Giáo trình Đào tạo thuyền trưởng hạng ba môn khí tượng thủy văn

Nội dung text: Giáo trình Đào tạo thuyền trưởng hạng ba môn khí tượng thủy văn

1. BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI CỤC ĐƯỜNG THỦY NỘI ĐỊA VIỆT NAM GIÁO TRÌNH ĐÀO TẠO THUYỀN TRƯỞNG HẠNG BA MÔN KHÍ TƯỢNG THỦY VĂN Năm 2014 1
2. LỜI GIỚI THIỆU Thực hiện chương trình đổi mới nâng cao chất lượng đào tạo thuyền viên, người lái phương tiện thủy nội địa quy định tại Thông tư số 57/2014/TT-BGTVT ngày 24 tháng 10 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải. Để từng bước hoàn thiện giáo trình đào tạo thuyền viên, người lái phương tiện thủy nội địa, cập nhật những kiến thức và kỹ năng mới. Cục Đường thủy nội địa Việt Nam tổ chức biên soạn “Giáo trình khí tượng thủy văn”. Đây là tài liệu cần thiết cho cán bộ, giáo viên và học viên nghiên cứu, giảng dạy, học tập. Trong quá trình biên soạn không tránh khỏi những thiếu sót, Cục Đường thủy nội địa Việt Nam mong nhận được ý kiến đóng góp của Quý bạn đọc để hoàn thiện nội dung giáo trình đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn đối với công tác đào tạo thuyền viên, người lái phương tiện thủy nội địa. CỤC ĐƯỜNG THỦY NỘI ĐỊA VIỆT NAM 2
3. GIỚI THIỆU VỀ MÔN HỌC VỊ TRÍ , Ý NGHĨA, VAI TRÒ MÔN HỌC: Môn học Khí tượng thủy văn là một môn học quan trọng đối với nghề điều khiển tàu thủy. Thông qua nội dung của môn học này người học có thể hiểu được bản chất các quá trình vật lý và hiện tượng xảy ra trong khí quyển và đại dương. Đưa ra các hướng dẫn quan sát về thời tiết và dự đoán thời tiết phục vụ công tác khia thác tàu. Ngoài ra nó cũng rất bổ ích cho những ia quan tâm đến hàng hải và khí tượng thủy văn mà hiện đang công tác trên các tàu vận tải, tàu ven biển, tàu cá và tàu hải quân. MỤC TIÊU CỦA MÔN HỌC: Học xong môn học này học viên sẽ: - Có khả năng quan trắc được các yếu tố khí tượng, hải dương. - Đưa ra các dự đón cần thiết về các yếu tố khí tượng, hải dương để dẫn tàu an toàn. - Thu được bản tin thời tiết và biết được ảnh hưởng của nó tới hành trình của tàu. - Giải thích được các hiện tượng thủy triều, tra được lịch thủy triều Việt Nam MỤC TIÊU THỰC HIỆN CỦA MÔN HỌC: - Quan trắc được các yếu tố khí tượng, hải dương. - Đưa ra các dự đón cần thiết về các yếu tố khí tượng, hải dương để dẫn tàu an toàn. - Thu được bản tin thời tiết và giải thích được ảnh hưởng của nó tới hành trình của tàu. - Tính toán được các số liệu thủy triều theo lịch thủy triều Việt Nam - Xác định được chính xác giờ khởi hành phù hợp với gió, nước và các yếu tố khác sao cho việc chạy tàu là hiệu quả cao nhất. NỘI DUNG CHÍNH CỦA MÔN HỌC: - Thành phần khí quyển - Các yếu tố của thời tiết - Các kiến thức về bão nhiệt đới - Các loại dòng chảy trên sông 3
4. - Sóng biển và các yếu tố của sóng biển - Các yếu tố quan trọng về thủy triều CÁC HÌNH THỨC HỌC TẬP CHÍNH TRONG MÔN HỌC HÌNH THỨC 1: Học trên lớp nghe giáo viên thuyết trình, làm mẫu và thảo luận các vấn đề có liên quan theo từng nội dung bài học. HÌNH THỨC 2: Tự nghiên cứu tài liệu và thảo luận nhóm về các khái niệm, qui định HÌNH THỨC 3: Làm các bài tập thủy triều. YÊU CẦU ĐÁNH GIÁ HOÀN THÀNH MÔN HỌC VỀ KIẾN THỨC: 1. Phát biểu chính xác các thành phần khí quyển. Các yếu tố của thời tiết 2. Trình bày được khái quát chung các loại dòng chảy trên sông.Sóng biển và các yếu tố của sóng biển 3. Trình bày được các yếu tố quan trọng về thủy triều VỀ KỸ NĂNG: 1. Thực hiện được việc tính toán xác định được thành phần khí quyển. 2. Thực hiện được việc tính toán thủy triều cho các cảng chính, cảng phụ. VỀ THÁI ĐỘ: 1. Nghiêm túc trong việc thực hiện các nội dung trong từng bài học. 2. Luôn ý thức trong thực hiện các công việc đảm bảo an toàn vệ sinh công nghiệp tại vị trí học tập. Bảo quản tốt các dụng cụ và thiết bị học tập. 4
5. Chương I: KHÍ TƯỢNG Bài 1: KHÍ QUYỂN 1.1 Thành phần không khí của lớp khí quyển gần mặt đất Khí quyển bao quanh trái đất thành một lớp phình ra ở xích đạo và dẹt ở hai cực với một khối không khí 5,16.10 21g cùng tham gia chuyển động quay với trái đất. Thành phần không khí gồm có : N2; O2; Ar; CO2; He vv . SỐ TT TÊN NGUYÊN TỐ KÝ HIỆU THỂ TÍCH (V) CHIẾM (%) 1 Ni tơ N 78,09 2 Ô-xy O 20,95 3 Ac gon Ar 0,93 4 Than khí CO2 0,03 5 Nê on Ne 0,0018 6 He ly He 0,0009 7 Krip ton Kr 0,0001 8 Xe non Xe 0,000008 9 Hyđrô H 0,00005 10 OZôn O3 0,000007 1.2 Sự phân bố các lớp khí quyển theo chiều thẳng đứng . 1.2.1 Đứng về phương diện nhiệt gồm các tầng sau: Tầng đối lưu : -Ở vị trí có vĩ độ = 0 o Độ cao 17 km. -Ở vị trí có vĩ độ = 45 o Độ cao 11 km. -Ở vị trí có vĩ độ = 90 o Độ cao 8 km. Tầng này có đặc điểm là: - Không khí xáo trộn ngang dọc. - Nhiệt độ giảm xuống theo độ cao, cứ khoảng 1km giảm xuống 6-7 độ. Bao giờ cũng có hiện tượng mây, mưa tuyết kèm theo. 5
6. - Khối lượng không khí chiếm 3/4 toàn bộ khí quyển do đó quá trình hình thành thời tiết chủ yếu diễn ra ở đây và chịu ảnh hưởng trực tiếp những biến động của bề mặt trái đất. - Độ cao tầng đối lưu không ổn định phụ thuộc vào mùa trong năm. Tầng bình lưu cao khoảng 11 đến 80 km: Đặc điểm của tầng này là không có sự xáo trộn ngang dọc không khí, sự phân bố nhiệt gồm 3 lớp như sau: - Lớp thứ nhất là lớp đẳng nhiệt cao 30 đến 35 km, nhiệt độ - 55oc. - Lớp thứ hai là lớp nóng (lớp nghịch nhiệt) cao từ 35 đến 60 km, nhiệt độ tăng theo độ cao với nhiệt độ cao nhất trong khoảng từ 60oc ÷ 65oc. - Lớp thứ ba là lớp lạnh, nhiệt độ giảm theo độ cao từ - 70oc ÷ - 80oc, thấy xuất hiện mây bạc. Tầng giữa cao khoảng 80 đến 85 km : Đặc điểm của tầng này là nhiệt độ giảm theo độ cao. Tầng khí quyển ngoài cùng cao khoảng 80 ÷ 1200 km, nhiệt độ ở độ cao khoảng 200 km là 2000oc. 1.2.2 Đứng về phương diện động lực học chia làm 2 lớp Lớp giới hạn hành tinh (ma sát) với độ cao từ 2 km trở xuống. Lớp giới hạn cao không, có độ cao từ 2 km trở lên, ma sát tạo nên giữa các khối không khí với nhau. 1.2.3 Về phương diện điện học chia làm 3 lớp: Lớp cách điện dưới độ cao 40 km. Lớp lưỡng tính có độ cao từ 40 80 km, có sự dẫn điện nhưng yếu. Lớp i-on là lớp quan trọng đối với ngành vô tuyến vì nó bao gồm rất nhiều các i-on và các điện tử (e) tự do. Chúng phụ thuộc vào cường độ bức xạ mặt trời và là nguyên nhân chính để phát ra các sóng vô tuyến. Mật độ điện tử tự do tăng theo độ cao đến khoảng 400 km thì bắt đầu giảm xuống. Lớp i-on chia thành 4 lớp D, E, F1, F2. D& F1 xuất hiện trong một ngày đêm và trong những thời kỳ nhất định của một năm. Lớp D ở độ cao 80 km, lớp E ở độ cao 130 km và lớp F ở độ cao 200 km. - Lớp D hấp thụ sóng ngắn có bước sóng  từ 30  100 m. - Lớp F1 hấp thụ sóng ngắn có bước sóng  từ 30  100 m. - Lớp E hấp thụ sóng ngắn có bước sóng  > 100 m. - Lớp F2 hấp thụ sóng ngắn có bước sóng  từ 10  100 m. 6
7. Bài 2: THỜI TIẾTVÀ CÁC YẾU TỐ TẠO THÀNH THỜI TIẾT 2.1 Khái niệm về thời tiết Những đặc điểm về định tính và định lượng để xác định trạng thái vật lý của khí quyển người ta gọi là yếu tố khí tượng. Các yếu tố cơ bản: - Áp suất không khí. - Nhiệt độ không khí. - Độ ẩm không khí. - Gió. - Mây. - Giáng thủy. - Tầm nhìn xa. Các yếu tố bổ sung: - Nhiệt độ của đất và nước. - Độ bốc hơi của nước. - Bức xạ mặt trời. 2.2 Các yếu tố cơ bản tạo thành thời tiết 2.2.1 Áp suất không khí Là sức nén của một cột không khí có chiều cao tính từ mặt đất lên tầng khí quyển trên cùng tác dụng lên một đơn vị diện tích của bề mặt đất. Đơn vị là mmHg (mi-li-mét Thủy ngân). Ở điều kiện 0o, vĩ độ trung bình = 45o, độ cao h = độ cao mực nước biển thì P = 760 mmHg. 2.2.2 Nhiệt độ không khí Nhiệt độ không khí được truyền bằng các phương pháp sau: - Phương pháp truyền nhiệt bức xạ, truyền bức sóng điện từ. - Phương pháp truyền nhiệt độ đối lưu, truyền từ vùng này đến vùng khác theo phương đứng. - Phương pháp truyền nhiệt bình lưu, truyền từ vùng này đến vùng khác theo phương ngang. - Phương pháp truyền nhiệt loạn lưu, truyền từ vùng này đến vùng khác theo một loại không khí. - Phương pháp truyền nhiệt phân tử, truyền nhiệt do hiện tượng tiếp xúc. - Phương pháp truyền nhiệt tiềm nhập, truyền nhiệt trong quá trình bốc hơi. 7
8. Các thang đo nhiệt độ - Thang độ Celcius (Thang độ bách phân từ 0 oC ÷ 100oC), Ở 0oC nước bắt đầu đóng băng, ở100oC là điểm sôi. - Thang độ Kelvin (K), điểm gốc 0oK = – 273,16oC (Mọi phân tử hầu như ngừng trao đổi). - Thang độ Farenget (0oF); 0oF tương đương với –17o8C. Sự dao động của nhiệt độ không khí Dao động hàng ngày của không khí là dao động đơn và có giá trị cực đại vào khoảng 11h và cực tiểu vào khoảng 4  5h, phụ thuộc vào vĩ độ địa phương. Ở vĩ độ cao thì biên độ dao động nhỏ, lớn nhất ở vĩ độ 30-40o. - Phụ thuộc vào mùa trong năm. - Phụ thuộc vào độ cao. - Phụ thuộc vào lượng mây bao phủ. Sự thay đổi nhiệt độ theo độ cao: độ cao tăng trong tầng đối lưu thì nhiệt độ giảm. 2.2.3 Độ ẩm không khí Là lượng hơi nước trong không khí. Độ ẩm tuyệt đối hay mật độ hơi nước (g): là lượng hơi nước chứa trong 1 m3 không khí ẩm hay 1cm3, đơn vị là g/cm3 hay Kg/m3. Sức trương hơi nước hay áp suất riêng phần (e): là áp suất hơi nước ở trong khí quyển, nó được tính bằng các đơn vị áp suất mmHg; mb. Sức trương hơi nước bảo hòa (E): Là áp suất hơi nước tại một nhiệt độ nhất định nào đấy. Hay cũng có thể hiểu là giá trị áp suất cực đại hơi nước ở tại nhiệt độ đó. Độ ẩm riêng (s): là lượng hơi nước tính bằng gam chứa trong 1 gam hay 1kg không khí ẩm. Là nhiệt độ tại đó hơi nước đạt đến trạng thái bảo :(ﺡ) Nhiệt độ điểm sương hòa. 2.2.4 Hướng gió và tốc độ gió Định nghĩa: Gió là sự dịch chuyển tương đối của các phần tử không khí theo phương ngang trên mặt đất do sự chênh lệch của áp suất không khí giữa các vùng. Hướng gió: Là hướng từ phía chân trời mà từ đó gió thổi tới. Nó được tính bằng độ của hệ phương vị nguyên vòng hoặc xác định theo 1/16 vòng tròn được chia. 8
9. Tốc độ gió: Được xác định bằng các đại lượng m/s, km/h, hải lý/h. trên các bản đồ thời tiết, để biểu thị tốc độ gió người ta còn dùng các ký hiệu cấp Beaufort đi từ cấp 0 cấp 12. Hoa gió (Wind rose): Được xác định bằng 8 đường thẳng cắt nhau tại 1 điểm, mỗi đường cho biết tốc độ gió, hướng gió và biết loại gió thịnh hành ở đó trong thời điểm lập bản đồ. 2.2.5 Mây Là tổng lượng tất cả các đám mây quan sát được trên bầu trời tại một vị trí nào đó. Xác định mây là xác định lượng mây từ cấp 0 cấp 9. 2.2.6 Sương mù + Định nghĩa: - Sương mù là sản phẩm ngưng kết hơi nước ở các lớp không khí gần mặt đất làm giảm tầm nhìn xa dưới 1 km. - Mù là sản phẩm ngưng kết hơi nước nhưng tầm nhìn xa không quá 1km với các hạt mù từ 2 ÷ 5m. + Phân loại theo tầm nhìn xa (D): - Chia ra các loại mù nhẹ D = 2 ÷ 10km (D là tầm nhìn xa), mù vừa D = 1 ÷ 2km, sương mù nhẹ D = 0,5 ÷ 1km, sương mù vừa D = 50 ÷ 500m, sương mù dày D < 50m. + Phân loại theo bức xạ: - Là sương mù được hình thành do mặt đệm lạnh đi vì bức xạ có độ cao h 100m. Điều kiện thuận lợi để có bức xạ tốt là trời cao, lặng gió, độ ẩm không khí đủ lớn. - Sương mù bức xạ thường được hình thành trong phạm vi không rộng. + Sương mù bình lưu: Được hình thành do không khí nóng chuyển động trên mặt đệm lạnh, như khối không khí xích đạo di chuyển về miền ôn đới hoặc khối không khí nóng lục địa di chuyển ra đại dương vào mùa hè. Còn mùa đông thì ngược lại, khối không khí nóng chuyển động gặp dòng nước lạnh hình thành sương mù trong phạm vi rộng khi có cả gió lớn. + Các loại sương mù khác: Sương mù do lạnh là kết hợp giữa bình lưu và bức xạ như sương mù sườn dốc, sương mù bốc hơi, sương mù hỗn hợp, sương muối Front. Các loại sương mù này có tính chất địa phương. 2.2.6 Giáng thủy Là nước thể lỏng hay thể rắn rơi xuống mặt đất từ các đám mây hay không khí. Nó bao gồm (mưa, mưa đá, tuyết rơi, sương mù). Giáng thủy được đánh giá bằng lượng giáng thủy, là lượng nước đo được trong một đơn vị thời gian, còn được gọi là cường độ giáng thủy. 9
10. Cường độ giáng thủy là lượng nước tính bằng mm ở trong một ống đo tại một thời điểm nào đó trong thời gian 1 phút. 2.2.8 Tầm nhìn xa + Khái niệm chung: Tầm nhìn xa là đại lượng đánh giá độ vẫn đục của không khí, nó là khoảng cách được tính từ người quan sát đến một vật làm chuẩn mà tại đó vật làm chuẩn bị nhòe lẫn trong nền xung quanh nó và được tính bằng hải lý, km, m . - Tầm nhìn xa ban ngày ký hiệu là (S). - Tầm nhìn xa ban đêm ký hiệu là (L). + Tầm nhìn xa ban đêm là khoảng cách ngắn nhất tính từ người quan sát đến nguồn sáng làm chuẩn mà khi đó khả năng của mắt không còn nhận biết được nữa. + Tầm nhìn xa khí tượng hay còn gọi là tầm nhìn xa ban ngày (S), là khoảng cách ngắn nhất kể từ người quan sát đến vật chuẩn mà khi đó vật chuẩn bị nhòe lẫn với nền xung quanh. Nếu vật chuẩn là vật đen tuyệt đối và nền là nền trời thì (S) gọi là tầm nhìn xa khí tượng. + Xác định tầm nhìn xa: Muốn xác định tầm nhìn xa người ta dùng máy hoặc bằng mắt thường để đo độ trong suốt cho cả ban ngày lẫn ban đêm. Ban ngày thì dùng vật chuẩn, ban đêm thì dùng ánh sáng đèn và đặt chúng ở những khoảng cách từ gần đến xa rồi lập thành bảng. Cũng có thể dùng đường chân trời để đánh giá tầm nhìn xa: - Khi chân trời nhìn thấy rõ thì là cấp 8 cấp 9 (từ 20 ÷ 50 km). - Khi chân trời nhìn thấy khá rõ thì tương ứng với cấp 7 (< 20 km). - Khi chân trời không rõ lắm thì tương ứng với cấp 6 (< 10 km). - Khi chân trời không quan sát được thì < cấp 6 (< 4 km). 2.3 Quá trình hình thành thời tiết 2.3.1 Hoàn lưu chung của khí quyển 2.3.1.1 Khái niệm +Hoàn lưu chung khí quyển là tập trung tất cả các dòng khí tương đối ổn định bao trên một diện tích rộng lớn của trái đất. Hoàn lưu chung khí quyển được quyết định bằng chế độ bức xạ mặt trời, sự quay của trái đất và tính chất của mat đệm. + Hoàn lưu chung khí quyển trong trường hợp đồng nhất không quay, năng lượng mặt trời phân bố đều dọc theo các vĩ tuyến và lúc đó trên trái đất hình thành hai khu vực khí áp là khu vực khí áp cao ở hai đầu trái đất và khu vực áp thấp ở xích đạo. Khối không khí lúc này chuyển động từ cực về xích đạo dọc theo các kinh tuyến và khép kín ở trên cao tạo thành dòng hoàn lưu. 10
11. Pcao PN Pthaáp E 0 PS Pcao + Hoàn lưu chung khí quyển trong trường hợp đồng nhất và quay thì năng lượng phân bố theo các vĩ tuyến và bằng nhau, do có thành phần lực cô- ri –ô-lis nên sẽ phân bố theo sơ đồ dưới đây: Pcao 60 ÷ 65o Pthaáp P 30 ÷ 35o cao 0o Pthaáp 30 ÷ 35o Pcao o 60 ÷ 65 Pthaáp Pcao +Hoàn lưu chung khí quyển trong thực tế: - Hoàn lưu chung khí quyển miền nhiệt đới (gió tín phong): Thực ra thì hoàn lưu chung khí quyển rất phức tạp vì nó phụ thuộc vào tính chất của mặt đệm ở các vĩ độ 30 ÷ 35 o Bắc-Nam là những vùng khí áp cao. Trong thực tế vào mùa hè mặt trời di chuyển lên Bắc bán cầu, mùa đông thì ngược lại nên ở vĩ độ 30 ÷ 35 o không còn khí áp cao nữa mà hình thành khí áp cao ở đại dương và khí áp thấp ở lục địa tạo nên xoáy thuận, xoáy nghịch. Những xoáy thuận, xoáy nghịch này thay thế lẫn nhau. Tuy vậy người ta thấy 11
12. H L H = 0o = 0o Ở trên đại dương vẫn xuất hiện hướng gió tương đối ổn định khác, hướng gió Đông-Bắc hoặc Đông-Nam với vận tốc từ 5 đến 6m/s và gọi là gió tín phong hay gió mậu dịch phong. Ở đại dương với độ cao khoảng 2km, hình thành lớp nghịch nhiệt, tan dần về xích đạo, hình thành 2 tín phong gọi là tín phong cao và tín phong thấp. Tín phong cao 2km Nghòch nhieät Tín phong thaáp = 0o = 30o Khoâng khí Möa Noùng khoâ Söôøn phía Ñoâng Söôøn phíaTaây Khoâng khí Khoâng khí noùng vaø aåm Noùng khoâ 12
13. Tại lớp nghịch nhiệt khu vực vĩ độ = 30 ÷ 35 o không hình thành mây và mưa, khí áp cao, không khí khô nóng nên còn có tên gọi là vĩ độ ngựa (tàu chở ngựa qua vùng này bị chết). - Hoàn lưu chung khí quyển miền ôn đới: Còn phức tạp hơn miền nhiệt đới và không thấy có dòng không khí nào ổn định mà chủ yếu là do sự thay thế lẫn nhau của vô số các xoáy thuận và xoáy nghịch. Ở khu vực này ta thấy có hai dòng hoàn lưu khá rõ nét là hoàn lưu dọc theo các vĩ tuyến từ tây sang đông ở lớp khí quyển trên cao và có hoàn lưu dọc theo kinh tuyến do có mặt của xoáy thuận và xoáy nghịch mà hình thành các dòng không khí có hướng Bắc hay hướng Nam. 2.4 Gió mùa và gió địa phương 2.4.1 Gió mùa: Là gió thổi ổn định theo một hướng và thay đổi theo mùa trong năm. Xét ở vùng nhiệt đới vào mùa hè mặt trời lên Bắc bán cầu, lúc này ở Bắc bán cầu bị đốt nóng nhiều hơn ở Nam bán cầu do đó vùng áp thấp bây giờ dịch về phía Bắc xích đạo nên gió tín phong ở Đông Nam vượt qua xích đạo trở thành hướng gió Nam hay Tây Nam (còn gọi là gió mùa hè). Về mùa đông mặt trời xuống Nam bán cầu, lúc này ở Nam bán cầu bị đốt nóng nhiều hơn ở Bắc bán cầu do đó vùng áp thấp bây giờ dịch về phía Nam xích đạo nên gió tín phong ở Đông Bắc vượt qua xích đạo trở thành hướng gió Bắc hay Tây Bắc (còn gọi là gió mùa đông). Ở Việt Nam chủ yếu chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc. Về mùa đông rõ nhất là vào hai thời kỳ: - Từ tháng 10 đến tháng 12 xuất hiện gió hướng Bắc khô và lạnh. - Từ tháng 12 đến tháng 4 xuất hiện gió hướng Đông Bắc ẩm ướt, mưa phùn. Mùa có gió mùa là gió Nam hay Đông Nam từ tháng 5 đến tháng 9 kèm theo bão. 2.4.2 Gió địa phương: Là gió do ảnh hưởng lớn của địa hình địa phương như gió Lào ở khu vực miền Trung nước ta. - Gió đất, gió biển: Ban ngày mặt trời nung nóng bề mặt trái đất, phần đất liền nhanh hấp thụ nhiệt và nóng hơn so với biển (vì phải nung nóng cả khối nước khổng lồ). Đất liền tạo ra vùng khí áp thấp còn ngoài biển hình thành vùng có khí áp cao, khối không khí dịch chuyển từ biển vào đất liền tạo ra gió biển. Ban đêm phần đất 13
14. liền tỏa nhiệt nhanh hơn biển nên tạo ra khí áp cao, khối không khí lại di chuyển ngược lại từ bờ ra biển tạo ra gió đất. - Gió phơn (gió Lào): Gió Lào thường xuất hiện vào mùa hè, chủ yếu hình thành ở khu vực miền Trung nước ta. Do khối không khí nóng ẩm di chuyển trên mặt đất từ phía Tây (phía nước Lào) về phía Đông (phía Việt Nam), gặp phải dãy núi Trường Sơn ngăn chặn thì trượt lên cao và lạnh đi sẽ cho mưa phía sườn Tây, còn bên sườn Đông không khí nóng và khô “Bên nắng nóng, bên mưa bay” là vậy. Bài 3: BÃO NHIỆT ĐỚI VÀ BÃO Ở KHU VỰC VIỆT NAM 3.1 Các kiến thức chung về bão nhiệt đới 3.1.1 Định nghĩa: Bão nhiệt đới là xoáy thuận, có khí áp giảm nhanh vào tâm. Giá trị (G) lớn và sóng to gió lớn, nó được hình thành trên khu vực nhiệt đới với 5o Bắc, Nam. 3.1.2 Sự khác nhau giữa bão nhiệt đới và xoáy thuận ôn đới: - Giá trị (G) lớn, sóng gió lớn và chỉ hình thành trên khu vực nhiệt đới và đại dương ở nơi nhiệt độ nước biển 26oC. (ở trong các cơn bão nhiệt đới người ta không thấy có mặt của Front và nó chỉ xảy ra ở trong một khối không khí). - Các đường đẳng áp khép kín thường có dạng e líp hoặc đường tròn và khí áp ở tâm < 980 mb. 3.1.3 Nguyên nhân hình thành bão nhiệt đới: + Gồm có các thuyết đề cập đến nguyên nhân của bão nhiệt đới sau đây: - Thuyết đối lưu. - Thuyết Front. - Thuyết sóng khí áp. - Thuyết bất ổn định về động lực. + Qua thống kê người ta thấy một số điều kiện có tính quy luật để hình thành bão nhiệt đới như sau: -Ở khu vực nhiệt đới nhiệt độ nước biển 26 oc. - Có sự gặp nhau của các khối không khí ở tầng đối lưu. - Có các nhiễu loạn ở mặt đất và vận tốc gió ở gần mặt biển nhỏ < 12m/s. nhỏ. Chỉ (ﺡ) Khối không khí có độ ẩm lớn, dẫn đến nhiệt độ điểm sương - vào khoảng 1 % cơn bão xảy ra có đầy đủ điều kiện trên mà thôi. 14
15. Baéc baùn caàu 20o Baùn voøng nguy hieåm Baùn voøng haøng haûi ñöôïc Xích ñaïo 0o Baùn voøng haøng haûi ñöôïc Baùn voøng nguy hieåm 20o Nam baùn caàu Baéc baùn caàu Xích ñaïo Nam baùn caàu Xoaùy thuaän Xoaùy nghòch 3.1.4 Xoáy thuận và xoáy nghịch Xoáy thuận có hướng chuyển động của không khí theo tiếp tuyến của đường đẳng áp ngược chiều kim đồng hồ xung quanh tâm đối với Bắc bán cầu và cùng chiều đối với Nam bán cầu. Xoáy nghịch thì ngược lại, ở Bắc bán cầu thì thuận chiều và ở Nam bán cầu thì ngược chiều kim đồng hồ. 3.1.5 Quỹ đạo bão nhiệt đới Là đường di chuyển của tâm bảo nhiệt đới. Qua thống kê người ta thấy các cơn bão không trùng nhau về quỹ đạo, song chúng có 1 quỹ đạo kinh điển là một đường ba ra bôn mà điểm xuất phát từ 5 o vĩ độ Bắc hoặc Nam bán cầu, sau đó di chuyển theo hướng Tây Tây-Bắc (Bắc bán cầu) hoặc Tây Tây- Nam (Nam bán cầu), đến gần vĩ độ 20 (Bắc hoặc Nam bán cầu) thì chuyển 15
16. hướng về Bắc và Đông-Bắc (Bắcbán cầu) hoặc về Nam Đông-Nam (Nam bán cầu) rồi tan dần. Khoảng 70% số cơn bão có hình dạng quỹ đạo như vậy và từ 15  30% số cơn bão có quỹ đạo dị thường, đó là những đường thắt nút, gãy khúc, chuyển hướng đột ngột, chính ở những đoạn này bão tàn phá rất ghê gớm. Trong bão có gió xoáy rất mạnh, gió từ các phía dồn theo các đường dòng hội tụ vào vùng tâm bão và xoáy theo chiều ngược kim đồng hồ (Bắc bán cầu) còn Nam bán cầu thì ngược lại. Gần tâm bão gió càng mạnh, gió thổi dật từng cơn tạo ra áp lực rất lớn, sóng biển dâng rất cao có sức phá hoại lớn và khó chống đỡ. Người ta chia bão ra thành 3 vùng: + Mắt bão: mắt bão hay (tâm bão) là vùng nhỏ hẹp so với đường kính của bão (nhỏ nhất độ vài chục km và lớn có thể tới 100km). Khu vực mắt bão trời quang mây tạnh, ít mây, gió lặng hoặc yếu, bình thường như khu vực không có bão. + Vùng gần tâm bão: là vùng có sức gió mạnh nhất, bán kính trung bình từ 100  200km có khi nhỏ hơn hoặc lớn hơn nữa. + Vùng ảnh hưởng bão: ở vùng này sức gió yếu hơn vào khoảng cấp 6, cấp 7 và sức phá hoại cũng giảm đi nhiều so với vùng gần tâm bão. Ở nước ta bão nhiệt đới thường có từ tháng 6,7,8,9 âm lịch, do đó vào những tháng này tàu thuyền đi trên sông, biển cần chú ý và thường xuyên theo dõi bản tin dự báo thời tiết để có biện pháp phòng tránh an toàn. 3.1. 6 Kích thước của bão: R R Là bán kính tính từ tâm bão đến khu vực có sức gió là 33 nơ hoặc 64 nơ (hải lý/giờ), khoảng cấp 8  cấp 12, loại này ít khi xảy ra, có bán kính R =100 hải lý và vận tốc v = 64 nơ. Kích thước của bão phù hợp với các tiêu chí về bão nhiệt đới. 16
17. 3.2 Các yếu tố hình thành bão nhiệt đới 3.2.1- Áp suất và gió trong vùng bão 3.2.1.1 Áp suất Trong điều kiện bình thường thời tiết không có bão thì áp suất không khí thường dao động trong khoảng 0,3% so với áp suất không khí trung bình hàng ngày, còn khi có bão thì dao động tăng lên từ 5  10% so với áp suất trung bình. 3.2.1.2 Gió Gió ở trong vùng bão là gió xoáy ở tâm, ở Bắc bán cầu thì ngược kim đồng hồ và ở Nam bán cầu thì cùng chiều kim đồng hồ, hướng gió lập với các đường đẳng cấp những góc khác nhau. Ở đường đẳng áp ngoài cùng góc = 30  40o, còn ở các đường đẳng áp giữa thì = 20  30 o, còn trong vùng tâm thì = 0o. Gió trong vùng bão có tính chất giật, mỗi lần giật vận tốc gió tăng 50% và góc lệch thay đổi về phía phải 30o. Để tính được vận tốc gió cực đại có thể tính được qua sự liên hệ với áp suất không khí theo công thức Flatcher thì Wmxo = 16 Pn Po ( m/s ). Trong đó Pn là áp suất của không khí ở đường đẳng áp ngoài cùng thường lấy = 1010mb, Po là áp suất không khí ở tâm bão, thường lấy: Po = 1005 mb – 0,017 WR Đây là những công hoặc là P = 995 mb – 0, 13 Wr thức kinh nghiệm Trong đó W là vận tốc gió và R là bán kính tính từ tâm bão cho đến đường đẳng áp khép kín ngoài cùng và r là bán kính tính từ tâm bão cho đến khu vực đo vận tốc gió. Có thể dựa vào sự thay đổi của gió và khí áp không khí chúng ta có thể Xác định được vị trí của tàu ở trong khu vực bão phía Bắc bán cầu, hướng gió thay đổi từ trái qua phải theo chiều kim đồng hồ thì tàu đang nằm ở bán cầu nguy hiểm. Nếu áp suất giảm từ từ thì vị trí tàu nằm ở phần tư phía trước và Khí áp tăng lên từ từ thì vị trí tàu nằm ở phần tư phía sau. Khi hướng gió thay đổi từ phải qua trái ngược chiều kim đồng hồ thì vị trí tàu nằm ở bán vòng hàng hải được. Khi hướng gió liên tục không thay đổi và khí áp giảm từ từ thì vị trí tàu đang nằm trên đường di chuyển của tâm bão. 3.2.2- Sóng biển trong bão + Độ cao của sóng phụ thuộc vào cường độ và thời gian tác dụng của gió, hướng sóng do gió thì thường phù hợp với hướng gió và sóng lớn nhất là ở khu vực bán cầu nguy hiểm. Càng vào gần tâm bão thì độ cao sóng càng lớn, dốc, hướng sóng hỗn độn và rất nguy hiểm cho tàu. Nếu biết được vận tốc gió tính theo 17
18. km/h thì có thể phán đoán được h = v. 9 độ cao sóng ở trong vùng bão có thể 100 đến 12  13m. + Sóng lừng: Khi ở xa vùng tâm bão thì chiều cao sóng giảm dần và tạo thành những sóng có đầu tròn, bước sóng dài, chu kỳ lớn và hướng sóng ngược hướng với hướng gió. Vận tốc truyền của sóng lừng lớn hơn 3 lần vận tốc di chuyển của bão. Do vậy chúng ta có thể quan sát sóng lừng để phán đoán ra tâm bão ở hướng nào, dựa vào việc quan sát chu kỳ của sóng lừng người ta có thể phán đoán được sức gió. Ví dụ  = 6 giây thì sức gió vào khoảng cấp 5, cấp 6. 3.2.3- Sự thay đổi hải lưu và mức nước biển a- Hải lưu: ở trong cơn bão, hải lưu diễn biến rất phức tạp bởi nó là sự thay đổi kết hợp giữa gió và chênh lệch áp suất, giữa thủy triều với dòng chảy . b- Mực nước biển: vùng bão là vùng áp suất thấp và phân bố không đều, do vậy khi có bão thì mực nước biển cũng tăng lên và cao nhất là ở vùng tâm bão. Thường áp suất thay đổi 1m thủy ngân thì mực nước biển thay đổi 1 cm. Khi cơn bão ở xa bờ biển thì mực nước biển tăng lên từ từ. 3.2.4- Mây mưa trong vùng bão Ci Cs Ci As As Cs Cb Cb Ns Ns Sự phân bố của mây và mưa trong vùng bão thường giống nhau, không khí ở bên ngoài dồn vào tâm và bốc lên cao tạo thành các loại mây vũ tằng và vũ tích. Ở gần vùng tâm bão, có những bờ mây hình dạng thẳng đứng và cho mưa dữ dội, còn ở trong mắt bão không mây, bầu trời trong sáng. Ở xa tâm bão thì có các loại mây trung tằng, trung tích, mây ti. Trong một cơn bão sự phân bố mây không đều nhau, ở bán vòng nguy hiểm mây dày đặc, sóng to, gió lớn hơn các khu vực khác. 3.2.5- Phân loại bão nhiệt đới 18
19. Phù hợp với việc thông báo của các trung tâm khí tượng người ta phân chia bão nhiệt đới ra làm 3 loại: - Bão nhẹ (gió xoáy nhiệt đới), sức gió mạnh từ cấp 7 cấp 8 (< 33 nơ), đường đẳng áp khép kín ít, bao quanh khu vực áp thấp. - Bão vừa với sức gió mạnh từ cấp 8 cấp 11 (34 63 nơ), có một số đường đẳng áp khép kín. - Bão mạnh sức gió cấp 12 (64 nơ), số đường đẳng áp khép kín nhiều hơn. 3.2.6- Các giai đoạn của bão nhiệt đới Bão nhiệt đới có thể chia ra các giai đoạn sau: - Hình thành: là giai đoạn kể từ lúc có nhiễu loạn không khí, áp suất bắt đầu giảm, gió thổi vào tâm, xuất hiện mây nhưng phân bố không đều. - Trưởng thành: là giai đoạn khi áp suất giảm đến giá trị cực tiểu, vận tốc gió tăng lên, hình thành mây mưa phân bố đều quanh mắt bão. - Trưởng thành xong: áp suất dừng lại và vận tốc gió tăng, mắt bão bắt đầu di chuyển và hình thành các bán vòng khác nhau quanh mắt bão như bán vòng nguy hiểm và ít nguy hiểm. - Tan rã: là lúc năng lượng giảm do ma sát hoặc là khi di chuyển lên vùng lạnh ở vĩ độ cao, sẽ kết thúc một chu kỳ cơn bão nhiệt đới trong vòng từ 5 đến 9 ngày. 3.2.7- Các thời kỳ và khu vực hình thành bão nhiệt đới Có 6 khu vực hình thành bão nhiệt đới: - Vùng Mếch Xích, quần đão Carêít đến Môrít từ tháng 6 tháng 10. - Khu vực Bắc Thái bình Dương: gọi là Harricane hình thành từ tháng 4 tháng 10. - Khu vực Biển Đông: gọi là Typhuon hình thành từ tháng 7 tháng 11. - Vùng vịnh Băng Gan và biển Ả Rập hình thành từ tháng 6 tháng 10. - Vùng phía đông của đảo Ma-Đa-Gasca từ tháng 1 tháng 3. - Phía nam của Thái bình Dương từ tháng 1 tháng 3. 3.2.8 Vòi rồng Là một xoáy không khí có trục thẳng đứng, giống như xoáy thuận, nhưng kích thước nhỏ hơn nhiều. Đó là vòi rồng xuất hiện trên biển, trên đất liền gọi là lốc. Vòi rồng thường hình thành ở phía trước của các đám mây giông vũ tích, nơi rất mất ổn định của lớp khí bên dưới, đối lưu hoạt động dữ dội và có sự hiện diện của một front lạnh cắt ngang với gradien nhiệt độ ngang lớn tạo điều kiện hình thành một cột khí có khí áp suất thấp. Bắt đầu từ những phần trước của mây vũ tích, cột gió xoáy hạ xuống dần, gió hút mạnh làm rung chuyển mặt 19
20. biển, một lớp bụi nước trắng dày đặc bốc lên, nâng cao dần đến tận đáy mây. Phần trên vòi ròng thường di chuyển với tốc độ khác với phần dưới. Điều này làm cho cột nước tăng dần độ nghiêng và trở nên kém hoạt động cho tới khi sau một ít phút nó bị vỡ ở khoảng 1/3 độ cao kể từ mặt biển và cuối cùng tan đi nhanh chóng. Tuổi thọ vòi ròng kéo dài từ 10 đến 30phút, ít khi vượt quá nửa giờ. Đường đi vòi ròng khoảng mấy chục mét, tốc độ dịch chuyển rất chậm, còn tốc độ gió trong vòi ròng thì rất lớn. V1 V2 Cb V1 V2 Đối với các tàu lớn, vòi ròng không hề nguy hiểm nhưng đối với tàu thuyền nhỏ thì sẽ bị tàn phá đáng kể. Tuy nhiên vẫn có thể nhìn thấy trước bằng mắt thường hoặc radar để tìm cách phòng chống. 3.3 Bão ở khu vực Việt Nam 3.3.1 Vị trí địa lý của quốc gia Việt Nam Việt Nam nằm phía Đông Nam Châu A, phía Đông và Đông nam giáp biển Đông, phía Tây và Tây Bắc giáp Căm Pu Chia và Lào, phía Bắc giáp Trung Quốc. Nước ta có giới hạn về chiều dài phía Bắc bởi vĩ độ 23 o22’ và phía Nam bởi vĩ độ 8 o23’. Về chiều rộng phía Tây bởi kinh độ 102 o10’ và phía Đông bởi kinh độ 109o24’. Như vậy nước ta nằm hoàn toàn trong khu vực nhiệt đới nên bão ở Việt Nam thường hình thành từ tháng 5 đến thánh 11 hàng năm 3.3.2 Các cơ bão nhiệt đới gần đây ở Việt Nam 1- Bão số 1 Chan chu 5/2006: 20
21. - Dự báo ban đầu bão vào phía tây bắc Hoàng Coâng Việt Nam, nhưng thực tế thì bão lại di chuyển lên phía bắc (đông Hồng Công). Ñaûo Haûi Nam - Do không biết được chính xác đường đi của bão nên các tàu đánh cá khu vực miền Trung chạy tránh bão theo hướng đông bắc và đã gặp nạn, làm mấy chục ngư dân chết và mất tích. Philippines 2- Bão số 5 - 25/9/2006: - Bão di chuyển theo hướng tây-tây bắc đi vào miền Trung Việt Nam, khu vực ảnh hưởng là từ Quảng Trị đến Nghệ An. - Sức gió gần tâm bão cấp 8 (62-74 km/giờ), giật trên cấp 8 gây ra mưa lớn làm ngập nhiều nơi. 3- Bão số 6 (Xangsane) - Đổ bộ vào miền Trung Việt Nam đêm 30/9 và rạng sáng 1/10/2006: - Sức gió mạnh nhất gần tâm bão cấp 12 (118-133 km/giờ), giật trên cấp 12, tốc độ di chuyển vào khoảng 20km/giờ, bán kính nguy hiểm rộng 400-500km. Sau khi tàn phá Philippines đã tiến thẳng về phía tây khu vực miền Trung Việt Nam . Mặc dù đã chủ động phòng ngừa nhưng bão vẫn gây ra những tổn thất rất lớn. Chỉ tính riêng Đà Nẵng đã trên 5000 ngôi nhà bị sập hoặc hư hỏng. Là cơn bão mạnh nhất trong vòng mấy chục năm trở lại đây. 4- Bão số 7 (Cimaron) còn có tên là “con bò rừng” từ 29/10 đến 03/11/2006: - Cơn bão cực mạnh (siêu bão), Sức gió mạnh nhất gần tâm bão cấp 13 (140 km/giờ), giật trên cấp 13. Đây là một cơn bão điển hình về đường đi dị thường của nó, làm đau đầu bao nhiêu nhà khoa học ở các trung tâm dự báo có uy 21
22. 1 2 3 4 Tính trên thế giới. Đường di chuyển thực tế của bão đôi khi khác xa với các dự báo trước đó. Rất may là bão di chuyển chậm (5-6km/giờ) và quanh quẩn ngoài biển đông sau đó suy yếu và tan dần. Chúng ta có thể thấy tính phức tạp và khó khăn của công tác dự báo bão qua Trung tâm cảnh báo bão của Hải quân Mỹ về đường đi của bão Cimaron như sau: -Ở sơ đồ 1 dự báo bão di chuyển theo hướng tây-tây nam vào vùng biển miền Trung Việt Nam. -Ở sơ đồ 2 dự báo vào đảo Hải Nam Trung Quốc. -Ở sơ đồ 3 dự báo bão chuyển hướng sang Hồng Công. -Ở sơ đồ 4 dự báo bão có thể lại quay vào phía Việt Nam. 5- Bão số 8 (Chebi) – Hình thành từ 11/11-15/11/2006: 22
23. - Sức gió gần tâm bão trên cấp 12-13 (232 km/giờ), giật trên cấp 13 (siêu bão), đi qua đảo Luzon (phía bắc Philippines). Theo dự báo ban đầu của Trung tâm cảnh báo bão Hải quân Mỹ bão di chuyển theo hướng tây, nhưng thực tế sau đó lại hướng lên phía bắc- đông bắc ở vào khoảng 18 độ vĩ bắc, 110,6 độ kinh đông, cách đảo Hải Nam 80km về phía đông nam và suy yếu dần thành áp thấp nhiệt đới. LƯU Ý: ngoài việc theo dõi các bản tin dự báo thời tiếi của các trung tâm dự báo trên thế giới, thuyền trưởng có thể sử dụng hệ thống an toàn và báo nạn hàng hải toàn cầu (GMDSS) để tìm hiểu các thông tin về thời tiết. Tóm lại: Bão nhiệt đới ở Việt Nam thường xuất hiện trên biển Đông và đi vào bờ biển nước ta cơ bản theo hướng Tây bắc và tan nhanh khi vào đất liền . Trong bão thường kèm theo tố lốc gây mưa to, gió lớn rất nguy hiểm cho hoạt động giao thông đường thủy. CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG I 1. Hãy cho biết thành phần không khí của lớp khí quyển gần mặt đất? 2. Trình bày quá trình hình thành thời tiết? 3. Giải thích nguyên nhân hình thành và cho biết quỹ đạo cơ bản của bão nhiệt đới ở Việt Nam? 23
24. Chương II: THỦY VĂN Bài 1: CÁC DÒNG CHẢY TRÊN SÔNG 2.1 Dòng chảy phân luồng Thường xuất hiện ở những nơi có mực nước cao, đột ngột đổ xuống thấp rồi lan tỏa ra nhiều hướng hoặc những nơi giữa luồng sông có đá ngầm, bãi ngầm, bãi cát, hòn nổi vv làm cho dòng chảy phân ra nhiều nhánh khác nhau. A Thöôïngï löu C D E B Haï löu Đặc điểm của dòng chảy phân luồng là: phần thượng lưu nước bị ngưng lại trước khi đi qua nơi bị thắt. Vì vậy mực nước phía thượng lưu (phía trước đường giả định AB) dâng cao, lưu tốc dòng chảy chậm. Khi thoát qua khỏi đoạn thắt lưu tốc tăng lên đột ngột rồi tỏa ra nhiều hướng tạo nên nhiều luồng đi. Trong các luồng đi thì phần lớn thiếu an toàn, số luồng đi an toàn có mực nước sâu bao giờ cũng ít hơn. Vấn đề đặt ra cho người điều khiển phương tiện là phải xác định cho được luồng đi an toàn để điều động phương tiện đi vào luồng đó mà không đi chệch sang luồng khác. Muốn vậy trước khi đi qua đoạn thắt phải xác định cho được điểm phân luồng “o” để chọn dòng chảy nào có màu đen thẩm, mặt nước êm, lưu tốc nhanh, hình thành dải dài liên tục đó là dòng chảy sâu và an toàn hơn cả. 24
25. Ngược lại luồng không an toàn thì cạn, lưu tốc chậm, mặt nước sáng, có sóng gợn lăn tăn, tỏa màu lấp lánh hoặc mặt nước xáo động, thỉnh thoảng có sóng cuộn hay có bọt nước, mặt nước không êm thiếu ổn định và không liên tục. 2.2 Dòng chảy phủ luồng Dòng chảy phủ luồng thường xuất hiện vào mùa nước lớn, nhất là những ngày có lũ, mực nước sông dâng lên cao đột ngột. Đặc điểm của dòng chảy phủ luồng là: khi dòng chảy phủ luồng xuất hiện, cũng là lúc lưu lượng và lưu tốc dòng chảy tăng lên rất nhanh, rất cao, nước tràn bờ bao phủ toàn bộ chướng ngại vật bên dưới, làm cho người điều khiển phương tiện trên sông mất phương hướng, khó xác định luồng đi an toàn. Để quan sát và nắm được luồng đi an toàn khi có dòng chảy phủ luồng xuất hiện, ta vận dụng phương Doøng chaûy an toaøn Pháp quan sát dòng chảy như sau: theo quy luật của dòng chảy, khi chảy qua những đoạn sông có luồng lạch ổn định, đáy sông không có chướng ngại vật thì bề mặt dòng chảy êm và phẳng, nếu quan sát từ xa sẽ thấy bề mặt dòng chảy có màu xanh thẩm (với dòng chảy phủ luồng màu nước có thể khác), còn nếu dòng chảy chảy qua những đoạn sông có luồng lạch diễn biến phức tạp, nhất là đáy sông có nhiều chướng ngại vật, sẽ xuất hiện mặt dưới của dòng chảy những dòng chảy rối, những dòng chảy rối này thường có chiều hướng và lưu tốc khác nhau, do đó sẽ gây ra hiện tượng mất ổn định của bề mặt dòng chảy. Chướng ngại vật càng nhiều, càng lớn và nằm càng sát mặt nước thì tính mất ổn định của bề mặt dòng chảy càng rõ rệt. Khi quan sát từ xa mặt sông có dòng chảy phủ luồng ta thấy dòng chảy nào có vệt nước dài liên tục, bề mặt dòng chảy êm, lưu tốc dòng chảy mạnh đó là luồng chính, luồng tàu thuyền đi an toàn. Ngược lại, những chổ bề mặt sông xuất hiện nước cuộn, nhiều ngấn nước, sóng nhấp nhô hoặc sóng ngang, bước sóng ngắn, gợn lăn tăn và có cả những xoáy nước hay bọt nước thì đó là những nơi thiếu ổn định, dòng chảy diễn biến phức tạp và luồng đi không an toàn. 2.3 Dòng chảy vặn 25
26. Dòng chảy vặn thường xuất hiện ở những đoạn sông cong, dòng nước đến chổ bị uốn cong thì tập trung đổ thẳng về phía bờ lõm (bờ vịnh), bị bờ ngăn lại, dòng chảy lại quay hướng xuống đáy và đổ ngang về phía bờ lồi (bờ doi). Vì vậy ở những nơi có dòng chảy vặn thường xuất hiện hai dòng chảy gần như ngược chiều nhau: + Dòng chảy trên mặt có lưu tốc mạnh chảy thẳng về phía bờ lõm. + Dòng chảy dưới đáy đào bới bờ lõm và đáy sông, đem bùn cát sang bồi đắp cho phía bờ lồi (bờ doi). Như vậy là trên cùng một đoạn sông xuất hiện 2 dòng chảy gần như ngược chiều nhau và có đặc điểm hoàn toàn khác nhau. Giữa điểm gặp nhau của hai dòng chảy (trên mặt và dưới đáy) tạo thành một đường lợi nước (ngấn nước), Doøng chaûy treân maët Bôø loài (bôø doi) Ñöôøng chaïy Doøng chaûy taøu an toaøn döôùi ñaùy Bôø loõm (bôø vònh) Có khi là một dải bọt trắng kéo dài liên tục, vạch thành ranh giới giữa điểm tiếp giáp của 2 dòng chảy. Từ điểm tiếp giáp này nếu tàu đi quá về phía bờ lồi sẽ chịu chi phối mạnh của dòng chảy dưới đáy và có xu thế bị lôi cuốn về phía bờ lồi dễ mắc cạn, tốc độ tàu giảm. Ngược lại nếu tàu đi quá về phía bờ Lõm, sẽ bị va vào bờ hoặc va vào các chướng ngại vật ven bờ rất nguy hiểm, vì bị dòng chảy trên mặt tác động với lưu tốc khá mạnh. Do đó đối với phương tiện cơ giới nhất là khi lai dắt đoàn sà lan hoặc kéo bè, cần bám sát đường lợi nước, đi hẳn vào điểm tiếp giáp giữa 2 chiều dòng chảy, đó là luồng đi an toàn hơn cả. 2.4 Đặc điểm diển biến của dòng chảy xoáy: Có 3 dạng chảy xoáy: 2.4.1 Dòng chảy xoáy âm áp trục đứng: 26
27. Xu theá cuûa doøng chaûy Taâm xoaùy Doøng xoaùy Truïc ngang Ñaùy soâng Maët caét doïc soâng daïng baäc theàm Thường gặp ở đoạn sông có bờ lõm vào, do dòng chảy đang đi thẳng gặp phải bờ lõm sẽ bị thay đổi hướng một cách đột ngột tạo nên hiện tượng chảy rối và dần dần đi theo hướng trôn ốc từ trên xuống dưới, làm cho nước hình thành một vùng có chiều dòng chảy cuộn tròn đi xuống và bề mặt nước bị lõm hẳn xuống, tâm xoáy như một rốn nước, những vật trôi trên sông nếu đi vào dòng chảy xoáy này sẽ bị cuốn hút vào tâm xoáy khó thoát ra được. b/ Dòng chảy xoáy dương áp trục đứng: Nguyên nhân sinh ra dòng chảy này là do dòng nước đang đi thẳng gặp bờ lồi hay ghềnh đá, chướng ngại vật ăn nhô ra sông, làm cho dòng chảy thay Xu höôùng cuûa caùi beø Taâm beø xoaùy 27
28. Đổi chiều đột ngột, chảy cuộn tròn theo hình trôn ốc từ dưới lên trên. Mặt nước hình thành một vùng nước cuộn tròn, nhô cao và ở giữa tâm xoáy thỉnh thoảng có cột nước bùng lên tỏa đều ra xung quanh. Những vật trôi trên sông khi gặp dòng chảy xoáy này sẽ bị cuốn theo và ở trạng thái mất ổn định. c/ Dòng chảy xoáy trục ngang: Đặc điểm của dòng chảy này là: dòng chảy đang đi thẳng do gặp đáy sông không bằng phẳng dạng bậc thềm (tam cấp) nên bị mất thăng bằng và đâm thẳng xuống đáy, sau đó mới ngóc lên lại bị dòng nước trên mặt xô tới buộc chúng phải chảy cuộn tròn quanh đường trục nằm ngang. Phương tiện thủy khi đi trên sông gặp dạng dòng chảy này, trước hết là bị mất thăng bằng, lệch hướng và có thể dẩn đến lật tàu. Nếu xoáy mạnh khi kéo đoàn sà lan dài sẽ bị kéo giằng co gây mất ổn định vì tốc độ và chiều hướng dòng chảy xoáy khác xa với dòng chảy bình thường. Luồng nước xoáy (bất kể là dạng nào), đều có ảnh hưởng rất lớn đối với tính năng điều khiển và tính ổn định của tàu. Khi tàu chạy vào khu vực dòng xoáy có thể đi chệch khỏi luồng ban đầu, việc điều khiển tàu sẽ rất khó khăn và có thể bị nguy hiểm, đặc biệt là khi kéo đoàn qua dòng xoáy, các sà lan sẽ va vào nhau gây nên hư hỏng hoặc có thể làm đứt dây lai. Vì vậy tàu hoặc đoàn tàu khi chạy xuôi cũng như chạy ngược chiều dòng chảy, cần nên tránh xa luồng nước xoáy. Nếu xoáy nước không lớn và không mạnh lắm thì có thể cho tàu hoặc đoàn tàu chạy qua một cách thận trọng sau đó tăng tốc độ vượt qua nhanh chóng. Trường hợp gặp xoáy mạnh thì phải cố tránh hoặc chỉ bám phía ngoài dòng chảy xoáy. Tuyệt đối không được chạy qua tâm xoáy hoặc chạy ngược theo chiều xoáy vì sẽ rất nguy hiểm. Bài 2: SÓNG 2.1 Nguyên nhân gây ra sóng biển Kết quả tác động của nhiều lực tự nhiên khác nhau lên nước đại dương làm xuất hiện các dao động và chuyển động tiến của các phần tử trong nước biển, cũng như trong bất cứ môi trường nào (rắn, lỏng và hơi), được gọi là chuyển động sóng, hoặc nói chung là sóng. Khi có sóng biển được hiểu là một dạng của chuyển động có chu kỳ không ngừng thay đổi, trong đó các phần tử nước thực hiện dao động xung quanh vị trí cân bằng của mình. Khi có sóng, tức là khi các phần tử nước bị tác động của một lực nào đó, mặt đại dương (biển) không thể yên tĩnh. Bằng trực quan, có thể nói rằng, sóng 28
29. biển là sự nhấp nhô của mặt nước biển (đại dương). Sự nhấp nhô đó của sóng làm thay đổi không đáng kể mực nước biển (đại dương). 2.2 Các yếu tố của sóng biển Nếu coi sóng biển là hai chiều và phân bố cân đối thì ta có những yếu tố như sau: 1- Độ cao sóng (h) chính là khoảng cách đo bằng mét theo chiều thẳng đứng tính từ chân sóng đến đỉnh sóng. 2- Biên độ sóng (a) coi biển không có sóng là mực nước trung bình thì biên độ được tính từ mức trung bình cho đến đỉnh sóng hoặc chân sóng theo hướng thẳng đứng. 3- Độ dài bước sóng () là khoảng cách tính bằng mét theo chiều nằm ngang giữa 2 điểm đầu sóng hoặc chân sóng cùng pha. 4- Chu kỳ sóng () là khoảng thời gian tính bằng giây liên tiếp mà 2 đỉnh sóng liên tiếp nhau đi qua trên mặt biển. Ñænh soùng  Ñænh soùng Ngoïn soùng a Möïc nöôùc trung bình h a chaân soùng Buïng soùng + Đỉnh sóng: là điểm cao nhất của ngọn sóng, chân sóng là điểm thấp nhất của bụng sóng. + Ngọn sóng là phần sóng nằm trên mực nước cân bằng. Bụng sóng là phần sóng nằm dưới mực nước cân bằng. 5- Vận tốc truyền sóng (c) là quãng đường mà đầu sóng đi được trong một giây theo hướng truyền sóng:   c = hay  =  c Nếu coi biển sâu vô tận thì theo Giu Mốp sẽ có công thức tính như sau: g. 2. . c =  = 2 g 29
30. Nếu thay g = 9,81m/s2 và = 3,14 thì c = 1,25 ;  = 0,08 =0,64c Hoặc c = 1,56. 6- Độ dốc của sóng biển ( ) là góc hợp bởi mặt phẳng nằm ngang và đường thẳng đi qua đỉnh sóng và chân sóng: 2.h o = . 57o3.  h 1 2 7- Năng lượng sóng biển (E): E = S W.gh S (trong đó SW là tỷ trọng của nước 8 biển, g là gia tốc trọng trường, h là độ cao của sóng). 8- Bảng phân cấp sóng biển theo độ cao Cấp sóng Độ cao sóng Các đặc điểm qui ước của sóng (m) 0 - Lặng sóng I Từ 0 đến 0,25 Sóng yếu II 0,25 – 0,75 Sóng vừa III 0,75 – 1,25 Sóng lớn IV 1,25 – 2,00 Sóng lớn V 2,00 – 3,50 Sóng mạnh VI 3,50 – 6,00 Sóng mạnh VII 6,00 – 8,00 Sóng rất mạnh VIII 8,00 – 11,00 Sóng rất mạnh IX Từ 11,00 trở lên Sóng mạnh khác thường CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG II 1. Hãy cho biết nguyên nhân hình thành dòng chảy vặn và ảnh hưởng của nó trong điều động tàu? 2. Trình bày các dòng chảy cơ bản trên sông? 30
31. 3. Hãy trình bày các yếu tố của sóng biển? Chương III : THỦY TRIỀU Bài1: MỰC NƯỚC BIỂN TRUNG BÌNH VÀ NGUYÊN NHÂN GÂY RA DAO ĐỘNG MỰC NƯỚC BIỂN 1.1- Mực nước đại dương và biển 1.1.1- Mực nước biển: Vị trí mực nước tự do của mặt Đại dương thế giới ở vị trí đã cho, tại thời điểm nào đó, tức là độ sâu thực tế của biển tại vị trí cụ thể, tại thời điểm xác định. Lực chính tác dụng lên các phần tử nước của đại dương và biển là trọng lực, nó luôn đưa các phần tử trở lại vị trí cân bằng. 1.1.2- Mực nước trung bình của biển: Là giá trị nhận được sau khi lấy trung bình các giá trị quan trắc mực nước trong một khoảng thời gian dài nhất định. Thời gian quan trắc để xác định mực nước trung bình nhiều năm, phụ thuộc vào những đặc điểm của chế độ mực nước của biển nghiên cứu và phụ thuộc vào các đòi hỏi thực tiễn. Tùy theo khoảng thời gian quan trắc, người ta phân biệt mực nước : trung bình ngày, trung bình tháng, trung bình năm, trung bình nhiều năm. Số không độ sâu (số “0” hải đồ): Là mực nước trung bình nhiều năm ở những biển không có thủy triều. Đối với những biển có thủy triều, thì số “0” độ sâu là mực nước thấp nhất có thể xảy ra theo các nguyên nhân thiên văn. Trên thực tiễn, số “0” hải đồ được quy ước là mặt phẳng chuẩn, được chọn làm gốc để đo độ sâu của biển, nó là mặt nằm ngang, được quy định cho từng vùng biển sử dụng số “0” này. 1.2- Dao động mặt nước biển và đại dương Có nhiều nguyên nhân, làm cho mực nước biển và đại dương có trạng thái không ổn định và dao động (lên cao, xuống thấp) liên tục. Lực chính làm mực nước thay đổi mạnh là lực hấp dẫn vũ trụ của mặt trăng và mặt trời, khiến cho mực nước dao động một cách có chu kỳ. Ảnh hưởng của các quá trình khí tượng – thủy văn, gây ra những xáo trộn thẳng đứng và ngang của các khối nước. Có thể kể ra: sự biến đổi của khí áp, gây nên sự chênh lệch độ cao của biển. Khi khí áp tăng lên 1mb, thì mực nước biển giảm xuống 10 mm và ngược lại, khí áp giảm 1mb, thì mực nước biển tăng 10 mm. Sự bốc hơi, giáng thủy, dòng nước sông, liên quan với sự biến đổi lượng 31
32. nước tại các phần khác nhau của đại dương và các biển. Sự biến đổi mật độ nước (thay đổi nhiệt độ và độ mặn) là nguyên nhân làm dao động mực nước biển và đại dương. Ngoài ra, những dao động lớn của mực nước có thể gây nên bởi các trận động đất ngầm dưới nước. Hiện tượng này không xảy ra thường xuyên và không phải mọi nơi trên đại dương và biển đều gặp phải. Trong tự nhiên, không quan sát thấy những dao động mực nước, thuần túy nói trên, mà chỉ nhận được hiệu ứng tổng hợp do các nguyên nhân khác nhau gây nên. Các đặc điểm dao động mực nước, thường dễ nhận biết nhất là có chu kỳ. Độ dài của chu kỳ có thể một ngày đêm, một tháng, mùa, năm hay nhiều năm. Loại dao động không có chu kỳ xảy ra bởi sự thay đổi ngẫu nhiên của hướng và tốc độ gió, lượng giáng thủy, sự bốc hơi vv 1.3- Các dụng cụ quan trắc dao động mực nước biển Dụng cụ đơn giản và được sử dụng rộng rãi nhất là thủy chí. Thủy chí là một thước đo bằng kim loại, đánh dấu bằng các vạch ngang, hoặc chia bởi các ô trắng, đen. Bề rộng của một ô chia thường bằng 2cm, còn có ô chia rộng 1dm. Thủy chí được chôn chặt theo phương thẳng đứng, ở nơi nào vững chắc, lâu dài độ cao không bị thay đổi. Điểm “0” của thủy chí, cần đặt sao cho khi mực nước xuống thấp nhất vẫn chưa tới nó. Điểm mốc “0” của thủy chí có tác dụng cố định mực “0” của trạm quan trắc và thường được nối với hệ cao đạc chung của quốc gia. Đọc mức nước biển nhờ thủy chí cần độ chính xác đến 1cm, tức là khi các vạch chia (ca-rô) của nó 2cm, thì độ chính xác tới nửa vạch chia. Khi đọc quan trắc viên phải nhìn thẳng vào thủy chí, đọc vạch chia ở sát mép nước. Khi có sóng, mực nước dao động phải đọc cả mực nước cao và thấp, sau đó lấy giá trị trung bình. Để ghi liên tục dao động mực nướcngười ta sử dụng triều ký. Có hai loại triều ký: một loại đặt ở các trạm bờ, loại kia ngoài khơi. Nguyên tắc hoạt động của loại thứ nhất là dựa vào sự biến điệu của độ dịch chuyển thẳng đứng của một vật nổi trên mặt nước biển, tỷ lệ với sự xê xích của kim ghi, vẽ lên băng giấy bọc xung quanh trống, quay được nhờ cơ cấu đồng hồ. Loại thứ hai, dựa vào sự thay đổi áp suất thủy động học (độ cao cột nước trên bộ đếm). Máy thu của áp lực thủy động học đặt ở đáy biển xa bờ hoặc ở vùng nước gần bờ. 32
33. Bài 2: KHÁI NIỆM VỀ THỦY TRIỀU 2.1- Định nghĩa và các thuật ngữ quan trọng về thủy triều 2.1.1 Định nghĩa: Thủy triều là hiện tượng dao động của mực nước biển và đại dương có chu kỳ, dưới tác dụng của lực hấp dẫn vũ trụ từ mặt trăng và mặt trời. Mực nước biển (đại dương) đạt ở vị trí lớn nhất, không lâu sau khi mặt trăng lên cao nhất qua kinh tuyến địa phương, sau đó từ từ hạ xuống mực thấp nhất khi mặt trăng ở gần đường chân trời. Chuyển động tiếp tục của mặt trăng dưới đường chân trời dẫn đến sự nâng cao dần của mực nước biển và mực nước mới cao nhất đạt được, gần thời điểm mặt trăng qua kinh tuyến hạ cùng tên. Tiếp theo một lần nữa, mực biển lại hạ xuống và gần thời điểm mặt trăng mọc, vị trí mực biển đạt thấp nhất. Sau đó mực biển lại dần dần dâng cao, theo độ cao của mặt trăng giống như sự lên cao của mực nước biển, sau khi mặt trăng mọc của lần trước đó. Vậy thủy triều là sự lặp đi, lặp lại của trạng thái cao nhất và thấp nhất của mực nước biển, sau những khoảng thời gian gần như nhau, xấp xỉ 12,5 giờ. Thủy triều loại này được gọi là bán nhật triều, thường quan sát thấy nhiều nhất trên Đại dương thế giới. Giao động thủy triều của mực nước đại dương, có bước sóng rất dài, đến 2000km. Tốc độ sóng triều cũng rất lớn – 160km/giờ (khoảng 86 nơ). 2.1.2- Một số thuật ngữ quan trọng nhất: - Nước lớn: là mực nước cực đại khi nước dâng. - Nước ròng: là mực nước cực tiểu khi nước xuống. - Chu kỳ triều (T) là khoảng thời gian giữa hai lần liên tiếp của mực nước lớn hoặc mực nước ròng. Tùy thuộc vào đại lượng của chu kỳ, người ta chia ra các loại triều: nhật triều, bán nhật triều và triều hỗn hợp. Nhật triều có chu kỳ trung bình bằng ngày mặt trăng (24 giờ 50phút), trong một ngày trăng có một lần nước lớn và một lần nước ròng; Bán nhật triều có chu kỳ trung bình bằng nửa ngày mặt trăng (12g25phút) trong một ngày trăng có hai lần nước lớn và hai lần nước ròng. Triều hỗn hợp là hiện tượng phức tạp nhất, trong nửa tháng âm lịch, chu kỳ thủy triều thay đổi từ bán nhật sang nhật triều và ngược lại. Nếu như chu kỳ bán nhật thì triều hỗn hợp được gọi là bán nhật không đều tức là khoảng thời gian triều dâng và triều rút không như nhau; còn khi nhậttriều thì gọi là nhật triều không đều. - Độ cao thủy triều (H) là độ cao mực nước trên số “0” độ sâu, còn gọi là hiệu chính độ sâu; phản ánh mực nước biển thực tế tại thời điểm quan trắc. 33
34. - Biên độ triều (B) là khoảng cách thẳng đứng giữa mực nước lớn và nước ròng kế tiếp. Biên độ triều còn được gọi là độ lớn triều. - Thời gian nước lớn làthời điểm nước lên cao nhất. - Thời gian nước đứng là khoảng thời gian mà thủy triều ở độ cao xác định không thay đổi. - Nguyệt khoảng là khoảng thời gian giữa thời điểm mặt trăng lên cao nhất qua kinh tuyến địa phương đến thời điểm đạt nước lớn gần nhất. 2.2- Ảnh hưởng của các yếu tố khác nhau đến các đại lượng (biên độ) và đặc điểm của thủy triều Ngoài yếu tố thiên văn, còn tồn tại những yếu tố khác ảnh hưởng đến đại lượng và đặc điểm thủy triều là: đặc tính bờ biển, kích thước của bể nước, độ sâu biển, sự hiện diện các hòn đảo . Trên các phần sâu và rộng của đại dương, đại lượng thủy triều gần với lý thuyết và bằng 1m. Trong khi đó, quan sát được những đại lượng khác nhau hoàn toàn ở các bờ của lục địa và đặc biệt ở các eo biển chật và dài, ở đó biên độ có thể đạt tới 12m. Biên độ triều cực đại (18m), quan sát thấy ở eo biển Fanđi, trên bờ Bắc Mỹ. Biên độ lớn bất thường đó là do eo Fanđi quá dài, lại hẹp, kèm theo bề rộng và chiều sâu giảm xuống từ từ. Ảnh hưởng của vùng biển nông gần như thường xuyên đến bán nhật triều dẫn đến sự phá vỡ đối xứng của thời gian nước lớn và nước ròng, tức là khoảng thời gian nước dâng đạt cực đại và nước rút đạt cực tiểu không bằng nhau. Hướng gió ngược với hướng truyền của sóng triều, làm giảm tốc độ lan truyền của nó. Ngược lại, hướng gió theo chiều truyền sóng triều, làm tăng T Möïc nöôùc trung bình B Hnlmax Hnrmin Sô ñoà hoãn hôïp vaø caùc ñaëc tröng cuûa noù Tốc độ truyền và tăng cả biên độ triều. Gió dữ, gió mạnh có thể thay đổi thời điểm đạt nước lớn và nước ròng, ảnh hưởng đặc biệt lớn là gió ổn định trong một hướng. 34
35. Bài 3: NGUYÊN NHÂN GÂY RA THỦY TRIỀU VÀ CÁC CHẾ ĐỘ THỦY TRIỀU 1.Nguyên nhân gây ra thủy triều Hiện tượng thủy triều xảy ra do lực hấp dẫn vũ trụ của mặt trăng và mặt trời. Các lực này gọi là lực thủy triều. Để cho đơn giản, trước tiên, chúng ta cho rằng chỉ có lực thủy triều do mặt trăng gây nên đối với các thành phần của trái đất. Cũng như mọi hành tinh khác, lực hấp dẫn mặt trăng kéo về mình các phần tử vật chất của trái đất, khoảng cách đến tâm mặt trăng của các phần tử càng A L H C L H L H T Mặt phẳng kinh tuyến người quan sát X Pn L H L H G Mặt trăng H H L B’ L C’ H Thủy L quyển A’ Sơ đồ lực tạo thủy triều của mặt trăng, trái đất hình cầu Pn là địa cực Bắc, T là tâm của mặt trăng, H là lực hấp dẫn, L là lực ly tâm Lớn thì lực càng giảm. Nói chính xác hơn, lực hấp dẫn (ký hiệu H) tỷ lệ thuận với tích của khối lượng mặt trăng và phần tử nước đang xét và tỷ lệ nghịch với bình phương khoảng cách từ tâm mặt trăng đến phần tử đó. Như thế, đại lượng của lực hấp dẫn không bằng nhau đối với các phần tử ở các khoảng cách khác nhau. Hơn nữa, hướng của lực hấp dẫn không song song với nhau, mà có chiều đến tâm mặt trăng từ phía các vị trí khác nhau của các phần tử. Ngoài lực hấp dẫn của mặt trăng, còn có lực ly tâm, tác dụng lên từng phần tử vật chất. Lực ly tâm (ký hiệu L), được tạo thành do sự quay của hệ hai thiên thể trái đất – Mặt trăng xung quanh tâm hấp dẫn chung của chúng. Các tính toán cho biết, tâm hấp dẫn chung ở trong trái đất, cách tâm của nó một khoảng bằng 0,73 lần bán kính trái đất. Mặt trăng hoàn thành một vòng quay quanh hấp dẫn chung, với thời gian đúng bằng một tháng âm lịch (trung bình bằng 29,5 ngày đêm). 35
36. Người ta đã chứng minh được rằng, lực ly tâm tác dụng lên từng phần tử của trái đất, với đại lượng như nhau và nằm trong hướng mặt phẳng kinh tuyến người quan sát, về phía mặt trăng. Mỗi phần tử nước, chịu tác dụng một lúc hai lực là lực hấp dẫn của mặt trăng (H) và lực ly tâm (L). Tổng hợp véc - tơ của hai lực đó ở từng điểm một (A, A’, B, B’, C, C’, T và X) gọi là lực thủy triều (F). Cho rằng Đại dương thế giới bao phủ địa cầu một lớp nước có độ dày như nhau. Vị trí mặt trăng trên sơ đồ không những nằm ở mặt phẳng người quan sát, mà còn nằm trên mặt phẳng xích đạo, tức là có xích vĩ () bằng 0o. Từ sơ đồ trên ta thấy ở vùng nước gần điểm A và A’ hướng lực thủy triều thẳng đứng về tâm trái đất, làm cho mực nước thấp đi; ở các điểm G (vị trí gần tâm mặt trăng nhất) và X (xa mặt trăng nhất) – Trong hướng mặt phẳng kinh tuyến, từ tâm trái đất ra ngoài, kéo nước ra hai phía của kinh tuyến, dẫn đến sự dâng cao của mực nước, tức là tiến tới nước lớn; tại các điểm B, B’ và C, C’ đối xứng với nhau qua kinh tuyến – Hướng tiếp tuyến vói mặt cầu nước. Dưới tác dụng của các lực thủy triều, toàn bộ mặt Đại dương thế giới có dạng elipxoit triều. Mỗi một nửa của elipxoit như là một sóng triều có đỉnh ơû A Nước dâng lần 1 Nước dâng lần 1 Mặt phẳng kinh tuyến người quan sát T PO G X Mặt trăng Nước dâng lần 2 Nước dâng lần 2 A’ Elipxoit triều khi xích vĩ mặt trăng bằng 0o Các điểm nước lớn (G và X) và chân sóng ở các điểm nước ròng (A và A’). Do sự quay hàng ngày của trái đất, sóng triều không ngừng chạy trên mặt cầu từ tây sang đông, mực cao và mực thấp lần lượt qua tầng kinh tuyến. Ngoài mặt trăng, mặt trời cũng tạo ra lực triều trên trái đất. Sơ đồ hình thành lực thủy triều do mặt trời, cũng tương tự như mặt trăng. Tuy nhiên do mặt trời ở xa trái đất hơn mặt trăng đến 390 lần, mặc dầu khối lượng của nó lớn hơn mặt trăng là 30 triệu lần, thì lực thủy triều của mặt trời vẫn nhỏ hơn lực thủy triều của mặt trăng đến 2,17 lần. Cả hai hệ thống lực thủy triều hoàn toàn không phụ thuộc vào nhau, nhưng trong tự nhiên chúng lại tiếp hợp với nhau, thực tế quan sát thấy có thủy triều 36
37. tổng hợp mặt trăng – Mặt trời. Vị trí tương hỗ giữa trái đất, mặt trăng và mặt trời không ngừng biến đổi và lực thủy triều của chúng cũng thay đổi. Chúng có thể kết hợp với nhau, làm thủy triều mạnh thêm, nhưng ở các vị trí khác, lại triệt tiêu nhau làm thủy triều yếu đi. Điều đó ảnh hưởng đến đặc điểm và đại lượng thủy triều quan sát được và thể hiện rõ những thay đổi của chúng. 2.Các chế độ thủy triều Nhật triều là trong một ngày đêm trăng (24h50’) có 1 lần nước lên và 1 lần nước xuống. Vùng biển nước ta có chế độ nhật triều như khu vực Hòn Gai, Đồ Sơn và Hòn Dấu. Bán nhật triều là trong một ngày đêm trăng có 2 lần nước lên và 2 lần nước xuống. Nước ta có vùng biển phía đông Nam Bộ đặc trưng loại triều này. Tạp triều là hỗn hợp cả 2 loại triều nói trên như vùng biển miền Trung. Bài 4 : ĐẶC ĐIỂM CỦA THỦY TRIỀU VIỆT NAM 5.1 Vùng biển từ Bắc Bộ đến Cửa Tùng (Quảng Trị) 5.1.1 Vùng Bắc Bộ và Thanh Hóa: Thủy triều vùng này thuộc chế độ nhật triều thuần nhất, hầu hết số ngày trong tháng chỉ có 1 lần nước lớn và 1 lần nước ròng. Biên độ triều trong vùng khá lớn, trung bình khoảng từ 3  4m vào kỳ nước cường. Kỳ nước cường (triều cường) thường xảy ra 2 đến 3 ngày sau ngày mặt trăng có xích vĩ (d) lớn nhất. Mực nước lên xuống có khi đến 0,5m trong 1 tiếng đồng hồ. Kỳ nước kiệt (triều kém) thường xảy ra 2 đến 3 ngày sau khi mặt trăng qua mặt phẳng xích đạo, mực nước lên xuống ít, có lúc gần như đứng. Trong những ngày này thường có 2 lần nước lớn và 2 lần nước ròng. Vùng lân cận Hải Phòng và Hòn Gai hàng tháng chỉ có chừng 1 đến 3 ngày có 2 lần nước lớn và 2 lần nước ròng. Vùng Quảng Ninh, Ninh Bình và bắc Thanh Hóa tính chất nhật triều kém thuần nhất, trong 1 tháng có từ 5 đến 7 ngày xuất hiện 2 lần nước lớn và 2 lần nước ròng. Từ nam Thanh Hóa trở vào, hàng tháng trung bình có 8 đến 12 ngày xuất hiện 2 lần nước lớn và 2 lần nước ròng trong 1 ngày và biên độ triều giảm dần. 5.1.2 Vùng Nghệ Tĩnh đến Cửa Tùng: Vùng Nghệ Tĩnh thuộc chế độ nhật triều không đều, hàng tháng có tới gần nửa số ngày xuất hiện 2 lần nước lớn, 2 lần nước ròng trong ngày. Kỳ nước cường và kỳ nước kém xảy ra gần cùng một thời gian với thủy triều 37
38. khu vực Hòn Dấu. Những ngày có 2 lần nước lớn và 2 lần nước ròng thường xảy ra vào thời kỳ nước kém. Đặc biệt ở các cửa sông thuộc vùng này, thời gian triều lên thường chỉ trong vòng 10 tiếng đồng hồ, thời gian triều rút kéo dài đến 15, 16 giờ trong ngày. Vùng từ Ròn đến Cửa Tùng thuộc chế độ bán nhật triều không đều, hầu hết các ngày trong tháng đều có 2 lần nước lớn và 2 lần nước ròng. Nhưng chênh lệch độ cao giữa 2 lần nước lớn và 2 lần nước ròng khá rõ rệt. Thời gian triều lên cũng như thời gian triều rút của 2 lần nước lớn và 2 lần nước ròng rất khác nhau. Tại Cửa Tùng có nhiều tính chất của bán nhật triều đều trên toàn bộ khu vực, với biên độ triều nhỏ nhất so với toàn bộ vùng ven biển phía Bắc. Từ đó trở vào phía Nam, biên độ triều giảm dần. Ngaøy trong thaùng m 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 4 3 2 1 0 Ñöôøng bieåu dieãn möïc nöôùc trieàu trong moät thaùng taïi Vuõng Taøu 5.2 Vùng biển từ bắc Quảng Trị tới phía tây và nam Nam Bộ 5.2.1 Vùng ven biển Quảng Trị, Thừa Thiên, Bắc Quảng Nam: Chế độ thủy triều ở vùng này hầu hết là bán nhật triều không đều, có những khu vực bán nhật triều xen giữa (vùng lân cận cửa Thuận An). Vùng Quảng Trị, Thừa Thiên hầu hết các ngày trong tháng đều có 2 lần triều lên và 2 lần triều xuống, cách khoảng trên dưới 6 giờ, riêng vùng bắc Quảng Nam, triều lên xuống phức tạp hơn và tính chất nhật triều bắt đầu rõ dần. Mỗi tháng có từ 5 10 ngày chỉ có 1 lần triều lên và 1 lần triều xuống trong ngày. Trong khu vực bán nhật triều không đều, cứ khoảng nửa ngày có 1 lần triều lên và 1 lần triều xuống nhưng có sự chênh lệch giữa 2 độ cao nước lớn trong ngày, giữa 2 độ cao nước ròng trong ngày và giữa các giờ triều dâng với nhau, các giờ triều rút với nhau. 38
39. Độ lớn triều giảm dần từ Cửa Việt tới Thuận An và tăng dần từ đây đến Đà Nẵng. Trong kỳ nước cường độ lớn triều Cửa Việt khoảng trên dưới 0,5m, tại Đà Nẵng khoảng trên dưới 1m. giữa kỳ nước cường và kỳ nước kém, độ lớn triều chênh lệch nhau không nhiều. 5.2.2 Vùng ven biển từ giữa Quảng Nam tới bắc Nam Bộ: Khu vực này chủ yếu là chế độ nhật triều không đều, mà ở 2 đoạn phía bắc và phía nam tính chất nhật triều càng yếu dần, chính vì vậy mà tại các khu vực chuyển tiếp như vùng lân cận Cù- Lao- Chàm và vùng từ Phan Thiết đến Kê Gà, chế độ thủy triều phức tạp hơn. Ngày trong tháng 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 m 2 1 0 Đường biểu diễn mực nước triều trong một tháng tại Đà Nẵng Tại Quy Nhơn và vùng biển Quảng Ngãi đến Nha Trang, hàng tháng số ngày nhật triều chiếm khoảng 18  22 ngày, vào các kỳ nước kém thường có thêm một con nước nhỏ hàng ngày. Ở các khu vực chuyển tiếp về phía bắc và phía nam, số ngày nhật triều có ít hơn một chút 10  15 ngày trong một tháng. Thời gian triều dâng thường lâu hơn thời gian triều rút, độ lớn triều khoảng từ 1,5  2m. Trong kỳ nước cường nói chung biên độ triều ít thay đổi trong suốt chiều dài của đoạn bờ biển này, trong đó lớn nhất là từ mũi La Gàn trở vào.Giữa kỳ nước cường và kỳ nước kém biên độ triều chênh lệch nhau đáng kể. Trong kỳ nước kém, triều chỉ lên xuống khoảng 0,5m. 5.2.3 Vùng ven biển từ Ba Kiểm đến mũi Cà Mau: Thủy triều vùng này có đặc tính giống thủy triều vùng cảng chính Vũng Tàu. Chế độ thủy triều bán nhật triều không đều. Số ngày nhật triều trong tháng hầu như không đáng kể, hàng ngày có 2 lần triều lên và 2 lần triều xuống với chênh lệch rõ rệt giữa độ cao các nước ròng (cao và thấp), giữa giờ các nước lớn (cao và thấp) trong ngày. Ở vùng giáp Kê Gà và Cà Mau là 2 khu vực chuyển tiếp, thủy triều phức tạp hơn một chút, số ngày nhật triều tăng hơn. Cần chú ý rằng tuy vùng này mang tính chất bán nhật triều là chính nhưng ảnh hưởng nhật triều cũng rất quan trọng, vì vậy có chênh lệch triều rõ rệt; thủy triều biến thiên khá phức tạp, nhất là ở lân cận các cửa sông. Độ lớn triều khoảng 3  4m trong kỳ nước cường, thuộc loại lớn nhất Việt Nam. 39
40. Giữa kỳ nước cường và kỳ nước kém, độ lớn triều chênh lệch đáng kể, nhưng ngay trong kỳ nước kém, triều vẫn lên xuống khá mạnh độ lớn triều có thể lên tới 1,5  2m. 5.2.4 Vùng biển phía tây và nam Nam Bộ: Thủy triều vùng biển phía tây và nam Nam Bộ khác xa thủy triều ở vùng biển phía đông Nam Bộ (mà điển hình là khu vực cửa sông Cửu Long, Vũng Tàu). Trong khi thủy triều vùng biển phía đông có tính chất bán nhật triều không đều với biên độ khá lớn thì ở vùng biển phía tây thủy triều phần lớn có tính chất nhật triều thuần nhất hoặc hơi không đều, với biên độ không lớn nhưng diễn biến khá phức tạp giữa nơi này và nơi khác. Độ lớn trung bình của thủy triều ở vùng này khoảng trên dưới 1m. Hàng ngày chỉ có một lần triều lên và một lần triều xuống, riêng kỳ nước kém, có thể sinh thêm con nước, trong tháng có khoảng 2  3 ngày có 2 lần triều lên và 2 lần triều xuống trong ngày. 5.2.5 Vùng ngoài khơi Biển Đông, thềm lục địa phía Nam, vịnh Thái Lan: Tại vùng ngoài khơi rộng lớn Biển Đông trong đó có quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa, chủ yếu là chế độ nhật triều không đều tương tự như thủy triều ở cảng Quy Nhơn. Vùng quần đảo Trường Sa thủy triều rất ít thay đổi, riêng tại rìa phía đông nam của quần đảo này, độ lớn triều có xu hướng tăng lên. Từ Bạch Hổ – Côn Đảo trở vào (cách bờ khoảng 150 km), thủy triều thay đổi đáng kể như đặc tính nhật triều không đều yếu dần và đặc tính bán nhật triều không đều tăng dần khi đi gần vào bờ ở phía tây, đồng thời độ lớn thủy triều cũng tăng lên rõ rệt. Vùng ngoài khơi Thái Lan trong đó có đảo Thổ Chu thiên về nhật triều không đều hoặc nhật triều đều trong đó Hà Tiên được chọn làm cảng chính. 40
41. Bài 5: BẢNG THỦY TRIỀU VÀ CÁCH SỬ DỤNG 6.1 Một số quy ước và thuật ngữ: 6.1.1 Mức nước, mức thủy triều và số 0 hải đồ: Số 0 hải đồ (còn gọi là mức sâu hải đồ) là mực nước chuẩn từ mặt đến đáy biển được các quốc gia quy định riêng cho vùng biển của mình mà tại đó không có chênh lệch triều. Còn mức thủy triều là mức nước được tính từ mức sâu hải đồ đến mặt nước biển khi triều lên hoặc triều xuống qua từng giờ, 0 6 12 18 0 6 Giờ trong ngày NLC NLT Mức nước trung bình hNLC NRC hNLT hNRC NRT h NRT Số 0 hải đồ Chính laø caùc soá lieäu ñöôïc ghi treân caùc coät ñeå cho bieát ñoä cao thuûy trieàu trong baûng thuûy trieàu. Do ñoù maø möùc nöôùc = Möùc thuûy trieàu + Soá O haûi ñoà Ví duï: cho möùc soá 0 haûi ñoà laø 3,9m vaø möùc thuûy trieàu taïi luùc 0 giôø laø 1m thì ta coù möùc nöôùc laø: 1m + 3,9m = 4,9m Möùc thuûy trieàu Soá 0 haûi ñoà Ñaát ñaùy Tất nhiên ở đây ta phải phân biệt mức nước và độ sâu hoàn toàn khác nhau, độ sâu không có một mức chuẩn nào cả, nó phụ thuộc vào địa hình và cấu tạo của đất đáy mà có những giá trị khác nhau, có chỗ cạn chỗ sâu cho dù cùng một cửa sông hoặc một đoạn sông. 6.1.2 Nước lớn, nước ròng, nước lớn cao, nước lớn thấp, nước ròng cao, nước ròng thấp: - Nước lớn (NL): là vị trí cao nhất của nước biển trong một chu kỳ dao động triều. 41
42. - Nước ròng (NR): là vị trí thấp nhất của nước biển trong một chu kỳ dao động triều. - Nếu trong ngày có 2 lần nước lớn, 2 lần nước ròng thì phân biệt nước lớn cao (NLC), nước lớn thấp (NLT), và nước ròng cao (NRC), nước ròng thấp (NRT). 6.1.3 Các kỳ con nước, hiệu chỉnh trung bình về giờ và độ cao NL,NR, vị trí địa lý và múi giờ: Kỳ nước cường và kỳ nước kém: cứ trong khoảng nửa tháng có 3 đến 5 ngày triều lên xuống mạnh (lên rất cao, xuống rất thấp) gọi là kỳ nước cường (sóc vọng). Sau đó triều giảm dần kéo dài chừng 5 đến 6 ngày, tiếp đó là 3 đến 5 ngày triều lên xuống rất yếu gọi là kỳ nước kém (triều thượng, hạ huyền). - Các kỳ con nước lặp lại một cách tuần hoàn nhưng khác nhau về cường độ, hết kỳ nước cường triều giảm chuyển sang kỳ nước kém, qua kỳ nước kém, triều tăng dần đến kỳ nước cường. - Hiệu chỉnh trung bình về giờ và độ cao nước lớn hoặc nước ròng của một cảng phụ, là chênh lệch giữa độ cao nước lớn hoặc nước ròng của cảng phụ đó so với cảng chính tương ứng. - Thường ở bảng phụ người ta chỉ cho số hiệu chỉnh ứng với chu kỳ nước cường, do đó đối với thời kỳ khác, các số hiệu chỉnh này có thể khác ít nhiều nhất là ở các cửa sông. - Các hướng địa lý đều viết tắt theo ký hiệu quốc tế (N,S,E,W) -Độ cao dự tính thủy triều quy tròn tới đề- xi-mét (0,1m) - Giờ dự tính thủy triều được quy về múi giờ thứ 7 (kinh tuyến 105 oĐông), là giờ chính thức của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (bằng giờ quốc tế cộng thêm 7 giờ), cho dù một số nơi khác của nước ta có kinh độ khác 105o. N Chiều quay của trái đất W E Kinh tuyến Kinh tuyến 105o gốc 0o S - Do trái đất thực hiện xong một vòng tự quay xung quanh nó là 24 giờ đồng hồ, dựa vào đó người ta đem chia trái đất ra 24 múi giờ, bắt đầu từ kinh tuyến gốc Greenwich, mà một vòng quay là 360o vậy thì một múi giờ sẽ là: 42
43. 360o : 24 = 15o - Kinh tuyến đi qua thủ đô Hà Nội là 105 oE vậy nước Việt Nam chúng ta sẽ thuộc vào múi giờ n = 105o : 15o = 7 6.2 Hướng dẫn cách sử dụng bảng Bảng thủy triều gồm 2 tập, tập I là dự tính độ cao thủy triều từ vùng biển Bắc Bộ đến vùng ven biển Nghệ Tĩnh, Cửa Tùng. Ngoài ra ở miền Bắc trong kinh nghiệm dân gian thường sử dụng lịch thủy triều như sau : Tháng 1 và 7 2 và 8 3 và 9 4 và 10 5 và 11 6 và 12 Ngày 5 và 19 3; 17; 29 13; 27 11; 25 9; 23 7; 21 Ngày, tháng trong bảng tính theo âm lịch Các ngày trong bảng là bắt đầu của chu kỳ triều (bắt đầu sinh con gồm 5 con chảy, 7 con rồng) Tập II gồm các cảng là: Đà Nẵng, Quy Nhơn, Nha Trang,Vũng Tàu, Sài Gòn, Định An, Hà Tiên và Trường Sa. Để phù hợp với phạm vi từng vùng biển nên ở đây chỉ giới thiệu tập II, nếu biết cách sử dụng thành thạo tập II thì tập I cũng tương tự như vậy. 6.2.1 Mô tả cấu tạo bảng chính: Góc trái trên cùng ghi múi giờ thứ 7, chính giữa ghi tên cảng và tháng, năm, góc phải ghi tọa độ địa lý của cảng (vĩ độ, kinh độ). + Có thể chia bảng chính ra 4 phần như sau: - Cột ghi ngày dương lịch, nếu ngày nào rơi vào chủ nhật thì viết tắt là CN phần này có 2 cột, cột đầu tiên bên trái và cột cuối bên phải, tác dụng của chúng như nhau nhưng vì muốn giúp người xem đỡ nhầm lẫn sang ngày khác khi tra các số liệu ở phần nước lớn nước ròng. - Cột ghi ngày, tháng âm lịch và tuần trăng, thường người ta ký hiệu tuần trăng non ( ) trước ngày mồng 1, tiếp sau ngày mồng 1 ghi tháng, năm âm lịch ( Bính Dần, Đinh Mão .). - Các cột ghi độ cao mức nước qua từng giờ tính bằng m gồm 24 cột từ cột 0 đến 23 giờ (vì 24 giờ trở về 0 giờ) - Cột nước lớn và nước ròng, mỗi cột chia ra 4 cột nhỏ nếu là bán nhật triều thì cả 4 cột nhỏ đều ghi, vì có 2 lần nước lớn (2 đỉnh triều) và 2 lần nước ròng (2 chân triều), nên tương ứng với mỗi thời điểm sẽ có một giá trị độ cao. Nếu trong ngày thuộc chế độ nhật triều thì cột nước lớn và nước ròng chỉ ghi một thời điểm đạt được đỉnh triều và một thời điểm đạt được chân triều, các cột còn lại bỏ trống. Phần cột nước lớn, nước ròng rất quan trọng, tại đây chúng ta có thể tính toán, lựa chọn hoặc dự kiến trước các thời điểm đạt (NLC, NLT, NRC, NRT với bán nhật triều – một lần NL, một lần NR với nhật triều) trong ngày, để cho tàu 43
44. đi qua khu vực cạn hay cầu có tĩnh không hạn chế một cách an toàn. Vì đây là các thời điểm triều lên cao nhất hoặc thấp nhất của một chu kỳ triều. VŨNG TÀU Tháng 12 năm 2003 Vĩ độ:10o20’N Múi giờ Kinh độ: 107o04’E - 07.00 Ngày ĐỘ CAO MỰC NƯỚC TỪNG NƯỚC LỚN NƯỚC RÒNG tháng GIỜ ( m ) Ngày Ngày âm lịch đương và đương Độ Độ Độ Độ lịch tuổi lịch trăng 0 1 2 . . . . . . 23 Giờ Cao Giờ Cao Giờ Cao Giờ Cao h ph (m) h ph (m) h ph (m) h ph (m) 1 3,3 3,2 3,1 3,6 21 16 3,8 13 15 1,4 1   20 20 CN 3,7 3,2 2,7 4,0 23 16 4,0 12 28 3,6 17 52 2,6 05 43 1,2 CN 22 3,9 3,6 3,0 4,0 23 52 4,1 13 30 3,9 18 46 2,7 06 30 0,8 22 23  1/12 4,1 3,9 3,4 3,9 - - 14 25 4,0 19 37 2,9 07 15 0,5 23 24 Quý mùi 4,1 4,1 3,8 3,7 00 30 4,1 15 21 4,1 20 27 3,0 08 00 0,3 24   Nếu phần cột NL,NR chỉ thấy dấu (-) ở cột giờ và độ cao NL hoặc NR thì chúng ta hiểu là ngày đó không có NL hoặc NR mà đã chuyển qua ngày hôm sau hoặc tại thời điểm đó không xác định. 6.2.2 Mô tả cấu tạo bảng phụ: (bảng hiệu chỉnh giờ và độ cao cho các cảng phụ) Cấu tạo của bảng phụ gồm có 7 cột, cột thứ nhất ghi số hiệu cảng theo chiều dài của bờ biển nước ta, cột thứ 2 ghi tên tỉnh, thành phố, cột thứ 3 ghi tên cảng, cột thứ 4 ghi tọa độ địa lý (j, l), cột thứ 5 ghi hiệu chỉnh về giờ NL, NR, cột thứ 6 ghi hiệu chỉnh về độ cao NL, NR và cột cuối cùng ghi mực nước trung bình. Để biết được cảng phụ, phụ thuộc cảng chính nào thì người ta ghi cảng chính là cảng nào (giới hạn trên) tất nhiên theo thứ tự số hiệu cảng vẫn ghi tên cảng chính, chỉ ghi tên cảng chính và mực nước trung bình (cột cuối cùng) mà không ghi các giá trị hiệu chỉnh và vị trí địa lý bởi vì nó là cảng chính và người ta ghi luôn số trang để dễ tìm. Cho đến khi thấy một cảng phụ nào đó có giới hạn trên là một cảng chính khác, thì có nghĩa là cảng trên nó là cảng cuối cùng 44
45. phụ thuộc cảng chính trên (khác tên với cảng chính của nó). Hay nói một cách khác các cảng phụ được kẹp bởi giới hạn trên và giới hạn dưới của cảng chính (ghi chữ lớn và hàng cách xa hơn các hàng khác, nó được ghi vào chính giữa bảng mà không kèm theo số hiệu cảng). 45
46. BẢNG HIỆU CHỈNH GIỜ VÀ ĐỘ CAO CHO CÁC CẢNG PHỤ SO VỚI CÁC CẢNG CHÍNH ĐÀ NẴNG, QUY NHƠN, VŨNG TÀU, HÀ TIÊN NĂM 2003 (TẬP II) Hiệu chỉnh trung Hiệu chỉnh trung Số bình về giờ kỳ bình về độ cao kỳ Mực hiệu tĩnh TÊN ĐỊA VỊ TRÍ nước cường nước cường Nước cảng ĐIỂM Trung Vĩ độ Kinh độ Nước Nước Nước Nước Bình N E lớn ròng lớn ròng m h ph h ph m m   CẢNG CHÍNH VŨNG TÀU 22 Phan Thiết 10o55’ 108o06’ - 1 35 - 1 35 - 0,6 - 2,13 23 Kê Gà 10o42’ 107o59’ - 1 24 - 1 24 - 0,6 + 0,1 2,19 24 Mũi Ba Kiềm 10o30’ 107o30’ - 0 31 - 0 31 + 0,2 - 2,29 25 Rạch Vang 10o23’ 107o06’ + 1 15 + 0 15 - 0,4 0,0 - 26 Cửa Soài Rạp 10o23’ 106o48’ + 1 15 - 0 55 + 0,4 + 0,4 2,41 27 VŨNG TÀU Cảng chính xem trang 92 28 Kỳ Văn 10’22’ 107o15’ - 0 40 - 0 40 - - - 29 T.P Côn Đảo 08o41’ 106o36’ + 0 10 + 0 30 - 0,3 - 0,3 2,28 30 HỒ Cần Giờ 10o25’ 106o59’ + 0 40 + 0 30 + 0,2 + 0,2 - 31 Ngã tư sông CHÍ 10o32’ 106o55’ + 0 30 + 0 45 + 0,4 + 0,3 - 32 MINH Bãi san hô 10o37’ 106o51’ + 0 30 + 1 10 + 0,5 + 0,4 - 33 Nhà Bè 10o40’ 106o46’ + 0 47 + 1 30 + 0,8 + 0,6 -          Đồng bằng sông Cửu 68 Long Cửa Bồ Đề 08o43’ 105o15’ + 1 30 + 1 40 - - - CẢNG CHÍNH HÀ TIÊN 69 Cà mau Cửa Bảy Hạp 08o49’ 104o54’ - 4 30 - 4 40 + 0,1 - 0,1 0,80          Lưu ý: ký hiệu () có nghĩa là các số liệu trên được trích trong bảng hiệu chỉnh từ số hiệu cảng thứ 22 đến số hiệu cảng 33 còn phía trên 22 có số liệu của các cảng từ 1 đến 21 và dưới 33 có số liệu của các cảng từ 34 đến cảng cuối cùng 76. 6.3 Ứng dụng bảng để làm bài toán về thủy triều: + Ví dụ: tính giờ và độ cao nước lớn, nước ròng tại Nhà Bè Ngày 21/12/2003 + Cách làm: xem bảng phụ (bảng hiệu chỉnh giờ và độ cao) biết được Nhà Bè phụ thuộc cảng chính Vũng Tàu. Ta ghi lại các số hiệu chỉnh giờ và độ cao NL, NR của Nhà Bè so với Vũng Tàu, ta cũng biết cảng Vũng Tàu bắt đầu từ trang 92 trở đi, tháng 12/2003 thuộc trang 114 và 115. Nhờ cột ngày dương lịch ta tìm được ngày 21 là ngày chủ nhật (CN) và các số liệu giờ, độ cao NL, NR cảng chính Vũng Tàu của ngày hôm đó. 46
47. Từ các số liệu lấy được của bảng chính và bảng hiệu chỉnh, chúng ta có thể tóm tắt cách tính theo bảng dưới đây: 47
48. NƯỚC LỚN NƯỚC RÒNG THUYẾT MINH NL CAO NL THẤP NR CAO NR THẤP Độ Độ Độ Độ Giờ Giờ Giờ Giờ cao cao cao cao - Dự tính giờ và độ cao NL, NR 23 16 4,0 12 28 3,6 17 52 2,6 05 43 1,2 tại Vũng Tàu Ngày 21/12/2003 - Số hiệu chỉnh về giờ và độ cao NL, NR của Nhà Bè so với cảng + 0 47 +0,8 +0 47 +0,8 + 1 30 +0,6 + 1 30 +0,6 chính Vũng Tàu - Giờ và độ cao NL, NR tại Nhà Bè Ngày 21/12/2003 00 03 4,8 13 15 4,4 19 22 3,2 07 13 1,8 (22/12) NÖÔÙC LÔÙN NÖÔÙC ROØNG THUYEÁT MINH NL CAO NL THAÁP NR CAO NR THAÁP Ñoä Ñoä Ñoä Ñoä Giôø Giôø Giôø Giôø cao cao cao cao - Döï tính giôø vaø ñoä cao NL, NR 23 16 4,0 12 28 3,6 17 52 2,6 05 43 1,2 taïi Vuõng Taøu Ngaøy 21/12/2003 - Soá hieäu chænh veà giôø vaø ñoä cao NL, NR cuûa Nhaø Beø so vôùi caûng + 0 47 +0,8 +0 47 +0,8 + 1 30 +0,6 + 1 30 +0,6 chính Vuõng Taøu - Giôø vaø ñoä cao NL, NR taïi Nhaø 00 03 Beø Ngaøy 21/12/2003 4,8 13 15 4,4 19 22 3,2 07 13 1,8 (22/12) Lưu ý: nếu các số liệu ở bảng hiệu chỉnh được thay bằng dấu (-) có nghĩa là không xác định, thường gặp ở các số liệu hiệu chỉnh về độ cao và mực nước 48
49. trung bình, ta có thể sử dụng các số liệu của cảng chính để tính một cách gần đúng. CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG III 1. Hãy cho biết nguyên nhân gây ra dao động nước biển? 2. Trình bày các chế độ thủy triều ở vùng biển Việt Nam? 3. Hãy xác định số liệu thủy triều tại cảng phụ Nhà Bè ngày 05 tháng 06 năm 2011 và xác định giờ khởi hành tại đây đi lên Đồng Nai cho lợi nước ? 49