›
›

Giáo trình Châm cứu

pdf 542 trang phuongnguyen 9741
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Châm cứu", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_cham_cuu.pdf

Nội dung text: Giáo trình Châm cứu

  1. BỘ Y TẾ BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN Y DƯỢC HỌC CỔ TRUYỀN VIỆT NAM BỘ MÔN CHÂM CỨU o0o GIÁO TRÌNH CHÂM CỨU ( Dành cho Sinh viênYHCT ) Năm 2011
  2. BỘ Y TẾ BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN Y - DƯỢC HỌC CỔ TRUYỆN VIÊT NAM GIÁO TRÌNH CHÂM CỨU Các tác giả: PGS,TS: Nghiêm Hữu Thành PGS,TS: Nguyễn Bá Quang Chủ nhiệm bộ môn châm cứu Phó Chủ nhiệm bộ môn châm cứu Học viện Y-Dược Cổ truyền Việt Nam Học viện Y-Dược Cổ truyền Việt Nam GĐ Bệnh viện châm cứu Trung ương PGĐ Bệnh viện châm cứu Trung ương Phó chủ tịch thường trực Hội CCVN Tổng thư ký Hội CCVN Các cộng sự: 2
  3. LỜI NÓI ĐẦU Chúng tôi biên soạn bài giảng châm cứu dành cho các sinh viên Y học cổ truyền. Tài liệu học tập này cũng dành cho các Bác sĩ nói chung và Bác sĩ Y học cổ truyền nói riêng trong qua trình học tập, nghiên cứu và thực hành điều trị. Nội dung cuốn sách gồm 3 chương: Chương I: Hệ thống kinh lạc - Học thuyết kinh lạc. - Mười bốn kinh mạch chính. - Lộ trình của đường kinh - Kinh cân, Kinh biệt, lạc mạch và cách vận dụng trong điều trị. Chương II: Các kỹ thuật châm - Kỹ thuật châm và cứu. - Cơ chế tác dụng của châm cứu. - Phương pháp phối hợp huyệt trong điều trị. - Nhĩ châm. - Châm kim hoa mai - Điện châm. - Thuỷ châm. - Châm tê trong phẫu thuật. Chương III: Bệnh học - Mục I: Bệnh cấp cứu. - Mục II: Bệnh lây. - Mục III: Thần kinh. - Mục IV: Tiêu hoá. - Mục V: Hô hấp, toàn hoàn. 3
  4. - Mục VI: Sinh dục tiết liệu. - Mục VII: Bệnh của hệ vận động. - Mục VIII: Bệnh ngũ quan. Trong quá trình biên tập do thời gian có hạn không thể tránh khỏi những thiếu xót. Chúng tôi mong các bạn đồng nghiệp, bạn đọc góp ý phê bình để việc tái bản tiếp theo được hoàn chỉnh hơn. Các tác giả. 4
  5. Chương I HỌC THUYẾT KINH LẠC Bài 1 BÀI MỞ ĐẦU Mục tiêu: 1. Mô tả được định nghĩa nội dung và mối quan hệ của hệ thống kinh lạc 2. Nắm được tác dụng của học thuyết kinh lạc trong chẩn đoán và điều trị bệnh. 3. Trân trọng giá trị khoa học của học thuyết kinh lạc. I. Sơ lược lịch sử phát triển của châm cứu Việt Nam: Châm cứu là một bộ phận quan tròn cả hệ thống y học dân tộc cổ truyền phương Đông ở Việt Nam. Từ ngàn xưa tổ tiên ta đã dùng châm cứu rộng rãi trong phòng bệnh và chữa bệnh cho nhân dân. Đó là một y thuật rất quen thuộc được người Việt Nam ưa thích. Chúng ta vô cùng tự hào vì: Nước ta là một trong hai nước có lịch sử châm cứu lâu đời nhất, có tổ chức châm cứu, có thầy châm cứu, có biên soạn tài liệu châm cứu sớm nhất ở châu á và thế giới. Châm cứu Việt Nam đã hình thành và song song trường thọ với non sông đất nước Việt Nam, đã tiến lên không ngừng với sự phát triển của nền văn hoá lâu đời Việt Nam qua các triều đại. Từ đời Hồng Bàng (2879 -252 trước công nguyên) tức là hơn 4000 năm nay, những biện pháp phong phú về phòng bệnh, chữa bệnh cho nhân dân. Cụ thể trong cuốn sách “Lĩnh nam chích quái” , ngay từ triều đại Hùng Vương, sử sách đã ghi rõ: “Đời vua Hùng , có thầy thuốc châm cứu tên là An Kỳ Sinh chữa bệnh bằng châm cứu.” ` Đời Thục An Dương Vương (257- 207 năm trước công nguyên có những thầy thuốc giỏi châm cứu như Thôi Vĩ đã châm cứu chữa khỏi bệnh cho Ứng Huyền và Nhâm – Hiệu). Sau đời Thục suất 10 thế kỷ châm cứu Việt Nam vẫn phát triển nhưng không được ghi trong sử sách vì thời kỳ bắc thuộc. Đến thế kỷ 11 Đời nhà Lý 5
  6. Nguyên Chí Thành tức Khổng Minh Không thiền sư đã châm cứu chữa khỏi bệnh điên rồ cho vua Lý Thần Thông. Đời nhà Trần danh y Nguyễn Bá Tĩnh đã châm cứu chữa các chứng kinh phong. Đời nhà Hồ Nguyễn Đại Năng đã tìm ra một số huyệt mới và biên soạn sách châm cứu. Triều nhà Nguyễn danh y Vũ Đình Phủ đã biên soạn bộ sách châm cứu “Y thư lược sao” góp phần tích tực trong việc bảo vệ chăm sóc sức khoẻ cho nhân dân. Thời kỳ Pháp sâm lược nước ta Châm cứu luôn bị chèn ép cấm đoán trong khi đó Pháp đã đưa rất nhiều tại liệu châm cứu của Việt Nam về phổ biến tại Pháp và châu Âu. Năm 1945 chúng ta dành được độc lập Đảng , Nhà nước, Bác Hồ đã tạo mọi điều kiện cho nghành châm cứu phát triển. Năm 1967 Hội Châm cứu Việt Nam ra đời đã đóng góp tích cực trong việc bảo vệ sức khoẻ cho nhân dân. Năm 1982 Viện châm cứu Việt Nam ra đời đứng đầu là Giáo sư Nguyễn Tài Thu đã có rất nhiều công trình và tài liệu về châm cứu được xuất bản. Gần đây Bệnh viện châm cứu trung ương đã kết hợp với Y học hiện đại để đưa nghành châm cứu Việt Nam phát triển không ngừng. Năm 2005 Học viện Y Dược học Việt Nam ra đời đã đóng góp tích cực vào việc phát triển Y học cổ truyền nói chung và châm cứu Việt Nam nói riêng. II. Đại cương: Sù tuÇn hµnh cña 12 kinh m¹ch chÝnh trong c¬ thÓ con ng­êi cã thÓ so s¸nh víi sù l­u th«ng cña 12 dßng s«ng trong trêi ®Êt. Mçi dßng s«ng ®Òu cã ®é s©u, bÒ réng, chiÒu dµi kh¸c nhau nªn l­îng n­íc cung cÊp còng kh«ng gièng nhau. Trong c¬ thÓ con ng­êi còng vËy, c¸c t¹ng phñ ë phÇn trªn hoÆc phÇn d­íi cña con ng­êi còng ®Ò to nhá kh¸c nhau, cã dung tÝch kh¸c nhau vµ hÊp thô dinh d­ìng kh¸c nhau. C¸c t¹ng phñ ®Òu cã liªn quan mật thiÕt víi nhau, cã chøc n¨ng kh¸c nhau t¹o ra khÝ huyÕt ®Ó 6
  7. duy tr× sù sèng cho c¬ thÓ. KhÝ huyÕt ®­îc l­u th«ng trong c¬ thÓ lµ nhê sù tuÇn hµnh cña c¸c kinh m¹. Ng­êi thÇy thuèc cã thÓ dïng kim ch©m ë phÇn n«ng hoÆc ch©m ë bé phËn s©u, ®Ó ®iÒu chØnh hiÖn t­îng mÊt th¨ng b»ng khÝ huyÕt qua c¸c ®­êng kinh, ®­a l¹i hiÖn t­îng th¨ng b»ng ©m d­¬ng cña c¬ thÓ, tiªu trõ hiÖn t­îng bÖnh lý. Ng­êi x­a ®· dùa theo nguyªn lý ®ã, gi¶i thÝch ý nghÜa cña 12 kinh trong c¬ thÓ gièng nh­ t¸c dông cña 12 dßng s«ng chÝnh thêi cæ x­a trong thiªn nhiªn. - Kinh Tóc th¸i d­¬ng Bµng quang t­¬ng øng víi s«ng Thanh thuû t­¬ng quan víi phñ Bµng quang, cã liªn quan tíi sù vËn chuyÓn lµm l­u th«ng thuû dÞch trong c¬ thÓ. - Kinh Tóc thiÕu d­¬ng §ëm t­¬ng øng víi s«ng VÞ thuû cã liªn quan mËt thiÕt víi chøc n¨ng cña phñ §ëm (s«ng VÞ ë Cam tóc ThiÓm t©y-®æ vµo Hoµng hµ). - Kinh Tóc d­¬ng minh VÞ t­¬ng øng víi s«ng Høa thuû t­¬ng quan víi phñ VÞ. - Kinh Tóc th¸i ©m Tú t­¬ng øng víi s«ng Hå thuû t­¬ng quan víi t¹ng Tú (Hå B¾c-§éng §×nh Hå-Hå nam). - Kinh Tóc thiÕu ©m ThËn t­¬ng øng víi s«ng Nh÷ thuû t­¬ng quan víi t¹ng ThËn. - Kinh Tóc quyÕt ©m Can t­¬ng øng víi s«ng Th¾ng thuû t­¬ng quan víi t¹ng Can (s«ng Th¾ng ë tØnh Hµ nam Trung quèc). - Kinh thñ Th¸i d­¬ng tiÓu tr­êng t­¬ng øng víi s«ng Hoµi thuû t­¬ng quan víi chøc n¨ng phñ TiÓu tr­êng, ph©n thanh träc (s«ng Hoµi ë Hµ nam). - Kinh thñ th¸i d­¬ng Tam tiªu t­¬ng øng víi s«ng Hå thuû t­¬ng quan víi phñ Tam tiªu (Hå thuû ë vïng th­îng H¶i-Giang t«). - Kinh thñ d­¬ng minh §¹i tr­êng t­¬ng øng víi s«ng Giang thuû t­¬ng quan víi phñ §¹i tr­êng (Giang thuû tøc tr­êng giang ë Giang t«). - Kinh thñ th¸i ©m PhÕ t­¬ng øng víi s«ng Hµ thuû t­¬ng quan víi t¹ng PhÕ (Hµ thuû tøc Hoµng hµ -Hå b¾c-Hå nam). 7
  8. - Kinh thñ thiÕu ©m T©m t­¬ng øng víi s«ng TÕ thuû, t­¬ng quan víi t¹ng T©m ( s«ng TÕ ë vïng S¬n ®«ng). - Kinh thñ quyÕt ©m T©m bµo t­¬ng øng víi s«ng Ch­¬ng thuû t­¬ng quan víi T©m bµo l¹c (s«ng Ch­¬ng thuéc tØnh Phóc kiÕn). VÊn ®Ò ®ã nãi lªn: T¹ng phñ, kinh l¹c vµ thiªn nhiªn lµ mét khèi thèng nhÊt. Trong thiªn nhiªn, thiªn thuéc d­¬ng, ®Þa thuéc ©m, B¾c thuéc ©m, Nam thuéc d­¬ng. Trong c¬ thÓ, tõ ngang l­ng trë lªn thuéc d­¬ng, tõ ngang l­ng trë xuèng thuéc ©m. Dùa theo vÞ trÝ cña 12 dßng s«ng vµ 12 kinh chÝnh th×: - Tõ s«ng HØ thuû trë lªn phÝa B¾c thuéc ¢m (kinh VÞ t­¬ng øng víi H¶i Thuû) tõ kinh VÞ trë xuèng, kinh §ëm, kinh Bµng quang ®i tõ ®Çu xuèng ch©n nªn tõ ®o¹n ngang l­ng xuèng ch©n thuéc ©m. - Tõ s«ng Hå thuû trë lªn phÝa B¾c lµ ¢m trung chi ¢m (kinh Tú øng víi Hå thuû, d­íi kinh Tú, hai kinh Can-ThËn ph©n bè ë mÆt ¢m cña ch©n tøc lµ mÆt trong cña ch©n, thuéc ¢m trung chi ¢m). Hình 1.1: Tương ứng giữa 12 kinh với 12 dòng sông 8
  9. - Tõ s«ng Ch­¬ng thuû vÒ Nam thuéc D­¬ng (kinh T©m bµo l¹c thuéc øng víi Ch­¬ng thuû thuéc phÝa trªn cña kinh T©m bµo l¹c lµ PhÕ kinh, vÞ trÝ ë phÝa trªn vïng ngang th¾t l­ng nªn thuéc vÒ D­¬ng cña chi trªn). - Tõ phÝa B¾c cña s«ng Hµ thuû ®Õn C­¬ng thuû lµ d­¬ng trung chi ©m (kinh PhÕ thuéc Hµ thuû, tõ phÝa d­íi cña kinh PhÕ vµ kinh T©m bµo l¹c (Ch­¬ng thuû), n»m ë phÇn d­¬ng cña chi trªn nh­ng l¹i ë mÆt trong cña c¸nh tay (©m), tøc lµ d­¬ng trung chi ©m. - Tõ s«ng Luü thuû xuống Nam, tíi s«ng Giang thuû lµ d­¬ng trung chi Th¸i d­¬ng (kinh Tam tiªu thuéc Luü thuû mµ tõ phÝa trªn cña kinh Tam tiªu ®Õn s«ng Giang thuû) quan hÖ víi kinh §¹i tr­êng n»m ë vÞ trÝ phÇn d­¬ng ë c¸nh tay, l¹i lµ phÇn ngoµi cña c¸nh tay, tøc lµ ë th¸i d­¬ng cña d­¬ng (d­¬ng trung chi Th¸i d­¬ng). Mét vµi vÝ dô nãi lªn quan hÖ ¢m D­¬ng mËt thiÕt gi÷a mét sè dßng s«ng trong thiªn nhiªn víi mét sè kinh m¹ch trong c¬ thÓ, ®ã lµ sù m« pháng gi÷a c¬ thÓ con ng­êi víi thiªn nhiªn. II. Những vấn đề cơ bản của học thuyết kinh lạc Qua thực tiễn chữa bệnh và nghiên cứu, những biểu hiện sinh lý, bệnh lý người ta đã quy nạp được một hệ thống các đường dọc, ngang, to nhỏ, nông sâu khác nhau có tác dụng lớn trong sự sống còn của con người. Người xưa đặt tên cho nó là hệ kinh lạc. Định nghĩa: Kinh là những đường chạy thằng từ trên xuống dưới hoặc từ dưới lên trên. Lạc là những đường chạy chếch từ trong ra ngoài hoặc từ ngoài vào trong nối các kinh lại với nhau thành mạng lưới chỉnh thể thống nhất. Đó là nơi tuần hành của khí huyết đi nuôi dưỡng cơ thể đồng thời cũng là nơi thể hiện bệnh tật từ trong ra ngoài hoặc từ ngoài vào trong. Dựa vào hệ thống kinh mạch này người ta có thể phòng bệnh, chẩn đoán và điều trị. 1. Kinh mạch Gồm 12 kinh chính, 12 kinh nhánh, 8 mạch khác. 9
  10. 12 kinh chính là 2 kinh Thái dương ở tay và chân, 2 kinh Thiếu dương ở tay và chân, 2 kinh Dương minh ở tay và chân, 2 kinh Thái âm ở tay và chân, 2 kinh Thiếu âm ở tay và chân, 2 kinh Quyết âm ở tay và chân. 8 mạch khác là: mạch Nhâm, mạch Đốc, mạch Xung, mạch Đới, Mạch Âm kiểu, mạch Dương duy, mạch Âm duy. Hầu hết các kinh mạch này đều đi dọc theo cơ thể và thường ở giữa các cơ. Kinh mạch được coi như phần quan trọng nhất của hệ kinh lạc. 2. Lạc mạch Gồm có 15 lạc lớn, lạc mạch, lạc mạch nhỏ, lạc mạch nổi ở nông; trong đó 15 lạc mạch lớn là bộ phận quan trọng của lạc mạch. Các lạc mạch thường đi ngang, hoặc chếch, và hợp với kinh mạch thành một mạng lưới chằng chịt đi vào các tạng phủ và đi ra gân, cơ, da. 3. Phần thuộc về tạng phủ Mỗi kinh mạch, lạc mạch đi vào một tạng hoặc một phủ và phủ hoặc tạng khác có quan hệ biểu lý với phủ tạng trên ( ví dụ: kinh Thái dương bàng quang đi vào Bàng quang và liên lạc với Thận) tạo nên mối liên hệ mật thiết giữa các tạng phủ với nhau. 4. Phần thuộc về phần ngoài cơ thể Chủ yếu gồm có 12 kinh cân và 12 khu da để khí huyết có thể qua đó ra nuôi dưỡng gân, cơ bao cơ, dây chằng, da và làm cơ thể trong ngoài có liên hệ mật thiết với nhau. III. Đường tuần hoàn của 12 kinh chính và hai mạch Nhâm, Đốc: Kinh lạc là đường tuần hoàn của khí huyết. Sự tuần hoàn của khí huyết trong 12 kinh chính khái quát như sau: Ba kinh Âm ở chân: Đi từ bàn chân lên bụng, ngực để tiếp nối với 3 kinh Âm ở tay đi từ vùng bụng ngực đến đầu ngón tay, để tiếp nối 3 kinh Dương ở tay đi từ đầu ngón tay đến vùng đầu mặt, để tiếp nối 3 kinh Dương ở chân đi từ vùng đầu mặt xuống các ngón chần tạo thành một vòng khép kín. Một ngày 10
  11. đêm khí chuyển được 50 vòng trong cơ thể. Vậy mỗi lần châm cứu chúng ta kích thích huyệt từ 15 – 30 phút là phù hợp. Ba kinh Âm ở tay: Đi từ tạng ra bàn tay. Ba kinh Dương ở tay: Đi từ bàn tay lên đầu. Ba kinh Dương ở chân: Đi từ đầu xuống bàn chân. Ba kinh Âm ở chân: Đi từ bàn chân lên bụng, ngực. Kinh nọ nối tiếp kinh kia thành một đường tuần hoàn kín đi khắp cơ thể. Cụ thể Tinh hoa của thức ăn sau khi hấp thụ, chuyển hoá thành dinh khí lên Phế để theo kinh Thái âm ở tay ra đầu ngón tay cái, đổ vào kinh Dương minh Đại trường ở tay, lên mặt tiếp vào kinh Dương minh vị ở chân xuống bàn chân, hợp với kinh Thái âm tỳ ở chân, lên tim đi theo kinh Thiếu âm tâm ở tay ra ngón tay, tiếp với kinh Thái dương tiểu trường đến đầu(ở mắt) hợp với kinh Thái dương bàng quang ở chân, xuống ngón chân vòng gan bàn chân đi vào kinh Thiếu âm thận ở chân, lên Tâm bào tiếp với kinh Quyết âm tâm bào ở tay, ra ngón tay hợp với kinh Thiếu dương tam tiêu ở tay, đến đầu đổ vào kinh Thiếu dương đởm ở chân, xuống ngón chân hợp với kinh Quyết âm can, lên Phế , lên họng thanh quản lên vòm mũi hỏng ra tận cùng ở lỗ mũi; nhánh của nó lên đỉnh đầu đi xuống gáy, dọc cột sống xuống cùng cụt theo mạch Đốc, rồi đổ vào mạch Nhâm lên hố trên đòn, đổ về Phế. Khí huyết các kinh không giống nhau, Kinh Thái dương thường huyết nhiều, khí ít; kinh Thiếu dương thường huyết ít khí nhiều; kinh Dương minh thường đa khí đa huyết; kinh Thiếu âm thường huyết ít khí nhiều; kinh Quyết âm thường huyết nhiều khí ít; kinh Thái âm thường khí nhiều huyết ít. Vì vậy trong điều trị, với các kinh Thái dương, Quyết âm (khí ít, huyết nhiều) nên cho ra máu, không nên cho ra khí, với các kinh Thiêu dương, Thiếu âm, Thái âm (khí nhiều, huyết ít) nên cho ra khí không nên cho ra máu. Tóm lại, nếu huyết nhiều khí ít, nên ta huyệt không nên thương khí: nếu khí nhiều huyết ít nên tả khí không nên làm tồn thương huyết. 11
  12. Qua hình 1.2 cho thấy mạch Đốc chỉ huy 6 kinh dương “ Đốc mạch nhiệm lục Dương kinh”. Mạch Nhâm chỉ huy 6 kinh Âm “Nhâm mạch nhiệm lục Âm kinh” . Mỗi một kinh thuộc một tạng phủ nhất định: Phế Đại trường Tâm bào Tam tiêu Tay Tay Tâm Tiểu trường Tỳ Vị Chân Chân Can Đởm Thận Bàng qang Mạch Nhâm Hình 1.2 : Mối quan hệ của 14 kinh mạch chính Mạch Đốc Các kinh có mối quan hệ biểu lý kinh thủ Thái âm Phế ở trong và thủ Dương minh Đại trường ở ngoài tạo thành cặp kinh biểu lý. 12
  13. Các kinh Âm thường đi ở mặt trước trong của cơ thể và tứ chi, đi từ dưới lên trên. Các kinh Dương thường đi ở mặt sau ngoài của cơ thể và tứ chi, đi từ trên xuống dưới theo nguyên tắc “Âm thăng Dương giáng, Âm trong Dương ngoài”. Ở mỗi giờ khí thịnh nhất ở một kinh và cũng suy ở một kinh. Các kinh Âm thường đi ở mặt trước trong của cơ thể và tứ chi, đi từ dưới lên trên. Ví dụ giờ Dần (3-5 giờ sáng) khí thịnh nhất ở kinh Phế và sau 6 giờ là giờ thân khi cũng suy nhất ở kinh Phế do đó bệnh của Phế thường biểu hiện vào những giờ trên dựa vào đó người ta có thể phòng bệnh và điều trị có hiệu quả hơn. Các kinh có liên hệ với các tạng phủ nên có quan hệ ngũ hành với nhau được biểu hiện ở hình 1.3 Đại Trường Nhâm Đốc Đởm Phế Vị Can Tỳ Tâm Tâm bào Tiểu Tam Trường Tiêu Thận Bàng quang Hình 1.3: Mối quan hệ của 12 kinh chính IV. Néi dung vµ hµm nghÜa cña kinh l¹c: Kinh l¹c lµ ®­êng giao th«ng vµ liªn l¹c cña sù vËn hµnh khÝ huyÕt trong c¬ thÓ. Kinh l¹c lµ mét hÖ liªn l¹c c¸c bé phËn trªn d­íi, ph¶i, tr¸i, 13
  14. tr­íc sau, trong ngoµi, s©u n«ng gi÷a c¸c t¹ng phñ víi ®Çu mÆt, th©n m×nh, ch©n tay, g©n cèt cña c¬ thÓ thµnh mét chØnh thÓ thèng nhÊt. HÖ kinh l¹c gåm 2 bé phËn: Kinh gåm 4 phÇn: 12 kinh chÝnh, b¸t m¹ch kú kinh, 12 kinh biÖt, 12 kinh c©n. L¹c gåm 3 phÇn: 15 biÖt l¹c, 365 l¹c, T«n l¹c. Các phần này được thể hiện ở bài sau. V. Tác dụng của hệ kinh lạc: 1. Sinh lý Kinh lạc là đường tuần hoàn của khí huyệt đi nuôi dưỡng của cơ thể duy trì chức năng sinh lý của cơ thể, bảo thể cơ thể chống lại ngoại tà. Kinh lạc ở phía trong đi vào tạng phủ, ngoài đi ra cơ da thông với môi trường làm cho cơ thể thành một thể thống nhất hoà đồng với thiên nhiên. 2. Bệnh lý Kinh lạc là nơi bệnh tà sâm nhập vào cơ thể và truyền sâu vào trong (khi đó bệnh càng ngày càng nặng) và từ sâu ra nông (khi bệnh ngày một nhẹ).Mặt khác, kinh lạc là nơi phản ánh sự thay đổi bệnh lý của cơ thể. Ví dụ: Bệnh nhân thường đau ở đỉnh đầu thường là bệnh ở Can, khi đau đầu kèm theo chóng mặt là Can vượng kéo theo Đởm vượng. 3. Phòng bệnh Dựa vào hệ thống kinh lạc người ta có thể phòng bệnh. Ví dụ: Khi thời tiết lạnh người ta cần dữ âm gan bàn chân phòng bệnh phong hàn vì gan bàn chân là huyệt Tỉnh của kinh Thận mà Thận rất sợ hàn và thấp do đó khi dữ ấm được Thận sẽ nâng cao được sức đề kháng của cơ thể. 4. Chẩn đoán Thầy thuốc biết kinh lạc thì việc chẩn đoán càng chính xác. Có thể dựa vào vị trí bệnh, xách định được kinh bị bệnh, tạng phủ bị bệnh. Khi chẩn đoán, còn có thể dựa vào thai đổi của đường kinh để xác định kinh nào bị bệnh, bằng cách: 14
  15. + Ấn vào đường kinh, nhìn mầu sắc của đường kinh. + Đo lượng thông điện, điện trở, nhiệt độ ở các huyệt nguyên, đo độ ngưỡng đau để xác định bệnh ở các kinh. Ví dụ: Đau đầu ở vùng trán thì thường do kinh Dương minh, đau đầu ở vùng chẩm thì thường do kinh Thiếu dương đởm. 5. Chữa bệnh Kinh lạc là đường dẫn truyền kích thích dẫn truyền thuốc vào tạng phủ để chữa bệnh do vậy dựa vào tính chất dược lý của thuốc đi vào các kinh để chữa bệnh hiệu quả hơn. Mặt khác chúng ta biết được phần nào cơ chế tác dụng của châm cứu là theo con đường thần kinh thể dịch. Do đó người ta chọn đơn huyệt phù hợp với từng chứng bệnh dựa theo lý luận của YHCT cũng như tiết đoạn thần kinh. Câu hỏi lượng giá học thuyết kinh lạc I. Đánh dấu √ vào câu đúng sai từ câu 1- 20 Câu Nội dung câu hỏi Trả lời Đúng Sai 1 Hệ kinh lạc là hệ thần kinh? 2 Hệ kinh lạc là hệ mạch máu? 3 Các kinh âm ở chân bắt đầu từ các ngón chân? 4 Các kinh âm ỏ tay bắt đầu từ các ngón tay? 5 Các kinh dương bắt đầu từ các ngón tay? 6 Các kinh dương ở chân bắt đầu từ các ngón chân? 6 Các kinh dương ở chân bắt đầu từ các ngón chân? 7 Các kinh âm thường đi ở mặt trước trong của tứ chi ? 8 Các kinh dương thường đi ở mặt sau ngoài của tứ chi? 9 Các kinh thương đi theo cặp biểu lý? 10 Kinh cân nằm ngay ở dưới da? 11 Kinh biệt nằm ở sâu? 12 Kinh cân và kinh biệt có huyệt cụ thể? 13 Các mạch đều đi từ dưới lên trên? 14 Mạch Nhâm chỉ đạo 6 kinh âm? 15 Mạch Đốc chỉ đạo 6 kinh dương? 16 Tất cả các mạch đều có huyệt riêng không thuộc 12 15
  16. kinh chính? 17 Mỗi giờ khí thịnh và suy ở 1 kinh nhất định? 18 Ở kinh phế khí thịnh vào giở Dần 3-5 giờ sáng và suy vào giờ Thân 15-17 giờ? 19 Người ta có thể dùng học thuyết kinh lạc để phòng bệnh? 20 Trong cơ thể số lượng huyệt bằng số ngày trong năm? II. Điền tiếp vào các chỗ trống từ câu 21 đến 30 21. Kinh là những đường chạy từ trên xuống dưới hoặc từ dưới lên trên. 22. Lạc là những đường chạy từ trong ra ngoài hoặc từ ngoài vào trong. 23. Hệ thống kinh lạc là nơi tuân hành của khí đi nuôi dưỡng cở thể. 24. Hệ thống kinh lạc là nơi thể hiện từ trong ra ngoài hoặc từ ngoài vào trong. 25. Thứ tự tuần hành của Hệ thống kinh lạc: Phế => Đại trường => Tỳ => Tâm => Tiểu trường => Bàng quang => Thận => Tâm bào Đởm => Can rồi lại trở về Phế. 26. Kinh phế và kinh Đại trường có quan hệ 27. Kinh phế và kinh Tỳ là cặp kinh đồng 28. Vận hành khí cuả các kinh theo nguyên tắc Âm dương 29. Người ta dùng học thuyết kinh lạc để phòng bệnh chẩn đoán và 30. Các kinh âm thuộc Tạng các kinh dương thuộc III. Dùng câu trả lời đúng nhất bằng cách khoanh tròn các chữ đúng A hoặc B hoặc C hoặc D cho các câu từ 31- 50 31. Các kinh âm ở chân bắt đầu từ: A. Các ngón chân C. Các ngón tay B. Vùng bụng ngực D. Vùng đấu mặt 32. Các kinh âm ở tay bắt đầu từ: A. Các ngón tay C. Vùng đầu mặt B. Vùng bụng ngực D. Các ngón chân 33. Các kinh dương ở chân bắt đầu từ: 16
  17. A. Các ngón tay C. Vùng đầu mặt B. Vùng bụng ngực D. Các ngón chân 34. Các kinh dương ở tay bắt đầu từ: A. Các ngón tay C. Vùng đầu mặt B. Vùng bụng ngực D. Các ngón chân 35. Các kinh dương ở tay kết thúc ở: A. Các ngón chân C. Vùng đầu mặt B Vùng bụng ngực D. Các ngón tay 36. Các kinh dương ở chân kết thúc ở: A. Các ngón chân C. Vùng đầu mặt B. Vùng bụng ngực D. Các ngón tay 37. Các kinh âm ở tay kết thúc ở: A. Các ngón chân C. Vùng đầu mặt B. Vùng bụng ngực D. Các ngón tay 38. Các kinh âm ở chân kết thúc ở: A. Các ngón chân C. Vùng đầu mặt B. Vùng bụng ngực D. Các ngón tay 39. Đường tuần hành của các kinh âm ở chân đi ở phía nào của chân: A. Phía trước C. Phía trong B. Phía sau D. Phía trước trong 40. Đường tuần hành của các kinh dương ở chân đi ở phía nào của chân: A. Phía trước C. Phía ngoài B. Phía sau D. Phía sau ngoài 41. Đường tuần hành của các kinh âm ở tay đi ở phía nào của tay: A. Phía trước C. Phía trong B. Phía sau D. Phía trước trong 42. Đường tuần hành của các kinh dương ở tay đi ở phía nào của tay: A. Phía trước C. Phía ngoài B. Phía sau D. Phía sau ngoài 17
  18. 43. Kinh Phế hợp với kinh Tỳ tạo thành cặp kinh: A. Đồng hành C. Đồng vị B. Đồng khí D. Đồng tính 44. Các huyệt ở đầu ngón tay ngón chân: A. Huyệt Tỉnh C. Huyệt Du B. Huyệt Huỳnh D. Huyệt Hợp 45. Các huyệt ở nơi tiếp giáp bàn ngón, giữa vùng da gan mu bàn tay bàn chân: A. Huyệt Tỉnh C. Huyệt khích B. Huyệt Huỳnh D. Huyệt kinh 46. Các huyệt thường nằm ở khèo chân, khèo tay thường là những huyệt gì: A. Huyệt Hợp C. Huyệt Nguyên B. Huyệt Lạc D. Huyệt khích 47. Khí thịnh nhất của kinh Phế vào giờ nào: A. Giờ Dần C. Giờ Tỵ B. Giờ Thân D. Giờ Hợi 48. Khí thịnh nhất của kinh Tâm vào giờ nào: A. Giờ Tý C. Giờ Mão B. Giờ ngọ D. Giờ Dậu 49. Một ngày khí chuyển được trong cở thể bao nhiêu vòng: A. 30 Vòng C. 49 Vòng B. 48 Vòng D. 50 Vòng 50. Trong châm cứu kích thích huyệt bao nhiêu lâu là tốt nhất: A. 10 phút C. 30 phút B. 15 phút D. 60 phút Đáp án: 1S 2S 3D 4S 5S 6S 7D 8D 9D 10D 11D 12S 13D 14D 15D 16S 17D 18D 19D 20S 31A 32A 33D 34D 35C 36A 37D 38B 39D 40D 41D 42D 43B 44A 45B 46A 47A 48B 49D 50C 18
  19. 21. thẳng; 22. chếch; 23. huyết ; 24. bệnh ; 25. Vị; 26. tam tiêu; 26. bệnh lý; 27. khí; 28. thăng, giáng; 29. điều trị; 30. Phế. 19
  20. Bài 2 Kinh thñ th¸i ©m phÕ ( L) Mục tiêu: 1. Mô tả được đường tuần hành những huyệt thường dùng của kinh Phế. 2. Áp dụng những huyệt thường dùng để điều trị một số chứng bệnh. 3. Tôn trọng, ân cần đối với người bệnh trong quá trình điều trị. I. §­êng tuÇn hµnh: B¾t ®Çu tõ trung tiªu (VÞ) xuèng liªn l¹c víi §¹i tr­êng råi vßng lªn d¹ dÇy quanh m«n vÞ, qua c¬ hoµnh c¸ch tíi phÕ. Tï phÕ lªn khÝ qu¶n thanh qu¶n, häng, rÏ ngang xuèng ®i ra tai giao ®iÓm r·nh delta ngùc vµ khoang liªn s­ên hai. Råi ®i ë mÆt tr­íc ngoai c¸nh tay xuèng khuûu tay, tiÕp tôc ®i ra mÆt tr­íc ngoµi c¼ng tay, ngoµi r·nh m¹ch quay. TiÕp tôc xuèng bê ngoµi cña ngãn c¸i xuèng ch©n mãng ngãn tay c¸i 0,2 mm. Ph©n nh¸nh: Tõ huyÖt LiÖt khuyÕt t¸ch ra 1 nh¸nh ®i ë phÝa mu bµn tay tíi ch©n mãng ngãn trá ®Õ nèi víi kinh D­¬ng minh §¹i tr­êng. II. ChØ ®Þnh ch÷a bÖnh 1. T¹i chç theo ®­êng kinh Ch÷a c¸c bÖnh ®au khíp vai khuûu tay bµn tay ®¸m rèi thÇn kinh c¸nh tay. 2. Toµn th©n Ch÷a c¸c chøng bÖnh vÒ bé m¸y h« hÊp, viªm häng, ho hen, viªm phÕ qu¶n, l«ng ngùc: C¶m m¹o, c¶m cóm, Thanh nhiÖt, h¹ s«t. III. VÞ trÝ, t¸c dông c¸c huyÖt 1. Trung phñ (L1) HuyÖt Mé cña phÕ VÞ trÝ: Lµ giao ®iÓm cña khoang liªn s­ên hai (bê trªn x­¬ng s­ên ba) Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c¬ ngùc lín, c¬ ngùc bÐ, c¬ r¨ng c­a to, c¸c c¬ ngang s­ên hai. 20
  21. Hình 2.1: Kinh thủ thái âm Phế (L) T¸c dông: Ch÷a ho hen xuyÔn tøc ngùc, ®au d©y thÇn kinh liªn s­ên viªm quanh khíp vai viªm tuyÕn vó t¾c tia s÷a. Ch©m cøu: Ch©m nghiªng kim 0,7 - 1 thèn, cøu 3 - 5 phót. 2. V©n m«n (L2) VÞ trÝ: lÊy ë chç lâm gi÷a ®Çu trªn x­¬ng c¸nh tay vµ x­¬ng ®ßn c¸ch m¹ch Nh©m 6 thèn ë bê trªn x­¬ng s­ên hai. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ r·nh delta ngùc c¬ ngùc to, c¬ d­íi ®ßn vµ c¸c c¬ ngang s­ên 1. T¸c dông: Ch÷a ho hen xuyÔn, ®au ngùc ®au vai, l­ng ®Çy tøc trong ngùc. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,7- 1 thèn, cøu b»ng ®iÕu ng¶i 3 -5 phót. 3. Thiªn phñ (L3) Lµ n¬i huyÖt mµ PhÕ khÝ (khÝ tiªn thiªn) cña c¬ thÓ qui tô, tËp trung nhiÒu. VÞ trÝ: HuyÖt ë trªn nÕp n¸ch tr­íc 3 thèn, ë bê ngoµi cña c¬ nhÞ ®Çu c¸nh tay. 21
  22. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ bê ngoµi c¬ nhÞ ®Çu c¸nh tay, chç b¸m cña c¬ c¸nh tay tr­íc vµ c¬ delta. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh mò, d©y c¬ - da. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C1 - C2. T¸c dông: Ch÷a ®au c¸nh tay, liÖt c¸nh tay, viªm phæi, viªm phÕ qu¶n, hen suyÔn. Ch©m cøu: Ch©m 0,5 - 0,7 thèn. 4. HiÖp b¹ch (L4) VÞ trÝ: ë phÝa trong c¸nh tay, d­íi huyÖt Thiªn phï 1 thèn ë bê ngoµi c¬ nhÞ ®Çu, trªn huyÖt XÝch tr¹ch 5 thèn. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ bê ngoµi c¬ hai ®Çu c¸ch tay, c¬ c¸nh tay, tr­íc vµ bê ngoµi x­¬ng c¸nh tay. T¸c dông: Ch÷a ho tøc ngùc ®au phÝa trong c¸nh tay Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 1- 1,5 thèn, cøu b»ng ®iÕu ng¶i 3 - 5 phót. 5. XÝch tr¹ch (L5) XÝch tr¹ch lµ "huyÖt Hîp" cña kinh thñ Th¸i ©m PhÕ, thuéc thñy. VÞ trÝ: Tõ ®Çu ngoµi nÕp l»n cæ tay tíi ®Çu ngoµi nÕp l»n khuûu tay dµi 1 xÝch (1 th­íc cæ x­a) vµ tr¹ch lµ ®Çm lÇy (chç tròng) ®Ó nãi lªn vÞ trÝ cña huyÖt XÝch tr¹ch lµ ë chç tròng ®Çu nÕp gÊp khuûu tay, chç ®äng n­íc. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê ngoµi g©n c¬ nhÞ ®Çu c¸nh tay, r·nh nhÞ ®Çu ngoµi, bê trong phÇn trªn c¬ ngöa dµi, c¬ c¸nh tay tr­íc. - ThÇn kinh vËn ®éng lµ nh¸nh cña d©y c¬ da vµ quay. - Da vïng huyÖt ®­îc chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C5. T¸c dông: Chữa PhÕ viªm, phÕ qu¶n viªm, thanh nhiÖt t©m phÕ, ho, hen, suyÔn, tøc ngùc, viªm häng, ®au khuûu tay, tª liÖt tay, tay kh«ng duçi ®­îc. Châm cứu: Châm từ 0,5 - 1 thốn, cứu 5 - 7 phút. 6. Khæng tèi (L6) VÞ trÝ: Tõ l»n chØ cæ tay (huyÖt Th¸i uyªn -L9) ®o lªn trªn 7 thèn trªn con ®­êng từ huyÖt Th¸i uyªn ®Õn XÝch tr¹ch. 22
  23. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ bê trong c¬ ngöa dµi, bê ngoµi cña c¬ gan tay to, c¬ s¾p trßng, c¬ gÊp chung n«ng c¸c ngãn tay. T¸c dông: Ch÷a ho ra m¸u, viªm häng mÊt tiÕng, ®au do viªm quai khíp vai, c¸nh ta, kh«ng co duçi ®­îc c¸nh tay. Châm cứu: Châm nghiêng kim 30 độ từ 1 - 1,2 thốn 7. LiÖt khuyÕt (L7) HuyÖt lµ biÖt l¹c cña kinh thñ Th¸i ©m PhÕ, tõ ®ã cã mét nh¸nh t¸ch ra kinh thñ D­¬ng minh §¹i tr­êng, nªn lÊy ch÷ LiÖt cã nghÜa lµ t¸ch ra, ph©n ra. V× vËy, huyÖt cã tªn lµ LiÖt khuyÕt. VÞ trÝ: HuyÖt ë phÝa trªn khíp cæ tay 1,5 thèn, n¬i mám x­¬ng quay, cã lç hæng lµ chç khuyÕt chç thiÕu ®i nªn dïng ch÷ KhuyÕt. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ bê trong tr­íc cña g©n c¬ ngöa dµi, c¬ gÊp dµi ngãn c¸i, chç b¸m cña c¬ sÊp vu«ng vµo x­¬ng quay T¸c dông: Ch÷a ®au khíp cæ tay, ®au th©n kinh trªn, liÖt chi trªn, liÖt nöa ng­êi, ®au nöa ®Çu, cïng bªn ho hen, viªm häng, liÖt mÆt ®au r¨ng, chảy m¸u cam. Ch©m cøu: Ch©m nghiªng kim 0,5 - 0,7 thèn, cøu 5 - 7 phót. 8. Kinh cõ (L8) huyÖt kinh thuéc kim VÞ trÝ: ë c¹nh cæ tay lªn 1,5 thèn; lÊy hai bµn tay ®Ó khe ngãn trá b¾t chÐo nhau, c®Çu ngãn trá mét tay ®Æt lªn ®Çu x­¬ng c¹nh cæ tay cña tay kia, chç ®Çu ngãn trá lµ huyÖt. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ r·nh m¹ch quay, r·nh t¹o nªn bëi g©n c¬ ngöa dµi vµ mÆt trong ®Çu, d­íi x­¬ng quay (ë ngoµi). G©n c¬, g©n tay to vµ g©n c¬ gÊp chung n«ng (ë trong). G©n c¬ gÊp riªng ngãn tay c¸i (ë ®¸y r·nh). - ThÇn kinh v©n ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh gi÷a vµ d©y thÇn kinh quay. 23
  24. T¸c dông: Ch÷a ho, hen xuyÔn, viªm häng, ®au ngùc, sèt cao, kh«ng cã må h«i, ®au khíp cæ tay bµn tay. Ch©m cøu: Ch©m nghiêng kim 0,5 – 0,7 thèn. 9. Th¸i uyªn (L9) huyÖt Du thuéc thæ VÞ trÝ: Trªn l»n chØ cæ tay, bªn trong g©n c¬ gan tay lín (lÊy theo quy ­íc m« h×nh kinh l¹c), phÝa ngoµi ®éng m¹ch quay. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ r·nh m¹ch quay. R·nh ë ®o¹n nµy cÊu t¹o b»ng g©n c¬ d¹ng dµi vµ g©n co duçi ng¾n ngãn tay c¸i (ë ngoµi). G©n c¬ gan tay to vµ g©n c¬ gÆp chung n«ng c¸c ngãn tay (ë trong). G©n c¬ gÊp dµi ngãn tay c¸i vµ x­¬ng thuyÒn (ë ®¸y). T¸c dông: Ch÷a ho, hen xuyÔn, ho ra m¸u, viªm häng, ®au d©y thÇn kinh quay, xuÊt huyÕt (v× lµ huyÖt héi cña m¹ch). Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,3 - 0,5 thốn tr¸nh ch©m vµo ®éng m¹ch quay. 10. Ng­ tÕ (L10) huyÖt huúnh thuéc thæ VÞ trÝ: ë phÝa trong x­¬ng ®èt bµn tay I, gi÷a m« c¸i (tõ huyÖt Th¸i uyªn ®o xuèng 1 thèn). Gi¶i phÉu: D­íi da lµ bê ngoµi c¬ d¹ng ng¾n ngãn tay c¸i, c¬ ®ãi ngãn tay c¸i, x­¬ng bµn tay I. T¸c dông: Ch÷a ho ra m¸u, viªm häng, ®au vai, ngùc, c¸nh tay, sèt nhøc ®Çu, co giËt. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng kim 0,5 - 0,7 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3-5 phót. 11. ThiÕu th­¬ng (L11) huyÖt TØnh thuéc méc VÞ trÝ: 2mm gãc trong ch©n mãng tay c¸i (theo m« h×nh kinh l¹c). Gi¶i phÉu: D­íi da lµ x­¬ng huyÖt ë d­íi chç b¸m cña g©n c¬ duçi dµi ngon tay c¸i. T¸c dông Ch÷a ph¸t cuång ch¶y m¸u cam, ho hen, h«n mª, ®au ngãn tay c¸i. Ch©m cøu: Ch©m nghiªng 2 thèn hoÆc dïng kim tam l¨ng trÝch m¹ch m¸u. 24
  25. C©u hái l­îng gi¸ kinh thñ th¸i ©m PhÕ I. Đánh dấu √ vào câu đúng sai từ câu 1- 16 Trả lời Câu Nội dung câu hỏi Đúng Sai 1 Kinh Phế bắt nguồn từ tạng Phế? 2 Kinh Phế đi xuống liên hệ với Đại trường? 3 Kinh Phế có nhánh đến họng? 4 Kinh Phế đi lên mũi là khiếu của tạng Phế? 5 Kinh Phế đi dọc theo bờ trước ngoài của chi trên? 6 Kinh Phế nối với kinh Đại trường ở đầu ngón cái? 7 Vùng cẳng tay kinh Phế đi giữa hai kinh Tâm và Tâm bào? 8 Vùng cẳng tay kinh Phế trùng với đường đi của thần kinh quay? 9 Kinh Phế tận hết ở chân móng tay ngón cái? 10 Sốt cao ở trẻ em châm nặn máu huyệt Thiếu thương? 11 Viêm tuyến vú không dùng huyệt nào trên kinh Phế? 12 Viêm quanh khớp vai châm huyệt Vân môn? 13 Châm huyệt Trung phủ, mũi kim phải hướng vào trong ngực? 14 Huyệt Trung phủ nằm trên rãnh Delta ngực, dưới bờ xương? sườn 1 một thốn? 15 Huyệt nằm trên khớp khuỷu sát bờ ngoài gân cơ nhị đầu cánh tay là huyệt Khúc trạch? 16 Huyệt khích của kinh Phế nằm trên đường nối hai huyệt là Thái uyên – Xích trạch, dưới huyệt Xích trạch 5 thốn? 25
  26. II. Điền từ vào chỗ trống từ câu 17- 21 17. Đường đi của kinh Phế đi từ tạng Phế ra mặt ngoài của cánh tay tới mặt trước ngoài của cẳng tay trước ngón cái và tận hết ở chân móng ngón cái. 18. Điền tên huyệt vào chỗ trống theo thứ tự huyệt của kinh Phế. Trung phủ, Vân môn, Thiên phủ, , Xích trạch, 19. Điền tên huyệt vào chỗ trống theo thứ tự huyệt của kinh Phế. Xích trạch, Khổng tối, , Kinh cừ, 20. Điền tên huyệt vào chỗ trống theo thứ tự huyệt của kinh Phế. Kinh cừ, , Ngư tế, Thiếu thương. 21. Điền tên huyệt vào chỗ trống theo thứ tự huyệt của kinh Phế. Trung phủ, Vân môn, Thiên thủ, Hiệp bạch, Khổng tối, Liệt khuyết, Kinh cừ, Thái uyên, Thiếu thương. III. Dùng câu trả lời đúng nhất bằng cách khoanh tròn các chữ đúng A hoặc B hoặc C hoặc D cho các câu từ 22- 30 22. Kinh Phế đi ra ở: A. giao điểm của rãnh delta ngực và bờ trên xương sườn 1 B. giao điểm của rãnh delta ngực và bờ trên xương sườn 2 C. giao điểm của rãnh delta ngực và bờ trên xương sườn 3 D. giao điểm của rãnh delta ngực và bờ trên xương sườn 4 23. Kinh Phế kết thúc ở chân móng: A. Ngón cái C. Ngón giữa B. Ngón trỏ D. Ngón nhẫn 24. Huyệt Xích trạch nằm ở trên rãnh khuỷ: A. Đầu chót trong của khuỷu tay C. Ngoài gân cơ nhị đầu B. Trong gân cơ nhị đầu D. Đầu trong ngoài của khuỷu tay 25. Huyệt Thái uyên nằm trên rãnh cổ tay: A. Đầu chóp trong rãnh cổ tay C. Phía trong của rãnh mạch quay 26
  27. B. Giữa rãnh cổ tay D. Phía ngoài của rãnh mạch quay 26. Vị trí của Kinh cừ: A. Từ huyệt Thái uyên đo thẳng lên 0,5 thốn B. Từ huyệt Thái uyên đo thẳng lên 1 thốn C. Từ huyệt Thái uyên đo thẳng lên 1.5 thốn D. Từ huyệt Thái uyên đo thẳng lên 2 thốn 27. Huyệt nào dưới đây là huyệt nguyên của kinh Phế: A. Ngư tế C. Liệt khuyết B. Thái uyên D. Khổng Tối 28. Huyệt nào dưới đây là huyêt lạc của kinh Phế: A. Thái uyên C. Khổng tối B. Liệt khuyết D. Xích trạch 29. Huyệt nào dưới đây là huyệt kinh của kinh Phế: A. Kinh cừ C. Khổng tối B. Liệt khuyết D. Xích trạch 30. Huyệt nào dưới đây là huyệt hợp của kinh Phế: A. Thái uyên C. Khổng tối B. Liệt khuyết D. Xích trạch Đáp án: 1D 2S 3D 4D 5D 6S 7S 8S 9D 10D 11S 12D 13S 14S 15S 16D 22C 23A 24C 25D 26B 27B 28B 29A 30D 17. Khuỷ tay, cổ tay; 18. Hiệp bạch, 19. Liệt khuyết, 20. Thái uyên, 21. Xích trạch 27
  28. Bài 3 kinh thñ D­¬ng minh §¹i tr­êng (LI ) Mục tiêu: 1. Mô tả được đường tuần hành những huyệt thường dùng của kinh Đại trường. 2. Áp dụng những huyệt thường dùng để điều trị một số chứng bệnh. 3. Tôn trọng, ân cần đối với người bệnh trong quá trình điều trị. I. §­êng tuÇn hµnh: B¾t ®Çu tõ ngãn tay trá, däc theo bê tr­íc ngãn trá ®i ng­îc lªn qua gi÷a x­¬ng bµn 1 vµ 2, ch¹y theo bê tr­íc cña mÆt ngoµi c¸nh tay, lªn vai, héi hîp víi c¸c kinh D­¬ng ë kho¶ng gi÷a C7 vµ D1 trªn cét sèng, råi ra phÝa tr­íc xuèng hè trªn ®ßn chia 2 nh¸nh: Mét nh¸nh vµo ngùc nèi víi t¹ng PhÕ råi xuèng d­íi c¬ hoµnh ®i vµo phñ §¹i tr­êng; nh¸nh thø hai ®i lªn cæ, qua m¸ vµo lîi, r¨ng, häng råi vßng trë ra ®i quanh lªn m«i trªn, giao nhau ë 1/3 trªn r·nh m«i, m¹ch tr¸i ®i sang ph¶i, m¹ch ph¶i ®i sang tr¸i, tËn cïng ë hai bªn ch©n mòi vµ giao tiÕp víi kinh Tóc d­¬ng minh VÞ. II. VÞ trÝ, t¸c dông c¸c huyÖt: 1. Th­¬ng d­¬ng (LI 1) Th­¬ng lµ mét trong n¨m nèt gam (thang ©m) cña Ngò ©m, liªn hÖ víi Kim cña ngò hµnh, thñ D­¬ng minh §¹i tr­êng thuéc Kim, thuéc d­¬ng. Kinh PhÕ liªn hÖ víi ngò hµnh còng thuéc Kim, nh­ng lµ ¢m kinh - ¢m kim. Hai kinh PhÕ vµ §¹i tr­êng cã quan hÖ BiÓu - Lý, khÝ cña ©m kinh thay ®æi tõ ThiÕu th­¬ng ®Õn Th­¬ng d­¬ng. Do ®ã, cã tªn huyÖt gäi lµ Th­¬ng d­¬ng. VÞ trÝ: HuyÖt ë mÐ ngãn tay trá phÝa x­¬ng quay, ë trªn ®­êng tiÕp gi¸p da gan tay, mu tay, ë c¸ch gãc mãng tay chõng 0,1mm. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ chç b¸m g©n duçi ngãn trá cña c¬ duçi chung c¸c ngãn tay, bê ngoµi ®èt ba x­¬ng ngãn tay trá. 28
  29. - ThÇn kinh vËn ®éng lµ nh¸nh cña thÇn kinh quay. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C7, nh¸nh riªng ngãn bµn tay cña d©y gi÷a. §iÒu trÞ: chữa gi¶i biÓu thanh nhiÖt, tª nhøc ngãn tay, ®au r¨ng, h«n mª, ï tai, ®au häng, viªm thanh qu¶n. Châm cứu: Châm hướng kim về phía bàn tay 0,1 thốn. Hình 3.1: Kinh thủ Dương minh Đại trường 2. NhÞ gian (LI2) VÞ trÝ: PhÝa trong ch©n 1 ®èt ngãn trá. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ g©n c¬ gi·n cèt, mu tay vµ x­¬ng. T¸c dông: Ch÷a hoa m¾t, ch¶y m¸u cam, liÖt d©y th©n kinh VII, ®au r¨ng ®au häng, ®au vai g¸y. Ch©m cøu: Ch©m 0,3- 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 phót. 3. Tam gian (LI3) 29
  30. VÞ trÝ: Chç tròng ngãn tay trá huyÖt n»m ë mu bµn tay tõ NhÞ gian ®o ®Õn 1 thèn. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ gi·n cèt mu tay, c¬ khÐo ngãn tay c¸i vµ x­¬ng. T¸c dông: Ch÷a ®au r¨ng hµm, ®au häng, sèt, ®au tøc ngùc, s«i bông. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 4. Hîp cèc (LI4) Hîp lµ héi tô, Cèc lµ thung lòng, khe suèi. Hîp cèc cã nghÜa nh­ mét thung lòng ë ®ã khÝ héi tô l¹i. VÞ trÝ: HuyÖt ë gãc chç hâm gi÷a ngãn tay c¸i vµ ngãn tay trá, nh­ng h¬i chÖch vÒ bªn ngãn tay trá, gÇn gi÷a bªn quay cña x­¬ng bµn tay thø hai. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c¬ gian cèt mu tay, bê trªn c¬ khÐp ngãn tay c¸i, bê trong g©n c¬ duçi dµi ngãn tay c¸i. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh trô vµ d©y thÇn kinh quay. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C6 - C7, nh¸nh n«ng cña d©y quay. Tác dụng: Thanh nhiÖt, s¬ t¸n phong tµ, th«ng gi¸ng tr­êng vÞ, sæ mòi ng¹t mòi, tª b¹i ngãn tay, bµn tay, ®au ®Çu, ®au r¨ng, liÖt mÆt, liÖt thÇn kinh VII, ®au thÇn kinh. Châm cứu: Châm từ 1- 1,5 thốn hướng kim vào lòng bàn tay hoặc có thể châm xuyên từ Hợp cốc sang Lao cung để điều trị bàn tay co quắp, cứu 5-7 phút. 5. D­¬ng khª (LI5) VÞ trÝ: ë trong chç lâm cæ tay, gi÷a 2 ®­êng g©n. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ ®Çu mám tr©m quay, bê trªn x­¬ng thuyÒn, ngoµi cã g©n c¬ d¹ng dµi vµ g©n c¬ duçi ng¾n ngãn c¸i, trong cã g©n c¬ duçi dµi ngãn c¸i vµ g©n c¬ quay 1. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ do c¸c nh¸nh n«ng cña d©y thÇn kinh quay. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C7. 30
  31. Tác dụng: §au cæ tay, ®au nhøc khíp khuûu, khíp vai, c¼ng tay, c¸nh tay, ®au häng, ®au r¨ng, ®au m¾t ®á, ï tai, ®iÕc tai. Châm cứu: Châm 0,3 – 0,5 thốn, cứu 10 - 15 phút. 6. Thiªn lÞch (LI6) VÞ trÝ: Trªn huyÖt D­¬ng khª 3 thèn trªn con ®­ờng tõ huyÖt D­¬ng khª ®Õn huyÖt Khóc tr× . Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ duçi ng¾n ngãn tay c¸i, c¬ d¹ng dµi ngãn tay c¸i. T¸c dông: Ch÷a gi¶m thÞ lùc, ch¶y m¸u cam, ï tai, ®iÕc tai c¬ n¨ng, ®au khíp vµ ë cæ tay, cẳng tay. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 7. ¤n l­u (LI 7) VÞ trÝ: Tõ huyÖt D­¬ng khª ®o lªn 6 thèn, trªn con ®­êng nèi tõ huyÖt D­¬ng khª ®Õn khóc tr×. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ líp c¬ quay 1, c¬ quay 2, c¬ d¹ng dµi ngãn tay c¶ vµ x­¬ng quay. T¸c dông: Ch÷a nhøc ®Çu viªm mµng tiÕp hîp, ®au vai c¸nh tay s«i bông, môn nhät (cã kÕt qu¶ tèt). Ch©m cøu: Ch©m 0,3 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 8. H¹ Liªm(LI8) VÞ trÝ: D­íi huyÖt Khóc tr× 4 thèn. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ bê sau c¬ ngöa dµi, bê ngoµi c¬ quay 1, c¬ ngöa ng¾n vµ x­¬ng quay. T¸c dông: Ch÷a ®au c¸nh tay, khuỷu tay, ®au bông. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,5 - 0,7 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 9. Th­îng Liªm (LI9) VÞ trÝ: D­íi huyÖt Khóc tr× 3 thèn. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ bê sau c¬ ngöa dµi, bê ngoµi c¬ quay1, c¬ ngöa ng¾n vµ x­¬ng quay. 31
  32. T¸c dông: Ch÷a ®au cæ, b¹i liÖt chi trªn, tª tay vµ c¸nh tay, s«i bông, ®Çy bông. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,6 - 1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 10. Thñ tam lý (LI10) VÞ trÝ: D­íi huyÖt Khóc tr× 2 thèn trªn con ®­êng nèi tõ huyÖt Khóc tr× ®Õn huyÖt D­¬ng khª. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ bê sau c¬ ngöa dµi, c¬ ngöa ng¾n vµ x­¬ng quay. T¸c dông: Ch÷a ®au r¨ng, ®au vai n¸ch, liÖt chi trªn, cao huyÕt ¸p, n«n nÊc, say sãng, say « t«. Ch©m cøu: Ch©m 0,7- 1 thèn hoặc có thể châm xuyên từ thủ Tam lý đến Khúc trì, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 11. Khóc tr× (LI11) Khóc tr× lµ c¸i ao ë chç gËp cong cña khuûu tay (ao cong). Lµ huyÖt Hîp thuéc Thæ. VÞ trÝ: Khi co khuûu tay, huyÖt ë c¹nh chç ®Çu l»n chØ cña nÕp gÊp khuûu kho¶ng 1 thèn. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ chç b¸m cña c¬ ngöa dµi 2, c¬ quay 1, c¬ ngöa ng¾n khíp khuûu. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh quay. T¸c dông: Ch÷a sèt cao, huyÕt ¸p cao, tay vËn ®éng khã, liÖt chi trªn, liÖt nöa ng­êi, dÞ øng. Ch©m cøu: Ch©m tõ 2- 2,5 thèn hoÆc cã thÓ ch©m xiªn tõ Khóc tr× ®Õn Tam d­¬ng l¹c b»ng kim 15 cm hoÆc xuyªn tíi Ngo¹i quan b»ng kim 20 cm, cøu 10 - 15 phót. 12. Tröu liêu (LI12) VÞ trÝ: ë ngoµi x­¬ng c¸nh tay, phÝa trªn mám trªn låi cÇu bê ngoµi tam ®Çu c¸nh tay khëi ®Çu cña x­¬ng quay . Gi¶i phÉu: D­íi da lµ r·nh c¬ ban ®Çu c¸nh tay, (phÇn réng ngoµi) vµ chç b¸m cña c¬ ngöa dµi, c¬ quay vµ x­¬ng c¸nh tay. 32
  33. T¸c dông: Ch÷a ®au khíp c¸nh tay, khuỷu tay, tª b¹i c¸nh tay, co giËt. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,8 - 1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 10 - 15 phót. 13. Ngò lý (LI13) VÞ trÝ: ë phÝa trªn mám trªn låi cÇu, phÝa ngoµi x­¬ng c¸nh tay, trªn huyÖt Khóc tr×, co khuûu tay khi t×m huyÖt. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ phÇn réng ngoµi cña c¬ 3 ®Çu c¸nh tay, v¸ch liÒn c¬ ngoµi. T¸c dông: Ch÷a lao l¸ch c¸nh tay ®au nhøc, liÖt chi trªn. Ch©m cøu: Ch©m 0,5 - 0,7 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 14. Tỷ phu (LI14) HuyÖt Hîp cña kinh D­¬ng minh ë tay víi m¹ch D­¬ng duy vµ c¸c kinh Th¸i d­¬ng ë tay vµ ch©n. VÞ trÝ: §Çu chãp d­íi cña c¬ delta. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ ®Ønh c¬ delta, bê ngoµi c¬ nhÞ ®Çu c¸nh tay, chç b¸m cña c¬ c¸nh tay tr­íc vµo x­¬ng, phÝa trong lµ phÇn réng ngoµi cña c¬ tam ®Çu c¸nh tay, c¼ng c¸nh tay. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh mò, c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh c¬ da vµ nh¸nh d©y thÇn kinh quay. - Da vïng huyÖt chi phèi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C5, thÇn kinh da c¸nh tay sau, s©u h¬n lµ d©y quay. T¸c dông: Ch÷a ®au vai c¸nh tay, b¹i liÖt chi trªn, c¸c bÖnh vÒ m¾t. Ch©m cøu: Ch©m 1 - 1,2 thèn hoÆc cã thÓ ch©m xuyªn tõ Tý nhu ®Õn Khóc tr× b»ng kim 10 cm, cøu 10 - 15 phót. 15. Kiªn ngung (LI15) Kiªn lµ vai, ngung lµ ®Çu x­¬ng vai. Kiªn ngung lµ huyÖt héi cña thñ D­¬ng minh víi m¹ch D­¬ng kiÓu. VÞ trÝ: Gi¬ ngang c¸nh tay huyÖt ë chç tròng mám vai. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ khe gi÷a bã ®ßn vµ bã cïng vai cña c¬ delta, khe khíp gi÷a x­¬ng b¶ vai vµ x­¬ng c¸nh tay. 33
  34. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh mò. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C4, nh¸nh th­îng ®ßn vµ nh¸nh n¸ch. T¸c dông: Ch÷a ®au vai, ch­íng ng¹i vËn ®éng khíp vai, liÖt c¬, teo c¬ vai, liÖt nöa ng­êi Ch©m cøu: Ch©m 2 - 2,5 thèn hoÆc cã thÓ ch©m xuyªn tõ Kiªn ngung ®Õn Tý nhu b»ng kim 10 cm hoÆc tõ Tý nhu ®Õn Khóc tr× b»ng kim 20 cm, cøu 10 -15 phót. 16. Cù cèt (LI16) VÞ trÝ: ë chç lâm gi÷a ®Çu mám cïng vai ®ßn vµ sèng vai. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ thang vµ c¬ trªn gai. T¸c dông: Ch÷a ®au vai, c¸nh tay, liÖt chi trªn. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,5 – 0,7 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 – 7 phót. 17. Thiªn ®Ønh (LI17) VÞ trÝ: ë bªn cæ tõ huyÖt KhuyÕt bån th¼ng lªn sau vµ d­íi huyÖt Phï ®ét 1 thèn. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c¬ b¸m da cæ bê sau c¬ øc - ®ßn - chòm, c¸c c¬ bËc thang. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ lµ d©y thÇn kinh c¬ da cæ, nh¸nh ngoµi cña d©y thÇn kinh sä n·o sè XI, c¸c nh¸nh cña ®¸m rèi cæ s©u. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C3, nh¸nh th­îng ®ßn, s©u h¬n lµ d©y hoµnh. T¸c dông: Ch÷a viªm hÇu häng, lao h¹ch cæ, liÖt c¬ l­ìi. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 - 0,5 thèn, cøu 5 - 7 phót. 18. Phï ®ét (LI18) VÞ trÝ: Lµ giao ®iÓm cña ®­êng ngang qua sôn gi¸p vµ bê sau cña c¬ øc- ®ßn- chòm. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ b¸m cæ bã øc vµ bã ®ßn cña øc, cña chòm, c¸c c¬ bËc thang. 34
  35. T¸c dông: Ch÷a ®au x­¬ng häng , kh¶n tiÕng, nuèt ngÑn, hen xuyÔn, ch©m tª mæ b­íu cæ. Ch©m cøu: Ch©m s©u 0,8 - 1 thèn, trong ch©m tª ch©m tíi mÆt sau cña b­íu, cøu 5-10 phót. 19. Hoà liªu (L19) VÞ trÝ: §­êng ngang qua 1/3 trªn vµ 2/3 d­íi cña r·nh Nh©n trung ngoµi ®­êng gi÷a r·nh 0,5 thèn. Gi¶i PhÉu: D­íi da lµ c¬ vßng m«i trªn. T¸c dông: Ch¶y m¸u mòi ,ng¹t mòi, mÐo måm. Ch©m cøu: Ch©m s©u 0,2 - 0,3 thèn, cøu 5-10 phót. 20. Nghinh h­¬ng (LI20) VÞ trÝ: Tõ ch©n c¸nh mòi ngang ra 0,3 thèn trªn ®­êng ph¸p lÖnh. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ bê ngoµi cña c¬ n©ng c¸nh mòi vµ m«i trªn. T¸c dông: Ch÷a ng¹t mòi, ch¶y m¸u mòi, ch¶y m¸u cam. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 - 0,5 thèn, cøu 5 - 10 phót. Câu hỏi lượng giá kinh thủ Dương minh Đại trường I. Đánh dấu √ vào câu đúng sai từ câu 1- 16 Trả lời Câu Nội dung câu hỏi Đúng Sai 1 Hướng đi của kinh Đại trường là từ mặt đến ngón tay trỏ? 2 Kinh Đại trường đi qua cổ tay phía mu bàn tay? 3 Muốn làm nổi rõ hố nào thì phải gập ngón tay cái? 4 Đau răng hàm trên, chọn dùng huyệt của kinh Dương minh 5 Khuyết bồn là nơi kinh Đại trường đi vào bên trong để thuộc Đại trường và liên lạc với Phế? 6 Kinh Đại trường đi dọc bờ ngoài cẳng tay (tư thế 35
  36. giải phẫu)? 7 Kinh Đại trường đi qua mỏm vai ? 8 Kinh Đại trường tận cùng ở huyệt Nghinh hương cùng bên? 9 Huyệt nguyên của kinh Đại trường là huyệt Hợp cốc? 10 Phế và Đại trường có quan hệ biểu lý được biểu hiện cụ thể qua quan hệ trực tiếp giữa hai kinh? 11 Huyệt tỉnh của kinh Đại trường nằm ở cách chân móng ngón tay trỏ 0,2 thốn? 12 Xác định nhanh vị trí huyệt Hợp cốc bằng cách vuốt ngược bờ ngoài xương bàn tay II, ngón tay dừng đứng ở đâu đó là huyệt? 13 Muốn tìm huyệt Khúc trì tay bệnh nhân phải ở tư thế gấp? 14 Muốn xác định huyệt Kiên ngung, cánh tay phải nâng lên ngang vai? 15 Phụ nữ có thai không châm huyệt Hợp cốc? 16 Đau khớp vai châm huyệt Kiên ngung? II. Điền từ vào chỗ trống từ câu 17-20 17. Thương dương, Nhị gian, Tam gian, , Dương khê, Thiên lịch 18. Thiên lịch,Ôn lưu, Hạ liêm,Thượng liêm, Thủ tam lý Trửu liêu 19. Tý nhu , Cự cốt, Thiên đỉnh 20. , Hoà liêu, Nghinh hương III. Dùng câu trả lời đúng nhất bằng cách khoanh tròn các chữ đúng A hoặc B hoặc C hoặc D cho các câu từ 21- 35 21. Kinh Đại trường bắt đầu từ: A. Chân móng ngón cái C. Chân móng ngón giữa B.Chân móng ngón trỏ D. Chân móng ngón nhẫn 22. Huyệt Khúc trì nằm ở trên rãnh khuỷu tay, khi gấp cẳng tay vuông góc với cánh tay: 36
  37. A. Đầu chóp trong của rãnh khuỷu tay C. Bờ ngoài của gân cơ nhị đầu B. Bờ trong của gân cơ nhị đầu D. Đầu chóp ngoài của rãnh khuỷu 23. Huyệt Thủ tam lý nằm ở phía dưới huyệt Khúc trì đo thẳng xuống: A. 1,5 thốn C. 2,5thốn B. 2 thốn D. 3 thốn 24. Huyệt Tí nhu nằm ở: A. Đầu chóp dưới của cơ Delta. B. Điểm giữa của huyệt Khúc trì và huyệt Kiên ngung C. Điểm giữa của huyệt Xích trạch và huyệt Kiên ngung D. 1/3 dưới của cơ Delta 25. Huyệt Kiên ngung nằm ở: A. Chính giữa chỗ lõm của mỏm cùng vai đòn và đầu trên xương cánh tay B. Nằm ở phía trước chỗ lõm của mỏm cùng vai đòn và đầu trên xương cánh tay C. Nằm ở phía sau chỗ lõm của mỏm cùng vai đòn và đầu trên xương cánh tay D. Nằm ở chỗ lõm giữa thân và đầu trên của xương cánh tay 26. Huyệt Phù đột nằm ở: A. Giao điểm của đường ngang qua sụn nhẫn và phía trong cơ Ức- Đòn chũm B. Giao điểm của đường ngang qua sụn nhẫn và chính giữa cơ Ức- Đòn chũm. C. Giao điểm của đường ngang qua sụn nhẫn và phía ngoài cơ Ức- Đòn chũm D. Giao điểm của đường ngang qua sụn nhẫn và phía trước của cơ thang 27. Huyệt Nghinh hương là từ chân cánh mũi đo ngang ra: A. 0,2 thốn C. 0,4 thốn 37
  38. B. 0,3 thốn D. 0,5 thốn 28. Những huyệt nào dưới đây là huyệt Nguyên của kinh Đại trường: A. Nhị gian C. Hợp cốc B. Tam gian D. Dương khê 29. Những huyệt nào dưới đây là huyệt Lạc của kinh Đại trường: A. Hợp cốc C. Thiên lịch B. Dương khê D. Ôn lưu 30. Huyệt nào là huyệt Hợp của kinh Phế: A. Khúc trì C. Xích trạch B. Khúc trạch D. Hợp cốc 31. Huyệt nào dưới đây có tác dụng điều trị bệnh, ở vùng đầu mặt và nửa thân người trên tốt nhất: A. Hợp cốc C. Phù đột B. Khúc trì D. Nghinh hương 32. Khi điều trị liệt mặt ngoại biên người ta hay dùng cặp huyệt: A. Hợp cốc, Nghinh hương C. Kiên ngung, Nghinh hương B. Khúc trì, Nghinh hương D. Phù đột , Nghinh hương 33. Khi châm giảm đau hoặc châm tê để phẫu thuật ½ người trên nhất thiết dùng những huyệt nào dưới đây: A. Thương dương C. Khúc trì B. Hợp cốc D Phù đột 34. Huyệt Khúc trì thường châm sâu: A. 0.5 thốn C. 1,5 thốn B. 1 thốn D. 2 thốn 38
  39. 35. Điều trị viêm Amyđan chọn cặp huyệt nào dưới đây: A. Hợp cốc - Amyđan C. Phù đột- Amyđan B. Khúc trì - Amyđan D. Nghinh hương - Amyđan Đáp án: 1S 2D 3D 4D 5D 6D 7S 8S 9D 10D 11D 12D 13B 14D 15D 16D 21B 22D 23B 24A 25A 26C 27C 28C 29C 30A 31A 32A 33B 34D 35A 17. Hợp cốc; 18. Khúc trì; 19. Kiên ngung; 20. Phù đột 39
  40. Bài 4 Kinh tóc D­¬ng minh vÞ (S) Mục tiêu: 1. Mô tả được đường tuần hành những huyệt thường dùng của kinh Dương minh Vị. 2. Áp dụng những huyệt thường dùng để điều trị một số chứng bệnh. 3. Tôn trọng, ân cần đối với người bệnh trong quá trình điều trị. I. §­êng tuÇn hµnh: B¾t ®Çu tõ bê d­íi cña khoang m¾t, ®i xuèng m¸, ngoµi mòi, ®i vµo r¨ng lîi, trë vßng quanh m«i, xuèng r·nh d­íi m«i råi theo c¹nh hµm ra gãc hµm chia hai nh¸nh: Mét nh¸nh gãc hµm ®i ng­îc lªn phÝa tr­íc tai, qua th¸i d­¬ng lªn ®Çu; mét nh¸nh n÷a tõ gãc hµm ®i xuèng, men theo yÕt hÇu vµo khuyÕt bån. Tõ khuyÕt bån cã mét nh¸nh qua c¬ hoµnh c¸ch vµo phñ VÞ, liªn l¹c víi Tú. L¹i cã mét nh¸nh tõ KhuyÕt bån ®i xuèng qua VÞ, qua bông, ®i gÇn rèn, xuèng mÆt ngoµi bê tr­íc x­¬ng ®ïi, xuèng c¼ng ch©n, bµn ch©n, tËn cïng ë phÝa ngoµi ch©n mãng ch©n thø hai. Khi tíi mu bµn ch©n ph©n ra mét nh¸nh n÷a giao tiÕp víi kinh tóc th¸i ©m Tú. II. VÞ trÝ, t¸c dông c¸c huyÖt: 1. Thõa khÊp (S1) Thõa cã nghÜa lµ nhËn lÊy, gi÷ lÊy cña ai cho, KhÊp lµ khãc, ch¶y n­íc m¾t. HuyÖt Thõa khÊp lµ n¬i ®ãn nhËn n­íc m¾t (cÇm gi÷ n­íc m¾t). Lµ huyÖt Héi cña tóc D­¬ng minh VÞ, m¹ch D­¬ng kiÓu, m¹ch Nh©m. VÞ trÝ: HuyÖt ë d­íi ®ång tö kho¶ng 7 ph©n, ë bê d­íi hè m¾t. 40
  41. S8 Đầu duy S7 Hạ quan S1 Thừa khấp S6 Giáp xa S2 Tứ bạch S3 Cự liêu S5 Đại nghinh S4 Địa thương S9 Nhân nghinh S10 Thủy đột S12 Khuyết bồn S11 Khí xá S14 Khố phòng S13 Khí hộ S16 Ưng song S15 Ốc ế S17 Nhũ trung S18 Nhũ căn S20 Thừa mãn S19 Bất dung S22 Quan môn S21 Lương môn S23 Thái ất S24 Hoạt nhục môn S25 Thiên khu S26 Ngoại lăng S27 Đại cự S28 Thủy đạo S30 Khí xung S29 Quy lai S31 Bễ quan S32 Phục thỏ S33 Âm thị S34 Lương khâu S35 Độc tỵ S36 Túc tam lý S37 Thương cự hư S40 Phong long S38 Điều khẩu S39 Hạ cự hư S41 Giải khê S42 Xung dương S43 Hãm cốc S45 Đại đôn S44 Nội đình Hình 4.1 : Kinh túc Dương minh Vị Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c¬ vßng mi (gi÷a phÇn æ m¾t vµ phÇn mi m¾t) ë s©u lµ c¬ th¼ng d­íi, c¬ chÐo bÐ cña m¾t vµ nh·n cÇu. 41
  42. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh sä n·o sè VII vµ c¸c nh¸nh cña d©y sä n·o sè III. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi d©y thÇn kinh sä n·o sè V. T¸c dông: Ch÷a viªm kÕt m¹c m·n, cËn thÞ, viÔn thÞ, l¸c m¾t, viªm teo thÇn kinh thÞ gi¸c, ch¶y n­íc m¾t, liÖt thÇn kinh VII, co giËt m¾t. Ch©m cøu: Ch©m 0,5 - 0,7 thèn (®Çu kim h­ớng xuèng d­íi). 2. Tø b¹ch (S2) VÞ trÝ: §iÓm gi÷a mÝ m¾t d­íi th¼ng xuèng 1 thèn, ë lç d­íi hè m¾t. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ bê d­íi c¬ vßng mi (phÇn æ m¾t) trªn chç b¸m cña c¬ gß m¸ nhá, chç tiÕp khíp cña x­¬ng gß m¸ víi x­¬ng hµm trªn. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh sä n·o sè VII. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi d©y thÇn kinh sä n·o sè V. T¸c dông: Ch÷a liÖt thÇn kinh mÆt, co rót thÇn kinh mÆt, ®au thÇn kinh sinh ba, phï mÆt do dÞ øng, viªm gi¸c m¹c, cËn thÞ, viªm mòi, giun chui èng mËt. Ch©m cøu: Ch©m 0,3- 0,4 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. 3. Cù liªu (S3) VÞ trÝ: Th¼ng d­íi huyÖt Tó b¹ch ngang víi bê d­íi c¸nh mòi, t­¬ng ®­¬ng víi mÐ ngoµi r·nh mòi m¸. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ gß m¸ nhá, c¬ n©ng c¸nh mòi vµ m«i trªn (cã vu«ng m«i trªn) vµo s©u cã c¬ n¸ch x­¬ng hµm trªn. T¸c dông: Chữa liÖt d©y thÇn kinh VII, ®au d©y thÇn kinh V, mi m¾t giËt, ra m¸u mòi, ®au r¨ng. Ch©m cøu: Ch©m 0,3- 0,4 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. 4. §Þa th­¬ng (S4) §Þa lµ ®Êt, th­¬ng lµ n¬i cÊt gi÷ thãc lóa. §Þa th­¬ng lµ kho chøa ®å ¨n tõ ®Êt lªn, lµ Héi huyÖt gi÷a tóc D­¬ng minh VÞ víi m¹ch Nh©m vµ m¹ch D­¬ng kiÓu. VÞ trÝ: HuyÖt ë 2 bªn mÐp ®o ra 0,5 thèn. 42
  43. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ chç ®an chÐo thí cña c¸c c¬ vßng m«i, c¬ gß m¸ lín, c¬ tam gi¸c m«i, vµo s©u cã c¬ mót vµ c¬ nanh. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh sä n·o sè VII. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi d©y thÇn kinh sä n·o sè V. T¸c dông: Ch÷a liÖt mÆt, miÖng mÐo (thÇn kinh VII), ®au giËt c¬ mÆt (thÇn kinh V), n­íc d·i nhiÒu (kÕt hîp víi Thõa t­¬ng vµ Hîp cèc). Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,3- 0,7 thèn hoÆc ch©m xuyªn tíi Gi¸p xa, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 5. §¹i nghinh (S5) VÞ trÝ: ë chç lâm vµo phÝa tr­íc, gãc hµm d­íi, bê tr­íc c¬ nhai. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ chç ®an chÐo thí cña c¸c c¬ vßng mét, c¬ gß m¸ lín, c¬ c­êi, c¬ tam gi¸c, vµo s©u cã c¬ mót vµ c¬ nanh. T¸c dông: Ch÷a liÖt d©y thÇn kinh VII ch÷a ®au d©y thÇn kinh V, ®au r¨ng, cÊm khÈu. Ch©m cøu: Ch©m 0,5 - 1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3- 7 phót. 6. Gi¸p xa (S6) VÞ trÝ: ë gãc x­¬ng hµm, khi nhai chç ®éng nhÊt lµ huyÖt. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c¬ c¾n, x­¬ng hµm d­íi. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh sä n·o sè V. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi d©y thÇn kinh sä n·o sè V. T¸c dông: Chữa liÖt mÆt, cøng hµm, ®au r¨ng, quai bÞ. Ch©m cøu: Ch©m 1- 1,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 7. H¹ quan (S7) H¹ quan nghÜa lµ phÇn d­íi cña khíp nèi, lµ huyÖt giao héi cña kinh tóc D­¬ng minh vµ tóc ThiÕu d­¬ng. VÞ trÝ: HuyÖt ë chç hâm tr­íc tai, khi ngËm miÖng råi h¸ ra cã chç ®éng m¹nh. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ tuyÕn mang tai, chç b¸m cña bê sau c¬ nhai líp s©u cã c¬ ch©n b­ím ngoµi. 43
  44. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ d©y thÇn kinh sä n·o sè V. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi thÇn kinh sä n·o sè V. T¸c dông: Ch÷a liÖt mÆt, ®au r¨ng hµm trªn, viªm khíp hµm, cøng hµm, ®au thÇn kinh V, ®iÕc c©m, co rót c¬ nhai, viªm tai gi÷a. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3-7 phót. 8. §Çu duy (S8) HuyÖt Héi cña kinh D­¬ng minh ë ch©n víi kinh ThiÕu d­¬ng ë ch©n vµ m¹ch D­¬ng duy. VÞ trÝ: ë phÝa sau vµ trªn gãc tr¸n, trong bê da tãc, chç nèi khíp tr¸n, khi nhai chç ®éng nhiÒu nhÊt lµ huyÖt. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ chç c¬ th¸i d­¬ng dÝnh vµo c©n sä, d­íi c©n sä lµ x­¬ng sä. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh sä n·o sè V, nh¸nh th¸i d­¬ng. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi thÇn kinh sä n·o sè V. T¸c dông: Ch÷a ®au ®Çu, ®au m¾t, ch¶y n­íc m¾t, giËt mi m¾t. Ch©m cøu: Ch©m nghiªng kim 15 ®é s©u 0,8 - 1 thèn. 9. Nh©n Nghinh (S9) VÞ trÝ: Ngang víi hai bªn yÕt hÇu, phÝa sau ®éng m¹ch c¶nh gèc, bê tr­íc låi c¬ ức ®ßn chòng. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ bê tr­íc c¬ øc ®ßn chòng, bã m¹ch thÇn kinh c¶nh, líp sau lµ c¬ bËc thang, c¬ cæ dµi vµ c¬ gãc. T¸c dông: Ch÷a viªm häng, ho hen, nÊc, (do c­êng d©y PhÕ vÞ), bướu cæ ®¬n thuÇn. Ch©m cøu: Ch©m cÇn tr¸nh ®éng m¹ch - ch©m th¼ng 0,8- 1 thèn. 10. Thuû ®ét (S10) VÞ trÝ: ë gi÷a huyÖt Nh©n nghinh vµ huyÖt KhÝ x¸ , bê tr­íc c¬ øc ®ßn chòng. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ bê tr­íc c¬ øc ®ßn chòng, khe gi÷a c¸c c¬ vai- mãng, øc- mãng, øc gi¸p, vµo s©u cã bã m¹ch thÇn kinh c¶nh, c¬ cæ dµi, c¬ bËc thang tr­íc. 44
  45. T¸c dông: Ch÷a viªm häng, hen xuyÔn. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,3 - 0,4 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. 11. KhÝ x¸ (S11) KhÝ x¸ lµ n¬i khu tró, c­ tró cña T«ng khÝ (khÝ cña Th­îng tiªu ë ngùc gåm khÝ tiªn thiªn, khÝ hËu thiªn vµ khÝ h« hÊp). VÞ trÝ: Tõ huyÖt Nh©n nghinh kÐo th¼ng xuèng x­¬ng ®ßn, chç gÆp lµ huyÖt. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ khe gi÷a bã øc vµ bã ®ßn c¬ øc ®ßn chòm, vµo s©u lµ c¬ øc ®ßn mãng vµ øc gi¸p. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh sä n·o sè XI vµ XII, nh¸nh cña d©y thÇn kinh C2. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C3. T¸c dông: Ch÷a hen suyÔn, khã thë do t©m phÕ, tøc ngùc b­íu cæ, lao h¹ch cæ, s­ng tuyÕn gi¸p tr¹ng, viªm häng, vai s­ng kh«ng cö ®éng ®­îc. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,5 - 0,7 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3-5 phót. 12. KhuyÕt bån (S12) VÞ trÝ: ë chÝnh gi÷a cña hè trªn ®ßn. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ hè trªn ®ßn cã c¸c c¬ bËc thang vµ c¬ vai mãng. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh tr­íc cña d©y thÇn kinh cæ sè 3, 4, 5 vµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh sä n·o sè XII. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh C3. T¸c dông: Chữa đau s­ng cæ, ®au bông, tøc ngùc, ho, hen suyÔn. Ch©m cøu: Ch©m nghiªng 0,5 - 1 thèn, tr¸nh ch©m vµo PhÕ (ch©m vµo phæi), cøu ®iÕu ng¶i 5-10 phót. 13. KhÝ hé (S13) VÞ trÝ: ë phÝa d­íi ®iÓm gi÷a x­¬ng ®ßn, bê trªn x­¬ng s­ên1 th¼ng víi ®­êng gi÷a vó. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ b¸m da cæ, c¬ ngùc to, c¬ d­íi ®ßn, bê trªn x­¬ng s­ên 1, ®Ønh phæi. T¸c dông: Ch÷a ho hen, ngùc s­ên ®Çy tøc, ®au vïng tr­íc tim. 45
  46. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,3 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 14. Khè phßng (S14) VÞ trÝ: ë trªn ®­êng gi÷a vó, kÏ liªn s­ên thø nhÊt. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ ngùc to, c¸c c¬ ngang s­ên 1, bê trªn x­¬ng s­ên 2, ®Ønh phæi. T¸c dông: Ch÷a ®au tøc ngùc, ho hen. Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,3 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 15. èc Õ (S15) VÞ trÝ: ë trªn ®­êng gi÷a vó, ke liªn s­ên thø hai. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ ngùc to, bê trªn c¬ ngùc bÐ, c¸c c¬ gi·n s­ên 2 bê trªn x­¬ng s­ên 3, trong s©u cã phæi. T¸c dông: Ch÷a ngùc s­ên ®au tøc, viªm tuyÕn vó. Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,3 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 16. ¦ng song (S16) VÞ trÝ: ë trªn ®­êng gi÷a vó, kÏ liªn s­ên thø ba. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ ngùc to, c¬ ngùc bÐ, c¸c c¬ gian s­ên 2, c¸c c¬ gian s­ên 3, bê trªn x­¬ng s­ên 4, phæi vµ tim ë bªn tr¸i. T¸c dông: Ch÷a ngùc s­ên ®au tøc, viªm tuyÕn vó, hen xuyÔn. Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,3 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 17. Nhò trung (S17) VÞ trÝ: ë chÝnh gi÷a ®Çu vó huyÖt nµy kh«ng ch©m vµ kh«ng cøu, chØ lµ mèc ®Ó t×m huyÖt ë vïng bông vµ ngùc. Gi¶i phÉu: D­íi ®Çu vó lµ chïm tuyÕn vó, sau chïm tuyÕn vó lµ c¬ ngùc to, c¬ ngùc bÐ, c¸c c¬ gian s­ên 4. T¸c dông: Viªm tuyÕn vó t¾c tia s÷a, ®au d©y thÇn kinh liªn s­ên. Ch©m cøu: Lµ huyÖt cÊm ch©m cøu. 18. Nhò c¨n (S18) 46
  47. VÞ trÝ: ë d­íi huyÖt nhò trung 1 kÏ liªn s­ên huyÖt n»m ë giao ®iÓm ë liªn x­ên 5 víi ®­êng th¼ng gi÷a ®ßn( ®èi víi nam giíi), ë chÝnh gi÷a nÕp l»n vó( víi n÷ giíi) Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c¬ ngùc to, c¸c c¬ ngùc bÐ c¸c c¬ gian s­ên 5 bê trªn x­êng s­ên 6 bªn ph¶i lµ phæi bªn tr¸i lµ mám tim c¬ gian s­ên 2, c¸c c¬ gian s­ên 3, bê trªn x­¬ng s­ên 6, phæi vµ tim ë bªn tr¸i. T¸c dông: Ch÷a viªm tuyÕn vó t¾c s÷a, Ýt s÷a ®au vïng tr­íc tim, ®au ngùc ®au thÇn kinh liªn s­ên. Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,3 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 19. BÊt dung (S18) VÞ trÝ: ë trªn huyÖt Thiªn khu 6 thèn, hoÆc tõ huyÖt Cù khuyÕt ®o ngang ra 2 thèn. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c©n c¬ chÐo to, c¬ th¼ng to mÆc ngang phóc m¹c trong æ bông lµ gan. T¸c dông: Ch÷a ®Çy bông, n«n möa, ®au d¹ dµy, ¨n kÐm chËm tiªu. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,5 – 0,7 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 7- 10 phót. 20. Thõa m·n (S20) VÞ trÝ: ë trªn huyÖt Thiªn khu 5 thèn hoÆc tõ huyÖt Trung qu¶n ®o ngang ra 2 thèn. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c©n chÐo, c¬ th¼ng to m¹c ngang, phóc mÆc bªn ph¶i lµ gan bªn tr¸i lµ d¹ dµy. T¸c dông: Ch÷a ®au d¹ dµy, n«n möa kÐm ¨n, ®Çy bông. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,5 - 1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 7- 10 phót. 21. L­ơng m«n (S21) VÞ trÝ: ë trªn huyÖt Thiªn khu 4 thèn, tõ huyÖt Trung qu¶n ®o ngang ra thèn d­íi huyÖt Thõa m·n 1 thèn. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c©n c¬ chÐo to, c¬ th¼ng to, m¹c ngang phóc m¹c trong æ bông lµ d¹ dµy. T¸c dông: Ch÷a ®au d¹ dµy, n«n möa, kÐm ¨n, Øa ch¶y. 47
  48. Ch©m cøu: Ch©m 0,5 - 1thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót, cøu måi ng¶i tõ 5 - 10 måi. 22. Quan m«n (S22) VÞ trÝ: ë d­íi huyÖt L­¬ng m«n 1 thèn, tøc lµ trªn huyÖt Thiªn khu 3 thèn, tõ huyÖt Trung qu¶n ®o ngang ra 2 thèn d­íi huyÖt Thõa m·n. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c©n c¬ chÐo to, c¬ th¼ng to, m¹c ngang phóc m¹c trong æ bông lµ ®¹i trµng ngang. T¸c dông: Ch÷a ®au bông, ®Çy bông kÐm ¨n, s«i bông, phñ dòng. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,7 - 1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 23. Th¸i Êt (S23) VÞ trÝ: ë d­íi huyÖt Quan m«n , hoÆc tõ huyÖt H¹ qu¶n ®o ngang ra 1 thèn. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c©n c¬ chÐo to, c¬ th¼ng to, m¹c ngang phóc m¹c trong æ bông lµ ruét non. T¸c dông: Ch÷a phiÒn muén, ®au d¹ dµy, tiªu hãa kÐm. Ch©m cøu: Ch©m 0,7 - 1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 24. Ho¹t nhôc m«n (S24) VÞ trÝ: ë d­íi huyÖt Th¸i Êt (S23) 1 thèn, hoÆc tõ huyÖt Thñy ph©n ®o ngang ra 2 thèn. Gi¶i phÉu: D­íi da lµ c©n c¬ chÐo to, c¬ th¼ng to, m¹c ngang phóc m¹c trong æ bông lµ ®¹i trµng ngang. T¸c dông: Ch÷a ®iªn cuång, phiªn muén, n«n möa. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,7 - 1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 25. Thiªn khu (S25) Thiªn lµ trêi, khu lµ chç chèt (phÇn trªn rèn lµ thiªn, phÇn d­íi rèn lµ ®Þa). Thiªn khu lµ chèt trªn, ®iÒu hµnh chøc n¨ng cña tr­êng vÞ, lµ mé huyÖt cña §¹i tr­êng. VÞ trÝ: Tõ rèn ngang ra 2 thèn. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c©n c¬ chÐo to, c¬ th¼ng to, m¹c ngang, phóc m¹c, trong æ bông lµ ruét non vµ tö cung khi cã thai 7 - 8 th¸ng. 48
  49. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ 6 d©y thÇn kinh liªn s­ên vµ d©y thÇn kinh bông - sinh dôc. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D10. T¸c dông: Ch÷a ®au bông, ®Çy bông, tiªu trÖ, viªm ®¹i trµng, viªm d¹ dµy, t¸o bãn, viªm tö cung, viªm bµng quang. Ch©m cøu: Ch©m 0,8-1 thèn hoÆc cã thÓ ch©m tõ Thiªn khu ®Õn d­íi bê s­ên lµ huyÖt ®­êng mæ vïng bông trªn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 26. Ngo¹i l¨ng (S26) VÞ trÝ: D­íi huyÖt Thiªn khu 1 thèn vµ ®o ngang ra 2 thèn. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c©n c¬ chÐo to, c¬ th¼ng to, m¹c ngang phóc m¹c trong æ bông lµ ruét non vµ tö cung khi ®ang cã thai 6-7 th¸ng, Bµng quang khi bÞ tiÓu tiÖn nhiÒu. T¸c dông: Ch÷a ®au bông, sa sinh dôc. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,7 - 1,2 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 27. §¹i c­ (S27) VÞ trÝ: ë d­íi huyÖt Ngo¹i l¨ng 1 thèn hay tõ huyÖt Th¹ch m«n ®o ngang 2 thèn. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c¬ g©n chÐo, c¬ th¼ng to, m¹c ngang, phóc m¹c, trong æ bông lµ ruét non, tö cung khi cã thai 5-6 th¸ng. T¸c dông: Ch÷a ®au bông d­íi, tiÓu tiÖn khã. Sa sinh dôc, di tinh, rèi lo¹n kinh nguyÖt. Ch©m cøu: Ch©m 0,7 – 1,2 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 28. Thñy ®¹o (S28) VÞ trÝ: Th¼ng xuèng phÝa d­íi huyÖt §¹i c­ 1 thèn hay tõ huyÖt Quan nguyªn ®o ngang 2 thèn. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c¬ g©n chÐo, c¬ th¼ng to, mac ngang, phóc m¹c, trong æ bông lµ ruét non, tö cung khi cã thai 4 - 6 th¸ng, Bµng quang khi bÝ tiÓu tiÖn. T¸c dông: Ch÷a ®au bông vïng h¹ vÞ, tiÓu tiÖn kh«ng th«ng, sa sinh dôc,. 49
  50. Ch©m cøu: Ch©m 1 - 1,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 29. Quy lai (S29) VÞ trÝ: ë d­íi huyÖt Thñy ®¹o 1 thèn hay tõ huyÖt Quan nguyªn ®o ngang 2 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c¬ g©n chÐo, c¬ th¼ng to, m¹c ngang, phóc m¹c, trong æ bông lµ ruét non, tö cung khi cã thai 3-4 th¸ng, d©y Bµng quang khi ®Çy. T¸c dông: Ch÷a ®au bông vïng h¹ vÞ , sa sinh dôc, ch©m kinh. Ch©m cøu: Ch©m 0,7 - 1,2 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 30. KhÝ xung (S30) KhÝ xung lµ khÝ ®i vät lªn, trót xuèng hay ®i ng­îc lªn. HuyÖt KhÝ xung lµ n¬i khÝ VÞ ®i lªn vµ còng lµ n¬i vät lªn cña m¹ch Xung. VÞ trÝ: HuyÖt ë vïng bÑn, chÝnh gi÷a bê trªn x­¬ng mu ®o ra 2 bªn c¸ch huyÖt Khóc cèt 2 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c©n c¬ chÐo to, bê ngoµi c¬ th¼ng to, c©n c¬ chÐo bÐ cña bông vµ c¬ ngang bông, m¹c ngang, phóc m¹c, trong æ bông lµ ruét non vµ tö cung khi cã thai 2 - 3 th¸ng, bµng quang khi ®Çy. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ 6 d©y thÇn kinh gian s­ên d­íi vµ d©y thÇn kinh bông - sinh dôc. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L1. T¸c dông: Ch÷a ®Çy bông, viªm nhiÖt bµng quang, kinh nguyÖt kh«ng ®Òu, tho¸t vÞ bÑn, viªm ®au tinh hoµn, buång trøng. Ch©m cøu: Ch©m 0,5 - 0,8 thèn(tr¸nh ch©m vµo Bµng quang), cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 31. BÔ quan (S31) BÔ lµ b¾p ®ïi, quan lµ khíp. HuyÖt BÔ quan lµ huyÖt ë s¸t víi khíp h«ng, ë gãc cña c¬ may vµ c¬ th¼ng tr­íc ®ïi. VÞ trÝ: HuyÖt BÔ quan ë trªn huyÖt Phôc thá 6 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ gãc cña c¬ may vµ c¬ c¨ng c©n ®ïi, c¬ th¼ng tr­íc ®ïi, khe cña c¬ réng gi÷a ®ïi vµ c¬ ®¸i chËu, x­¬ng ®ïi. 50
  51. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh ®ïi, nh¸nh cña d©y thÇn kinh m«ng trªn, c¸c ngµnh ngang cña ®¸m rèi th¾t l­ng. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L2. T¸c dông: Ch÷a ®au liÖt ch©n, ch©n co duçi khã, viªm c¬ ®¸i chËu, di chøng b¹i liÖt, liÖt nöa ng­êi, teo c¬. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 1-1,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 ®Õn 7 phót. 32. Phôc thá (S32) VÞ trÝ: C¸ch bê trªn x­¬ng b¸nh chÌ 6 thèn trªn ®­êng nèi liªn víi gai chËu tr­íc trªn víi bê ngoµi x­¬ng b¸nh chÌ. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê ngoµi c¬ th¼ng tr­íc, bê trong c¬ réng, ngoµi c¬ réng gi÷a x­¬ng ®ïi. T¸c dông: Ch÷a viªm ®au khíp gèi, ®au l­ng. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 1 -1,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 33. ¢m thÞ (S33) VÞ trÝ: ë phÝa trªn bê ngoµi x­¬ng b¸nh chÌ 3 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¬ th¼ng tr­íc vµ c¬ réng, ngoµi c¬ réng gi÷a x­¬ng ®ïi. T¸c dông: Ch÷a viªm quanh khíp gèi, co duçi gèi khã kh¨n, liÖt chi d­íi. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,7 - 1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 34. L­¬ng kh©u (S34) L­¬ng kh©u cã nghÜa lµ ®Ønh gå ghÒ ®åi nói. L­¬ng cßn cã ý nghÜa lµ l­¬ng thùc, vÞ chñ yÕu thu n¹p ®å ¨n mµ huyÖt L­¬ng kh©u l¹i lµ huyÖt khÝch cña vÞ nªn huyÖt L­¬ng kh©u cßn cã nghÜa lµ gß l­¬ng thùc. VÞ trÝ: HuyÖt ë phÝa trªn cña x­¬ng b¸nh chÌ 2 thèn, nh­ ë trªn ®Ønh nói. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¬ th¼ng tr­íc vµ c¬ réng ngoµi, c¬ réng gi÷a, x­¬ng ®ïi. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh ®ïi. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L3. 51
  52. T¸c dông: Ch÷a th«ng ®iÒu vÞ khÝ, viªm ®au loÐt d¹ dµy, ®Çy bông, tú thÊp, viªm tuyÕn vó, chøng bÖnh ®au cÊp tÝnh, ®au ®Çu gèi, cøng gèi, liÖt chi d­íi. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,7 -1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 ®Õn 10 phót. 35. §éc tþ (S35) VÞ trÝ: GÊp ®Çu gèi c¼ng ch©n vu«ng gãc víi ®ïi, huyÖt n¨ng ë hâm d­íi ngoµi x­¬ng b¸nh chÌ. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¬ bèn ®Çu ®ïi vµ g©n c¬ c¨ng c©n ®ïi gãc ngoµi, bê d­íi x­¬ng b¸nh chÌ vµ khÐp khíp gèi. T¸c dông: Ch÷a viªm quanh khíp gèi, co duçi khã kh¨n, liÖt chi d­íi. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,5- 0,7 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 36. Tóc tam lý (S36) Lý lµ th«n xãm, "tam lý" lµ ba xãm lµng: Tóc tam lý bao gåm VÞ, §¹i tr­êng, TiÓu tr­êng (Thñ tam lý bao gåm c¶ TiÓu tr­êng vµ §¹i tr­êng). HuyÖt Tóc tam lý cã liªn quan ®Õn khÝ cña tr­êng vÞ (VÞ, §¹i tr­êng, TiÓu tr­êng). VÞ trÝ: HuyÖt ë d­íi ®Çu gèi 3 thèn, mÐp ngoµi c¼ng ch©n c¸ch bê chµy tr­íc 1 kho¸t. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c¬ c¼ng ch©n tr­íc chç b¸m c¸c thí g©n c¬ hai ®Çu ®ïi, khe gi÷a x­¬ng chµy vµ x­¬ng m¸c, mµng gian cèt. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh h«ng to, nh¸nh cña d©y thÇn kinh chµy tr­íc. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L5. T¸c dông: Ch÷a ®iÒu hoµ Tú VÞ, ®iÒu hoµ trung khÝ, tiªu trÖ, viªm ®au d¹ dµy, loÐt d¹ dµy, viªm ®­êng ruét, ch÷a liÖt chi d­íi, tr­íng ë lôc phñ ngò t¹ng, l¹nh bông, ®au bông, Øa ch¶y. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 1-1,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5-10 phót, cøu måi ng¶i 5- 10 måi trong tr­êng hîp tho¸t d­¬ng cã thÓ cøu ®­îc hµng giê. 37. Th­îng c­ h­ (S37) 52
  53. VÞ trÝ: ë phÝa d­íi huyÖt §éc tþ 6 thèn trªn ®­êng nèi th¼ng tõ huyÖt §éc tþ tíi huyÖt H¹ c­ h­. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê ngoµi c¬ c¼ng ch©n tr­íc, bê trong c¬ ruçi chung c¸c ngãn ch©n, khe gi÷a x­¬ng chµy vµ x­¬ng m¸c. T¸c dông: Ch÷a ®au bông (viªm loÐt d¹ dÇy, ®¹i trµng),kiÕt lÞ, s«i bông, Øa ch¶y, liÖt chi d­íi. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 1 – 1,3 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 38. §iÒu khÈu (S38) VÞ trÝ: LÊy ë d­íi huyÖt Tóc tam lý 5 thèn, ë ®iÓm gi÷a ®­êng nèi huyÖt §éc tþ vµ Gi¶i khª. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê ngoµi c¬ c¼ng ch©n tr­íc, bê trong c¬ ruçi chung c¸c ngãn ch©n, khe giòa x­¬ng chÇy vµ x­¬ng m¸c. T¸c dông: Ch÷a ®au bông (viªm loÐt d¹ dÇy, ®¹i trµng),kiÕt lÞ, s«i bông, Øa ch¶y, liÖt chi d­íi. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,5 - 1,3 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 39. H¹ cù h­ (S39) HuyÖt H¹ cù h­ còng lµ Hîp huyÖt gi÷a kinh vÞ víi kinh thñ Th¸i d­¬ng TiÓu tr­êng (ë phÝa d­íi). VÞ trÝ: H¹ cù h­ ý nãi huyÖt ë phÝa d­íi, ë gi÷a chç trèng lín kÏ x­¬ng chµy vµ x­¬ng m¸c, d­íi huyÖt Tóc tam lý 6 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¬ c¼ng ch©n tr­íc vµ c¬ duçi chung c¸c ngãn ch©n, ë ®©y lµ bê trong c¬ duçi dµi riªng ngãn ch©n c¸i, khe gi÷a x­¬ng chµy vµ x­¬ng m¸c. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh chµy tr­íc. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L5. T¸c dông: Ch÷a Tú thÊp, ®au ch©n, liÖt chi d­íi, teo c¬, chøng bÖnh vµo Tr­êng VÞ, ¨n kÐm, viªm gan mËt, Øa ch¶y, tr­íng bông, ®au d¹ dµy (kÕt hîp víi huyÖt Tóc tam lý vµ huyÖt Thiªn khu). Ch©m cøu: Ch©m 1 - 1,5 thèn, cøu 5 - 10 phót. 53
  54. 40. Phong long (S40) Phong cã nghÜa lµ ®Çy ®ñ thÞnh v­îng, long lµ ®Çy ®Æn lín lao. HuyÖt Phong long thuéc kinh VÞ cã khÝ huyÕt nhiÒu, lµ l¹c huyÖt gi÷a kinh tóc D­¬ng minh VÞ víi kinh tóc Th¸i ©m Tú. VÞ trÝ: HuyÖt ë phÝa trªn m¾t c¸ ngoµi ch©n 8 thèn, c¸ch bê chµy tr­íc 1 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¬ duçi chung c¸c ngãn ch©n vµ c¬ m¸c bªn ng¾n, ë s©u lµ c¬ duçi dµi riªng ngãn ch©n c¸i, x­¬ng m¸c. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh chµy tr­íc vµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh c¬ da. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L5. Tác dụng: Chữa hoµ vÞ khÝ, ho¸ ®µm thÊp, liÖt chi d­íi, c­íc khÝ, ®au tª ch©n, bÕ kinh, ho suyÔn, t¶ Tóc tam lý ch÷a t©m phiÒn, t©m ho¶ v­îng. Châm cứu: Ch©m 0,5 - 1,3 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 41. Gi¶i khª (S41) Gi¶i lµ lµm gi¶m ®i, níi ra. Khª lµ suèi, khe, chç lâm. Ch©m huyÖt Gi¶i khª lµm gi¶m khÝ tËp trung ë vïng d­íi ch©n, bµn ch©n. VÞ trÝ: HuyÖt ë gi÷a khe g©n c¬ c¼ng ch©n tr­íc vµ g©n c¬ duçi dµi ngãn c¸i, ë ngay chç hâm trªn cæ ch©n. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a g©n c¬ c¼ng ch©n tr­íc vµ g©n c¬ duçi dµi riªng ngãn ch©n c¸i, khe khíp m¸c - chµy - sªn. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh chµy tr­íc. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh. T¸c dông: Ch÷a ®au viªm tæ chøc mÒm quanh khíp cæ ch©n, liÖt chi d­íi, bµn ch©n thuæng hoÆc liÖt trong, liÖt ngoµi, teo c¬, ®¹i tiÖn khã, ®éng kinh. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,4 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. 42. Xung d­¬ng (S42) VÞ trÝ: Tõ huyÖt Gi¶i khª ®o xuèng 1,5 thèn gi÷a 2 ®èt x­¬ng 2-3 bµn ch©n. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê trong g©n c¬ ruçi ngãn 2 cña c¬ duçi chung c¶ ngãn ch©n, c¬ ruçi ng¾n ngãn c¸i, sau khíp chªm - thuyÒn. 54
  55. T¸c dông: Ch÷a chøng liÖt d©y thÇn kinh VII, ®au r¨ng viªm tuyÕn vó, ®au bông, ®au khíp cæ ch©n. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 thèn (tr¸nh vµo ®éng m¹ch mu ch©n), cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. 43. H·m cèc (S43) VÞ trÝ: ë chç lâm vµo phÝa tr­íc diÖn khíp cña 2 x­¬ng ®èt bµn ch©n thø 2 vµ thø 3 hoÆc d­íi huyÖt Gi¶i khª 1,5 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¸c g©n ruçi c¸c ngãn 2 vµ 3 cña c¬ ruçi dµi vµ c¬ ruçi ng¾n c¸c ngãn ch©n, c¬ gi·n cèt mu ch©n 2 khe gi÷a x­¬ng bµn 2 vµ 3. T¸c dông: Ch÷a ®au r¨ng lîi, ch¶y m¸u cam, ®au bông, Øa ch¶y, sèt cao, liÖt d©y thÇn kinh VII. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 – 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. 44. Néi ®×nh (S44) VÞ trÝ: HuyÖt n»m ë phÝa trong, phÝa s©u, ë chç lâm gi÷a ngãn thø 2 vµ ngãn ch©n thø 3. ý nãi huyÖt nµy dïng ®Ó ch÷a chøng l¹nh tay, ch©n, ng¹i tiÕng ån µo bªn ngoµi do ®ã mµ gäi lµ Néi ®×nh. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¸c g©n duçi ngãn 2 vµ ngãn 3 cña c¬ duçi dµi vµ c¬ duçi ng¾n c¸c ngãn ch©n, c¬ gian cèt mu ch©n, khe gi÷a x­¬ng ®èt 1 ngãn ch©n 2 vµ 3. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh chµy tr­íc vµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh chµy sau. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L5. T¸c dông: Ch÷a ®au ngãn ch©n, bµn ch©n, vÞ nhiÖt, vÞ qu¶n thèng, ®au r¨ng, ®au thÇn kinh V, c¸c chøng bÖnh cã liªn quan tíi kinh VÞ. Châm cứu: Châm 0,3 - 0,5 thốn, cứu 5 - 6 phút. 45. Lệ đoài (S45) Vị trí: - Ở đầu ngón chân thứ 2 phía ngón út. 55
  56. - Lấy ở ngoài góc ngoài góc móng chân 2, cách góc móng chân độ 0,2 thốn, trên đường tiếp giáp da gan chân với da mu chân. Giải phẫu: - Dưới da là xương đốt 3 ngón chân 2. - Da vùng huyệt chi phối bởi tiết đoạn thần kinh L5. Tác dụng: Chữa chân lạnh, đầy bụng, đau bụng, đau răng, chảy máu cam, liệt mặt, không muốn ăn, mộng mị, sốt không có mồ hôi. Châm cứu: Châm 0,2-0,3 thốn, cứu 5-6 phút. Câu hỏi lượng giá kinh túc dương minh Vị I. Đánh dấu √ vào câu đúng sai từ câu 1- 16 Trả lời Câu Nội dung câu hỏi Đúng Sai 1 Hướng đi của kinh Vị từ mặt xuống chân? 2 Kinh Vị bắt đầu từ huyệt Thừa khấp? 3 Kinh Vị có 3 nhánh phụ? 4 Kinh Vị đi vào hàm dưới để giao với mạch Đốc? 5 Kinh Vị có nhánh vào tạng Tỳ? 6 Kinh Vị là kinh đa khí đa huyết? 7 Liệt dây VII chọn huyệt trên kinh Vị? 8 Đau dây V không chọn huyệt nào trên kinh Vị? 9 Tắc tia sữa chọn huyệt trên kinh Vị? 10 Ở vùng bụng kinh Vị đi song song và ở phía ngoài kinh Thân? 11 Huyệt cấm châm của kinh Vị là huyệt Nhũ căn? 12 Huyệt Nội đình là huyệt tận cùng của kinh Vị (nhánh chính)? 13 Đau răng hàm trên châm huyệt Nội đình? 56
  57. 14 Đau răng hàm trên châm huyệt Hạ quan? 15 Đau răng hàm dưới dùng huyệt Giáp xa? 16 Đầy bụng, khó tiêu không châm các huyệt trên kinh Vị? II. Điền vào chỗ trống theo thứ tự của kinh Vị từ câu 17-21 17. Điền vào chỗ trống theo thứ tự của kinh Vị (ở vùng mặt) Thừa khấp, Tứ bạch, Cự liêu Đại nghinh, 18. Điền vào chỗ trống theo thứ tự của kinh Vị (ở vùng cổ) Nhân nghinh, Thuỷ đôt Khuyết bồn. 19. Điền vào chỗ trống theo thứ tự của kinh Vị (ở vùng bụng) Thuỷ đạo, Quy lai, Bế quan 20. Điền vào chỗ trống theo thứ tự của kinh Vị (ở vùng chân) Thượng cự ư, Điểu khẩu, Hạ cự ư 21. Điền vào chỗ trống theo thứ tự của kinh Vị (ở vùng bàn chân) Xung dương, Hãm cốc Lệ đoài III. Dùng câu trả lời đúng nhất bằng cách khoanh tròn các chữ đúng A hoặc B hoặc C hoặc D cho các câu từ 22- 35 22. Huyệt Thừa khấp nằm ở: A. Chính giữa bờ dưới của xương hốc mắt B. Chính giữa bờ dưới của khéo mắt C. Chính giữa bờ dưới của đuôi mắt D. Góc trước dưới ngoài của xương gò má 23. Huyệt Nhân nghinh từ sụn nhẫn đo ngang ra: A. 1 thốn C. 2 thốn B. 1,5 thốn D. 2,5 thốn 24. Huyệt Khí xá nằm ở: A. Chỗ lõm giữa bờ trên xương ức B. Chỗ lõm giữa bờ trên xương đòn 57
  58. C. Chỗ lõm giữa hai gân cơ ức – đòn, của cơ ức đòn chũm D. Chỗ lõm giữa phía trên của xương ức, xương đòn 25. Vị trí của huyệt Thiên xu: A. Từ rốn đo ngang ra 0.5 thốn B. Từ rốn đo ngang ra 1 thốn C. Từ rốn đo ngang ra 1.5 thốn D. Từ rốn đo ngang ra 2 thốn 26. Huyệt Quy lai nằm ở từ huyệt Khúc cốt đo ngang ra: A. 0.5 thốn C. 1.5 thốn B. 1 thốn D. 2 thốn 27. Huyệt Túc tam lý là từ Độc tỵ đo thẳng xuống: A. 1 thốn B. 2 thốn C. 3 thốn D. 4 thốn 28. Huyệt Giải khê nằm ở chính giữa cổ chân: A Giữa 2 gân cơ C. Ngoài 2 gân cơ B. Trong 2 gân cơ D. Đầu chóp dưới của 2 gân cơ 29. Huyệt Lệ đoài nằm ở: A. Cách chân móng ngón 2 phía ngón cái 0,2 thốn. B. Cách chân móng ngón 2 phía ngón út 0,2 thốn. C. Cách chân móng ngón 3 phía ngón cái 0,2 thốn. D. Cách chân móng ngón 3 phía ngón út 0,2 thốn 30. Huyệt nào là huyệt Huỳnh của kinh Vị dưới đây: A. Lệ đoài C. Xung dương B. Nội Đình D. Giải khê 31. Huyệt nào là huyệt Lạc của kinh Vị dưới đây: A. Giải khê C. Hạ cự ư 58
  59. B. Phong long D. Thượng cự ư 32. Để cắt cơn đau da dày người ta dùng những cặp huyệt nào sau đây: A. Túc tam lý, Trung quản C. Giải khê, Trung quản B. Xung dương, Trung quản D. Phong long, Trung quản 33. Các huyệt trên kinh Vị có tác dụng điều trị: A. Liệt dây VII ngoại biên, đau răng, rối loạn tiêu hóa. B. Đau bụng thống kinh, vô sinh C. Ho, hen phế quản, ho ra máu D. Đau vai gáy, đau lưng, viêm khớp cấp 34. Các huyệt sau thuộc kinh Vị: A. Thừa khấp, dương lăng tuyền, huyền chung, thái xung. B. Thừa khấp, túc tam lý, giải khê, nội đình. C. Thừa khấp, huyết hải, âm lăng tuyền, huyền chung. D. Thái khê, côn lôn, túc tam lý, hành gian. 35. Huyệt nào dưới đây là huyệt Hợp của kinh vị: A. Giải khê C. Điểu khẩu B. Phong long D. Túc tam lý. Đáp án: 1D 2D 3D 4D 5D 6D 7D 8S 9D 10D 11D 12D 13D 14S 15D 16D 22A 23C 24C 25D 26D 27C 28A 29B 30B 31B 32A 33A 34B 35D 17. Địa thương; 18. Khí xá; 19.Khí Xu ng; 20. Phong long; 21.Nội đình. 59
  60. Bài 5 Kinh tóc Th¸i ©m Tú (Sp) Mục tiêu: 1. Mô tả được đường tuần hành những huyệt thường dùng của kinh Thái âm tỳ. 2. Áp dụng những huyệt thường dùng để điều trị một số chứng bệnh. 3. Tôn trọng, ân cần đối với người bệnh trong quá trình điều trị. I. §­êng tuÇn hµnh: B¾t ®Çu tõ ngãn ch©n c¸i ®i lªn phÝa tr­íc m¾t c¸ trong, råi theo bê tr­íc mÆt trong c¼ng ch©n vµ ®ïi lªn bông, vµo t¹ng Tú liªn l¹c víi VÞ. Tõ VÞ chia hai nh¸nh: Mét nh¸nh qua c¬ hoµnh c¸ch lªn yÕt hÇu nèi víi cuèng l­ìi, t¶n ra l­ìi; nh¸nh thø hai tõ VÞ biÖt hµnh qua qua c¬ hoµnh c¸ch tíi t¹ng T©m, tiÕp hîp víi kinh thñ thiÕu ©m T©m. II. VÞ trÝ, t¸c dông c¸c huyÖt: 1. Èn b¹ch (SP1) Èn lµ che dÊu, b¹ch lµ tr¾ng. Èn b¹ch lµ gèc cña th¸i ©m cña Tú khÝ. VÞ trÝ: HuyÖt ë trªn ®­êng tiÕp gi¸p cña ngãn ch©n c¸i 1-2 ph©n, ë chç gãc mãng ch©n phÝa ngoµi ngãn ch©n c¸i (ë gi÷a phÇn da ®á vµ tr¾ng nªn gäi lµ Ẩn b¹ch) Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ x­¬ng ®èt 2 cña ngãn ch©n c¸i. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L5 T¸c dông : Ch÷a ®iÒu huyÕt, thèng huyÕt, «n bæ tú, ®Çy bông, b¨ng huyÕt, l¹nh ch©n, ®au s­ng ngãn ch©n c¸i, ngùc tøc, suyÔn. Ch©m cøu: Ch©m 03 thèn cứu måi ng¶i nhá 3 - 5 phót. 2. §¹i ®«(SP2) VÞ trÝ: Chç tròng phÝa bªn trong ngãn ch©n c¸i 2mm. 60
  61. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ chç b¸m cña g©n c¬ d¹ng ngãn ch©n c¸i, bê trong ®Çu sau ®èt mét ngãn ch©n c¸i. T¸c dông: Ch÷a ®Çy bông, ®au bông vïng th­îng vÞ, t¸o, Øa láng sèt cao, kh«ng ra ®­îc må h«i. Ch©m cøu: Ch©m 0,2 - 0,3 thèn cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. Hình 5.1: Kinh túc Thái âm Tỳ 3. Th¸i b¹ch (SP3) HuyÖt Du thuộc Thổ VÞ trÝ: Chç tròng phÝa d­íi tr­íc x­¬ng ®èt bµn ch©n 1 vÒ phÝa gan ch©n chç c¬ d¹ng ngãn c¸i. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c¬ d¹ng ngãn ch©n c¸i vµ c¬ gÊp ngãn c¸i, g©n c¬ gÊp dµi ngãn ch©n c¸i, mÆt d­íi ®Çu tr­íc x­¬ng bµn ch©n 1. T¸c dông: Ch÷a ®Çy bông n«n möa, ®au vïng th­¬ng vÞ, lÞ, Øa ch¶y, phï tª do thiÕu sinh tè B1 ( bÖnh beri-beri). Ch©m cøu: Ch©m 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. 61
  62. 4. C«ng t«n (SP4) Huyệt Lạc C«ng cã nghÜa lµ t«n träng ng­êi trªn, t«n lµ ch¸u trai. Thêi x­a con trai cña con Vua ®­îc gäi lµ C«ng t«n ý nãi ®øa ch¸u trai cña nhµ Vua. Gäi huyÖt C«ng t«n lµ ý nãi huyÖt quan träng, lµ l¹c huyÖt nèi víi kinh VÞ, ®Æc biÖt ch¹y ®Õn kinh VÞ (biÖt tÈn). HuyÖt C«ng t«n lµ mét trong b¸t m¹ch giao héi huyÖt, th«ng ë m¹ch Xung (huyÖt giao héi cña t¸m m¹ch lµ : C«ng t«n th«ng kinh Tú víi m¹ch Xung, Néi quan th«ng kinh T©m bµo vµ m¹ch ¢m duy, HËu khª th«ng kinh TiÓu tr­êng víi m¹ch D­¬ng kiÓu, Tóc l©m khÊp th«ng kinh §ëm víi m¹ch §íi, Ngo¹i quan th«ng kinh Tam tiªu víi m¹ch D­¬ng duy, LiÖt khuyÕt th«ng kinh PhÕ víi m¹ch Nh©m, ChiÕu h¶i th«ng kinh ThËn víi m¹ch ¢m kiÓu). VÞ trÝ: ë ®Çu trªn x­¬ng bµn thø 1 ë phÝa tr­íc vµ trong x­¬ng chªm thø 1, huyÖt ë chç tròng ( lÊy trªn ®­êng tiÕp gi¸p da gan ch©n víi da mu ch©n ë bê trong bµn ch©n, ngang chç tiÕp nèi cña th©n víi ®Çu sau x­¬ng bµn ch©n 1). Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c¬ d¹ng ngãn ch©n c¸i, c¬ gÊp ng¾n ngãn ch©n c¸i, g©n c¬ gÊp dµi ngãn ch©n c¸i, mÆt d­íi ®Çu sau x­¬ng bµn ch©n 1. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh chµy sau. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L5. T¸c dông: Bæ tú vÞ, ®iÒu huyÕt hßa xung m¹ch, ®au co th¾t vïng bông d­íi, ®au d¹ dµy, ®­êng mËt, nãng vµ ®au nhøc gan bµn ch©n, n«n möa, ®éng kinh. Ch©m cøu: Ch©m 0.3 thèn cøu ®iÕu ng¶i 3-5 phót. 5. Th­¬ng Kh©u (SP5) HuyÖt Kinh thuộc Kim VÞ trÝ: Chç tròng ®Çu d­íi m¾t c¸ trong x­¬ng chÇy. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê trªn g©n c¬ c¼ng ch©n sau, s¸t khe khíp gãt sÕn thuyÒn. T¸c dông: Ch÷a ®Çy bông vïng h¹ vÞ, ®au l­ìi, ®au khíp cæ ch©n. Ch©m cøu: Ch©m 0,2- 0,3 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. 6. Tam ©m giao (SP6) 62
  63. HuyÖt lµ chç giao nhau cña ba kinh ¢m: Tú, Can, ThËn. HuyÖt Tam ©m giao lµ Héi huyÖt cña Tóc th¸i ©m Tú, tóc QuyÕt ©m Can vµ tóc ThiÕu ©m ThËn. VÞ trÝ: Tõ chç låi nhÊt cña m¾t c¸ trong ch©n ®o lªn 3 thèn, c¸ch bê sau x­¬ng chµy mét kho¸t ngãn tay. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê sau trong x­¬ng chµy, bê tr­íc c¬ gÊp dµi c¸c ngãn ch©n vµ c¬ c¼ng ch©n sau. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh chµy sau - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L4. T¸c dông: Bæ tú, bæ khÝ huyÕt, lý khÝ ®iÒu huyÕt, tiªu ho¸ trõ thÊp, liÖt ®au cæ ch©n, c¼ng ch©n, ®au bông, ®Çy bông, kinh nguyÖt kh«ng ®Òu, bÕ kinh (phèi hîp víi HuyÕt h¶i), thèng kinh (phèi hîp Quan nguyªn), ®au, ngøa bé phËn sinh dôc (phèi hîp víi Trung cùc, Khóc tuyÒn). Nãi chung Tam ©m giao cã thÓ ch÷a nhiÒu bÖnh ë bông, ®Æc biÖt lµ bông d­íi (§ç phóc Tam ©m giao kÕt hîp víi §ç phóc Tam lý giao). Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 1 - 1,5 thèn hoÆc có thể châm xuyên từ Tam âm giao đến Âm Lăng tuyền có thể châm tê để phẫu thuật, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 7. LËu cèc (SP7) VÞ trÝ: Tõ huyÖt Tam âm giao ®o th¼ng lªn 3 thèn c¸ch bê sau n¸ch bê sau trong x­¬ng chµy 1 kho¸t ngãn tay. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê sau trong x­¬ng chµy, bê trong c¬ dÐp, c¬ gÊp khi c¸c ngãn ch©n, c¬ c¶ng ch©n sau. T¸c dông: Ch÷a ®Çy bông, s«i bông, liÖt chi d­íi Ch©m cøu: Ch©m 1- 1,5 thèn hoặc có thể châm xuyên từ Tam giao đÕn Âm Lang tuyền có thể châm tê để phẫu thuật, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 8. §Þa c¬ (SP8) VÞ trÝ: Tõ huyÖt ¢m l¨ng tuyÒn ®o xuèng 3 thèn trªn ®­êng nèi liÒn tõ huyÖt ¢m l¨ng tuyÒn víi låi cao nhÊt m¾t c¸ trong x­¬ng chµy. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê sau trong x­¬ng chµy, chç b¸m cña c¬ sinh ®«i, trong c¬ dÐp vµ c¬ gÊp dµi c¸c ngãn ch©n, c¬ c¶ng ch©n sau. 63
  64. T¸c dông: Ch÷a ®µy bông kÐm ¨n, Øa ch¶y t¸o bãn, rèi lo¹n kinh nguyÖt, di tinh, phï thòng Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 1- 2 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 9. ¢m l¨ng tuyÒn (SP9) Huyệt Hợp ¢m l¨ng tuyÒn víi nghÜa l¨ng lµ nh« lªn hoÆc gß, tuyÒn lµ dßng n­íc lµ suèi, ë trong ©m. HuyÖt ¢m l¨ng tuyÒn lµ huyÖt Hîp cña kinh Tú, lµ hµnh thñy cña kinh Tú, huyÖt Hîp - Thñy lµ huyÖt n­íc, n­íc d­íi gß, n­íc theo kinh Tú lªn th­îng tiªu nu«i d­ìng t«ng khÝ - phÕ nguyªn (Thæ - Tú sinh Kim - PhÕ). VÞ trÝ: ë mÐ trong d­íi dÇu gèi, chç lâm d­íi x­¬ng èng ch©n. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê sau trong vµ mÆt sau ®Çu trªn x­¬ng chµy chç b¸m cña c¬ kheo, d­íi chç b¸m cña c¬ b¸n m¹c mÆt tr­íc c¬ sinh ®«i trong. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh chµy sau vµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh h«ng kheo. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L3. T¸c dông: Ch÷a bÖnh ë trung tiªu, th­îng tiªu, ho¸ thÊp, trõ hµn, viªm ®au d¹ dµy ®­êng mËt, cæ tr­íng, l¹nh bông, di méng tinh, ®¸i khã, ®¸i kh«ng tù chñ ®­îc, ®¸i dÇm, ngùc s­ên c¨ng tøc . Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 1 - 1,5 thèn hoÆc cã thể châm xuyên từ Âm lang tuyền đến Dương lang tuyền theo nguyên tắc tòng âm dẫn dương, cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót. 10. HuyÕt H¶i (SP10) HuyÕt h¶i cã nghÜa lµ bÓ m¸u - chç mµ huyÕt toµn th©n ®æ vÒ, huyÖt lµ chç qui tô cña tú huyÕt. VÞ trÝ: HuyÖt ë ®Çu bê trong x­¬ng b¸nh chÌ th¼ng lªn 2 thèn vµ ®i vµo mÆt trong ®ïi 1 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¬ may vµ c¬ réng trong, c¬ réng gi÷a x­¬ng ®ïi. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh ®ïi. 64
  65. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L3. T¸c dung: §iÒu huyÕt, thanh huyÕt nhiÖt, kinh nguyÖt kh«ng ®Òu, tuyªn th«ng h¹ tiªu, ®au ®Çu gèi, liÖt chi d­íi, teo c¬ ®ïi, dÞ øng mÈn ngøa. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,7 - 1,2 thèn hoặc có thể châm xuyên từ Huyết Hải đến Âm liêm để phẫu thuật vùng bụng dưới, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 11. C¬ m«n (SP11) VÞ trÝ: Tõ huyÖt HuyÕt h¶i ®o thẳng lªn 6 thèn, bê trong c¬ may. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe c¬ may vµ c¬ réng trong gÇn bê trong c¬ th¨ng tr­íc ®ïi, c¬ réng gi÷a x­¬ng ®ïi. T¸c dông: Ch÷a bÝ ®¸i c¬ n¨ng, ®¸i dÇm. Ch©m cøu: Ch©m 1- 1,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 12. Xung m«n (SP12) Xung lµ ®Èy m¹nh lªn, phôt lªn. M«n lµ cöa. HuyÖt Xung m«n cã nghÜa lµ ë huyÖt ®ã, khÝ nghÞch lªn tõ d­íi, phôt qua 1 c¸i cöa - n¬i mµ ë bông b¾t ®Çu tõ ®ã. HuyÖt Xung m«n lµ héi huyÖt cña kinh Tú, kinh Can vµ m¹ch ¢m duy. VÞ trÝ: HuyÖt ë 2 bªn cña huyÖt Khóc cèt, tõ huyÖt Khóc cèt ®o ra 3,5-4 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê ngoµi bã m¹ch thÇn kinh ®ïi, khe gi÷a c¬ chËu vµ c¬ l­îc, c¬ bÞt ngoµi, c¬ sinh ®«i d­íi. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c ngµnh ngang cña ®¸m rèi th¾t l­ng, nh¸nh cña d©y thÇn kinh c¬ da, c¸c nh¸nh d©y thÇn kinh bÞt. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L1. T¸c dông: Ch÷a tho¸t vÞ bÑn, bÝ ®¸i, viªm tö cung, viªm dÞch hoµn, rèi lo¹n tiÓu tiÖn, ®¹i tr­êng co th¾t, bông cã tÝch tô ®au nhøc. Ch©m cøu: Ch©m 0,8 - 1 thèn, cứu ®iÕu ng¶i 5-10 phót. 13. Phñ x¸ (SP13) HuyÖt Héi cña kinh Th¸i ©m víi QuyÕt ©m ë ch©n vµ m¹ch ¢m duy. VÞ trÝ: Tõ huyÖt Xung m«n ®o lªn 0,7 thèn, ngoµi m¹ch Nh©m 4 thèn (ë ngoµi ®éng m¹ch bÑn, phÝa trªn nÕp bÑn). 65
  66. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a hai bã cña c¬ ®¸i chËu x­¬ng ®ïi. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c ngµnh ngang cña ®¸m rèi th¾t l­ng. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh L1. T¸c dông: Ch÷a ®au bông d­íi, tho¸t vÞ, viªm phÇn phô. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,5 – 1 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 5 phót. 14. Phóc kÕt (SP14) VÞ trÝ: Trªn huyÖt Phó x¸ 3 thèn, d­íi huyÖt §¹i hoµnh 1 thèn 3 phÇn phÝa ngoµi c¬ th¼ng bông. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a 2 bã cña c¬ ®ai - chËu x­¬ng ®ïi . T¸c dông: Ch÷a lÞ t¸o bãn, ®au bông vïng h¹ vÞ. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,5 - 1 thèn cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 15. §¹i hoµnh (SP15) Héi cña kinh Th¸i ©m ë ch©n víi m¹ch ¢m duy. VÞ trÝ: LÊy ë ®iÓm gÆp nhau cña ®­êng däc qua nóm vó vµ ®­êng ngang qua rèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c¬ chÐo to cña bông, c¬ chÐo bÐ cña bông, c¬ ngang bông, m¹c ngang, phóc m¹c, ®¹i trµng lªn hay xuèng. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ do 6 d©y thÇn kinh gan s­ên d­íi vµ d©y thÇn kinh bông - sinh dôc. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D10. T¸c dông: Ch÷a ®Çy bông, Øa ch¶y, t¸o bãn, liÖt ruét, giun. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 – 0,5 thèn, cøu måi ng¶i 3 -5 måi. 16. Phóc ai (SP16) Héi cña kinh Th¸i ©m ë ch©n víi m¹ch ¢m duy. VÞ trÝ: ë trªn §¹i hoµnh 3 thèn, th¼ng víi hai ®Çu vó, c¸ch m¹ch Nh©m 4 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c¬ chÐo to cña bông, c¬ chÐo bÐ cña bông, c¬ ngang bông, m¹c ngang, phóc m¹c, ®¹i trµng ngang, bê gan hay bê d­íi l¸ch. 66
  67. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ do 6 d©y thÇn kinh gian s­ên d­íi vµ d©y thÇn kinh bông - sinh dôc. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D8. T¸c dông: Ch÷a ®au quanh rèn, tiªu hãa kÐm, lþ, t¸o bãn. Ch©m cøu: Ch©m 0.5 – 0.8 thèn, cøu måi ngØa 3 -5 måi. 17. Thùc ®Ëu (SP17) VÞ trÝ: LÊy ë bê trªn x­¬ng s­ên 7, phÝa ngoµi m¹ch Nh©m 6 thèn th­êng ë ®­êng n¸ch tr­íc, gi¬ tay cao ®Ó lÊy huyÖt. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ phÇn g©n c¬ chÐo to cña bông, c¬ r¨ng c­a to, c¸c c¬ gian s­ên 6, vµo trong lµ phæi. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ d©y thÇn kinh gian s­ên 6. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D5. T¸c dông: Ch÷a ®au thÇn kinh liªn s­ên, cæ tr­íng, bÝ ®¸i, viªm d¹ dµy. Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,3 – 0,5 thèn, cøu måi ngØa 3 -5 måi 18. Thiªn khª (SP18) VÞ trÝ: Lµ giao ®iÓm cña ®­êng th¼ng gãc víi m¹ch Nh©m vµ liªn s­ên 3(bê trªn x­¬ng s­ên 4). Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ bê d­íi c¬ ngùc to phÇn g©n c¬ chÐo to cña bông vµ c¬ r¨ng c­a to,c¸c c¬ gian s­ên 5 vµo trong lµ phæi. T¸c dông: Ch÷a ®au tøc ngùc, ho hen, viªm tuyÕn vó. Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,4 -0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5- 10 phót. 19. Hung h­ơng (SP19) VÞ trÝ: Lµ giao ®iÓm cña ®­êng th¼ng gãc víi m¹ch Nh©m vµ liªn s­ên 3, trªn huyÖt Thiªn khª 1 x­¬ng s­ên. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c¬ ngùc to, c¬ ngùc bÐ, c¬ r¨ng c­a to,c¸c c¬ gian s­ên 4 råi vµo phæi. T¸c dông: Ch÷a ®au tøc ngùc, s­ên. Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,4 - 0,5 thèn cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 20. Chu vinh (SP20) 67
  68. Chu vinh lµ nu«i d­ìng toµn th©n. VÞ trÝ: HuyÖt Chu vinh ë chç hâm d­íi huyÖt Trung phñ 1-2 thèn, ë ngay bê trªn x­¬ng s­ên thø t­, c¸ch m¹ch Nh©m kho¶ng 6 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ c¬ ngùc to, c¬ ngùc bÐ, c¬ r¨ng c­a to, c¸c c¬ gian s­ên 3, vµo trong lµ phæi. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ d©y thÇn kinh ngùc to, d©y thÇn kinh ngùc bÐ vµ d©y thÇn kinh liªn s­ên 3. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D2. T¸c dung: Ch÷a ®au thÇn kinh liªn s­ên, ho, tøc ngùc (ch©m xiªn). Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,4 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. 21. §¹i bao (SP21) §¹i bao cã nghÜa lµ quan s¸t bao la, toµn bé vÊn ®Ò. HuyÖt §¹i bao lµ huyÖt "l¹c" nèi liÒn c¸c l¹c m¹ch cña kinh Tú, lµ §¹i l¹c Tú. VÞ trÝ: HuyÖt ë ®iÓm gÆp nhau cña ®­êng n¸ch gi÷a vµ khe x­¬ng s­ên 5, 6. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ bê ngoµi c¬ l­ng to, c¬ r¨ng c­a to, c¸c c¬ gian s­ên 6, vµo trong lµ phæi. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña ®¸m rèi thÇn kinh c¸nh tay, d©y thÇn kinh liªn s­ên 6. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D6. T¸c dụng: Ch÷a suyÔn, tøc ngùc, ®au liªn s­ên, ®au nhøc toµn th©n, ng­êi nÆng nÒ mÖt mái. Ch©m cøu: Ch©m xiªn 0,3 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 - 10 phót. C©u hái l­îng gi¸ kinh tóc th¸i ©m Tú I. Đánh dấu √ vào câu đúng sai từ câu 1- 16 Trả lời Câu Nội dung câu hỏi Đúng Sai 1 Kinh Tỳ đi ở mặt ngoài cẳng chân? 2 Kinh Tỳ là kinh thứ hai, tiếp ngay sau kinh Phế 68
  69. trong vòng tuần hoàn kinh khí? 3 Kinh Tỳ có nhánh lên toả ra lưỡi? 4 Hướng đi của kinh Tỳ từ tạng Tỳ xuống chân? 5 Mỗi kinh chỉ có một huyệt lạc, riêng kinh Tỳ có hai? 6 Kinh Tỳ có nhánh đi vào tạng Tâm? 7 Rối loạn kinh nguyệt không châm các huyệt trên kinh Tỳ? 8 Kinh Tỳ đi dọc mặt trước ngoài cẳng chân? 9 Ẩn bạch là huyệt tỉnh của kinh Tỳ? 10 Huyệt nguyên của kinh Tỳ là Công tôn? 11 Huyệt Tam âm giao là huyệt giao hội của 3 kinh dương? 12 Huyết nhiệt, huyết hư đều dùng huyệt Huyết hải? 13 Bổ thận âm dùng huyệt Tam âm giao? 14 Có thai châm huyệt Tam âm giao có khẳ năng gây sẩy thai? 15 Châm một số huyệt trên kinh Tỳ chữa đau thần kinh tọa? 16 Chữa chứng nôn mửa, ỉa chảy, táo bón không dùng các huyệt trên kinh Tỳ? II. Điền vào chỗ trống theo thứ tự huyệt của kinhTỳ từ câu 17-21 17. Ẩn bạch, Đại đô, Công tôn. 18. Thương khâu, Lẩu cốc, Địa cơ, 19. Cơ môn, Xung môn, Phúc kết 20. Đại hoành, Phúc ai, Thức đậu 21. Hung hương, Chu vinh 69
  70. III. Dùng câu trả lời đúng nhất bằng cách khoanh tròn các chữ đúng A hoặc B hoặc C hoặc D cho các câu từ 22- 30: 22. Huyệt Ẩn mạch ở: A. Cách chân móng ngón 1 phía trong 0,2 thốn (nơi tiếp giáp giữa gan mu bàn chân) B. Cách chân móng ngón 1 phía ngoài 0,2 thốn (nơi tiếp giáp giữa gan mu bàn chân) C. Cách chân móng ngón 2 phía trong 0,2 thốn (nơi tiếp giáp giữa gan mu bàn chân) D. Cách chân móng ngón 2 phía ngoài 0,2 thốn (nơi tiếp giáp giữa gan mu bàn chân). 23. Huyệt Ẩn mạch nằm ở chỗ lõm nơi tiếp giáp giữa gan mu bàn chân: A. Thân và đầu trước đốt 1 ngón cái C. Thân và đầu trước xương bàn 1 B. Thân và đầu sau đốt 1 ngón cái D Thân và đầu sau xương bàn 1 24. Huyệt Thái bạch nằm ở chỗ lõm nơi tiếp giáp giữa gan mu bàn chân: A. Thân và đầu trước xương bàn 1 C. Chính giữa đốt 1 ngón cái B. Thân và đầu sau xương bàn 1 D. Chính giữa xương bàn 1 25. Vị trí của huyệt Tam âm giao ở điểm cao nhất của mắt cá trong đo lên 3 thốn: A. Sát mặt sau trong xương Chầy B. Cách mặt sau trong xương Chầy 0,2 thốn C. Cách mặt sau trong xương Chầy 0,3 thốn D. Cách mặt sau trong xương Chầy 0,5 thốn 26. Huyệt Huyết hải nằm ở chỗ lõm từ góc trên trong của xương Bánh chè đo lên 2 thốn: A. Đo vào 1 thốn C. Đo vào 2 thốn 70
  71. B. Đo vào 1,5 thốn D. Đo vào 2,5 thốn 27. Huyệt Đại bao là huyệt cuối cùng của kinh Tỳ nằm ở : A. Là giao điểm của đường nách giữa với bờ trên xương sườn 5 B. Là giao điểm của đường nách giữa với bờ trên xương sườn 6 C. Là giao điểm của đường nách giữa với bờ trên xương sườn 7 D. Là giao điểm của đường nách giữa với bờ trên xương sườn 8 28. Các huyệt sau thuộc kinh Tỳ: A. Thừa phù, Thái khê, Túc tam lý, Tam âm giao. B. Thái bạch, Huyết hải, Tam âm giao, Âm lăng tuyền C. Thái xung, Tam âm giao, Âm lăng tuyền, Huyết hải. D. Hành gian, Thái khê, Thủy tuyền, Phục lưu. 29. Các huyệt trên kinh tỳ có tác dụng điều trị: A. Cảm mạo phong hàn B. Đau lưng, ù tai, đau nửa đầu. C. Sốt về chiều, ho ra máu. D. Đau dạ dày, rong kinh, thiếu máu, mất ngủ. 30. Những huyệt nào dưới đây là huyệt tổng lạc của cơ thể: A. Thái bạch C. Huyết hải B. Công tôn D. Đại bao Đáp án: 1S 2S 3D 4S 5D 6D 7S 8S 9D 10S 11S 12D 13D 14D 15D 15S 22A 23C 24A 25A 26C 27C 28B 29D 30D 17. Thái bạch; 18. Âm lăng tuyền; 19. Phúc xá; 20. Thiên khê; 21. Đại bao 71
  72. Bài 6 Kinh thñ ThiÕu ©m T©m(H) Mục tiêu: 1. Mô tả được đường tuần hành những huyệt thường dùng của kinh Thiếu âm tâm. 2. Áp dụng những huyệt thường dùng để điều trị một số chứng bệnh. 3. Tôn trọng, ân cần đối với người bệnh trong quá trình điều trị. I. §­êng tuÇn hµnh: B¾t ®Çu ®i tõ Th­îng tiªu (T©m) qua c¬ hoµnh c¸ch xuèng liªn l¹c víi TiÒu tr­êng, råi lªn PhÕ, ®i ngang ra phÝa d­íi hâm n¸ch vµ ch¹y ë mÆt trong bê sau c¸nh tay, xuèng d­íi tËn cïng ë ®Çu ngãn tay ót, giao héi víi kinh Thñ th¸i d­¬ng TiÓu tr­êng ë ®Çu ngãn tay ót. II. VÞ trÝ, t¸c dông c¸c huyÖt: 1. Cùc tuyÒn (H1) Cùc tuyÒn lµ huyÖt cao nhÊt ë vïng n¸ch. T©m chi phèi tuÇn hµnh huyÕt trong c¸c m¹ch. HuyÖt Cùc tuyÒn lµ huyÖt cao nhÊt cña kinh T©m, sù l­u th«ng huyÕt ë ®©y nhanh vµ m¹nh. VÞ trÝ: HuyÖt ë chç hâm n¸ch, phÝa tr­íc cña ®éng m¹ch n¸ch. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a ®éng m¹ch n¸ch, vµ mÆt sau g©n c¬ qu¹ c¸nh tay, g©n c¬ hai ®Çu (phÇn ng¾n), tr­íc n÷a lµ mÆt sau c¬ ngùc to, ë trªn lµ ®Çu trªn x­¬ng c¸nh tay. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh c¬ - da c¸nh tay vµ thÇn kinh ngùc to cña ®¸m rèi c¸nh tay. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D3. T¸c dông: Ch÷a viªm quanh khíp vai, liÖt c¸nh tay, ®au th¾t tim, ®au d©y thÇn kinh liªn s­ên, ®au ngùc. Ch©m cøu: Ch©m 0,5 - 0,6 thèn tránh châm vào động mạch nách, cøu ®iÕu ng¸i 3-5 phót. 72
  73. Hình 6.1: Kinh thủ Thiếu âm Tâm 2. Thanh linh (H2) VÞ trÝ: Trªn khủyu tay 3 thèn trong khe phÝa trong c¬ nhÞ ®Çu, trªn ®­ờng nèi liên huyÖt ThiÕu h¶i víi huyÖt Cù tuyªn Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ r·nh c¬ 2 ®Çu, trong c¬ c¸nh tay tr­íc v¸ch liªn c¬ trong, c¬ n«ng trong x­¬ng c¸nh tay. T¸c dông: Ch÷a m¾t vµng ®au vai c¸nh tay. Ch©m cøu: Ch©m th¼ng 0,4 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 5 phót. 3. ThiÕu h¶i (H3) ThiÕu h¶i lµ biÓn non trÎ, T©m chi phèi l­u th«ng cña huyÕt trong c¸c m¹ch Lµ huyÖt Hîp, ThiÕu h¶i lµ n¬i héi tô m¹ch khÝ cña Thñ thiÕu ©m, vÝ nh­ biÓu cña ThiÕu ©m T©m. VÞ trÝ: HuyÖt ë bê trong cña khuûu tay, gi÷a chç hâm ë sau khíp. 73
  74. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ chç b¸m vµo x­¬ng cña khèi c¬ trªn rßng räc, mÆt tr­íc mám trªn rßng räc (hay mám trªn låi cÇu trong) x­¬ng c¸nh tay, phÝa trong khíp khuûu. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh da c¸nh tay vµ d©y thÇn kinh trô. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D1. T¸c dông: Ch÷a ®au khíp khuûu, liÖt tay, tª c¼ng tay, t©m thÇn ph©n liÖt. Ch©m cøu: Ch©m 0,5 - 0,8 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 5 – 10 phót. 4. Linh ®¹o (H4) VÞ trÝ: Tõ l»n chØ cæ tay ®o lªn 1,5 thèn vÒ phÝa x­¬ng trô huyÖt n»m giữa, gan tay bÐ vµ c¬ trô tr­íc . Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¬ trô tr­íc ë trong vµ g©n c¬, gÊp chung c¸c ngãn tay ë ngoµi bê trong g©n c¬ gÊp sau c¸c ngãn tay, c¬ sÊp vu«ng xuèng trô T¸c dông: Ch÷a ®au vïng tr­íc tim, hay sî h·i, dau vai c¸nh tay. Ch©m cøu: Ch©m 0,4 -0,5 thèn cøu ®iÕu ng¶i 5- 7 phót. 5. Th«ng lý (H5) VÞ trÝ: Tõ l»n chØ cæ tay(phÝa trong x­¬ng trô) ®o lªn 1 thèn huyÖt n»m phÝa d­íi huyÖt Linh ®¹o 0,5 thèn. Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a c¬ trô tr­íc vµ g©n c¬, gÊp chung n«ng c¸c ngãn tay bê trong g©n c¬ gÊp sau c¸c ngãn tay, c¬ sÊp vu«ng xuèng trô. T¸c dông: Ch÷a ®au vai c¸nh tay, cæ tay, ®au vïng tr­íc tim, håi hép, nhøc ®Çu, viªm mµng tiÕp hîp, sèt cao, kh«ng cã må h«i, mÊt tiÕng co giËt. Ch©m cøu: Ch©m 0,4 - 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 5 phót. 6. ¢m khÝch (H6) VÞ trÝ: Tõ l»n chØ cæ tay ®o lªn 1/2 thèn ë phÝa ngoµi g©n c¬ cæ tay trong Gi¶i phÉu:- D­íi da lµ khe gi÷a g©n c¬ trô tr­íc vµ g©n c¬ gÊp chung n«ng c¸c ngãn tay. Bê trong g©n c¬ gÊp chung s©u c¸c ngãn tay, c¬ sÊp vu«ng, x­¬ng trô. 74
  75. -ThÇn kinh vËn ®«ng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh gi÷a vµ d©y thÇn kinh trô. -Da dïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D1. T¸c dông: ch÷a ®au vïng tr­íc tim, ho¶ng hèt, håi hép, ra må h«i trén, ch¶y m¸u cam, n«n ra m¸u, liÖt chi trªn. Ch©m cøu: ch©m 0,4 -0,5 thèn cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót, cøu måi ng¶i 3-5 måi. 7. ThÇn m«n (H7). ThÇn m«n lµ n¬i cöa mµ khÝ cña T©m ®i vµ ®Õn, ThÇn m«n lµ cæng cña ThÇn, t©m tµng thÇn, chñ thÇn lµ huyÖt Du cña T©m m¹ch. VÞ trÝ: HuyÖt ë chç hâm s¸t bê ngoµi g©n c¬ trô tr­íc vµ gãc ngoµi bê trªn x­¬ng trô. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ g©n c¬ trô tr­íc, x­¬ng ®Ëu vµ x­¬ng th¸p. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh trô. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D1. T¸c dông: chò¨ an thÇn, ®Þnh t©m, thanh t©m nhiÖt, ®iÒu hoµ khÝ nghÞch, ch÷a mÊt ngñ, håi hép hay quªn, bÖnh tim, liÖt l­ìi. Ch©m cøu: Ch©m 0,4 - 0,5 thèn cøu ®iÕu ng¶i 3- 5 phót, cøu måi ng¶i 3-5 måi. 8. ThiÕu phñ (H8) ThiÕu lµ thñ ThiÕu ©m T©m, phñ lµ n¬i tô tËp. HuyÖt ThiÕu phñ lµ n¬i tËp trung l©u dµi cña T©m khÝ. VÞ trÝ: N¾m chÆt c¸c ngãn tay l¹i, huyÖt ë ®Çu ngãn tay ót, gi÷a x­¬ng bµn tay thø 5 vµ thø 4. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c©n gan tay gi÷a, c¬ giun, bê trong g©n gÊp ngãn nhÉn cña c¬ gÊp chung n«ng vµ s©u, c¬ gian cèt gan tay vµ gian cèt mu tay, bê trong ®Çu d­íi x­¬ng bµn tay 4. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh gi÷a vµ d©y trô. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D1. 75
  76. T¸c dông: ch÷a mÊt ngñ, ®au tim håi hép, suy tim, nhÞp tim kh«ng ®Òu, t©m thÇn, nãi khã. Ch©m cøu: Thường châm từ huyệt Trung chữ đến Lao cung hoặc châm từ huyệt Thần môn đến Lao cung. 9. Thiếu xung (H9) Vị trí: Ở mé trong đầu gót ngón chân út. Lấy ở ngoài góc ngoài gốc ngón tay út độ 0,2 thốn, trên đường tiếp giáp da gan tay – mu tay ở bờ ngoài ngón tay út. Giải phẫu: - Dưới da là giữa chỗ bám của gân ngón út cơ gấp chung sau các ngón tay và gân ngón út cơ ruỗi chung các ngón tay, bờ ngoài của đốt 3 xương ngón tay út. - Thần kinh vận động cơ là nhánh của dây thần kinh trụ. - Da vùng huyệt chi phối bởi tiết đoạn thần kinh D1. Châm cứu: Châm 0,5 thốn, cứu 5-7 phút. Câu hỏi lượng giá kinh thủ thiếu Âm tâm I. Đánh dấu √ vào câu đúng sai từ câu 1- 12 Trả lời Câu Nội dung câu hỏi Đúng Sai 1 Kinh Tâm bắt đầu từ tạng Tâm đến ngón tay út? 2 Kinh Tâm có quan hệ biểu lý với kinh Tiểu trường? 3 Các huyệt trên kinh Tâm có tác dụng điều trị bệnh tiêu hoá? 4 Kinh Tâm là kinh đa khí đa huyết? 5 Ở cẳng tay kinh Tâm đi dọc bờ trước trong, bên trong kinh Phế? 6 Từ khuỷu tay đường đi của kinh Tâm trùng với thần 76
  77. kinh quay? 7 Kinh Tâm bắt đầu từ giữa hố nách? 8 Kinh Tâm tận cùng ở huyệt Thiếu trạch? 9 Huyệt Thần môn là huyệt nguyên của kinh Tâm? 10 Huyệt Thiếu hải nằm ở chính giữa vết lằn của khuỷu tay? 11 Cơn đau thắt ngực thường châm tả huyệt V7? 12 Chữa chứng hồi hộp chọn huyệt trên kinh Tâm? II. Điền vào chỗ trống theo thứ tự huyệt của kinh Tâm từ câu 13-15 13. Ở cẳng tay: Thiếu hải, Linh đạo, Âm khích. 14. Ở cổ tay và bàn tay: Thần môn, Thiếu âm 15. Viết tiếp những huyệt thuộc Ngũ du huyệt của kinh Tâm theo sơ đồ: Thiếu âm, Thiếu phủ, Linh đạo, Thiếu hải. III. Dùng câu trả lời đúng nhất bằng cách khoanh tròn các chữ đúng A hoặc B hoặc C hoặc D cho các câu từ 16- 20 16. Tổng số huyệt của kinh Tâm là: A. 9 huyệt C. 11 huyệt B. 10 huyệt D. 12 huyệt 17. Kinh Tâm kết thúc ở: A. Chân móng phía trong của ngón nhẫn B. Chân móng phía trong của ngón nhẫn C. Chân móng phía trong của ngón út D. Chân móng phía trong của ngón út 18. Huyệt nào dưới đây là huyệt Hợp của kinh Tâm: A. Thanh linh C. Thông lý 77
  78. B. Thiếu hải D. Thần môn 19. Huyệt nào dưới đây là huyệt Nguyên của kinh Tâm: A. Âm khích C. Thiếu phủ B. Thần môn D. Thiếu âm 20. Các huyệt trên kinh Tâm có tác dụng điều trị: A. Đau lưng, kinh nguyệt không đều, ra khí hư nhiều B. Đau thần kinh hông, liệt 2 chi dưới C. Liệt thần kinh VII ngoại biên D. Đau ngực, hồi hộp, mất ngủ Đáp án: 1D 2D 3S 4S 5D 6S 7D 8S 9D 10S 11D 12D 16A 17C 18B 19B 20D 13. Thông Lý; 14. Thiếu phủ; 15. Thần môn 78
  79. Bài 7 kinh thñ Th¸i d­¬ng TiÓu tr­êng (SI) Mục tiêu: 1. Mô tả được đường tuần hành những huyệt thường dùng của kinh thủ thái dương Tiểu trường. 2. Áp dụng những huyệt thường dùng để điều trị một số chứng bệnh. 3. Tôn trọng, ân cần đối với người bệnh trong quá trình điều trị. I. Đường tuần hành: B¾t ®Çu tõ ngãn tay ót, däc theo bê sau mÆt ngoµi cña bµn tay, c¼ng tay, c¸nh tay, lªn b¶ vai råi ®i vµo hè trªn ®ßn chi 3 nh¸nh: mét nh¸nh ®Õn th­îng tiªu liªn l¹c víi t¹ng T©m, råi theo thùc qu¶n qua c¬ hoµnh c¸ch tíi VÞ vµo Phñ tiÓu tr­êng; mét nh¸nh theo cæ lªn m¸, tíi ®u«i m¾t ngoµi råi vµo tai; cßn nh¸nh thø 3 th× tõ m¸ ch¹y t¸ch biÖt ra ®i tíi hè m¾t, tíi mòi råi ®i ra gß m¸ giao tiÕp víi kinh Tóc th¸i d­¬ng bµng quang. II. Vị trí, tác dụng các huyệt : 1. ThiÕu tr¹ch (SI1) ThiÕu lµ nhá, tr¹ch lµ chç n­íc ®äng, sù l­u th«ng khÝ huyÕt ë huyÖt nµy lµ nhá Ýt nh­ n­íc n»m ph¼ng lÆng trong giÕng nªn gäi lµ ThiÕu tr¹ch. HuyÖt lµ tØnh huyÖt cña kinh thñ Th¸i d­¬ng, lµ giao m¹ch cña thñ Th¸i d­¬ng TiÓu tr­êng vµ thñ ThiÕu ©m t©m. VÞ trÝ: HuyÖt ë ngãn ót, bê ngoµi chç hâm c¸ch gèc mãng tay chõng 0,1 thèn. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ gi÷a chç b¸m g©n ngãn ót cña c¬ gÊp chung s©u c¸c ngãn tay vµ g©n ngãn ót cña c¬ duçi chung c¸c ngãn tay, bê trong cña ®èt 3 x­¬ng ngãn tay ót. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ nh¸nh cña d©y thÇn kinh trô vµ d©y thÇn kinh quay. - Da vïng huyÖt ®­îc chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D1. 79
  80. Hình 7.1: Kinh thủ Thái dương Tiểu trường T¸c dông: §iÒu trÞ thanh nhiÖt, ®au ®Çu, ®au c¼ng tay, viªm tuyÕn vó, Ýt s÷a, t©m thÇn ph©n liÖt. Ch©m cøu: Ch©m 0,2 thèn, cứu måi ng¶i 3 - 5 måi. 2. TiÒn cèc (SI2) HuyÖt Huúnh VÞ trÝ: Chç lâm phÝa ngoµi l»n chØ ®èt 1 ngãn tay ót Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ chç b¸m cña c¬ d¹ng ngãn ót vµ c¬ gÊp ng¾n ngãn ót, bê trong ®Çu trªn ®èt 1 x­¬ng ngãn tay ót. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh d©y thÇn kinh trô. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D1. T¸c dông: Ch÷a nhøc ®Çu, cøng g¸y, ï tai, chÈy m¸u cam, viªm họng ®au vai – c¸nh tay ®au ngãn ót, sèt cao, kh«ng cã må h«i, co giËt. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 80
  81. 3. HËu khª (SI3) HuyÖt du VÞ trÝ: ë l­ên mu s¸t x­¬ng gi÷a ch©n ngãn 5 vµ x­¬ng ®èt bµn tay 5. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c¬ d¹ng ngãn ót, bê trong c¬ gÊp ng¾n ngãn tay c¬ ®èt ngãn ót, bê trong ®Çu d­íi x­¬ng bµn tay sè 5. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh trô. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D1. T¸c dông: Ch÷a cøng g¸y, viªm mµng tiÕp hîp, ch¶y m¸u cam, ï tai, ®iÕc tai c¬ n¨ng, sèt rÐt ®au ngãn 5. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 – 0,7 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 -7 phót. 4. UyÓn cèt (SI4) Huyªt Nguyªn VÞ trÝ: HuyÖt ë chç tròng x­¬ng ®èt bµn tay 5 vµ x­¬ng mãc. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ c¬ da gan tay, c¬ d¹ng ngãn ót, chç lâm gi÷a ®Çu trªn x­¬ng bµn tay 5 vµ x­¬ng th¸p, ®¸y chç lâm lµ x­¬ng mãc. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh cña d©y thÇn kinh trô. - Da vïng huyÖt chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D1 T¸c dông: Ch÷a mÐ ngoµi vai cøng ®au cæ tay, viªm mµng tiÕp hîp, sèt cao, chãng mÆt, sèt rÐt. Ch©m cøu: Ch©m 0,3 – 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 - 7 phót. 5. D­¬ng cèc (SI5) HuyÖt Kinh thuéc háa VÞ trÝ: HuyÖt D­¬ng cèc lµ huyÖt ë gi÷a hai bªn nói (khe nói), cã chç hâm (cèc), ë bê ngoµi gi÷a cæ tay, chç hâm ë ®Çu mám tr©m- trô. Gi¶i phÉu: - D­íi da lµ khe gi÷a g©n c¬ trô tr­íc vµ g©n c¬ trô sau, mám tr©m x­¬ng trô, khe gi÷a x­¬ng th¸p vµ ®Çu d­íi x­¬ng trô. - ThÇn kinh vËn ®éng c¬ lµ c¸c nh¸nh d©y thÇn kinh quay vµ d©y thÇn kinh trô. - Da vïng huyÖt ®­îc chi phèi bëi tiÕt ®o¹n thÇn kinh D1. T¸c dung: Ch÷a ®au cæ tay, viªm tuyÕn vó, ï tai, s­ng hµm, cøng miÖng (kÕt hîp víi huyÖt B¸ch héi). Ch©m cøu: Ch©m 0,3- 0,5 thèn, cøu ®iÕu ng¶i 3 – 7 phót. 81