Giáo trình Kinh tế học vi mô - PGS. TS. Lê Thế Giới (Phần 5)

Nội dung text: Giáo trình Kinh tế học vi mô - PGS. TS. Lê Thế Giới (Phần 5)

1. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng Lợi ích tiêu dùng của cá nhân vào sản phẩm X và Y như sau: QX UX QY UY 1 80 1 40 2 120 2 70 3 140 3 90 4 150 4 100 5 150 5 100 6 140 6 90 1. Hãy xác định kết hợp chi tiêu (QX, QY) để cá nhân tối đa hóa lợi ích (U → Max)? 2. Nếu PX = 10 nghìn đồng và PY = 10 nghìn đồng, xác định điểm cân bằng tiêu dùng? 3. Xác định đường cầu tiêu dùng cá nhân đối với sản phẩm X và Y? Bài giải 1. Điểm cân bằng tiêu dùng PX = 20 và PY = 5: ª Xét lợi ích biên trên một đồng tiêu dùng vào X và Y: Sản phẩm X, PX = 20 nghìn đồng Sản phẩm Y, PY = 5 nghìn đồng QX UX MUX MUX/PX QY UY MUY MUY/PY 1 80 80 4(1) 1 40 40 8 2 120 40 2(2) 2 70 30 6 3 140 20 1 3 90 20 4(1) 4 150 10 -1/2 4 100 10 2(2) 5 150 0 0(3) 5 100 0 0(3) 6 140 -10 -1/2 6 90 -10 -2 ª Xét các kết hợp (QX, QY) thỏa mãn MUX/PX = MUX/PX Kết hợp (1) với (1X, 3Y): Tổng lợi ích: U1 = 80 + 90 = 170 Tổng chi tiêu: 1×20 + 3×5 = 35 I = 60 Vậy, kết hợp (3) có chi tiêu lớn hơn thu nhập, cho nên bị loại. Kết luận: Cá nhân đạt cân bằng tiêu dùng tại điểm: A: (PXA = 20, QXA = 2); (PYA = 20, QYA = 2) 91
2. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng 2. Điểm cân bằng tiêu dùng PX = 10 và PY = 10: ª Xét lợi ích biên trên một đồng tiêu dùng vào X và Y: Sản phẩm X, PX = 10 nghìn đồng Sản phẩm Y, PY = 10 nghìn đồng QX UX MUX MUX/PX QY UY MUY MUY/PY 1 80 80 8 1 40 40 4(1) 2 120 40 4(1) 2 70 30 3 3 140 20 2(2) 3 90 20 2(2) 4 150 10 1(3) 4 100 10 1(3) 5 150 0 0(4) 5 100 0 0(4) 6 140 -10 -1 6 90 -10 -1 ª Xét các kết hợp (QX, QY) thỏa mãn MUX/PX = MUX/PX Xét các kết hợp theo cách thức tương tự ở trên, ta có: Kết hợp (2) với (3X, 3Y): Tổng lợi ích: U2 = 140 + 90 = 230 Tổng chi tiêu: 3×10 + 3×10 = 60 = I (= 60) Vậy, kết hợp (2) cân bằng tiêu dùng và U2 → Max. Kết luận: Cá nhân đạt cân bằng tiêu dùng tại điểm: B: (PXB = 10, QXB = 3); (PYB = 10, QYB = 3) 3. Đường cầu tiêu dùng cá nhân đối với sản phẩm X và Y: Cân bằng tiêu dùng và đường cầu cá nhân đối với sản phẩm X và Y được biểu thị trong biểu đồ dưới đây. QY Cân bằng tiêu dùng và đường cầu 12 6 A 4 B 3 U = 230 DX U = 220 0 2 3 6 QX PX PY Cầu cá nhân sản phẩm X Cầu cá nhân sản phẩm Y A 20 B B 10 10 A 5 DX DY 0 0 2 3 QX 3 4 QY 92
3. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng MMMỘỘỘTTT SSSỐỐỐ TTTHHHUUUẬẬẬTTT NNNGGGỮỮỮ Lợi ích Giá cả Đường đẳng ích Tổng lợi ích Qui luật lợi ích biên giảm Đường ngân sách Lợi ích biên dần Giá tương đối hai hàng hóa Hành vi Tối đa hóa lợi ích Tác động thu nhập Sở thích Hàm số Largrange Tác động thay thế Thu nhập Cân bằng tiêu dùng Tác động tổng hợp CCCÂÂÂUUU HHHỎỎỎIII ÔÔÔNNN TTTẬẬẬPPP 1. Mục tiêu của người tiêu dùng là gì? Các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi lựa chọn tiêu dùng? Thu nhập của người tiêu dùng và giá cả hàng hóa là những nhân tố giới hạn lợi ích mà người tiêu dùng có thể đạt được. Các cá nhân quyết định số lượng hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng để tối đa hóa lợi ích trong phạm vi ngân sách tiêu dùng. Trong mô hình lựa chọn tiêu dùng của cá nhân, các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi lựa chọn bao gồm: hành vi tiêu dùng; sở thích tiêu dùng; thu nhập tiêu dùng; và giá cả hàng hóa. 2. Lợi ích là gì? Phát biểu qui luật lợi ích biên giảm dần? Lợi ích được định nghĩa như là mức độ thỏa mãn hay hài lòng liên quan đến các lựa chọn. Qui luật lợi ích biên giảm dần phát biểu lợi ích biên giảm dần theo số lượng hàng hóa tiêu dùng trong một khoảng thời gian nhất định, ceteris paribus. 3. Những điều kiện trong mô hình lựa chọn tiêu dùng để đạt được tối đa hóa lợi ích là gì? Một cá nhân tiêu dùng tối đa hóa lợi ích phải thỏa mãn hai điều kiện sau: Điều kiện thứ nhất, lợi ích biên trên mỗi đồng tiêu dùng đối với tất cả các hàng hóa tiêu dùng phải bằng nhau. Điều kiện thứ hai, tất cả thu nhập đều được chi tiêu. 4. Bằng cách nào mà người tiêu dùng với thu nhập nhất định, phân bổ chi tiêu cho các hàng hóa khác nhau? Khi bạn bước vào một khu phố, bạn không chỉ đi vào cửa hàng đầu tiên để mua những thứ bạn cần tìm. Bạn sẽ mua sắm những gì đem lại cho bạn giá trị nhất. Có lẽ bạn sẽ không nghĩ về điều này, nhưng những gì bạn đang làm là nhằm tối đa hóa lợi ích theo nguyên tắc cân bằng biên: phân bổ số tiền hạn chế vào những hàng hóa và dịch vụ theo một cách thức mà lợi ích biên trên mỗi đồng tiêu dùng vào các đơn vị hàng hóa sau cùng là bằng nhau. 5. Tối đa hóa lợi ích thực sự có mô tả được hành vi của người tiêu dùng hay không? Mọi người thường cư xử theo cách thức phù hợp với lý thyết tối đa hóa lợi ích. Nó không phải là lý thuyết mà là hồi tưởng và nhớ lại, bởi thực tế cá nhân không sử dụng các tính toán. Họ không thể xử lý mọi thông tin có chủ đích sao cho hai lựa chọn có cùng mức ảnh hưởng là dường như rất khó khăn. Chẳng hạn, hầu hết mọi người sẽ không đánh giá thiệt thua. Họ sẽ hạnh phúc hơn khi họ tách rời lợi ích và thiệt thòi để đạt được lợi ích cao nhất. Một khuynh hướng đặc biệt khác là đánh giá quá cao giữa chi phí vượt quá túi tiền so với chi phí cơ hội Một sai lầm là bỏ qua chi phí chìm, là một lý do mà người tiêu dùng có thể hành động không phù hợp với lý thuyết đối đa hóa lợi ích. Mọi người thường cố gắng tạo danh tiếng bằng cách chơi sang. Điều này không theo nguyên tắc cân bằng biên. Nhận thức của người tiêu dùng về lợi ích tăng thêm của đồng tiêu dùng sau cùng dường như bị ảnh hưởng bởi đồng tiền mà họ có được. Một người sẽ không chi một khoản tiền 30 nghìn USD cho một chiếc xe hơi mới, nhưng số tiền này có được từ trúng số có thể anh ta hành động ngược lại so với thu nhập thông thường. 93
4. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng Cuối cùng, mọi người bị ảnh hưởng bởi thông tin thu thập và hành động theo thông tin nghe nhiều hơn thay vì theo mục tiêu đã định. 6. Tác động thu nhập và tác động thay thế là gì? Tác động thu nhập là tác động của sự thay đổi giá của một hàng hóa lên thu nhập thực tế của người tiêu dùng và kết quả ảnh hưởng lên lượng cầu tiêu dùng. Tác động thay thế là tác động của sự thay đổi giá của một hàng hóa lên mức giá của hàng hóa liên quan và kết quả ảnh hưởng đến lượng cầu tiêu dùng. Tác động thay thế biểu thị sự dịch chuyển trên cùng một đường đẳng ích. Trong khí đó, tác động thu nhập là sự dịch chuyển từ đường đẳng ích này sang đường đẳng ích khác. Tác động tổng hợp là tổng của tác động thu nhập và tác động thay thế. CCCÁÁÁCCC VVVẤẤẤNNN ĐĐĐỀỀỀ VVVÀÀÀ ỨỨỨNNNGGG DDDỤỤỤNNNGGG 1. Hùng đang xem xét 3 lựa chọn tiêu dùng A(3, 4), B(5, 7), C(4, 2) đối với hàng hóa X và Y. a. Giả sử rằng bạn không biết đường đẳng ích của Hùng, hãy dự đoán lựa chọn nào Hùng thích nhất? Dự đoán lựa chọn nào Hùng ít thích nhất? b. Giả sử rằng Hùng có lựa chọn tiêu dùng (10, 10) và độ dốc đường đẳng ích của Hùng tại điểm đó là 4. Hùng có sẵn sàng thay đổi với lựa chọn tiêu dùng (9, 13)? 2. Hương có một mức thu nhập 100 nghìn đồng. Cô ấy mua đào với giá 20 nghìn đồng một kg và nho giá 40 nghìn đồng một kg. Viết phương trình đường ngân sách của Hương? Minh họa bằng đồ thị? Độ dốc của đường ngân sách là bao nhiêu? 3. Giả sử, tỷ lệ lợi ích biên giữa hai hàng hóa X và Y của một người tiêu dùng lớn hơn giá tương đối giữa hai hàng hóa X và Y. Tập hợp hàng hóa X và Y của người tiêu dùng nằm bên trái hay bên phải điểm tiêu dùng tối ưu của anh ta. Anh ta sẽ mua thêm một số X hay bớt một số X? Giải thích tại sao? 4. Vẽ đường đẳng ích giữa quần áo và mỹ phẩm, giả sử rằng bạn luôn sẵn sàng trao đổi hai đơn vị quần áo lấy một đơn vị mỹ phẩm hoặc ngược lại. Cho biết hệ số thay thế biên giữa quần áo và mỹ phẩm? 5. Giả sử bạn thích lái xe nhanh nhưng không muốn bị tai nạn. a. Vẽ đồ thị đường đẳng ích với “tốc độ” ở trục hoành và xác suất bị nạn ở trục tung. Đường đẳng ích của bạn dốc lên hay dốc xuống? Tại sao? b. Giả sử, bạn đi làm hàng ngày ở tốc độ 40 km/giờ và xác suất 5% bị tai nạn. Nói chung, bạn nhận thức rằng xác suất bị tai nạn (tính bằng phần trăm) luôn bằng 1/8 tốc độ lái xe của bạn. Vẽ đường ràng buộc ngân sách liên quan và vẽ một tập hợp các đường đẳng ích mà có thể đưa đến quyết định của bạn lái xe ở tốc độ 40 km/giờ? c. Giả sử rằng có thiết bị an toàn mới, xác suất tai nạn giảm xuống còn 1/10 tốc độ lái xe của bạn. Vẽ đường ngân sách và sự lựa chọn tối ưu? 6. Giả sử rằng bạn có thu nhập 1 triệu đồng và có thể đi ăn ở nhà hàng với giá 100 nghìn đồng mỗi bữa. Tuy nhiên, nếu bạn đến nhà hàng ít hơn 5 lần ở mức giá này thì bạn có thể đến ăn thêm bất kỳ một lần nữa ở mức giá 50 nghìn đồng. Vẽ đường ngân sách của bạn khi ăn nhà hàng và tiêu dùng các hàng hóa khác? 7. Giả sử rằng bạn không tiêu dùng thứ gì khác ngoài bia và bánh pizza. Năm 2001, thu nhập của bạn là 100 nghìn đồng mỗi tuần, giá bia là 10 nghìn đồng mỗi chai, giá pizza là 10 nghìn đồng mỗi chiếc và bạn mua 6 chai bia, 4 chiếc pizza mỗi tuần. Năm 2002, thu nhập của bạn tăng lên 200 nghìn đồng mỗi tuần, giá bia tăng lên 2.50 nghìn đồng mỗi chai và giá bánh pizza tăng lên 1.25 nghìn đồng mỗi chiếc. a. Năm nào bạn sẽ khấm khá hơn? b. Năm nào bạn bạn ăn nhiều pizza hơn? Giải thích và minh họa câu trả lời của bạn với các đường đẳng ích? 94
5. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng 8. Giả sử rằng bạn chỉ tiêu dùng hai hàng hóa là bánh mỳ và mua vé đi xem xiếc. Khi bánh mỳ giá 2 nghìn đồng một chiếc và giá vé xem xiếc 20 nghìn đồng một vé, bạn mua 10 chiếc bánh mỳ và 4 vé xem xiếc thì hết thu nhập của mình là 100 nghìn đồng. Sau đó, giá bánh mỳ giảm xuống 1 nghìn đồng trong khi giá vé xem xiếc tăng lên 40 nghìn đồng và thu nhập của bạn giữ nguyên không đổi. Có thể kết luận rằng bạn sẽ khấm khá hơn không? Tại sao? 9. Năm 2002, bạn mua giày 20 nghìn đồng một đôi và đi xem hài kịch với vé giá 10 nghìn đồng một cặp vé, thu nhập của bạn là 300 nghìn đồng để tiêu dùng hai hàng hóa này. Bạn mua 12 đôi giày và 6 cặp vé xem hài kịch. Năm 2003, bạn mua giày với giá 10 nghìn đồng một đôi và vé xem hài kịch 20 nghìn đồng một cặp vé và thu nhập của bạn vẫn là 300 nghìn đồng. a. Vẽ đường ngân sách của hai năm đó. Chú ý rằng chúng cắt nhau tại điểm (10, 10)? b. Năm 2003, bạn chắc chắn sẽ mua nhiều hơn 10 đôi giày. Điều này đúng hay sai? c. Năm 2003, bạn chắc chắn sẽ mua nhiều hơn 12 đôi giày. Điều này đúng hay sai? 10. Giả sử rằng bạn phân chia thu nhập cho tiêu dùng sữa và các hàng hóa khác. Giá mỗi hộp sữa là 4 nghìn đồng và bạn mua 10 hộp sữa trong một tuần. Sau đó giá sữa tăng lên 6 nghìn đồng một hộp và thu nhập của bạn tăng thêm 20 nghìn mỗi ngày. Thay đổi này làm cho bạn khấm khá hơn hay thiệt thòi hơn, hay không thay đổi? 95
6. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng BBBÀÀÀIII ĐĐĐỌỌỌCCC TTTHHHÊÊÊMMM Sợi chỉ mong manh của hàng dệt may By REBECCA BUCKMAN Staff Reporter of THE WALL STREET JOURNAL March 22, 2004; Page B1 HONG KONG – Trong một phòng họp tại công ty, ông Robert M.K. Yau, một nhà thu mua kỳ cựu đang bị vây quanh bởi các mẫu quần áo đến từ khắp Châu Á. Có đủ các loại quần áo, từ những chiếc áo sơ mi đơn giản cài cúc được sản xuất ở Malaysia mang nhãn hiệu Brooks Brothers đến những chiếc váy dạ hội bằng lụa kiểu cách được sản xuất cho các cửa hàng Casual Corner ở Mỹ. 1. Tại sao các bộ phận của quần áo lại được sản xuất ở nhiều nước khác nhau thay vì chỉ tại 1 quốc gia mà hàng hóa đó được bán ra? Ông Yau, vốn là một trung gian, chịu trách nhiệm thu mua quần áo cho các cửa hàng Retail Brand Alliance Inc.'s Casual Corner và các cửa hàng Brooks Brothers và một số các nhãn hiệu của các công ty khác. Ông cho rằng một số hàng hóa có thể rẻ hơn trong năm tới khi mà các quota quản lý toàn bộ nền dệt may thế giới trong hàng thập kỷ qua sắp hết hạn. 2. Quota là gì? Hãy mô tả bằng đồ thị tác động của quota đối với giá cả của một loại hàng hóa nhập khẩu? Tuy nhiên, một số người lại cho rằng giá cả mà người tiêu dùng chi trả cho quần áo có thể sẽ không giảm, thậm chí có thể tăng. Mặt khác, việc gỡ bỏ hệ thống quota có thể gây tác động ngược đến ngành công nghiệp dệt may toàn thế giới do nó gây nên những dịch chuyển lớn trong cách thức mà các công ty dệt may đa quốc gia sản xuất và kinh doanh quần áo. Những người thu mua như ông Yau nói rằng họ hy vọng các chi phí mà họ phải trả thêm do hệ thống quota và do hạn chế về nguồn cung sẽ không còn nữa sau ngày 1 tháng 1. Với kinh nghiệm hơn 40 năm trong ngành dệt may, ông Yau ước tính rằng nếu không có các chi phí này, 1 chiếc T-shirt chi phí 5 USD chỉ còn là 3.50 USD. Như vậy chi phí của người bán lẻ sẽ giảm. Họ cũng có thể tiết kiệm chi phí bằng cách chỉ tập trung sản xuất ở một vài quốc gia sau khi hệ thống quota chấm dứt do không còn bị các hạn chế về quota hàng dệt may đối với từng quốc gia. Động thái này có thể sẽ làm cho Trung Quốc gia tăng nhanh chóng thị phần dệt may của mình trên thế giới. Một vài quota sẽ vẫn còn tồn tại do không phải quốc gia nào buôn bán với Mỹ cũng là thành viên của WTO. 3. Mô tả bằng đồ thị việc giá của 1 chiếc áo thun từ 5 USD giảm xuống còn 3 USD khi hệ thống quota bị bãi bỏ? Hệ thống quota được xây dựng vào những năm 1960 ở các nước phát triển gồm có Mỹ và các quốc gia thuộc Cộng đồng Châu Âu nhằm để bảo vệ những nhà sản xuất dệt may trong nước trước các đe doa từ những đối thử cạnh tranh giá rẻ từ nước ngoài. Ở Mỹ, chính phủ thiết lập các giới hạn nghiêm ngặt về số lượng quần áo được nhập khẩu. Các phân bổ hàng dệt may nhập khẩu của chính phủ được chi tiết hóa theo từng loại sản phẩm ví dụ như áo dệt len hay áo dệt bông. Hầu hết, các quốc gia đang phát triển không đặt ra qui định về hạn chế nhập khẩu hàng dệt may. 4. Nếu quota làm tăng giá đối với người tiêu dùng trong nước, tại sao nó vẫn được thiết lập? Có thể có một chính sách nhập khẩu nào khác mang lại cùng một tác động đối với mức giá nhưng mang lại nguồn thu thuế cho chính phủ hay không? Ai sẽ hưởng lợi từ mức giá cao do quota? Bà Julia Hughs, Phó chủ tịch Hiệp hội các nhà nhập khẩu hàng dệt may Mỹ cho rằng “ Khi quota được bãi bỏ, giá sẽ giảm". Hiệp hội nhấn mạnh rằng quota là một khoản chi phí tăng thêm hàng tỷ USD trong chi phí bán lẻ hàng hóa mà người tiêu dùng phải gánh chịu. 96
7. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng Song liệu các nhà bán lẻ lớn như Wal-Mart hay Saks có dịch chuyển những khoản tiết kiệm này sang cho người tiêu dùng hay không? Đó vẫn là một điều gây tranh cãi. Những nhà kinh doanh trưc tiếp hàng dệt may tại Châu Á, nơi sản xuất khoản 42% sản lượng hàng dệt may trên toàn thế giới lại cho rằng người tiêu dùng ở Mỹ sẽ không được hưởng lợi, ít nhất là trong ngắn hạn. Peter McGrath, Chủ tịch bộ phận thu mua của tập đoàn J.C. Penney Co. cho rằng sẽ không có sự khác biệt tức thì. “Trong ngắn hạn, tôi không nghĩ rằng sẽ giá bán lẻ hoặc chi phí bán lẻ sẽ giảm đối vơi hàng dệt may nhập vào Mỹ". Nguyên nhân một phần là do yêu cầu lợi nhuận của các nhà bán lẻ. Một số chuyên gia trong ngành cho rằng không có các kích thích để người bán lẻ giảm giá cho người tiêu dùng sau khi quota chấm dứt. Hầu hết, những người tiêu dùng Mỹ đã quen với việc phải chi trả một số tiền nhất định cho những vật dụng thiết yếu, ví dụ 40 USD cho một chiếc quần kaki, hay 60 USD cho một chiếc áo len. 5. Nếu dệt may là một ngành cạnh tranh hoàn hảo, hiệu ứng của việc giảm chi phí sản xuất đối với mức giá cân bằng sẽ như thế nào? Nếu các dự đoán cho rằng các tác động này sẽ không xảy ra thì cấu trúc thị trường của ngành dệt may có thể là gì? Hơn thế nữa, nếu các nhà bán lẻ giảm giá, Chris Rork, Phó chủ tịch chi nhánh quần áo trẻ em tại Hong Kong của Polo Ralph Rauren nói rằng điều đó đồng nghĩa với việc "Bạn phải làm việc cật lực hơn nhiều” và phải bán thêm được nhiều hàng hơn nữa để duy trì một mức lợi nhuận như cũ”. Nhiều nhà bán lẻ có thể không sẵn lòng làm vậy và đặc biệt khi mà các công ty niêm yét luôn phải đối mặt với sức ép lớn từ các thị trường tài chính để gia tăng lợi nhuận. Năm vừa qua, giá bông lại tăng vọt, làm cho lợi nhuận giảm sút . Marshall Cohen, nhà phân tích bán lẻ tại Tập đoàn nghiên cứu thị trường NPD tại Port Washington, NY nói rằng một số các cửa hàng cao cấp tại Mỹ đã phải đối mặt với sức ép giảm giá đối với một số mặt hàng ví dụ như áo lót phụ nữ do các sản phẩm hầu như y hệt nay đã được bán tại các cửa hàng giá rẻ như Wal-Mart. Ông Cohen dự đoán rằng các nhà bán lẻ có thể sẽ sử dụng khoản chi phí tiết kiệm do chấm dứt quota để thực hiện các khuyến mãi và giảm giá mà không làm thay đổi mức giá chung của thị trường dệt may do khách hàng không nhất thiết là đang kỳ vọng sự giảm giá. Ông McGrath từ bộ phận thu mua của tập đoàn J.C. Penney nói rằng công ty không nhất thiết sẽ giảm giá mà với khoản chi phí tiết kiệm từ quota sẽ mang lại cho người tiêu dùng các sản phẩm có chất lượng cao hơn. Một số nhà bán lẻ cho rằng họ không hy vọng nhiều là có sự giảm giá từ nhà sản xuất. Harry Lee, giám đốc của TAL Apparel Ltd một công ty Hong Kong lớn chuyên sản xuất quần áo cho các nhãn hiệu nổi tiếng như J. Crew, Calvin Klein, Ralph Lauren, Tommy Hilfiger, Liz Claiborne và Brooks Brothers nói rằng “như chúng tôi được biết thì sẽ chẳng tiết kiệm được gì sau khi quota chấm dứt”. Thực sự, trong ngắn hạn thì giá quần áo còn có thể tăng. Ông Peter Shay, vốn là một nhà đầu tư, hiện đang quản lý công ty MMG (Asia) Ltd., một công ty tư vấn và đầu tư hàng thời trang tại Hong Kong cho rằng nguyên nhân là do giảm nguồn cung ứng trong một số các mặt hàng phổ biến vào cuối năm 2004 do các nhà sản xuất và bán lẻ sẽ điều chỉnh với các qui định nhập khẩu mới. Lâu nay, khi một quốc gia đã đạt đến ngưỡng giới hạn quota trong năm, ví dụ về mặt hàng áo cotton thì nó sẽ “mượn” hạn ngạch phân bổ quota của năm sau để đáp ứng nhu cầu. Nhưng do “không còn quota của năm sau nữa cho nên không thể mượn được quota của năm sau. Điều này cũng đồng nghĩa với việc tăng thêm chi phí đối với người tiêu dùng trong ngắn hạn”. Trong khi đó các nhà sản xuất Trung Quốc có lý do riêng để đón mừng việc bãi bỏ quota trong khi các nhà sản xuất ở các nước nhỏ hơn thì tỏ vẻ lo lắng. 97
8. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng Với việc bãi bỏ giới hạn về phần trăm hàng dệt may được nhập từ Trung Quốc vào Mỹ, hàng dệt may xuất khẩu từ Trung quốc dường như sẽ tăng mạnh khi các nhà sản xuất dịch chuyển dần sản xuất sang Trung Quốc. Chẳng hạn, khi giới hạn về nhập khẩu áo lót phụ nữ từ Trung Quốc vào Mỹ được bãi bỏ thì lượng nhập khẩu mặt hàng này có thể sẽ tăng gấp ba vào năm sau. Và do đó, có thể gây nguy hại đến ngành dệt may tại các quốc gia như Bangladesh, Campuchia và Uzbekistan. Song sự gia tăng hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vào Mỹ có thể gây nên một phản ứng ngược, làm cho chính phủ Mỹ tái thiết lập quota đặc biệt là đối với Trung Quốc trong các loại mặt hàng thông dụng như là áo cotton hoặc quần dài. Điều này cũng đã từng xảy ra: năm ngoái, với một điều khoản chưa từng xảy ra mà Trung Quốc đã chấp nhận khi gia nhập WTO, chính phủ Mỹ đã tái thiết quota đối với mặt hàng áo lót nữ, hàng đan len và áo choàng tắm xuất xứ từ Trung Quốc sau khi sản lượng nhập khẩu các mặt hàng này gia tăng đột biến đã gây nên báo động đối với các nhà sản xuất dệt may Mỹ. Điều này đồng nghĩa với việc là nhiều công ty dệt may đa quốc gia đang tự bảo đảm cho chính mình bằng cách đa dạng hóa các vị trí sản xuất sang nhiều quốc gia khác nhau trong trường hợp họ không thể dịch chuyển sản xuất sang Trung Quốc trong năm tới. Ông Lee nói “tôi nghĩ rằng có thể phải mất khoản một năm để xác định được tình hình, song dù sao đi nữa thì cạnh tranh vẫn sẽ khốc liệt hơn rất nhiều”. TRẢ LỜI CÁC CÂU HỎI PHÂN TÍCH Tham hảo tài liệu đề cập trong chương 1-3, chương 4 và chương 5 để hỗ trợ trong việc trả lời các câu hỏi này. 1. Một lý do quan trọng tại sao các bộ phận khác nhau của một chiếc áo hoặc quần có thể được sản xuất ở các quốc gia khác nhau là do các quốc gia có các lợi thế so sánh khác nhau. Những quốc gia có lợi thế so sánh, chẳng hạn trong việc làm nút sẽ có thể cung ứng nút với chi phí thấp hơn và các công ty tìm kiếm nguồn cung ứng với chi phí thấp nhất sẽ mua hàng hóa của họ. Trong một thị trường cạnh tranh, kết quả chính là người tiêu dùng sẽ được mua hàng hóa có chi phí thấp hơn. 2. Quota là giới hạn về số lượng nhập khẩu. Trong mô hình dưới đây, giá và sản lượng cân bằng của thị trường tự do của hàng hóa nhập khẩu là mức P0, Q0. Nếu giới hạn nhập khẩu của chính phủ là ở mức Q1, nhà cung ứng sẽ định mức giá cho những người tiêu dùng sẵn sàng mua sản lượng này một mức giá cao hơn là P1. Như vậy sẽ có ít hàng hóa được nhập khẩu hơn, song mức chi phí trên từng đơn vị sẽ cao hơn. Giá S1 S0 P1 P0 D0 0 Quota Q0 Lượng 3. Quota làm tăng mức giá cân bằng của hàng hóa. Theo mô hình dưới đây đó là mức giá 5.00 USD và sản lượng quota Q1. Khi quota được dỡ bỏ, sản lượng cầu và cung sẽ tăng lên Q0. 98
9. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng Người tiêu dùng sẵn sàng mua lượng tăng thêm này (và người bán sẵn sàng bán chúng) chỉ ở mức giá thấp hơn là 3.50 USD. Giá (USD) S1 S0 5.00 3.50 D0 0 Quota Q0 Lượng 4. Do quota nhập khẩu sẽ làm giá hàng nhập khẩu cao hơn, nhà sản xuất trong nước cũng có thể tăng giá hàng hóa của họ. Một trong những lý do khác là chính phủ muốn bảo hộ cho những ngành sản xuất trong nước còn non trẻ. Trong một số trường hợp các nhà sản xuất chỉ vừa mới làm quen và học cách sản xuất hàng hóa, khi họ dần dần nâng cao hiệu quả, chi phí sẽ giảm đi và họ có thể cạnh tranh tốt hơn với với các nhà sản xuất nước ngoài nếu không có giới hạn nhập khẩu. Tuy nhiên, nếu không có sự cạnh tranh này, các nhà sản xuất trong nước sẽ không bao giờ thoát khỏi tình trạng non nớt của mình. Chính phủ cũng có thể áp dụng một mức thuế đối với nhà sản xuất nước ngoài. Một mức thuế đủ lớn áp trên hàng nhập khẩu cũng có cùng một tác động đối với mức giá và sản lượng như là quota song nó sẽ làm tăng nguồn thu cho chính phủ. Trong trường hợp quota, các nhà sản xuất nước ngoài sẽ thu được lợi nhuận cao hơn do mức giá cao hơn. 5. Nếu ngành dệt may là cạnh tranh hoàn hảo, tổng các đường chi phí biên của tất cả các công ty trong ngành là đường cung thị trường. Chi phí biên thấp hơn có nghĩa là đường cung sẽ dịch chuyển sang phải, hạ thấp mức giá cân bằng đối với hàng dệt may. Tuy nhiên, một số người dự đoán là điều này sẽ không xảy ra, có nghĩa là do thị trường không phải là cạnh tranh hoàn hảo. Điều này có nghĩa là các công ty có một sự kiểm soát nhất định đối với mức giá và sản lượng trên thị trường. 99
10. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng BBBÀÀÀIII ĐĐĐỌỌỌCCC TTTHHHÊÊÊMMM Cơn lốc cửa hàng bán lẻ tiện lợi ở Trung Quốc By LESLIE CHANG Staff Reporter of THE WALL STREET JOURNAL SHANGHAI – Ba năm qua, Hu Fusheng đề nghị ông chủ chuyển quầy thu ngân nằm ở giữa máy tính tiền và tiền sảnh của cửa hàng hiện ông ta đang quản lý. Ông Hu giải thích rằng quầy thu tiền chiếm một không gian 900 bộ vuông, và không để ý đến những phục vụ ăn uống củakhách hàng. Nhưng ông chủ, và quầy thu tiền không có động thái gì. Năm nay, sự thay đổi đột ngột ập đến. Ông Hu đang bán đồ nướng với 20% chiết khấu vào buổi chiều, vì những thứ không bán hết sẽ bị vứt bỏ. Ông ta cũng quản lý đồ uống đóng hộp theo cách trưng bày hình tháp, mà trước đây những thứ này được đặt trên các kệ. Ông ta cũng quẳng máy tính tiền vào thùng đá đựng kem và những hàng đông lạnh khác. Ông Hu nói rằng “tôi không cần sự cho phép của ai để tạo nên những thay đổi này”. Một cách nhìn mới của ông Hu về cửa hàng, và khi đó doanh số bán hàng tháng đã tăng lên gấp bốn lần vào đầu năm nay, là một phần nỗ lực nhằm đổi mới hệ thống phân phối gồm 486 cửa hàng của Shanghai Liangyou, một trong những chuỗi bán lẻ tiện lợi nhất ở Trung Quốc. Sự thay đổi được thực hiện bởi cựu giám đốc điều hành được đào tạo ở Mỹ, các thử nghiệm nhằm xem xét liệu ngành bán lẻ trung Quốc có thể chuyển đổi thành các cửa hàng bán lẻ tiện lợi, một hình thức rất hấp dẫn, dể thực hiện, và sinh lợi cao. Khu vực bán lẻ trị giá 500 tỷ USD của Trung Quốc dường như đang phất lên. Doanh số bán lẻ của các chuỗi bán lẻ lớn đã tăng 30% năm qua. Và công việc kinh doanh của các cửa hàng tiện lợi diễn ra hầu như suốt đêm. Chỉ tính riêng mình Shanghai đã có gần 3,500 cửa hàng, chiếm một nửa so với toàn quốc. Trong số đó thì gần 2,000 cửa hàng mới hoạt động vào năm ngoái. Một số đường phố Shanghai có đến hai hay ba cửa hàng tiện lợi nằm trên một một đường phố. Nhưng một vấn đề đằng sau các cửa hàng, là cùng chịu chung những vấn đề hầu như cũng diễn ra đối với các lĩnh vực công nghiệp, và sự thôn tính của các nhà đầu tư nước ngoài. Sự cạnh tranh khốc liệt của các cửa hàng bán lẻ với hơn một nữa đối thủ các chuỗi bán lẻ lớn. Chiến tranh giá cả đã làm lợi nhuận gộp biên 21% trong những năm trước giảm xuống 15% trong năm qua, so với con số nước ngoài khoảng 30%, theo số liệu của viện nghiên cứu lĩnh vực bán lẻ. 1. Kiểu cấu trúc thị trường nào đặc tính cho thị trường bán lẻ tiện lợi ở Shanghai? Tại sao? Trong các thị trường phát triển, các cửa hàng tiện lợi được xem như là một trong những khu vực khó khăn nhất trong kinh doanh bán lẻ, sử dụng các hệ thống máy tính hiện đại để đánh dấu và đặt hàng lại, một cách bố trí khoa học đến mức chi tiết cho những không gian nhỏ trong những phòng nhỏ. Mô hình của Trung Quốc thì ngược lại, được đặc tính bởi các cửa hàng nhỏ hơn, nhanh chóng và cạnh tranh về giá. Đó là lý do tại sao 7-Eleven Inc., chuỗi cửa hàng bán lẻ tiện lợi nhất trên thế giới, hiện đang làm ngơ với Shanghai. Nhà bán lẻ, là một cơ sở của Dallas, có một kế hoạch bành tướng thị trường ở Trung Quốc nhờ vốn liên doanh đã có 137 cửa hàng bán lẻ ở tỉnh Guangdong, miền Nam Trung Quốc, và đang hướng đến Beijing. Nhưng theo như Bob Jenkins, phó giám đốc quốc tế, cho biết “Shanghai hiện cạnh tranh rất lớn, họ phải chiến đấu trên chiến trường Shanghai, và chúng tôi chỉ biết về đâu sau khi chiến tranh kết thúc”. 2. Bạn có nghi ngờ các cửa hàng tiện lợi ở Mỹ với hệ thống máy tính hiện đại mang lại nhiều lợi nhuận hơn so với các cửa hàng tiện lợi ở Trung Quốc khi không trang bị các hệ thống như vậy? 100
11. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng Chuỗi bán lẻ Liangyou đang nằm trong cuộc chiến. Nhưng sau đó, cuộc chơi chưa từng có của Wang Jinlong, giám đốc chuỗi bán lẻ Liangyou từ tháng Giêng. Ông Wang, người Beijing, là một trong những thành viên trong làng sóng du học của sinh viên Trung Quốc đến học tại các trường ở Mỹ. Vào năm 1985 tại trường luật Columbia, ông ta bắt đầu lớp học mà chẳng hiểu lấy một từ nào mà giáo sư giảng dạy. Sau đó, ông ta tìm kiếm một công việc nhàn hạ trong một công ty luật, và gia nhập với một công ty chẳng tên tuổi, được biết là Starbucks Coffee, vào thời điểm đó có khoảng 100 cửa hàng bán lẻ. Ông ta đã yêu cầu mở rộng chuỗi bán lẻ đến với 20 quốc gia, trong đó có Trung Quốc. Một năm sau đó, ông Wang quay trở lại Trung Quốc – làm việc trong một văn phòng tồi tàn với lớp sơn tường bong ra, một chiếc ghế xoay ố màu, và phải đi bộ qua ba tầng cầu thang. Mặc dầu, ông ta là người đứng đầu của một công ty đầu tư tư nhân, ông ta tiến hành liên kết vốn làm ăn với một tập đoàn sở hữu nhà nước Shanghai Liangyou để hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh bán lẻ dưới một nhãn hiệu mới “Buddies". Lịch sử kinh doanh của Liangyou dường như ít khuyến khích đổi mới. Các cửa hàng trước đây là một phần trong mạng lưới các cửa hàng kinh tiêu được hình thành từ những năm 1950 trực thuộc uỷ ban lương thực nhà nước nhằm cung cấp gạo và dầu ăn với số lượng lớn. Vào năm 1998, tập đoàn Shanghai Liangyou (liangyou có nghĩa là “lương thực và dầu ăn”) tách ra cho các uỷ ban lương thực thành phố, và chịu trách nhiệm chuyển đổi các cửa hàng kinh tiêu trước đây thành các cửa hàng bán lẻ tiện lợi. Đây là trách nhiệm nặng nề đối với họ. Hầu hết, nhân viên đều ở tuổi 40 hay 50 quen với hệ thống kinh doanh cũ. Vì vậy, các nhà quản lý không dể dàng có thể thay đổi cách thức bố trí cửa hàng cũng như điều chỉnh dòng sản phẩm phù hợp với thị trường - sự kết liễu của một ngành hay phải mất tiền nếu theo cách thức như vậy. Cách thức nào để thay đổi một hệ thống như vậy? bên trong hay bên ngoài, hay tất cả cùng một lúc. Với mô hình cửa hàng theo cách nhìn mới của Liangyou bắt đầu triển khai vào tháng sáu, thì các kệ phải cao đến trần nhà để mang lại cảm giác hàng hóa đồi dào mà điều này đối thủ cạnh tranh không có. Các lối đi rộng chừng 5 bộ so với tiêu chuẩn chỉ 3 bộ làm cho khách hàng có cảm giác thoải mái đi dạo cũng như mua sắm. Không gian bên cạnh quầy tính tiền cũng được lắp đặt các vòi kim loại để rót dầu ăn để sẵn sàng chế biến các món ăn như ngô rang và bánh thịt hấp. Vào cuối năm, công ty dự kiến có thêm 50 cửa hàng bán lẻ mới và 100 cửa hàng bán lẻ cần chỉnh trang lại. Một số đổi mới mà người mua sắm không nhìn thấy, đó là công ty đã cài đặt các hệ thống máy tính cho phép các nhà quản lý có thể kiểm tra tình hình kho và phân tích dữ liệu bán hàng. Hiện tại, các nhà quản lý cũng đang xem xét tình hình tồn kho theo cách thức cũ họ tính toán trong đầu khi nào thì nên đặt hàng lại, và thường thì không đúng. Một chương trình khuyến khích sẽ thưởng cho nhân viên nếu như cửa hàng bán lẻ của họ đạt được doanh số kế hoạch hàng tháng. 3. Bằng cách nào mà bạn mong đợi tiền thưởng sẽ ảnh hưởng đến doanh số? 4. Điểm lưu ý nào của cửa hàng bán lẻ tiện lợi đề cập đến quyền tối thượng của người tiêu dùng? Một sự thúc đẩy lớn khác, đó là đào tạo rộng rãi trong công ty sự yếu kém của những người bán lẻ trước đây. Trong một lớp học máy tính, Xu Jianhua, người quản lý cửa hàng bán lẻ ở ngoại ô Shanghai, nhìn vào màng hình máy tính đến 20 phút trước khi bắt đầu di chuyển con trỏ bằng chuột một cách vụng về trên màn hình máy tính. Cô ta nói rằng “tôi chưa hề sử dụng loại máy tính này trước đây. Thật khó cho tôi, nhưng tôi cần phải học cách sử dụng nó”. Từng cửa hàng một, các nhà quản lý được phân nhiều quyền để ra quyết định, và điều này chưa hề có đối với các công ty Trung Quốc, nơi mà chỉ có thực hiện theo mệnh lệnh của cấp trên. Ông Hu, người quản lý cửa hàng bán lẻ, đã tăng thêm hai tủ đông lạnh và ba lò nướng. 101
12. Chương 4: Lý thuyết lựa chọn tiêu dùng Ông ta di chuyển các hộp thức ăn trưa trong tủ lạnh đến bên cạnh quầy tính tiền ngay trước giờ ăn trưa, và bán 50 hộp mỗi ngày gấp hai lần so với trước đây. Ông Hu, một kỳ cựu 28 năm với khuynh hướng bảo thủ, thừa nhận rằng “nhiều người rất sợ đối với các thay đổi lần đầu tiên”. Còn bây giờ ông ta bị cuốn hút theo cách tự do mới. “Trong quá khứ, có rất nhiều áp lực phải được phục tùng. Chúng tôi không thể phát huy sức mạnh của bản thân”. Dấu hiệu ban đầu là rất tốt. Cùng với doanh số của cửa hàng, chỉ số tăng trưởng của ngành thường được đo lường dựa trên doanh số của các cửa hàng ít nhất là một năm, chỉ với chín tháng đầu năm đã vượt quá 25% so với doanh số năm ngoái. Doanh số mục tiêu của công ty là 130 triệu USD vào năm nay, cao hơn 21% so với năm ngoái. Tuy nhiên, liên doanh này cho biết sẽ không có thay đổi lợi nhuận cho đến năm 2005. Việc đương đầu với cạnh tranh ngày càng gia tăng, thời gian như rút ngắn lại. Ông Wang nói rằng “chúng tôi đang định vị lại, bạn chỉ có một cơ hội để thay đổi”. 5. Điều gì khi bạn nói chỉ có một cơ hội để thay đổi? Ann Zimmerman in Dallas contributed to this article TRẢ LỜI CÁC CÂU HỎI PHÂN TÍCH Tham khảo tài liệu đề cập trong chương 2, chương 4-5, và chương 6 để hỗ trợ trong việc trả lời các câu hỏi này. 1. Tôi cho rằng thị trường bán lẻ có đặc tính gần với thị trường cạnh tranh hoàn hảo bởi vì có vô số chuỗi bán lẻ và bán hàng hóa tương tự nhau. Thực tế, cạnh tranh giá hỗ trợ cho đặc tính thị trường này. 2. Hầu hết, các đối thủ cạnh tranh Mỹ đều trang bị hệ thống máy tính hiện đại, vì thế không có ai có lợi thế hơn trên thị trường. Do thị trường cạnh tranh rất khốc liệt, thu nhập ròng tăng thêm ở Mỹ chỉ đủ để đem lại một tỷ suất hợp lý để đầu tư vào hệ thống máy tính này. Vì vậy, các cửa hàng ở Mỹ hầu như không có nhiều lợi nhuận. Nếu như các cửa hàng bán lẻ Trung Quốc có trang bị hệ thống máy tính trước các đối thủ cạnh tranh, thì họ có thể kiếm được lợi nhuận cao hơn thông thường. Lợi nhuận này chỉ kéo dài cho đến khi các đối thủ cũng trang bị hệ thống máy tính tương tự. 3. Mọi người có động lực vì lợi ích cá nhân, và vì vậy sẽ thực hiện điều mang lại cho họ sự gia tăng thu nhập hay uy tín. Việc khuyến khích thưởng sẽ làm tăng doanh số bán của họ, mà kết quả làm gia tăng doanh số bán của công ty. Những nhân viên có thể có những mánh khóe với chương trình khuyến khích này, và tìm chiêu thức để đẩy doanh số bán theo cách thức “giả mạo sổ sách”. Vì vậy, công việc kiểm tra là hoạt động quan trọng để theo dõi và giám sát chương trình này. 4. Thật khó mà nói điều gì đề cập đến quyền tối thượng của người tiêu dùng. Tuy nhiên, một điều có thể là làm cho cửa hàng trông có vẽ hàng hóa dồi dào trong cảm nhận của khách hàng để mua được hàng hóa nhiều hơn. Mặt khác, khách hàng có thể nhận thấy ở cửa hàng cách thức trưng bày phong phú, và cửa hàng đáp ứng mong muốn của khách hàng hơn là buộc họ phải mua những thứ có trong cửa hàng. 5. Tùy thuộc vào mức độ cạnh tranh của các chuỗi bán lẻ, họ chỉ có một thời gian nhất định để hưởng lợi nhuận do lợi thế cạnh tranh trước khi đổi thủ cạnh tranh có thể làm, và điều này sẽ làm cho lợi nhuận ban đầu dần trở thành lợi nhuận thông thường. 102
13. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí CCChhhưưươơơnnnggg 555 LLLÝÝÝ TTTHHHUUUYYYẾẾẾTTT SSSẢẢẢNNN XXXUUUẤẤẤTTT CCCHHHIII PPPHHHÍÍÍ Trong chương 1, chúng ta đã định nghĩa doanh nghiệp là một tổ chức sử dụng các yếu tố đầu vào để tạo ra hàng hóa và dịch vụ. Mục tiêu của doanh nghiệp là tối đa hóa lợi nhuận, hay đạt được các mục tiêu liên quan khác như tối đa hóa doanh thu hay tăng trưởng. Các quyết định sản xuất cơ bản của doanh nghiệp là: xác định sản lượng hàng hóa và dịch vụ sẽ được sản xuất, vốn và nguồn lực khác được sử dụng để tạo đầu ra hiệu quả nhất. Để trả lời cho câu hỏi này, các doanh nghiệp cần có các dữ liệu về kỹ thuật, công nghệ để xác định được các biến số sản xuất (hay còn gọi là hàm số sản xuất) cũng như các dữ liệu kinh tế về giá trị đầu vào và đầu ra. Chương này nhằm cung cấp kiến thức nền tảng của kinh tế học trong phạm vi sản xuất, hiểu được các quyết định đằng sau đường cung và xác định các điều kiện cho sản xuất hữu hiệu. Sau khi nghiên cứu chương này, bạn có thể: ª Phân tích mối quan hệ giữa đầu ra và đầu vào thông qua hàm số sản xuất. ª Phân biệt và xác định các chi phí sản xuất ngắn hạn và dài hạn. ª Tiếp cận phương pháp phân tích biên cho các quyết định sản xuất tối ưu. LÝ THUYẾT SẢN XUẤT Tổ chức sản xuất là quá trình chuyển đổi các yếu tố đầu vào thành các sản phẩm và dịch vụ. Chẳng hạn, IBM thuê công nhân để vận hành máy móc, thiết bị và nguyên vật liệu trong nhà máy để tạo ra máy tính. Sản phẩm của công ty có thể là sản phẩm hoàn chỉnh (chẳng hạn như máy tính) hoặc cũng có thể là sản phẩm trung gian (linh kiện bán dẫn, bo mạch, ). đầu ra cũng có thể là dịch vụ như: giáo dục, y tế, ngân hàng, bưu chính, Trong thực tế, sản xuất bao gồm toàn bộ các hoạt động để sản xuất hàng hóa và dịch vụ. Các hoạt động này bao gồm: huy động nguồn vốn để đầu tư mở rộng nhà xưởng, thuê mướn lao động, mua sắm nguyên vật liệu, kiểm soát chất lượng, kế toán chi phí, hơn là đề cập đến sự chuyển đổi các yếu tố vật lý đầu vào thành sản phẩm và dịch vụ ở đầu ra. HÀM SỐ SẢN XUẤT Nếu như khái hiệm về hàm cầu là trọng tâm của lý thuyết cầu thì lý thuyết sản xuất đề cập các khái niệm xoay quanh hàm số sản xuất. Hàm số sản xuất là một phương trình, biểu số liệu, hay biểu đồ biểu thị mối quan hệ đầu ra (sản phẩm hay dịch vụ) theo sự kết hợp của các yếu tố đầu vào (lao động, vốn) trong một khoảng thời gian nhất định. Hàm số sản xuất tổng quát: Q = f (L, K, ) Cả đầu vào và đầu ra được biểu thị dưới hình thái vật chất hơn là hình thái tiền tệ. Chẳng hạn, đầu vào là các biến số độc lập như số lượng lao động sử dụng, vốn chỉ giá trị sử dụng trong sản xuất. Đầu ra là hàm số phụ thuộc như số lượng hàng hóa (xe hơi, máy tính). Hàm số sản xuất chỉ ra số lượng đầu ra tương ứng với các kết hợp đầu vào giữa lao động và vốn. Trong đó, công nghệ được giả định là không thay đổi trong quá trình phân tích. 103
14. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí Đầu vào là những nguồn lực sử dụng trong việc sản xuất hàng hóa và dịch vụ. Đầu vào được phân loại thành đầu vào cố định và đầu vào biến đổi. Đầu vào cố định là đầu vào không thay đổi trong thời kỳ xem xét. Chẳng hạn, nhà máy và thiết bị chuyên dùng (IBM có thể mất vài năm để đầu tư xây dựng thêm nhà máy mới). Trong khi, đầu vào biến đổi là đầu vào biến đổi dể dàng trong khoảng thời gian xem xét. Chẳng hạn như nguyên vật liệu, lao động. Hàm số sản xuất với một biến số đầu vào Tổng sản phẩm sản xuất (TP) của một doanh nghiệp là một hàm số theo các mức sử dụng các yếu tố đầu vào. Trong ngắn hạn, chúng ta giả định chỉ có một yếu tố đầu vào biến đổi ảnh hưởng đến tổng sản phẩm sản xuất (hay sản lượng, Q) của một doanh nghiệp. Tổng sản lượng (sản phẩm) này có thể biểu thị thông qua hàm số sản xuất như sau: TP = f (L) Trong đó, các yếu tố đầu vào khác như vốn và công nghệ giả định không đổi. Bảng dưới đây minh họa hàm số sản xuất với một biến số đầu vào, đó là lao động. Số lao động Tổng sản phẩm (L) (TP) 0 0 5 50 10 120 15 165 20 200 25 200 30 180 Bảng trên cũng cho thấy, tổng sản phẩm sản xuất ban đầu tăng rất nhanh khi tăng mức sử dụng lao động, nhưng sau đó mức tăng tổng sản phẩm nhỏ dần theo các mức sử dụng lao động. Trong ví dụ minh họa ở trên, tổng sản phẩm thậm chí giảm khi vượt qua mức sử dụng lao động nào đó (chẳng hạn, tổng sản phẩm giảm từ 200 xuống 180 khi mức lao động sử dụng tăng từ 25 lên 30). Các nhà kinh tế cho rằng sự gia tăng các mức lao động như nhau sẽ làm đem lại tổng sản phẩm sản xuất nhỏ hơn đối với hầu hết các quá trình sản xuất. Đây là hệ quả của qui luật lợi ích biên giảm dần đã được giới thiệu trước đây. Tổng sản phẩm 200 TP 120 0 5 10 15 20 25 30 Lao động 104
15. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí Mối quan hệ giữa các mức sử dụng yếu tố đầu vào có thể được biểu thị thông qua sản phẩm trung bình (AP) (trong trường hợp này được biết đến như là năng suất bình quân trên mỗi lao động). Sản phẩm trung bình được xác định bằng cách lấy tổng sản phẩm chia cho số lượng lao động như sau: TP AP = L Các giá trị tính toán AP theo các mức lao động sử dụng được biểu thị ở bảng dưới đây. Ví dụ này minh họa cho trường hợp khái quát về qui luật năng suất biên giảm dần, đó là AP ban đầu tăng lên nhưng sau đó sẽ giảm dần. Sản phẩm bình quân cũng được biết đến như là năng suất lao động. Vì vậy, khi chúng ta nghe các nhà kinh tế đề cập đến năng suất lao động, thì chúng ta biết rằng họ đang nói về các thay đổi trong AP. Số lao động Tổng sản Sản phẩm trung (L) phẩm (TP) bình (AP) 0 0 - 5 50 10 10 120 12 15 165 11 20 200 10 25 200 8 30 180 6 Sản phẩm biên (MP) là một khái niệm quan trọng và rất hữu ích. MP được định nghĩa như là sản phẩm tăng thêm từ việc sử dụng thêm một đơn vị yếu tố đầu vào, trong khi các yếu tố đầu vào khác vẫn không đổi. Sản phẩm biên được đo lường bằng tỷ số giữa thay đổi tổng sản phẩm (TP) và thay đổi lượng lao động sử dụng (L). Theo thuật ngữ toán học thì sản phẩm biên được biểu thị như sau: ΔTP MP = ΔL Kết quả tính toán giá trị MP theo các thay đổi mức sử dụng lao động được thêm vào trong cột sau cùng của bảng dưới đây. Chẳng hạn, nếu chúng ta xem xét khoảng sử dụng lao động từ 10 đến 15 đơn vị lao động. Khi đó, TP tăng 45 (từ 120 đến 165) khi lượng lao động tăng 5. Vì vậy, MP xác định trong khoảng này là 45/5 = 9. Số lao động Tổng sản Sản phẩm trung Sản phẩm (L) phẩm (TP) bình (AP) biên (MP) 0 0 - - 5 50 10 10 10 120 12 14 15 165 11 9 20 200 10 7 25 200 8 0 30 180 6 -4 Từ số liệu ở bảng trên, khi MP dương nếu tăng lao động sẽ làm tăng tổng sản phẩm sản xuất. Khi MP âm, tăng lao động sẽ làm giảm tổng sản phẩm sản xuất. 105
16. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí AP, MP 12 AP 0 5 10 15 20 25 30 Lao động MP Các đường TP, AP và MP có thể minh họa trong cùng một đồ thị. Biểu đồ cho thấy TP ban đầu tăng lên rất nhanh khi số lượng lao động sử dụng (L) tăng lên. Tuy nhiên, sau đó TP tăng với các mức nhỏ dần theo mức lao động. Thậm chí, TP giảm khi lao động sử dụng vượt quá một mức nhất định. Biểu đồ dưới đây minh họa mối quan hệ giữa đường AP và MP cùng với đường TP. Ta thấy AP ban đầu tăng nhưng sau đó giảm. Trong khi đó, MP tăng trong khoảng TP tăng với tốc độ nhanh hơn và giảm khi TP tăng với tốc độ giảm dần. MP bằng không tại mức sử dụng lao động mà ở đó TP đạt được tối đa và MP âm khi TP giảm. TP 200 TP 120 0 5 10 15 20 25 30 L AP, MP 12 AP 0 5 10 15 20 25 30 L MP 106
17. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí Như biểu đồ trên cho thấy, đường MP và AP giao nhau tại điểm cực đại của AP. Khi đó, nếu MP lớn hơn AP thì khi gia tăng mức sử dụng lao động sẽ làm AP tăng. Điều này có nghĩa là, nếu gia tăng thêm một lao động thì năng suất lao động bình quân sẽ tăng lên. Giả sử, điểm học tập trung bình được xác định bằng cách lấy điểm trung bình của các môn học. Điểm học tập trung bình sẽ tăng lên nếu như bạn biết được điểm số của một môn học mới (điểm số biên) lớn hơn điểm số trung bình trước đây. Suy luận một cách tương tự, sản phẩm trung bình sẽ tăng (giảm) khi sản phẩm biên lớn hơn (nhỏ hơn) sản phẩm trung bình. Từ kết quả minh họa ở hai biểu đồ trên, chúng ta có thể kết luận rằng mức sử dụng lao động mà ở đó AP cắt MP sẽ làm cho AP đạt cực đại. Trong khi đó, mức sử dụng lao động mà ở đó MP bằng không sẽ làm cho TP đạt cực đại. Thông tin này có ý nghĩa rất quan trọng đối với các doanh nghiệp trong ra quyết định sử dụng nguồn lực để đạt mục tiêu sản xuất. Hàm số sản xuất với hai biến số đầu vào Bây giờ, chúng ta hãy xem xét hàm số sản xuất với hai biến số đầu vào: lao động (L) và vốn (K), với giả định công nghệ không thay đổi. Q = f (L, K) Mối quan hệ giữa các kết hợp đầu vào (L, K) và mức sản lượng (Q) có thể biểu diễn bằng đồ thị bởi các đường đẳng lượng. ª Đường đẳng lượng Đường đẳng lượng cho biết các kết hợp khác nhau của hai yếu tố đầu vào (lao động và vốn) mà doanh nghiệp có thể sử dụng để tạo ra các mức sản xuất cụ thể. Mức đẳng lượng cao hơn (xa với gốc tọa độ) chỉ sản lượng lớn hơn và mức đẳng lượng thấp hơn (gần với gốc tọa độ) chỉ sản lượng thấp hơn. Vốn (K) 6 6 12 28 36 40 39 5 9 20 36 40 42 40 4 12 28 36 40 40 36 3 10 23 33 36 36 32 2 7 18 28 30 28 26 1 3 8 12 14 12 10 1 2 3 4 5 6 Lao động (L) Chẳng hạn, biểu dữ liệu ở trên cho biết mối quan hệ giữa sản lượng sản xuất (Q) theo các kết hợp giữa lao động (L) và vốn (K) cho thấy 12 đơn vị sản lượng (12Q) có thể được tạo ra bằng cách kết hợp 1 đơn vị vốn (1K) và 3 đơn vị lao động (3L), hay với (1K) và (5L). Sản lượng 12Q cũng có thể tạo ra bằng cách kết hợp 1L và 4K, hay 2L và 6K. Đường biểu thị khả năng tạo ra 12 đơn vị sản lượng (12Q) là đường đẳng lượng ở mức thấp nhất. Tương tự như vậy, trong biểu trên cũng cho biết các kết hợp khác nhau của K và L để tạo ra 28Q, 36Q và 40Q. Lưu ý rằng, để tạo ra mức sản lượng lớn hơn thì doanh nghiệp cần nhiều lao động hơn hoặc vốn hơn, hay cần nhiều hơn cả lao động và vốn hơn. Một vấn đề đặt ra là làm thế nào xác định được kết hợp nào là hiệu quả. Từ dữ liệu ở biểu trên, chúng ta thấy rằng kết hợp (3L và 1K) hay kết hợp (5L và 1K) đều cùng tạo ra mức sản lượng 12Q. Tuy nhiên, kết hợp (5L và 1K) là kết hợp không hiệu quả vì sử dụng nhiều lao động hơn so với kết hợp (3L và 1K). Biểu đồ dưới đây minh họa các đường đẳng lượng từ dữ liệu các kết hợp đầu vào giữa vốn và lao động ở trên. 107
18. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí Vốn (K) Đường đẳng lượng 40Q I Z 4 36Q Vùng sản xuất hiệu quả R 28Q 2 V 12Q 0 2 3 Lao động (L) Từ biểu đồ ở trên cho thấy, các đường đẳng lượng có một phần có hệ số góc dương là vùng không hiệu quả. Các doanh nghiệp sẽ không lựa chọn các kết hợp đầu vào trong phần này bởi vì phần có hệ số góc âm sẽ tạo ra với cùng mức sản lượng nhưng có các kết hợp đầu vào ít hơn. Bằng cách vẽ các đường song song với hai trục đầu vào sẽ xác định các điểm tiếp xúc với các đường đẳng lượng. Vùng sản xuất hiệu quả là vùng có hệ số góc âm trên các đường đẳng lượng, đó chính là phần diện tích 0ZVI như minh họa trong biểu đồ trên. Như vậy với mỗi mức sản lượng nhất định chẳng hạn như 28Q, một doanh nghiệp có thể lựa chọn các kết hợp đầu vào khác nhau. Điểm Z yêu cầu 4 đơn vị vốn (4K) và 2 đơn vị lao động (2L). Trong khi điểm V, yêu cầu 2K và 3L. Trong trường hợp này, nếu di chuyển lựa chọn từ điểm Z đến điểm V thì doanh nghiệp phải từ bỏ 2 đơn vị vốn (2K) và tăng thêm 1 đơn vị lao động (1L). Giá trị tuyệt đối của đường đẳng lượng được gọi là tỷ lệ thay thế biên (MRTS). MRTS tại một điểm cụ thể trên đường đẳng lượng, khi hàm số sản xuất liên tục theo hai biến đầu vào (L, K), có thể được xác định bằng cách lấy phương trình vi phân của hàm số Q=(L, K). Từ khi sản lượng không đổi trên đường đẳng lượng, cho nên vi phân từng phần của hàm số sản xuất theo biến số L và K phải bằng không. Khi đó, hệ số góc của đường đẳng lượng là dK/dL. ∂Q ∂Q dQ = × dL + × dK = 0 ∂L ∂K dK ∂Q ∂L ⇒ = − dL ∂Q ∂K ∂Q ∂Q Do = MP và = MP ∂L L ∂K K dK MP ⇒ = (−) L = MRTS dL MPK Tỷ lệ thay thế biên (MRTS) của lao động (L) theo vốn (K) sẽ bằng MPL/MPK. Một sự dịch chuyển xuống phía dưới của đường đẳng lượng nào đó sẽ đem lại sự gia tăng mức sản lượng do sử dụng nhiều lao động hơn (ΔL). Sự gia tăng sản lượng này cũng bằng đúng với sản lượng giảm do sử dụng ít vốn hơn (ΔK). Vì vậy, ΔL × MPL = −ΔK × MPK MP ΔK L = − = MRTS MPK ΔL 108
19. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí Do đó, MRTS bằng trị tuyệt đối hệ số góc đường đẳng lượng và cũng bằng tỷ lệ các sản phẩm biên. Như vậy, giữa các điểm Z và V, MRTS = - ΔK/ΔL = 2/1 = 2. Chẳng hạn, MRTS tại điểm R chính là trị tuyệt đối hệ số góc của đường tiếp tuyến với đường đẳng lượng tại điểm tiếp xúc đó. Vì thế, tại điểm R ta có MRST = 1. Hình dạng của đường đẳng lượng phản ảnh mức độ mà một yếu tố đầu vào có thể thay thế cho một yếu tố đầu vào khác trong sản xuất. Độ cong của đường đẳng lượng nhỏ hơn thì mức độ thay thế sẽ lớn hơn và ngược lại. Một trường hợp đặc biệt của đường đẳng lượng, đó là đường thẳng. Trong trường hợp này thì lao động và vốn là thay thế hoàn toàn. Khi đó, tỷ lệ thay thế biên là một hằng số. Điều này có nghĩa là lao động có thể thay thế cho vốn (và ngược lại) với một tỷ lệ không đổi. Chẳng hạn như dầu và khí đốt có thể thay thế cho nhau trong các động cơ. Năng lượng và thời gian trong quá trình sấy khô, Biểu đồ dưới đây minh họa vốn và lao động thay thế hoàn toàn. K K Đầu vào thay thế hoàn toàn Đầu vào bổ sung hoàn toàn 6 6 4 4 C 2 1K 2 2L 4 8 12 L 4 8 12 L Một trường hợp đặc biệt khác khi đường đẳng lượng có hình dạng góc vuông như minh họa trong biểu đồ dưới đây. Trong trường hợp này, lao động và vốn là bổ sung hoàn toàn. Điều này có nghã là lao động và vốn sử dụng với cùng tỷ lệ cố định 2K/1L. trong trường hợp này sẽ không có sự thay thế giữa lao động và vốn trong sản xuất. Chẳng hạn, điểm C trong đường đẳng lượng ở giữa. Sản lượng sẽ không thay đổi nếu như chỉ tăng lượng lao động (khi đó, MPL = 0 dọc theo phần ngang của đường đẳng lượng này). Tương tự như vậy, sản lượng sẽ không thay đổi nếu chỉ lượng vốn tăng lên (khi đó, MPK = 0 dọc theo phần đứng của đường đẳng lượng này). Sản lượng chỉ có thể tăng lên khi cả lượng lao động và vốn tăng lên với cùng tỷ lệ 2K/1L. Một ví dụ cho các bổ sung hoàn toàn thường thấy trong các phản ứng hóa học, một sự kết hợp về lượng của các chất theo một thành phần nhất định trong các phản ứng. Một ví dụ khác như 2 chiếc bánh xe và 1 sườn xe để lắp ráp một chiếc xe đạp, ª Đường đẳng phí Đường đẳng phí biểu thị các kết hợp khác nhau mà một doanh nghiệp có thể mua sắm hoặc thuê mướn với cùng mức chi phí đã cho. Giả sử, một doanh nghiệp chỉ sử dụng lao động và vốn trong sản xuất. Tổng chi phí của doanh nghiệp trong một thời kỳ nhất định có thể biểu diễn dưới dạng: C = w × L + r × K Trong đó, C : tổng chi phí trong thời kỳ sản xuất w : định mức lương trên mỗi đơn vị lao động r : chi phí sử dụng trên mỗi đơn vị vốn Tổng chi phí (C) chính là ràng buộc về ngân sách chi tiêu của doanh nghiệp trong thời kỳ sản xuất. Ràng buộc này giới hạn khả năng lựa chọn mức sản lượng sản xuất trong vùng sản xuất hiệu quả. Biểu đồ dưới đây minh họa đường đẳng phí. Nếu doanh nghiệp lựa chọn các 109
20. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí điểm sản lượng sản xuất nằm trên đường đẳng phí thì ngân sách chi tiêu của doanh nghiệp sử dụng hết vào lao động và vốn. Các điểm nằm bên trong đường đẳng phí thì tổng chi phí sử dụng lao động (w×L) và chi phí sử dụng vốn (r×K) nhỏ hơn ngân sách chi tiêu của doanh nghiệp. Điều này cho thấy rằng doanh nghiệp bị giới hạn lựa chọn mức sản lượng trong vùng sản xuất hiệu quả, đó là phần gới hạn bên trong của đường ngân sách chi phí với góc tọa độ. Hay nói cách khác, các điểm nằm phía bên ngoài đường đẳng phí là không thể đạt được trừ khi doanh nghiệp bổ sung thêm ngân sách chi phí hay có sự thay đổi về giá của yếu tố đầu vào. Vốn (K) Đường đẳng phí Vùng quá giới C/r hạn ngân sách A D Vùng giới hạn ngân sách chi phí B C 0 C/w Lao động (L) Các kết hợp đầu vào tối ưu tại các điểm mà ở đó đường đẳng phí tiếp xúc với đường đẳng lượng (hay trị tuyệt đối hệ số góc của đường đẳng lượng bằng với hệ số góc của đường đẳng phí). Vốn (K) 40Q I C/r Z 36Q Vùng sản xuất hiệu quả O 28Q 2 V 12Q 0 2 C/w Lao động (L) w Khi đó, MRTS = r MP Do MRTS = L , chúng ta có thể viết lại điều kiện cho kết hợp đầu vào tối ưu khi: MPK MP w MP MP L = , hay L = K MPK r w r 110
21. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí Phương trình này chỉ ra rằng để tối thiểu hóa chi phí (hay tối đa hóa sản lượng với chi phí đã cho) thì sản lượng tăng thêm hay sản phẩm biên trên một đồng chi tiêu vào lao động bằng với sản phẩm biên trên một đồng chi tiêu vào vốn. SẢN XUẤT THEO THỜI GIAN Có sự khác nhau về thời gian cần thiết để biến đổi số lượng nguồn lực khác nhau sử dụng trong quá trình sản xuất. Điều quan trọng là phải nhận diện sự khác biệt giữa sản xuất ngắn hạn và sản xuất dài hạn. Sản xuất ngắn hạn là thời kỳ quá ngắn đối với một doanh nghiệp để thay đổi năng lực sản xuất. Vì vậy, năng lực sản xuất là cố định trong ngắn hạn, nhưng sản lượng có thể biến đổi bằng cách sử dụng nhiều lao động, nguyên vật liệu và các nguồn lực tương tự khác trong giới hạn năng lực hiện có. Sản xuất dài hạn là thời kỳ đủ dài để doanh nghiệp có thể thay đổi toàn bộ yếu tố đầu vào, bao gồm cả năng lực sản xuất. Lưu ý năng lực sản xuất chỉ có thể thay đổi khi công ty đầu tư thêm vốn và thay đổi công nghệ. Theo quan điểm của ngành thì sản xuất dài hạn xem xét đến khả năng một doanh nghiệp gia nhập hay rút khỏi ngành. LÝ THUYẾT CHI PHÍ BẢN CHẤT CHI PHÍ Các nhà kinh tế cho rằng các doanh nghiệp lựa chọn giá và sản lượng sản xuất để tối đa hóa lợi nhuận. Lợi nhuận mà các nhà kinh tế đề cập trong kinh tế học, đó chính là lợi nhuận kinh tế. Lợi nhuận kinh tế = Tổng doanh thu - Chi phí kinh tế Như đã đề cập trong chương 1, chi phí kinh tế bao gồm cả chi phí cơ hội, bất kể là chi phí minh nhiên hay chi phí ẩn. Chi phí minh nhiên là chi phí được thanh toán dựa trên các chứng từ cụ thể (các chi phí kế toán là những chi phí minh nhiên). Trái lại, chi phí ẩn là chi phí không bằng tiền. Chúng ta hãy xem một ví dụ minh họa khác nhau giữa hai chi phí này. Giả sử, bạn vay tiền ngân hàng cho dự án kinh doanh, trong trường hợp này chi phí tiền lãi vay là chi phí minh nhiên. Mặt khác, nếu như bạn sử dụng khoản tiền tiết kiệm đầu tư cho dự án kinh doanh thì bạn sẽ không phải trả tiền lãi. Trong trường hợp này, chi phí cơ hội là chi phí ẩn từ tiền lãi mà lẽ ra bạn có thể nhận được bằng cách gởi số tiền đầu tư đó vào ngân hàng. Như vậy, chúng ta đã thấy sự khác nhau giữa chi phí kinh tế và chi phí kế toán. Trong hầu hết các trường hợp, chi phí kế toán là chi phí minh nhiên (chỉ có trường hợp ngoại lệ, đó là chi phí khấu hao vẫn được xem là chi phí kế toán mặc dù khấu hao là chi phí không bằng tiền). Như vậy, hệ thống kế toán được tổ chức để ghi nhận các nghiệp vụ phát sinh về các khoản thu, chi của doanh nghiệp. Các ghi nhận này rất hữu ích đối với cơ quan thuế, người chủ doanh nghiệp. Vì thế, mỗi khoản thu và chi đều phải được ghi nhận thông qua các nghiệp vụ phát sinh. Trong khi đó, chi phí ẩn thì không thể quan sát trực tiếp (và vì vậy cũng không có biên nhận để làm cơ sở để kiểm tra sổ sách kế toán). Do chi phí kinh tế bao gồm cả chi phí minh nhiên và chi phí ẩn, trong khi chi phí kế toán bao gồm (hầu hết) chi phí minh nhiên. Vì vậy, chi phí kinh tế luôn lớn hơn chi phí kế toán. Sự khác biệt giữa hai chi phí này thực chất chính là chi phí cơ hội của việc sử dụng nguồn lực sẵn có của doanh nghiệp. Lợi nhuận kế toán được xác định bằng: Lợi nhuận kế toán = Tổng doanh thu - Chi phí kế toán. Trong khi đó, Chi phí kinh tế = Chi phí kế toán + Chi phí cơ hội So sánh các định nghĩa về lợi nhuận kinh tế và kế toán, chúng ta thấy lợi nhuận kinh tế bao giờ cũng nhỏ hơn lợi nhuận kế toán. Chúng ta hãy xem xét một ví dụ sau: 111
22. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí Lợi nhuận kinh tế Lợi nhuận kế toán T Chi phí cơ hội ổ ng doanh thu ng doanh thu ế Chi phí kế toán Chi phí kế toán Chi phí kinh t Giả sử, bạn sở hữu một căn nhà có thể cho thuê và nhận được 50 triệu đồng mỗi năm. Nếu bạn không cho thuê mà mở một cửa hàng bán tạp hóa và chỉ nhận được 40 triệu đồng lợi nhuận kế toán, thì thực tế bạn chịu thua lỗ 10 triệu đồng. Lỗ 10 triệu đồng khi so sánh với việc cho thuê căn nhà của bạn. Nếu như bạn nhận lợi nhuận kinh tế bằng không điều này có nghĩa rằng tỷ suất lợi nhuận từ công việc kinh doanh của bạn bằng với tỷ suất lợi nhuận tốt nhất mà bạn có thể lựa chọn ngoài công việc kinh doanh hiện tại. Trong kinh tế học, khi nói đến lợi nhuận của doanh nghiệp thì chúng ta đang đề cập đến lợi nhuận kinh tế. Trong trường hợp một ngành có lợi nhuận kinh tế dương. Điều này có nghĩa là ngành này hấp dẫn hơn những ngành khác, lợi nhuận này sẽ hấp dẫn nhiều doanh nghiệp mới gia nhập vào ngành (trừ khi có những rào cản thâm nhập ngành). Trong trường hợp lợi nhuận kinh tế âm trong dài hạn, chúng ta thấy một số các doanh nghiệp rút lui khỏi ngành. CHI PHÍ SẢN XUẤT NGẮN HẠN Tổng chi phí Trong ngắn hạn, tổng chi phí (TC) bao gồm hai loại chi phí: chi phí cố định và chi phí biến đổi. Chi phí cố định (TFC) là những chi phí không biến đổi theo mức sản lượng. Chi phí cố định là như nhau đối với mọi mức sản lượng (thậm chí khi sản lượng bằng không). Các chi phí cố định chẳng hạn như: tiền thuê văn phòng, chi phí đăng ký, khoản trả lãi vay, chi phí khấu hao liên quan đến các tiện ích sử dụng (nhà xưởng, thiết bị, phương tiện vận tải, ). Chi phí biến đổi (TVC) là những chi phí biến đổi theo mức sản lượng. Chẳng hạn, chi phí lao động, chi phí nguyên vật liệu, chi phí điện nước là những chi phí biến đổi. Chi phí biến đổi bằng không khi sản lượng bằng không và tăng lên theo sản lượng sản xuất. Bảng dưới đây minh họa giả định về chi phí cố định và chi phí biến đổi theo các mức sản lượng sản xuất. Từ bảng này cũng chỉ ra rằng chi phí cố định là như nhau tại mọi mức sản lượng và chi phí biến đổi tăng lên theo các mức sản lượng sản xuất. Q TFC TVC 0 10 0 10 10 30 20 10 50 30 10 80 40 10 120 50 10 190 60 10 290 112
23. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí Từ số liệu ở bảng trên, chúng ta xác định tổng chi phí tại mỗi mức sản lượng như sau: TC = TFC + TVC Q TFC TVC TC 0 10 0 10 10 10 30 40 20 10 50 60 30 10 80 90 40 10 120 130 50 10 190 200 60 10 290 300 Biểu đồ dưới đây minh họa đồ thị của đường chi phí cố định. Chi phí cố định có giá trị bằng nhau tại các mức sản lượng và đồ thị của đường chi phí cố định là đường nằm ngang. Chi phí Sản lượng Đường chi phí biến đổi tăng lên khi mức sản lượng tăng lên. Ta thấy ban đầu chi phí biến đổi tăng với tốc độ giảm dần (do năng suất biên ban đầu tăng lên làm cho chi phí của mỗi đơn vị sản lượng tăng thêm giảm). Tuy nhiên, khi mức sản lượng tăng thêm sau đó sẽ làm cho chi phí biến đổi tăng với tốc độ tăng dần (do ảnh hưởng của qui luật năng suất biên giảm dần). Biểu đồ dưới đây minh họa đường chi phí biến đổi trong trường hợp trên. Chi phí Sản lượng 113
24. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí Do tổng chi phí bằng tổng chi phí cố định và chi phí biến đổi. Khi đó, đường tổng chi phí bằng tổng theo trục tung của TFC và TVC. Biểu đồ dưới đây minh họa cho mối quan hệ này. Chi phí Sản lượng Chi phí trung bình Chi phí cố định trung bình (AFC) được xác định bằng: TFC AFC = Q Chi phí cố định trung bình được thêm vào bảng dưới đây. Lưu ý rằng chi phí cố định trung bình giảm khi mức sản lượng tăng lên. Q TFC TVC TC AFC 0 10 0 10 - 10 10 30 40 1.0 20 10 50 60 0.5 30 10 80 90 0.33 40 10 120 130 0.25 50 10 190 200 0.2 60 10 290 300 0.167 Chi phí biến đổi trung bình (AVC) được xác định bằng: TVC AVC = Q Q TFC TVC TC AFC AVC 0 10 0 10 - - 10 10 30 40 1.0 3.0 20 10 50 60 0.5 2.5 30 10 80 90 0.33 2.67 40 10 120 130 0.25 3.0 50 10 190 200 0.2 3.8 60 10 290 300 0.167 4.83 114