PH M file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 200 of 218 Tùy th bnh ta cĩ nhi u d ng b nh ph m: đàm, giác m c, da tai, m tai, sinh thi t ph i ho c sinh thi t các c ơ quan, 3. KH O SÁT TR C TI P – ðàm: nhu m Gram, nhu m kháng acid, soi t ươ i v i KOH 20%. – M: soi t ươ i v i NaCl 0,85%, nhu m Gram. – Giác m c: soi t ươ i v i NaCl 0,85% (vơ trùng). – Da tai: soi t ươ i v i KOH 20%. – Sinh thi t các c ơ quan: x lý theo ph ươ ng pháp mơ h c nhu m Hematoxyline và Eosin (HE), Perodic Acid Schiff (PAS) ho c Gomori. Trên t t c các lo i b nh ph m th y cĩ nhi u s i t ơ nm d = 4 – 5µm, phân nhánh, phân vách, khi phân nhánh, nhánh ph to v i nhánh chính gĩc 45 O, đơi khi th y đ u bào đài, các ti u bào đài và bào t . 4. C Y N M Bnh ph m đư c c y trong mơi tr ư ng Sabouraud cĩ hay khơng cĩ Chloramphenicol 37 OC và nhi t đ phịng thí nghi m. Sau 3 – 4 ngày vi n m s mc thành khu n l c, c y chuy n sang mơi tr ư ng đ c bi t đ cy vi n m Aspergillus đĩ là mơi tr ư ng Czapek. Khu n l c n m s phát tri n và m i lo i s cĩ đ c đim khác nhau d a vào đĩ đ đ nh danh. Trong ch n đốn b nh vi n m Aspergillus nhi t đ cy quan tr ng đ phân bi t vi n m Aspergillus gây bnh v i Aspergillus ho i sinh. Tc đ mc Nhi t đ Aspergillus ho i sinh Aspergillus gây b nh 37 oC Ch m Nhanh Nhi t đ phịng Nhanh Ch m file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 201 of 218 CÂU H I L Ư NG GIÁ 1. Mơ t hình nh vi n m Aspergillus sp . trong m u đàm và giác m c d ư i kính hi n vi. 2. Mơ t hình nh c a vi n m Aspergillus sp. trong mơi tr ư ng c y. Bài 36 CH N ðỐN VI N M CRYPTOCOCCUS 1. M M B NH: Cryptococcus neoformans 2. B NH PH M Th ư ng là d ch não t y, ngồi ra cĩ th là đàm, ch t hút t ph qu n, sinh thi t c ơ quan ho c b ư u. 3. QUAN SÁT TR C TI P – Quan sát v i m c tàu: hịa tan m t gi t d ch não t y ho c m t gi t b nh ph m khác v i m t gi t m c Tàu r i đem kh o sát d ư i kính hi n vi, ta nhìn th y nh ng t bào men d = 5 – 20µm, chung quanh cĩ m t bao dày sáng đư ng kính b ng 20 –40 µm. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 202 of 218 – Các m u sinh thi t đư c x lý theo ph ươ ng pháp mơ h c; nhu m HE ho c PAS d ư i kính hi n vi th y t bào men và nang. 4. C Y N M Bnh ph m c y lên mơi tr ư ng Sabouraud + Chloramphenicol, 37 OC và 25 OC. Sau hai đ n ba ngày vi nm m c to thành khu n l c nhão, màu vàng nâu nh t, kh o sát l a c y d ư i kính hi n vi th y nhi u t bào men cĩ nang. 5. GÂY NHI M CHO THÚ NUƠI PHỊNG XÉT NGHI M Chích b nh ph m ho c l a c y vào não hay màng b ng c a chu t b ch. Khi chu t ch t, l y n i t ng c a chu t kh o sát tr c ti p và c y lên mơi tr ư ng Sabouraud th y l i t bào men cĩ nang. CÂU H I L Ư NG GIÁ 1. Mơ t k thu t soi d ch não t y v i m c tàu. 2. Trình bày ph ươ ng pháp đ nh danh Cryptococcus neoformans phịng xét nghi m. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 203 of 218 Bài 37 VI N M HO I SINH 1. ð I C ƯƠ NG – Vi n m ho i sinh là nhĩm n m s i ho c men cĩ nhi u trong thiên nhiên, khơng khí, cây c , nơi m th p, – ða s nm ho i sinh khơng gây b nh nh ưng m t s cĩ th gây b nh c ơ hi, gây ơ nhi m mơi tr ư ng, nhi m đ c th c ph m, – phịng xét nghi m cĩ th gp các lo i b nh ph m: giác m c, da, m ca b nh viêm ng tai ngồi, đàm. 2. HÌNH TH Hình th ca vi n m ho i sinh đư c x p lo i d a trên nh ng đ c tính hình th cu trúc n m: – Bào t (Conidium – conidia). – Bào đài (Conidiophore). – Phong bào đài (Sporangiophore). – Thân s i n m (Thallus). 2.1. Nhĩm vi n m ho i sinh d a trên đ c tính hình th bào t – Alternaria sp. – Cephalosporium sp (Acremonium sp). – Curvularia sp. – Fusarium sp. – Helminthosphorium sp. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 204 of 218 – Nigrospora sp. – Scopulariopsis sp. – Monospora sp. 2.2. Nhĩm vi n m ho i sinh d a trên đ c tính hình th bào đài – Aspergillus sp. – Cladosporium sp (Hormodendrum). – Paecilomyces sp . – Penicillium sp. – Trichoderma. 2.3. Nhĩm vi n m ho i sinh d a trên đ c tính hình th phong bào đài – Absidia sp. – Mucor sp. – Rhizopus sp. – Syncephalastrum sp. 2.4. Nhĩm vi n m ho i sinh d a trên đ c tính hình th thân s i n m – Aureobasidium pullulans. – Geotrichum sp. – Rhodotorula sp. – Streptomyces sp. 3. ð C ðIM CÁC LO I VI N M HO I SINH 3.1. Alternaria sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm ph ng nh ư nhung. – Màu xanh lá cây đ n nâu đen. – Sc t phía sau đen. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, màu nâu đen. – Bào đài khơng phân nhánh. – Bào t màu đen, cĩ nhi u vách ng ăn. 3.2. Cephalosporium sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm h ơi nh ăn, cĩ lơng t ơ. – Màu tr ng xám ho c h ng. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 205 of 218 – Khơng s c t . b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách. – Bào đài phân nhánh ho c khơng phân nhánh. – Bào t hình b u d c, dài, đơi khi phân vách 2–3 t bào. – Bào t th ư ng đ ng thành chùm đ u bào đài. 3.3. Curvularia sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư bơng. – Màu nâu s m đ n đen. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, màu nâu đen. – Bào đài khơng phân nhánh. – Bào t to, vách dày màu đen, cĩ nhi u vách ng ăn, h ơi cong. 3.4. Fusarium sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư bơng. – Màu tr ng, h ng hay màu xanh nh t. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách. – Bào đài ng n, dài, phân nhánh ho c khơng phân nhánh. – Bào t cĩ nhi u vách ng ăn, hình trái chu i hay hình l ư i li m. – Các bào t đơi khi đ ng thành chùm đ u bào đài. – ðơi khi bào t trịn hay hình b u d c đ u bào đài. 3.5. Helminthosporium sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư bơng. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 206 of 218 – Màu xám. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, màu đen. – Bào đài phân nhánh ho c khơng phân nhánh, đơi khi cĩ nút. – Bào t phân vách, b u d c, vách dày. 3.6. Nigrospora sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư len ho c bơng. – Màu tr ng đ n xám. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách. – Bào đài khơng phân nhánh, h ơi phình ra. – Bào t hình c u đen, sinh ra t đ u phình ca bào đài. Hình 37.6. Hình th cu t o 3.7. Scopulariopsis sp nm Nigrospora sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khúm nh ư b t. – Màu tr ng ho c h ng. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách. – Bào đài phân nhánh ho c khơng phân nhánh. – Bào t hình trái chanh 2 đ u h ơi nh n. – Bào t mc t bào đài, vách xù xì. 3.8. Monospora sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư bơng. – Màu tr ng. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách. – Bào đài dài, ng n, khơng phân nhánh. – Bào t hình c u, vách dày, m c ra t bào đài ng n sát v i s i t ơ nm. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 207 of 218 3.9. Aspergillus fumigatus a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm ph ng nh ư nhung, b t. – Màu xám xanh đ n xanh lá cây s m. – Sc t phía sau đen. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, phân nhánh. – Bào đài dài, đ u bào đài phình to thành b u. – Ph đ y 1 hay 2 hàng ti u bào đài. – T ti u bào đài sinh ra các bào t xp thành chu i dài. 3.10. Aspergillus niger a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm ph ng nh ư len. – Màu tr ng đ n vàng, khi già cĩ màu nâu s m ho c đen. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, phân nhánh. – Bào đài dài, đ u bào đài phình to thành b u. – Ph đ y 1 hay 2 hàng ti u bào đài. – T ti u bào đài sinh ra các bào t xp thành chu i dài. 3.11. Aspergillus flavus a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm lúc đ u cĩ màu vàng sau đ i sang màu xanh lá cây. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, phân nhánh. – Bào đài dài, đ u bào đài phình to thành b u. – Ph đ y 1 hay 2 hàng ti u bào đài. – T ti u bào đài sinh ra các bào t xp thành chu i. 3.12. Cladosporium sp (Hormodendrum) a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm ph ng ho c h ơi nhơ lên. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 208 of 218 – Màu xanh lá cây đ n đen. – Mt trái xanh lá cây đ n đen. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, phân nhánh. – Bào đài phân nhánh. – Bào t hình b u d c t o thành chu i (s i t ơ nm, bào đài, bào t : màu nâu). 3.13. Paecilomyces sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm ph ng nh ư b t đ n nhung. – Màu vàng nâu, xám, xanh tím hay tr ng. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, phân nhánh. – Bào đài phân nhánh. – Ti u bào đài cĩ hình thon dài sinh ra bào t bu d c, vách nh n, x p thành chu i. 3.14. Penicillium sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm ph ng nh ư b t. – Màu tr ng xanh đ n xanh da tr i ho c cĩ các màu khác. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, phân nhánh. – Bào đài phân nhánh, ti u bào đài x p nh ư hình bàn tay hay ch i. – T ti u bào đài sinh ra bào t trịn x p thành chu i. 3.15. Trichoderma sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư len. – Màu tr ng đ n xanh lá cây. – Sc t màu đ đ m đ n nâu s m. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm phân vách, phân nhánh. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 209 of 218 – Bào đài khơng phân nhánh, ti u bào đài m c ra t bào đài hay t nhánh n m. – T ti u bào đài m c ra các bào t đ ng thành chùm. 3.16. Mucor sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư len. – Màu tr ng đ n xám nâu hay vàng. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n v i – Si t ơ nm l n, khơng phân vách, phân nhánh. – Bào đài phình to thành túi, bên trong cĩ 1 lõi. – Ch a nhi u bào t ln vách dày, nâu đen. 3.17. Rhizopus sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư len. – Màu tr ng, xám hay nâu. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi Gi ng Mucor nh ưng d ư i chân phong bào đài cĩ c u trúc gi ng nh ư chùm r . 3.18. Absidia sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư len. – Màu tr ng đ n xám, nâu hay vàng. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 210 of 218 b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi Gi ng Mucor và Rhizopus nh ưng chùm r gi nm gi a 2 chân phong bào đài. 3.19. Syncephalastrum sp a) Khu n l c n m – Mc nhanh. – Mt khĩm nh ư len. – Màu tr ng đ n xám đ m. b) Hình th quan sát d ư i kính hi n vi – Si t ơ nm l n, phân nhánh, khơng phân vách. – Phong bào đài phình to thành túi, bên trong cĩ 1 lõi. – Bào t phong là túi nh ch a bào t xp nh ư đ t ngĩn tay. CÂU H I L Ư NG GIÁ 1. Phân bi t hình th hi n vi 3 lo i vi n m: Penicillium, Paecilomyces, Trichoderma. 2. Phân bi t hình th vi n m: Rhizopus, Mucor . PH N BA file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 211 of 218 1. DUNG D CH B O QU N (C ð NH PHÂN) 1.1. Formol 10% + Formaldehyd 40% 100ml + N ư c c t ho c NaCl 0,85% 1000ml Formol 5% + Formaldehyd 40% 50ml + N ư c c t ho c NaCl 0,85% 1000ml 1.2. F 2AM (Phenol – Formol – Alcool – Methylene blue) – Dung d ch m (dùng trong 5 n ăm): + Xanh Methylene 2g + C n ethylic 95 O 40ml + Phenol đ m đ c 8ml + Formol 10ml + N ư c c t 40ml – Dung d ch s dng: + Dung d ch m 1ml + Formol 10ml + Phenol 0,1ml + N ư c c t 89ml 1.3. Dung d ch MIF (Merthiolate Iodin Formol) MIF c đ nh t t nh t cho các lo i đơ n bào, g m 2 dung d ch: – Dung d ch m MIF: + N ư c c t 250ml + Dung d ch Merthiolate 1/1000 200ml + Formaldehyd 40% 25ml + Glycerin 5ml – Dung d ch Lugol: + Iod 5ml + Kali Iodua 10ml + N ư c c t 100ml Tr ư c khi dùng, l y 2,35ml dung d ch MIF đ vào 0,15ml dung d ch Lugol (khơng đư c làm ng ư c l i). file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 212 of 218 Lư ng phân dùng là 0,25g. 1.4. Dung d ch PVA (Polyvinyl alcohol) Cn Polyvinyl dùng làm ch t đ nh hình, bán d ư i d ng b t. ð t t 5g PVA vào dung d ch sau đây đ nhi t đ 75 OC. + Glycerol 1,5ml + Acid acetic b ăng 5,0ml + Dung d ch Schaudinn (*) 93,5ml (*) Dung d ch Schaudinn g m: + Dung d ch bão hịa HgCl 2 2 ph n + C n 1 ph n 1.5. Dung d ch SAF (Sodium acetat – acetic acid formol) Bo qu n đư c bào nang và th ho t đ ng đơ n bào, tr ng nang c a trùng bào t và bào t ca Microsporidium . Cĩ th dùng cho c tiêu b n nhu m v ĩnh vi n và t p trung. + Sodium acetate 1,5g + Acid acetic l nh 2ml + Formaldehyd 40% 4ml + N ư c c t 92ml 2. DUNG D CH XÉT NGHI M PHÂN TR C TI P 2.1. NaCl 0,85% – 0,9% + NaCl 8,5g + N ư c c t cho đ 1000ml 2.2. Lugol 5% Dùng đ nhu m tr ng, u trùng, đ c bi t là các bào nang c a đơ n bào. – Dung d ch d tr : + Iod 5g + Kali iodua 10g + N ư c c t cho đ 100ml Pha Iod và Kali iodua cho tan, sau đĩ cho n ư c c t vào. Ho c cho m t ít Kali iodua vào m t ít n ư c c t, sau đĩ cho Iod vào, hịa tan r i cho h t Kali iodua và n ư c c t vào. L c vào chai nâu, đ y kín tránh ánh sáng. – Dung d ch s dng 1% – 2%: + Iod 1g – 2g + Kali iodua 2g – 4g + N ư c c t 100ml Ho c pha 1/4 dung d ch d tr vi n ư c c t đem s dng. 3. HĨA CH T DÙNG TRONG PH ƯƠ NG PHÁP T P TRUNG PHÂN 3.1. N ư c mu i bão hịa d = 1,15 1,20 + NaCl 25 – 30g file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 213 of 218 + N ư c c t cho đ 100ml 3.2. ZnSO 4 33,1% + ZnSO 4 b t 33,1g + N ư c c t 100ml 3.3. Formol 10% 3.4. Ether nguyên ch t 3.5. Glycerin nguyên ch t 4. DUNG D CH SÁT TRÙNG 4.1. Phenol 5% 4.2. Formol 4% – 5% 4.3. N ư c Javel PH LC 2. HĨA CH T – THU C NHU M – MƠI TR Ư NG TRONG XÉT NGHI M N M 1. HĨA CH T 1.1. Potassium hydroxide (KOH): 10%; 20% + KOH 10g ho c 20g + Glycerin 10ml + N ư c c t cho đ 100ml 1.2. Dung d ch ph m xanh Lactophenol Coton Blue (LPCB) + Lactic acid 20g + Phenol 20g + Xanh Cotton 50mg + Glycerin 40g + N ư c c t 20ml 1.3. N ư c mu i sinh lý 8,5% ho c 0,9% + NaCl 8,5 ho c 9g + N ư c c t 1000ml 1.4. M c tàu ho c Parker đen N 051 + M c tàu (Nigrosin b t) 10g + Formol 10 % 100ml 2. MƠI TR Ư NG 2.1. Th ch Sabouraud (Sabouraud dextrose agar) file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 214 of 218 + Dextrose 40g + Peptone 10g + Th ch 20g + N ư c c t 1000ml Hịa tan t t c trong n ư c đun sơi, ch nh pH sau cùng c a mơi tr ư ng đ n 5,6. Phân ph i mơi tr ư ng vào các ng nghi m cĩ n p v n, h p kh trùng 118 OC trong 10 phút. L ưu gi mơi tr ư ng 4OC – 6OC. 2.2. Sabouraud Cycloheximide Chloramphenicol agar (Mycobiotic agar) + Glucose 20g + Peptone 10g + Th ch 20g + Chloramphenicol 50mg + Cycloheximide (Actidione) 500mg + N ư c c t 1000ml ðun nĩng đ hịa tan mơi tr ư ng trong n ư c, cho thêm Chloramphenicol, Cycloheximide, h p kh trùng 118 OC trong 10 phút. – Chloramphenicol + Chloramphenicol 50mg + C n ethylic 95 o 10ml S lư ng này dùng cho 1 lít mơi tr ư ng (0,05mg/ml) cĩ th thay cho Chloramphenicol b ng: * Streptomycine 40 đơ n v /ml mơi tr ư ng * Penicilline 20 đơ n v /ml mơi tr ư ng – Cycloheximide + Cycloheximide 500mg + Acetone 10ml S lư ng trên dùng cho 1000ml mơi tr ư ng. 2.3. Th ch khoai đư ng (Potato Dextrose Agar) + Khoai tây t ươ i ho c b t 200g + Dextrose 10 – 20g + N ư c c t 1000ml Hm khoai tây kho ng 1 gi , nghi n nát l c l y n ư c, thêm n ư c c t cho đ 1000ml, thêm đư ng và 20g th ch, đun sơi tr li cho tan th ch, phân ph i ra ng nghi m cĩ n p v n, h p kh trùng 120 OC trong 10 phút, ch nh pH sau cùng b ng 5,6. 2.4. Th ch b t b p (Corn Meal Agar) + B t b p 50g + Th ch 15g + N ư c c t 1000ml Hịa tan b t b p, th ch trong n ư c c t đun sơi, thêm 1% Tween 80 r i phân ph i ra ng nghi m, đem hp kh trùng 120 OC trong 10 phút. Ghi chú: ð phân bi t Trichophyton rubrum và Trichophyton mentagrophytes da vào s thành l p s c file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 215 of 218 t (Trichophyton rubrum sinh s c t đ ), ng ư i ta dùng mơi tr ư ng này nh ưng thay th 1% Tween 80 bng 1% Glucose. 2.5. Th ch tim ĩc h m (Brain Heart Infusion = BHI) + BHI 40g + Th ch 15g + N ư c c t 1000ml Hịa tan t t c trong n ư c, đun sơi, h p kh trùng 120 OC trong 15 phút, đ ngu i 40 – 50 OC, cho thêm 50ml máu "O", sau đĩ phân ph i ra ng nghi m ho c đĩ a. 2.6. BHI cĩ Chloramphenicol và Cycloheximide + BHI 37g + Cycloheximide 500mg + Chloramphenicol 50mg + Th ch 20g + N ư c c t 1000ml ðun nĩng đ hịa tan BHI, th ch, thêm Chloramphenicol và Cycloheximide, h p kh trùng 118 oC trong 10 phút. 2.7. Mơi tr ư ng c ơm (mơi tr ư ng cháo hoa) + G o tr ng 8g + N ư c c t 25ml Cho g o tr ng và n ư c c t vào trong ng nghi m l n ho c trong bình Erlenmeyer – đ y n p. N u chín. Hp kh trùng 15 – 18 phút. ð ngu i. L ưu gi t lnh 4 – 6OC. Khi c y, cho m ng n m c n đ nh danh vào mơi tr ư ng đ nhi t đ phịng. 3. THU C NHU M 3.1. Nhu m PAS + Acid Periodic 5g + N ư c c t 100ml Pha xong đ trong chai cĩ nút v n. + Basic fuchsin 0,1g + C n ethylic 95 O 5ml + N ư c c t 95ml Ch nư c c t vào r ư u cho Basic fuchsin vào đ n khi tan h t. + Hydrosulfite Zn ho c Na 1g + Acid tartarique 5g + N ư c c t 100ml + Light green 1g + Acid acetic b ăng 0,25ml + C n ethylic 80 O 100ml 3.2. Nhu m Gram file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 216 of 218 3.3. Nhu m kháng acid TÀI LI U THAM KH O 1. Th c t p Ký sinh trùng Y h c. 2004. B mơn Ký sinh trùng, Tr ư ng ð i h c Y Hà N i. 2. Th c t p Ký sinh trùng Y h c. 2004. B mơn Ký sinh trùng, Khoa Y, ð i h c Y D ư c TP H Chí Minh. 3. ð Th Nhu n và Glenns Bulmer. 1973. Vi n m h c y khoa th c d ng , Y khoa ð i h c đư ng Sài Gịn. 4. Bourée P. 1989. Ai – demémoire de Parasitologie et de Pathologie tropicale . Médécine – Sciences – Flammarion. 5. Koneman EW, Allen S D, Janda W M, Schreckenbergerand PC and Winn WC., Jr. 1997. Color Atlas and Texbook of Diagnostic Microbiology . 5th Edition. 6. Lynne S. Garcia. 1999. Practical guide to diagnostic parasitology. American Society for Microbiology, Washington D.C. 7. Murray PR, Baron EJ, Jorgensen JH, Pfaller MA and Yolken RH. 2003. Manual of Clinical Microbiology . 8th Edition. American Society for Microbiology, Washington D.C. 8. Mougeot G. 1995. Conduite des examens en parasitologie . Masson, Paris Milan Barcelone. 9. Rose NR, Hamilton RG and Detrick B. 2002. Manual of Clinical Laboratory Immunology . 6th Edition. American Society for Microbiology, Washington D.C. 10. Wery M. 1995. Protozoologie médicale . De Boeck Université. 11. WHO. 2003. Manual of Basic Techniques for a Health Laboratory . 2nd Edition. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 217 of 218 12. Hình nh l y t INTERNET. Ch u trách nhi m xu t b n: Ch tch H ðQT kiêm T ng Giám đ c NGƠ TR N ÁI Phĩ T ng Giám đ c kiêm T ng biên t p NGUY N QUÝ THAO Ch u trách nhi m n i dung: Ch tch H ðQT kiêm Giám đ c Cơng ty CP Sách ðH–DN TR N NH T TÂN Biên t p n i dung và s a b n in: NGUY N H NG ÁNH Biên t p m ĩ thu t và trình bày bìa: ðINH XUÂN D ŨNG Ch bn: TR NH TH C KIM DUNG GIÁO TRÌNH KÝ SINH TRÙNG TH C HÀNH Mã s : 7K789Y8 – DAI In 1.300 b n (Q ð:79), kh 19 x 27 cm. In t i Cơng ty C ph n In Phúc Yên. file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009
LI GI I THI U Page 218 of 218 ð a ch : ðư ng Tr n Phú, th xã Phúc Yên, V ĩnh Phúc. S ðKKH xu t b n: 865 - 2008/CXB/2 - 1917/GD In xong và n p l ưu chi u tháng 12 n ăm 2008 file://C:\Windows\Temp\nbgaubudjw\Kysinhtrung_bk.htm 30/09/2009