Giáo trình Kinh tế đầu tư & quản trị dự án - Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư

Nội dung text: Giáo trình Kinh tế đầu tư & quản trị dự án - Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư

1. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư CHƯƠNG VII PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KINH TẾ XÃ HỘI CÁC DỰ ÁN ĐẦU TƯ 7.1 NỘI DUNG VÀ Ý NGHĨA PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KINH TẾ XÃ HỘI CÁC DAĐT 7.1.1 Mục tiêu phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội hoặc hiệu quả kinh tế của dự án đầu tư là một nội dung quan trọng và phức tạp của phân tích dự án, có nhiệm vụ đánh giá hiệu quả của một dự án đầu tư trên quan điểm toàn bộ nền kinh tế quốc dân, tức là phân tích đầy đủ, toàn diện những đóng góp thực sự của dự án vào việc phát triển nên kinh tế quốc gia và việc thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội của đất nước. 7.1.2 Quan hệ giữa phân tích hiệu quả tài chính và hiệu quả kinh tế quốc dân: Giữa phân tích hiệu quả kinh tế quốc dân và hiệu quả kinh tế doanh nghiệp về hình thức không có sự khác nhau. Cả hai loại phân tích đều bằng cách chỉ ra các khoản chi phí, các khoản lợi ích và thông qua việc so sánh để đánh giá hiệu quả của chúng. Tuy vậy, phân tích hiệu quả kinh tế doanh nghiệp và hiệu quả kinh tế quốc dân khác nhau ở nhiều phương diện. Xuất phát điểm của sự khác nhau này là sự khác nhau giữa hiệu quả tài chính và hiệu qua kinh tế xã hội. Tức khác nhau giữa lợi ích doanh nghiệp và lợi ích xã hội, giữa chi phí doanh nghiệp với chi phí xã hội, mà quan niệm lợi ích và chi phí do mục tiêu quyết định. Trong phân tích kinh tế xã hội có nguyên tắc: "Tất cả những gì làm tăng mục tiêu là lợi ích và những gì làm giảm mục tiêu là chi phí". Có thể nêu cụ thể sự khác nhau giữa phân tích hiệu quả kinh tế doanh nghiệp và hiệu quả kinh tế quốc dân như sau: - Mục tiêu của sự phân tích hiệu quả tài chính là đánh giá kết quả tài chính thực của dự án, trong khi đó phân tích hiệu quả kinh tế xã hội chỉ ra đóng góp thực sự của dự án vào tất cả các mục tiêu phát triển (kinh tế và không kinh tế) của đất nước, vào lợi ích chung của toàn xã hội. Phân tích hiệu quả tài chính chỉ xét trên tầm vi mô còn phân tích kinh tế xã hội phải xét trên tầm vĩ mô. - Phân tích hiệu quả tài chính chỉ xét lợi ích và chi phí trên góc độ của nhà đầu tư còn phân tích kinh tế xã hội xem xét lợi ích và chi phí trên góc độ toàn xã hội. Lợi ích và chi phí trong phân tích hiệu quả tài chính là lợi ích và chi cục bộ còn lợi ích và chi phí trong phân tích hiệu quả kinh tế xã hội là lợi ích và chi phí toàn bộ, tổng thể. Vì vậy chỉ tiêu chủ yếu trong phân tích hiệu quả tài chính là lợi nhuận còn trong phân tích hiệu quả kinh - xã hội là giá trị gia tăng. Chỉ tiêu giá trị gia tăng cho phép loại trừ những khoản thanh toán chuyển giao ra khỏi chi phí tính toán lợi ích kinh tế xã hội. Những khoản mục này trong phân tích tài chính là chi phí còn trong phân tích kinh tế xã hội được coi là thu nhập (lợi ích). KTĐT&QTDA 1/10
2. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư * Thuế: là một khoản chi đối với chủ đầu tư, nhưng nó là một khoản thu nhập đối với ngân sách quốc gia. Sự miễn giảm thuế để ưu đãi, khuyến khích nhà đẩu tư lại là một sự hy sinh của xã hội, một khoản chi phí mà xã hội phải gánh chịu. * Lương: là một khoản thuộc chi phí sản xuất, nhưng trong phân tích kinh tế xã hội lương là một khoản thu nhập đối với xã hội. * Các khoản lãi vay: Cũng là một khoản mục thanh toán chuyển giao, trong phân tích tài chinh nó được coi như là một khoản chi phí được tính trong giá thành sản phẩm, nhưng trong phân tích kinh tế xã hội nó phải được cộng vào. * Trợ giá bù giá: trong phân tích tài chính là thu nhập nhưng trong phân tích kinh tế xã hội là chi phí. - Việc phân tích hiệu quả tài chính chỉ tính toán những hiệu quả trực tiếp bằng tiền. Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội còn được xem cả hiệu quả gián tiếp bao gồm hiệu quả có thể đo được và không đo được. Việc phân tích hiệu quả tài chính giúp cho các nhà đầu tư tìm đến những dự án đầu tư cho phép tối đa hoá lợi nhuận, còn phân tích hiệu quả kinh tế - xã hội giúp cho các nhà quản lý vi mô và quản lý vĩ mô, chúng thống nhất trong một dự án là điều lý tưởng, nhưng trong thực tiễn không phải lúc nào cũng đạt được điều đó, cần phải tìm đến một sự hợp lý nhất định. - Vì mục tiêu và nhiệm vụ phân tích khác nhau nên phương tiện để phân tích cũng khác nhau nhất định: phân tích hiệu quả kinh doanh dựa vào giá thị trường, còn phân tích hiệu quả kinh tế xã hội dựa vào giá điều chỉnh và chúng được coi là tiệm cận với giá xã hội. Với hiệu quả tài chính, ảnh hưởng của yếu tố thời gian được giải quyết bằng việc áp dụng lãi suất hiện hành trên thị trường vốn, còn trong phân tích hiệu quả kinh tế xã hội lại dùng tỷ suất chiết khấu xã hội. - Hiệu quả kinh doanh được xem xét dưới góc độ sử dụng đồng tiền (đồng vốn) nên người ta còn gọi là hiệu quả vốn đầu tư, còn hiệu quả kinh tế xã hội được xem xét dưới góc độ sử dụng các nguồn tài nguyên của đất nước. 7.1.3 Ý nghĩa của phân tích hiệu quả kinh tế - xã hội các dự án đầu tư: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư là công việc khó khăn và phức tạp xuất phát từ nhiều điểm: Thứ nhất, cũng như xác định hiệu quả tài chính, xác định hiệu quả kinh tế xã hội của một dự án đầu tư đều có tính dự báo trong một tương lai có nhiều rủi ro không lường hết được. Thứ hai, tính phức tạp của phân tích hiệu quả kinh tê - xã hội của một dự án đầu tư tăng lên so với phân tích hiệu quả tài chính do tính đa mục tiêu trong việc phân tích. Các dự án được lựa chọn không phải theo một tiêu chuẩn mà theo nhiều tiêu chuẩn khác nhau. Ra quyết định theo một tiêu chuẩn đơn giản nhiều hơn so với KTĐT&QTDA 2/10
3. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư ra quyết định theo nhiều tiêu chuẩn khác nhau. Tính đa mục tiêu trong việc phân tích hiệu quả kinh tế xã hội đòi hỏi phải thu thập và xử lý một khối lượng thông tin lớn và liên quan đến nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Để phân tích được hiệu quả kinh tế xã hội, không những cần cung cấp những thông tin về kinh tế mà còn thông tin về xã hội, những thông tin trong nước mà cả những thông tin quốc tế, những thông tin liên quan trực tiếp đến dự án mà còn cả những thông tin liên quan gián tiếp Những thông tin này không phải bao giờ cũng có. Thứ ba, nhiệm vụ của phân tích hiệu quả kinh tế xã hội đòi hỏi phải sử dụng những phương pháp phân tích hoàn toàn không đơn giản. Những kiến thức về những phương pháp này thuộc loại những kiến thức cấp cao của những nhà kinh tế. Điều đó có nghĩa là không phải ai cũng có thể hiểu và vận dụng được những kiến thức đó vào thực tiễn đánh giá dự án. Đối với Việt Nam, tính khó khăn trong việc phân tích hiệu quả kinh tế xã hội còn tăng lên nhiều lần bởi vì tất cả là mới mẻ, từ khái niệm, phương pháp, thông tin và con người. Nhiệm vụ của phân tích hiệu quả kinh tế xã hội rất phức tạp đòi hỏi nhiều thông tin, nhiều kiến thức nhưng bù lại ý nghĩa của nó thật lớn lao. Việc xác định đúng đắn hiệu quả kinh tế xã hội của các dự án đầu tư giúp cho các nhà quản lý vĩ mô lựa chọn được những phương tiện hữu hiệu nhất để thực hiện chiến lược kinh tế xã hội của đất nước trong mỗi giai đoạn phát triển nhất định. Vì vậy, hiệu quả kinh tế xã hội là căn cứ chủ yếu để Nhà nước xem xét và cho phép thực hiện các dự án đầu tư. Nó cũng là căn cứ chủ yếu để xác định chế tài chính quốc tế ADB, IMF, WB tài trợ. Các nhà lập dự án không chỉ luận chứng được tính hiệu quả tài chính của một dự án đầu tư được soạn thảo, mà quan trọng hơn là thảo luận chứng được hiệu quả kinh tế xã hội mà dự án mang lại. Nếu không, cần phải điều chỉnh hoặc phải đi tìm những dự án khác. Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội được tiến hành không chỉ ở giai đoạn cuối cùng của quá trình lập dự án đầu tư mà được tiến hành ở tất cả các giai đoạn của quá trình này. 7.2. GIÁ CẢ TRONG PHÂN TÍCH KINH TẾ XÃ HỘI:  Khái niệm giá kinh tế: Mục tiêu của phân tích kinh tế xã hội (gọi tắt là phân tích kinh tế) là đánh giá những đóng góp thực sự của dự án cho nền kinh tế. Vì vậy giá cả sử dụng trong phân tích kinh tế xã hội phải phản ánh được giá trị thực sự của hàng hoá dịch vụ, tức là giá cả phải phản ánh được những chí phí hay lợi ích của chúng đối với nền kinh tế. Nói khác đi, trong phân tích kinh tế xã hội, các yếu tố của đầu vào các dự án được đánh giá theo cơ hội phí. Giá này phải phản ánh đồng thời các chi phí của sản KTĐT&QTDA 3/10
4. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư xuất cận biên cũng như lợi ích cận biên hay sự sẵn sàng trả tiền của người tiêu dùng và do đó phản ánh được giá trị của kinh tế hàng hoá. Giá cả thoả mãn điều kiện như vậy chỉ có thể tìm thấy trong một nền kinh tế cạnh tranh hoàn hảo, thực tế giá cả thị trường ít khi phản ánh được giá trị kinh tế thực sự của nó do nhiều yếu tố, xuất phát từ tính không hoàn hảo của thị trường như độc quyền, vấn đề thông tin, những ngoại ứng và một phần cũng do sự can thiệp của Nhà nước vào thị trường như hạn ngạch xuất, nhập, và các loại thuế khác Trong phân tích hiệu quả tài chính, giá cả được sử dụng là giá cả thị trường. Bởi vậy khi phân tích hiệu quả kinh tế xã hội cần phải điều chỉnh giá thị trường thành giá dùng để phân tích hiệu quả kinh tế xã hội. Giá này được coi là giá kinh tế, giá mờ hay giá ẩn. Như vậy, giá kinh tế là giá được dùng để phân tích hiệu quả kinh tế xã hội, là giá thị trường được điều chỉnh, cụ thể hơn là giá mà tại đó lợi ích biên của người tiêu dùng bằng chi phí biên của người sản xuất ra hàng hoá đó. Giá này phản ánh giá trị xã hội của hàng hoá, giá này không tồn tại trong thế giới thực nên gọi nó là giá mờ hay giá ẩn. Giá thị trường với tất cả sự méo mó của nó không phản ánh được giá trị đích thực của hàng hoá do vậy không thể phản ánh đúng đắn sự đóng góp của một dự án vào phát triển kinh tế đất nước. Cần phải điều chỉnh giá thị trường như thế nào? Nói khác đi, cần xác định giá kinh tế ra sao? Phương pháp xác định giá kinh tế là một vấn đề khó khăn phức tạp và tồn tại nhiều quan điểm khác nhau, những vấn đề thống nhất có thể được khẳng định là: - Thứ nhất, cần điều chỉnh giá thị trường khi phân tích lợi ích kinh tế xã hội vì giá này dẫn đến những lệch lạc trong đánh giá hiệu quả dự án. - Thứ hai, chỉ nên điều chỉnh một số loại giá thị trường có ảnh hưởng lớn đến phân tích giá kinh tế xã hội các dự án đầu tư, nhằm tiết kiệm, thời gian và những chi phí không cần thiết mà vẫn đảm bảo được tính chính xác có thể chấp nhận được. - Thứ ba, thống nhất về nguyên tắc đánh giá. Còn về phương pháp xác định cụ thể còn nhiều điều chưa thống nhất.  Tỷ suất chiết khấu xã hội: Trong phân tích hiệu quả tài chính, chúng ta đã xem xét lãi suất tính toán (itt) hay suất thu lợi tối thiểu trên cơ sở quan điểm của nhà đầu tư, nhà doanh nghiệp. Nếu lãi suất tính toán (itt) cần được xác định khi bước vào phân tích hiệu quả tài chính thì tỉ suất chiết khấu xã hội (Iam) cũng cần được xác định khi bước vào phân tích hiệu quả kinh tế xã hội. Thực chất của lãi suất tính toán hay tỉ suất chiết khấu xã hội là giá sử dụng vốn. Nếu tỉ suất tính toán là giá sử dụng vốn của doanh nghiệp thì tỉ suất chiết khấu xã hội là giá sử dụng vốn của xã hội. Chức năng kinh tế chủ yếu của tỉ suất chiết khấu KTĐT&QTDA 4/10
5. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư xã hội là nhằm hỗ trợ cho việc sử dụng các nguồn vốn đầu tư của Nhà nước vào mục đích thiết yếu nhất. Nếu tỉ suất tính toán là giá sử dụng vốn của doanh nghiệp thì tỉ suất chiết khấu xã hội là nhằm hỗ trợ cho việc sử dụng các vốn đầu tư của Nhà nước vào mục đích thiết yếu nhất. Nếu tỉ suất triết khấu xã hội được xác định quá thấp sẽ làm cho nhu cầu đối với vốn đầu tư Nhà nước vượt quá khả năng cung cấp vì quá nhiều dự án đáp ứng được hiệu quả định mức. Ngược lại, nếu Iam quá cao thì rất ít dự án thoả mãn được tiêu chuẩn hiệu quả tuyệt đối và như vậy cung cung về vốn vượt quá nhu cầu. Về nguyên tắc Iam phải được lựa chọn sao cho nhu cầu đối với nguồn đầu tư Nhà nước dao động trên dưới khả năng cung cấp. Tỉ suất chiết khấu xã hội về nguyên tắc được quy định thống nhất trong cả nước và được giữ không đổi theo thời gian. Điều đó không có nghĩa là tỉ suất chiết khấu xã hội được áp dụng một cách máy móc trong mọi ngành cũng như mọi dự án. 7.3 PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KINH TẾ XÃ HỘI CÁC DỰ ÁN ĐẦU TƯ Việc xác định đúng đắn giá trị kinh tế phần nào đã góp phần vào việc đánh giá chính xác hiệu quả kinh tế xã hôi và của dự án đầu tư. Phần còn lại là áp dụng các phương pháp phân tích hiệu quả cho phù hợp để lựa chọn được những dự án có những đóng góp lớn nhất vào việc thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội đã đặt ra. 7.3.1 Đặt vấn đề: Cơ sở ra quyết định đầu tư trong phân tích kinh tế xã hội là đánh giá các tác động của dự án đối với nền kinh tê quốc dân, cân nhắc đầy đủ chi phí và lợi ích của dự án xét trên quan điểm toàn bộ nền kinh tế, ở đây dự án sẽ được đánh giá tuỳ theo sự đóng góp của nó cho mục tiêu phát triển khác nhau của đất nước. Gia tăng thu nhập quốc dân luôn là mục tiêu hàng đầu của mỗi quốc gia, do đó đánh giá đóng góp của dự án vào sự tăng trưởng chung của nền kinh tế là nhiệm vụ quan trọng của phân tích kinh tế. Nhiệm vụ này được thực hiện thông qua việc đánh giá hiệu quả kinh tế của dự án đầu tư, trong đó chỉ tiêu cơ bản để đánh giá là giá trị giá tăng. Bên cạnh các mục tiêu tăng trưởng, mỗi quốc gia trong từng giai đoạn phát triển bao giờ cũng có các mục tiêu khác, chẳng hạn công bằng xã hội, tạo công ăn việc làm, cân bằng cán cân thanh toán, bảo vệ môi trường sinh thái Mỗi dự án đầu tư được đề xuất có thể có những tác đông khác nhau đối với các mục tiêu này. Những tác động đó của dự án cần được xác định và được thể hiện thông qua các chỉ tiêu bổ sung hay các xem xét bổ sung. Việc đánh giá tác động toàn diện của dự án tới nền kinh tế quốc dân là khó khăn và cho tới nay chưa có một phương pháp giải quyết triệt để nhiệm vụ này. Cách tiếp cận trình bày ở đây trước tiên xem xét tác động của dự án tới mục tiêu KTĐT&QTDA 5/10
6. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư tăng trưởng cũng như các mục tiêu khác, sau đó sẽ sử dụng phương pháp phân tích đa mục tiêu để đánh giá tổng hợp đóng góp của dự án cho nền kinh tế. 7.3.2 Đánh giá sự đóng góp của dự án vào việc thực hiện mục tiêu kinh tế: 7.3.2.1 Khái niệm: Đánh giá hiệu quả kinh tế dự án tức là đánh giá đóng góp của dự án vào sự gia tăng thu nhập quốc dân hay sự tăng trưởng của nên kinh tế. Việc đánh giá này về cơ bản cũng dựa vào những phương pháp như trong phân tích tài chính như giá trị hiện tại thuần, tỉ suất hoàn vốn nội bộ, tỉ lệ lợi ích/chi phí Việc sử dụng những tiêu chuẩn này chấp nhận, bác bỏ hay so sánh và lựa chọn các dự án đầu tư cũng được thực hiện tương tự như phân tích tài chính. Tuy vậy có những điểm khác nhau quan trọng khi đánh giá hiệu quả trên các phương diện tài chính và kinh tế. Đó là: + Thứ nhất, cơ sở đánh giá khác nhau: trong phân tích tài chính lấy lợi nhuận làm tiêu chuẩn cơ bản, phân tích kinh tế lấy giá trị gia tăng làm tiêu chuẩn cơ bản. + Thứ hai, giá cả khác nhau: trong phân tích tài chính dùng giá thị trường, trong phân tích kinh tế dùng giá kinh tế, kể cả tỉ giá hối đoái. + Thứ ba, lãi suất sử dụng: trong phân tích tài chính là lãi suất tính toán (itt) được xác định trên cơ sở chi phí sử dụng vốn từ các nguồn vốn khác nhau, còn trong phân tích kinh tế, lãi suất được sử dụng là lãi suất kinh tế (Iam) được xác định trên cơ sở lãi vay trên thị trường vay vốn dài hạn thực tế của đất nước và khả năng tiếp nhận và cho vay trong nước cũng như một số chính sách phát triển của Nhà nước. 7.3.2.2 Giá trị gia tăng: Giá trị gia tăng là tiêu chuẩn cơ bản biểu thị cho toàn bộ các ảnh hưởng của dự án đối với nền kinh tế. Dưới dạng tổng quát nhất, giá trị gia tăng là mức chênh lệch giữa giá trị đầu ra và giá trị đầu vào mua từ các đơn vị khác (mua ngoài). Việc đánh giá dự án đầu tư dựa vài giá trị gia tăng thuần. Giá trị gia tăng thuần do dự án tạo ra bằng giá trị đầu ra trừ giá trị vật chất thường xuyên và các dịch vụ bên ngoài, trừ tổng chi phí đầu tư. NVA = D - (MI + I) Trong đó: NVA: giá trị gia tăng thuần dự kiến do dự án mạng lại. D: giá trị đầu ra dự kiến của dự án (thường là doanh thu bán hàng) MI: Giá trị đầu vào vật chất thường xuyên và các dịch mua ngoài I: Tổng vốn đầu tư KTĐT&QTDA 6/10
7. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư Chú ý: Các giá trị đầu ra và đầu vào được tính toán trên cơ sở giá kinh tế đã được xác định phần trên. 7.3.2.3 Giá trị gia tăng gián tiếp: Một dự án đầu tư có thể dẫn đến việc xây dựng những dự án đầu tư mới khác, hiện đại hoá hoặc mở rộng các đơn vị sản xuất đang hoạt động. Cũng như hỗ trợ cho khai thác công suất ở những cơ sở khác. Giá trị gia tăng nhận được những dự án này được gọi là giá trị gia tăng gián tiếp. Việc xác định giá trị gia tăng gián tiếp chỉ đặt ra khi mối quan hệ nhân quả giữ dự án đang xem xét và những dự án liên quan là rõ ràng và nhất quán. Giá trị gia tăng gián tiếp chỉ nên giải thích khi sự phát sinh của chúng thực sự là do dự án đang xem xét gây ra. Hơn nữa, dự án đầu tư có thể đem lại những lợi ích gián tiếp khác (như các lợi ích của khu vực được thừa hưởng những công trình kết cấu hạ tầng của dự án, những lợi ích của các xí nghiệp đang sử dụng lao động có được trong nghề nhờ vào dự án đang xem xét ) hoặc gây ra những chi phí gián tiếp khác (như ô nhiễm ), những ảnh hưởng gián tiếp không thể lượng hoá được nên được xem xét dưới những tác động khác - tác đông bổ sung. Dưới đây chỉ xem xét phương pháp xác định giá trị gia tăng gián tiếp của một số dự án liên quan có thể lượng hoá được. Để xác định được giá trị giá tăng gián tiếp trước tiên cần xác định rõ những dự án khác hoặc những đơn vị đang hoạt động chịu ảnh hưởng trực tiếp của dự án đang xem xét, bao gồm việc thành lập các dự án đầu tư mới cung cấp các đầu vào hoặc tiếp nhận các đầu ra cho quá trình chế biến tiếp theo, các dự án hoặc các đơn vị đòi hỏi phải hiện đại hoá hoặc mở rộng; các đơn vị sản xuất có thể phát huy công suất hiện có bỏ không mà không cần vốn đầu tư bổ sung hoặc cần rất ít. Tiếp theo tính toán giá trị gia tăng cho từng năm của các dự án có liên quan đã được xác định. + Nếu các dự án có liên quan là dự án đầu tư mới thì lấy tổng giá trị gia tăng dự án đã được tạo ra. + Nếu các dự án có liên quan là dự án hiện đại hoá hoặc mở rộng, chỉ lấy phần giá trị gia tăng bổ sung bằng hiệu số giữa giá trị gia tăng sau và trước khi hiện đại hoá. + Nếu là những đơn vị sản xuất có những năng lực chưa sử dụng, chỉ lấy phần giá trị gia tăng thêm do kết quả sử dụng tốt hơn năng lực sẵn có. 7.3.3 Đánh giá các đóng góp của dự án đối với các mục tiêu khác: Đánh giá sự đóng góp của dự án vào việc thực hiện mục tiêu tăng thu nhập quốc dân (mục tiêu phát triển) đã được xem thông qua tiêu chuẩn cơ bản giá trị gia tăng tuyệt đối và tương đối. Ngoài mục tiêu tăng thu nhập quốc dân, chiến lược phát triển kinh tế xã hội còn đặt ra nhiều mục tiêu khác vì vậy cần phải xem xét một cách KTĐT&QTDA 7/10
8. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư toàn diện sự đóng góp của dự án. Thông thường người ta quan tâm đến những đóng góp sau đây của dự án đầu tư: + Đóng góp vào việc thực hiện mục tiêu giải quyết công ăn việc làm; + Đóng góp vào việc thực hiện mục tiêu phân phối thu nhập + Đóng góp vào việc thực hiện mục tiêu cải thiện cán cân thanh toán 7.3.3.1 Phân tích sự đóng góp của dự án vào việc thực hiện mục tiêu giải quyết công ăn việc làm: Mục tiêu giải quyết công ăn việc làm là một mục tiêu phát triển kinh tế trong chiến lược phát triển của đất nước. Một phần đóng góp của dự án vào việc thực hiện mục tiêu này đã được xem xét thông qua chỉ tiêu cơ bản giá trị gia tăng trong phần phân tích hiệu quả sự đóng góp của dự án cần được phân tích một cách chu đáo để khả khẳng định hiệu quả kinh tế xã hội của dự án. Khi đánh giá dự án đầu tư từ giác độ công ăn việc làm, phái xem xét sự tác động của nó đối với cả lao động lành nghề và không lành nghề, cũng như đối với số lao động làm việc trực tiếp và số lao đông làm việc gián tiếp là những chỗ làm việc mới được tạo ra trong các dự án khác có liên quan tới dự án đang xem xét. Cần chú ý là khi đánh giá tác động việc làm của dự án sẽ không tính lao động dự án thuê từ nước ngoài. 7.3.3.2 Đánh giá sự đóng góp của dự án vào việc thực hiện mục tiêu phân phối thu nhập: Ngoài các công cụ tài chính là chủ yếu, các dự án đầu tư cũng là những công cụ quan trọng thực hiện mục tiêu phân phối. Đánh giá sự đóng góp của dự án vào việc thực hiện mục tiêu phân phối là xác định những tác động của dự án đến quá trình điều tiết thu nhập theo những nhóm dân cư và theo vùng lãnh thổ. Giá trị gia tăng được tạo ra trong các dự án khác nhau được phân phối khác nhau giữa các nhóm dân cư trong xã hội cũng như giữa các vùng lãnh thổ của đất nước. Sự phân phối nào được đánh giá có ý nghĩa tuỳ thuộc vào chính sách kinh tế xã hội trong từng giai đoạn nhất định. 7.3.3.3 Phân tích ảnh hưởng của dự án đối với môi trường: Bảo vệ môi trường nói chung và môi trường sinh thái nói riêng không chỉ là mục tiêu trong phát triển kinh tế xã hội của một quốc gia ma còn là mục tiêu lớn của toàn thế giới. Đã đến lúc mọi người đều hiểu rằng không thể tách biệt mục tiêu phát triển kinh tế và mục tiêu bảo vệ môi trường. Đứng trên quan điểm kinh tế quốc dân và lợi ích lâu dài, hai mục tiêu này là một. Vì vậy, vấn đề không phải là lựa chọn phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường mà là tìm cách phát triển kinh tế một cách phù hợp, hài hoà KTĐT&QTDA 8/10
9. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư để đảm bảo vừa phát triển kinh tế vừa bảo vệ môi trường, có như vậy nền kinh tế mới phát triển lâu bền, đảm bảo thống nhất giữa lợi ích trước mắt và lợi ích lâu dài, giữa lợi ích cục bộ và lợi ích toàn thể, giữa lợi ích kinh tế và lợi ích xã hội. Phân tích ảnh hưởng của dự án đối với môi trường là nhằm mục đích đó. Tác động của dự án đến môi trường có thể là tác động tích cực hoặc tác đọng tiêu cực, tác động đến môi trường sinh thái và môi trường văn hoá xã hội, tác động trực tiếp và tác động gián tiếp, tác động trước mắt và tác động lâu dài, tác động có thể lượng hoá được và tác động không thể lượng hoá được. Điều đặc biệt quan tâm đối với các nhà phân tích dự án là những tác động tiêu cực hay những hậu quả đối với môi trường mà dự án sẽ tạo ra. Những tác động tiêu cực đối với môi trường có thể là: + Làm thay đổi điều kiện sinh thái, mất cân bằng sinh thái, thậm chí có thể gây ra những tai biến như lũ lụt (do khai thác rừng không phù hợp), làm khô cạn nguồn nước (nhất là nước ngầm), tiêu diệt các sinh vật (dùng thuốc trừ sâu ) + Gây ô nhiễm môi trường: đây là ảnh hưởng tiêu cực thường gặp nhất, đặc biệt với các dự án công nghiệp: làm bẩn nhiễm độc không khí, các nguồn nước, đất đai, tiếng ồn, bụi Mức độ ô nhiễm môi trường được đo bằng các thiết bị chuyên dùng và Nhà nước quy định mức độ cho phép. Những dự án nào vi phạm quy định này bị loại bỏ. + Gây ảnh hưởng đến các cảnh quan môi trường thiên nhiên, làm giảm tiềm năng của ngành du lịch cũng như việc mở rộng các khu nghỉ ngơi an dưỡng. + Ảnh hưởng đến những giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp. Quá trình phân tích ảnh hưởng của dự án đến môi trường bao gồm: + Nhận dạng mọi tác động có thể có của dự án đến môi trường trong mọi giai đoạn của dự án và dưới bát kỳ hình thức tác động nào. Dù đó là hình thức trực tiếp hay thứ sinh + Xác định rõ nguyên nhân dẫn đến những tác động tiêu cực có thể dẫn đến loại bỏ dự án (vượt quá mức xã hội có thể chấp nhận được) + Đề xuất các giải pháp khắc phục chú ý đến giải pháp công nghệ. Tính toán các chi phí cho việc thực hiện các giải pháp đó. Những chi phí này được gọi là chi phí bảo vệ môi trường. Chúng được tính đến khi phân tích hiệu quả tài chính hoặc hiệu quả kinh tế quốc dân. Nếu chi phí này quá lớn cần nghiên cứu lại địa điểm xây dựng dự án. Trong trường hợp dự án chỉ có hiệu quả khi không tính đến những chi phí bảo vệ môi trường thì loại bỏ dự án hoặc đề nghị Nhà nước hỗ trợ cho việc bảo vệ môi trường. 7.3.3.4 Ảnh hưởng của dự án đến các mục tiêu khác: KTĐT&QTDA 9/10
10. Chương VII: Phân tích hiệu quả kinh tế xã hội các dự án đầu tư Tuỳ theo điều kiện đánh giá dự án, người phân tích có thể xem xét thêm khía cạnh đóng góp sau đây của dự án: a) Những quan hệ đến kết cấu hạ tầng: Đối với bất kỳ một dự án nào cũng đều đòi hỏi những cơ sở hạ tầng nhất định như: điện, nước, giao thông, trường học, bệnh viện Đối với dự án mới được xây dựng tại địa điểm đã có sẵn cơ sở hạ tầng cần thiết thì chỉ chịu chi phí khả biến của dịch vụ hạ tầng. Các chi phí này được đưa vào chi phí vận hành. Trường hợp này không cần đánh giá tác động của dự án đến kết cấu hạ tầng vì nó được thừa hưởng kết cấu hạ tầng có sẵn. Đối với dự án được xây dựng tại địa điểm không có kết cấu hạ tầng hoặc năng lực của kết cấu hạ tầng hiện tại không đáp ứng được cho dự án thì dự án cần bổ sung vốn đầu tư cho việc xây dựng kết cấu hạ tầng. Những kết cấu hạ tầng mà dự án bỏ vốn xây dựng không chỉ dùng riêng cho dự án mà có thể có những dự án khác được dùng. Trường hợp này cần xem xét ảnh hưởng của dự án đến kết cấu hạ tầng. Để đánh giá ảnh hưởng của dự án đến kết cấu hạ tầng trong trường hợp này được ta sử dụng phương pháp tổ hợp công nghiệp. Nếu kết cấu hạ tầng được dùng riêng cho dự án thì những công trình kết cấu hạ tầng được tính toán như một bộ phận của dự án. Chi phí và thu nhập của chúng hợp thanh một phần của nội dung phân tích cơ bản như đã trình bày. b) Phân tích ảnh hưởng của dự án đến chính sách cơ cấu kinh tế: Chuyển đổi cơ cấu kinh tế luôn là một trong những vấn đề chiến lược trong phát triển kinh tế đất nước. Xây dựng và thực hiện các dự án có nhiệm vụ thực hiện chiến lược này. Phân tích ảnh hưởng của dự án đến chính sách cơ cấu kinh tế là xác định ngành mà dự án hoạt động, trình độ kỹ thuật mà dự án sử dụng, loại hình sở hữu cũng như vùng hoặc địa phương mà dự án xây dựng. Những dự án nào được xây dựng tại vùng được xác định là vùng chiến lược thì được đánh giá cao hơn những dự án đặt tại vùng khác. Những dự án nào tham gia vào các ngành được xác định là ngành mũi nhọn hoặc ngành mà Nhà nước đang khuyến khích thì được đánh giá cao hơn trong những ngành khác. Những dự án nào mà sử dụng kỹ thuật tiên tiến và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến ngành khác thì được đánh giá cao hơn. KTĐT&QTDA 10/10