Giáo trình Biện pháp sinh học trong Bảo vệ thực vật (Phần 2)

Nội dung text: Giáo trình Biện pháp sinh học trong Bảo vệ thực vật (Phần 2)

1. Ph n C. K THÙ T NHIÊN C A D CH H I: VAI TRÒ VÀ ðC ðIM NG D NG Ch ươ ng VI CÁC TÁC NHÂN GÂY B NH CÔN TRÙNG Côn trùng th ưng b ch t b i các lo i b nh khác nhau do nhi u loài vi sinh vt gây nên nh ư vi khu n, n m, virus, nguyên sinh ñng v t, tuy n trùng, Trong ñó thì b nh do các vi sinh v t gây ra là ch y u, chi m kho ng 80 – 90%. Vì th khi nói v b nh côn trùng thì ng ưi ta th ưng hi u ngay là do các vi khu n, n m và virus. Bnh côn trùng th ưng th hi n hàng lo i nh ng ñ c tính khác nhau, ñ c ñim chung nh t c a b nh côn trùng là nó làm ch t r t nhi u cá th trong m t ñ t, làm ch m d t s sinh sn hàng lo t, ñiu ñó ñã h n ch ñưc s lây lan c a các l a sâu h i ti p theo trong t nhiên. Khoa h c nghiên c u b nh côn trùng g i là b nh lý h c côn trùng. B nh lý h c côn trùng không ch ñơn thu n miêu t nh ng bi n ñ i b nh lý bên trong c ơ th côn trùng mà còn nghiên c u tác nhân gây d ch b nh, c ũng nh ư nghiên c u các ñ c ñim c ơ b n và nh ng di n bi n c a vi sinh v t gây b nh bên trong và c phía ngoài c ơ th ký ch . Tri u ch ng b nh côn trùng: Cá th côn trùng b b nh th ưng khác v i cá th kho bi hàng lo t tri u ch ng bên ngoài là do côn trùng có nh ng thay ñ i v m t sinh lý và b nh lý c a các mô. Nh ng thay ñ i bên ngoài có th nh n th y ñưc g i là tri u ch ng b nh. Tri u ch ng ñ c tr ưng nh t là thay ñi v s v n ñ ng c a côn trùng. S v n ñng c a chúng còn tu ỳ theo m c ñ phát tri n c a b nh. Khi côn trùng b b nh do các vi sinh vt gây ra thì trong c ơ th c a nó d n d n b phá hu t ng ph n, lúc ñ u chúng v n ñng ch m ch p, v sau ng ng h n và n m im m t ch cho ñ n khi ch t. Quá trình lây nhi m và nguyên nhân gây b nh c a vi sinh v t trên côn trùng: Thông th ưng v i các lo i b nh truy n nhi m do vi khu n thì chúng lan truy n b ng ñưng ru t thông qua con ñưng th c ăn. Nh ưng ñi v i ngu n b nh do nm thì ch y u l i là do s ti p xúc tr c ti p v i nhau hay qua trung gian truy n bnh. Trung gian có th là nh ng loài ký sinh hay côn trùng ăn th t ho c không khí. Nguyên nhân gây b nh vi sinh v t trên côn trùng: - Vi sinh v t ph i có m t trong m i tr ưng h p c a b nh côn trùng và có th phân l p dòng thu n ch ng các vi sinh v t ñó trên môi tr ưng nhân t o. - Khi dùng d ng vi sinh v t thu n khi t ñ gây b nh nhân t o thì có th gây ñưc lo i b nh t ươ ng t . - Ph i ch ng minh ñưc s có m t c a vi sinh v t trong c ơ th côn trùng thí nghi m ngh ĩa là khi th l i ho t l c sinh h c c a vi sinh v t ñó trên côn trùng trong ñiu ki n thích h p thì vi sinh v t ñó tái xu t hi n tr l i. Mu n cho vi sinh v t xâm nh p vào c ơ th ký ch tr thành vi sinh v t gây b nh thì chúng ph i có tác ñ ng v m t hoá h c hay c ơ h c lên ký ch và gây b nh cho ký ch . Trong các tác ñ ng hoá h c có ho t tính th p nh t là nh ng quá trình mà ñó vi sinh v t ch l y m t ph n th c ăn c a ký ch (c ơ th côn trùng) và chúng ti t ra các s n ph m trao ñ i ch t v i m t l ưng nh t ñnh ñ i v i côn trùng. nh hưng c a các s n ph m trao ñ i ch t th ưng ñưc th hi n r t rõ ñi v i n m cu i giai ñon hình thành bào t . Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 86
2. I. NHÓM VIRÚT CÔN TRÙNG 1. Khái quát chung v virút côn trùng Virút gây b nh côn trùng là m t nhóm tác nhân sinh h c có nhi u tri n v ng trong phòng ch ng côn trùng h i cây tr ng. B nh virút h i côn trùng ñưc mô t s m h ơn bnh virút h i th c v t. B nh virút h i côn trùng ñu tiên do Cornalia và Maestri mô t vào n ăm 1856 chính là b nh t m ngh (m c dù b nh này ñưc bi t t tr ưc ñó r t lâu). Các tác gi này là nh ng ng ưi ñ u tiên phát hi n th y các th ña di n trong c ơ th t m b b nh, còn Bolle vào n ăm 1898 là ng ưi ñ u tiên phát hi n th y khi hoà tan th vùi trong ru t t m s gi i phóng ra các th nh . Komarek & Breindl vào n ăm 1923 ñã kh ng ñ nh b n ch t virút c a b nh t m ngh và b nh th i nh ũn sâu róm Lymantria monacha . Tuy nhiên, ng ưi ñ u tiên nhìn th y các virút gây b nh côn trùng l i là Bergold v i các nghiên c u công b t n ăm 1943 ñ n n ăm 1947. Sau ñó trên th gi i xu t hi n hàng lo t các công trình nghiên c u v virút gây b nh cho côn trùng, ñc bi t sau khi có kính hi n vi ñin t (d n theo P.V. L m 1995). Virút gây b nh cho côn trùng (hay virút côn trùng) ch có kh n ăng s ng, sinh s n trong các mô, t bào s ng, không th nuôi c y trên các môi tr ưng dinh d ưng nhân t o. Virút côn trùng có ñc ñim n i b t là tính chuyên hóa h p, ch gây b nh cho côn trùng và ch xâm nhi m nh ng mô nh t ñ nh c a v t ch . Virút côn trùng có th t o thành th vùi nh ư NPV, CPV, GV, EPV ho c không t o thành th vùi nh ư Iridovirus, Densovirus, Baculovirus tr n (Jayaraj,1985; Ramakrishnan,1985). Cho t i gi a th p k 1980, ng ưi ta ñã phân l p và mô t ñưc h ơn 700 b nh virút t h ơn 800 loài côn trùng thu c nhi u b khác nhau. Hi n nay các virút côn trùng ñưc x p thành 7 h sau: Baculoviridae, Reoviridae, Iridoviridae, Poxviridae, Parvoviridae, Picaviridae và Rhabdoviridae (Chukhrij 1988; Jayaraj 1985). Hai h Baculoviridae và Reoviridae có nhi u loài là nh ng tác nhân rt tri n v ng c a BPSH. Tuy nhiên, các virút côn trùng ñã ñưc nghiên c u ng d ng ch y u thu c các nhóm Nuclear Polyheadrosis Virus/ NPV, Grannulosis Virus/GV, Cytoplasmis PolyheadrosisVirus /CPV. + Nhóm NPV : nhóm virút côn trùng này thu c h Baculoviridae, có th vùi là kh i ña di n và chúng ký sinh trong nhân t bào v t ch . Vì v y nên g i nhóm NPV là virút ña di n nhân. Th vùi c a virút là v protein bao b c các ph n th virút g i là virion. Các virion c a NPV có hình que. Trong th vùi ña di n ch a nhi u virion hình que (d n theo P.V. L m, 1995). Sâu b b nh do NPV tr nên ít ho t ñ ng, ng ng ăn. C ơ th có màu s c sáng h ơn sâu kho . C ơ th sâu b b nh tr nên c ăng ph ng, tr ươ ng phù, ch a toàn n ưc. Khi có tác ñng c ơ gi i lên b m t c ơ th thì chúng d b v , gi i phóng d ch virút. Các sâu b b nh do NPV khi ch t ñ u treo ng ưc trên cây (tr khi b ch t do NPV xâm nhi m t bào thành ru t). Nhóm NPV ký sinh trong t bào h bì, th m , khí qu n, huy t t ươ ng và bi u mô ru t gi a. Nhóm NPV có tính chuyên hóa cao, sau nhóm GV. Thưng NPV c a loài côn trùng nào thì ch gây b nh cho loài ñó. Riêng loài Baculovirus heliothis có th gây b nh cho 7 loài sâu xanh thu c gi ng Helicoverpa (Ignoffo et al., 1981- d n theo P.V. L m, 1995). ðn cu i th k 20 ñã ghi nh n ñưc b nh do NPV côn trùng thu c 7 b nh ư b cánh c ng Coleoptera, hai cánh Diptera, cánh màng Hymenoptera, cánh v y Lepidoptera, cánh m ch Neuroptera, cánh th ng Orthoptera và cánh n a Hemiptera (Chukhrij, 1988). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 87
3. + Nhóm GV : g m các virút côn trùng thu c h Baculoviridae, có th vùi là d ng ht. Vì v y nên g i nhóm NPV là virút h t. M i th vùi ch ch a m t virion hình que (ít khi ch a 2 virion). Sâu b b nh do GV th ưng bi u hi n còi, ch m l n, c ơ th phân ñ t rõ ràng, t ng bi u bì c ơ th tr nên sáng màu, ñôi khi có ph t màu h ng, huy t t ươ ng màu tr ng sa. Virút h t th ưng xâm nhi m mô m , t bào l p h bì và huy t t ươ ng. Virút h t có tính chuyên hóa cao nh t trong các virút côn trùng. Virút h t phân l p t sâu h i nào ch gây b nh cho loài sâu h i ñó. ð n cu i th k 20, m i ghi nh n ñưc virút h t ch gây b nh cho côn trùng b cánh v y Lepidoptera, ch ưa th y côn trùng thu c các b khác b b nh do GV. + Nhóm CPV : virút côn trùng nhóm này thu c h Reoviridae, có th vùi là kh i ña di n và chúng ký sinh trong ch t d ch t bào bi u mô ru t gi a c a côn trùng. Vì vy nên g i nhóm CPV là virút ña di n d ch t bào. Trong th vùi c a CPV ch a các virion hình c u (Bergold, 1947- d n theo P.V. L m, 1995). Sâu b b nh do CPV th ưng bi u hi n ch m l n, ñôi khi ñu quá to so v i c ơ th . Màu s c c ơ th sâu b b nh vào giai ñon cu i c a s phát tri n b nh lý tr nên có màu sáng gi ng nh ư ph n tr ng, ñ c bi t m t b ng c ơ th . Sâu b b nh th ưng t o thành kh i u trên c ơ th . Nhóm CPV ký sinh trong ch t d ch t bào các t bào bi u mô ru t gi a c a côn trùng. Virút ña di n d ch t bào có ph ký ch r ng. S lây lan c a b nh t ăng lên do s lây truy n qua ký ch khác loài. ðã ghi nh n ñưc b nh do CPV các loài côn trùng thu c các b cánh c ng Coleoptera, hai cánh Diptera, cánh màng Hymenoptera, cánh v y Lepidoptera và cánh m ch Neuroptera. 2. Danh l c virút côn trùng ñưc s d ng Cho t i gi a th p niên 1980, trên th gi i ñã phân l p và mô t ñưc h ơn 1270 bnh virút t các loài côn trùng thu c nhi u b khác nhau. H u h t (70%) các côn trùng b b nh virút ñã ghi nh n ñưc là thu c b cánh v y. T i Vi t Nam ñã mô t , ch p nh ñ phân bi t ñưc 4 loài virus nhân ña di n và m t loài virus h t (N.V. Cm và CTV, 1996; Chukhrij,1988; Coppel et al., 1977; Faulkner et al., 1985; Jayaraj,1985; Van Driesche et al., 1996). D ưi ñây là m t s virút côn trùng ñã ñưc nghiên c u s d ng nhi u n ưc trên th gi i (b ng 6.1). Bng 6.1. Nh ng virút côn trùng ñã ñưc nghiên c u s d ng ñ tr sâu h i TT Tên virút Tên sâu h i là v t ch Lo i cây tr ng 1 NPV-Ha Helicoverpa armigera (7 loài sâu xanh) Bông, rau, ñu ñ 2 CPV-Ha Helicoverpa armigera Bông, rau, ñu ñ 3 NPV-As Agrotis (= Scotia ) segetum Bông, rau, ñu ñ 4 GV-As Agrotis (= Scotia ) segetum Bông, rau, ñu ñ 5 NPV-Od Ocneria dispar Cây ăn qu 6 GV-Pr Pieris rapae Rau h hoa th p t 7 NPV-Op Orgyia pseudosugata Cây ăn qu 8 NPV-Tn Trichoplusia ni Rau, ñu ñ 9 NPV-Hc Hyphantria cunea Cây ăn qu 10 NPV-Ms Mythimna separata Lúa, ngô 11 NPV-Sl Spodoptera litura Rau, ñu ñ 12 NPV-Se Spodoptera exigua Bông, rau, ñu ñ 13 NPV- Sf Spodoptera frugiperda Bông, rau, ñu ñ Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 88
4. 14 NPV-Ac Autographa california Rau, ñu ñ 15 GV-Lp Laspeyresia pomonella Cây táo 16 GV-Po Phthorimea operculella Khoai tây 17 CPV-Dp Dendrolimus punctatus Cây thông 18 GV-Of Ostrinia furnacalis Ngô 19 GV-Ab Andraca bipunctata Chè 20 NPV-Ns Neodiprion sertifer Thông 21 NPV-Gh Gilpinia (= Diprion ) hercyniae Thông 3. Vai trò c a virút côn trùng Kt qu nghiên c u Thái Lan cho th y NPV là nguyên nhân gây ch t t nhiên ch y u c a sâu ño xanh Trichoplusia ni trên c i b p. T i n ð , sâu xanh H. armigera trên bông th ưng b ch t b nh do NPV v i t l 6,9-24,5%. NPV ñưc ñánh giá là tác nhân sinh h c quan tr ng trong kìm hãm s l ưng sâu xanh H. armigera Trung Qu c, Hoa K ỳ, Philippine (Bilapate, 1988; Coppel et al., 1977; Navasero và nnk, 1993; Tipvadee, 1983). Kt qu ñiu tra cho th y các virút nêu trên có m t th ưng xuyên trong qu n th các loài sâu h i. ñiu ki n mi n B c Vi t Nam chúng phát sinh gây b nh cho côn trùng t tháng 4 - 9 hàng n ăm. Sâu ño xanh Anomis flava h i ñay th ưng b nhi m bnh do NPV khá cao vào tháng 6 - 7 hàng n ăm. T l ch t do NPV c a sâu ño xanh ñt kho ng 11-54% và 8-68% t ươ ng ng t i Th An (Hà Tây) và Châu Giang (H ưng Yên). Sâu khoang Spodoptera litura trên l c b ch t b nh do NPV khá cao, có khi t i 50-60%. Trên bông phía Nam (Ninh Thu n, ð ng Nai) virút NPV là y u t gây ch t t nhiên trên sâu xanh khá quan tr ng. T l sâu xanh b ch t b nh t nhiên do NPV ñt 9-10%. T i ð c L c, nhi u khi sâu xanh b ch t t nhiên do NPV ñt t i 16%. Sâu keo da láng Spodoptera exigua trên hành tây Ninh Thu n b b nh do NPV, ch t v i t l không cao th ưng ch kho ng 0,4-16,6% (N. V. C m và CTV,1991; N. T. Hai, 1996; N. T. H ng,1995; P.H. Nh ưng, 1996; N. T. S ơn,1998). 4. ðc ñim ng d ng ðc ñim s d ng ch ph m sinh h c ph thu c vào c ơ ch tác ñ ng c a ch ph m và nh h ưng c a ñiu ki n ngo i c nh ñ n ho t tính c a các sinh v t trong ch ph m. Ch ph m sinh h c t virút côn trùng nói chung và t NPV, CPV, GV nói riêng ñu có c ơ ch tác ñ ng ñưng ru t. Các th virút tr n ho c th vùi c a virút cùng th c ăn xâm nh p qua mi ng vào ru t côn trùng. T i ru t, d ưi tác ñ ng c a dch tiêu hoá, th vùi b hoà tan và gi i phóng các virion. Qua bi u mô ru t gi a virion xâm nh p vào d ch máu, ñi t i các t bào. Khi ti p xúc v i các t bào, chúng xâm nh p vào bên trong các t bào ñ sinh s n và gây b nh cho sâu h i. Ph n l n các virút nhóm NPV, GV có tính chuyên hóa cao, do ñó ch ph m sinh h c t các virút này th ưng có ph tác ñ ng h p ñn r t h p. M t khác, các ch ph m virút côn trùng nói chung, ch ph m NPV b m t ho t tính d ưi tác ñng c a sóng ng n và tia c c tím. Nh ư v y, ñ s d ng ch ph m sinh h c t virút có hi u qu cao trong phòng ch ng côn trùng h i c n l ưu ý m t s ñim sau ñây: - Phun ñu ch ph m virút côn trùng lên b ph n cây là th c ăn ưa thích c a loài côn trùng h i c n phòng tr , t o ñiu ki n cho chúng có th ăn ñưc th c ăn nhi m virút càng nhi u càng t t. Khi côn trùng h i ăn ñưc nhi u th c ăn nhi m virút vào trong ru t thì kh n ăng b nhi m b nh s càng cao. - ð h n ch ñ n m c t i thi u tác ñ ng không t t do b ưc sóng ng n và tia c c tím c a m t tr i gây ra thì c n phun các ch ph m sinh h c t virút côn trùng vào Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 89
5. bu i chi u mát. Ngay chi u t i hôm phun ho c sáng hôm sau, sâu h i ăn th c ăn ñã ñưc phun ch ph m virút côn trùng ch ưa b tác ñ ng c a m t tr i. - ðng th i, khi s d ng ch ph m virút côn trùng có th tr n thêm m t s ph gia nh ư s a b t, sa l c béo, n ưc r ñưng, d u th c v t sau và than ho t tính nh m làm gi m tác ñ ng x u c a ánh n ng m t tr i ñ i v i ch ph m virút côn trùng. - Nên s d ng nh ng ch ng virút ñ a ph ươ ng ñ s n xu t ch ph m sinh h c ñ tr sâu h i. Trong tr ưng h p nh ư vy s làm t ăng kh n ăng thích ng c a virút v i ñiu ki n ngo i c nh n ơi ng d ng. - ð kh c ph c ph tác ñ ng h p c a ch ph m t NPV và GV, có th h n h p vài lo i virút v i nhau ho c h n h p v i Bt nh m làm t ăng ph tác ñ ng c a ch ph m (cùng lúc tr ñưc nhi u loài sâu h i). - Có th s d ng ch ph m virút côn trùng ñ tr côn trùng h i theo hai cách: + Phun ch ph m virút côn trùng nh m cung c p ngu n b nh ban ñ u ñ t tích lu trên ñng ru ng. Theo cách này, vào ñu v gieo tr ng, ch ph m virút côn trùng ñưc phun vài l n v i l ưng không nhi u khi m t ñ loài côn trùng h i c n phòng tr ñt m c th p ñ ñ chúng có th t lây nhi m ñưc b nh. Theo th i gian trong v , ngu n virút côn trùng s t ăng lên và t l sâu h i b nhi m b nh virút c ũng gia t ăng theo s gia t ăng s l ưng c a loài h i. + Phun tràn ng p ch ph m virút côn trùng nh ư dùng thu c hóa h c tr sâu. Theo cách này, khi loài côn trùng h i ñ t m t ñ qu n th cao, có kh n ăng gây h i l n thì ti n hành phun ch ph m virút côn trùng. Khi ñó phun v i li u l ưng l n h ơn l ưng cn thi t nh m cung c p ngu n b nh t i ña, t o ñiu ki n cho sâu h i b nhi m b nh nhanh nh t v i t l cao nh t ñ áp ñ o sâu h i. Do ñó, sau khi phun ch ph m vài ngày s ñ t ñưc hi u qu nh t ñ nh trong tiêu di t loài sâu h i c n phòng tr . Tu ỳ theo ñ i t ưng sâu h i và ý ngh ĩa kinh t c a chúng mà ch n m t trong hai cách s d ng ch ph m nêu trên sao cho h p lý mà v n cho hi u qu cao. - Không s d ng ch ph m virút côn trùng trong ñiu ki n nhi t ñ th p. Khi nhi t ñ th p th i gian b nh c a sâu h i s kéo dài, sâu h i v n có th ti p t c gây hi ñưc. CÂU H I ÔN T P 1. Anh ch hi u gì v vi rút côn trùng ? 2. Nêu vai trò và ñc ñim ng d ng virút côn trùng ñ phòng ch ng sâu h i cây tr ng ? TÀI LI U THAM KH O CHÍNH 1. Nguy n V ăn C m, Hoàng Th Vi t. B nh th i nh ũn c a sâu ño xanh và hi u qu s d ng chúng trong phòng tr sinh h c sâu ño xanh ha ñay. T p chí BVTV, 5:31-37. 1991. 2. Nguy n V ăn C m, Hoàng Th Vi t. Huger A.M. M t s Baculovirus gây b nh trên sâu h i thu c b Lepidoptera Vi t Nam. Sach: Tuy n t p công trình nghiên cu bi n pháp sinh h c phòng tr d ch h i cây tr ng, Nxb Nông nghi p, Hà N i, tr. 17-23. 1996. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 90
6. 3. Chukhrij M.G. Biologia Baculovirusov i vius txitoplazmatichexkovo poliedroza. Kishinhev. 1988. 4. Coppel H.C., J.W. Mertins. Biological Insect Pest Suppression. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, New York. 1977. 5. Faulkner P., Boucias D.G. Genetic improvement of insect pathogens: emphasis on the use of Baculoviruses. In: Biological control in agricultural IPM systems (ed. by Hoy et al.). Academic Press, Inc. pp.263-281. 1985. 6. Nguy n Th Hai. Nghiên c u ñ c ñim sinh h c, sinh thái c a m t s loài sâu h i chính và thiên ñch trên cây bông ð ng Nai và Ninh Thu n. Tóm t t lu n án Ti n s ĩ nông nghi p, Hà N i , 24 tr. 1996. 7. Nguy n Th H ng . Sâu keo da láng và b nh th i nh ũn c a chúng vùng Ninh Thu n. T p chí BVTV, 4: 36-38.1995. 8. Jayaraj S. History and development of microbial control. In: Microbial control and pest management. TNAU, p. 16-21. 1985. 9. Ph m V ăn Lm. Bi n Pháp sinh h c phòng ch ng d ch h i Nông nghi p. Nxb Nông nghi p, Hà N i. 1995. 10. Ph m H u Nh ưng. Nghiên c u s d ng bi n pháp sinh h c trong phòng tr sâu hi bông. Sách: K t qu nghiên c u khoa h c (1976-1996). Nxb Nông nghi p, Tp HCM, tr.88-107. 1996. 11. Ramakrishnan N. The use of Baculoviruses and cytoplasmic viruses for pest suppression. In: Microbial control and pest management. TNAU, p. 60-75. 1985. 12. Ngô Trung S ơn. Nghiên c u s d ng HaNPV trong phòng tr t ng h p sâu xanh hi bông t i Ninh Thu n. Tóm t t lu n án Ti n s ĩ nông nghi p, Hà N i , 24 tr. 1998. 13. Van Driesche R.G. and Bellows T.S.J. Biological control. Chapman & Hall. New York. 1996. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 91
7. II/ NHÓM VI KHU N 1. Vi khu n gây b nh côn trùng Gi a th k XIX, Louis Pasteur (1822-1895) nghiên c u th c nghi m thành công trong phòng ch ng bnh tm gai. Trong quá trình nghiên cu b nh gai trên t m L. Pasteur (1870) ñã phát hi n ra vi khu n ñưc ñ t tên là Bacillus bombyces có „nhân sáng“ trong t bào. ðây chính là các tinh th ñ c có b n ch t protein c a loài vi khu n này v i tên g i chính xác là Bacillus thuringiensis. Sau này các nhà khoa h c ñã xác ñnh ñưc vi khu n gây b nh th i u trùng ong châu Âu là Bacillus alvei ( năm 1885), trên t m Nh t B n Bacillus sotto (n ăm 1901) 1. ðc ñim chung vi khu n gây b nh côn trùng Là các gi ng hình thành bào t (sporeformers) nh ư Bacillus, Clostridium và các gi ng không thành bào t (nonsporeformers) nh ư Pseudomonas, Streptococcus , Serratia, Xenorhabdus và Photorhabdus. Kích th ưc 1-2 µm (micromet hay 1 ph n nghìn milimet), n ng kho ng 1-2 pg (picogam hay 1 ph n tri u gam), ch có th nhìn th y b ng kính hi n vi. Hình d ng: Bacillus : Tr c khu n hình que sinh bào t , hi u khí ho c hi u khí không b t bu c, s n sinh catalaza Clostridium: Tr c khu n hình que sinh bào t , ph n l n k khí, không s n sinh catalaza Pseudomonas : Vi khu n hình que v i 1 hay 1 chùm lông roi 1 ñ u, có kh n ăng sinh oxidaza, không lên men môi tr ưng Hugh và Leifson Serratia : Vi khu n hình que ng n, t o s c t màu t tía sm không tan trong n ưc nh ưng tan trong c n 2. Bacillus thuringiensis Trong các loài vi khu n thì loài Bacillus thuringiensis (Bt) ñưc s d ng nhi u nh t. Hình thái bào t : hình que, 3-6 X 0,8-0,9 µm, gram d ươ ng (không m t màu nhu m khi t y b ng i t hay c n), ñ ng riêng r hay thành chu i, xung quanh c ơ th có tiêm mao dài 6-8 µm. Tr ưng thành m i t bào có 1 bào t hình tr ng và 1 tinh th ñ c hình qu trám. Căn c vào kh n ăng hình thành loxitinaza, c u trúc tinh th , kh năng gây b nh cho các loài côn trùng và ñc tính huy t thanh h c ng ưi ta chia Bt thành các ch ng (varieties) khác nhau. Các ch ng quan tr ng: Bacillus thuringiensis subsp. israelensis (Bti) s d ng phòng ch ng ( Culex and Aedes ). Loài Bacillus sphaericus ñưc s d ng trong phòng ch ng mu i s ng trong n ưc ô nhi m ( Culex , Anopheles , Aedes) Bacillus thuringiensis subsp. tenebrionis phòng ch ng (B cánh c ng khoai tây) 3. ðc t c a vi khu n Bacillus thuringiensis : Da vào c ơ ch tác ñ ng di t côn trùng ng ưi ta xác ñ nh ñưc 4 lo i ñc t c a Bt: a/ N i ñ c t δ endotoxin, còn g i là tinh th ñ c/Crystal - cry I, cry II, cry III, cry IV. Các lo i tinh th này chuyên tính cho các b côn trùng khác nhau: cryI – Chuyên tính b Cánh v y Lepidoptera cryII - Chuyên tính b Lepidoptera và b Hai cánh Diptera cryIII - Chuyên tính b Cánh c ng Coleoptera cryIV - Chuyên tính b Hai cánh Diptera Năm 1955, C.L. Hannay và P. C. Fitz James xác ñnh ñưc b n ch t protein có liên quan ñn ñ c tính c a vi khu n. Tinh th ñ c có kích th ưc l n 1 µm x 0,5 µm chi m 30% kh i l ưng khô c a vi khu n. Tinh th d th y khi nhu m b ng Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 92
8. dung d ch Fuchsin cacbonic ñ c, xanh Victoria, khi ñó có màu s m còn bào t không có màu nh ưng có mép sáng. Quan sát t t h ơn n u s d ng kinh hi n vi ñ i pha (Phase-contrast microscope). Tinh th có hình qu trám nh ư 2 kim t tháp úp vào nhau, trên b m t có các lu ng n i lên cách nhau 29 nm. Bn ch t hóa h c c a tinh th : Trong tinh th ñ c có trên 1 180 lo i axit amin, trong ñó có 2 lo i chi m t l cao nht là axits glutamic, và axit asparaginic. Trong tinh th có ch a l ưng khá l n 5 nguyên t nh ư C, N, H, O, S. Ngoài ra còn ch ưa l ưng nh 19 nguyên t khác nh ưng không có P. Các phân t có kh i l ưng l n (>800.000) có ñc tính còn lo i có kh i l ưng nh (10.000 7.0) và c ơ th không có cơ ch gi i ñ c, tinh th s v ra làm nhi m ñ c máu. Hi n t ưng th y ph bi n trên tm, sâu róm, b ưm c i Tuy v y trong nhi u tr ưng h p khi tinh th ñ c v ra, mt s loài sâu có c ơ ch t gi i ñ c, ng ng ăn, pH ñưng ru t gi m xu ng, sau m t th i gian nh t ñ nh ñưng tiêu hóa ñưc h i ph c. Trong khi ñó, nhi u loài côn trùng sn sinh ra men chuy n Protoxin c a tinh th thành ñc t . ðã ghi nh n trên 200 loài cánh v y b tinh th ñ c t n công m nh. Cách ñt tên gene tinh th c a Bacillus thuringiensis (Bt) và ph tác ñ ng trên côn trùng ca chúng nh ư sau: Gene + Protein c a ch ng Bt nh ư: cryI CryI kurstaki (HD-1) aizawai sotto Lepidoptera cryII CryII kurstaki (HD-1) kurstaki (HD-263) Lepidoptera and Diptera (mu i) cry IIIA CryIIIA tenebrionis Coleoptera (chrysomelids) cryIIIB CryIIIB japonensis Coleoptera (scarabaeids) cry IV CryIV israelensis Diptera (mu i và ru i ñen) Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 93
9. Ph tác ñ ng lên ký ch chính ñưc ghi thêm b ng ch La mã. Ch ng h n, CryI và CryII ch protein chuyên cho Lepidoptera và Diptera/Lepidoptera. Còn gene ho c protein có th phân bi t b i ch cái (cryIA ho c CryIA) ñ ch s khác bi t trình t ca amino acid. S khác bi t nh ñưc ghi theo các ch th ưng, nh ư cryIA(a) ho c CryIA(a). Các ñng v t có vú không b ng ñ c khi ăn ph i tinh th là do ch t Pepsin trong ru t ñng v t (ho t ñ ng thích h p khi pH = 2) ñã làm m t tính ñ c c a tinh th vi khu n. ðã ghi nh n ñ c l c c a Bt ñ i v i ki n và tuy n trùng. b/ Ngo i ñ c t α exotoxin, còn ñưc g i là phospholipaza . Th c ch t ñây là 1 lo i men liên quan ñn s phân h y phospholipit d n ñ n côn trùng ch t. Cho ñn nay, tác ñng c a ñ c t này là ít i, ngoài nhóm ong Tenthredinidae do có ñ pH ca ru t phù h p. c/ Ngo i ñ c t β exotoxin, còn g i là ngo i ñ c t b n nhi t. Chúng có kh i lưng phân t th p (707-850). Sau 15 phút nhi t ñ 120 0C v n còn ho t tính. Chúng tác ñng lên côn trùng làm c n tr vi c t ng h p ARN thông tin. Chúng còn có tác ñng c ng h ưng v i n i ñ c t , sau khi n i ñ c t phá h y bi u bì ru t gi a, chúng nhanh chóng xâm nhi m vào huy t t ươ ng và máu ñi ñn các c ơ quan làm thay ñi quá trình trao ñi ch t và làm cho côn trùng chóng ch t. Pu Zhelong (1994) ghi nh n kh n ăng m n c m c a 34 loài côn trùng ñi v i β exotoxin. d/ Ngo i ñ c t γ exotoxin, còn g i là ñc t tan trong n ưc. Chúng có kh i lưng phân t th p t 200-2000, có m t s axit amin t do, tan trong n ưc, m n c m vi ánh sáng và ñc bi t m t ho t l c trong 15 phút nhi t ñ 60 0C tr lên. Cho t i nay Bt ñưc s d ng r t r ng rãi ñ phòng chóng sâu h i do nh ng ưu ñim nh ư ho t tính tr sâu cao, d s d ng và ñc bi t là an toàn nông s n. Tuy v y, Bt cũng b l m t s ñim y u nh ư: Kém b n v ng so v i thu c tr sâu hóa h c d ưi tác ñng c a môi tr ưng Gi m ho t tính trong n ưc và trong môi tr ưng h u c ơ do b h p ph S gia t ăng ñáng k tính kháng Bt c a côn trùng h i. T n ăm 1983 ñã ch ng minh nhi u loài côn trùng kháng ñưc Bt. Kh n ăng kháng t ăng nhanh n u s dng Bt liên t c. 4. Sn xu t ch ph m Bt Có 2 ph ươ ng pháp s n xu t ch ph m Bt là lên men x p và lên men chìm (Ph m Th Thùy, 2004). a/ Lên men x p ðây là công ngh ít ñưc s d ng hi n nay do hi u qu th p và trong quá trình s n xu t hay g p s nhi m t p. Trong công ngh c n s d ng các h t r n v i yêu c u không h p th dinh dưng. Ng ưi ta c ũng có th s d ng các lo i h t làm ngu n dinh d ưng cho vi khu n nh ư cám lúa mì, b t ngô b/ Lên men chìm Hi u qu cao và có th s n xu t l ưng sinh kh i l n theo yêu c u. Các yu t quan trong trong công ngh bao g m: Ch n l c ch ng Bt chu n có các protein ñc t ñ c ch ng có ho t tính cao ñ nhân, c ăn c vào týp huy t thanh Ch n môi tr ưng phù h p ñ t o ra nhi u bào t và tinh th ñ c nh t. ð gi m giá thành, ng ưi ta th ưng s d ng các ph ph m nông nghi p, công nghi p ch bi n. Vi c nghiên c u s phù h p c a t ng môi tr ưng lên men v i t ng ch ng Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 94
10. vi khu n ñưc ti n hành ch t ch . Thành ph n các môi tr ưng lên men ca m t s n ưc ñưc trình bày t i b ng 6.2. Bng 6.2. Thành ph n môi tr ưng lên men ñưc s d ng ñ s n xu t Bt c a m t s nưc ((d n theo Ph m Th Thùy, 2004) Tên n ưc Thành ph n môi tr ưng Tác gi Mêhicô R ñưng, b t ñ u t ươ ng, b ngô, CaC03 + Roldan và CS, 1988 H20 Hàn Qu c Bt cá, b t ñ u t ươ ng, cám ñ, bã v ng, g o, Yoon và CS, 1987 cám Trung Cám lúa mì, tr u, b t chanh, bánh ñ u Husey và Tínley, Qu c tươ nglo i d u ho c bánh h t bông lo i d u, 1981; Ưangta0, 1988 cám lúa mì ho t b t ngô Nigiêria Bt s n lên men, ngô, ñu ñũ a Ejiofa và Okager, 1989 Brazin Ph ph m c a công nghi p gi y và g thêm Moscardi, 1988 tinh b t tan n ð Bt chanh ho c b t ñ u t ươ ng thêm tinh b t Mumgatti va tan ho c r ñưng Raghunathan, 1990 Vi t Nam s n xu t Bt ñã ñưc thc hi n t i m t s c ơ s nh ư Vi n Công nghi p th c ph m, Công ty Vi sinh tp H chí Minh t nh ng n ăm 1989-1996 theo ph ươ ng pháp lên men chìm, ph n l n các ch ng s n xu t là t n ưc ngoài (Ph m Th Thùy, 2004). Trong quá trình s n xu t, ngoài vi c ch n các chúng có ñ c tính cao, kh năng t o sinh kh i l n, các y u t sau ñây c n có s quan tâm thích ñáng: Ch ñ thông gió: 0,5-0,6 m 3 môi tr ưng/1 m 3 không khí Nhi t ñ : 29-30 0C Tránh thóa hóa gi ng: Sau khi lên men 10-15 l n c n thay ch ng Bt m i ñ m b o cht l ưng Chú ý tránh nhi m th c khu n th ðánh giá k t qu thông qua: + M t ñ bào t , s l ưng tinh th ñ c δ endotoxin bi u th b ng ñơn v qu c t (IU) theo tiêu chu n E-61 c a Vi n Pastuer (Pháp), ñt 16000 IU ho c 32000 IU, ho c Tiêu chuân Vi t Nam 3-10 t bào t /1 gam ch ph m; + Ch t khô 7-10% + pH 7-7,5 + Hi u l c di t sâu 70-90% sau 7 ngày + B o qu n ñưc trong 12 tháng ði v i d ng l ng: khi k t thúc quá trình lên men, ñem h n h p v i các ch t ph gia, ch t bám dính, ch t ch ng th i ñ t o ch ph m. Ch ph m sau khi tách có ñ m 85% và hi u su t 100 kg/m 3 dch nuôi c y v i l ưng bào t 20.10 9/g. ði v i d ng khô: s n ph m ñưc tách nh máy ly tâm, làm khô b ng ñông lnh ho c xây khô trong máy s y phun ho c lý tâm v t sau ñó tr n v i các ph gia nh ư bt, lactoza, th ch tín, cao lanh Khi ñóng gói, hàm l ưng ch t khô tiêu chu n ñt 7-10%. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 95
11. III/ NM KÝ SINH CÔN TRÙNG Nm ký sinh côn trùng ñóng vai trò to l n trong vi c kh ng ch côn trùng hi. Tuy v y ví d ñ u tiên ph i k ñ n không ph i là ñi v i con trùng h i mà là côn trùng v t nuôi. Vào th k XVI, XVII, ngh t m t ơ r t phát tri n Pháp và Ý. Nh ưng cũng trong th i k ỳ này, ngh t m t ơ b thi t h i n ng n do b nh t m vôi (Muscardine) hay còn g i là n m b ch c ươ ng. Mãi t i n ăm 1835, công trình ñu tiên v ñ c ñim gây b nh và bi n pháp phòng tr b nh này c a nhà khoa h c, cha ñ “b nh lý h c côn trùng” Agistino Bassi ñưc công b . Sau này, ñ ghi nh n công lao ca ng ưi ñã phát hi n ra nó, loài n m ñưc mang tên Beauveria bassiana. Nm gây b nh cho côn trùng và nh n nh h i cây ñưc quan tâm nghiên c u nhi u g m các chi n m b ch c ươ ng Beauveria, lc c ươ ng Metarhizium, nm b t Nomuraea. Mt s loài ñin hình bao g m: - Beauveria bassiana (Bals) Vuill; B. brongniartii Sacc . (B. tenella) - Metarhizium anisopliae Sorok ; M. flavoviride Gams - Nomuraea rileyi - Cephalosporium sp. - Hirsutella sp. - Hai loài n m ñưc nghiên c u và s n xu t ch ph m s d ng nhi u nh t hi n nay là Beauveria bassiana (Bals) Vuill và Metarhizium anisopliae Sorok . 1. ðc ñim hình thái và c ơ ch tác ñng lên côn trùng + B ch c ươ ng, Beauveria bassiana (Bb) Bào t tr n, hình c u ho c hình tr ng (1-5,5 x 3-3,5 µm). T bào sinh bào t tr n ñơn phát sinh t s i dinh d ưng có cu ng phình to (Hình 6.1). Hình 6.1. Bào t phân sinh n m b ch c ươ ng Beauveria bassiana (Theo Mathias de Kouassi) Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 96
12. Cành bào t phân sinh và bào t phân sinh n m b ch c ươ ng Beauveria bassiana Trong quá trình phát tri n, n m ti t ra ñ c t g i Beauvericin. Chính ñc t c này là cho côn trùng b ch t. ðc t (Beauvericin) ñưc t ng h p vào n ăm 1969. Công th c C45H37O9N3 (N-metyl L-phenylalanin-D-α hydroxy-izovaleryl), là lo i depxipeptid vòng có ñim sôi 93-94 0C. Cơ ch tác ñ ng: Khi bào t g p ph i c ơ th côn trùng chúng s n y m m, m c thành s i n m xuyên qua v kitin và phát tri n trong c ơ th làm tiêu hao các t bào b ch huy t và cu i cùng côn trùng b ch t, trên c ơ th ph kín l p ph n tr ng. Khi b ch t c ơ th côn trùng c ng l i, các bào t ti p t c phát tán trong không khí. Trên các ngu n th c ăn khác nhau n m sinh ra các men th y phân thành các ch t ñơn phân t r i ñ ng hóa. Vi c phân gi i v kitin ñưc ti n hành ngay khi n m xâm nh p trên c ơ th côn trùng, sau ñó là vi c phân gi i protein và lipit các mô bên trong. Trong nuôi c y n m thì t l C:N c n ñưc xác ñ nh. Ngoài ra m t l ưng kitin nh t ñ nh là c n thi t cho quá trình phát tri n bào t ñính (conidiospore) và bào t ch i (blastospore). Không ch có v y, các nguyên t vi l ưng, vitatmin ñ u c n thi t cho vi c phát tri n c a n m. Ph ươ ng pháp lên nuôi c y chìm ñưc coi là ph ươ ng pháp ưu vi t hi n nay. Nhi t ñ thích h p 25-30 0C, m ñ t ươ ng ñi là 80-90%, ánh sáng y u, c n lưng oxy thích h p, pH t 5,5-6. Các lo i thu c tr b nh nh h ưng ñ n s phát tri n c a n m. Ngoài côn trùng, Bb còn t n công trên nhi u loài nh n nh h i cây tr ng thu c các gi ng Tetranychus, Tarsonemus, Bryobia . + L c c ươ ng Metarhizium anisopliae (Ma) Loài n m này do Metchnikov phát hi n n ăm 1878. Chính ông là ng ưi ñã dùng môi tr ưng bã bia ñ nuôi nhân Ma s d ng trong phòng ch ng Anislopia austriaca hi lúa mì. Bào t tr n hình que 3,5 x 6,4 x 7,2 µm (Hình 6.2) màu l c xám ñ n xanh l c. Khu n l c có màu xành ñôi ch có màu h ơi h ng. Có 2 d ng bào t là bào t l n Metarhizium anisopliae var . major có kích th ưc 10-14 µm và b o t nh Metarhizium anisopliae var anisopliae kích th ưc 3,5-5,0 µm. Có kho ng trên 200 loài côn trùng, ñc bi t là b Coleoptera m n c m v i loài n m này. ðc t c a n m là Destuxin A, B, C và D. ðc t destruxin A (C29H4707N5), B (C30H51O7N5), ñưc tách t ươ ng ng t n ăm 1961 và 1971. Chúng có ñim s i t ươ ng ng là 188 0C và 234 0C. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 97
13. Hinh 6.2. Cành bào t phân sinh và bào t phân sinh n m l c c ươ ng Metarhizium anisopliae (Theo Svetlana Y Gouli) Sau khi r ơi trên b m t c ơ th côn trùng, trong 24 gi n m s m c s i n m xuyên qua v côn trùng, phát tri n thành các nhánh ch ng ch t trong c ơ th . Trong quá trình phát tri n chúng tiêt ra ñc t A và B là các ch t ñ c làm cho côn trùng ch t. Ma có m t trong môi tr ưng s ng: không khí, ñ t, trên các ph ph m Môi tr ưng phù h p: nhi t ñ 24-25 0C, pH (6,-7,4). Có th phân l p Ma t côn trùng ch t v i tri u ch ng ñin hình là có l p n m màu xanh trên b m t c ơ th , trong ñt 2. Nghiên c u ng d ng Vi c nghiên c u ng d ng n m côn trùng ñã ñưc ti n hành t h ơn 100 n ăm nay. T n ăm 1892 F. Tangl ñã nhân nuôi Bb ñ tr sâu róm Porthetria dispa. Bc M ñã phát hi n có 175 loài côn trùng b n m Bb t n công. Các b côn trùng có nhi u loài m n c m g m Coleoptera, Hemiptera, Homoptera, Orthoptera, Isoptera, Lepidoptera, Ve bét Acarina Ti các n ưc nh ư Trung Quc, Nh t B n, Thái Lan, Úc m t h ưng s d ng nhi u n m côn trùng là ñi v i sâu h i trong ñ t (ru i h i r b t c i, b hà khoai tây, ). Hi u qu phòng tr th ưng ñ t kho ng trên 70%. Vi t Nam, t nh ung n ăm 1990, Vi n BVTV, ð i h c Lâm nghi p ti n hành nghiên c u thu th p, tuy n ch n, nhân và b o qu n các ch ng n m côn trùng ñ sn xu t thu c tr sâu. Trong các loài côn trùng h i lúa, ngô, mía, thông ñã có 31 ñưc ghi nh n b n m Bt t n công và trên 40 loài b M.a. t n công nh ư li t kê d ưi ñây (Ph m Th Thùy, 2004). + Các loài b n m Bb t n công: Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 98
14. Sâu khoang : Spodoptera litura Sâu keo da láng : Spodoptera exgua Sâu xanh bông : Helicoverpa armigera Sâu xanh thu c lá : Helicoverpa assulta Sâu xanh b ưm tr ng : Pieris rapae Sâu t ơ : Plutella xylostella Sâu ñc thân ngô : Ostrinia nubilalis Sâu ñc qu ñ u : Etiella sp Sâu róm thông : Dendrolimus punctatus B xít hôi : Leptinotasa acuta Ry nâu : Nilaparvata lugens Sâu c n gié : Leucania separata B xít ñen : Scotinophora lurida B xít xanh : Neraza viridula B hà khoai lang : Cylas formicarius Sâu ño xanh : Anomis flava Câu c u : Hypomesces squamosus Châu ch u : Locusta sp. Châu ch u mía : Hieroglyphus tonkinensis Châu ch u s ng l ưng vàng : Pantaga sucincta B h i d a : Brontispa longissima Sâu kèn h i keo tai t ưng : Amasstisa sp Sâu ño h i qu : Culculla paterianria Sâu xanh ăn lá b ñ : Fentonia sp Rp : Aphis sp Mi ñ t: Coptotermes sp. Mt b t ñ : Tribolium sp. Mt g o : Sitotroga sp Rp nâu m m h i cà phê : Parasaisetia nigra. + Các loài côn trùng b n m Ma t n công: Châu ch u s ng l ưng vàng : Patanga sucincta Châu ch u mía : Hieroglyphus banian Châu ch u mía : Hieroglyphus tonkinensis Châu ch u lúa : Oxya chinensis Châu ch u lúa : Oxya dominuta Châu ch u: Locusta sp. B h i d a : Brontispa sp. B h i d a : Brontispa longissima Mi ñ t : Coptotermes sp. Mi ñ t : Coptotermes squamosus Sâu kèn h i keo tai t ưng : Amasstisa sp Sâu ño h i qu : Culculla paterianria Sâu xanh thu c lá : Helicoverpa assulta Sâu xanh bông : Helicoverpa armigera Sâu xanh b ưm tr ng : Pieris rapae Sâu khoang : Spodoptera litura Sâu ñc qu ñ u : Maruca testulalis Sâu ñc thân ngô : Pyrausta nubilalis Sâu ăn lá ñu : Etiella sp B xít hôi : Leptinotasa acuta Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 99
15. B xít ñen: Scotinophora lurida B xít xanh : Neraza viridulla Sâu c n gié : Leucania separata Ry nâu : Nilaparvata lugens Ry xanh ñuôi ñen : Nephotetix bipunctatus B hà khoai lang : Cylas formicarius Sâu ño xanh : Anomis flava Câu c u : Hypomeces squamosus Sâu xanh ăn lá b ñ : Fentonia sp. Mt g o : Sitotroga sp. Sâu róm thông : Dendrrolomus punctatus B hung ñen h i mía : Alissonotum impressicole Cánh cam : Anomala cupripes Sâu róm qu : Malacosoma dentata Sâu ñc cành qu : Arbela bailbarana B hung nâu : Exolontha sp B hung nâu nh : Maladera orientalis Xén tóc : Bacchisa atritaric B xít v i : Tessaratoma papillosa ðã hoàn thi n công ngh s n xu t qui mô 20-30 kg/ngày. Hai s n ph m là Boverin và Mat ñưc s d ng ñ tr các loài côn trùng h i nh ư Sâu ño xanh, Châu ch u, Sâu róm thông, B h i d a, B hung h i mía, Sâu xanh bông, M i h i cà phê Loài Bb còn có th nhân theo ph ươ ng pháp ñơ n gi n áp d ng t i h gia ñình trên môi tr ưng ñ c cám + tr u + ngô s d ng trong phòng ch ng b hà Cylas formicarius ñt k t qu khá t t (Nguy n V ăn ðĩ nh và Nguy n Th Kim Oanh, 2001). Bb có kh n ăng s d ng hi u qu trong phòng tr sâu róm thông (Nguy n Thanh H i và Nguy n V ăn ðĩ nh, 2002). Ngoài 2 lo i n m ph bi n trên còn có các lo i n m khác có tác d ng trong phòng tr t nhiên sâu và nh n h i cây tr ng. Trong s này ph i k ñn Enthomophthora acaricida ký sinh trên nh n ñ h i cam Panonychus citri và Eutetranychus sexmaculatus. Nm E. fresenu ký sinh ph bi n trên t h p nh n ñ son và nh n ñ hai ch m Tetranychus urticae. Nm Hirsutell thompsonu ký sinh trên nh n rám vàng Phyllocoptruta oleivera ve bét h i cam quýt. TÀI LI U THAM KH O CHÍNH 1. Burges, H. D. (ed).1981. Microbial control of pests and plant diseases 1970- 1980. Academic Press. New York. Chap 10 and 11. 2. de Barjac, H. and Sutherland, D. J.1990. Bacterial Control of Mosquitoes and Black Flies. Rutgers University Press, New Brunswick. 349 pp 3. Nguy n Lân D ũng, 1981. S d ng vi sinh v t phòng tr sâu h i cây tr ng, NXB Khoa h c và k thu t. 4. NguyenVanDinhandNguyenThiKimOanh.2001.Preliminaryresultsof using Beauveria bassiana for control of sweet Potato Weevil ( Cylas formicarius) inVietnam.InDevelopmentofNewBioAgentsforalternative FarmingSystems.TokyoUniversityofAgriculture:7684. 5. Gill, S. S., Cowles, E. A. and Pietrantonio, P. V.1992. The mode of action of Bacillus thuringiensis endotoxins. Annu. Rev. Entomol. 37:615-636. 6. Nguy n Thanh H i và Nguy n V ăn ðĩ nh. 2002.Nghiên c u ñ c tính sinh h c ca sâu róm thông Dendrolimus punctatus Walker và s d ng m t s ch Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 100
16. ph m sinh h c phòng ch ng chúng c Thanh Hóa. H i ngh Côn trùng h c toàn qu c IV: 159-162. 7. Hofte, H. and Whitely, H. R.1989. Insecticidal crystal proteins of Bacillus thuringiensis . Microbiol. Rev. 53: 242-255. 8. Hà Quang Hùng, 2000. Giáo trình qu n lý d ch h i t ng h p, NXB Nông nghi p. 9. Ph m Văn L m, 1996. Bi n pháp sinh h c phòng ch ng d ch h i, NXB Nông nghi p. 10. Rombach, M. C, 1989. Production of Beauveria bassiana ( Deteromycotina, Hyphomycetes ) sympoduloconidia in submerged culture. Entomophaga 34, 45-52. 11. Nguy n Công Thu t, 1996. Phòng tr t ng h p sâu b nh h i cây tr ng, nghiên c u và ng d ng, NXB Nông nghi p. 12. Ph m Th Thu ỳ và CTV, 1993. M t s k t qu nghiên c u và s n xu t th nghi m n m Beauveria bassiana và Metarhizium trên r y nâu h i lúa và trên sâu ño h i ñay. T p chí Nông nghi p và công nghi p th c ph m s 5/1993. 13. Ph m Th Thu ỳ, 2004. Công ngh sinh h c trong b o v th c v t, NXB ð i hc qu c gia Hà N i. 14. Tabashnik, B. E.1994. Evolution of resistance to Bacillus thuringiensis . Annu Rev. Entomol. 39: 47-79. 15. Tanada, Y. and Kaya, H. K.1993. Insect Pathology. Academic Press, San Diego. Chapter 4. pages 83-112. IV/ VI KHU N VÀ N M ðI KHÁNG 1. Nhóm vi khu n Trong s n xu t nông nghi p hi n nay, vi c t ăng c ưng gieo tr ng, nhi u v cây tr ng trên m t ñơn v di n tích, vi c luân canh cây tr ng ít ñưc chú tr ng b i di n tích ñ t nông nghi p h n h p, v.v. ðó là nguyên nhân d n ñ n nh ng v n ñ l n v ngu n b nh t n t i lâu dài trong ñt. Có nhi u lo i b nh h i cây tr ng r t khó phòng tr (Messian et al., 1991; Défago, G. 1996, ). Trong khi ñó vi c s d ng bi n pháp hóa h c phòng tr b nh h i hi u qu th ưng th p, b p bênh, giá thành ñt, nh hưng không nh ñ n môi tr ưng sinh thái, ñ n h vi sinh v t ñ i kháng và côn trùng có ích. Quá trình t ăng c ưng s d ng thu c hóa h c ñã và s t o ra nh ng ch ng, nòi vi sinh v t kháng thu c. M t khác có nhi u tác nhân gây b nh có nhi u ch ng sinh lý và nòi gây b nh khác nhau và có th làm gi m kh n ăng ch ng ch u b nh c a các gi ng cây tr ng, Trên th gi i nh ng k t qu nghiên c u c a nhi u tác gi ñã tích l ũy v i m t kh i l ưng khá l n nh ng k t qu thí nghi m và th c nghi m v vi c s d ng các vi sinh v t ñ i kháng (n m, vi khu n, ) trong phòng ch ng b nh h i cây tr ng, nh t là nhóm b nh h i có ngu n g c trong ñ t (n m, vi khu n, tuy n trùng,v.v.). Vi c ng dng bi n pháp sinh h c phòng ch ng b nh h i cây tr ng ñây là h ưng chi n l ưc, gi vai trò ñc bi t quan tr ng trong chi n l ưc phòng tr t ng h p b nh h i cây trong hi n t i và t ươ ng lai. 1.1. Danh l c vi khu n s d ng 1. Bacillus subtilis 2. Bacillus mycoides Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 101
17. 3. Pseudomonas spp. fluorescents 4. Pseudomonas cepacia 5. Pseudomonas stutzeri 6. Pimelobacter sp. 7. Agrobacterium radiobacter K84 (không gây b nh) và m t s loài vi khu n ñ i kháng khác ñã và ñang ñưc s d ng trong phòng tr bnh hi cây tr ng. 1.2. Vai trò c a vi khu n ñ i kháng Các loài vi khu n ñ i kháng (VK ðK) ñ u thu c h vi sinh v t s ng vùng r cây tr ng và s ng ho i sinh trong ñ t (Schlegel, 1981). Trên th gi i ñã có nhi u tác gi nghiên c u v hi u l c c a vi khu n ñ i kháng v i các tác nhân gây b nh cây (do vi khu n và n m). K t qu nghiên c u cho th y các loài vi khu n ñ i kháng có th bo v cây tr ng, ch ng l i các vi sinh v t gây b nh, ñ ng th i t o ñiu ki n cho cây tr ng sinh tr ưng và phát tri n t t (Weller, 1988; Défago et Haas, 1990; Kloepper, 1993). Cơ ch tác ñ ng c a vi khu n ñ i kháng th hi n : Vi khu n ñ i kháng có kh n ăng c nh tranh v i nguyên t dinh d ưng s t (Fe) (Scher, 1986). Vi khu n ñ i kháng có th s n sinh ra cyanide, quy n p (làm t ăng) tính chng ch u c a cây, s n sinh ra ch t kích thích sinh tr ưng và có kh n ăng phân gi i ñ c t do vi sinh v t gây b nh ti t ra (Utsumi et al., 1988; Toyoda et al., 1988). Vi khu n ñ i kháng có kh n ăng c nh tranh, chi m ch r t thu n l i vùng r ca cây tr ng (Bull et al., 1991; Lugtenberg et al., 1991; Parke, 1990; Schroth et Hancock, 1982; Weller, 1988). Vi khu n ñ i kháng có kh n ăng phòng ch ng l i nhi u loài vi sinh v t gây bnh cây ch y u, ngoài ra nó có còn t m quan tr ng ch ng l i nh ng vi sinh v t th yu h i cây, ngh ĩa là b n thân nó có kh n ăng ch ng l i nh ng loài vi sinh v t gây bnh mà nh ng vi sinh v t ñó th ưng làm gi m s sinh tr ưng phát tri n c a cây tr ng (Défago et Haas, 1990; Gamliel et Katan, 1993). 1.3. ðc ñim ng d ng Nhân nuôi vi khu n và s n xu t ch ph m vi khu n ñ i kháng * Nhân nuôi vi khu n Các loài vi khu n ñ i kháng thu n khi t ñưc nhân nuôi trên môi tr ưng nhân to ñ t ăng sinh kh i. Có r t nhi u lo i môi tr ưng nhân t o ñ nuôi c y vi khu n ñ i kháng, trong ñó ng ưi ta th ưng dùng 2 lo i môi tr ưng thông d ng và ch y u sau : Môi tr ưng PSA ( Pepton-saccaro-agar ) Pepton 10g Saccarose 10g Glutamat natri 1g Agar 17-20g Nưc c t 1000 ml pH 7,2 Môi tr ưng ch n l c King’s B Glycerin 15,0 ml K2HPO 4 1,5g MgSO 4.7H 2O 1,5g Bacto peptone 20g Agar 17g Nưc c t 1000 ml pH 7,2 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 102
18. Vi khu n nuôi c y trên môi tr ưng nhân t o, trong th i gian 24 – 48 gi , ñiu ki n nhi t ñ thích h p 30 – 32 0C, vi khu n s phát tri n v i t c ñ nhanh và t o ra m t l ưng sinh kh i l n vi khu n thu n khi t, m t ñ có th ñ t t i kho ng 10 9 t bào vi khu n (cfu) /ml dung d ch. * S n xu t và b o qu n ch ph m vi khu n ñ i kháng Vi khu n sau khi nhân nuôi ñưc sinh kh i l n (trên môi tr ưng ch n l c King’s B, có th tr n v i b t tan (lo i b t ñá có ñ pH trung tính, pH = ± 7) theo m t t l thích h p, r i hong khô t nhiên ho c ph ơi khô d ưi ánh sáng tán x ho c s y nhi t ñ th p (30 – 35 0C) ñ t o thành ch ph m vi khu n ñ i kháng có m t ñ vi khu n t 10 6 – 10 7cfu/gam c ơ ch t. Sau ñó ñóng gói, b o qu n ch ph m vi khu n ñi kháng trong ñiu ki n khô thoáng, nhi t ñ th p (15 – 20 0C) ñ s d ng phòng ch ng các tác nhân gây b nh có ngu n g c trong ñ t (Soilborne pathogens). ng d ng phòng tr b nh h i cây tr ng Vi c s d ng VK ðK ñ phòng tr b nh h i cây tr ng c n ph i ñưc ti n hành x lý s m, k p th i, ch ñ ng nh m mang l i hi u qu phòng ch ng cao. Các loài VK ðK th ưng ñưc s d ng phòng ch ng nhóm b nh h i trong ñ t do n m, vi khu n gây ra. * Phòng tr b nh héo xanh vi khu n (HXVK) ( Ralstonia solanacearum Smith) h i m t s cây tr ng c n h cà, h ñ u (cà chua, khoai tây, l c, thu c lá, cây cà, t,v.v.). - ng d ng phòng tr b nh HXVK b ng cách ngâm h t (c ) trong d ch ch ph m VK ðK (m t ñ : 10 6 -10 7 cfu/ ml n ưc d ch ch ph m VK ðK) tr ưc khi gieo tr ng, th i gian x lý tu ỳ thu c vào ñc ñim c a các lo i h t, c gi ng. Ví d : ñ i vi c gi ng khoai tây, h t cà chua, thu c lá, cây cà, t, thì ti n hành ngâm trong th i gian 25 – 30 phút, sau ñó gieo và dùng d ch VK ðK t ưi ñ u cho ñ m, nh m s d ng tri t ñ l ưng VK ðK trên m t ñơn v di n tích. Riêng v i h t l c gi ng thì cách ngâm h t v n ti n hành t ươ ng nh ư trên nh ưng th i gian x lý ng n h ơn, th ưng ngâm h t trong d ch VK ðK kho ng t 10 – 15 phút, sau ñó ñem gieo tr ng. - ng d ng phòng tr b nh HXVK b ng cách ngâm r cây gi ng tr ưc khi tr ng. Ph ươ ng pháp này th ưng áp d ng ñ i v i các lo i cây tr ng c n thu c h cà, h ñ u, (cà chua, thu c lá, cây cà, t, v.v ) có tr i qua giai ñon v ưn ươ m nh ưng ch ưa k p x lý VK ðK tr ưc khi gieo. Quá trình áp d ng bi n pháp s d ng VK ðK phòng tr b nh héo xanh vi khu n h i cà chua, khoai tây, l c, thu c lá, m t s vùng ñã cho hi u qu phòng tr bnh khá cao, t l cây héo gi m rõ r t so v i ñi ch ng ho c so v i các bi n pháp phòng tr khác (canh tác, hóa h c,v.v.). * Phòng tr nhóm b nh h i vùng r h i nhi u lo i cây tr ng c n khác nhau do nm, vi khu n gây ra ( Rhizoctonia solani, Fusarium spp, Phomopsis sclerotiodes, Macrophomina phaseolina, Erwinia carotovora, Agrobacterium tumefaciens, v.v.). - S d ng m t s loài VK ðK ñ phòng tr nhóm b nh n m h i vùng r các lo i cây tr ng nông nghi p ph bi n nh ư b nh l c r , b nh khô v n, b nh héo vàng, bnh th i ñen r ,v.v cây tr ng (lúa, ngô, bông, ñu ñ , b u bí, d ưa chu t, rau các lo i, hoa c m ch ưng, hoa cúc,v.v.). - S d ng m t s loài VK ðK ñ phòng tr m t s b nh vi khu n h i gây bnh th i ưt, th i l ũn r , c trên m t s lo i cây tr ng nh ư b nh th i l ũn c i b p, ci c , b nh th i ưt c khoai tây, hành tây, b nh u s ưng r cây ăn qu , cây hoa, cây cnh, v.v (cây rau h ch th p, khoai tây, hành tây, cà r t, c c i ñưng, cây nho, cây lê, cây hoa h ng, ). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 103
19. 2. Nhóm n m 2.1. Danh l c n m s d ng 1. Acremonium kiliense 2. Chaetomium globosum 3. Coniothyrium minitans 4. Fusarium oxysporum no pathogens (không gây b nh) 5. Gliocladium virens 6. Paecilomyces lilacinus 7. Penecillium oxalicum 8. Penicillium rubrum 9. Trichoderma spp. 10. Verticillium chlamydosporium và m t s loài n m ñ i kháng khác c ũng ñưc s d ng trong phòng tr b nh h i cây tr ng nông nghi p. 2.2. Vai trò c a n m ñ i kháng Các loài n m ñ i kháng (N ðK) ñưc s d ng trong phòng tr b nh h i cây ñu là nh ng loài có ngu n g c trong ñ t, ñó là các loài vi sinh v t s ng ho i sinh trong ñt, s ng vùng r cây tr ng, trong quá trình s ng nó s n sinh ra ch t kháng sinh có tác d ng c ch , kìm hãm c nh tranh và tiêu di t n m gây b nh (Soilborne fungal diseases pathogens). Khi n m ñ i kháng có m t vùng r cây tr ng (Rhizosphere) tr ưc n m gây bnh, b n thân nó sinh tr ưng phát tri n, sinh s n ñ t ăng lên v m t s l ưng. Nó s chi m ch tr ưc khi n m gây b nh xâm nhi m vào mô cây tr ng. C ơ ch ký sinh, ñ i kháng c a các loài n m ñ i kháng th hi n : - Hi n t ưng “giao thoa s i n m” vùng ti p xúc gi a n m ñ i kháng v i nm gây b nh xu t hi n s qu n ch t c a s i n m ñ i kháng quanh s i n m gây bnh, sau ñó x y ra hi n t ưng th y phân thành vách s i n m b nh, nh ñó mà n m ñi kháng xâm nh p vào bên trong s i n m, phá v t bào s i n m và tiêu di t n m gây b nh. - C ơ ch tác ñ ng c a các loài n m ñ i kháng d a trên c ơ s các loài n m ñ i kháng có kh n ăng s n sinh ra m t s ch t kháng sinh (th c ch t là các ñc t do nm ñ i kháng s n sinh ra nh ưng không làm t n h i ñ n s sinh tr ưng phát tri n c a cây tr ng và không nh h ưng ñ n h vi sinh v t ñ i kháng trong ñ t và vùng r cây tr ng) : Gliotoxin, Trichodermaviridin, Dermadin, Cyclosporin, Alamethicin, v.v Ch t kháng sinh do n m ñ i kháng s n sinh ra có kh n ăng kìm hãm, c ch quá trình s sinh tr ưng c a s i n m, ñ n quá trình xâm nhi m ký sinh c a n m gây bnh và có th tiêu di t n m gây b nh. 2.3. ðc ñim ng d ng Nhân nuôi và s n xu t ch ph m n m ñ i kháng * Nhân nuôi n m ñ i kháng Các loài n m ñ i kháng c n ñưc nuôi c y thu n trên môi tr ưng nhân t o : môt tr ưng th ưng dùng nuôi c y là môi tr ưng PGA, PDA. - Môi tr ưng PGA (Khoai tây – gluco – agar) Khoai tây : 200 gram (g t v s ch) Gluco : 20 gram Agar : 20 gram Nưc c t : 1000ml - Môi tr ưng PDA (Khoai tây –Detrose – agar) Khoai tây : 200 gram (g t v s ch) Dextrose : 20 gram Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 104
20. Agar : 20 gram Nưc c t : 1000ml Nuôi c y n m ñ i kháng trên môi tr ưng nhân t o, ph i ñ m b o thu n ch ng, ñ t môi tr ưng trong ñiu ki n nhi t ñ thích h p 28 – 30 0C và vô trùng. Sau 5 – 7 ngày nuôi c y, n m có th phát tri n t t và có th dùng làm ngu n ñ nhân nuôi to sinh kh i trong môi tr ưng t nhiên. * Nhân nuôi s n xu t ch ph m n m ñ i kháng Môi tr ưng t nhiên ñ nhân nuôi n m ñ i kháng : ng ưi ta th ưng dùng môi tr ưng tr u cám (cám g o, b t ngô, ). Môi tr ưng nuôi c y ñưc kh trùng trong ñiu ki n 1,5 atm, 121 0C trong th i gian 40 – 45 phút. Dùng n m ñ i kháng ñã nuôi c y thu n trên môi tr ưng nhân t o ñ làm ngu n nuôi c y trên môi tr ưng t nhiên. Có th nuôi c y trong khay tôn (nh a) ho c trong túi ni lông. Sau ñó ñt môi tr ưng nuôi c y trong ñiu ki n nhi t ñ thích hp 28 – 30 oC. V i ñiu ki n nuôi c y trên, sau 5 – 7 ngày nuôi c y, n m ñ i kháng s phát tri n t t, cho l ưng bào t ñ t t i ña, m t ñ có th ñ t t i 1 – 2 x 10 9 bào t / gam c ơ ch t. Sn xu t ch ph m n m ñ i kháng : N m ñưc nhân nuôi t o sinh kh i trong môi tr ưng t nhiên, ñem tr n v i b t tan (b t ñá có ñ pH = 7) v i t l thích h p, ñt m t ñ 10 6 – 10 7 bào t / gam c ơ ch t. Ch ph m n m ñ i kháng ñưc hong khô trong ñiu ki n t nhiên, nhi t ñ thích h p kho ng 30 – 35 0 C. Ti n hành ñóng gói và b o qu n ch ph m n m ñ i kháng trong ñiu ki n khô, thoáng và nhi t ñ trung bình th p (20 – 25 0C). ng d ng phòng tr b nh n m h i cây tr ng có ngu n g c trong ñt Nguyên lý s d ng ch ph m sinh h c n m ñ i kháng phòng tr b nh n m hi vùng r cây tr ng c n (m t ñ : 10 5 – 10 6 bào t n m/ ml d ch bào t ) là ph i ñưa vào vùng r s m tr ưc khi gieo tr ng. Có th s d ng ch ph m n m ñ i kháng ñ phòng tr các lo i b nh h i ph bi n nh ư : b nh l c r , th i r , héo vàng, héo r ũ gc m c tr ng, tiêm h ch, th i h ch, v.v h i cây cà chua, khoai tây, thu c lá, l c, bu bí, d ưa chu t, ñ u ñ , rau, hoa cây c nh, lúa, ngô và nhi u lo i cây tr ng nông nghi p khác (do n m Rhizoctonia solani, Pythium spp , Fusarium spp, Cercospora sp , Sclerotium rolfsii , gây ra). Mt s ph ươ ng pháp x lý ñưc áp d ng nh ư sau : X lý h t gi ng (c gi ng) b ng ch ph m n m ñ i kháng tr ưc khi gieo tr ng : Ngâm h t (c gi ng) trong ch ph m nm ñ i kháng v i th i gian 25 – 30 phút (ho c nhúng r cây con (cà chua, thu c lá, cây cà, t, ) tr ưc khi tr ng, sau ñó ñem gieo tr ng, dùng d ch n m ñ i kháng t ưi vào h t (c ) ñã gieo. ðây là ph ươ ng pháp s d ng ch ph m n m ñ i kháng ñ phòng tr nhóm b nh n m h i vùng r cây tr ng c n có hi u qu cao nh t. Bón s m vào ñt tr ưc khi gieo tr ng: bón ch ph m n m ñ i kháng vào ñt v i li u l ưng thích h p, n m ñ i kháng s có m t vùng r s m ñ nó có th chi m ch , c nh tranh, ký sinh và c ch v i nm gây b nh khi xâm nhi m vào vùng r cây tr ng. N m ñ i kháng có th s n sinh ra ch t kháng sinh, ch t này có kh năng kìm hãm s phát tri n c a s i n m gây b nh, s n y m m c a bào t , ho c kìm hãm c ch vi c hình thành h ch n m Rhizoctonia solani, Sclerotium rolfsii , Phun ch ph m lên cây: ph ươ ng pháp này ít ñưc dùng trong vi c s d ng n m ñi kháng phòng tr b nh h i cây tr ng. Tuy nhiên ñ phòng tr b nh khô v n hi lúa, ngô, thì bi n pháp phun ch ph m lên cây th ưng mang l i hi u qu phòng tr b nh cao h ơn. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 105
21. Trong s n xu t nông nghi p, ng ưi ta ñã s d ng ch ph m sinh h c n m ñ i kháng ñ phòng tr nhóm b nh n m h i vùng r , b nh khô v n h i lúa, ngô, Hi u qu phòng tr b nh có khi ñ t t i 80 – 90% trên di n tích h p. ðiu ñó cho th y kh năng và tri n v ng c a vi c s d ng ch ph m sinh h c n m ñ i kháng trong phòng tr nhóm b nh n m h i cây tr ng có ngu n g c trong ñ t trong m t t ươ ng lai g n. Bng 6.3. Danh l c các vi sinh v t ñ i kháng ñưc nghiên c u s d ng trên th gi i a. Bi n pháp sinh h c phòng tr b nh h i cây lúa Tác nhân vi sinh v t Tên b nh h i Nguyên nhân gây b nh phòng tr sinh h c Bnh ñ o ôn Pyricularia oryzae Pseudomonas fluorescens Pseudomonas aeruginosa Bnh tiêm l a Helminthosporium oryzae Bacillus sp.; Bacillus subtilis Bnh b c lá Xanthomonas oryzae Pseudomonas fluorescens; Pseudomonas aeruginosa; Bacillus subtilis; Bacillus pumilis; Pseudomonas glumae. Bnh tiêm h ch Sclerotium oryzae Pseudomonas fluorescens; Pseudomonas aeruginosa; Bacillus subtilis; Bacillus pumilis. Bnh khô v n Rhizoctonia solani Pseudomonas fluorescens; Pseudomonas aeruginosa; Bacillus subtilis; Bacillus pumilis; P. putida; Bacillus laterosporus; Trichoderma spp. Bnh th i b lá Sarocladium oryzae Pseudomonas fluorescens; Bacil lus ñòng subtilis; Pseudomonas aeruginosa. b. Bi n pháp sinh h c phòng tr b nh h i cây bông Tác nhân vi sinh v t Tên b nh h i Nguyên nhân gây b nh phòng tr sinh h c Bnh giác ban Xanthomonas campestris pv. Pseudomonas fluorescens Malvacearum CRb26 Bnh ch t r p Rhizoctonia spp., Pythium spp. Pseudomonas fluorescens; cây con (l c r , Gliocladium virens; Bacillus th i c r cây cereus; Pseudomonas cepacia. con) Bnh th i r Macrophomina phaseolina; Pseudomonas aeruginosa; Rhizoctonia solani; Fusarium Paecilomyces lilacinus; solani Trichoderma viride; Trichoderma koningii. Bnh héo vàng Fusarium oxysporum f.sp. Pseudomonas fluorescens; cây bông vasinfectum Gliocladium virens; Trichoderma hamatum. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 106
22. c. Bi n pháp sinh h c phòng tr b nh h i cây thu c lá Tác nhân vi sinh v t phòng Tên b nh h i Nguyên nhân gây b nh tr sinh h c Bnh th i ñen r Thielaviopsis basicola P. fluorescens CHAO Bnh héo r ũ g c m c Sclerotium rolfsii Trichoderma harzianum; tr ng Trichoderma hamatum và T. aureoviridae. Bnh ñen thân Phytophthora parasitica var. Trichoderma harzianum; nicotianae Aspergillus carbonarium; Aspergillus terreus; Penecillium steckii; Bacillus cereus UW85 và Pseudomonas putida. Bnh th i g c Pythium ultimum; P. Trichoderma harzianum; aphanidermatum; P. Bacillus cereus UW85. meriotylum. Bnh l c r Rhizoctonia solani Trichoderma viride; Trichoderma harzianum; Verticillium biguttatum; Bacillus cereus BA55. Bnh ñ m nâu Alternaria alternata Bacillus mycoides Bnh m c xám Botrytis cinerea Trichoderma harzianum T39 Bnh héo xanh vi Ralstonia solanacearum Pseudomonas fluorescens; khu n Bacillus subtilis. Bnh tuy n trùng n t Meloidogyne incognita Pasteuria penetrans; sưng Paecilomyces lilacinus d/. Bi n pháp sinh h c phòng tr b nh h i cây l c Tác nhân vi sinh v t phòng tr Tên b nh h i Nguyên nhân gây b nh sinh h c Bnh ñ m nâu Cercospora Penecillium spp; Verticillium arachidicola lecanii; Fusarium spp; Bacillus cereus var. mycoides (0x-3); Pseudomonas cepacia (Pc 742). Bnh ñ m ñen Cercospora personata Penecillium spp; Verticillium lecanii; Fusarium spp; Bacillus cereus var. mycoides (0x-3); Pseudomonas cepacia (Pc 742). Bnh g s t Puccinia arachidis Verticillium lecanii; Penecillium islandicum; Acremonium obclavatum; Trichoderma harzianum và Bacillus subtilis AF1. Bnh héo r ũ g c m c Aspergillus niger Trichoderma viride; Trichoderma ñen harzianum; Pseudomonas fluorescens FPC32; FPO4; Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 107
23. Bacillus subtilis AF1. Bnh l c r Rhizoctonia solani Trichoderma spp; Gliocladium catenulatum P. fluorescens 2-79; Pseudomonas aeruginosa EP7 và Bacillus subtilis AF1 Bnh th i h ch Sclerotinia Gliocladium virens; Trichoderma sclerotiorum harzianum Bnh héo r ũ g c m c Sclerotium rolfsii Trichoderma spp; Talaromyces tr ng flavus; P. fluorescens 2-79; Pseudomonas aeruginosa EP7; Bacillus subtilis AF1. e/ Bi n pháp sinh h c phòng tr b nh h i cây mía Tác nhân vi sinh v t phòng Tên b nh h i Nguyên nhân gây b nh tr sinh h c Bnh th i ñ mía Colletotricum falcatum Aspergillus spp; Trichoderma harzianum; Chaetomium globosum; Acremonium spp; Pseudomonas fluorescens CHAO, Pf1, ARR1. Bnh th i ñ t mía Ceratocystis paradoxa Trichoderma viride và Trichoderma harzianum. Bnh héo cây mía Fusarium moniliforme và Trichoderma spp và Cephalosporium sacchari Pseudomonas fluorescens. Bnh th i r Pythium graminicolum Trichoderma viride; Pseudomonas fluorescens CHAO và VPT14. Bnh ñ m lá vi khu n Xanthomonas albilineans Pantoea dispersa f/ Bi n pháp sinh h c phòng tr b nh h i cây khoai tây Tên b nh h i Nguyên nhân gây b nh Tác nhân vi sinh v t phòng tr sinh h c Bnh th i ưt Erwinia carotovora Pseudomonas fluorescens và Bacillus subtilis 107. Bnh héo xanh vi khu n Ralstonia solanacearum Pseudomonas fluorescens và Bacillus polymyxa FU6. Bnh l c r Rhizoctonia solani Trichoderma spp; Verticillium biguttatum; Gliocladium virens. Bnh th i khô c Fusarium sambucinum Pseudomonas fluorescens; Pantoea agglomerans và Bacillus sp. Bnh héo Verticillium Verticillium dahliae; Talaromyces flavus và Verticillium albo-atrum Gliocladium roseum. Bnh tuy n trùng n t Meloidogyne incognita Arthobotrys irregularis; sưng Paecilomyces lilacinus; Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 108
24. Bacillus penetrans; Verticillium chlamydosporium g/ Bi n pháp sinh h c phòng tr b nh h i cây ñu t ươ ng Tác nhân vi sinh v t phòng Tên b nh h i Nguyên nhân gây b nh tr sinh h c Bnh tuy n trùng bào Heterodera glycines Verticillium lecanii; nang Ichinohe Verticillium chlamydosporium; Pyrenochaeta terrestris; Gliocladium sp. Bnh th i h ch Sclerotinia sclerotiorum Trichoderma harzianum; Trichoderma spp; Gliocladium virens; Coliothyrium minitans; Trichothecium roseum và Erwinia herbicola. Bnh ñ m h t và thân Diaporthe phaseolorum và Chaetomium globosum và cây Phomopsis longicolla Trichoderma spp. h. Bi n pháp sinh h c phòng tr b nh h i cây cà chua Tên b nh h i Nguyên nhân gây b nh Tác nhân vi sinh v t phòng tr sinh h c Bnh thán th ư Colletotrichum spp Trichoderrma spp; Trichoderma harzianum; Bnh ñ m vòng Alternaria solani Trichoderrma spp; Trichoderma harzianum; Bnh m c xám Botrytis cinerea Aureobasidium pullulans và Bacillus amyloliquefaciens Bnh ñ m ñen vi Xanthomonas campestris Pseudomonas fluorescens khu n pv. vesicatoria Pseudomonas chlororaphis PCL1391; Bnh ñ m lá vi khu n Pseudomonas syringae pv. Trichoderma spp. Tomato Bnh th i r ng thân Erwinia carotovora pv. Pseudomonas fluorescens carotovora WCS365; Pythium oligandrum; Trichoderma spp; Pseudomonas cepacia Bnh th i c r Fusarium oxysporum f.sp. Pseudomonas fluorescens radicis lycopersici WCS365; Pythium oligandrum; Trichoderma spp; Pseudomonas cepacia Bnh héo vàng Fusarium oxysporum f.sp. Trichoderma spp; lycopersici Bacillus subtilis RB14; Bacillus cereus. Bnh l c r Rhizoctonia solani Gliocladium virens Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 109
25. Bnh th i r , th i thân Pythium debaryanum; Bacillus subtilis RB14; Pythium ultimum Pseudomonas fluorescens Pseudomonas cepacia và Trichoderma spp. Bnh héo r ũ g c m c Sclerotium rolfsii Trichoderma spp. tr ng Bnh héo xanh vi Ralstonia solanacerarum Pasteuria penetrans; Bacillus khu n Smith subtilis; Pseudomonas fluorescens Bnh tuy n trùng n t Meloidogyne incognita Verticillium lecanii; sưng Arthobotrys dactyloides. i/. Bi n pháp sinh h c phòng tr b nh h i qu cam quít sau thu ho ch Tác nhân vi sinh v t phòng Tên b nh h i Nguyên nhân gây b nh tr sinh h c Bnh thán th ư Colletotrichum gloeosporiodes Trichoderma spp; Debaryomyces hansenii; Bnh m c xám qu Botrytis cinerea Pichia guilliermondii; Aureobasidium pullulans; Bnh th i rám qu Phytophthora spp. Myrothecium rorodum; Pseudomonas cepacia, Bnh th i qu Diplodia natalensis; Phomopsis citri Bnh ñ m vòng Alternaria citri Bnh m c xanh Penicillium digitatum Bnh m c l c Penicillium italicum TÀI LI U THAM KH O CHÍNH 1. Chao, C.T et al, 1989. Biological control of Fusarium oxysporum f.sp. cucumerium causing cucumber wilt by Gliocladium virens and Trichoderma harzianum . Korean Journal of Plant Pathology 5: 239-249. 2. Chung, H.S., & Choi, K.S, 1991. Biological control of sesame damping off in the field by coating seed with antagonistic Trichoderma viride . Seed science and Technology 18: 451-460. 3. ð T n D ũng, 1993. Kh n ăng và h n ch c a vi c s d ng ch t ñ i kháng trong bi n pháp sinh h c phòng ch ng b nh h i cây tr ng, T p chí BVTV s 131. 4. ð T n D ũng, 2005. Nghiên c u b nh héo xanh vi khu n ( Ralstonia solanacearum Smith) gây h i m t s cây tr ng vùng Hà N i và ph c n, 1998 – 2003. H i th o qu c gia B nh cây và sinh h c phân t – B nh h i cây có ngu n gc trong ñt, L n th 4 - ði h c C n Th ơ, 29/10/2004, NXB Nông nghi p 2005, tr. 49 – 56. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 110
26. 5. Genèvieve Défago et al, 1996. Fate of introduced Biocontrol agent Pseudomonas fluorescens CHAO in soil : Biosafety considerations, China Agricultural University Press. 6. Phae, C. G et al, 1990. Characteristics of Bacillus subtilis isolated from compost suppressing phytopathogenic micoorganisms. Soil science and Plant nutrition 36 : 575-586. 7. Postma, J., & Rattting, H. 1992. Biological control of Fusarium wilt of carnation with a non pathogenic isolate of Fusarium oxysporum . Canadian Journal of Batany 70: 1199-1205. 8. Samuel S. Gnanamanickam, 2002. Biological control of crop diseases 9. Tang Wenhua et al, 1996. Advances in Biological control of Plant diseases , China Agricultural University Press. 10. Trigalet, A et al, 1998. Element of Biocontrol of Tomato bacterial wilt. Bacterial wilt disease, p. 325 – 332. 11. Lê L ươ ng T và CTV, 1997. Nghiên c u ho t tính ñ i kháng và kh n ăng ng dng ch ph m sinh h c n m TV-96 phòng tr b nh cây, T p chí BVTV s 160. 12. Wang Wei et al, 1996. Antagonism of Trichoderma viride T2 against soilborne fusarium pathogens , Advance in Biological control of plant diseases, China Agricultural University Press. Mt s hình nh nghiên c u phòng tr b nh l c r và bnh héo r ũ g c m c tr ng b ng n m ñ i kháng Trichoderma viride t i Tr ưng ð i h c Nông nghi p I - Hà N i. Hình 6.4. Tri u ch ng b nh l c r do n m Rhizoctonia solani trên cây d ưa chu t Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 111
27. Hình 6.5. Tác d ng c a n m ñ i kháng Trichoderma viride ñi v i n m Rhizoctonia solani trên môi tr ưng PGA (1 – C y n m Trichoderma viride riêng r , 2- C y n m Rhizoctonia solani riêng r , 3- C y n m Trichoderma viride sau n m Rhizoctonia solani, 4- C y n m Trichoderma viride cùng v i n m Rhizoctonia solani, 5- C y nm Trichoderma viride tr ưc n m Rhizoctonia solani) Hình 6.6. Thí nghi m phòng tr b nh l c r b ng n m ñ i kháng Trichoderma viride (1- Ngâm h t cà chua b ng n m Rhizoctonia solani sau ñem gieo, 2- Ngâm h t cà chua b ng n m Rhizoctonia solani sau ñem gieo, ñn khi cây có 2 lá m m x lý bng n m Trichoderma viride, 3- Ngâm h t cà chua cùng v i n m Trichoderma viride và n m Rhizoctonia solani , 4- Ngâm h t cà chua v i n m Trichoderma viride tr ưc, r i ñem gieo, cho ñ n khi cây có 2 lá m m thì x lý b ng n m Rhizoctonia solani ). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 112
28. Hình 6.7. Tri u ch ng b nh héo r ũ g c m c tr ng cà chua Hình 6.8. Hi u l c c a n m Trichoderma viride ñi v i n m Sclerotium rolfsi (1- Cy n m ñ i kháng Trichoderma viride riêng r , 2- C y n m Sclerotium rolfsii riêng r, 3- C y n m Trichoderma viride tr ưc n m Sclerotium rolfsii 24 gi , 4- C y n m Trichoderma viride cùng v i n m Sclerotium rolfsii , 5- C y n m Sclerotium rolfsii tr ưc n m Trichoderma viride 24 gi ) Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 113
29. Hình 6.9. Th nghi m phòng tr b nh héo r ũ g c m c tr ng b ng Trichoderma viride (1- Ngâm h t l c b ng n m Sclerotium rolfsii sau ñem gieo, 2- Ngâm h t l c b ng nm Sclerotium rolfsii sau ñem gieo, ñn khi cây có 2 lá m m x lý b ng n m Trichoderma viride, 3- Ngâm h t l c cùng v i n m Trichoderma viride và n m Sclerotium rolfsii sau ñó mang gieo, 4- Ngâm h t l c v i n m Trichoderma viride tr ưc r i ñem gieo, cho ñ n khi cây có 2 lá m m thì x lý b ng n m Sclerotium rolfsii ). Hình 6.10. S phát tri n c a n m ñ i kháng Trichoderma viride trên môi tr ưng PGA (Bên trái: sau 1 ngày và bên ph i: sau 3 ngày) Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 114
30. V/ NHÓM TUY N TRÙNG 1. Vai trò c a tuy n trùng trong ñu tranh sinh h c S d ng tuy n trùng ăn th t, t uyÕntrïngk í sinh trong phòng ch ng sinh h c dch h i cây tr ng và ng ăn ch n s phát tri n c a chúng trong t nhiên là m t trong nh ng bi n pháp quan tr ng. Bi n pháp này có xu h ưng chung là t o nên s ñ i kháng tr c ti p gi a các loài tuy n trùng ăn th t ho c kí sinh (s©uh¹ic©yhoÆctuyÕn trïngh¹ic©y)làmgi mb tnh ngthi th idochóng gây ra.Gi atuyÕntrïngvs©u h¹i có m t m i quan h thích ng v i nhau, chúng th ưng xuyên tác ñng lên nhau thông qua m i quan h s d ng th c ăn (dinh d ưng), thông qua m i tác ñ ng c a h sinh thái trong t nhiên và tác ñng sinh h c khác ñ phát tri n và sinh t n. Mc tiêu c a vi c ñiu ch nh sinh h c gi a tuy n trùng ñi kháng và côn trùng ho c tuy n trùng kÝsinhthùcvËtllàmgi ms l ưngtuy n trùng ho c côn trùng hic©ytrång ñn m c chúng không có kh n ăng gây h i kinh t . Trong th c t , nghiên c u s d ng các loài tuy n trùng ho c các s n ph m ca chúng trong b o v cây tr ng là m t công vi c r t ph c t p. N u chúng ta không nghiên c u k ĩ vm iquanhÖt¸c®éngqual igi ac¸cy ut t nhiªntheot ng vùng thì các loài tuy n trùng kí sinh , ănthts d ngtrong ñutranhsinhh c không nh ng không làmgi m ñưcs l ưngch ngqu nv th ims ñiuch nhsinhh c còngkh«ngthÓ ñt ñưcs mongmu n. Khi s d ng tuy n trùng trong phßngchèngsinhhäc®iÒuc nchúýnhÊtl hi nt ưngc nhtranh,kÝsinh, ănth tvàdiÔnbiÕnm t ñc achóngtrongtùnhiªn. Mt ñ tuy n trùng càng cao thì s tác ñ ng càng m nh và vi c nhân sinh kh i ch ng qu n tuy n trùng có th th c hi n ngay trong t nhiên ho c do con ng ưi th c hi n. Nu ch ng qu n ñã ñt ñ n m c quá cao (bão hòa v m t ñ ) thì chúng ng ng sinh tr ưng, ñ ng th i chúng tác ñ ng làm cân b ng t l sinh s n và t l ch t. C ưng ñ tác ñng c a các nhân t ñiu ch nh c ũng t ăng lên theo m t ñ c a ch ng qu n và ng ưc l i. §cãrÊtnhiÒunghiªncøuthnhc«ngtrongviÖcsödôngtuyÕntrïngkÝ sinh,g©ybÖnhvtiªudiÖtc«ntrïng®−îcøngdôngtrongphßngtrõsinhhäctrªn nhiÒulo¹ic©ytrångënhiÒun−íctrªnthÕgiíicòngnh−ën−ícta. 2. Tuy n trùng kí sinh côn trùng-Entomopathogenic Nematodes Tuy n trùng th ưng ít gây ñ c cho u trùng nh ưng l i gây ñ c m nh cho côn trùng tr ưng thành (Shapiro, 2005) Loài tuy n trùng H. mexicana (ch ng MX4) là loài m i ñưc xác ñ nh tr côn trùng nh ưTenebrio monitor ,bä®ôcqu¶hå®oPecanweevils Curculio caryae (B Cánh c ngColeoptera:h Curculionidae) §ÓcãthÓtiªudiÖtc«ntrïngcãhiÖuqu¶trongthùctÕnhiÒunghiªncøu® cho thÊy khi s d ng h n h p tuy n tr ùng Heterorhabditis indica ho c loài Steinernema carpocapsae c ùng v i 2 loài n m Beauveria bassiana , Metarhizium anisopliae , ho c k t h p v i n m Paecilomyces fumosoroseus , ho c v i vi khu n Bacterium serratia marcescens s d ngchok ísinh utr ùngloàibä®ôcqu¶hå®o (Pecan weevil)Curculio caryae Horn. Cã th s d ng n m Beauveria bassiana , Metarhizium anisopliae cïngv ituy ntrïng Heterorhabditis bacteriophora Poinar, Steinernema carpocapsae (Weiser), S. glaseri (Steiner) và S. rarum (Doucet) ®Ó phßngtrõlo¹ibäny. Mt vài loài tuy n trùng thu c các gi ng Steinernema & Heterorhabditis s dng trong phòng ch ng sinh h c loài C. caryae nh ưng các loài tuy n trùng này gây Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 115
31. ñc ch m cho u trùng C. caryae , còn m t vài loài khác ( S. carpocapsae ) có th gây ñc m nh cho côn trùng tr ưng thành. Ng ưi ta ñã s d ng 4 loài tuy n trùng ngay trên ñt tr ng cam chanh ñ phòng tr các loài cánh c ng ( Diaprepes abbreviatus & Pachnaeus spp.) gây h i chính trên cam chanh Florida. Các gi ng Heterorhabditis , Steinernema và Neosteinernema xâm nh p vào c ơ th v t ch qua v thân c a côn trùng (nh ng loài có c u t o l p cutin m ng), qua xoang mi ng, l h u môn, l th ho c tuy n t ơ r i gây b nh cho côn trùng . Tuy n trùng có th k t h p c ng sinh v i vi khu n kí sinh di t côn trùng h i cây tr ng s ng trong ñ t nh ư gi ng Xenorhabdus . Tuy n trùng có th nhân sinh kh i trong ñiu ki n in-vitro và in-vivo song hi u qu phòng tr c a các lo i ch ph m sinh h c tr côn trùng còn ph thu c r t nhi u vào loài tuy n trùng, kí ch và các ñiu ki n sinh thái khác (nhi t ñ , m ñ , ). Danh l c tuy n trùng ñưc s d ng phßng chèng c«n trïng: + Tuy n trùng kí sinh côn trùng ( Entomopathogenic nematodes ) thu c ngành Giun tròn (Nemathelminthes)-Nemata, B Rhabditida. Có 2 h Steinernematidae và Heterorhabtidae. H Steinernematidae có 2 gi ng: Gi ng Steinernema Travassos, 1927 . Trong gi ng này có 18 loài 1. Steinernema intermedia (Poinar, 1985) Poinar, 1990 2. S. anomali (Kozodoi, 1984) Poinar and Kozodoi, 1988 3. S. kraussei (Steiner, 1923) Travassos, 1927 4. S. scapterisci Nguyen & Smart, 1990 5. S. puertoricensis Roman & Figueroa, 1994 6. S. glaseri (Steiner, 1929) Wouts et al. 1982 7. S. longicaudum Shen & Wang, 1991 8. S. affmiss (Bovien, 1937) Poinar, 1990 9. S. feltiae (= bibionis ) (Filipjev, 1934) Poinar, 1990 10. S. ritteri Daucet & Daucet, 1990 11. S. riobravis Cabanillas et al. 1994 12. S. carpocapsae (Weiser, 1955) Poinar, 1990 13. S. biconutum Tallosi et al.1995 14. S. kushidai Mamiya, 1988 15. S. cubana Mracek et al., 1994 16. S. neocurtillis Nguyen & Smart, 1992 17. S. rara (Doucet, 1986) Poinar, 1990 18. S. caudatum Xu & Wang, 1991 Gi ng Neosteinernema Nguyen & Smart, 1994. Trong h này có 1 loài. 1. Neosteinernema longicurvicauda Nguyen & Smart, 1994 H Heterorhabtidae có 1 gi ng Gi ng Heterorhabditis Poinar, 1976: g m 8 loài 1. Heterorhabditis bacteriophora Poinar, 1976 2. H. megidis Poinar et al. 1987 3. H. indicus n. sp. Poinar, 1990 4. H. marelatus n. sp. Liu & Berry, 1996 5. H. hawaiiensis Gardner et al. 1994 6. H. brevicaudis Lui, 1994 7. H. zealandica (Wouts, 1979) Poinar, 1990 8. H. argentinensis Stock, 1993 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 116
32. Kt qu nghiên c u c a Vi n Sinh thái và Tài nguyên sinh v t cho th y có 44 ch ng thu c 16 loài trong 2 gi ng Heterorhabditis ( H. indica; H. baujardi; H. sangi; H. soci; H. thanhhi) và Steinernema ( Steinernema sp1; sp2; sp3; sp4; sp5; sp6; sp7; sp8; sp9; sp10; sp11) ñã ñưc phân l p t m u ñ t thu c 25 t nh thành Vit Nam. Các ch ng trong 2 loài thu c gi ng Heterorhabditis ( H. baujardi và H. MP11 ) và 5 loài thu c gi ng Steinernema: S. tami ; S. sangi (ch ng S-TX1) ; S. loci (ch ng S-TK10) ; S. thanhi (ch ng S-TG10). Ch ng S-TK10 và TK3 phân l p t i Vi t Nam s d ng trong BPSH trên m t s loài sâu h i cây tr ng (Nguy n Ng c Châu, 2003). Ch ph m sinh h c tuy n trùng nhân sinh kh i th c hi n trong ñiu ki n s d ng b ưm sáp l n ( Galleria mellomella ), c ũng có th dùng u trùng c a loài này ñã nhi m tuy n trùng ñư a vào ñt s d ng cho rau màu, cây ăn qu . Nhân nuôi trên môi tr ưng nhân t o nh ư mô ñng v t d ng ñ c, d ng l ng. Ch ph m ñóng gói d ng b t, n ưc phun t ưi vào g c cây k t h p v i các ch t bám dính ñ tr các lo i sâu h i trên thân, lá. Ngoài ra còn phun k t h p v i các lo i thu c hóa h c nhóm organophosphate, chlorinated hydrocarbon, ñc bi t nhóm thu c carbamate v a có hi u qu tr sâu h i l i v a di t tr c tuy n trùng gây h i cây tr ng. Ch ph m sinh hc tuy n trùng có tác d ng phòng tr sâu h i khi ñưa vào tr ưc ho c sau khi xu t hi n sâu. Các ch ng TK10, TK3, A11 có hi u qu h n ch t t các loài sâu h i nh ư sâu khoang ( Spodoptera litura ); sâu keo da láng ( S. exigua ); sâu keo ( S. mauritia ); sâu xám ( Agrotis ypsilon ); sâu ño xanh ( Plusia sp.); sâu cu n lá ñ u t ươ ng (Lamprosema indicata ); sâu xanh bông ( Helicoverpa armigera ); sâu cu n lá bông (Sylepta flava ); sâu xanh b ưm tr ng ( Pieris rapae ); sâu cu n lá l n ( Parnara guttata ); sâu t ơ ( Plutella xylostella ); d d ũi ( Gryllotalpa orientalis ); d mèn ( Gryllus sp.); b hung ñen ( Catharsius molour ); b hung nâu ( Adoretus sp.). Các loài tuy n trùng thu c gi ng Heterorhabditis và Steinernema kí sinh côn trùng h i cây tr ng s ng trong ñ t ho c m t ph n vòng ñi c a chúng ph i th c hi n trong ñ t. Ph n l n s loài thu c h Mermithidae phân b ngay g n b m t ñ t, còn m t s loài thì n m ñ sâu 10 cm, chúng kí sinh bên trong c ơ th c a b cánh cng (Colorado beetle-Leptinolarsa decemlimeata ) nh ưng không gây h i trên cây tr ng. Các loài này có màu tr ng s a trông gi ng giun ch , th ưng cu n tròn l i nh ư qu bóng, có th b t g p chúng riêng r t ng con ho c thành t ng ñám m t. + Tuy n trùng b t m i Chóngt do trong ñt,h uh tn mtrongh Mononchidae. Loi Mononchus papillatus s nsinh2141tr ng,trongm tngàycãth di t ñưc83tuy ntrùngn ts ưng Meloidogyne và ănh t1332 utrïngh¹itrong12tu n. C¸cgi ngtuyÕntrïng: Sectonema, Nygolaimus, Mononchus, Mylonchulus & Seimura cãkh n ăngdi ttr ,làmgi ms l ưngtuy ntrïngh¹ic©y. Tuy ntrïngb tm iEudorylaimus obtisicaudatus (Bastian,1865)Andrassy, 1959 cã kh¶ n¨ng ăn tr ng c a tuy n trïng Heterodera schachtii Schmitdt, 1871. Trong ñiuki nngo ic nhb tl im tvàiloàituy ntrïngthay®æitÝnh¨nvtr thành nh ng loài b t m i. 10 loi thuéc gièng Dorylaimus , 2 loi thu c gi ng Discolaimus ,1loithu cgi ng Actinolaimus còng bi uhi n ñctÝnhnày.Chóngt n công tuy n trïng cái và u trïng c a tuy n trïng n t s ưng Meloidogyne . C¸c loi Nygolaimus spp.và Sectonema ăntuy ntrïngbàonangHeterodera schachtii h¹ic ci ñưng,lmgi¶mthiÖth¹i®¸ngkÓ. Các k t qu nghiên c u c a Steiner & Heinly, 1922; Thorne, 1927; Linford, 1937: Hollis, 1957; Hechler, 1963; Boosalis & Mankau, 1965; Taylor, 1966: Linford, 1973 ñã cho th y Aphelenchoides, Pratylenchus , tuy n trùng non c a loài M. hapla; Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 117
33. Ditylenchus dipsaci và Heterodera trifolii rt khó xâm nh p qua l p v cutin c a các loài Xiphinema và Hoplolaimus galeatus , Tylenchulus semipenetrans h i cam chanh. Tuy n trùng ho i sinh có ý ngh ĩa l n trong ñu tranh sinh h c: tuy n trùng tr tuy n trùng ( Tripula và Monhystera ) làm t n th ươ ng h th n kinh và trích hút n i ch t c a tuy n trùng ký sinh ( Diplogaster , Butlerius , Mononchus , Aphelenchoides , Seinura , Aphelenchus và Dorylaimus ). 3. Bi n pháp sinh h c ñi v i tuy n trùng th c v t Kh n ăng phòng ch ng tuy n trùng b ng bi n pháp sinh h c ñã ñưc áp d ng t r t nhi u n ăm tr ưc ñây nh m m c ñích s d ng các thiên ñch (kí sinh và b t mi) ñ gi v ng và thi t l p s l ưng cân b ng n m d ưi ng ưng gây h i kinh t ; s dng các loài vi sinh v t (n m, virus, vikhu n), t o, amip, ve bét, côn trùng, tuy n trùng kí sinh và tuyÕntrïng ăn th t trong phòng ch ng sinh h c có ý ngh ĩa l n trong sn xu t nông nghi p trên th gi i. Tuy nhiên, trong th c t n u cây tr ng xu t hi n nhi u tác nhân gây b nh cùng m t th i ñim hay còn g i là b nh h n h p (tuy n trùng và n m, tuy n trùng và b nh vi khu n ho c virus, ) thì bi n pháp phòng tr sinh h c g p r t nhi u khó kh ăn. 3.1. N m-trong bi n pháp sinh h c tr tuy n trùng: Thành ph n n m s d ng trong phòng ch ng sinh h c v i tuy n trùng r t phong phú, cãhngtr¨mloinÊmkÝsinhvtiªudiÖttuyÕntrïngkh¸cnhau,nh ư nm n i kí sinh ( nÊmx©mnhËpquamiÖngcñatuyÕntrïngvkÝsinhbªntrongc¬ thÓcñachóng) h oÆc nm b y tuy n trùng ( nÊml−íivnÊmliÒmbñav©y,b¾ttuyÕn trïngtr−ícråimíikÝsinh) NÊm ký sinh tiªu diÖt tuyÕn trïng ®−îc sö dông trong nghiªn cøu phßng chèngsinhhäctrªncchua,c©yd−îcliÖuënhiÒun−íctrªnthÕgiíi(Anh, óc,H Lan,Ph¸p,§øc,BØ,Mü, ).Danhlôcc¸cloinÊm®èikh¸nglªntíihngtr¨mloi vchóngkÝsinh,tiªudiÖttuyÕntrïngkÝsinhc©ytrångb ngnhiÒuh×nhthøckh¸c nhau.ChóngkÝsinhtiªudiÖtc¸cphasinhtr−ëngvph¸ttriÓntõtrøng,tóitrøng, tuyÕntrïngnonëc¸ctuæikh¸cnhauvtuyÕntrïngtr−ëngthnh.SîinÊmph¸ttriÓn nhanhsaux©mnhiÔmchØ13ngy,nhiÒuloinÊmsinhcnhbotöph©nsinhvbo töph©nsinhvíisèl−înglínvmétsèloicßncãkh¶n¨ngtiÕt®éctètiªudiÖt tuyÕntrïng.Ngoikh¶n¨ngtiªudiÖttuyÕntrïngvíic¬chÕb¾tmåivkÝsinh,mét sèloinÊmcßncãkh¶n¨ng®èikh¸ngvíinhiÒuloinÊmhoÆcvikhuÈn®Êth¹ic©y trångphÇnnoh¹nchÕg©ybÖnhhçnhîp®angrÊtphæbiÕnën−ícta. Danhlôc14loinÊm®kh¶os¸tchokÕtqu¶tètlmgi¶m>50%sètóitrøng vtuyÕntrïngtuæi2trong®Êtg©yhiÖnt−îngnèts−ngtrªnc©yhäcvc©yd−îc liÖuëViÖtNam(Ng«ThÞXuyªn.2000,2001,2002,2003),4loikh¸ccòng®−îc nghiªncøuënhiÒun−íckh¸ctrªnthÕgiíicïngvíi14loiny. Danhl c các loài n m h i tuy n trùng 1. Hirsutella rhossiliensis (diÖt tuy n trùng Criconemella xenoplax ) 2. Dactylella oviparasitica ( Meloidogyne-ký sinhtóitrøngtuyÕntrïng Meloidogyne v Heterodera) ) 3. Paecilomyces lillacinus (Meloidogyne-ký sinhtóitrøng,tuæi2) 4. Verticillium chlamydosporium ( kýsinhb»ngsîinÊmlantrongc¬thÓtuyÕntrïng tuæi2,tóitrøng,trøngtuyÕntrïng Meloidogyne ) 5. Trichoderma viride 6. Monacrosporium gephyropagum 7. M. eudermatum 8. M. ellipsosporum 9. Arthrobotrys oligosporium Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 118
34. 10. A. conoides 11. A. dactyloides 12. A. arthrobotroides 13. A. ellipsospora 14. Gliocladium sp. 15. Nematoctonus concurrens 16. N. haptocladus 17. Meria coniospora 18. Catenaria anguillulae (tuy n trùng Panagrellus redivivus & Ditylenchus dipsaci ) C¸c loi nÊm trªn ®Òu cã t¸c dông phßng chèng sinh häc víi mét sè loi tuyÕntrïngnh− Meloidogyne, Heterodera, Nm kí sinh tuy n trùng là k thù t nhiên c a m t s loài tuy n trùng, n m tn công tuy n trùng t t c các pha phát tri n khác nhau (tr ng, tu i 1,2,3,4, con cái và con ñc tr ưng thành), trong quá trình kí sinh chúng s d ng tuy n trùng nh ư m t ngu n dinh d ưng. Có nhi u loài n m kí sinh tuy n trùng nh ư: n m b t m i (n m lưi: nematodes-trapping), n m n i kí sinh tuy n trùng (endoparasite). N m phát tri n hình thành t n n m có c u trúc nh ư nh ng m t l ưi ñ ñón b t các d ng u trùng khác nhau và tuy n trùng tr ưng thành. Ngoài ra, n m còn kí sinh tr ng, tuy n trùng cái c a các loài tuy n trùng n t s ưng nh ư tuy n trùng bào nang (cyst nematodes) và tuy n trùng t o n t s ưng trên r (root-knot nematodes) , n m b t m i th ưng có kh n ăng s ng ho i sinh còn n m n i kí sinh tuy n trùng l i là nh ng n m có tính kí sinh b t bu c. N m b t m i và n m n i kí sinh có vai trò quan tr ng trong phòng ch ng sinh h c ñ i v i tuy n trùng gây h i cây. Nm b t m i Arthrobotrys oligospore ñưc tìm ra s m nh t t gi a th k th 19 (Zopf, 1888). N m A. irregullaris ñã ñưc s d ng v i tên th ươ ng m i Royal 350 (1,4t/ha) ñ h n ch tác h i c a tuy n trùng n t s ưng trên cà chua ( Meloidogyne ), có th k t h p v i thu c hóa h c d ng h t (carbofuran) phòng ch ng hi u qu tuy n trùng n t s ưng trên d ưa chu t. Lo i th ươ ng ph m Royal 300 c a n m A. robusta dùng ñ phòng tr Ditylenchus myceliophagus có tác d ng gi m 40% m t ñ tuy n trùng ban ñu và t ăng 20% s n l ưng thu ho ch lúa mì ñen. NÊm Arthrobotrys oligospora llo¹inÊmb¾ttuyÕntrïngtheokiÓubñav©y l−íidÝnh,trãi®Çukho¸®u«i.TuyÕntrïngbÞb¾tcòngdÉydôakh¸m¹nh®Ótùgi¶i phãngkháinÊmb¾tmåi.Sau2®Õn3giêquÉylén,cu i cùng tuyÕntrïngn»mim chÞuchÕt. NÊm b¾t ®Çu¨n tuyÕntrïng xuyªn qua thnhc¬thÓ,®Çuchåi ph×nh ra thnhmétb−íucñhnh,tõ®ãt a ®inh÷ngsîinÊmdinhd−ìnglankh¾pc¬thÓ. NÊmtiÕtrachÊttiªuhãalmchonéiquancñatuyÕntrïngbÞtanthnhdÞch,sîinÊm södôngngaychÊtdÞch®Óph¸ttriÓn,sinhs«inÈynëvchØkho¶ng24giêsaukhibÞ nÊmkýsinhc¬thÓtuyÕntrïngth×chóngchØcßnl¹ivácutin(Hong§øcNhuËn, 1979). NÊm Paecilomyces lilacinus lnÊmkýsinhtrøngcñatuyÕntrïng,khinÊm Paecilomyces lilacinus kýsinhbäctrøng,qu¸tr×nhkÝsinh®−îctiÕnhnhnh−sau: nÊmx©mnhËpvovátrøngquac¸clçhængvoc¸cnonhonsau®ã®©mthñngvá kitinvnhanhchãngph¸ttriÓntrongbäctrønglanto¶kh¾pbäcvph¸vácutincßn noncñatuyÕntrïngtuæi1 Nmb ytuy ntrïngd ngt ol ưidÝnh,chóngb ttuy ntrïngvàs d ng làmth c ăn.C¸clo in mnàyph¸tttri nch mtrongt nhiªn,ngayc trongm«i tr−êngnh©nt o(PDA,CMA,WA, ),kh n ăngph¸ttt¸nch msongn us d ng nm ñikh«ngk th pngu nph©nbãnh÷uc ơho ccarbohydrateth×n mph¸ttri n nhanh h ơn, chóng b t dÝnh tuy n trïng nh ưng c ũng ñng th i cã th b t luôn c nh ngloàituy ntr ùngs ngt dovànhi uloàituy ntrïngkh¸c trong ñt.V×vËy, viÖcx¸c®ÞnhthnhphÇnvmËt®étuyÕntrïngtrong®Êttr−íckhisödôngbiÖnph¸p Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 119
35. phßngchèngsinhhäclhÕtsøccÇnthiÕt®Ótr¸nhsùmÊtc©nb»nggi÷ac¸cloicã Ýchvíinhautrongtùnhiªn Nm n i kí sinh tiêu di t tuy n trùng: ñây là nh ng loài n m kí sinh bên trong cơ th và tr ng c a tuy n trùng. Chúng xâm nh p vào trong tuy n trùng qua l p v cutin bngbàot nh ưloài Hirsutella rhossiliensis, H. peru kí sinh di t tuy n trùng Criconemella xenoplax .N m Paecilomyces lilacinus, Verticillium chlamydosporium, Dactylella oviparasitica, Monacrosporium gephyropagum, M. eudermatum, M. ellipsosporum, Gliocladium sp. kí sinh tuy n trùng bào nang, tuy n trùng n t s ưng, chúng phát tri n t t d ng s i n m, c ơ quan sinh s n cành b o t phân sinh và bào t phân sinh trên môi tr ưng CMA ( m«itr−êngbétng«agar ) và kh n ăng nhân sinh kh i nhanh h ơn h n các loài n m b y dính tuy n trùng. Khi ñư a ch ph m nhân sinh kh i vào trong ñt cùng ch ph m h u c ơ thì có hi u qu rõ, tác d ng phòng tr cao và không có h i cho cây tr ng. Nm Trichoderma viride có kh n ăng h n ch tuy n trùng trong t nhiên v i cơ ch c nh tranh th c ăn và v trí n ơi chúng sinh s ng. KÕtqu¶kh¶os¸tphßngchèngtuyÕntrïngnèts−ngb»ngbiÖnph¸psinhhäc södôngmétsènÊm®èikh¸ngtrõtuyÕntrïngtrªn®©yt¹iViÖtNamtrªnc©yng−u tÊtchothÊykÕtqu¶lsèus−ngvtóitrøngtrªnc©ygi¶mtr ên 50%cßnsèl−îng tuyÕntrïngnèts−ngtrong®Êtgi¶mt rên 30%sovíic«ngthøc®èichøngëc¶thÝ nghiÖmtrongchËuv¹ivthÝnghiÖmnhl−íi(b ng 6.4.) (Ng«ThÞXuyªn,2000). B¶ng6.4.KÕtqu¶kh¶os¸tphßngchèngTTNS M. incognita b»ngbiÖnph¸psinhhäctrªnc©yd−îcliÖung−utÊt1999(Tr−êng§HNNI) Khèi Sètói Sèl−îng Sèl−îng C«ng Sèu Sèu/c©y Sètói l−îngrÔ trøng/c©y TT/100g TT/®Êt thøc s−ng/c©y gi¶m(%) trøng/c©y (g) (%) ®Êt Gi¶m(%) ThÝnghiÖmchËuv¹i 1 10,2 246,9 178,6 187 2 11,6 90,5 63,3 68,9 61,4 125 33,2 3 12,5 87,8 64,4 74,7 58,2 114 39,0 4 10,9 94,8 61,6 76,8 57,0 108 32,2 5 11,5 89,4 63,8 70,8 60,4 112 40,2 6 10,7 99,6 59,7 69,0 61,4 123 44,2 ThÝnghiÖm«xim¨ng 1 11,6 271,8 201,5 216 2 13,2 123,7 54,5 118,7 41,1 159 32,4 3 11,8 104,5 62,6 95,6 52,6 145 32,9 4 13,1 132,6 51,2 102,7 49,0 154 38,7 5 11,4 111,5 59,0 112,8 44,0 139 35,6 6 11,7 121,3 55,4 131,3 35,8 143 33,8 Công th c 1: Meloidogyne incognita ( ñi ch ng) Công th c 2: M. incognita +Paecilomyces lilacinus Công th c 3: M. incognita +Arthrobotrys oligospore Công th c 4: M. incognita +Dactylella oviparasitica Công th c 5: Mi+Monacrosporium gephyropagum Công th c 6: Mi+Verticillium chlamydosporim Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 120
36. a. b. H×nh6.11.NÊm Trichoderma viride (a) vnÊm Monacrosporium gephyropagum (b)tiªudiÖttuyÕntrïngtuæi2 Meloidogyne incognita c d e NÊm Paecilomyces lilacinus kÝsinhtiªudiÖttuyÕntrïng (c,d) v N Êm l−íi Arthrobptrys oligospore (e) H×nh 6.12. H×nh¶nhtõwebsite(Biologicalcontrol)vÒkh¶n¨ngphßngchèngsinh häctuyÕntrïngthùcvËt Ghichó: AdheshyphaesîikÝsinhtuyÕntrïng Knobs:bÉyb¾ttuyÕntrïng Femalesrootknotnematodes&Pasteuria penetrans Conc¸icñaTTNS&vikhuÈn tiªudiÖt Pasteuria penetrans Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 121
37. Pasteuria penetrans :vikhuÈntiªudiÖttuyÕntrïng(cãkh¶n¨ngsinhbotö x©mnhiÔmquavácutindacñatuyÕntrïng) Nematoct.NÊmsinhbotökÝsinhtuyÕntrïng Trappingrings:NÊml−íibñav©ytuyÕntrïng Hirsutelle :nÊmx©mnhiÔmquamiÖngcñatuyÕntrïng 3.2.VikhuÈndiÖttuyÕntrïng: Vi khu n Pseudomonas denitrificans tiªu diÖt Xiphinema americanum b»ng c¸ch xâm nhi m vào c¬thÓtuyÕntrïng . Vi khu n n m bên trong th c qu n c a con non, ng ru t và ng d n tr ng c a con cái tr ưng thành loituyÕntrïngnàycßncãý nghÜaquanträngtrongviÖcmang truy n lan vi khu n trong t−nhiªn . Vi khu Èn Pseudomonas denitrificans ăn tuyÕn trïng Caenorhabditis bringgsae , Rhabditis oxycerca & Panagrellus sp khi nuôi c y vi khu n ny trong môi tr ưng agar và môi tr ưng l ng chúng phân h y tuy n trùng ch sau 6 gi . Vi khu n Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens ñưc s d ng trong phòng ch ng sinhhäc tuy n trùng là nh÷ngloi ñi kháng tuy n trùng h i cây tr ng ñng th i có tác d ng h n ch m t s b nh n m và vi khu n có ngu n g c t ñt. Loài vi khu Èn Pasteuria penetrans kí sinh tuy n trùng b t bu c trên m t s cây tr ng (Tzoprtzakakis, 1995). Vi khu n xâm nhi m b ng bào t và dính ch t vào v thân cutin tuy n trùng. S l ưng loài tuy n trùng nhi m vi khu n P. penetrans lên ti 300 loài. Tuy n trùng Meloidogyne spp. tu i 2 xâm nhi m vào r , th c hi n dinh dưng trong ñó tr ưc khi bào t n y m m (20-30%), vi khu n Pasteuria penetrans xâm nhi m vào tuy n trùng làm nh« h×nh chãp ë v thân lên, v cutin b v làm nhi u m nh. Con cái b vi khu n xâm nhiÔm b ph ñy bào t cña vi khu n có tác dng ng ăn ch n quá trình sinh s n, quá trình phát tri n c a tr ng. Vi khu n Pasteuria penetrans là m t loài vi khu n r t ñc và sinh s n r t nhanh và sinh ra nhi u bào t (loài sinh bào t ), n m t n t i ñt khô m t vài n ăm. Nhi u nghiên c u cho th y ñt và thu c hóa h c ít nh h ưng ñn kh n ăng t n t i c a lo i vi khu n này. Vi khu n có kh n ăng lan truy n trong ñt, qua các khâu canh tác nh ư làm ñt, vun x i v ch ăm sóc c a con ng ưi. Vi khuÈn kí sinh tuy n trùng Pratylenchus cribneri làm gi m s l ưng m t ñ tuyÕntrïng trong ñt, gi m 63% trên r ñu t ươ ng. Các loài tuy n trùng trong m t s nhóm s ng t do trong ñt c ũng b vi khu Èn P. penetrans kí sinh. 2loituyÕntrïng Belonolaimus longicaudatus v Meloidogyne spp.th−êngg©yh¹itrªncáëc¸cs©n GolfcòngbÞvikhuÈn P. penetrans tiªudiÖt. H×nh6.13.KÕtqu¶nghiªncøukh¶n¨ngtiªudiÖttuyÕntrïngnèts−ng tuæi2( M. incognita )b»ngbotövikhuÈn P. penetrans (Ng«ThÞXuyªn,Becker, Bào t vi khu Èn P. penetrans ñưc ch p nh n nh ư là m t tác nhân sinh h c rt có hi u qu trong phòng tr tuy n trùng nhi u n ưc trên th gi i nh ư Anh, B , Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 122
38. Hà Lan, Pháp, Nh t, M . Vi c nhân nhanh sinh kh i vi khu n P. penetrans s d ng trong phòng tr còn g p nhi u công ñon ch ưa gi i quy t h t. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm kÕt hîp nÊm ®èi kh¸ng Dactyllella oviparasitica; A. oligospore; Verticillium chlamydosporium; Monacrosporium gephyropagum v vi khuÈn P. penetrans cña Ng« ThÞ Xuyªn v Becker, 2002 taÞ tr−êng §¹i häc California,RiversidechothÊyvikhuÈn P. penetrans ®lmgi¶mphÇntr¨msètrøng nëcñaloituyÕntrïngnèts−ng M. incognita .SèbotöcñavikhuÈnkýsinhtrªn tuyÕntrïngtuæi2cñaloi M. incognita ®¹tcaonhÊttíi58,4botö,thÊpnhÊtcòng ®¹ttíi 16botö (trung b×nhcña 10tuyÕn trïng tuæi 2). Víi t¸c dôngphßng trõ tuyÕntrïngcaochØcÇn1botövikhuÈn P. penetrans kÝsinhlmph¸vìcÊutróc lípvácutincñatuyÕntrïng M. incognita tuæi2. ð©ylloi®v®ang®−îcsödông réngritrongviÖcphßngtrõsinhhäctuyÕntrïngrÊtcãtriÓnvängënhiÒun−íctrªn thÕgiíinh−Mü,HLan,Anh. M«itr−êngnh©n: Bétc¸m10g+Bétng«10g+TrÊu10gn−íccÊt25ml.Cho4thnhphÇntrªn votóinil«ng,trén®Òu,bÞtmiÖngtóib»nggi©yb¹c,sau®ã®emhÊptrongnåihÊp ®iÖnhailÇnënhiÖt®é121 0C;1,5atmtrong45phót. Nhân nhanh n m và vi khu n kí sinh tuy n trùng trong phòng ch ng sinh h c ñưc th c hi n nhi u n ơi, k t h p s d ng phân h u c ơ. 3.3. ðng v t kí sinh tuy n trùng Amip ăn tuy n trùng Theratromyxa weberi , có th tiêu di t tuy n trùng trong 20 phút ñn 2 gi . Trong th c t khi nghiên c u v Amip s d ng tr tuy n trùng ñã có nh ng kt qu . Amip di ñng ch m và không chuyên hóa vì v y nên chúng ít ñưc s d ng trong phßngtrõtuyÕntrïng . 3.4. T o kí sinh tuy n trùng T¶o kí sinh trªn tuy n trùng ch y u trên tuyÕntrïng mi ng r ng ( måmgu) vloi tuy n trùng kÝsinhc©ytrång t o bo nang Trilobus , Dorylaimus , D. carteri . 3.5. Nhóm b¾tmåi ( Tardigrad ). Tardigrad ®−îc tìm th y trong m u r và m u ñt, là lo i s d ng tuy n trùng làm th c ăn không ch n l c, ch y u bi u hi n kh¶n¨ngt¹o ñc t có liên quan ñn tuy n trùng. Tardigrad cãthÓ ăn tuy n trùng: Trichodorus aequalis và Tylenchus sp. Còn loài b t m i Hypsibius myops làm gi m s l ưng c a loài M. incognita , Ditylenchus dipsaci và Panagrellus redivivus khi Tardigrad s d ng b t m i ch Ø sau 7 ngày. 3.6. Nh n nh ăn tuy n trùng T n ăm 1957 ñã có nh ng thông báo v nh n nh ăn tuy n trùng Meloidogyne và Heterodera c a Murphy & Docater. Cã 3 nh n s d ng tuy n trùng làm th c ăn trong t nhiên. Nh n Enchytraids là loài kí sinh tuy n trùng Heterodera schachtii r , chúng ăn tuy n trùng non. C ãnhiÒunghiªncøuchor»ng ñó ch là loài ho i sinh bình th ưng. N u có loài b t m i Turbellaria và tuy n trùng non tu i 2 xu t hi n trên cà chua thì tuy n trùng non b tiêu di t tr ưc khi xâm nh p vào r cây. 3.7. Côn trùng ăn tuy n trùng Cobb (1924); Esser (1963) ñã quan s ¸t m t loài sâu thu éc b 2 cánh (Dipterous ) ăn tuy n trùng Belonglolaimus . Brown (1954) ñã có công b v loài Isotoma ăn h t 1 tuy n trùng trong 2-3 phút. Hai loài Collembola onychiurus và C. armatus th trên tuy n trùng Heterodera cruciferae k t qu cho th y có 7% bào nang b tiêu di t b i loài côn trùng này. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t 123