Giáo trình Đánh giá tác động môi trường - PGS,TS. Nguyễn Ðình Mạnh

Nội dung text: Giáo trình Đánh giá tác động môi trường - PGS,TS. Nguyễn Ðình Mạnh

1. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng B GIÁO D C VÀ ðÀO T O BNG CH VI T T T TR ƯNG ðI H C NÔNG NGHI P I PGS - TS. NGUY N ÌNH M NH ADB : Ngân hàng phát tri n Châu Á ð BVMT : B o v Môi tr ưng CHXHCN : C ng hoà xã h I ch ngh ĩa CCN : Cây công nghi p CN : Công nghi p CTGT : Công trình giao thông ð ð DSH : a d ng sinh h c ðGRR : ðánh giá r I ro ð ð ñ ư TM : ánh giá tác ng Môi tr ng ð ÁNHðTMC : ð GIÁánh giá tác TÁC ñng Môi trðưng chiNGn l ư cMÔI TR ƯNG FAO : T ch c Nông l ươ ng Th gi I GIS (Giáo: H trìnhth ng chothông ngành tin ð Môia lý tr ưng và ngành Qu n lý Ð t ñai) GTVT : Giao thông v n t i KHCN : Khoa h c công ngh KHKT : Khoa h c k thu t KT-XH : Kinh t xã h I MT : Môi tr ưng MTST : Môi tr ưng sinh thái NN : Nông nghi p PCD : C ơ quan B o v Môi tr ưng Singapo QA/QC : ðm b o ch t l ưng / ki m soát ch t l ưng QH ð : Quy ho ch ð t QHMT : Quy ho ch Môi tr ưng QHSD : Quy ho ch s d ng Hà n i - 2005 1
2. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng B NG CH VI T T T ADV Ngân hàng phát tri n châu Á BVMT B o v Môi tr ưng CHXHCN C ng hoà Xã h i Ch ngh ĩa CCN Cây công nghi p CN Công nghi p CTGT Công trình Giao thông DDSH ða d ng Sinh h c ðGRR ðánh giá r i ro ðTM ðánh giá tác ñng Môi tr ưng ðTMC ðánh giá tác ñng Môi tr ưng chi n l ưc FAO T ch c Nông –Lươ ng Th gi i GIS H th ng Thông tin ð a lý GTVT Giao thông v n t i KHCN Khoa h c Công ngh KHKT Khoa h c K thu t KT-XH Kinh t -Xã h i MT Môi tr ưng MTST Môi tr ưng Sinh thái NN Nông nghi p PCD C ơ quan BVMT Singapre QA/QC ðm b o ch t l ưng/ ki m soát ch t l ưng QH ð Quy ho ch ñ t QHMT Quy ho ch Môi tr ưng QHSD Quy ho ch s d ng SDD : S d ng ñ t SH : Sinh h c TCCP : Tiêu chu n cho phép TCCL : Tiêu chu n ch t l ưng TCN : Tiêu chu n Nghành TCVN : Tiêu chu n Vi t Nam THC : T ng l ưng Hydrocacbon 2
3. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng TN ð : Tài nguyên ñt TNMT : Tài nguyên Môi tr ưng TNTN : Tài nguyên thiên nhiên TNSV : Tài nguyên Sinh v t UNECO : T ch c Giáo d c V ăn hoá th gi I UNDP : Ch ươ ng trình phát tri n LHQ UNEP : Ch ươ ng trình Môi tr ưng LHQ USEPA : H i ñ ng nghiên c u BVMT Hoa k ỳ VH : V ăn hoá VQG : V ưn Qu c Gia WB : Ngân hàng th gi i WHO : T ch c s c kho th gi i 3
4. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng LI NÓI ÐU Cu n giáo trình “Ðánh giá tác ñng môi tr ưng ””” này ñưc biên so n ñ gi ng d y cho sinh viên ngành Môi tr ưng và sinh viên ngành Qu n lý Ðt ñai. V i ñ i t ưng ñó, chúng tôi c g ng trang b ph n ki n th c c ơ b n c a ph ươ ng pháp, công c , b ưc ñi trong ñánh giá tác ñng môi tr ưng và l y môi tr ưng Ðt - ñc bi t là ñt Nông nghi p và các ho t ñ ng trên ñt Nông nghi p làm tr ng tâm. Chúng tôi hy v ng giáo trình này có th làm tài li u tham kh o cho nh ng ng ưi c n nghiên c u. Vì biên so n l n ñu, sách s g p m t s khi m khuy t c v n i dung và hình th c. R t mong nh n ñưc các ý ki n ñóng góp c a b n ñc. M i nh n xét xin g i v : Khoa Ð t và Môi tr ưng, Tr ưng Ð i h c Nông nghi p I Tác gi Theo nhu c u c a công tác ñào t o, theo kinh nghi m gi ng d y. ð giúp cho nhi u ñi t ưng sinh viên các ngành s d ng, chúng tôi ti n hành s a ch a, b sung cu n sách này v i mong mu n c p nh t các tri th c và các v ăn b n pháp quy c a nhà n ưc trong nh ng n ăm g n ñây. Chúng tôi hy v ng r ng : b n ñin t này s giúp ích nhi u h ơn cho ng ưi ñc và ng ưi tham kh o. Vì nguyên nhân ñó, chúng tôi s ñư a thêm vào sách m t s ph l c và ví d v DTM. Xin trân tr ng cám ơn b n ñc góp ph n làm cho sách t t h ơn. Hà n i ngày 10 tháng 1 n ăm 2008 Tác gi. 4
5. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng MC L C Li nói ñ u Danh m c ch vi t t t Bài m ñ u 1 1. Môi tr ưng và ÐTM 1 2. Các yêu c u ñi v i công tác ÐTM 2 Ch ươ ng I: Các ch th , ch s môi tr ưng và l p k ho ch ÐTM 5 1. B túc ki n th c 5 2. Các ñnh ngh ĩa và khái ni m v môi tr ưng 5 3. L p k ho ch cho ÐTM 9 3.1. Nguyên t c chung 9 3.2. Nh ng ÐTM riêng 9 4. N i dung chính trong vi c th c hi n ÐTM 10 4.1. L ưc duy t 10 4.2. L p ñ c ươ ng 11 4.3. Xác ñnh m c ñ c n ñánh giá tác ñng 11 4.4. Ðánh giá tác ñng ñn môi tr ưng sinh thái và tài nguyên TN 12 4.5. Xác ñnh bi n pháp gi m thi u tác ñng và qu n lý 12 5. Câu h i bài t p ch ươ ng I 13 Ch ươ ng II: Trình t th c hi n ñánh giá tác ñng môi tr ưng 14 1. L ưc duy t 14 2. Ðánh giá TÐMT s ơ b 16 3. Ðánh giá TÐMT ñy ñ 17 3.1. Quan h gi a môi tr ưng và phát tri n 17 3.2. nh h ưng c a TÐMT quy mô l n 17 3.3. Ðánh giá TÐMT 17 3.4. Quan h gi a d án và ÐTM 17 3.5. Ði u ki n ñ th c hi n ÐTM 18 4. Ðánh giá TÐMT chi ti t (theo ki u rút g n) 21 5. Ðánh giá TÐMT chi ti t (theo ki u ñy ñ) 22 5.1. Công tác chu n b 22 5.2. Xác ñnh các ho t ñng quan tr ng c a d án 23 5.3. Xác ñnh tác ñng c a ho t ñng ñn môi tr ưng 24 5.4. Xác ñnh tác ñng ñn ngu n TNTN và ch t l ưng cu c s ng 24 5
6. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng 5.5. D báo di n bi n c a tác ñng 25 5.6. Xác ñnh các bi n pháp gi m thi u và qu n lý chúng 25 5.7. Ð xu t các n i dung và yêu c u monitoring môi tr ưng 26 6. L p báo cáo ÐTM và thông báo k t qu 26 6.1 Khung BC ( M u báo cáo DTM ) 6.2 Ngh ñnh 80 ( xem ph l c) 6.3 Quyêt ñnh 08.( xem ph l c) 7. Câu h i và bài t p ch ươ ng II 30 Ch ươ ng III. Các ph ươ ng pháp dùng trong ÐTM 32 1. Ph ươ ng pháp danh m c các ñiu ki n môi tr ưng 32 2. Ph ươ ng pháp ma tr n MT 33 3. Ph ươ ng pháp ch ng ghép b n ñ 36 4. Ph ươ ng pháp phân tích chi phí - l i ích m r ng 37 5. H ưng d n ñánh giá tác ñng môi tr ưng ñ n ch t l ưng n ưc m t 39 6. Ðánh giá tác ñng ñ n ch t l ưng môi tr ưng ñ t và n ưc ng m 42 7. Ðánh giá r i ro 43 8. Câu h i và bài t p ch ươ ng III 48 Ch ươ ng IV: M u ñ c ươ ng ÐTM và m t s ÐTM Vi t Nam 49 4.1. M u ñ c ươ ng ñánh giá tác ñng môi tr ưng 49 4.3. Gi i thi u m t s tóm t t k t qu ÐTM Vi t Nam 50 Các s li u môi tr ưng quan tr ng 68 Tiêu chu n Vi t Nam 71 Bng tra c u thu t ng 83 6
7. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng BÀI M ðU 1. Môi tr ưng và ñánh giá tác ñng môi tr ưng Môi tr ưng là t ng h p các ñiu ki n bên ngoài có nh h ưng ñ n m t v t th ho c mt s ki n nào ñó. Có th hi u m t cách khác theo ñ nh ngh ĩa c a B Qu c phòng Hoa K ỳ: “Môi tr ưng bao g m t t c m i y u t và nh h ưng c a chúng ñ n m t h sinh quy n”. Theo lu t B o v môi tr ưng c a n ưc CHXHCN Vi t Nam (2003) thì “Môi tr ưng bao g m các y u t t nhiên và y u t v t ch t nhân t o quan h m t thi t v i nhau, bao quanh con ng ưi, có nh h ưng ñ n ñ i s ng, s n xu t, s t n t i phát tri n c a con ng ưi và thiên nhiên” (Ði u 1 Lu t BVMT-2003). Môi tr ưng theo cách hi u t ươ ng ñi có th là r t r ng (nh ư v ũ tr , trái ñ t, không khí ) và c ũng có th là h p (môi tr ưng n ưc b m t, môi tr ưng sông, môi tr ưng s ng trong c ăn h ) Các y u t t o ra môi tr ưng ñưc g i là thành ph n môi tr ưng. Trong khái ni m v môi tr ưng ngoài y u t t nhiên, ph i luôn luôn coi tr ng các yu t v ăn hoá, xã h i, kinh t b i vì chúng là thành ph n h t s c quan tr ng t o ra môi tr ưng s ng. Trong m t môi tr ưng có th bao g m m t hay nhi u h th ng sinh v t t n t i, phát tri n và t ươ ng tác l n nhau. Vì v y, m t h sinh thái là m t h th ng các qu n th sinh v t, sng chung và phát tri n trong m t môi tr ưng nh t ñ nh, quan h t ươ ng tác v i nhau và vi môi tr ưng ñó ( ñiu 2-9 lu t BVMT-2003). Ða d ng sinh h c là s phong phú v ngu n gen v gi ng, loài sinh v t ( ñ ng v t, th c v t, vi sinh v t ) và h sinh thái trong t nhiên. S ña d ng c a sinh h c nhi u khi ñưc xem xét m t cách r t t ng quát v các h sinh thái trong m t môi tr ưng nghiên c u. Ða d ng sinh h c nhi u khi c ũng ñưc xem xét h t s c chi ti t, t m trong m t h sinh thái - ñó là quá trình xem xét, ñánh giá ñn các loài, gi ng và k c ñánh giá ñ c ñim v di truy n c a chúng (Gen) Môi tr ưng có thành ph n h t s c quan tr ng, ñó là con ng ưi và các ho t ñ ng c a con ng ưi k c t nhiên và v ăn hoá - xã h i. Con ng ưi, trong quá trình t n t i và phát tri n dù b ng ng u nhiên hay c tình c ũng luôn luôn tác ñ ng vào môi tr ưng. Ng ưc l i, môi tr ưng c ũng luôn tác ñ ng ñn con ng ưi. Quá trình phát tri n luôn luôn kèm theo s dng ( ñ t, g , n ưc, không khí, nhiên li u hoá th ch, tài nguyên các lo i ) ñ ng th i c ũng th i vào môi tr ưng các ch t ph th i (ch t th i r n, l ng, khí t sinh ho t , t công nghi p, t nông nghi p, giao thông, y t ). Nh ng ch t th i ñó d n d n làm ô nhi m môi tr ưng. Chính vì v y, ng ưi ta ñã cho r ng: phát tri n là ñng hành v i ô nhi m. S phân hu ch t b n trong môi tr ưng t nhiên là m t quy lu t hàng v n n ăm. Quá trình phân h y ch t b n như v y nh tác ñ ng r t tích c c c a ñ t, vi sinh v t, n ưc, b c x mt tr i, ñ ng và th c v t các loài Vì v y, quá trình ñó ñưc g i là quá trình “t làm sch”. Các quá trình “t làm s ch” tuân theo m t quy lu t riêng c a chúng và ng v i m t “tc ñ làm s ch” xác ñnh. Nh ư v y, con ng ưi mu n t n t i và phát tri n ñưc trong môi tr ưng c a mình thì nh t thi t ph i xác l p t t m i t ươ ng quan gi a phát tri n v i t làm s ch c a môi tr ưng. Ð làm ñưc nhi m v trên, c n hi u ñưc nh h ưng c a các ho t ñng kinh t - xã hi, ho t ñ ng s n xu t ñ n các y u t c u thành môi tr ưng. Ng ưc l i c ũng c n hi u ñưc các ph n ng c a môi tr ưng ñ n các thành ph n môi tr ưng. Quá trình hi u, xác ñnh ñánh giá ñó ñưc g i là ñánh giá tác ñng môi tr ưng (ÐTM hay EIA). Do ñó, Lu t BVMT 2003 (Ði u 2-11) ñã ñnh ngh ĩa: Ðánh giá tác ñng môi tr ưng là quá trình phân tích, ñánh giá, d báo nh h ưng ñ n môi tr ưng c a các d án, quy ho ch phát tri n kinh t xã h i c a các c ơ s s n xu t, kinh doanh, công trình kinh t , khoa 7
8. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng hc, k th ât, y t , v ăn hoá, xã h i, an ninh, qu c phòng và các công trình khác, ñ xu t các gi i pháp thích h p v b o v môi tr ưng. Vào kho ng cu i nh ng n ăm 60 c a th k 20, khái ni m ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng ñưc hình thành rõ nét và ñưc th c hi n M . Sang nh ng n ăm 70 c a th k , ÐTM ñã ñưc s d ng nhi u qu c gia nh ư: Anh, Ðc, Canada, Nh t, Singapo, Philippin và Trung Qu c Vi t Nam , nh ng v n ñ môi tr ưng b c xúc b t ñ u xu t hi n khá rõ t n ăm 1990. Vì v y, khái ni m ñánh giá tác ñng môi tr ưng (ÐTM-EIA) không còn là khái ni m riêng trong ñi ng ũ các nhà khoa h c n a. Khái ni m ÐTM ñã chuy n vào ñi ng ũ các nhà qu n lý và khoa h c - k thu t r ng h ơn ñng th i ñã ñưc ñưa vào Lu t BVMT (1994). Trong lu t BVMT (2003) Nhà n ưc quy ñnh m t s ñiu ch t ch là: • Ði u 17: T ch c, cá nhân qu n lý c ơ s kinh t , khoa h c, k thu t, y t , v ăn hoá, xã h i, an ninh, qu c phòng ñã ho t ñ ng t tr ưc khi ban hành lu t này ph i l p báo cáo ñánh giá tác ñng môi tr ưng c a c ơ s mình ñ c ơ quan qu n lý Nhà n ưc v b o v môi tr ưng th m ñ nh. • Ði u 18: T ch c, cá nhân khi xây d ng, c i t o vùng s n xu t, khu dân c ư, các công trình kinh t , khoa h c, k thu t, y t , v ăn hoá, xã h i, an ninh, qu c phòng, ch d án ñu t ư c a n ưc ngoài ho c liên doanh v i n ưc ngoài, ch d án phát tri n kinh t - xã hi khác ph i l p báo cáo ÐTM ñ c ơ quan qu n lý Nhà n ưc v môi tr ưng th m ñ nh. Nh ư vy, th c hi n m t ÐTM cho d án ñã tr thành y u t r t quan tr ng trong khoa h c môi tr ưng, h ơn th n a tr thành y u t b t bu c trong công tác qu n lý Nhà nưc v BVMT. Do hoàn c nh kinh t ch ưa m nh nên t kho ng 1985 ñ n 1992 các d án l n và trung bình c a ta v c ơ b n ch ưa ñưc l p báo cáo ÐTM mà ch ñ c p s ơ b ñ n m t s vn ñ môi tr ưng có th x y ra. Sau 1992 m t s d án quan tr ng ñã ñưc ñánh giá tác ñng môi tr ưng nh ư thu ñin S ơn La, Sông Hinh ho c nhà máy mía ñưng Ðài Loan (Thanh Hoá), nhi u công trình khoan th ăm dò d u khí c ũng ñưc l p báo cáo ÐTM. G n ñây, các d án ñưc l p báo cáo ÐTM ngày càng nhi u nh ư: Ðưng mòn H Chí Minh, khu công nghi p Dung Qu t, c ng n ưc sâu Cái Lân và nhi u c u ñưng khác 2. Các yêu c u ñ i v i công tác ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng Vi n i dung, m c ñích và ý ngh ĩa nh ư ñã nói trên, công tác ÐTM nói chung và báo cáo ÐTM nói riêng, ph i ñ t ñưc nh ng yêu c u sau: 1. Ph i th c s là m t công c giúp cho vi c th c hi n quy t ñ nh c a c ơ quan qu n lý. Th c ch t c a ÐTM là cung c p thêm t ư li u ñã ñưc cân nh c, phân tích ñ c ơ quan có trách nhi m ra quy t ñ nh có ñiu ki n l a ch n ph ươ ng án hành ñng phát tri n m t cách hp lý, chính xác h ơn. 2. Ph i ñ xu t ñưc ph ươ ng án phòng tránh, gi m b t các tác ñ ng tiêu c c, t ăng cưng các m t có l i mà v n ñ t ñưc ñ y ñ các m c tiêu và yêu c u c a phát tri n. Có th nói r ng, không có ho t ñ ng phát tri n nào có th ñáp ng nh ng l i ích và yêu c u cp bách tr ưc m t c a con ng ưi mà không làm t n h i ít nhi u ñ n TNMT. ÐTM ph i làm rõ ñiu ñó, không ph i ñ ng ăn c n s phát tri n kinh t - xã h i mà ñ t o ñiu ki n thu n l i nh t cho các ho t ñ ng ñó. Vì v y ÐTM có trách nhi m nghiên c u, góp ph n ñ xu t bi n pháp b o v , th m chí c i thi n ñưc tình hình TNMT. Khi ph ươ ng án ñã ñ xu t không th ch p nh n ñưc vì gây t n h i quá l n v TNMT thì ph i ñ xu t ph ươ ng h ưng thay th ph ươ ng án. 3. Ph i là công c có hi u l c ñ kh c ph c nh ng hi u qu tiêu c c c a các ho t ñng ñã ñưc hoàn thành ho c ñang ti n hành. Trong th c t , nh t là t i các n ưc ñang phát tri n nhi u ho t ñ ng phát tri n ñã ñưc ti n hành ho c ñã ñưc hoàn thành, nh ưng lúc ñ xu t ch ưa h có ÐTM. Do ñó, hình thành nh ng t p th khoa h c có ñ ki n th c, kinh nghi m và ph ươ ng pháp lu n c n thi t, phù h p v i n i dung và yêu c u c a ÐTM trong t ng tr ưng h p c th là h t s c quan tr ng. 8
9. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng 4. Báo cáo ÐTM ph i rõ ràng, d hi u. Khoa h c môi tr ưng r t ph c t p, n i dung khoa h c ñưc xem xét trong ÐTM r t phong phú. Tuy nhiên ng ưi s d ng k t qu cu i cùng c a ÐTM có khi không ph i là nhà khoa h c, mà là ng ưi qu n lý. Vì v y báo cáo ÐTM ph i rõ ràng, d hi u, dùng ngôn ng , thu t ng ph thông. Cách di n ñ t và trình bày ph i c th , thi t th c, có s c thuy t ph c, giúp cho ng ưi quy t ñ nh nhìn th y v n ñ mt cách rõ ràng, khách quan, t ñó quy t ñ nh ñúng ñ n, k p th i. 5. Báo cáo ÐTM ph i ch t ch v pháp lý, báo cáo ÐTM không nh ng là c ơ s khoa hc, mà còn là c ơ s pháp lý giúp cho vi c quy t ñ nh nh ng v n ñ quan tr ng v phát tri n kinh t - xã h i liên quan ñn ñ i s ng v t ch t, tinh th n c a nhân dân trong c n ưc, ho c m t vùng, m t ñ a ph ươ ng. 6. H p lý trong chi tiêu cho ÐTM. ÐTM là vi c làm t n kém, ñòi h i nhi u th i gian. Kinh nghi m các n ưc ñã phát tri n cho th y vi c hoàn thành m t báo cáo ÐTM c p qu c gia ñòi h i th i gian t 10 ñ n 16 tháng, chi phí t hàng ch c nghìn ñn hàng tri u ñô la. 3. M c tiêu c a giáo trình Giáo trình ñánh giá tác ñng môi tr ưng (ÐTM) này ñưc biên so n ñ gi ng d y cho sinh viên ngành Môi tr ưng, sinh viên ngành Qu n lý Ð t ñai. Cu n sách c ũng có th làm tài li u cho nh ng ng ưi m i nh p môn ñánh giá tác ñng môi tr ưng. V i ñi t ưng nh ư v y, chúng tôi ñc bi t chú tr ng ñn ph n b túc ki n th c v môi tr ưng nh t là sinh viên ngành Qu n lý Ð t ñai. Ð làm ñưc ñiu ñó gi ng viên có th s d ng ph n ph l c 1, khai tri n các v n ñ ñ ng ưi h c hình dung ñưc b c tranh t ng quát c a môi tr ưng t nhiên. Ng ưi h c c n hi u rõ khí quy n thu - quy n - ña quy n - sinh quy n, trong ñó ph i n m ch c ñơc: • Hi n t ưng suy gi m ch t l ưng MT và y u t tác ñ ng. • Hi u ng nhà kính và y u t tác ñ ng • Bn ch a CO 2 trong ñi d ươ ng • Vai tro và qua h c a sinh quy n v i khí quy n, th y quy n và các nh h ưng làm suy gi m t ng Ôzôn d n ñ n l rò zôn. Ðây là môn h c t ng h p nhi u khoa h c, m t khác ñ th c hi n m t ÐTM ñy ñ là rt khó kh ăn, vì th ng ưi h c ph i hi u ñưc quy trình t ng quát. N m v ng ñ có th th c hi n ñưc ph n ñơn gi n là xây d ng m t “lưc duy t”, “ñánh giá tác ñng môi tr ưng s ơ b ”. Yêu c u v th c hi n m t ÐTM ñy ñ ch ưa ñt ra mà ch d ng m c ñ c và hi u ñưc m t báo cáo ÐTM ñy ñ do nhóm tác gi , t ch c nào ñó th c hi n. 4. C u trúc và kh i l ưng ki n th c Giáo trình ÐTM g m ph n m ñ u, ch ươ ng I (trình bày v m t s ñ i l ưng, ch th , ch s c a môi tr ưng và m i liên h gi a chúng. Khái ni m và t m quan tr ng v th i gian, v kinh t khi l p k ho ch ñ th c hi n m t ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng). Ch ươ ng II cung c p cho ng ưi h c n m ñưc tri th c, tr ươ ng trình th c hi n m t l ưc duy t, m t ÐTM s ơ b , m t ÐTM chi ti t nh ưng theo ki u rút g n và m t ÐTM chi ti t, ñ y ñ . Ch ươ ng III gii thi u các ph ươ ng pháp ñ ti n hành th c hi n m t ÐTM trong ñó l a ch n ñi sâu vào 4 ph ươ ng pháp ñưc dùng nhi u Vi t Nam ñ c bi t là ph ươ ng pháp có liên quan, hay ñưc s d ng ñ th c hi n ÐTM ñi v i ñ t ñai, QHSD ñ t ñai và s d ng ñ t ñai. Ch ươ ng IV là m u cho ñ c ươ ng c a ÐTM, m u này cung c p cho ng ưi h c ki u xây dng ñ c ươ ng t t, ph thông. Ph n còn l i c a ch ươ ng IV là gi i thi u (tóm t t) m t s k t qu ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng Vi t Nam, ph n này ñưc tóm t t k t qu th c hi n ÐTM và giúp cho ng ưi ñc: M t c ơ s lý lu n, ph ươ ng pháp lu n. Gi i thi u các ÐTM cho khu v c b o t n v ưn qu c gia, m t ÐTM cho xây d ng ñưng giao thông, m t ÐTM cho m r ng c ơ s y t và mt ÐTM cho quy ho ch s d ng ñ t v.v Ph n yêu c u quan tr ng nh t mà sinh viên ph i làm ñưc ñó là: 9
10. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng • Hi u rõ ch th , ch tiêu môi tr ưng ñ th y nh h ưng c a “hành ñng” d án làm thay ñi, làm nh h ưng ñ n nó. • Bi t xây d ng m t ñ c ươ ng g n cho ÐTM. • Bi t cách th c hi n ñiu tra, l y m u và thu th p d li u ñ t ng h p các k t qu ñó thành m t s n ph m làm c ơ s d ũ li i cho các b ưc ti p sau. • Bi t làm m t “lưc duy t” và m t ÐTM s ơ b theo ph ươ ng pháp li t kê và ph ươ ng pháp ma tr n ñơn gi n. • Bi t xây d ng m t báo cáo ÐTM trên c ơ s lu t ñ nh. Vi yêu c u ñó, giáo trình m c dù là 3 trình song ph n vi t v lý thuy t và ph ươ ng pháp ñây ch ñưc th c hi n trong 2 trình. M t trình còn l i, sinh viên s ñưc giáo viên hưng d n th c hi n xây d ng m t ÐTM theo m t d án nh (QHSD ñ t, xây d ng m t khu th t , cho m t bãi chôn rác, cho s d ng ñt c p huy n, cho m t xí nghi p ch công nghi p bi n, m t nhà máy lo i nh ). Giáo viên cùng sinh viên ti n hành l a ch n d án có sn ñ th c hi n ÐTM ñó. Ð làm t t ph n này, sinh viên c n nghiên c u k lý lu n, n m k ch ươ ng IV và giáo viên có trách nhi m phân tích “hành ñng” c a d án ñ sinh viên tìm ra các tác ñng. Ph n tác ñ ng b c 2 và d báo lâu dài ch ưa ñòi h i. Vi sinh viên chuyên ngành Môi tr ưng , c n thêm m t tín ch v Th c hành DTM. ðây là ph n sinh viên ph i ti n hành t i m t c ơ s ơ CN, NN, Giao th ng do giáo viên h ưng d n. Trong ph n này sinh viên ph i th c hi n m i giai ñon c a m t DTM và bn báo cáo ðánh giá tác ñng Môi tr ưng. 5. Giáo trình ñánh giá tác ñng môi tr ưng này ñưc vi t l n ñ u. Quá trình vi t ñã tham kh o m t s tài li u (xem ph n tài li u tham kh o chính). Sinh viên có th ñ c thêm giáo trình c a Ph m Ng c H , Hoàng Xuân C ơ: Ðánh giá tác ñng môi tr ưng c a Nxb Ði h c Qu c gia Hà N i (2001). Ngoài ra có th ñ c các sách h ưng d n và th ưng xuyên cp nh t trang Web c a B Tài nguyên Môi tr ưng: . Trong các năm g n ñây, nh t là t 2005 chúng ta có nhi u thay ñ i toàn di n, vì v y các thay ñ i c p nh t và hoàn ch nh v DTM c ũng ñưc b sung. Ngoài DTM, chúng ta còn th c hi n các ñánh giá tác ñng MT chi n l ưc (DTMC), các Cam k t BVMT, các Kê khai phát th i ðó là các thanh công c quan tr ng trong h th ng v ăn b n pháp quy ñ BVMT. Tuy nhiên c ũng c n chú ý ph m vy, yêu c u, ñiu ki n ñ ng d ng các công c này vào th ưc t sn xu t. 10
11. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Ch ươ ng I CÁC CH TH , CH S MÔI TR ƯNG VÀ L P K HO CH CHO ðTM Ch ươ ng I này nh m cung c p cho ng ưi ñ c m t s khái ni m và ñnh ngh ĩa v môi tr ưng nh ư: môi tr ưng, tr ng thái, thành ph n môi tr ưng, ch tiêu, ch s v.v Ðây là nh ng n n c ơ b n ñ có th hi u ñưc ý ngh ĩa và vai trò c a ÐTM. Ph n gi i thi u v l p k ho ch ÐTM là ph n trang b b ưc chu n b ban ñ u, nó giúp cho nhà chuyên môn nh n rõ t ng y u t ñ ñi sâu th c hi n m t ÐTM v a nhanh va ti t ki m và phù h p. 1. B túc ki n th c v môi tr ưng (theo ngành ñào t o, xem ph l c) 2. Các ñnh ngh ĩa và khái ni m v môi tr ưng 2.1. Môi tr ưng + Môi tr ưng bao g m các y u t t nhiên và y u t nhân t o quan h m t thi t v i nhau, bao quanh con ngưi, có nh h ưng t i ñ i s ng, s n xu t, s t n t i, s phát tri n ca con ng ưi và thiên nhiên (Lu t BVMT.2003). + Môi tr ưng là t ng th nh ng ñiu ki n bên ngoài tác ñng ñ n cu c s ng, s phát tri n và s t n t i c a m t sinh th (c ơ quan b o v môi tr ưng M -EPA-Enviromental Protection Agency) 2.2. Tr ng thái (State): Tr ng thái ho c tình tr ng môi tr ưng c a m t khu v c ho c qu c gia chính là tr ng thái ch y u c a môi tr ưng trên hai ph ươ ng di n: tình tr ng v t lý - sinh h c và tình tr ng kinh t - xã h i. Môi tr ưng luôn có m t tr ng thái nào ñó và không hoàn toàn n ñ nh d ưi tác ñ ng ca t nhiên và ho t ñ ng s n xu t. Các ho t ñ ng c a t nhiên và con ng ưi t o ra áp l c (Pressure) làm thay ñi tr ng thái môi tr ưng. Xã h i (và c y u t t nhên) ph i ñáp ng (Response) vi hi n tr ng m i bng s phát tri n, s v n ñ ng ti p theo. 2.3. ÁP l c (Pressure): c a t nhiên và con ng ưi lên tr ng thái môi tr ưng chính là các v n ñ ng, ho t ñ ng s n xu t phát tri n, vì v y, nó làm thay ñi tr ng thái c ũ. 2.4. Ðáp ng (Response): Ðáp ng v i áp l c ñó chính là nh ng thay ñ i trong môi tr ưng (nh ư hi u ng nhà kính - do khí th i CO 2 t ăng; t l ng ưi ch t t ăng khi phát sinh dch b nh, nhi m ñ c môi tr ưng) và ñáp ng ch ñ ng c a con ng ưi (nh ư: x lý th i, bo v ña d ng sinh h c, s d ng n ưc và n ăng l ưng ti t ki m, thay ñ i th ch và lu t, ñáp ng cá th trong c ng ñ ng ) Nh ư v y khái ni m ñáp ng ph i hi u r ng, ñ y ñ theo c hai m t là b n thân t nhiên ñáp ng l i áp l c (d n ñ n t t và ch ưa t t) và s ñáp ng có tri th c c a con ng ưi ñ phù h p ho c gi m thi u các áp l c c a môi tr ưng. Tr ng thái - áp l c - ñáp ng là g n li n, là m t khung liên k t (Environment Framework) mà t ch c h p tác v kinh t và phát tri n ñã ñ xu t n ăm 1993 (Ogranization for Economic Cooperation and Development). 11
12. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Áp l c Tr ng thái N ng l ưng Tài nguyên n ưc Công nghi p Tài nguyên ñt ñai (Land) GTVT Tài nguyên ñt (Soil) Nông nghi p Áp l c Ða d ng sinh h c Ng ư nghi p Khu dân c ư, ch t th i Khác Ngu n l c Khu CN, ñưng xá Thiên tai, s c MT Di s n v ăn hóa Khác Thông tin Thông tin Ðáp ng - Kh n ăng t ph c h i Các ñ áp ng xã Các ñáp ng xã - Công c k thu t CN m i hi (các quy t - Công c kinh t hi (các quy t ñnh hành ñng) ñnh hành ñng) - Lu t pháp - Quan h c ng ñng - Ràng bu c qu c t - Khác Hình 1.1. Khung liên k tTrng thái - Áp l c - Ðáp ng 2.5. Thành ph n môi tr ưng : Là các ph n v t lý, hóa h c, sinh h c c a môi tr ưng khí quy n, th y quy n (trên bi n và l c ñ a) c a môi tr ưng th ch quy n và sinh quy n (nh ư khí h u, thành ph n v t lý, thành ph n hoá h c, ñ a ch t, sinh hoá h c và m i ti m năng v tài nguyên) t o ra môi tr ưng ñó. B ph n r t quan tr ng trong thành ph n môi tr ưng là ña d ng sinh h c. 2.6. Ch tiêu môi tr ưng (Environment factors) Ch tiêu môi tr ưng ho c ch th môi tr ưng (Factors, Indicators) là nh ng ñ i l ưng bi u hi n các ñ c tr ưng c a môi tr ưng ñó t i m t tr ng thái xác ñ nh. Ví d : Suy gi m t ng ôzon, axit hoá ñ t, ngu n n ưc, phú d ưng, ch t th i, tài nguyên r ng, tài nguyên nông nghi p, ña d ng sinh h c, ô nhi m ch t ñ c, tài nguyên cá, ch t l ưng môi tr ưng ñô th , s thay ñ i khí h u Cn hi u r ng: Các ch th môi tr ưng là h t s c ph c t p - nó không ph i ch là m t tham s riêng bi t mà là m t t p h p c a nhi u tham s (Parameters) trong ñó. M t khác theo nhi u quan ñim, theo nhi u ñiu ki n môi tr ưng khác nhau và m c ñ ñánh giá c n ñn ñâu mà các tác gi , các t ch c ñã ñư a ra các ch th ñó. Vi môi tr ưng ñ t - ch th ph c p nh t cho ñt ñai (Land) ñưc s d ng nhi u, ph n l n các công trình s d ng ch th ñ t ñai là: • Tài nguyên g và ñng c (theo NCFEA (1995) - (National Center for Economic Alternatives). • Tài nguyên g , ñ t nông nghi p, ch t l ưng môi tr ưng ñô th và ch t th i (theo Nordic Council of Ministers - 1997). • Tr ưng h p th 3, xu t phát t quan ñim s d ng b n v ng ñ t ñai, ng ưi ta ñưa ra các ch th g m: N ăng su t cây tr ng, cân b ng dinh d ưng, s t n t i c a l p 12
13. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng ph ñ t, ch t l ưng ñ t (Soil) và qu ñ t (Land), ch t l ưng và tr l ưng n ưc, kh n ăng sinh l i c a h th ng trang tr i, s tham gia c a ng ưi dân và xã h i trong b o v môi tr ưng (Dumanski. 1994 và DSE - ZEL (1996) - Sustanable Land use in Rural Areas: Tool for Analysis and Evaluation). Trong các tr ưng h p nghiên c u c th , h p h ơn ng ưi ta s d ng m t s thông s khoa h c làm nhi m v c a thông s môi tr ưng ñ ng th i các thông s này (parameters) cũng ñưc xem nh ư các ch th môi tr ưng (Indicators) ví d : l ưng ñ t sói mòn, ô nhi m thu c b o v th c v t, ô nhi m kim lo i n ng trong ñ t tr ng, vi sinh v t gây b nh 2.7. Thông s môi tr ưng (Parameters) Là nh ng ñ i l ưng v t lý, hóa h c, sinh h c c th ñ c tr ưng cho môi tr ưng nói chung và môi tr ưng ñ t nói riêng có kh n ăng ph n ánh tính ch t c a môi tr ưng tr ng thái nghiên c u (k c ñ t và ñt ñai). Ví d : pH, ñ d n ñin (EC), ñ m n, t tr ng, % h u c ơ (OM), phân b kim lo i nng (Cu, Pb, Cd, Zn ), hàm l ưng dinh d ưng N, P, K , ñ dày l p ph tàn d ư h u c ơ, kh n ăng tr n ưc, % c p h t, ñ ch t, ñá m , n n k t c u công trình, lo i và h ng ñ t. • Các thông s môi tr ưng có th là riêng bi t, có th ñưc s d ng các thông s KHKT c a nhi u ngành khoa h c khác. • Các thông s môi tr ưng là các tham s c a ch th môi tr ưng (Indicators) ho c ch tiêu môi tr ưng (Factors). Nhi u tr ưng h p b n thân m t thông s môi tr ưng ñưc dùng nh ư m t ch th MT. 2.8. Tiêu chu n MT (Standards) Các tiêu chu n MT c a m t qu c gia ñưc xây d ng phù h p v i ñiu ki n và trình ñ phát tri n c a nó. Tiêu chu n MT chính là s chu n hóa các thông s MT t i m t giá tr (ho c m t kho ng giá tr ) nào ñó. Ví d : TCVN v ñ t nông nghi p: Cd là 2 mg/kg; Zn là 80 mg/kg (TCVN 7902 - 2002) 2.9. Giá tr n n (Alternative Value) Giá tr n n (c a môi tr ưng) v i m t ñ i l ưng nào ñó (ví d Cd) là giá tr nguyên thu c a nó trong MT ñang xem xét. Giá tr n n c a Cd là giá tr nguyên th y c a Cd trong ñ t. Tuy nhiên, giá tr này không xác ñnh ñưc khi MT ñ t còn "nguyên thu ". Vì v y, th ưng ng ưi ta ti n hành kh o sát hàng lo t m u và l y giá tr ñưc xác ñ nh là n n khi giá tr ñó là giá tr (ho c kho ng giá tr ) có xác xu t t n su t xu t hi n ñ t 95% s m u phân tích (ho c phép ño). 2.10. Ch s môi tr ưng (Indices, Indexes) Ch s môi tr ưng là giá tr ñưc tính toán trong m t ñiu ki n môi tr ưng nào ñó (khí, n ưc, ñ t) theo m t s thông s môi tr ưng có môi tr ưng ñó. Giá tr các thông s môi tr ưng này thu ñưc nh các phép ño liên ti p trong m t kho ng th i gian dài ho c mt s phép ño ñ l n. Ch s môi tr ưng ñưc nhi u tác gi ho c t ch c ñưa ra trong các ñiu ki n khác nhau ph c v cho m c tiêu nghiên c u, qu n lý. Xin nêu m t s ch s làm d n li u: • Ch s ch t l ưng khí (Air Quality Index - AQI - Ott 1978) • AQ i= ∑Wi * I i , ñây i là lo i ch t khí gây ô nhi m (i =CO, SO 2, t ng h t b i r n) 13
14. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng • Ch s ch t l ưng n ưc c a Horton (1996) n ∑Wi *Ii i=1 Qi = n M1* M 2 ∑Wi i=1 • ñây W i là l ưng ñã gây ô nhi m ng v i ki u ch t i, • M1, M 2 ng vi ki u ô nhi m ñưc s d ng (bùn th i, d u, n ưc th i có màu ) • Các ch s v ñ t (Soil) và n ưc t ưi th ưng g p nh ư: ph ươ ng trình m t ñ t ph dng (Universal Soil Loss Equation - Wishmier 1976). • A = R * K * L * S * C * P • Ch s v xói mòn ñt có th s d ng mô hình xói mòn d a vào GIS mà Pilesjo gi i thi u 1992. Nh ư v y, ch s môi tr ưng có th ñưc nhìn nh n nh ư mt ch tiêu môi tr ưng ñã ñưc ñ nh l ưng hóa thông qua kh o sát, ño ñ c th c nghi m ñ ñ n m t giá tr nào ñó phù h p v i ñiu ki n môi tr ưng t i khu v c kh o sát. (Trong m c 2.10, chúng tôi ch s d ng các ch s làm d n li u, không ñi sâu phân tích. N u c n ñi sâu, xin ñ c gi thông qua các tài li u d n). 2.11. Ph ươ ng pháp và công c nghiên c u. Ðây là v n ñ c n th ng nh t trong qui ñ nh chung ñ có th ñ t cùng ñ ñúng và sai s ñ cho phép v i các phép ño, phép tính toán. Làm ñưc ñiu này m i có kh n ăng so sánh ñi chi u các s li u môi tr ưng. 2.12. Ð m b o ch t l ưng và ki m soát ch t l ưng (QA/QC) (Quality Assurance/Quality Control). QA là h th ng kh thi các ho t ñ ng qu n lý và k thu t liên quan ñn nhân s , ph ươ ng ti n, ph ươ ng pháp trong các tr m, các c ơ s làm công tác quan tr c và phân tích môi tr ưng ñ t nh m ñ m b o cho t t c các công vi c ñ t ñưc k t qu ñm b o ch t l ưng mong mu n. QC là các th t c, bi n pháp, v ăn b n, ch ươ ng trình ñánh giá ñưc ti n hành song song v i ho t ñ ng c th c a công vi c quan tr c, phân tích môi tr ưng ñ t t m c tiêu, thi t k , m ng l ưi, công tác hi n tr ưng, phòng TN ñn báo cáo, x lý thông tin, xây d ng và chia s ngu n c ơ s d li u. 2.13. Quy ho ch môi tr ưng (QHMT) (Environmental Planning) Có th dùng ñnh ngh ĩa c a Alan Gilpin (1996): QHMT là s xác ñ nh các m c tiêu mong mu n ñ i v i môi tr ưng t nhiên bao g m m c tiêu kinh t - xã h i và t o l p ñưc các ch ươ ng trình, qui trình qu n lý ñ ñ t ñưc m c tiêu ñó. Cũng trong n ăm 1996 Toner cho r ng: QHMT là vi c ng d ng các ki n th c v khoa h c t nhiên và s c kh e trong các quy t ñ nh v s d ng ñ t. Gi a QHMT, ÐTM và vùng sinh thái có liên h m t thi t. ST QHMT ÐTM Hình 1.2. Khung liên k t sinh thái - Quy ho ch môi tr ưng - ÐTM 14
15. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Rõ ràng gi a QHMT, ÐTM, ñt và vùng sinh thái (ST) có liên h m t thi t. Vì l ñó khi ti p c n nghiên c u TNÐ không th nào quên lãng m i liên h này. 2.14. Quy ho ch s d ng ñ t (QHÐ) (Land use planning) QHSD ñt là vi c xác ñ nh, phân b h p lý qu ñ t cho các m c ñích s d ng ñ t nông nghi p, lâm nghi p, chuyên dùng (xây d ng, giao thông, th y l i, KHKT, v ăn hóa, giáo d c, y t , th d c th thao, qu c phòng, an ninh ), ñt ñô th , nông thôn theo m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i c a quc gia. 2.15. S d ng ñ t (Land use) S d ng ñ t (SDÐ) là quá trình th c hi n các ho t ñ ng kinh t , xã h i, s n xu t an ninh, qu c phòng theo m t QHSD ñ t ho c t phát di n ra trên m t khu v c ho c vùng lãnh th có tác ñ ng ñ n ñ t ñai (Land) và c tác ñng ñ n ñ t (Soil) c ũng nh ư các h p ph n c a chúng (n ưc m t, n ưc ng m, th c v t ) 2.16. Tính b n v ng (Sustainablity) • Theo ñnh ngh ĩa c a FAO (1992) - trình bày trong ph n ñánh giá TNÐ theo thành ph n sinh - hóa - lý ( ñnh ngh ĩa cho nông nghi p b n vng và phát tri n nông thôn). 3. L p k ho ch cho ÐTM 3.1. Nguyên t c chung : Nguyên t c chung ñưc gi i thi u sau ñây (UNEP, FAO) Ði u k in ñu Các tác ñng Quy t ñnh c n + Chu n b d án; s + D báo tác ñ ng + S l a ch n các cn thi t c a d án; + Ðánh giá tác ñng ho t ñ ng các c ơ s cho s ph ù + Vi c làm nh tác + L a ch n các h ành hp. ñng ñng d ñ nh + Thu th p ñúng thông tin t c ơ quan qu n lý. + Nh n bi t các tác ñng ti m tàng Cung c p t ư li u ch ng minh + Chu n b t ư li u ñã vi t + Monitoning môi tr ưng Hình 1.3. Khung liên k t ñ l p k ho ch cho ÐTM 15
16. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng 3.2. Nh ng ÐTM riêng La ch n, ñánh giá s ơ b • La ch n ñ c ñim riêng • Xác ñnh ñúng thông tin c a d án ti p theo c n xác ñ nh ñúng công ngh . • Sơ b xác ñ nh tác d ng ti m tàng s x y ra. Ðánh giá tác ñng, ñ xu t • Ðánh giá các tác ñng s xu t hi n (5 n ăm, 10 n ăm, 20 n ăm sau) • Ð xu t ph ươ ng h ưng gi m nh các tác ñng (B ng vi c thay ñ i công ngh , thay ñ i ph ươ ng pháp, thay ñi trình t c a d án) Ðưa ra quy t ñ nh • La ch n các ho t ñ ng c a d án. • D ki n ho t ñ ng thay th và ch n l a ñúng Xây d ng d li u, cung c p t ư li u ñ ch ng minh • Các d li u ch ng minh các tác ñ ng • Các d li u ñ xu t, ñ t ph ươ ng h ưng • Monitoring môi tr ưng và t ng k t • La ch n các ho t ñ ng c a d án. • D ki n ho t ñ ng thay th và ch n l a ñúng Xây d ng d li u, cung c p t ư li u ñ ch ng minh • Các d li u ch ng minh các tác ñ ng • Các d li u ñ xu t, ñ t ph ươ ng h ưng • Monitoring môi tr ưng và t ng k t 3.3. Chu n b các b ưc ÐTM Lưc duy t (xây d ng: ph ươ ng pháp, b ưc ñi) Ðánh giá s ơ b (ch n ph ươ ng pháp, ch n y u t c n ñi sâu, ñánh giá ñ nh l ưng) ðánh giá chi ti t (ch n ph ươ ng pháp, y u t c n ñi sâu, ñánh giá ñ nh tính) Xây d ng c ơ s d li u (Database) Báo cáo ( ñánh giá, d báo tác ñ ng, ñ xu t kh c ph c gi m nh ) Monitoring 4. Nh ng n i dung chính trong vi c th c hi n ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng 4.1. L ưc duy t: Ðây là b ưc ñu nh m xác ñ nh s c n thi t ho c không c n thi t ph i th c hi n m t ÐTM ñy ñ . C ơ s ñ th c hi n l ưc duy t là: • Danh m c li t kê các v n ñ c n ph i làm ÐTM c a d án. • Gi i h n v quy mô, ph m vi kích c c a d án. V i quy ñ nh c a Chính ph , quy mô nào, ph m vi nào l n s ph i th c hi n ÐTM. • Mc ñ nh y c m c a n ơi th c hi n d án (m c ñ nh y c m v môi tr ưng t nhiên nh ư ñt, không khí, n ưc, h sinh thái và m c ñ nh y c m v môi tr ưng xã h i, nhân v ăn). Nh ng vùng nh y c m th ưng là: vùng có ý ngh ĩa l ch s v ăn hoá, kh o c , khoa hc. Vùng ñt ng p n ưc. Khu v c v ưn qu c gia, khu b o t n thiên nhiên, vùng có h sinh thái ñc bi t. Vùng c n b o v gen c a ñ ng, th c v t hi m. Vùng ñt d c, núi cao có rng ñ u ngu n. Vùng th ưng x y ra s c môi trưng, r i ro thiên tai. Vùng có ch t l ưng môi tr ưng ñ c bi t, d thay ñ i các tham s môi tr ưng • Mt s d án thu c ph m vi quy ñ nh qu c gia không c n ph i th c hi n ÐTM. Mt s d án quy ñ nh thu c lo i luôn luôn ph i th c hi n ÐTM dù lo i d án ñó quy mô l n ho c quy mô nh . 16
17. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Th ưng quy t ñ nh c n hay không c n th c hi n ÐTM ñy ñ mà d ng l i m c ñ mt “lưc duy t” là: Nhà n ưc, c ơ quan ch d án ho c C c B o v môi tr ưng. M t s tr ưng h p khác có th d a vào quy t ñ nh c a m t h i ñ ng t ư v n do Chính ph u thác. Ð có th quy t ñ nh c n m t “lưc duy t” hay ph i làm ÐTM ñy ñ ta có th ph i th c hi n m t s ho t ñ ng là: • Bàn b c trao ñ i gi a ch d án v i c ơ quan qu n lý • Ly ý ki n các chuyên gia • Ly ý ki n c a c ơ quan BVMT và ki m soát ô nhi m • Tham kh o các d án t ươ ng t khác. • Ly ý ki n c ng ñ ng Nh ư v y, n u d án không c n th c hi n m t ÐTM ñy ñ thì cho phép th c hi n d án. Trong tr ưng h p c n th c hi n m t ÐTM ñy ñ thì ph i chuy n sang các n i dung khác. 4.2. L p ñ c ươ ng (theo k ho ch ñã nêu trên) và chu n b t ư li u. Nh ng vi c c n ph i có là: • Ni dung d án, t ñó xác ñ nh: + Hi n tr ng môi tr ưng + Ph ươ ng án c a d án + So sánh các y u t gi a ph ươ ng án và hi n tr ng. • Xác ñnh các hành ñng c a d án • Xác ñnh các bi n ñ i môi tr ưng do các hành ñng c a d án gây ra (c bi n ñ i xu và t t) v các m t: V t lý, Hoá h c và Sinh h c và Kinh t v ăn hoá xã h i. • Xác ñnh các tác ñ ng t i tài nguyên thiên nhiên, sinh thái, ch t l ưng môi tr ưng và cu c s ng c ng ñ ng (k c tác ñ ng b c 1, b c 2). • D báo di n bi n tác ñ ng môi tr ưng • Xác ñnh ph ươ ng pháp c n s d ng ñ th c hi n ÐTM • Ð xu t ph ươ ng án gi m thi u tác ñ ng ho c ph ươ ng án thay th . • Báo cáo ÐTM Vi c l p ñ c ươ ng chi ti t theo nh ng vi c c n làm nh t nêu trên s ñưc gi i thi u ch ươ ng 4 (m c 4.1) 4.3. Xác ñnh m c ñ c n ñánh giá tác ñ ng Trong n i dung này, c n làm rõ các v n ñ sau ñây: • Mc ñ c n thi t ñ chi phí tài chính phù h p nh t • Tp trung ñưc vào các tác ñng có nh h ưng nh t không th b qua. • To ñưc s hoà h p gi a quy n l i c a d án (ch d án) v i c ng ñ ng và t o ñưc kh n ăng kh c ph c, làm gi m thi u các tác ñ ng có h i ñ i v i môi tr ưng. Ðt ñưc t t nh t v hi u qu kinh t cho d án và cho c c ng ñ ng v lâu dài. • Phù h p v i Lu t và các chính sách. Ð làm t t vi c xác ñ nh m c ñ và ph m vi c n ñánh giá tác ñ ng, ta nh t thi t ph i làm t t, ñ y ñ , chính xác 4 b ưc là: + Xác ñnh rõ kh n ăng tác ñ ng c a các hành ñng c a d án ñ n môi tr ưng và ngu n tài nguyên thiên nhiên. + Ph i ñ xu t ñưc ph ươ ng án gi m thi u ho c thay th . Nhi m v này ñưc cân nh c trên Lu t, Ngh ñ nh, TCVN, trình ñ khoa h c và công ngh c n ph i có, nhu c u và ñc ñim c a s n ph m c a d án, hi u qu th c v kinh t , bi n pháp kh c ph c ch t th i và cu i cùng là giai ñon theo dõi, ki m tra, monitoring và ñ phòng r i ro. 17
18. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Sau khi th c hi n các v n ñ nêu trên, hai vi c quan tr ng k ti p ph i th c hi n n a ñó là: + L y ý ki n c ng ñ ng: Vi c l y ý ki n c ng ñ ng giúp cho các nhà qu n lý, các nhà khoa h c phát hi n ñưc nh ng v n ñ công ngh còn ch ưa phù h p. M t khác quan tr ng hơn là giúp cho ch d án - nhà qu n lý - c ng ñ ng có th b sung nhau, hoà nh p ñ d án ñt hi u qu cao nh t. + Cân nh c và ra quy t ñ nh: Ðây là vi c còn l i c a c ơ quan qu n lý tài nguyên môi tr ưng. Vi c ra quy t ñ nh ñúng và nhanh chóng, phù h p s làm d án th c hi n t t và tác ñng ñ i v i môi tr ưng có th ch p nh n ñưc sau này. 4.4. Ðánh giá các tác ñng ñ n MTST và TNTN • Xác ñnh các hành ñng c a d án (hay tr ng thái c a môi tr ưng) có th gây ra tác ñng môi tr ưng sinh thái. ñây, chúng ta c n ph i xác ñ nh r t ñ y ñ v tác ñng ñ n c môi tr ưng t nhiên, môi tr ưng kinh t - xã h i và nhân v ăn. Xác ñnh các tác ñ ng có th có ñ n các h sinh thái: không khí, sinh thái ñ t; sinh thái n ưc m n, n ưc ng m, các h sinh thái sinh v t và ñc bi t ph i chú ý ñ n h sinh thái nh y c m nh ư (sinh thái ñt d c, sinh thái r ng, sinh thái ñ t ng p n ưc). • Xác ñnh ñưc các bi n ñ i b c 1 t c là các hành ñng c a d án s ph i d n ñ n các tác ñng t ươ ng ng. Các tác ñ ng t ươ ng ng ñó ñưa d n các bi n ñ i tr c ti p c a môi tr ưng. N u có nhi u hành ñng thì s d n ñ n nhi u tác ñ ng và t t nhiên s có nhi u bi n ñ i b c 1. • Xác ñnh các bi n ñ i b c 2: Các bi n ñ i b c 1 làm cho tr ng thái môi tr ưng thay ñi t tr ng thái 1 sang tr ng thái 2. S t n t i, các ho t ñ ng c a tr ng thái 2 có th s d n ñ n m t s tác ñ ng ti m n ñ i v i tr ng thái 2 c a môi tr ưng. Nh ư v y, tr ng thái 2 c a môi tr ưng s có th (ho c không th ) thay ñ i d n ñ n mt s bi n ñ i m i. Nh ng bi n ñ i m i này ñưc g i là bi n ñ i b c 2. • Phân tích k các tác ñ ng, xác ñ nh các tác ñ ng ñưa ñn bi n ñ i b c 1 và b c 2 (n u có) t ñây phân tích và d báo các tác ñ ng c th ñ i v i môi tr ưng sinh thái và ngu n tài nguyên thiên nhiên (tài nguyên ñt, tài nguyên n ưc, tài nguyên sinh v t, ña d ng loài, tài nguyên khí t ưng thu v ăn, tài nguyên khoáng s n). Ð làm t t ph n n i dung này, th ưng nhóm chuyên gia th c hi n ÐTM ph i ti n hành tham kh o r ng các chuyên gia, các t ch c trong và ngoài n ưc, t ư li u l ưu tr , các tiêu chu n cho phép (TCCP) ñ c bi t là TCVN. Trong phân tích, ñánh giá m t v n ñ h t s c quan tr ng là cân ñi gi a d án và các tác ñng mà tiêu chí l n nh t là hi u qu kinh t c a d án và hi u qu kinh t môi tr ưng. Ðây là mt v n ñ r t quan tr ng song r t t nh , vì th c n b sung c p nh t các quy ñnh, ngh ñ nh c a qu c gia v môi tr ưng và d a vào kinh t môi tr ưng ñ quy t ñ nh. 4.5. Xác ñnh ñưc bi n pháp gi m thi u tác ñ ng và qu n lý chúng Ðây là m t v n ñ khó, ñòi h i t ng h p tri th c theo các d án khác nhau. Nhìn chung, có th theo m t s v n ñ sau ñây: • Ðưa ra m t s ph ươ ng th c m i thay ñ i phù h p v i yêu c u c a D án và hoà hp v i môi tr ưng sinh thái (ví d : thay ñ i công ngh phù h p, b sung công ngh , b sung h ng m c). • Thay ñi h n thi t k , quy ho ch phát tri n (nhà máy nhi t ñin s d ng than sang nhà máy s d ng h ơi ñt) • Ð xu t m i ho c b sung ki m soát ho t ñ ng • Ðình ch d án ho c chuy n v trí phù h p h ơn. 18
19. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Tt c các v n ñ này ñu n m trong b ưc “Xác ñnh các n i dung chính c a ÐTM” tc là xây d ng k ho ch chi ti t. N u b ưc này làm t t chúng ta s có th b qua m t s vi c khi th c hi n ÐTM chi ti t, tránh ñưc lãng phí v tài chính và th i gian. 5. Câu h i bài t p ch ươ ng I 1. Thành ph n môi tr ưng là gì? Có th ch ra nh ng thành ph n c a môi tr ưng trong m t h th ng t nhiên - kinh t - xã h i m t huy n? 2. M i quan h gi a Trng thái (hi n tr ng) - Áp l c - Ðáp ng là m t m i quan h ñơ n hay ña chi u? Vì sao? ý ngh ĩa c a hi u bi t v n ñ này? 3. Phân bi t khái ni m thông s v i tiêu chu n và giá tr n n c a môi tr ưng. 4. Ch tiêu môi tr ưng, ch s môi tr ưng là ñi l ưng nh ư th nào? 5. L p k ho ch cho m t ÐTM là c n thi t? Vì sao? 6. Các b ưc chu n b cho m t ÐTM th nào? Có th gi m b ưc nào ñưc? 7. Th nào là ho t ñ ng c a d án? Th nào là hành ñng? Th nào là tác ñng? 8. Vì sao ñánh giá tác ñng ñ n MTST l i còn ñánh giá tác ñng ñ n TNTN? 19
20. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Ch ươ ng II TRÌNH T TH C HI N ðÁNH GIÁ TÁC ðNG MÔI TR ƯNG Ðánh giá tác ñng môi tr ưng là m t vi c r t quan tr ng có ích, có ý ngh ĩa th c t ñi v i ho t ñ ng kinh t - xã h i c a m t qu c gia, m t khu v c. M t khác, công tác ñánh giá tác ñng môi tr ưng l i là m t quá trình tng h p v a phân tích v a nghiên c u r t ph c t p v i nhi u l ĩnh v c khoa h c kinh t và công ngh khác nhau do ñó r t t n kém v tài chính. H ơn th n a ñ th c hi n m t ÐTM th ưng ph i s d ng nhi u chuyên gia có kinh nghi m và trình ñ cao và m t nhi u th i gian ñ hoàn t t. Nh ng v n ñ này xu t phát t khái ni m v Cây tác ñng nh ư sau: B.3 Tð B c 2 Tñng b c 1 Tác ñng g c Chính vì v y ch c n th c hi n ÐTM cho m t s d án quan tr ng sau khi ñã ti n hành xem xét ñy ñ nhi u m t. M t s d án khác ho c các ho t ñ ng kinh t - xã h i khác khi xem xét th y các hành ñng c a d án tác ñ ng không nhi u ñ n môi tr ưng sinh thái và tài nguyên thiên nhiên có th b ÐTM ho c th c hi n ÐTM m c ñ s ơ b c ũng ñưc. Theo quan ñim c a ch ươ ng trình môi tr ưng Liên hi p qu c (UNEP- United nations Environment programme) Quá trình ñánh giá tác ñng môi tr ưng th ưng ñưc th c hi n theo 3 b ưc l n: Bưc 1: L ưc duy t các tác ñ ng môi tr ưng (Screening) Bưc 2: Ðánh giá s ơ b các tác ñ ng môi tr ưng (Preliminary Assessment) Bưc 3: Ðánh giá ñy ñ các tác ñ ng môi tr ưng (Full Assessment) Ch ươ ng II s gi i thi u chi ti t các n i dung ñó. Sinh viên c n s d ng ñưc ph n lưc duy t và ph n ñánh giá s ơ b tác ñ ng môi tr ưng, m t khác ph i hi u ñưc ph n ñánh giá ñy ñ tác ñ ng môi tr ưng. 20
21. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng 1. L ưc duy t: Ðây là yêu c u t i thi u ph i th c hi n cho các d án n m trong khuôn kh b t bu c ph i xét ñ n các tác ñ ng môi tr ưng c a chúng. Quá trình th c hi n m t l ưc duy t v nguyên t c ph i ñưc th c hi n khi d án b t ñ u hình thành, b t ñ u chu n b v m c tiêu, quy mô, khu v c d án, trình ñ công ngh , trình ñ qu n lý th c hi n và ñc ñim riêng v v ăn hoá, xã h i, t p quán c a khu v c lân c n. Vi ñiu ki n Vi t Nam, do trình ñ phát tri n và kh n ăng tài chính h n ch , nh ng năm qua chúng ta còn nhi u khi m khuy t. Vì v y, nhi u d án ( ñ c bi t là các d án v quy ho ch s d ng ñ t và s d ng ñ t) vi c làm này ch ưa ñm b o. Trong r t nhi u tr ưng hp, chúng ta ph i th c hi n ch m, th c hi n vào th i k ỳ sau khi d án ñã ho c ñang v n hành. Mc tiêu c a l ưc duy t là giúp cho vi c hình thành, xây d ng d án ñưt t t h ơn, ñy ñ h ơn. Vì th , l ưc duy t do ch ñ án th c hi n. Ni dung c a l ưc duy t là: Rà soát, ñim l i nh ng d án t ươ ng t nó tr ưc ñây ñưc th c hi n khu v c hay g n khu v c ñã gây ra nh ng hành ñng gì? Nh ng hành ñng ñó c a d án l i gây ra các tác ñ ng gì ñn MTST và ngu n tài nguyên thiên nhiên cũng nh ư kinh t - v ăn hoá - xã h i. Trên c ơ s xét soát nh ư v y, chúng ta d ñoán nh ng tác ñng có th x y ra ca d án s th c hi n. Vi c d ñoán ñúng và ñ các tác ñ ng này s giúp chúng ta k p th i ñiu ch nh, b sung ho c thay ñ i m t ph n d án m t cách nhanh chóng, tránh lãng phí v tài chính và th i gian. Ph ươ ng pháp ñ th c hi n m t l ưc duy t là: • So sánh chi ti t quan tr ng c a d án ñang xem xét v i các d án t ươ ng ñươ ng ñã ñưc th c hi n. C n chú tr ng m t s y u t l n nh ư ki u d án, ñ a ñim th c hi n, quy mô, công ngh . • So sánh d án ñang xem xét v i hai lo i d án khác trong ñó: + Lo i th ưng ñưc phép không c n ph i làm ÐTM. + Lo i th hai nh t thi t ph i th c hi n ÐTM (lo i này th ưng là xí nghi p, nhà máy, khu CN, ñưng giao thông, sân bay, b n c ng, khu x lý ch t th i) Trên c ơ s so sánh ñó, ta xác ñ nh yêu c u c n hay không c n ph i th c hi n ÐTM. • Ðoán tr ưc b ng suy lu n trên c ơ s KHCN, trên c ơ s kinh nghi m các tác ñ ng ca d án s gây ra v i môi tr ưng và ñánh giá kh n ăng ch u ñ ng c a môi tr ưng t nhiên, xã h i. C n chú tr ng ñ n kh n ăng ñáp ng c a môi tr ưng và phù h p v i chính sách. • Phân tích kinh t , chi phí và l i nhu n trên c ơ s các ch tiêu kinh t và xã h i ñang s n có c a d án và c a các ñiu ki n khác. Th m ñ nh m t l ưc duy t là ch c n ăng c a c ơ quan qu n lý môi tr ưng. C ơ quan này có th tr c ti p th c hi n ho c u thác cho m t t ch c, các nhân, nhóm chuyên gia th c hi n. Mt trong các qu c gia có c u trúc t ch c và kinh nghi m làm t t nh t công tác BVMT khu v c Ðông Nam Á là Singapo. Singapo có c ơ quan qu n lý môi tr ưng, c ơ quan ki m soát ô nhi m môi tr ưng (PCD). C ơ quan này có nhi m v và quy n h n r t l n th m chí h ñưc phép ra quy t ñ nh thay ñ i ph ươ ng án, thay ñi công ngh và ngay c ñình ch ho t ñ ng c a d án ho c ñình ch ho t ñ ng s n xu t c a m t c ơ s gây ô nhi m môi tr ưng quá m c cho phép. Vi t Nam, m c dù m i phát tri n l ĩnh v c BVMT g n ñây song chúng ta ñã có C c Bo v Môi tr ưng, V Môi tr ưng và V Th m ñ nh và ðánh giá tác ñng môi tr ưng. 21
22. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Nh ng c ơ quan ngày có nhi m v giúp Chính ph hoàn ch nh các quy ñ nh, qu n lý môi tr ưng ñ chúng ta có m t b ưc ñi t t trong công tác ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng nói riêng và BVMT nói chung. Ð l ưc duy t ñ n ñưc các nhà qu n lý, c n có m t v ăn b n quy t ñ nh b ưc l ưc duy t. Ðây là v ăn b n quy t ñ nh cu i cùng. V ăn b n c a l ưc duy t ph i ñưa ra ñưc k t lu n: có c n thi t ph i ti p t c th c hi n ÐTM hay không c n? Ti p theo ñó c n có quy t ñnh ti p theo ñ gi i quy t nh ng v ưng m c, nh ng khuy n ngh ch ưa th ng nh t gi a ch d án và c ơ quan ki m soát. Bên c nh ñó, ñ th c hi n có hi u qu , m t s ho t ñ ng h u ích ñi ñ n quy t ñ nh bưc này là: + Ð i tho i gi a ch d án và c ơ quan qu n lý + L y t ư v n c a c ơ quan ki m soát ô nhi m, c ơ quan BVMT, b o v ngu n tài nguyên thiên nhiên (C c BVMT, V Môi tr ưng, V Th m ñ nh và ðánh giá tác ñng môi tr ưng, Thanh tra môi tr ưng ) + L y t ư v n t các nhà khoa h c, các c ơ quan khoa h c khác. + Kh o sát các ÐTM t ươ ng t khác + L y ý ki n c ng ñ ng Tóm l i, ñ có m t l ưc duy t, c n theo các b ưc sau ñây: D án phát tri n (Chu n b có d án) Bưc 1: Ki m tra danh m c c a d án - Theo Lu t - Theo quy ñnh Bưc 2: Ki m tra ña ñim c a d án Có vùng ph i th c hi n ÐTM không? Bưc 3: Tham kh o sách, tài li u t ư li u h ưng dn ñánh giá tác ñng môi tr ưng Bưc 4: Thu th p thông tin (các lo i) Bưc 5: Lp danh m c câu h i l ưc duy t Bưc 6: Lp v ăn b n l ưc duy t 22
23. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Hình 2.1. Các bưc c a m t l ưc duy t (Ngu n [4] 2001) 2. Ðánh giá tác ñng môi tr ưng s ơ b (IEE) Ðánh giá tác ñng môi tr ưng s ơ b (Initial Environmental examination - IEE) còn ñưc g i là ñánh giá tác ñng môi tr ưng ban ñ u hay ñánh giá nhanh các tác ñ ng môi tr ưng (Rapid Environment Impacts Assessment - REIA). Ðánh giá s ơ b tác ñ ng môi tr ưng g m các b ưc sau: • Xác ñnh các tác ñ ng chính c a môi tr ưng (t các hành ñng quan tr ng c a d án) t i khu v c d án s x y ra. • Mô t chung các tác ñ ng ñó, d báo ph m vi và m c ñ c a các tác ñ ng ñó trong khi ñánh giá ÐTM. • Trình bày và làm rõ ñưc tính ch t các tác ñ ng, t m quan tr ng c a các tác ñ ng ñó ñi v i môi tr ưng. Yêu c u c a b ưc này là ph i rõ và ng n g n ñ c ơ quan qu n lý có th ñưa ra các quy t ñ nh phù h p. ÐTM s ơ b c n ñưc ti n hành ngay trong giai ñon lu n ch ng s ơ b (nghiên c u ti n kh thi). Ðánh giá này giúp cho ta thu h p s tranh cãi v m t s v n ñ quan tr ng, nh ư v v trí, quy mô c a d án. Trong m t s tr ưng h p do làm t t ñánh giá s ơ b , k p th i ñiu ch nh khái ni m v d án, làm cho vi c ÐTM ñy ñ tr nên không c n thi t n a. ÐTM s ơ b do c ơ quan ch trì d án th c hi n theo các h ưng d n c a quy ñ nh ÐTM c a qu c gia ho c c a các t ch c qu c t . Các ph ươ ng pháp th ưng dùng là ph ươ ng pháp danh m c và ph ươ ng pháp ma tr n tác ñ ng môi tr ưng. Vi c th m ñ nh báo ñánh giá b i c ơ quan qu n lý môi tr ưng có th d n t i 2 k t lu n: Không c n thi t làm ÐTM chi ti t Cn thi t làm ÐTM chi ti t. Vi c th c hi n ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng s ơ b là m t công vic khó và ph c t p hơn vi c th c hi n m t l ưc duy t. Vì v y, khi th c hi n ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng s ơ b (hay ñánh giá nhánh) chúng ta c n l a ch n m t nhóm chuyên gia có trình ñ cao h ơn, nhi u kinh nghi m h ơn và ñúng, ñ ph m vi chuyên môn mà d án ñang xem xét có liên quan ñn. Ð quy t ñ nh m c ñ ti n hành trong m t ñánh giá môi tr ưng s ơ b , c ũng có th da vào các b ưc trong ÐTM chi ti t sau này và nhóm chuyên gia s quy t ñ nh s d ng ph n b ưc nào là ñ cho công vi c c a mình. 3. Ðánh giá tác ñng môi tr ưng ñ y ñ (Full Environment Impacts Assessment) Ðánh giá tác ñng môi tr ưng ñ y ñ là khung c ơ b n c a ÐTM. Ðây là b ưc th c hi n sau l ưc duy t ho c ÐTM nhanh ñã k t lu n c n ph i làm. Ð hi u ñưc nhi m v này c n n m rõ: 3.1. M i quan h gi a môi tr ưng và phát tri n 3.2. nh h ưng c a tác ñ ng môi tr ưng quy mô l n a. Suy thoái TNSV: • Ða d ng sinh h c • Xói mòn • Kinh t - xã h i 23
24. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng b. Hi u ng nhà kính • Nưc bi n dâng • Ng p l t c. Ô nhi m môi tr ưng • Mưa axit • Tng Ozon • Sc kh e con ng ưi 3.3. Ðánh giá tác ñng môi tr ưng (ÐTM) là nhi m v xây d ng m t báo cáo trong ñó ph i ch rõ ñưc a. ÐTM ñã ti n hành: • Phân tích, xác ñnh quá trình gây ô nhi m, gây thi t h i ñ n môi tr ưng. • D báo các tác ñ ng ñ n môi tr ưng c a m t d án, m t chính sách. • Ð xu t các ph ươ ng án thay th . • Xây d ng ch ươ ng trình giám sát và qu n lý d án b. ÐTM ph i ñ ñ làm c ơ s khoa h c ñ th m ñ nh d án. c. ÐTM là k t qu c a s nghiên c u ña ngành. 3.4. M i quan h gi a d án và ÐTM (EIA) Nghiên c u ti n Nghiên c u kh thi kh thi c a D án ca D án D án Duy t và l a ch n các ÐTM chi ti t ph ươ ng án th c thi sơ b a. Ðánh giá tác ñng và (c p gi y phép) sa ñi kh thi. ÐTM s ơ b. Duy t các ch tiêu ñc b/nhanh bi t. c. Duy t các ph ươ ng án. d. H n ch môi tr ưng ñư a ra khuy n cáo Nghiên c u ti n Ti n hành kh thi c a D án d án Ði u khi n môi tr ưng 24
25. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Hình 2.2. S ơ ñ các b ưc c a ÐTM và d án phát tri n. 3.5. Ði u ki n ñ th c hi n ÐTM a. C ơ s pháp lý (Lu t MT, các lu t khác có liên quan, Ngh ñ nh, Quy ñnh, Ch th , Thông t ư, Công ưc qu c t , Tho thu n ) b. Tiêu chu n môi tr ưng (TCVN, TCN, WHO) c. S li u môi tr ưng vùng d án bao g m: • Môi tr ưng v t lý, hoá h c + Ð a hình, ña ch t + Ch t l ưng không khí + Khí t ưng thu v ăn + Ch t l ưng n ưc • Môi tr ưng sinh h c + Các h sinh thái + Qu n th th c v t, ñ ng v t + Sinh v t quý hi m. • Ði u ki n kinh t xã h i (môi tr ưng v ăn hoá - xã h i) + Dân s , dân t c + Hi n tr ng s d ng ñ t + S c kho c ng ñ ng + Ngành ngh + Thu nh p + V ăn hoá giáo d c + Các tiêu chí ñc tr ưng riêng. d. Quy mô d án , Công ngh ñưc s d ng trong d án. C n ch ra trình ñ CN, kh năng ti p c n hi n ñ i trong t ươ ng lai, các lo i ch t th i, các nh h ưng tr ưc m t và lâu dài Nh ư v y, mu n có m t báo cáo ÐTM ñy ñ , vi c chu n b v tri th c ÐTM, v tri th c hi u bi t n i dung d án phát tri n ho c ho t ñ ng kinh t - xã h i là h t s c quan tr ng. Bên c nh ñó nhóm chuyên gia th c hi n ÐTM ñy ñ c ũng ph i ti n hành chu n b mi ñiu ki n chi ti t cho vi c ñánh giá ÐTM ñó m t cách th n tr ng và bao quát. Cũng c n nh n th c rõ nguyên t c là: ñánh giá tác ñng môi tr ưng ñ y ñ (ho c ÐTM chi ti t) là ho t ñ ng ch ñưc th c hi n do m t s c ơ quan có th m quy n ti n hành. Theo Ngh ñ nh 80/ 2006/N ð- CP ngày 09 tháng 8 n ăm 2006 và các quy ñnh trong Ph lc các danh m c c n th c hi n DTM kèm theo. C ũng c n ph i tuân th các b ưc, các quy ñnh và m u h ưng d n v ñ c ươ ng, báo cáo, th m ñ nh, phê duy t trong Thông t ư 08/2006/TT- BTNMT ngày 8/9/2006. C ơ quan ch d án ho c c p không ñ th m quy n ch ñưc th c hi n các l ưc duy t ho c các ÐTM s ơ b . 25
26. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Ðánh giá tác ñng môi tr ưng ñ y ñ ph i theo m t trình t quy ñ nh. Trình t này ph c t p, xin ñưc gi i thi u sau ñây: 26
27. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng D án - tìm hi u d án Quy ñnh không c n ÐTM Cn l ưc duy t Lưc duy t c a các tác ñng MT Cn có ñánh giá MT Tác ñng MT không ñáng k Ðánh giá tác ñng MT s ơ b Không c n ÐTM ñy ñ Cn chu n b cho ÐTM Chu n b cho ÐTM ñy ñ Lp nhóm nghiên c u ñánh giá Xác ñnh ph m vi ñánh giá (Scoping) Xác ñnh các n ơi c n liên h Xác ñnh các n ơi, th i gian n p báo cáo Xác ñnh ñ c ươ ng ñánh giá Ðánh giá tác ñng MT ñy ñ Xác ñnh các hành ñng quan tr ng c a d án ( Activities) Xác ñnh các bi n ñ i MT (Env.Changes) Xác ñnh các tác ñ ng ñ n MT (Indentifications) D báo các tác ñ ng ti m n (Forecast) Ðánh giá các tác ñng ñ n TNTN (Evaluation) Ð xu t bi n pháp (gi m thi u, x lý) (Mitigation measures) Ð xu t yêu c u quan tr c, theo dõi (Monitoring) Báo cáo và thông tin k t qu (Communication) S d ng k t qu ñánh giá tác ñ ng MT Hình 2.3. Trình t c a m t ÐTM ñy ñ Ngu n [5]-1994) Trong m t s tr ưng h p, ng ưi ta th c hi n m t cách ng n g n theo 4 b ưc chính là: • Xác ñnh các hành ñng quan tr ng c a d án • Xác ñnh các bi n ñ i môi tr ưng do các hành ñng ñưa ñn. • Xác ñnh các tác ñ ng ñ n TNTN và ch t l ưng s ng con ng ưi • D báo di n bi n c a các tác ñ ng Ðánh giá tác ñng môi tr ưng m t cách chi ti t nh ưng ñưc trình bày ng n g n theo 4 b ưc ñưc gi i thi u d ưi ñây nh m giúp cho ng ưi ch ưa có ñiu ki n ñi sâu có th hi u, ti p thu và b ưc ñ u th c hi n m t ÐTM. 27
28. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Cn ph i hi u r ng: • Ðây là m t ki u th c hi n ÐTM chi ti t (không ph i là ÐTM s ơ b ) • 4 B ưc ñưc ch n trong cách làm này là nh ng b ưc quan tr ng nh t trong c quá trình. Sau này khi ñi sâu h ơn, chúng ta s ti n hành phân tích k t ng b ưc và b sung, chia c t các b ưc ra tu ỳ thu c vào yêu c u c a ÐTM và tính ph c t p nhi u hay ít c a d án ñang xem xét. • Chú ý: c n phân bi t ðTMCv i ðTM và KTMT nh ư s ơ ñ d ưi ñây. §TMC §TM KiÓm to¸n m«i tr ưêng (KTMT) ChiÕn l ưîc, Quy hoach, Dù ¸n ChÝnh s¸ch KÕ ho¹ch ®Çu t
    Ho¹t ®éng thùc tÕ X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña §TM trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn ë ViÖt Nam hiÖn nay theo kinh nghiÖm cña ThÕ giíi 4. Ðánh giá tác ñng môi tr ưng chi ti t (theo ki u rút g n) Gm nh ng n i dung sau: Ð ñánh giá ñưc tác ñ ng c a m t ho t ñ ng phát tri n, ví d c a m t d án phát tri n, tr ưc h t c n xác ñ nh (identification) các tác ñ ng mà vi c th c hi n d án có th xy ra. Vi c xác ñ nh này th ưng ñi theo m t quá trình phân tích logic, xu t phát t m c tiêu n i dung c a d án phát tri n, các ho t ñ ng c th s di n ra trong quá trình th c hi n d án, ti n ñ n xác ñ nh các tác ñ ng c a d án t i môi tr ưng. Quá trình này có th di n ra theo trình t nh ư sau: Bưc 1 Xác ñnh các hành ñng quan tr ng c a d án Xem xét n i dung c a lu n ch ng kinh t k thu t (còn g i là báo cáo nghiên c u kh thi/Feasibility Study) t ñó xác ñ nh các ho t ñ ng quan tr ng nh t s x y ra trong quá trình th c hi n d án. Ví d d án m t công trình th y ñin s có các ho t ñ ng quan tr ng nh ư: xây d ng ñưng dây cao th t i ñin, xây dng công tr ưng thi công, di dân vùng h t i các khu ñnh c ư m i M t d án nhà máy s n xu t xi m ăng s có các ho t ñ ng l n nh ư: l p công tr ưng khai thác ñá vôi, l p công tr ưng khai thác ñ t sét, v n chuy n nguyên li u, v n chuy n nhiên li u t i nhà máy, xây d ng nhà máy, xây d ng khu làm vi c, khu nhà c a công nhân Bưc 2 : Xác ñnh các bi n ñ i môi tr ưng do các hành ñng Mi hành ñng nói trên ñu gây ra nh ng bi n ñ i môi tr ưng v t lý, sinh h c, xã hi t i ñ a bàn hành ñng. C n xem xét ñ xác ñnh nh ng bi n ñ i quan tr ng nh t. Ví d hành ñng xây d ng ñ p ch n n ưc trong d án th y ñin s t o nên m t s bi n ñ i nh ư: hình thành h ch a v i m c n ưc dao ñ ng trong ph m vi l n theo ch ươ ng trình ñiu ti t n ưc trên khu v c th ưng l ưu ñp, hình thành ch ñ th y v ăn m i t i khu vc h l ưu ñp. Các bi n ñ i l n này, có th g i là bi n ñ i b c m t, các bi n ñ i này s gây nên bi n ñ i b c hai. Ví d s hình thành h có ñiu ti t s t o nên vùng bán ng p, v i ch ñ th y v ăn ñ c bi t. 28
29. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Bưc 3: Xác ñnh các tác ñ ng t i tài nguyên thiên nhiên và ch t l ưng môi tr ưng s ng c a con ng ưi. Các bi n ñ i môi tr ưng nói trên s có tác ñ ng (Impact) t i tài nguyên thiên nhiên, các h sinh thái, s c kho và các ñiu ki n s ng khác c a con ng ưi. M c tiêu c a ñánh giá tác ñng môi tr ưng là xác ñnh m t cách ñúng ñ n, ñ nh tính và ñnh l ưng các tác ñ ng nói trên, d báo di n bi n c a các tác ñ ng trong t ươ ng lai. Ví d bi n ñ i môi tr ưng l n là vi c hình thành h ch a t i th ưng l ưu ñp s gây nên nh ng tác ñng nh ư sau ñi v i tài nguyên: m t ñ t nông nghi p vùng th p, m t r ng ti các vùng ng p, làm cho khoáng s n b ng p khó khai thác h ơn, t n t i ña d ng sinh h c, tài nguyên v ăn hoá, t o nên nh ng ñiu ki n m i v tài nguyên n ưc, t o nên tài nguyên du lch Bi n ñ i nói trên c ũng có nh ng tác ñ ng ñ i ví ch t l ưng môi tr ưng s ng c a con ng ưi nh ư: thay ñi ñ a bàn sinh s ng c a dân di chuy n t vùng b ng p, thay ñ i ch ñ nhi t m, vì khí h u, ngu n c p n ưc cho sinh ho t và s n xu t, ph ươ ng th c s n xu t t o ngu n d ch b nh lan truy n theo n ưc. Các hành ñng c p 2, ví d di dân, t o l p ñ a bàn sinh s ng và s n xu t m i t i vùng ven h , s có kh n ăng gây nên phá r ng làm n ươ ng r y t i vùng cao, ñt d c, t o nên xói mòn vùng ven h , gia t c b i l ng, gi m hi u qu , rút ng n th i gian phát huy tác dng c a h . Mt d án phát tri n th ưng ñưc th c hi n qua r t nhi u hành ñng c th , m i hành ñng gây nên bi n ñ i môi tr ưng khác nhau, nh ng bi n ñ i này là t o ra nh ng tác ñng gây nên nh ng tác ñ ng môi tr ưng khác nhau. Tác ñ ng chung c a d án ñ i v i tài nguyên và môi tr ưng t i ñ a ñim th c hi n d án là s t ng h p c a hàng lo t tác ñ ng tươ ng tác ch t ch v i nhau. Bưc 4: D báo di n bi n c a các tác ñ ng môi tr ưng D án phát tri n th ưng xuyên ho t ñ ng trong m t th i gian, trong quá trình ñó các tác ñng môi tr ưng s di n bi n. Vì v y, ti p theo b ưc xác ñ nh các tác ñ ng và trên cơ s c a vi c xác ñ nh ñó c n d báo di n bi n c a các tác ñ ng môi tr ưng. Vi c d áo cn ti n hành trong phm vi không gian và th i gian ñã ñnh tr ưc. D li u ñ d báo là các d li u ñã dùng trong xác ñnh tác ñ ng, có th tham kh o thêm d báo c a các ngành liên quan và s li u kinh nghi m c a các d án t ươ ng t ñã th c hi n tr ưc ñ y. Ph ươ ng pháp có th s d ng là các ph ươ ng pháp mô hình (mô hình toán, v t lý), ph ươ ng pháp chuyên gia, ph ươ ng pháp so sánh. Trong trình bày k t qu d báo c n nói rõ ñ tin c y c a s li u tính toán, s li u th ng kê ho c ñ tin c y c a phép so sánh. Cu i cùng là vi c l p m t báo cáo ñánh giá tác ñng môi tr ưng ñ trình duy t, th m ñ nh và c ơ quan qu n lý s ra quy t ñ nh công nh n. Trong báo cáo ÐTM ph i nêu ra ñưc các k t lu n, ki n ngh v i các n i dung h t s c ng n g n, rõ ràng. Có nh ư v y, ng ưi qu n lý (c ơ quan qu n lý) mi có th ñánh giá nhanh và chính xác. Quy ñnh c a m t s báo cáo ÐTM s ñưc gi i thi n ñ y ñ sau. 5. Ðánh giá tác ñng môi tr ưng chi ti t (theo ki u ñ y ñ ) 5.1. Công tác chu n b : Sau khi có l ưc duy t và ñánh giá tác ñng môi tr ưng s ơ b xét th y c n ph i th c hi n ÐTM chi ti t, ta th c hi n các công tác chu n b . Công tác chu n b g m các vi c sau ñây (chi ti t hoá c a m c 3 -3 ch ươ ng 1). • Thành l p nhóm chuyên gia (hay quy t ñ nh nhóm chuyên gia) ñ th c hi n vi c ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng ñ y ñ. Trong nhóm ph i ñ m b o ñ chuyên gia v ÐTM, chuyên gia v các l ĩnh v c khoa h c - kinh t mà n i dung ca d án ñ c p ñ n. Nhóm chuyên gia này ph i ñ c l p và ñ quy n l c ñ c lp v i nhóm xây d ng d án (ho c ch d án n u d án ñang ñưc th c hi n). 29
30. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng • Xác ñnh ph m vi c n th c hi n ÐTM (c v không gian, th i gian và m c ñ sâu (nông) mà d án c n ñưc ÐTM. ñây c n d a vào quy mô mà khung d án ñã ñư a ra v ho t ñ ng tr ưc m t và lâu dài. Nhóm ñánh giá c n ñi vào nh ng v n ñ tr ng ñim, quan tr ng v các m t khoa h c, công ngh , tài nguyên thiên nhiên, ña d ng sinh h c. Nh ng v n ñ ñưa ra ph i d a trên lu n c khoa h c mà c ơ quan qu n lý Nhà n ưc ch p nh n ñưc. Khi xác ñ nh v n ñ này, các chuyên gia c a nhóm ÐTM l i ph i c ăn c trên yêu c u ñã ñt ra v th i h n th c hi n ÐTM, v ñiu ki n tài chính cho phép. Trong m t s tr ưng h p ñ c bi t, n u phát hi n các ñim riêng c n ñi sâu mà l ưc duy t và ÐTM s ơ b ch ưa xem xét nh ưng có th gây ra nh ng tác ñ ng m nh ñ n môi tr ưng, c n có ki n ngh b sung. • Tìm ngu n kinh phí (có th là kinh phí d án ñ c l p t qu c gia, có th t ngu n tài tr và có th t t l % c a d án phát tri n kinh t - xã h i). • Xác ñnh c ơ quan ki m tra th c hi n d án ñ th m quy n và th m ñ nh báo cáo ñánh giá tác ñng môi tr ưng ñ có liên h , h ưng d n trong quá trình nhóm chuyên gia th c hi n ÐTM. • Xây d ng ñ c ươ ng cho ñánh giá tác ñng môi tr ưng ñ y ñ . Ð c ươ ng ph i có n i dung sau: (m u ñ c ươ ng chi ti t trình bày ch ươ ng 4) 1. Gi i thi u v ÐTM • Mc tiêu các ñiu khon tham kh o • Trách nhi m biên so n, báo cáo ÐTM 2. Các tài li u h ưng d n ÐTM chung 3. Các thông tin c ơ b n c a d án • Các nghiên c u chính c a báo cáo chuyên ngành • Các nhân dân và báo cáo chung 4. Các h ưng d n ÐTM chuyên ngành • Các nh h ưng c a môi tr ưng • Các gi i pháp hi u ch nh, s a ch a, thay th 5. Nh ng d ki n v quan tr c (monitoring) MT. 6. D ki n v k ho ch ho t ñ ng c a nhóm ÐTM. • Các nhi m v ph i làm • K ho ch và ch ươ ng trình làm vi c • K ho ch h i th o, trao ñ i chuyên gia • K ho ch xây d ng báo cáo, in tài li u, công b k t qu • Th i gian bi u 7. Ngân sách (vi n tr , tài tr ) 8. Các yêu c u khác, ph l c h ưng d n. 5.2. Xác ñnh các hành ñng quan tr ng c a d án Mt d án th ưng có các hành ñng quan tr ng c n xác ñ nh rõ t giai ñon ti n hành xây d ng và giai ñon d án ñi vào ho t ñ ng. Trong m t s tr ưng h p khác, chúng ta ch xác ñnh ñưc các hành ñng mà d án ñã ñi vào ho t ñ ng vì quá trình th c hi n ÐTM ch m h ơn. Các hành ñng c a d án (hay c a ho t ñ ng kinh t - xã h i) chính là các “ngu n gây tác ñng” ñn môi tr ưng sinh thái và ngu n tài nguyên thiên nhiên. Có th nêu ra các ngu n tác ñ ng chung nh t là: • San l p m t b ng; ñào ñt, phá núi, l p ao h (n mìn) 30
31. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng • Tháo n ưc làm khô m t ñ t, l y n ưc vào h ch a • Ng ăn sông, ñi dòng ch y • Xây d ng ñưng giao thông và c ơ s h t ng • Vn chuy n thi t b v t t ư • Lp ñ t thi t b , v n hành th • Di dân, thành l p khu ñ nh canh ñ nh c ư m i, xây d ng ñô th • Chuy n m c ñích s d ng ñ t • Di chuy n tài s n • Khai thác quá m c ngu n tài nguyên thiên nhiên ( ñc bi t quan tr ng là n ưc ng m, nhiên li u hoá th ch, khu b o t n qu c gia, khu v c ñ t ng p n ưc, r ng) • Vn chuy n hàng hoá (nh p, xu t) • Tiêu th nguyên li u, s n ph m và x lý ch t th i • S d ng không h p lý và d ư th a các ch t hoá h c (bón phân hoá hc, thu c BVTV, thu c di t c , ch t th i và th c ăn th a c a ch ăn nuôi, th c ăn th a và kháng sinh trong nuôi tr ng th y s n) • Các ch t th i khí (SO 2, CO 2, NO 2 ) c a giao thông, khí dò r khi v n hành các thi t b l nh, b c x α, β, γ c a các tr m y t , lò cao máy phát ñin, tr m ñin, qu c phòng. 5.3. Xác ñnh các tác ñ ng c a các hành ñng ñ n môi tr ưng Ðây là b ưc quan tr ng nh t ñòi h i trình ñ ñ y ñ , t ng h p c a các chuyên gia trong nhóm công tác ÐTM. M i hành ñng c a d án ñ u tác ñ ng ñ n môi tr ưng và tùy theo m c ñ s làm thay ñi tính ch t c a môi tr ưng v v t lý, hoá h c, sinh h c, xã h i và kinh t v ăn hoá trên ña bàn. Ví d 1: Làm c n n ưc m t ph n di n tích khu v c ñ t ng p n ưc s thay ñ i h sinh thái, thay ñi ho c suy gi m ngu n gen sinh v t. N ưc c n, m t áp l c b m t s làm khí metan (CH 4) b c m nh d n ñ n nguy c ơ cháy r ng. M t n ưc m t ñi làm m t ngu n d tr nưc b sung vào túi n ưc ng m v.v Nh ư v y, thay ñ i v n ưc d n ñ n CH 4 b c lên mnh, h th c v t thay ñ i là nhng “thay ñi b c 1”. K ti p các thay ñ i ñó là m c nưc ng m gi m, tính ch t n ưc ng m thay ñ i theo, ñó là các “thay ñi b c 2”. Ví d 2: Ho t ñ ng c a nhà máy Gi y th ưng gây ra m t s thay ñ i b c 1 là: mùi hôi khó ch u (mercaptan) - ch t l ưng không khí bi n ñ i. Kh i l ưng ch t th i l ng r t l n ch a b t gi y, lignin, ki m d ư th a làm ch t l ưng n ưc m t thay ñ i. Khai thác cây nguyên li u làm ch t l ưng r ng thay ñ i, ñ che ph th c v t gi m xu ng. Tt c các bi n ñ i b c 1 v không khí, n ưc m t, ñ che ph c a th c v t s d n ñ n các thay ñi b c 2 là: s c kho c ng ñ ng gi m do không khí, ñ t ru ng b thái hoá do Lignin và ki m d ư, gia súc b b nh, cá ch t ho c nhi m ñ c, ñ t b r a trôi m nh h ơn vì ñ che ph gi m. Nhìn chung ñ xác ñ nh ñưc tác ñng c a các hành ñng t m t d án ñ n môi tr ưng c n ph i chú ý: • Xác ñnh ñ , ñúng hành ñng c a d án • Hi u bi t t t ñ xác ñ nh bi n ñ i b c 1 cho t ng d án c th • Xác ñnh bi n ñ i b c 2 d a vào m c ñ , ph m vi c a các bi n ñ i b c 1. • Ph i xem xét toàn di n c bi n ñ i môi tr ưng t nhiên ñng th i bi n ñ i v kinh t - v ăn hoá - xã h i nh m b o t n v ăn hoá. M i công vi c th c ch t là nh m xoay quanh phát tri n. Vì v y c n luôn luôn so sánh, ñ i chi u ñ có s hoà h p gi a phát tri n v i kh n ăng ch u ñ ng t n th ươ ng c a môi tr ưng. 31
32. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng 5.4. Xác ñnh các tác ñ ng ñ n ngu n tài nguyên và ch t l ưng cu c s ng Ð làm rõ v n ñ , ta c n xác ñ nh l a ch n các hành ñng c a d án có kh n ăng d n ñn nh h ưng cho ngu n tài nguyên thiên nhiên (và ngay c ngu n tài nguyên v ăn hoá), ngu n tài nguyên ñó bao g m: khí t ưng, ch ñ thu v ăn, tính ch t ñ t, n ưc m t, n ưc ng m và tính ch t c a chúng. Các ngu n tài nguyên r ng, sinh v t, tài nguyên cá, tài nguyên khoáng s n, tài nguyên bi n v.v C n ph i th y rõ, phát hi n ñưc các tác ñ ng bc 1 và c tác ñ ng b c 2 (có khi x y ra r t ch m) ñ b o ñ m phát tri n b n v ng. Ch t l ưng cu c s ng, v c ơ b n là ch t l ưng cu c s ng c a con ng ưi không ch v mt v t ch t mà ph i ñ y ñ , toàn di n c v v ăn hoá, khoa h c, dân trí, truy n th ng trong phát tri n b n v ng. M t l n n a nh c l i: m c tiêu c a chúng ta là phát tri n song nguyên tc là ph i b n v ng. Có th minh ho quá trình nh ư sau: 32
33. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Mc tiêu: Phát tri n kinh t - xã h i phtin Thông D án phát tri n, ho t ñng phát tri n Hành ñng ñ th c hi n d án phát tri n nh i Các bi n ñi MT do hành ñng phát tri n gây ra u To ra tác ñng làm bi n ñ i ngu n TNMT chi i ð Cn các ñáp ng: bi n pháp phòng tránh và gi m thi u Hình 2.4: Phân tích ñ xác ñ nh các tác ñ ng MT c a d án phát tri n (Ngu n. R. Carpenter - 1993) Sau khi xác ñnh các tác ñ ng nh h ưng ñ n ngu n TNTN và ch t l ưng cu c s ng ca con ng ưi, c n thi t ph i xác ñ nh rõ ngu n g c tác ñ ng ñó. Ti p theo ñ ñánh giá mc ñ tác ñ ng, ta ph i s d ng các ph ươ ng pháp phân tích và x p h ng (s trình bày ch ươ ng 3). 5.5. D báo di n bi n c a các tác ñ ng Ðây là quá trình d ñoán theo th i gian (5 n ăm, 10 n ăm, 20 n ăm) theo không gian (tác ñng có b m r ng ph m vi ñ a gi i không) và theo c ưng ñ (tác ñ ng di n bi n theo chi u h ưng t ăng hay gi m). Quá trình d báo di n bi n c a tác ñ ng ñ n MT và tài nguyên có th th c hi n ñưc b ng ph ươ ng pháp c ơ b n là ph ươ ng pháp chuyên gia d a trên các k t qu monitoring MT ñ ñánh giá. Công c ñ th c hi n th ưng là ph ươ ng pháp mô hình hóa, ph ươ ng pháp Ma tr n ,k thu t b n ñ ho c k thu t GIS. Trong quá trình ñánh giá tác ñng MT, d báo di n bi n c a các tác ñ ng t i MT, chúng ta c n xác ñ nh rõ các tác ñng, m c ñ và m c ñ quan tr ng c a lo i tác ñ ng ñ n MT t nhiên, ñn tài nguyên môi tr ưng và ñn ch t l ưng MT s ng. Ð làm t t vi c này cn ph i d a vào lu t, Ngh ñ nh, quy ñ nh, công ưc qu c t , tho thu n qu c t , các lo i tiêu chu n, qui ñ nh ñ c bi t (khu b o t n qu c gia, khu d tr sinh quy n, khu v c nh y cm c a MT t nhiên c ũng nh ư kinh t - xã h i, v.v ).Cu i cùng ph i xác ñ nh ñưc s phù hp và tho thu n t t c a c ng ñ ng. 5.6. Xác ñnh các bi n pháp gi m thi u và qu n lý tác ñ ng. Mc tiêu c a bi n pháp gi m thi u tác ñ ng là: • Tránh cho MT ch u nhi u tác ñ ng nh ưng d án v n ph i có hi u qu . • Xác l p s phù h p gi a tác ñ ng và m c ñ ch u ñ ng c a MT • Làm cho chi phí kh c ph c m c ñ mà c ng ñ ng, ch d án có th ch p nh n ñưc so v i l i nhu n. Ð làm t t vi c ñó, ph i có các thông tin ñ y ñ sau ñây: 33
34. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng + K t qu nghiên c u t ươ ng ñng v ph ươ ng th c, công ngh , qu n lý có th gi m thi u tác ñ ng (v n ñ này có th tham kh o các d án t ươ ng t v i các công ngh phát tri n h ơn còn các ch t th i có th s d ng các tuy n t p, s tay h ưng d n[6] + Ti p nh n các t ư li u, tài li u, kinh nghi m t nhi u c ơ s khác. + Các ngu n thông tin khác t c ng ñ ng. Trên c ơ s ñó ti n ñ n vi c l a ch n m t s h ưng c ơ b n ñ gi m thi u, x lý và kh c ph c các tác ñ ng ñó ñ n MT và TNTN. + Ch n ph ươ ng th c m i, công ngh m i ñ thay th . + Thay ñi m t s chi ti t trong quy ho ch, thi t k . + Thay ñi v trí, ph m vi, qui mô d án. + B xung các chi ti t c a d án. + T ăng c ưng công tác qu n lý và ph ươ ng th c phù h p. Cn làm t t các vi c trên ñây kèm theo ph ươ ng ti n ñ th c hin, có nh ư v y thì các ph ươ ng án gi m thi u và kh c ph c m i có th kh thi. 5.7. Ð xu t các n i dung và yêu c u monitoring môi tr ưng Mc dù d án ÐTM ñã th c hi n xong trong th c t , nh ưng các d báo, các phép ño ñc, các ph ươ ng pháp so sánh và ñánh giá không bao gi không g p các sai s . M t khác môi tr ưng t nhiên, kinh t - xã h i luôn luôn có bi n ñ ng do ch u nh h ưng t nhi u tác nhân bên trong c ũng nh ư bên ngoài. Vì nguyên nhân ñó, ñ ñ m b o cho nhi m v ki m soát MT ngày càng t t, c n thi t ph i có m t k ho ch monitoring ti p t c. Nhi m v c a Moniring là phát hi n các sai sót mà ÐTM g p ph i do nguyên nhân bên trong và bên ngoài. Yêu c u c a Monitoring là: • Xác ñnh ñ a ñim, v trí ñ th c hi n Monitoring. • Xác ñnh các ph ươ ng pháp, công c th c hi n theo tiêu trí ñnh tr ưc. • Xác ñnh th i gian monitoring và các b ưc monitoring. • So sánh, ñi chi u k t qu monitoring v i ÐTM ñã làm. Cu i cùng là s d ng các k t qu c a ÐTM ñ ñiu ch nh, ñ giúp cho d án ñưc th c hi n ñ y ñ v i k t qu t t nh t. 6. L p báo cáo ÐTM và thông báo k t qu . Mt ÐTM ch có giá tr và phát huy ñưc tác d ng n u thông báo ñ n c ơ quan có th m quy n k p th i và ñy ñ . Nh ng thông tin này ñưc g i ñi trong m t khung quy ñ nh ca " báo cáo ÐTM". Tu ỳ theo quy ñ nh, báo cáo ÐTM ñưc g i v các s tài nguyên Môi tr ưng, c c BVMT, v th m ñ nh và ñánh giá tác ñng MT. Các c ơ quan này s t ch c th m ñ nh (không trình bày ñây) và ra quy t ñ nh. Trình t m t báo cáo ÐTM g m có các ph n sau ñây theo nguyên t c chung trên th gi i là: M ñ u. 6.1. M c ñích c a vi c l p báo cáo ÐTM - Tình hình môi tr ưng chung. - Khái quát tình hình môi tr ưng khu v c. - T m quan tr ng c a d án. - Tính ch t quy mô c a công trình. - V n ñ b o v môi tr ưng c a d án ñã ñt ra hay ch ưa. 6.2. Phm vi tri n khai nghiên c u, tình hình tài li u, s li u. - Xác ñnh vùng nh h ưng. 34
35. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng - Quy mô và m c ñ nghiên c u. - Xác ñnh nh ng thành ph n môi tr ưng c n nghiên c u. - L a ch n ph ươ ng pháp ÐTM. - Nhu c u v tài li u, s li u (n u là công trình ñang hot ñ ng, có th thêm). 6.3. Khái quát ho t ñ ng c a công trình - Khái quát quá trình ho t ñ ng. - Quy mô công trình - Công su t công trình - Nguyên v t li u, s n ph m. - Nh ng bi n pháp k thu t. Mô t d án: 6.4. Gi i thi u chung. - Lo i d án, công trình - C ơ quan ch qu n - Các bên liên doanh - Nhu c u phát tri n KT-XH - Các nhu c u khác 6.5. V trí công trình - V trí hành chính - Ranh gi i -V trí t ng th - S ơ ñ m t b ng - B c c toàn th công trình. 6.6. Nh ng n i dung ho t ñ ng c ơ b n c a d án: - Qui mô d án - M c ñ ho t ñ ng t i ña - Ph m vi nh h ưng c a d án. - N ăng l ưng s d ng. - Ngu n tài nguyên sinh v t. - Các lo i ch t th i. - V n ñ u t ư, th i gian ho t ñ ng. - Hi u qu kinh t - k t lu n. Mô t v hi n tr ng môi tr ưng 6.7. V ñiu ki n t nhiên, tài nguyên v t lý - V ñ a hình khu v c l p báo cáo ÐTM- Tài nguyên ñt. - Ði u ki n khí h u - Ch ñ th y v ăn. - V n ñ ñ a ch t, ñ a ch t công trình - Ð a ch n h c. 6.8. Tài nguyên sinh v t - Các loài cá - sinh h c, th y v ăn. 35
36. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng - Ð i s ng hoang dã- R ng và các lo i quý hi m. - Các khu b o v , b o t n, c nh quan hang ñ ng. 6.9. V phát tri n con ng ưi và c ơ s h t ng - Dân s và ñi s ng c ng ñ ng - Các chính sách và th ch . - Ngành ngh và xu th phát tri n - Giao thông, quy ho ch ñ t ñai - N ưc u ng, s d ng ñin - Phát tri n nông, lâm, ng ư nghi p - Phát tri n du l ch, th ươ ng m i - S c kho c ng ñ ng Ðánh giá tác ñng ñ n môi tr ưng c a d án Các ch tiêu ñ ñánh giá: 6.10. Các thành ph n môi tr ưng v t lý: - Khí quy n: Ðánh giá tác ñng ca d án ñ n ch t l ưng không khí, ñ n khí h u và th i ti t xung quanh. - Thu quy n: Tác ñ ng c a d án ñ n ngu n n ưc ( n ưc m ăt, ng m, phân b nưc, khu v c nh y c m v.v ) - Th ch quy n: Tác ñ ng c a d án ñ n tài nguyên ñt và các tài nguyên không tái to khác. 6.11. Các tài nguyên sinh v t, h sinh thái; - Các h sinh thái - Tài nguyên sinh v t c n - Tài nguyên sinh v t d ưi n ưc (thu sinh) 6.12. Ðánh giá tác ñng ñ n c ơ s h t ng. (Ð ưng xá, c u c ng, giao thông thu b , nhà c a, công trình phúc l i, m ng l ưi thu nông, thông tin liên l c, các c ơ s h t ng khác.v.v ) 6.13 . Tác ñng ñ n các c nh quan Di tích l ch s , hang ñ ng, kh o c , khu gi i trí. Khu d tr nhiên li u, v ưn r ng v.v 6.14. Ð n ch t l ưng cu c s ng và s c kho c ng ñ ng. - V ch t l ưng cu c s ng, thu nh p bình quân. - S c kho y t , phát tri n ngu n l c. - Phát tri n v ăn hoá, th thao, du l ch. 6.15. Ð n các ngành ngh : (Công nghi p, nông nghi p, lâm nghi p, ng ư nghi p, thu l i, th công nghi p, dch v th ươ ng m i, các ngành ngh khác 6.16. Ð n nh ng s c , d báo r i ro có th : D báo v nh ng s c có th x y ra, nh ng r i ro có th g p ph i, nh ng tai bi n môi tr ưng c a d án (v trí, quy mô, công ngh , thi t k thi công, quá trình s n xu t, các nguyên nhân khác ) 36
37. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng 6.17. Ðánh giá và d ñoán tác ñ ng ñ n các ngu n? tài nguyên không tái t o c a qu c gia (các ngu n l c) (Tài nguyên r ng, tài nguyên sinh v t, h sinh thái, các ngu n n ưc, các vùng nhiên li u, nguyên li u, di tích l ch s hang ñ ng, khu gi i trí, khu l ưu tr , t p quán s n xu t, v ăn hoá, kinh t - xã h i ) 6.18. Ðánh giá t n th t chung c a d án: - T ng h p các ch tiêu. - Phân tích l i, h i ( ñưc, m t). - Phân tích hi u qu c a d án. Kt lu n: - Ðánh giá chung v m c ñ tin c y c a d án v ñ u t ư th ươ ng m i. - C n ph i liên t c, nghiên c u thêm nh ng ph n nào có k t lu n tin c y h ơn. - D án c n ph i ñiu ch nh nh ng gì. Ph ươ ng án gi m thi u và gi i pháp thay th 1. Thay ñi ph ươ ng án. 2. Thay ñi v trí. 3. Thay ñi công ngh (ho c b sung) 4. Các gi i pháp k thu t. 5. Các gi i pháp t ch c. 6. Các c ơ h i ñ t ăng c ưng giá tr môi tr ưng. 7. Các gi i pháp v giá tr ngu n l c, t ăng c ưng l i ích c ng ñ ng 8. Ð xu t các ph ươ ng án thay th 9. Các gi i pháp, ki n ngh khác Phân tích chi phí - l i ích Bao g m : Tng toàn b ngu n thu c a d án Tng v n ñ u t ư + t ng giá tr th c c a t t c thi t h i. (Bao g m c vi c tính các chi phí c a các bi n pháp gi m thi u). Tng giá tr th c c a t t c các thi t h i bao g m: - Thi t h i v tài nguyên, các h sinh thái. - V c ơ s v t ch t h t ng. - Kinh t - v ăn hoá - l ch s . Các yêu c u c n thi t v th ch và ch ươ ng trình giám sát môi tr ưng 1. Các quy ñnh, quy ph m, tiêu chu n môi tr ưng c a Nhà n ưc, ñ a ph ươ ng - Quy mô ki m soát (m ng l ưi monitoring) - Ch t l ưng giám sát môi tr ưng (QA/QC). - Yêu c u thi t b , d ng c . - Yêu c u v nhân l c, k thu t. 2. K ho ch v yêu c u và ch t l ưng báo cáo 37
38. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng - Báo cáo theo ñnh k ỳ chung. - Báo cáo riêng ñc bi t. - Yêu c u v s li u. - K ho ch, chươ ng trình quan tr c, ki m soát ch t l ưng môi tr ưng. - Ðáp ng s li u cho c ơ quan qu n lý môi tr ưng qu c gia. Cng ñ ng liên quan 1. Quy n h n và trách nhi m c a c ng ñ ng - Ti n hành các cu c trao ñ i , l y ý ki n c a nhân dân - C a các t ch c xã h i - C a chính quy n ñ a ph ươ ng v vi c hình thành d án và các v n ñ môi tr ưng mà công trình gây ra. 2. Ði u tra xã h i h c - Ph m vi ñiu tra. - ý ki n c a c ng ñ ng v vi c tuân th các quy ñ nh và lu t l Nhà n ưc. - Di n ñàn c a các ph ươ ng ti n thông tin ñi chúng v v n ñ môi tr ưng trong khu vc s có d án. - T ng h p và ñánh giá m i quan tâm c a c ng ñ ng. Kt lu n và ki n ngh 1. Các k t lu n: - K t qu nghiên c u l p báo cáo ÐTM. - Các ho t ñ ng l i và h i tr ưc m t, lâu dài. - Các kh n ăng gi m thi u nh ng nh h ưng xu t. - Ðánh giá v vi c ñ n bù thi t h i ñ i v i giá tr môi tr ưng khu v c ( ñ c bi t ñ i v i tài nguyên không tái t o). - B i th ưng v i nhân dân. - Hi u qu vi c s d ng tài nguyên qu c gia - Hi u qu kinh t ,xã h i - Các ch ươ ng trình giám sát và kh o sát ti p theo 2. Các ki n ngh : - Các ki n ngh ñ i v i các c ơ quan ra quy t ñ nh, các nhà làm chính sách - Ki n ngh trong vi c b o v môi tr ưng khu v c Sau khi l p báo cáo ÐTM chi ti t ph i có b n tóm t t báo cáo ÐTM trình t theo các mc tiêu nêu trên (xem m c 6 - t 6.1 ñ n 6.18 trên) Ð có m t báo cáo t t v ÐTM, nhóm ñánh giá tác ñng môi tr ưng c n nh t ñ nh ph i th c hi n ñ y ñ các b ưc quy ñ nh. Tuy nhiên, trong quá trình th c hi n ñánh giá ÐTM và xây d ng báo cáo ph i luôn luôn bám sát th c ti n d án ñ t p th chuyên gia quy t ñ nh “dng l i m c ñ nào”? ho c “ti p t c th c hi n ñ y ñ ”. M t khác, nhóm th c hi n ÐTM luôn ph i ñưa ra quy t ñ nh ñúng, có l i nh t khi s d ng ph ươ ng pháp ch y u ñ ti n hành th c hi n ÐTM ñó (có th ph ươ ng pháp ma tr n, ma tr n ñ nh l ưng, mô hình hoá, ch ng ghép b n ñ , phân tích chi phí - l i ích (xem ch ươ ng III). Cu i cùng trong báo cáo ÐTM, ngoài các y u t môi tr ưng t nhiên, chúng ta luôn ph i l ưu ý ñn môi tr ưng kinh t - xã h i b i vì ñó là m c tiêu phát tri n. 38
39. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Hi n nay, m t khung báo cáo ðTM ñưc quy ñ nh t i Vi t Nam theo B Tài Nguyên và Môi Tr ưng ( Xem ph l c 12 ) 7. Các câu h i bài t p ch ươ ng II 1. Th nào là m t l ưc duy t 2. Hãy th c hi n m t l ưc duy t cho d án s d ng 200 ha ñ t tr ng ñ i núi tr c ñ phát tri n kinh t nông - lâm k t h p. 3. Th nào là m t ÐTM s ơ b 4. Ð có m t ÐTM s ơ b c n xác ñ nh các hành ñng c a d án nh ư th nào? Hãy xác ñnh các hành ñng quan tr ng c a d án QHSD ñ t cho 200 ha vào m c ñích nuôi th y s n t ñ t chuyên canh lúa - màu. 5. Trong m t ÐTM ñy ñ có b ưc d báo các tác ñ ng môi tr ưng ti m n. Anh (ch ) hi u th nào là y u t tác ñ ng ti m n ñó. 6. Y u t tác ñ ng ti m n và tác ñng b c 1, tác ñ ng b c 2 khác nhau và gi ng nhau ch nào? 7. Vai trò c a quan tr c theo dõi môi tr ưng (monitoring) trong m t ÐTM là gì? 8. Vai trò c a c ng ñ ng trong m t ÐTM? 9. Vai trò c a công tác qu n lý ch t l ưng và ki m tra ch t l ưng trong m t ÐTM nh ư th nào? 10. Th nào là nhi m v th m ñnh và phê duy t ÐTM? C p có th th c hi n th m ñnh phê duy t m t ÐTM có ph thu c vào d án không? 11. Ch d án có ñưc th c hi n m t ÐTM không? 12. Anh ch có th d báo các y u t môi tr ưng b tác ñ ng ñ n n ưc h Tây n u s dng nó vào nuôi thu s n và vào du l ch sinh thái? 39
40. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Ch ươ ng III CÁC PH ƯƠ NG PHÁP DÙNG TRONG ðÁNH GIÁ TÁC ðNG MÔI TR ƯNG Mc tiêu c a ch ươ ng III là trang b các ph ươ ng pháp (công c ) ñ ti n hành th c hi n ñánh giá tác ñng ÐTM. Các ph ươ ng pháp này ñã ñưc th nghi m và t ng k t, dù sao vi c th c hi n nó c ũng ph thu c vào trình ñ c a ñ i ng ũ chuyên gia. Do ñó các b ưc th c hi n là r t quan tr ng, nó có nhi m v ñ m b o ch t l ưng, ki m tra ch t l ưng cho ÐTM (t c là có m t QA/QC) ñ y ñ . Sinh viên c n hi u, nm ñưc ph ươ ng pháp danh m c ñiu ki n môi tr ưng, ph ươ ng pháp ma tr n môi tr ưng và ph ươ ng pháp phân tích chi phí - l i ích m r ng. Ba ph ươ ng pháp này thông d ng, có hi u qu và th ưng b khuy t cho nhau r t t t. Ð ti n hành th c hi n m t ÐTM, ng ưi ta th ưng s d ng 7 ph ươ ng pháp bao g m:
    Ph ươ ng pháp li t kê s li u v thông s môi tr ưng.
    Ph ươ ng pháp danh m c các ñiu ki n môi tr ưng
    Ph ươ ng pháp ma tr n môi tr ưng
    Ph ươ ng pháp ch ng ghép b n ñ môi tr ưng
    Ph ươ ng pháp s ơ ñ m ng l ưi
    Ph ươ ng pháp mô hình
    Ph ươ ng pháp phân tích chi phí - l i ích m r ng. Trong 7 ph ươ ng pháp trên, xin gi i thi u 4 ph ươ ng pháp th ưng ñưc s d ng nh t (ñã ñưc th nghi m nhi u Vi t Nam) ñó là: + Ph ươ ng pháp danh m c các ñiu ki n môi tr ưng có l ưng hoá + Ph ươ ng pháp ma tr n môi tr ưng + Ph ươ ng pháp ch ng ghép b n ñ + Ph ươ ng pháp phân tích chi phí - l i ích m r ng 1. Ph ươ ng pháp danh m c các ñiu ki n môi tr ưng Ðây là ph ươ ng pháp ñưc s d ng khá r ng rãi nó có vai trò r t l n ñ làm rõ các tác ñng x y ra. Ph ươ ng pháp danh m c th ưng d a trên c ơ s : các danh m c ñ c tr ưng và các danh m c ñưc phân chia theo m c ñ ph c t p. Nguyên t c th c hi n là: li t kê m t danh m c t t c m i y u t môi tr ưng liên quan ñn ho t ñ ng phát tri n ( ñ n d án) c n ñánh giá. G i danh m c ñ n các chuyên gia ho c t ch c l y ý ki n ñánh giá. Có nhi u lo i danh m c (danh m c ñơn gi n, danh m c mô t , danh m c câu h i, danh m c có ghi m c ñ tác ñ ng, danh m c có ghi tr ng s ) 1.1. Ph ươ ng pháp danh m c các câu h i. Ph ươ ng pháp này ñưc s d ng b ng cách xây d ng câu h i, phi u tr l i s nh n ñưc t chuyên gia và c c ng ñ ng. T ñó t ng hp, ñánh giá. Ví d : trích d n danh m c ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng c a công trình t ưi n ưc cho sn xu t nông nghi p (theo Ngân hàng Phát tri n châu Á -1987) 40
41. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Bng 3.1. ÐTM c a công trình n ưc cho nông nghi p Ðánh giá m c ñ Tác ñng c a d án Tn h i t i Bi n pháp b o v tác ñng (do v trí công trình) TNMT TNMT ÐK Kh.ÐK 1. M t r ng Mt tài nguyên Chú ý khi thi t k * 2. Ng ăn c n ñi l i c a Ðo l n ñ i s ng Chú ý khi thi t k * ng ưi, ñ ng v t ng ưi dân, ñ ng v t 3. Xung ñt quy n l i Chú ý khi thi t k Bt bình ñng xã h i * v ngu n n ưc và qu n lý ÐK: Ðáng k KÐK: không ñáng k 1.2. Ph ươ ng pháp danh m c có ghi tr ng s Ph ươ ng pháp này h ơn ph ươ ng pháp l p b ng danh m c ñơn gi n khác là: trong danh mc tác ñ ng có m c ñ tác ñ ng nh ư ph ươ ng pháp tr ưc, ngoài ra còn có thêm tr ng s (hay m c ñ quan tr ng c a t ng y u t môi tr ưng ch u tác ñ ng vào). ñây, ta ti n hành cho ñim v cht l ưng và m c ñ quan tr ng c a các y u t . Ti p theo có th t ng h p mi y u t l i thành ch s ñ ñánh giá tác ñ ng m m Ch s (hay ñơn v ñánh giá) E = ∑(Vi 1) * Wi − ∑(Vi 2) *Wi i=1 i=1 ñây E là tác ñng môi tr ưng (V i)1: Giá tr ch t l ưng thông s môi tr ưng th i khi có d án (V i)2: Giá tr ch t l ưng thông s môi tr ưng th i khi ch ưa có d án Wi: Tr ng s - mc ñ quan tr ng (giá tr t ươ ng ñi) c a y u t i m: t ng các thông s môi tr ưng ñưc xem xét. Ví d : ñánh giá chi ti t ch tiêu ch t l ưng n ưc h cha (theo 5 ph ươ ng án) Bng 3.2. ÐTM c a công trình h ch a n ưc cho nông nghi p (5 ph ươ ng án) Thông s môi tr ưng Ph ươ ng án x lý lòng h ch a n ưc khi thi công PA 1 PA 2 PA 3 PA 4 PA 5 1. pH 5 2 3 4 1 2. T ng Fe Mg 5 2 3 4 1 3. Ð c ng t ng c ng 2 5 3 4 1 PA 1 PA 5 là 5 ph ươ ng án x lý lòng h khi thi công Kt lu n: Ph ươ ng án 1 ch u tác ñ ng l n nh t, ph ươ ng án 5 ch u ít nh t. 2. Ph ươ ng pháp ma tr n môi tr ưng Ðây là ph ươ ng pháp ph i h p li t kê các hành ñng c a ho t ñ ng phát tri n (hay hành ñng c a d án) và li t kê các y u t môi tr ưng (ch tiêu môi tr ưng) có th b tác ñng và ñư a vào m t ma tr n. Ti n hành ñánh giá. Ng ưi ta s d ng hai lo i: 2.1. Ph ươ ng pháp ma tr n ñơn gi n ( ñnh tính và bán ñnh l ưng) 41
42. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Trong ma tr n này c t ñ ng là các hành ñng (ho t ñ ng) c a d án, hàng ngang là các y u t môi tr ưng. Trong ma tr n, tu ỳ theo m c ñ có th làm ñưc ng ưi ta s d ng du (+) ñ bi u th hành ñng có tác ñ ng ñ n y u t môi tr ưng ( ñôi khi rõ h ơn, ng ưi ta còn chia tác ñng ñó theo m c (ví d ++, +, o, -). Ph ươ ng pháp này ñơ n gi n nh ưng cho phép ñng th i th y tác ñ ng c a m t hành ñng c a d án ñ n nhi u y u t môi tr ưng, m t khác ph n ánh ñưc b c tranh ñ y ñ trong t ươ ng tác c a nhi u y u t Bng 3.3 Ma tr n phân lo i ña d ng cho qu n lý ngu n tài nguyên hi n t i ca c ơ quan b o v r ng Hoa K ỳ (Ngu n> [7]-1996) Mc ñ nh y c m tg1 mga bg1 bg2 mg2 bg2 3 Lo i A R R R PR PR PR PR Lo i B R PR PR PR M M M (MM) Lo i C PR PR M M M MM MM Ghi chú: • tg (1,2): Vùng g n • mga: Vùng gi a • bg (1,2): Vùng c ơ s • R: C n duy trì • PR: C n duy trì c c b • M: Bi n ñ i • MM: Bi n ñ i m nh Bng 3.4. Ví d v ñánh giá TÐMT theo ma tr n cho m t ñ án c i t o thành ph - Theo Westman, Walter E.1985 Các hành ñng có tác d ng ñ n môi tr ưng Chuy n Thi công Sua khi ñã hoàn thành ñem vào s d ng Các nhân t ti p Phá Cơ s Di Ði môi tr ưng Chuy n Nhà Nhà Ca Bãi Chuy n sa dch Công tích vi ch làm dùng hàng ñ ch làm v viên văn ñưng vi c tm mi mi xe mi mi hoá ph Yu t v t lý Ða ch t th kr kr Kr kr kr kr kr kr ++ kr kr nh ưng Cng rãnh v sinh kr kr - - + + + kr kr kr + Cp n ưc kr kr - - ++ + + kr kr kr + Cây xanh kr kr - - kr ++ + kr ++ kr kr Ðng v t kr kr Kr kr kr kr kr kr - kr kr Ch t l ưng kh khí kr kr - kr kr - - - + + kr 42
43. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng S d ng ñ t lân c n kr kr - - kr ++ kr kr ++ ++ 0 Thoát n ưc m ưa kr kr - - ++ + + kr + kr + Ðưng ph kr - - - + + + ++ kr kr + Giao thông công kr kr - - kr 0 0 kr 0 0 cng B hành - - - - kr ++ ++ + ++ 0 0 Kho ng tr ng kr kr kr kr ++ - - ++ 0 0 Yu t xã h i Cư trú - - - - + ++ + + ++ ++ 0 Tr ưng h c kr kr - - kr + kr kr + + 0 M quan Cnh ñ p kr kr - - kr + + - ++ - kr Di tích l ch s kr kr - - + kr kr 0 + ++ r Chú thích: kr = không rõ tác ñng 0 = không tác ñng + = tác ñng tích c c ++ = tác ñng r t tích c c - = tác ñng tiêu c c = tác ñng r t tiêu c c 2.2. Ph ươ ng pháp ma tr n ñ nh l ưng Ph ươ ng pháp này là cách ñnh l ưng hoá ph ươ ng pháp ma tr n ñơn gi n. C t ñ ng cũng ghi các hành ñng c a d án ho c ho t ñ ng kinh t - xã h i ñang ñưc xem xét. Hàng ngang ghi các y u t môi tr ưng có th ch u tác ñ ng c a hành ñng gây ra. Mi ô ñánh giá không ch ghi có ho c không tác ñ ng mà ñưc ñ nh l ưng theo ñim. Nh ư v y, ma tr n này không nh ng cho phép tìm ra ñơc tác ñng có hay không mà còn cho th y m c ñ c a tác ñ ng do hành ñng nào c a ho t ñ ng kinh t - xã h i ñ n y u t môi tr ưng nào ñó. D a trên c ơ s này, nhóm th c hi n nhi m v ÐTM có th m r ng thêm “hành ñng” theo th i gian, không gian ñ xác ñ nh các tác ñ ng b c 2, d báo tác ñng có th di n ra sau này. Có th phân chia m c ñ tác ñ ng t 1 ñ n 5 ñim (ho c ch n kho ng nào ñó phù hp yêu c u), thông th ưng ng ưi ta dùng thang 10 ñim (quy t c Leopold ñ xut). Trong thang ñó, tác ñng th p là 1 ñim, tác ñ ng cao nh t là 10 ñim. Trong m i ô c a ma tr n, ng ưi ta trình bày c 2 ñ i l ưng là m c ñ c a tác ñ ng và tm quan tr ng c a tác ñ ng ñó • Tm quan tr ng c a tác ñ ng ñưc ghi phía d ưi bên ph i ô ma tr n • Mc tác ñ ng ghi bên trái góc cao trong ô ma tr n Tm quan tr ng c a tác ñ ng ñánh giá vai trò, v trí c a tác ñ ng ñó ñ n y u t môi tr ưng tr ng thái nào ñó c a d án. Thông th ưng là tr ng thái th c hi n d án và tr ng thái d án ñang v n hành (t i th i ñim 5 n ăm, 10 n ăm hay 20 n ăm). Vi c xác ñ nh t m quan tr ng c a tác ñ ng nh h ưng r t l n ñ n k t qu ÐTM. Mc c a tác ñ ng (quy chi u t ươ ng ñi) cho th y kh n ăng ñ nh l ưng c a tác ñ ng ñó ñn môi tr ưng. Vi c xác ñ nh m t tác ñ ng có t m quan tr ng ñ n ñâu trong các tác ñ ng d án và xác minh m c ñ c a tác ñ ng ñó ñ n m t y u t môi tr ưng trong d án là nhi u hay ít, là mnh hay y u là v n ñ r t khó. Làm vi c này th ưng là các chuyên gia có trình ñ và kinh nghi m cao. 43
44. Giáo trình ðánh giá tác ñng môi tr ưng Bng 3.5: Ma tr n tác ñng môi tr ưng ñ nh l ưng c a d án nhà máy b t gi y Các ho t ñ ng d án Xây dXây Kenif Kenif S Khí thKhí rn trTrang N T sâu, phân hoá hoá h phân sâu, V T nguyên li C Rácth ư c c ovi d p np ng chuy n th c ư g thu ng ng i i i i làm c c c Thành ph n i tr i môi tr ưng thôu ng n n c c 6 4 2 5 17 Cht l ưng n ưc m t 7 4 8 5 24 1 1 Th y v ăn n ưc m t 7 7 3 2 4 9 Ch t l ưng không khí 6 6 5 17 2 2 4 Th y s n 5 7 12 Môi tr ưng s ng c a sinh 2 2 4 vt n ưc 8 5 11 Môi tr ưng s ng sinh v t 3 3 cn 4 4 2 2 Sinh v t c n 5 5 5 8 13 Mô hình s d ng ñ t 6 7 13 6 6 Ðưng cao t c/ ñưng s t 5 5 3 2 5 Cung c p n ưc 6 7 13 7 7 Nông nghi p 7 7 7 7 Cung c p nhà 6 6 3 2 2 7 Sc kho 5 8 6 19 10 8 18 Ði u ki n kinh t - xã h i 8 8 16 13 25 13 8 1 7 10 6 20 Tng 21 22 24 11 7 9 35 11 19 3. Ph ươ ng pháp ch ng ghép b n ñ Ðây là m t ph ươ ng pháp t t có s k t h p v i công c hi n ñ i GIS, vi n thám( các ph n m m ñ c tr ưng). M t khác v n có th th c hi n ñưc ÐTM theo ph ươ ng pháp này bng công c ñơn gi n • Xây d ng các b n ñ môi tr ưng ñơn tính (y u t môi tr ưng riêng) nh ư b n ñ ô nhi m kim lo i n ng trong ñ t, b n ñ phân b r ng, b n ñ ñ d c, b n ñ m t n ưc v.v • Ch ng gép các b n ñ • Xác ñnh các tác ñng do các hành ñng gây ra Ph ươ ng pháp ch ng ghép b n ñ hi n nay th ưng ñưc th c hi n v i k thu t cao (computer, máy ñnh v , máy ño ñin t ). Vì v y có th ñ t ch t l ưng cao. Bên c nh ñ chính xác t t, ph ươ ng pháp này cho phép quan sát hình nh do ñó có th ñánh giá tác ñ ng mt cách c th , m t cách nhìn bao quát. Ph ươ ng pháp này th ưng ñưc áp d ng khi ñánh giá tác ñng môi tr ưng cho d án quy ho ch chi ti t, quy ho ch s d ng ñ t, nông lâm nghi p, ñ t ñô th và giao thông. Hình nh minh ho k t qu trong vi c l a ch n ñ th c hi n d án s d ng b n v ng. 44