Đôi nét về phương pháp thi công NATM trong xây dựng công trình ngầm

Nội dung text: Đôi nét về phương pháp thi công NATM trong xây dựng công trình ngầm

1. ĐÔI NÉT V Ề PH ƯƠ NG PHÁP THI CÔNG NATM TRONG XÂY D ỰNG CÔNG TRÌNH NG ẦM Ks. Ph ạm Quang Thành - Phòng KHCN&QHQT 1. Đặt v ấn đề Ph ươ ng pháp đào h ầm m ới c ủa Áo (the New australian Tunnelling Method - NATM) được thế gi ới bi ết đế n vào n ăm 1948, khi GS L.v.Rabcewicz đă ng ký b ản quy ền sáng ch ế phát minh c ủa mình. Tư t ưởng (hay tri ết lý) ch ủ đạ o c ủa ph ươ ng pháp này là: kh ối đá ch ứa công trình ng ầm (CTN) c ần được t ận d ụng thành m ột b ộ ph ận mang t ải c ơ b ản c ủa công trình, kh ối đá s ẽ cùng v ới các thành ph ần kết c ấu ch ống khác gi ữ ổn đị nh công trình trong giai đoạn thi công c ũng nh ư trong giai đoạn s ử d ụng. Yêu c ầu này ch ỉ có th ể đạ t được khi s ử d ụng m ột chu trình đào và ch ống gi ữ công trình m ột cách h ợp lý. Song trong th ực t ế, m ột điều đã được th ừa nh ận: Xây d ựng các công trình ng ầm là m ột l ĩnh v ực mang tính ngh ệ thu ật. Đố i t ượng tác độ ng c ủa xây d ựng ng ầm chính là kh ối đấ t, đá v ới các đặ c tính luôn bi ến đổ i theo th ời gian và không gian. Do đó, không th ể áp d ụng m ột cách c ứng nh ắc nh ững gi ải pháp đã áp d ụng thành công t ại m ột công trình này vào trong m ột công trình khác. C ũng nh ư v ậy, các ph ản ứng c ủa đấ t đá không ph ải lúc nào c ũng được d ự ki ến tr ước. Vì lý do đó, nh ững r ủi ro ho ặc sai lầm trong thi công là điều không th ể tránh kh ỏi. M ục tiêu c ủa ph ươ ng pháp NATM là h ạn ch ế t ối đa nh ững r ủi ro ho ặc sai l ầm đó đồ ng th ời tìm cách t ối ưu hoá chu trình đào, ch ống gi ữ công trình (xét v ề yếu t ố an toàn và kinh t ế). Để làm được, bên c ạnh nh ững bi ện pháp t ươ ng t ự nh ư trong các ph ươ ng pháp khác: áp d ụng quy trình đào c ẩn th ận, s ử d ụng k ết c ấu ch ống h ợp lý, v v m ột điểm m ới trong NATM là s ử d ụng công tác quan tr ắc để đánh giá hi ệu qu ả công tác thi ết k ế, thi công đã th ực hi ện t ạo nên m ột chu trình xây d ựng công trình ng ầm khép kín (hình 1). Đây chính là y ếu t ố d ẫn đế n ph ươ ng pháp này đã r ất nhanh chóng được áp d ụng r ộng rãi trên th ế gi ới và đã thu được nhi ều thành công. Tuy nhiên, kèm theo đó là m ột lo ạt nh ững v ấn đề ph ức t ạp n ảy sinh v ề k ỹ thu ật, công tác điều hành qu ản lý, thi ết b ị, nguyên v ật li ệu khi áp d ụng, đòi h ỏi ph ải có s ự nghiên c ứu, chu ẩn b ị tr ước khi làm ch ủ được ph ươ ng pháp. Hình 1. Chu trình xây d ựng công trình ng ầm khép kín theo ph ươ ng pháp NATM 2. Gi ới thi ệu v ề ph ươ ng pháp NATM 2.1. Nh ững thành ph ần c ơ b ản trong NATM Ph ươ ng pháp NATM được định ngh ĩa là cách để t ạo ra không gian công trình ng ầm b ằng vi ệc sử d ụng t ất c ả các bi ện pháp có th ể để nâng cao kh ả n ăng t ự ch ống gi ữ t ối đa c ủa công trình. Điều này đạt được thông qua vi ệc áp d ụng m ột l ớp v ỏ ch ống “ban đầu” nh ẵn và linh ho ạt, k ết h ợp v ới m ột l ớp vỏ ch ống “cu ối cùng”. L ớp v ỏ ch ống “ban đầu” có th ể bao g ồm bê tông phun, vì thép, neo ho ặc b ất c ứ bi ện pháp nào khác, s ử d ụng độc l ập hay k ết h ợp v ới nhau. Trong khi đó, l ớp v ỏ ch ống “cu ối cùng” th ường là bê tông li ền kh ối đổ t ại ch ỗ được thi công sau khi công trình đã được đánh giá là ổn định, hầu nh ư không còn bi ến d ạng. Tuy nhiên c ũng c ần hi ểu r ằng, ph ươ ng pháp NATM không ch ỉ bao g ồm vi ệc s ử d ụng bê tông phun, neo đá, đào vòm ng ược khi g ặp đất đá y ếu hay g ần đây là s ử d ụng l ớp màng ch ống th ấm gi ữ không cho n ước thâm nh ập vào l ớp v ỏ ch ống bên trong c ủa công trình mà còn đòi h ỏi r ất nhi ều ở s ự linh ho ạt, khéo léo c ủa con ng ười khi x ử lý nh ững tình hu ống g ặp ph ải trong thi công. Có th ể khái quát n ội dung c ơ b ản c ủa ph ươ ng pháp NATM nh ư sau: - Xác định, đánh giá k ỹ l ưỡng các đặc tr ưng ph ản ứng địa c ơ h ọc c ủa kh ối đất đá xung quanh công trình; - Thi ết k ế hình d ạng, ti ết di ện công trình phù h ợp (trên c ơ s ở xem xét các y ếu t ố: ứng su ất xung quanh biên, h ệ s ố di ện tích ti ết di ện s ử d ụng, v v ); - Tránh nh ững ứng su ất và bi ến d ạng không có l ợi b ằng cách s ử d ụng các bi ện pháp gia c ố phù
2. hợp, l ắp đặt theo trình t ự và th ời gian h ợp lý; - Tối ưu hoá kh ả n ăng mang t ải c ủa k ết c ấu gia c ố nh ư m ột hàm c ủa bi ến d ạng n ằm trong gi ới hạn cho phép; - Sử d ụng bi ện pháp quan tr ắc đánh giá độ ổn định công trình sau khi đào nh ư là m ột ph ần bên trong c ủa chu trình thi công. Hình 2. Chu trình đào h ầm điển hình theo ph ươ ng pháp NATM
3. Mặc dù, m ột trong nh ững ưu điểm l ớn nh ất c ủa phu ơng pháp NATM là kh ả n ăng áp d ụng v ới m ọi lo ại hình d ạng, ti ết di ện ngang công trình song để t ạo ra m ột tr ường ứng su ất “hài hoà” trong kh ối đá xung quanh, nói chung trong ph ươ ng pháp NATM, m ột ưu tiên luôn được đặt ra là hình d ạng công trình được ch ọn có d ạng cong tr ơn, không có các ch ỗ gãy khúc vì đây là nh ững điểm t ập trung ứng su ất l ớn không có l ợi cho s ự ổn định của công trình, đặc bi ệt trong nh ững điều ki ện đất, đá y ếu. Trong tr ường h ợp này, bi ện pháp thông th ường được s ử d ụng là đào vòm ng ược. Ph ươ ng án và s ơ đồ thi công đào được thi ết l ập tu ỳ thu ộc vào ch ất l ượng kh ối đá vây quanh. Quá trình đào công trình ng ầm v ề m ặt c ơ h ọc là gây ra hi ện t ượng “gi ảm t ải” và làm xu ất hi ện nh ững bi ến d ạng đáng k ể trong kh ối đá. Nhi ệm v ụ đặt ra là ph ải “b ảo dưỡng” kh ối đá đến m ức t ối đa để có th ể ch ịu được nh ững bi ến đổi c ơ h ọc do quá trình này gây ra. S ẽ có ít v ấn đề n ảy sinh khi kh ối đá c ứng v ững và các v ấn đề s ẽ tr ở nên ph ức tạp khi g ặp kh ối đá y ếu. Trong tr ường h ợp th ứ hai, g ươ ng đào nên được chia thành nhi ều ph ần nh ỏ đồng th ời có k ết c ấu ch ống phía n ền h ợp lý. Kho ảng cách và th ời gian cách quãng gi ữa m ỗi chu k ỳ đào t ại các g ươ ng được xác định trên c ơ s ở th ời gian ổn định không ch ống c ủa công trình. Tiêu chu ẩn m ới c ủa Áo v ề thi công đường h ầm định ngh ĩa th ời gian ổn định không ch ống là th ời gian b ề m ặt kh ối đá có th ể gi ữ ổn định không c ấn ch ống. Các nhân t ố có ảnh h ưởng t ới th ời gian ổn định không ch ống là ch ất l ượng kh ối đá, hình d ạng kích th ước m ặt c ắt ngang và ti ến độ đào h ầm, độ sâu đặt công trình ng ầm. Hai y ếu t ố được xác định là quan tr ọng nh ất trong thi công theo ph ươ ng pháp NATM là s ử d ụng bi ện pháp gia c ố t ạm b ằng bê tông phun trong đường h ầm ngay sau khi đào và s ử d ụng các thi ết b ị quan tr ắc đánh giá độ ổn định đường h ầm. Chính vì lý do này mà trên th ế gi ới, ph ươ ng pháp NATM còn được bi ết t ới d ưới các tên g ọi “ph ươ ng pháp bê tông phun” hay “ph ươ ng pháp quan tr ắc”. Sử d ụng và l ắp d ựng các k ết c ấu ch ống h ợp lý đươ ng nhiên s ẽ góp ph ần làm cho kh ối đá xung quanh công trình gi ữ được kh ả n ăng mang t ải, đặc bi ệt là ch ống l ại hi ện tượng “t ơi r ời“ trong kh ối đá. Điểm khác bi ệt c ơ b ản gi ữa NATM và các ph ươ ng pháp truy ền th ống là s ử d ụng l ớp v ỏ ch ống b ằng bê tông phun thay vì các lo ại k ết c ấu ch ống nặng nh ư bê tông đúc s ẵn, vì thép, v v làm k ết c ấu ch ống t ạm s ơ b ộ. Trong NATM, bê tông phun được coi là thành ph ần k ết c ấu ch ống đóng vai trò quan tr ọng nh ất và trong nhi ều tr ường hợp nó còn đồng th ời gi ữ vai trò là k ết c ấu ch ống v ĩnh c ửu cho công trình. Mục đích áp d ụng bê tông phun là gi ữ ổn định b ề m ặt kh ối đất đá, liên k ết vùng đất đá gần biên công trình. Bê tông phun có th ể được t ăng c ường b ằng l ưới thép, ho ặc k ết h ợp với khung ch ống thép c ũng nh ư neo tu ỳ thu ộc vào ch ất l ượng kh ối đá. Khi đó, v ỏ ch ống đường h ầm được xem nh ư m ột k ết c ấu h ỗn h ợp bao g ồm kh ối đá bao quanh và các thành ph ần k ết c ấu ch ống k ể trên. Ưu điểm khi s ử d ụng bê tông phun so v ới các d ạng k ết c ấu ch ống truy ền th ống là: - Có th ể áp d ụng v ới công trình có hình d ạng kích th ước b ất k ỳ; - Rút ng ắn được th ời gian chu k ỳ đào ch ống; - Có th ể linh ho ạt thay đổi chi ều dài chu k ỳ đào và trình t ự các công vi ệc phù h ợp với các điều ki ện đất, đá phá hu ỷ; - Chi phí v ật li ệu thấp h ơn; - Gi ảm nhu c ầu nhân công cho công tác ch ống gi ữ; - Yêu c ầu đầu t ư thi ết b ị ph ục v ụ gia c ố th ấp; - Tạo được b ề m ặt phù h ợp để d ễ dàng l ắp đặt l ớp m ạng ch ống th ấm có hi ệu qu ả. Th ời điểm l ắp d ựng k ết c ấu ch ống c ũng r ất được coi tr ọng trong thi công, điều
4. này được th ể hi ện trong quan điểm c ủa NATM là t ối ưu hoá kh ả n ăng mang t ải c ủa k ết cấu ch ống nh ư m ột hàm c ủa bi ến d ạng. Rõ ràng t ồn t ại m ột th ời điểm thích h ợp để l ắp dựng k ết c ấu ch ống, t ại th ời điểm đó biên công trình đã b ị bi ến d ạng v ới m ột giá tr ị đủ lớn để kh ối đá t ự hình thành m ột vòng mang t ải bao quanh công trình song l ại đủ nh ỏ không để tr ạng thái ổn định ban đầu và độ b ền nén c ủa đá b ị “suy y ếu” v ượt quá m ức độ cho phép d ẫn t ới quá trình phá hu ỷ không ki ểm soát được. M ặc dù tr ước đây đã có nhiều lý thuy ết, ph ươ ng pháp đề c ập đến v ấn đề này song ch ỉ trong NATM nó m ới th ực s ự được xét t ới nh ư m ột trong nh ững y ếu t ố c ơ b ản để đem l ại thành công khi áp d ụng trong thi công. Một thành ph ần không th ể thi ếu trong chu trình xây d ựng theo NATM là quá trình quan tr ắc được ti ến hành t ại m ỗi công đoạn thi công. Quá trình này tr ước h ết để đo d ịch chuy ển, bi ến d ạng c ủa kh ối đá, nh ưng đồng th ời c ũng để xác định các thành ph ần ứng su ất, các t ải tr ọng tác d ụng lên k ết c ấu ch ống c ũng nh ư các lo ại tác động khác. Các k ết qu ả đo được đánh giá, phân tích k ịp th ời b ằng đồ th ị, bi ểu di ễn s ự ph ụ thu ộc vào th ời gian, cho phép có được nh ận định v ề các bi ểu hi ện bi ến đổi c ủa ứng su ất, bi ến d ạng theo th ời gian. Công tác đo đạc này được th ực hi ện liên t ục trong su ốt th ời gian thi công công trình, các k ết qu ả c ủa nó cùng v ới các s ố li ệu v ề điều ki ện địa ch ất, địa ch ất thu ỷ v ăn thu th ập tr ước đó cho phép chúng ta điều khi ển được quá trình phân b ố l ại ứng su ất trong kh ối đá theo h ướng có l ợi, kh ẳng định tính h ợp lý v ề trình t ự thi công, kích th ước g ươ ng đào, ti ến độ đào c ũng nh ư ph ươ ng án ch ống đỡ, m ức độ (kích th ước) và th ời điểm l ắp dựng k ết c ấu ch ống v v ph ục v ụ cho chu k ỳ xây d ựng ti ếp theo. Rõ ràng điều này có ý ngh ĩa r ất quan tr ọng b ởi nh ư đã đề c ập trong ph ần I, không phải lúc nào ch ũng ta c ũng d ự ki ến được tr ước và chính xác các đặc tính ph ản ứng c ủa đất đá sau khi đào c ũng nh ư không th ể áp d ụng m ột cách máy móc nh ững gi ải pháp đã được áp d ụng thành công trong nh ững điều ki ện có tính t ươ ng t ự. S ố l ượng, ch ủng lo ại thi ết b ị quan tr ắc l ắp đặt, t ần s ố đo được xác định d ựa vào: m ức độ ổn định d ự ki ến c ủa công trình sau khi đào, t ầm quan tr ọng c ủa công trình, chu k ỳ thi công. Do tính ch ất quan tr ọng nên công tác này ph ải do nh ững ng ười có đủ kinh nghi ệm v ề địa ch ất, địa k ỹ thuật và tr ước h ết ph ải am hi ểu v ề ph ươ ng pháp NATM th ực hi ện. Tư t ưởng xuyên su ốt trong thi công theo NATM là s ử d ụng t ất c ả các bi ện pháp có th ể nh ằm m ục đích t ối ưu hoá quá trình xây d ựng công trình. Có ngh ĩa là k ết h ợp hài hoà gi ữa c ả ba y ếu t ố: ch ất l ượng công trình, tính an toàn và hi ệu qu ả kinh t ế và điều này được th ể hi ện trong t ất c ả các giai đoạn t ừ kh ảo sát, thi ết k ế đến thi công. Ph ươ ng pháp NATM không đư a ra đòi h ỏi cao nh ất đối v ới công tác thi ết k ế. S ự thành công c ủa m ột d ự án ph ụ thu ộc ch ủ y ếu vào nh ững quy ết định được đư a ra ngay t ại hi ện tr ường. Các thi ết kế ban đầu ch ỉ nên xem là nh ững ch ỉ d ẫn trong thi công, điều quan tr ọng là ph ải có s ự ph ối h ợp gi ữa các bên: Ch ủ đầu t ư, T ư v ấn và Nhà th ầu để đư a ra nh ững thay đổi phù h ợp theo điều ki ện th ực t ế. 2.2. Nh ững điểm khác bi ệt gi ữa NATM v ới các ph ươ ng pháp khác So v ới các ph ươ ng pháp thi công truy ền th ống, khi thi công theo ph ươ ng pháp NATM đòi h ỏi có m ột s ố thay đổi trong các quá trình c ủa công tác: kh ảo sát, thi ết k ế k ỹ thu ật và thi công. - Về công tác kh ảo sát: C ũng t ươ ng t ự nh ư t ất c ả các ph ươ ng pháp xây d ựng công trình ng ầm khác, yêu c ầu đặt ra trong giai đoạn kh ảo sát là ph ải thu th ập được các ch ỉ tiêu cơ h ọc c ủa đất đá, điều ki ện địa ch ất, địa ch ất thu ỷ v ăn ph ục v ụ cho công tác thi ết k ế tuy ến, hình d ạng, ti ết di ện công trình, đánh giá m ức độ ổn định kh ối đá và l ập ph ươ ng án
5. thi công, v v Ngoài ra, trong quá trình thi công, nh ững kh ảo sát b ổ xung c ũng s ẽ được th ực hi ện n ếu c ần thi ết khi g ặp điều ki ện đất đá thay đổi ngoài d ự ki ến ho ặc đường h ầm mất ổn định m ạnh sau khi đào để ph ục v ụ vi ệc điều ch ỉnh thi ết k ế hay đư a ra bi ện pháp ch ống gi ữ b ổ xung. - Về công tác thi ết k ế: Khác v ới các ph ươ ng pháp ch ống gi ữ truy ền th ống tr ước đó, trong NATM không còn t ồn t ại khái ni ệm k ết c ấu ch ống t ạm hay kết c ấu ch ống c ố định. T ất c ả các thành ph ần k ết c ấu ch ống “ban đầu” ngay sau khi đào đều được xem là một ph ần trong k ết c ấu ch ống “cu ối cùng”, đây là hai khái ni ệm ch ỉ th ể hi ện y ếu t ố th ời gian k ết c ấu ch ống được l ắp d ựng ch ứ không th ể hi ện s ự khác nhau v ề vai trò, nhi ệm v ụ gi ữa chúng. Yêu c ầu v ề tính chính xác và hi ệu qu ả c ủa các gi ải pháp thi ết k ế trong giai đoạn tr ước khi thi công không đòi h ỏi ở m ức độ cao nh ất, chúng v ẫn th ường xuyên được điều ch ỉnh, b ổ xung trong su ốt quá trình thi công d ựa vào các k ết qu ả quan tr ắc thu được. - Về công tác thi công: V ới n ội dung c ơ b ản c ủa NATM là “b ảo d ưỡng” đá ở m ức tối đa, công tác thi công trong NATM có ảnh h ưởng quy ết định t ới toàn b ộ quá trình xây dựng. Điểm khác bi ệt l ớn nh ất gi ữa NATM v ới các ph ươ ng pháp khác chính là vi ệc áp dụng và đánh giá đúng vai trò c ủa công tác quan tr ắc nh ư là m ột ph ần bên trong c ủa chu trình xây d ựng. Ngoài ra, quá trình thi công trong NATM c ũng có tính linh ho ạt r ất cao, ng ười thi công không b ị bó bu ộc hay ph ải c ứng nh ắc tuân theo m ột v ấn đề đã đư a ra trong thi ết k ế. Song c ũng chính điều này đòi h ỏi h ọ ph ải có đủ trình độ, kinh nghi ệm để có th ể đư a ra được nh ững quy ết định chính xác m ột cách nhanh nh ất gi ải quy ết nh ững khó kh ăn g ặp ph ải ngay t ại hi ện tr ường. Nhìn chung, n ếu ch ỉ chú ý riêng v ề công ngh ệ thì gi ữa NATM và các ph ươ ng pháp thi công khác không th ể hi ện s ự khác bi ệt nhi ều. S ự thành công trong vi ệc áp d ụng chính là nh ờ quan ni ệm linh ho ạt trong quá trình thi công, nói cách khác là s ự k ết h ợp các gi ải pháp khác nhau m ột cách h ợp lý để đạt được m ục tiêu “b ảo d ưỡng” kh ối đá ở m ức tối đa. Đây chính là chìa khoá để đạt được c ả 3 y ếu t ố: tính an toàn, ch ất l ượng công trình và hi ệu qu ả kinh t ế. 2.3. Nh ững yêu c ầu đặt ra khi áp d ụng ph ươ ng pháp Để có th ể áp d ụng thành công c ần thi ết ph ải đáp ứng các yêu c ầu khác nhau trong mọi giai đoạn, t ừ l ập k ế ho ạch, kh ảo sát, thi ết k ế đến khi thi công. * Công tác l ập k ế ho ạch - Ti ến hành kh ảo sát điều ki ện địa ch ất, địa ch ất thu ỷ v ăn th ật th ận tr ọng và t ổng quát - Xây d ựng các ch ỉ tiêu c ơ h ọc đất, đá và địa ch ất v ới ý ngh ĩa th ực ti ễn cao làm c ơ sở cho vi ệc kh ảo sát, đánh giá m ức độ ổn định kh ối đá - Chuy ển hoá h ợp lý nh ững nh ận th ức có được v ề kh ối đất, đá vào công tác l ập kế ho ạch chi ti ết, theo t ừng giai đoạn thi công d ưới d ạng các ph ươ ng án thi công c ụ th ể. Các ph ươ ng án này ph ải bao hàm: trình t ự thi công, các k ết c ấu ch ống và trình t ự l ắp dựng theo t ừng công đoạn cho đến khi hoàn thi ện k ết c ấu ch ống - Lập ch ươ ng trình đo quan tr ắc địa k ỹ thu ật song song v ới quá trình thi công - Cần có nh ững kh ẳng định, quy ết định v ề gi ải pháp cho nh ững khu v ực đất đá yếu * Công tác thi công - Th ực hi ện chính xác các ph ươ ng án thi công đã l ập - Ghi chép và phân tích th ường k ỳ các thông tin v ề điều ki ện kh ối đá, độ ổn định của đường h ầm sau khi đào để có nh ững bi ện pháp gia c ố b ổ xung, điều ch ỉnh quy trình
6. đào ch ống ph ục v ụ các đoạn đào ti ếp theo. Các quy ết định này ph ải được đư a ra h ợp lý, tối ưu k ịp th ời chính xác ngay t ại hi ện tr ường b ởi nh ững ng ười có đủ kinh nghi ệm. - Áp d ụng có tính h ệ th ống và thành công c ủa NATM đòi h ỏi ph ải có s ự c ộng tác ch ặt ch ẽ c ủa các chuyên gia đầy kinh nghi ệm trong m ọi công vi ệc t ừ giai đoạn quy ho ạch, thi ết k ế đến khi thi công. - Đội ng ũ cán b ộ, công nhân tr ực ti ếp thi công phái có hi ểu bi ết nh ất định v ề ph ươ ng pháp NATM, có tinh thần trách nhi ệm ý th ức ch ủ động cao trong công vi ệc. * Công tác điều hành, qu ản lý Vi ệc áp d ụng các k ỹ thu ật c ủa ph ươ ng pháp NATM đòi h ỏi ph ải có m ột c ơ c ấu t ổ ch ức qu ản lý đủ m ạnh. Đây là m ột điểm m ấu ch ốt đảm b ảo ch ất l ượng, tính an toàn và hi ệu qu ả kinh t ế c ủa công trình. 3. K ết lu ận Bên c ạnh s ự phát tri ển r ộng rãi c ủa ph ươ ng pháp đào b ằng máy TBM, đào b ằng khiên đào, ph ươ ng pháp NATM có nh ững ưu điểm riêng c ủa mình trong các d ự án xây dựng đường ng ầm v ới s ự thay đổ i liên t ục điều ki ện v ề các tính ch ất đị a c ơ h ọc c ủa kh ối đất đá nh ờ vào tính linh ho ạt c ủa ph ươ ng pháp và kh ả n ăng có th ể áp d ụng t ốt trong các điều ki ện khác nhau. Ph ươ ng pháp NATM c ũng t ỏ ra có ưu điểm trong các CTN có hình dạng biên ph ức t ạp, trong các công trình ti ết di ện l ớn và trong điều ki ện đấ t đá b ị nén ép mạnh. Ph ươ ng pháp NATM đã được áp d ụng thành công trong m ọi lo ại đường h ầm giao thông và công c ộng khác nhau, trong các d ự án n ăng l ượng ph ức t ạp, trong các h ầm ng ầm ch ứa và trong các d ự án nhi ều công d ụng khác, trong đá ho ặc trong đấ t m ềm y ếu./ TÀI LI ỆU THAM KH ẢO [1]. Lectured by Prof D. I. Dr. Golser, Johann, Institute for GeomecharLics, Tunnelling and Heavy Constructions. Montan University Leoben, Steiermark , Australia.