Giảng dạy lý luận Mác - Lênin ở các trường đại học: một số vấn đề cần quan tâm

Nội dung text: Giảng dạy lý luận Mác - Lênin ở các trường đại học: một số vấn đề cần quan tâm

1. Tạp chí Khoa học xã hội THÔNGViệt Nam, số TIN 4(89 -) TƯ- 2015 LIỆU KHOA HỌC Giảng dạy lý luận Mác - Lênin ở các trường đại học: một số vấn đề cần quan tâm Nguyễn Thế Kiệt * Kiều Thị Hồng Nhung Nhận ngày 26 tháng 2 năm 2015 Chỉnh sửa ngày 23 tháng 3 năm 2015. Chấp nhận đăng ngày 25 tháng 3 năm 2015 Giáo dục lý luận Mác - Lênin góp phần cầu phát triển nội tại của lý luận Mác - hình thành thế giới quan khoa học, nhân Lênin. Những thành tựu mới nhất của khoa sinh quan cách mạng, phương pháp luận học hiện đại đã đặt ra nhiều vấn đề mới. khoa học cho người học. Vì thế ở nước ta Các môn lý luận Mác - Lênin cần hiện đại hiện nay, giáo dục lý luận Mác - Lênin là hóa kiến thức bằng cái mới để không lạc một nội dung quan trọng trong nền giáo dục hậu so với thời đại.(*) đại học. Tuy nhiên, hiệu quả của giáo dục Có nhiều vấn đề cần có sự bổ sung và lý luận Mác - Lênin vẫn chưa cao chưa đáp phát triển. Chẳng hạn, đó là vấn đề nhà ứng được yêu cầu đổi mới nội dung, nước vô sản, vấn đề về hệ thống chính trị phương pháp dạy và học trong giai đoạn của chủ nghĩa xã hội nói chung, về nhà mới. Trên thực tế vẫn còn các bài giảng, nước xã hội chủ nghĩa nói riêng. Hoặc đó là một số nội dung trong bài giảng ở các các vấn đề: tính chất “đặc biệt”, “quá độ”, trường đại học nặng về lý luận, việc liên hệ “không theo nguyên nghĩa”, “nhà nước nửa với thực tiễn còn hạn chế, chưa sát với nội nhà nước” của nhà nước vô sản mà C.Mác dung, đối tượng đào tạo. Điều đó, làm cho và Ph.Ăngghen đã từng nói tới là thế nào? người học khó hiểu, khó nhớ, khó liên hệ Giai cấp vô sản có những hình thức nhà vận dụng vào thực tiễn, học tập và công tác. nước thế nào để có khả năng ngăn sự Để nâng cao tính thực tiễn gắn liền với lý chuyển hóa của nhà nước từ chỗ là một tổ luận trong bài giảng lý luận Mác - Lênin, chức do xã hội sinh ra thành một lực lượng góp phần nâng cao chất lượng giáo dục - đứng trên xã hội? Nhà nước vô sản phải đào tạo ở các trường đại học, cần quan tâm làm thế nào để không là nhà nước quan đến mấy vấn đề sau: liêu? Vấn đề giai cấp, đấu tranh giai cấp là Một là, phải không ngừng bổ sung và vấn đề khoa học quan trọng liên quan đến phát triển lý luận Mác - Lênin cho phù hợp phong trào cách mạng thế giới. C.Mác cũng với thực tiễn đất nước và thời đại. V.I. Lênin nhấn mạnh: “Bản chất, linh hồn sống của (*) Phó giáo sư, tiến sĩ, Học viện Chính trị quốc gia chủ nghĩa Mác là phân tích cụ thể một tình Hồ Chí Minh. ĐT: 0913049672. Email: nguyenthekiet2010@gmail.com hình cụ thể”. Bổ sung và phát triển là yêu ( ) Thạc sĩ, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. 106
2. Giảng dạy lý luận Mác - Lênin ở các trường đại học chưa thể dự đoán được một tình hình thế đề xây dựng con người mới với tất cả các giới mà trong đó bên cạnh một loạt nước tư quan hệ xã hội mới, vấn đề phát huy nhân bản chủ nghĩa phát triển còn có các nước xã tố con người, nguồn lực con người, phát hội chủ nghĩa nhưng ở trình độ kém phát triển con người. triển hơn về kinh tế (trước đây là một hệ Vấn đề về chủ nghĩa xã hội trong thời thống xã hội chủ nghĩa), đồng thời còn có đại ngày nay đang đặt ra và đòi hỏi sự lý những nước đang phát triển đi vào con giải sâu thêm. Nếu cho rằng chủ nghĩa tư đường định hướng xã hội chủ nghĩa, một số bản càng phát triển thì càng tiến gần chủ nước đang phát triển đi vào chủ nghĩa tư nghĩa xã hội thì các nước nào hiện nay đang bản, một số nước đang phát triển nhưng còn gần nhất đến chủ nghĩa xã hội? Chủ nghĩa lưỡng lự, lựa chọn theo cách đi riêng. xã hội thực chất hiện nay là gì? Phải chăng C.Mác chưa dự đoán được một sự phát chủ nghĩa xã hội phải dựa vào chế độ công triển như vũ bão của cách mạng khoa học hữu? Chế độ công hữu là thế nào? Một công nghệ khiến cho lực lượng sản xuất và trong những vấn đề có tính thời sự phức tạp cơ cấu xã hội giai cấp có những biến động nảy sinh đòi hỏi phải lý giải là vấn đề xác lớn. Giai cấp công nhân thế kỷ XXI đang định bản chất của Đảng và của đảng viên biến động phức tạp. Giai cấp tư sản cũng khi đảng viên làm kinh tế tư bản tư nhân. đang biến động phức tạp. Quan hệ giữa hai Trong quá trình giảng dạy, giảng viên cần giai cấp này trên thế giới và ở nước ta thế có quan điểm đúng đắn và rõ ràng về các nào? Hiện nay đấu tranh giai cấp không vấn đề lý luận mới đặt ra. Để giúp cho thể không diễn ra dưới hình thức mới. Đấu giảng viên xác định đúng và rõ quan điểm tranh dân tộc cũng có nội dung và hình của mình về các vấn đề lý luận mới đặt ra thức mới. Quan hệ giữa đấu tranh giai cấp thì các quan điểm đó phải được trình bày rõ và đấu tranh dân tộc như thế nào? Đấu ràng trong sách giáo khoa lý luận Mác - tranh giai cấp và đấu tranh bảo vệ lợi ích Lênin. Tuy nhiên, trong sách giáo khoa lý dân tộc trong điều kiện kinh tế thị trường luận Mác - Lênin nhiều vấn đề vẫn còn định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam chưa có lời giải như vậy. là thế nào? Hai là, phải đổi mới căn bản phương Vấn đề con người cũng cần có sự lý giải pháp dạy học. Chất lượng môn học được mới. Theo C.Mác, trong chế độ tư bản chủ quy định bởi nhiều yếu tố như chủ thể và nghĩa, con người bị tha hóa, nạn nhân đau khách thể dạy học; nội dung, chương trình khổ là giai cấp công nhân; con đường để dạy học, phương pháp dạy học, điều kiện khắc phục triệt để sự tha hóa ấy, con đường vật chất phục vụ quá trình dạy học cách mạng vô sản; thực hiện và xây dựng Phương pháp dạy học cần phù hợp với trình chủ nghĩa cộng sản là con đường đúng đắn độ nhận thức của chủ thể học tập; phải phát duy nhất nhằm giải phóng triệt để con huy tính tích cực, độc lập, sáng tạo của sinh người, phát triển con người toàn diện. viên; phải giúp sinh viên rèn luyện khả Nhưng ngày nay, vấn đề con người được năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; phải đặt ra phong phú hơn. Trọng tâm không chỉ giúp cho sinh viên nâng cao năng lực là vấn đề xóa bỏ sự tha hóa, mà còn là vấn nghiên cứu khoa học. Phương pháp dạy học 107
3. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 4(89) - 2015 lý luận Mác - Lênin không thể lạc hậu so giờ học thêm sinh động, phong phú. Ngoài với phương pháp dạy học các bộ môn khác, ra, có thể tổ chức các diễn đàn, các hội thi nhất là trong việc vận dụng các công cụ, dưới hình thức sân khấu hóa để giúp sinh phương tiện dạy học hiện đại. viên tiếp cận các bộ môn lý luận Mác - Đối với phương pháp dạy học lý luận Lênin một cách dễ dàng hơn. Cách thức Mác - Lênin, cần thực hiện tốt nguyên lý kiểm tra, thi đối với các bộ môn lý luận giáo dục “học đi đôi với hành, giáo dục kết Mác - Lênin cũng cần phải được đổi mới. hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn Thay vì cách thi tự luận, đề đóng, có thể ra liền với xã hội”; cần chống phương pháp đề thi mở, yêu cầu sinh viên liên hệ thực dạy học tầm chương trích cú; cần từ bỏ tiễn, làm bài tập trắc nghiệm Điều đó sẽ phương pháp “thầy đọc - trò chép”; cần tránh được tình trạng học vẹt, học tủ, quay chuyển sang phương pháp sinh động “thầy cóp khá phổ biến đang diễn ra trong mỗi kỳ tổ chức - trò hoạt động”, “thầy chủ đạo - trò thi. Cần phát huy có hiệu quả vai trò các chủ động”. Phương pháp này nhằm tạo phương tiện thông tin đại chúng và nghệ quan hệ thầy - trò tương tác, lấy học trò làm thuật, phát thanh, truyền hình, Internet, báo trung tâm, do học trò, vì học trò. Quá trình chí trong việc dạy học. Trong việc giáo dục dạy học phải trở thành quá trình dạy - tự đạo đức (giáo dục đạo đức khác với giáo học. Thầy và trò cần có sự “cộng hưởng” dục đạo đức học), cần đẩy mạnh việc học thông qua kết hợp các phương pháp cụ thể tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí như thuyết trình, trực quan, nêu vấn đề, yêu Minh. Nêu gương đạo đức là phương pháp cầu và tổ chức kiểm tra sinh viên đọc sách, được coi trọng trong giáo dục đạo đức từ xa xử lý tình huống, tổ chức thảo luận, luyện xưa. Trước đây, để giáo dục con người, các tập - thực hành. Một nghiên cứu cho thấy nhà nho đề cao tính gương mẫu của người đang có những “mảng tối” trong phong quân tử (tu thân). Các tôn giáo cũng thường cách học của sinh viên. Theo đó, trong số lấy những cuộc đời và sự nghiệp của các sinh viên được hỏi có hơn 50% sinh viên bậc chân tu làm gương cho môn đồ của không hứng thú học tập; có đến 36,1% sinh mình noi theo. Phương pháp này được Chủ viên biểu lộ phong cách học thụ động (ngại tịch Hồ Chí Minh tiếp thu và nâng lên thành nêu thắc mắc, ngại nói ra ý tưởng riêng của một nguyên tắc cơ bản trong việc giáo dục mình trong các cuộc thảo luận trên lớp); có đạo đức: “một tấm gương sống còn có giá 22,9% sinh viên chỉ thích giáo viên giảng trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”(2). cho mình nghe hơn là chủ động hỏi, nêu Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương sáng thắc mắc; hơn 50% sinh viên không thật tự ngời về việc thực hành đạo đức. Người tin vào năng lực học của mình; hơn 40% thường xuyên nhắc nhở và yêu cầu mỗi cán cho rằng mình không có năng lực tự học; bộ đảng viên “Tự mình phải chính trước, gần 70% sinh viên cho rằng mình không có năng lực tự nghiên cứu; gần 55% sinh viên (1) Vũ Khiêu (2013), Đạo đức xã hội - nỗi lo chung được hỏi cho rằng mình không thực sự của toàn nhân loại, Trung tâm Khoa học xã hội và (1) nhân văn quốc gia, Hà Nội, tr.35. hứng thú học tập . Cần trang bị các (2) Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, t.1, Nxb Chính trị phương tiện giảng dạy hiện đại để làm cho quốc gia, Hà Nội, tr.284. 108
4. Giảng dạy lý luận Mác - Lênin ở các trường đại học mới giúp được người khác chính”(3). Học phải làm tốt vai trò của một nhà chính trị, tập tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh bằng nhà giáo, nhà khoa học. Ở họ là sự kết hợp nhiều hình thức phong phú, sinh động như: nhuần nhuyễn ba tư cách: tư cách học giả, học qua sách báo, học ở trường lớp, ở thực trọng trách người thầy, tư cách một nhà tiễn công việc, ở trường đời, học trong sinh tuyên truyền. Muốn hoàn thành nhiệm vụ hoạt của các tổ chức thanh niên; nêu gương đó, giảng viên phải không ngừng nghiên điển hình tiên tiến; phê phán việc làm xấu; cứu khoa học và lý luận, tổng kết thực tiễn, học tập qua các sinh hoạt tập thể (tham gia thường xuyên cập nhật tri thức mới nâng du lịch về nguồn, các di tích lịch sử, các cao trình độ chuyên môn đủ sức nghiên phong trào tình nguyện của sinh viên). cứu, xử lý những vấn đề lý luận và thực tiễn Bốn là, phải xây dựng đội ngũ giảng nảy sinh trong xã hội. Đào tạo một cán bộ viên lý luận Mác - Lênin đáp ứng yêu cầu giảng dạy lý luận Mác - Lênin khác với đào mới. Nghị quyết Đại hội X đã khẳng định: tạo một cán bộ giảng dạy các môn học “Bảo đảm đủ số lượng, nâng cao chất lượng khác. Đào tạo một cán bộ giảng dạy lý luận đội ngũ giáo viên ở tất cả các cấp học, bậc Mác - Lênin không phải chỉ trong vài ba học. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương năm, cũng không thể hạch toán lỗ lãi đơn pháp giáo dục, phát huy tính tích cực, sáng thuần như thực hiện một số công việc khác. tạo của người học, khắc phục lối truyền thụ Chúng ta cần phải có kế hoạch đầu tư một chiều. Hoàn thiện hệ thống đánh giá và mạnh, cụ thể về đối tượng, chính sách để kiểm định chất lượng giáo dục. Cải tiến nội sau từ 8 đến 10 năm có thể lấp đầy khoảng dung và phương pháp thi cử nhằm đánh giá trống hiện nay và chuẩn bị thay thế cho đúng trình độ tiếp thu tri thức, khả năng học những người sắp về hưu.(2) tập. Khắc phục những mặt yếu kém và tiêu Trong bối cảnh thế giới và trong nước đã cực trong giáo dục Tăng cường thanh tra, có những biến động hết sức phức tạp và mới (4) kiểm tra giám sát các hoạt động giáo dục . mẻ so với vài chục năm trước đây. Trong bối Chất lượng giáo dục đào tạo phụ thuộc cảnh đó, để nâng cao hiệu quả giáo dục lý phần lớn vào chất lượng người giảng viên. luận Mác - Lênin thì cần phải có sự đổi mới Cơ sở vật chất của sinh viên khang trang căn bản về nội dung chương trình và phương hiện đại đến mấy, tài liệu học tập có tốt đến pháp dạy học. Tuy nhiên, việc phát huy tính mấy, nhưng nếu thiếu thầy giảng tốt thì chủ động, tích cực, sáng tạo, tự giáo dục, rèn không thể có chất lượng giáo dục đào tạo luyện của sinh viên có ý nghĩa quyết định tốt. Yêu cầu người giảng viên tiến hành trực tiếp đến kết quả của toàn bộ sự nghiệp hoạt động sư phạm của mình trên cơ sở tự giáo dục đại học nói chung và giáo dục lý mình độc lập nghiên cứu khoa học. Giảng luận Mác - Lênin nói riêng. viên đồng thời là nhà khoa học, giảng dạy bằng phương pháp và phong cách khoa học của nhà nghiên cứu mà tác động tới người (3) Hồ Chí Minh, Toàn tập, sđd, t.6, tr.130. (4) học, thúc đẩy người học biến quá trình đào Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc tạo thành quá trình tự đào tạo. Giảng viên gia, Hà Nội, tr.97. 109
5. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 4(89) - 2015 110