Giáo trình Kinh tế xây dựng - Chương 7: Quản lý lao động, năng suất lao động và tiền lương trong các doanh nghiệp xây dựng

Nội dung text: Giáo trình Kinh tế xây dựng - Chương 7: Quản lý lao động, năng suất lao động và tiền lương trong các doanh nghiệp xây dựng

1. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật Ch−ơng 7 : quản lý lao động, năng suất lao động và tiền l−ơng trong các doanh nghiệp xây dựng 7.1.Khái niệm và vấn đề chung 7.1.1.ý nghĩa của vấn đề quản lý lao động trong xây dựng Vấn đề quản lý lao động trong sản xuất kinh doanh đóng một vai trò cực kỳ quan trọng. Con ng−ời là chủ thể của quá trình sản xuất và kinh doanh, mọi quá trình sản xuất và kinh doanh đều đ−ợc diễn ra thông qua con ng−ời lao động với những trình độ nhất định về nghề nghiệp, những quan điểm và thái độ nhất định về kinh tế, chính trị và xã hội Trong sản xuất xây dựng vì điều kiện lao động rất nặng nhọc và quá trình lao động rất phù hợp và linh hoạt nên vấn đề quản lý lao động càng phải đ−ợc đặt lên hàng đầu 7.1.2. Mục đích của quản lý lao động Quản lý lao động có hai nhóm mục đích lớn : a- Các mục đích về kinh tế nhằm sẵn sàn cung cấp cho sản xuất kinh doanh những lực l−ợng lao động phù hợp về mặt số l−ợng và chất l−ợng cũng nh− việc nâng cao năng suất xuất lao động và chất l−ợng công việc b- Các mục đích về xã hội nhằm xây dựng một bầu không khí tốt đẹp của tập thể ng−ời lao động trong doanh nghiệp, nhằm chăm lo cho ng−ời lao động về vật chất và tinh thần, đào tạo nâng cao trình độ nghề nghiệp và văn hoá của ng−ời lao động, góp phần xây dựng con ng−ời lao động mới. 7.1.3. Nhiệm vụ của quản lý lao động Nhiệm vụ của quản lý lao động gồm hai nhóm lớn : Nhóm nhiệm vụ quản lý lao động có tính chất nghiệp vụ qui định mang tính chất t−ơng đối tĩnh và nhóm nhiệm vụ về các chính sách đối với lao động mang tính động hơn. a- Nhóm nhiệm vụ quản lý lao động có tính chất nghiệp vụ bao gồm : - Nhiệm vụ lập kế hoạch lao động (bao gồm kế hoạch về nhu cầu lao động, tuyển dụng lao động, sử dụng lao động và đào tạo phát triển lực l−ợng lao động) - Nhiệm vụ về tuyển mộ lao động và lập hợp đồng lao động - Nhiệm vụ về sử dụng lao động bao gồm : việc phân công lao động, chỉ dẫn lao động, quản lý quá trình lao động, thay thế lao động b- Nhóm nhiệm vụ quản lý lao động có chính sách đối với ng−ời lao động : - Các nhiệm vụ về tổ chức lao động và tiền l−ơng bao gồm các vấn đề nh− xác định tiêu chuẩn, cấp bậc nghề nghiệp cho công nhân và cán bộ quản lý, hệ thống thang l−ơng Ch−ơng 7 Trang 72
2. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật - Các nhiệm vụ về lãnh đạo lao động bao gồm các vấn đề nh− phân công và đề bạt, đáng giá lao động, phong cách lao động, bồi d−ỡng nghề nghiệp - Các nhiệm vụ về chăm sóc ng−ời lao động về vật chất và tinh thần 7.2. Tổ chức lao động trong xây dựng 7.2.1. Tổ chức phân công nhiệm vụ Việc phân công lao động phải tuân theo các nguyên tắc : - Phải căn cứ vào chuyên môn đ−ợc đào tạo của ng−ời lao động phải đảm bảo tính có thể quản lý bao quát đ−ợc về mặt quản cách không gian và về số l−ợng ng−ời bị quản lý. - Phải bảo đảm sự phù hợp giữa khả năng, nhiệm vụ và trách nhiệm khi phân công lao động - Phải bảo đảm tính thống nhất hành động trong công việc phân công lao động để thực hiện mỗi hợp đồng sản xuất 7.2.2. Tổ chức quá trình lao động và nơi sản xuất Quá trình lao động trong xây dựng đ−ợc phân thành các phần việc, các quá trình đơn giản và quá trình phức tạp. Tổ chức quá trình lao động đ−ợc thể hiện qua các ph−ơng pháp của ng−ời lao động sử dụng các công cụ lao động để tác động lên đối t−ợng lao động theo những trình tự thời gian và không gian nhất định để tạo nên sản phẩm cuối cùng. Do đó, tổ chức lao động phải bao gồm cấc vấn đề : xác định cơ cấu tổ chức của những ng−ời lao động cùng tham gia quá trình sản xuất, các công cụ lao động đ−ợc sử dụng, các đối t−ợng lao động phải chế biến, tiến độ thi công theo thời gian, bố trí mặt bằng thi công và nơi làm việc cũng nh− sự bố trí và di chuyển của các yếu tố sản xuất theo mặt bằng và không gian thi công xây dựng Tổ chức nơi làm việc của công nhân và cán bộ quản lý phải tuân theo các nguyên tắc của khoa học tổ chức lao động và an toàn lao động Tổ chức cơ cấu đội ngũ lao động phải dựa trên các nguyên tắc chuyên môn hoá, hiệp tác hoá Nói riêng đối với công nhân sản xuất phải áp dụng đúng các tổ đội chuyên môn hoá hay đa năng hoá. Với khối l−ợng của một loại công việc nào đó đủ lớn và kéo dài ng−ời ta th−ờng dùng các đội chuyên môn hoá. Khi danh mục các chủng loại công việc nhiều, nh−ng khối l−ợng công việc thì ít ng−ời ta th−ờng dùng đội đa năng hoá đến mức độ nhất định Nói chung việc tổ chức lao động phải tuân theo các lý thuyết của tổ chức lao động khoa học 7.2.3. Tổ chức bộ máy quản lý lao động Ch−ơng 7 Trang 73
3. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật ở mỗi công ty xây dựng th−ờng th−ờng tổ chức ra phòng tổ chức cán bộ, lao động, tiền l−ơng để quản lý các vấn đề về nhân sự. ở cấp thấp hơn có thể tổ chức ra một ban hay một ng−ời đặc trách vấn đề này Bộ phận này có trách nhiệm tham m−u cho thủ tr−ởng về mọi vấn đề có liên quan đến nhân sự trong doanh nghiệp nh− đã trình bày ở mục nhiệm vụ của quản lý nhân sự 7.2.4. Đại hội công nhân nhân viên chức, hội đồng lao động Để góp phần giải quyết các vấn đề về sản xuất và kinh doanh nói chung và về con ng−ời lao động nói riêng, ở các doanh nghiệp còn áp dụng các hình thức đại hội công nhân viên chức hằng năm, hội đồng quản trị doanh nghiệp Tại đại hội công nhân viên chức hàng năm sẽ bầu ra ban th−ờng trực công nhân viên chức, ban thanh tra nhân dân. các tổ chức này có nhiệm vụ bàn cách đẩy mạnh sản xuất kinh doanh, bảo vệ quyền lợi cho ng−ời lao động, kiểm tra các kết quả sản xuất kinh doanh Với các doanh nghiệp t− nhân, nhà n−ớc ban hành luật riêng để bảo vệ quyền lợi cho ng−ời lao động 7.3. Năng suất lao động trong xây dựng Có mấy ph−ơng pháp tính năng suất lao độngcủa doanh nghiệp xây dựng nh− sau : 7.3.1. Chỉ tiêu năng suất lao động tính theo giá trị dự toán công tác xây lắp đã thực hiện Nếu ở đây ký hiệu năng suất là N ta sẽ có : D N = C Trong đó : D giá trị dự toán công tác xây lắp đã thực hiện ở kỳ đang xét C số l−ợng công nhân viên chức (hay công nhân) trung bình danh sách của kỳ đang xét. Việc tính năng suất cho đầu ng−ời công nhân viên chức (kể cả cán bộ quản lý gián tiếp) sẽ ảnh h−ởng đ−ợc độ gọn nhẹ của bộ máy quản lý Ưu điểm : tính khái quát cao, có thể dùng tính năng suất cho doanh nghiệp xây dựng thực hiện nhiều loại công việc xây dựng khác nhau Nh−ợc điểm : chịu ảnh h−ởng của biến động giá cả, chỉ có thể dùng để so sánh giữa hai đơn vị hay hai thời kỳ khi chúng có cùng một cấu công tác xây lắp, chịu ảnh h−ởng mạnh của cơ cấu công tác, không phản ảnh sự nỗ lực thực chất của doanh nghiệp vì nó chịu ảnh h−ởng của chi phí vật liệu xây dựng Để khắc phục nh−ợc điểm cuối cùng này, ng−ời ta th−ờng dùng mấy ph−ơng pháp sau : + trong chỉ tiêu D không có giá trị vật liệu + Chỉ tiêu D chỉ gồm có tiền l−ơng các loại và lợi nhuận Ch−ơng 7 Trang 74
4. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật + Chỉ tiêu D chỉ gồm l−ơng cơ bản, chi phí sử dụng máy, lợi nhuận định mức và một bộ phận tiền l−ơng trong chi phí tỉ lệ chung 7.3.2. Chỉ tiêu năng suất lao động tính theo hiện vật Theo ph−ơng pháp này, ng−ời ta phải tính chi phí giờ công lao động cho một sản phẩm hay sô sản phẩm làm đ−ợc tính cho một đơn vị thời gian Ưu điểm : phản ánh sát thực tế Nh−ợc điểm : chỉ dùng để tính toán cho từng công việc xây dựng riêng rẽ và không dùng để tính năng suất lao động cho toàn doanh nghiệp nói chung (trừ tr−ờng hợp một doanh nghiệp chuyên thực hiện một loại sản phẩm) 7.4. Tiền l−ơng trong xây dựng 7.4.1. Khái niệm về tiền l−ơng Tiền l−ơng là một bộ phận của giá trị lao động vừa mới sản tạo đ−ợc dùng để bù đắp lại hao phí lao động cần thiết và một số nhu cầu khác của ng−ời lao động và đ−ợc phân phối cho công nhân và viên chức d−ới hình thức tiền tệ theo một qui định phân phối nhất định phụ thuộc vào chế độ kinh tế - xã hội. Theo t− t−ởng của chủ nghĩa xã hội, tiền l−ơng đ−ợc xác định chủ yếu dựa vào nguyên tắc phân phối theo lao động, kết hợp với các khoản phúc loại khác. Mức l−ơng phụ thuộc chặc chẽ vào trình độ phát triển kinh tế của một đất n−ớc, vào nhu cầu và mức sống của ng−ời lao động, vào khả năng tích luỹ của nhà n−ớc, vào các nhiệm vụ kinh tế chính trị khác và vào chế độ kinh tế xã hội 7.4.2. ý nghĩa của tiền l−ơng Tiền l−ơng là một trong những công cụ quan trọng nhất để quản lý kinh tế, bảo đảm nâng cao đời sống vật chất và văn hoá của ng−ời lao động, kích thích tắng năng suất lao động. Tiền l−ơng là công cụ để đánh giá chất l−ợng và số l−ợng lao động, là một công cụ để phân phối lợi ích một cách hợp lý Chế độ tiền l−ơng có tác dụng to lớn trong toàn xã hội trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế và xã hội. Tiền l−ơng phải có hai mục địch : mục đích kinh tế và mục đích xã hội 7.4.3. Các nguyên tắc xác định tiền l−ơng Nguyên tắc xác định tiền l−ơng phụ thuộc vào chế độ kinh tế - xã hội. ở các n−ớc có nền kinh tế thị tr−ờng, nhà n−ớc chỉ quyết định chế độ tiền l−ơng cho các công nhân và viên chức nhà n−ớc cũng nh− các doanh nghiệp thuộc nhà n−ớc. Với khu vực kinh tế t− nhân, việc xác định mức l−ơng là do hợp đồng thoã thuận giữa giới chủ và giới thợ trên cơ sở luật lao động của nhà n−ớc. ở n−ớc ta hiện nay, nhà n−ớc cũng qui định chế độ l−ơng cho các công nhân và viên chức nhà n−ớc cũng nh− cho khu vực kinh tế kinh doanh. ở đây có các nguyên tắc cần chú ý là : Ch−ơng 7 Trang 75
5. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật + Mức l−ơng phải đ−ợc xác định theo nguyên tắc phân phối theo lao động kết hợp với các khoản phúc lợi xã hội + Mức l−ơng phải phù hợp với điều kiện kinh tế đất n−ớc, bảo đảm sự chênh lệch giữa các khu vực và các ngành nghề một cách hợp lý + Phải bảo đảm kết hợp giữa tiền l−ơng danh nghĩa và tiền l−ơng thực tế, có gắng bảo đảm cả hai loại tiền l−ơng phải đều tăng. ở đây phải đặc biệt chú ý đến ảnh h−ởng của vấn đề tr−ợt giá và lạm phát. Chế độ tiền l−ơng phải bảo đảm đạt đ−ợc hiệu qủa kinh tế và xã hội lớn nhất 7.4.4. Nội dung của chế độ tiền l−ơng Nội dung của chế độ tiền l−ơng bao gồm các vấn đề chính sau : a- Tiêu chuẩn cấp bậc kỹ thuật của công nhân Tiêu chuẩn cấp bậc kỹ thuật là cơ sở để xác định bậc l−ơng của ng−ời công nhân. Tiêu chuẩn này phản ảnh đặc điểm kỹ thuật của nghề, phải xét đến trình độ kỹ thuật và mức độ phức tạp của công việc, trình độ tổ chức sản xuất và trình độ văn hoá, hiểu biết về khoa học và kỹ thuật của công nhân. Tiêu chuẩn cấp bậc kỹ thuật phải qui định rõ những kiến thức phải có, các phần việc phải làm đ−ợc, những đòi hỏi về sự khéo tay của ng−ời công nhân Những điều kiện khác nh− mức độ nặng nhọc của công việc, điều kiện của môi tr−ờng lao động sẽ đ−ợc tính đến khi định mức quan hệ mức l−ơng giữa các ngành nghề khác nhau cũng nh− khi xác định các khoản trợ cấp độc hại b- Tiêu chuẩn xếp ngạch bậc công chức, viên chức Tiêu chuẩn xếp ngạch bậc công chức, viên chức là cơ sở để xếp ngạch bậc cho công chức, viên chức. Trong đó, nêu rõ các tiêu chuẩn về học vị, các kiến thức phải biết, các công việc phải làm đ−ợc Hiện nay nhà n−ớc ta ban hành các tiêu chuẩn này Các tiêu chuẩn này đ−ợc dùng để xếp ngạch bậc ở một ngành nào đó, ví dụ ở khối hành chính sự nghiệp nó đ−ợc dùng để xếp bậc: cán sự, chuyên viên, chuyên viên chính, chuyên viên cao cấp. Với loại danh hiệu kỹ s− tiêu chuẩn trên đ−ợc dùng để xếp các ngạch kỹ s−, kỹ s− chính, kỹ s− cao cấp. c- Hệ thống các bảng l−ơng Hiện nay nhà n−ớc ta đã ban hành một hệ thống bản l−ơng cho khối cán bộ do dân cử, công chức và viên chức, cho sĩ quan và quân nhân chuyên nghiệp, cho chuyên gia cao cấp và cho hệ thống l−ơng ở các doanh nghiệp nhà n−ớc Giữa các bảng l−ơng thuộc các khơi ngành khác nhau này có sự sắp xếp theo thứ tự −u tiên nhất định. Ví dụ với khối sĩ quan và quân nhân chuyên nghiệp đ−ợc xếp l−ơng cao hơn so với các ngành khác d- Ngạch l−ơng, thang l−ơng, mức l−ơng và hệ số bậc l−ơng Ch−ơng 7 Trang 76
6. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật ở mỗi bảng l−ơng cho khối công chức và viên chức lại chia ra các ngạch l−ơng. Ví dụ với khối hành chính đó là ngạch cán bộ, chuyên viên, chuyên viên chính và chuyên viên cao cấp Với mỗi ngạch lại có một thang l−ơng. Đó là bảng diễn tả các bậc l−ơng khác nhau của cùng một ngạch T−ơng ứng với mỗi bậc l−ơng của mỗi ngạch là một mức l−ơng, đó là số tuyệt đối về mức l−ơng cho một đơn vị thời gian Hệ số bậc l−ơng đó là tỷ số giữa l−ơng đang xét so với mức l−ơng tối thiểu ở mỗi thang l−ơng của mỗi ngạch l−ơng hoặc so với mức l−ơng tối thiểu qui định chung của ngành e- Một số qui định của ngành xây dựng * Cho khối công chức, viên chức Trong khối này lại chia ra các bảng l−ơng sau : - Cho khối hành chính, trong bảng l−ơng này lại bao gồm các ngạch l−ơng t−ơng ứng với các thang l−ơng cho mỗi ngạch. Các ngạch l−ởng đây là : nhân viên, kỹ thuật viên, cán sự, chuyên viên (gồm chuyên viên, chuyên viên chính và chuyên viên cao cấp) - Cho khối thẩm kế viên (bao gồm ba ngạch là thẩm kế viên, thẩm kế viên chính và thẩm kế viên cao cấp) và khối kiến trúc s− bao gồm các kiến trúc s−, kiến trúc s− chính và kiến trúc s− cao cấp - Cho khối khoa học - kỹ thuật bao gồm các nhóm : nghiên cứu viên, kỹ s−, định chuẩn viên, giám định viên. Các nhóm này đều gồm các ngạch nh− trên. Riêng khối kỹ s− lại gồm bốn ngạch : kỹ thuật viên, kỹ s−, kỹ s− chính và kỹ s− cao cấp * Cho khối doanh nghiệp (bảng A6) Với khối công nhân xây dựng đ−ợc chia làm 4 nhóm nghề và mỗi nhóm nghề có một thang l−ơng bảy bậc, cụ thể là : Nhóm I có hệ số bậc 1 là 1,35 và bậc bảy là 3,28 Nhóm II có hệ số bậc 1 là 1,40 và bậc bảy là 3,45 Nhóm III có hệ số bậc 1 là 1,47 và bậc bảy là 3,73 Nhóm IV có hệ số bậc 1 là 1,57 và bậc bảy là 3,94 ở đây hệ số của một bậc l−ơng nào đo sẽ đ−ợc tăng luỹ tiến (tăng nhanh dần) theo bốn nhóm (ví dụ nh− ở trên tăng theo trình tự 1,35 ; 1,40 ; 1,47 và 1,57) Trong nội bộ một thang l−ơng từ bậc 1 đến bậc 7 các hệ số bậc l−ơng cũng nh− tăng luỹ tiến (tăng nhanh dần) Ngoài ra ở khối doanh nghiệp còn ban hành bảng l−ơng có chức vụ quản lý (giám đốc, phó giám đốc và kế toán tr−ởng) Ch−ơng 7 Trang 77
7. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật Giám đốc có thang l−ơng 4 bậc với hệ số từ 5,72 hay 6,03 (bậc 1) giảm đến 3,66 hay 3,94 (bậc 4) và một bậc đặc biệt có hệ số từ 6,72 đến 7,06 7.4.5. Các hình thức tiền l−ơng a- Hình thức tiền l−ơng tính theo thời gian Với hình thức tiền l−ơng này thì số l−ợng của ng−ời làm việc nhận đ−ợc phụ thuộc vào thời gian lao động và mức l−ơng qui định cho một đơn vị thời gian phù hợp với ngạch l−ơng của ng−ời lao động đang xét Hình thức tiền l−ơng này cũng phản ảnh đến mức độ nhất định chât l−ợng lao động, đối t−ợng lao động và trình độ nghề nghiệp của ng−ời lao động Nh−ợc điểm của hình thức tiền l−ơng này là không phản ảnh chính xác mối quan hệ trực tiếp giữa tiền l−ơng nhận đ−ợc và số lao động đã tiêu phí, không khuyến khích ng−ời lao động tăng năng suất lao động Tuy nhiên hình thức tiền l−ơng này vẫn đ−ợc dùng cho các tr−ờng hợp khi khối l−ợng công việc không đo thể tính rõ ràng (nhất là cho các bộ quản lý trực tiếp), khi đòi hỏi về bảo đảm chất l−ợng của sản phẩm làm ra đ−ợc đề cao Hình thức tiền l−ơng này bao gồm có hình thức trả l−ơng theo thời gian giản đơn và hình thức trả l−ơng theo thời gian có th−ởng. b- Hình thức tiền l−ơng tính theo sản phẩm Với hình thức tiền l−ơng này l−ơng của ng−ời công nhân phục thuộc vào số l−ợng sản phẩm làm đ−ợc và đơn giá tiền l−ơng tính cho một sản phẩm. Đơn giá này đ−ợc căn cứ vào mức l−ơng tính cho một đơn vị thời gian và định mức năng suất tính theo sản phẩm cho một đơn vị thời gian ấy của cùng một loại công việc. Ưu điểm : thực hiện tốt hơn nguyên tắc phân phối theo lao động, khuyến khích ng−ời công nhân tăng năng suất lao động, tận dụng thời gian làm việc, cải tiến kỹ thuật sản phẩm Nh−ợc điểm : ng−ời công nhân dễ chạy theo số l−ợng mà phạm lỗi về chất l−ợng nếu không có kiểm tra chặt chẽ Để áp dụng tốt hình thức tiền l−ơng này đòi hỏi phải xây dựng định mức lao động có cơ sở khoa học, kiện toàn công tác thống kê và kiểm tra chất l−ợng Hình thức tiền l−ơng tính theo sản phẩm có thể phân thành mấy loại sau : - Tiền l−ơng tính cho một sản phẩm trực tiếp không hạn chế: ở đây tiền l−ơng của ng−ời công nhân bằng tích số giữa số l−ợng sản phẩm làm đ−ợc và đơn giá tiền l−ơng tính cho một sản phẩm. - Tiền l−ơng tính theo sản phẩm luỹ tiến: ở đây số sản phẩm làm ra trong phạm vi định mức thì đ−ợc trả theo một đơn giá tiền l−ơng cố định, còn bộ phận sản phẩm làm v−ợt định mức sẽ đ−ợc trả theo một đơn giá lũy tiến (tăng nhanh dần) Ch−ơng 7 Trang 78
8. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật - Tiền l−ơng tính theo sản phẩm có th−ởng : ở đây với số sản phẩm làm v−ợt định mức sẽ đ−ợc trả thêm một khoản tiền th−ởng ngoài số l−ợng đã nhận theo đơn giá l−ơng bình th−ờng - Tiền l−ơng tính theo sản phẩm gián tiếp : hình thức tiền l−ơng này đ−ợc dùng để trả l−ơng cho những công nhân phụ mà năng suất của họ có ảnh h−ởng lớn đến kết quả lao động của công nhân chính - Tiền l−ơng khoán sản Tiền l−ơng khoán gọn là một hình thức phát triển cao hơn của hình thức trả l−ơng sản phẩm Tiền l−ơng khoán gọn có mấy đặc điểm khác với tiền l−ơng trả theo sản phẩm là : + Sản phẩm của khoán gọn có thể có mức hoàn thiện cao hơn (ví dụ khoán theo một hạng mục công trình hay một công trình) + Bảo đảm cho ng−ời lao động liên kết chặt chẽ với nhau hơn, quan tâm đến kết quả cuối cùng hơn. ở hình thức trả l−ơng theo sản phẩm có thể còn có hiện t−ợng bỏ sót công việc giáp ranh do hai đơn vị làm, khối l−ợng công việc có thể bị tính trùng lặp, ng−ời làm việc tr−ớc ít quan tâm đối ng−ời làm việc tiếp theo. Với hình thức khoán gọn nh−ợc điểm này đ−ợc khắc phục về cơ bản + ở hình thức khoán gọn phải ký hợp đồng giữa công nhân và ng−ời chỉ huy xây dựng, trong đó chỉ rõ trách nhiệm và có các tính toán cụ thể cho ng−ời lao động biết tr−ớc đ−ợc nhiệm vụ phải làm và khoản tiền đ−ợc h−ởng nên họ đ−ợc kích thích về kinh tế mạnh hơn - Hình thức khoán gọn có thể khắc phục đ−ợc một số nh−ợc điểm của hình thức trả l−ơng theo sản phẩm trong việc bảo đảm chất l−ợng và tính toán khối l−ợng và tính toán khối l−ợng công việc để thanh toán - Hình thức khoán gọn có thể áp dụng cho một công trình một hạng mục công trình, một phần việc hay một loại công việc riêng lẽ mà khối l−ợng của nó khó xác định tách bạch - Đơn vị nhận khoán có thể là một đơn vị xây dựng một tổ đội hay một cá nhân c- Tiền th−ởng Tiền th−ởng có tác dụng to lớn trong việc kích thích sản phẩm - Nếu theo thời gian và đối t−ợng công việc để tính th−ởng, ta có các loại th−ởng hằng năm, th−ởng theo công trình xây dựng và th−ởng theo công việc tác nghiệp Th−ởng hằng năm có tác dụng lôi cuốn mọi ng−ời hoàn thành kế hoạch năm và hoàn thành v−ợt mức kế hoạch. Trong tr−ờng hợp này doanh nghiệp đ−ợc lợi về khoản chi phí bất biến tính cho một sản phẩm Ch−ơng 7 Trang 79
9. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật Th−ởng theo công trình có tác dụng đ−a nhanh công trìnhvào hoạt động để bảo đảm hợp đồng với chủ đầu t− về tiến độ thi công và giảm thiệt hại do ứ đọng vốn sản xuất của doanh nghiệp xây dựng, giảm chi phú phụ thuộc thời gian xây dựng Th−ởng theo công việc tác nghiệp có tác dụng làm cho ng−ời công nhân th−ờng xuyên cải tiến kỹ thuật và tăng năng suất lao động - Nếu theo các chỉ tiêu xét th−ởng ta có các loại th−ởng do rút ngắn thời gian xây dựng, do tiết kiệm, do bảo đảm chất l−ợng, do v−ợt mức các chỉ tiêu kế hoạch, do phát minh và sáng chế d- Các khoản phụ cấp Ngoài tiền th−ởng theo hệ thống quy định còn có các khoản phụ cấp sau : - Phụ cấp khu vực cho các nơi xa xôi, hẻo lánh, có nhiều khó khăn và khí hậu xấu - Phụ cấp độc hại và nguy hiểm cho các nghề có điều kiện lao động có tiếp xúc với chất độc hại và nguy hiểm ch−a đ−ợc tính vào thang l−ơng - Phụ cấp trách nhiệm áp dụng đối với nghề hay công việc đòi hỏi trách nhiệm cao, hoặc phải kiểm nhiệm công tác quản lý không phụ thuộc chức năng tồn tại - Phụ cấp làm thêm cho các ca làm việc ban đêm - Phụ cấp thu hút áp dụng đối với các công chức, viên chức đến làm ở các vùng mới khai phá, xa đất liền, có điều kiện sống và làm việc khó khăn - Phụ cấp đắt đỏ áp dụng cho các nơi có chỉ số giá sinh hoạt cao hơn so với giá bình quân cả n−ớc - Phụ cấp l−u động áp dụng cho những ng−ời th−ờng xuyên thay đổi nơi làm việc - Ngoài ra còn có phụ cấp làm ngoài giờ so với tiêu chuẩn qui định 7.5. Lập kế hoạch lao động và tuyển mộ l−u động 7.5.1. Lập kế hoạch lao động a- Nội dung của kế hoạch lao động Kế hoạch lao động th−ờng bao gồm các bộ phận chính nh− : kế hoạch về nhu cầu lao động, kế hoạch năng suất lao động, kế hoạch quĩ tiền l−ơng, kế hoạch đào tạo và bồi d−ỡng nghề nghiệp, kế hoạch cải thiện điều kiện lao động và sinh hoạt cho cán bộ, công nhân lao động b- Kế hoạch về nhu cầu lao động Kế hoạch về nhu cầu lao động phải xuất phát từ khối l−ợng và chủng loại công việc xây dựng của kỳ kế hoạch, tình hình lực l−ợng lao động hiện có ở kỳ kế hoạch, tình hình về h−u và xin thôi việc, định mức năng suất lao động, các nguồn cung cấp lâu dài và tạm thời về lực l−ợng lao động Nhu cầu lao động cần có để thực hiện nhiệm vụ sản xuất của kỳ kế hoạch phải lập cho từng hợp đồng xây dựng, và sau đó tổng hợp lại cho từng tháng, quí, năm. trong kế hoach này phải chỉ rõ số l−ợng lao động, các chủng loại lao động, Ch−ơng 7 Trang 80
10. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật bậc nghề yêu cầu, nguồn cung cấp, thời gian và địa điểm sử dụng, hình thức sử dụng (lâu dài hay tạm thời theo thời vụ, các hình thức hợp đồng lao động áp dụng) Nhu cầu lao động cần bổ sung thêm thì bằng số l−ợng lao động cần thiết để hoàn thành nhiệm vụ của kỳ kế hoạch trừ đi số l−ợng lao động hiện có ở đầu kỳ kế hoạch, cộng thêm số lao động dự kiến về h−u hay xin thôi việc và chuyển chỗ lao động trong kỳ kế hoạch Định mức hao phí lao động để tính nhu cầu về lao động ở đây có thể là cho một đơn vị công việc xây dựng cụ thể khi thi công, có thể là 1 m2 diện tích xây dựng cho từng loại nhà, có thể là cho một triệu đồng giá trị dự toán công tác xây lắp của một loại hình xây dựng nào đó, theo mức độ chính xác yêu cầu của việc lập kế hoạch Kế hoạch lao động phải đ−ợc lập cho bộ phận quản lý, cho bộ phận công nhân trực tiếp sản xuất và cho các dịch vụ khác c- Kế hoạch năng suất lao động Sau khi thắng thầu hay đ−ợc giao thầu tổ chức xây dựng phải lập biện pháp tăng năng suất lao động thì mới có lãi. Kế hoạch tăng năng suất lao động phải lập cho từng công trình và sau đó tổng hợp lại cho từng đơn vị thời gian Các biện pháp tăng năng suất lao động có thể là do cải tiến công nghệ xây dựng, cải tiến sản xuất, sử dụng các đòn bẩy kích thích về kinh tế, cải thiện điều kiện làm việc sinh hoạt cho ng−ời công nhân. Các biện pháp tăng năng suất lao động có thể là do các bộ phận có chức năng nghiên cứu của doanh nghiệp đề xuất hay do tự ng−ời công nhân xây dựng nghĩ ra (nhất là trong tr−ờng hợp áp dụng kiểu khoán gọn) Kế hoạch năng suất lao động th−ờng gắn liền với kế hoạch nghiên cứu cải tiến công nghệ và tổ chức sản xuất của doanh nghiệp Nếu ký hiệu năng suất lao động ở năm thứ n là Pn và mức năng suất lao động ở năm đầu là P0, nhịp tăng năng suất trung bình là Kt (tính theo số thập phân) thì ta có : n Pn Pn = P0 .K t hay K t = n P0 d- Kế hoạch quỹ tiền l−ơng Chi phí về tiền l−ơng cho công nhân và bộ phận quản lý phải lập cho từng công trình theo hợp đồng và sau đó tổng hợp lại cho các đơn vị thời gian Ngay ở giai đoạn tranh thầu doanh nghiệp xây dựng đã phải bắt đầu xác định nhu cầu tiền l−ơng cho các bộ phận t−ơng ứng và sau đó phải lảm chính xác hơn cho các giai đoạn tiếp theo Với công trình xây dựng do vốn ngân sách của nhà n−ớc cung cấp, các định mức về hao phí lao động, các đơn giá tiền l−ơng đều do nhà n−ớc qui định. Từ các Ch−ơng 7 Trang 81
11. Giáo trình Kinh Tế Xây Dựng Bộ môn kinh tế kỹ thuật định mức này và các khối l−ợng công việc xây dựng phải thực hiện ở kỳ kế hoạch sẽ xác định đ−ợc quĩ l−ơng cần thiết cho kỳ kế hoạch Các bộ phận hợp ngành của quĩ l−ơng th−ởng bao gồm : l−ơng cuả công nhân trực tiếp sản xuất, l−ơng của bộ máy quản lý, trong đó chỉ rõ l−ơng cơ bản và các khoản phụ cấp Việc xác định quĩ l−ơng cho bộ phận quản lý có liên quan đến việc xác định sản l−ợng hoà vốn của doanh nghiệp xây dựng và tiền l−ơng cho bộ máy quản lý là một nhân tố có thể điều chỉnh để đảm bảo cho doanh nghiệp hoà vốn khi doanh nghiệp gặp phải khó khăn e- Kế hoạch bồi d−ờng và đào tạo Một doanh nghiệp muốn kinh doanh có lãi phải chú ý thích đáng đến kế hoạch bồi d−ỡng và đào tạo đội ngũ cán bộ và công nhân của doanh nghiệp mình Cơ cấu đội ngũ lao động của một doanh nghiệp phải bảo đảm những tỷ lệ và chỉ tiêu nhất định. Ví dụ tỷ lệ giữa cán bộ có trình độ trên đại học, đại học và d−ới đại học, tỷ lệ giữa kỹ s− và công nhân, chỉ tiêu trình độ và cấp bậc thợ bình quân Các hình thức đào tạo ở đây có thể tiến hành tại xí nghiệp (nhất là đối với công nhân mới học việc) hoặc gửi đi học ở các tr−ờng, đào tạo có thể dài hạn hay bồi d−ỡng ngắn hạn Kế hoạch nhân sự của doanh nghiệp phải đặc biệt xây dựng đội ngũ cán bộ kế cận, có chính sách thoã đáng để tuyển mộ và giữ lại những ng−ời có trình độ chuyên môn giỏi cho doanh nghiệp mình 7.5.2. Tuyển mộ lao động Tuyển mộ lao động đủ số l−ợng và đúng chất l−ợng là một bảo đảm quan trọng cho sự thành công của doanh nghiệp Các nguồn tuyển mộ có thể ở nội bộ doanh nghiệp hay ở các tr−ờng và các doanh nghiệp khác Nguồn tuyển mộ nội bộ doanh nghiệp đ−ợc áp dụng khi cần tìm ng−ời đảm nhận các chức vụ quan trọng trong doanh nghiệp hiện đang thiếu hoặc để đào tạo một lớp cán bộ mới cho doanh nghiệp. Lẽ dĩ nhiên để tuyển mộ những loại lao động này cũng có thể lấy từ ngoài doanh nghiệp Tuyển mộ lao động có thể để thu nạp lực l−ợng lao động mới vào biên chế của doanh nghiệp, hoặc chỉ đề làm việc theo hợp đồng ngắn hạn Các hình thức tuyển mộ có thể là thi tuyển hoặc xét thu nhận thông qua hồ sơ lý lịch, kết hợp với cuộc nói chuyện thử nghiệm hay qua thử thách thực tế Tất cả những ng−ời làm việc cho doanh nghiệp phải ký hợp đồng lao động, trong đó nêu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của doanh nghiệp đối với ng−ời lao động Các doanh nghiệp có thể ký hợp đồng tr−ớc với những sinh viện đang đ−ợc đào tạo để tuyển mộ họ sau này cho doanh nghiệp Ch−ơng 7 Trang 82