Đề cương môn học Tín dụng ngân hàng

Nội dung text: Đề cương môn học Tín dụng ngân hàng

1. ĐỀ CƯƠNG MÔN HỌC TÍN DỤNG NGÂN HÀNG 1. Chủ đề 1: Khái quát hoạt động tín dụng và giới thiệu quy trình tín dụng. 1.1. Giới thiệu chung. 1.1.1. Khái niệm. Tín dụng là sự chuyển giao tạm thời một lượng giá trị từ người sở hữu sang người sử dụng. Sau một thời gian sử dụng được quay trở lại người sở hữu 1 lượng giá trị lớn hơn ban đầu. Tín dụng gồm 3 nội dung chủ yếu: o Tính chuyển nhượng tạm thời 1 lượng giá trị. o Tính thời hạn. o Tính hoàn trả. 1.1.2. Đặc trưng. Là sự cung cấp một lượng giá trị dựa trên cơ sở lòng tin. Tín dụng là sự chuyển nhượng một lượng giá trị có thời hạn. Để đảm bảo thu hồi đúng hạn, người cho vay thường xác định rõ thời gian cho vay Tín dụng là sự chuyển nhượng tạm thời một lượng giá trị trên nguyên tắc hoàn trả cả gốc và lãi 1.1.3. Phân loại. a)MĐ phân loại: Hoạt động tín dụng rất đa dạng, phong phú với nhiều hình thức, để quản lý và sử dụng tín dụng có hiệu quả, tiến hành phân loại tín dụng. Để đảm bảo an toàn vốn trong kinh doanh, cấp tín dụng phải gắn liền với đối tượng vay, để tạo điều kiện cho sự vận động của vốn phù hợp với sự vận động của vật tư, hàng hóa thì phải tiến hành phân loại tín dụng. b) Phân loại: Tín dụng Thời hạn Đối tượng MĐ sử dụng vốn Mức độ đảm bảo Xuất xứ tín dụng Tín Tín Tín TD vốn TD vốn TD sản TD tiêu TD có TC TD TD trực dụng dụng dụng lưu cố định xuất dùng đảm không gián tiếp ngắn trung dài hạn động lưu bảo có đảm tiếp hạn hạn thông bảo hàng hóa 1.1.4. Vai trò.
2. Tín dụng Ngân hàng Khách hàng Nền kinh tế Mang lại nguồn thu nhập từ Bổ sung nguồn vốn đề hoạt động Kích thích sản xuất, tiêu dùng. chênh lệch giữa chi phí lãi vay và sản xuất kinh doanh. Thúc đẩy lưu thông hàng hóa. chi phí huy động. Thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng. Thúc đẩy quá trình sản xuất mở Thúc đẩy các DN tăng cường chế rộng, nâng cao hiệu quả kinh tế. độ hạch toán, giúp các DN khai Thúc đẩy quá trình tích tụ tập thác có hiệu quả tiềm năng kinh trung vốn nhàn rỗi, nâng cao hiệu tế trong hoạt động kinh doanh quả sử dụng vốn. Tạo điều kiện mở rộng kinh tế với nước ngoài. 1.1.5. Nguyên tắc vay vốn. Vốn vay phải được sử dụng đúng mục đích đã cam kết trong hợp đồng tín dụng. Vốn vay phải được hoàn trả cả gốc lẫn lãi đúng thời hạn đã cam kết trong hợp đồng tín dụng. 1.1.6. Điều kiện vay vốn. Khách hàng phải có đủ tư cách pháp nhân. Vốn vay phải được sử dụng hợp pháp. Khách hàng phải có năng lực tài chính lành mạnh để đảm bảo hoàn trả tiền vay đúng hạn đã cam kết. Khách hàng phải có phương án dự án khả thi, hiệu quả. Khách hàng phải thực hiện đảm bảo tiền vay theo quy định 1.2. Quy trình tín dụng.  Khái niệm: Quy trình tín dụng là tổng hợp các nguyên tắc, quy định của ngân hàng trong việc cấp tín dụng. Trong đó, xây dựng các bước đi cụ thể theo một trình tự nhất định kể từ khi chuẩn bị hồ sơ đề nghị cấp tín dụng cho đến khi chấm dứt quan hệ tín dụng. Đây là một quá trình bao gồm nhiều giai đoạn mang tính chất liên hoàn, theo một trật tự nhất định, đồng thời có quan hệ chặt chẽ và gắn bó với nhau. Bao gồm 6 bước: Bước 1: Lập hồ sơ. Bước 2: Phân tích tín dụng. Bước 3: Quyết định tín dụng. Bước 4: Giải ngân. Bước 5: Giám sát tín dụng. Bước 6: Thanh lý tín dụng. 1.2.1. Bước 1: Lập hồ sơ.
3. a) Cơ sở lập hồ sơ tín dụng. Loại khách hàng. Loại và kỹ thuật cấp tín dụng Quy mô nhu cầu tín dụng. b) Hồ sơ tín dụng. Hồ sơ tín dụng: Là tài liệu bằng văn bản, biểu hiện mối quan hệ tổng thể của ngân hàng với khách hàng vay vốn. Chất lượng tín dụng phụ thuộc rất lớn vào sự hoàn thiện và chính xác của hồ sơ tín dụng. Hồ sơ tín dụng, bao gồm: 5 loại: o Giấy đề nghị vay vốn: Thể hiện tính tự nguyện của khách hàng. o Tài liệu chứng minh năng lực pháp lý: . Quyết định thành lập công ty . Giấy phép đầu tư . Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh . Giấy phép hành nghề . Điều lệ hoạt động: tiến trình góp vốn, VĐL, người đại diện theo pháp luật. . Quyết định bổ nhiệm chủ tích hội đồng quản trị, người đại diện pháp nhân, kế toán trưởng. . Các giấy tờ khác có liên quan. o Tài liệu thuyết minh vay vốn. . Mục đích sử dụng vốn. . Kế hoạch sử dụng vốn. . Phương án trả nợ. . Cam kết trả nợ. o Tài liệu về tài chính. . BCTC. . Bản cáo bạch o Tài liệu về bảo đảm tín dụng: Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu, giấy tờ định giá tài sản, 1.2.2. Bước 2: Phân tích tín dụng. a) Mục đích phân tích tín dụng. Hạn chế tình trạng thông tin không cân xứng. Đánh giá chính xác mức độ rủi ro của khách hàng, phân loại khách hàng, trích lập dự phòng rủi ro. Đánh giá chính xác nhu cầu vay của khách hàng. b) Cơ sở phân tích. Các nguồn thông tin mà NH có thể dùng để làm cơ sở phân tích là:
4. o Thông tin do KH tự cung cấp trong hồ sơ đề nghị cấp tín dụng. o Hồ sơ lưu trữ tại ngân hàng, hoặc từ các ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, đặc biệt là từ trung tâm thông tin phòng ngừa rủi ro của hệ thống các định chế tài chính trung gian. o Các cơ quan chức năng như cơ quan thuế, cơ quan pháp luật o Các ấn bản kinh tế, báo chí, và các phương tiện thông tin đại chúng khác. o Trực tiếp phỏng vấn khách hàng cũng như nhân viên của họ Phỏng vấn khách hàng vay vốn: o Yêu cầu đối với người phỏng vấn . Xác định được mục đích và tầm quan trọng của cuộc phỏng vấn. . Biết cách quan sát và đánh giá qua tác phong và cử chỉ của người bị phỏng vấn. . Biết đặt câu hỏi đó là câu hỏi phải đảm bảo. o Hình thức phỏng vấn . Phỏng vấn trong số những khách hàng đã được lựa chọn là đủ điều kiện. . Phỏng vấn theo nhóm người phỏng vấn. . Phỏng vấn sử dụng hiệu pháp gây sốc. . Phỏng vấn nhiều người cùng một lúc. o Chuẩn bị bảng hỏi: có 5 loại câu hỏi có thể sử dụng trong bảng hỏi: . Câu hỏi tín nhiệm . Câu hỏi kinh nghiệm . Câu hỏi quan điểm . Câu hỏi ngoài lề . Câu hỏi hành vi Điều tra cơ sở sản xuất kinh doanh của khách hàng: xác minh đối tượng vay vốn, kiểm chứng lại tài liệu mà Kh cung cấp c) Nội dung phân tích. Bản chất: Phân tích tín dụng là phân tích khách hàng trong mối quan hệ tiền tệ với ngân hàng, trên 2 phương diện: định tính và định lượng. Định tính: Năng lực pháp lý, Uy tín tính cách, Năng lực tài chính, Năng lực kinh doanh, Môi trường kinh doanh. Định lượng: Kế hoạch kinh doanh, Bảo đảm tiền vay.  Năng lực pháp lý. Cá nhân: o Năng lực pháp luật dân sự: Là khả năng của cá nhân có quyền dân sự và nghĩa vụ dân sự.
5. o Năng lực hành vi dân sự: Là khả năng của cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự. Doanh nghiệp: o Được thành lập hợp pháp. o Có cơ cấu tổ chức chặt chẽ. o Có tài sản độc lập với cá nhân tổ chức khác và chịu trách nhiệm bằng tài sản đó. o Tham gia quan hệ pháp luật một cách độc lập.  Uy tín tính cách khách hàng vay vốn: Đánh giá thiện chí trả nợ của khách hàng. o Khách hàng cá nhân: . Lịch sử tín dụng. . Tài sản thế chấp . Phỏng vấn . Môi trường xung quanh o Khách hàng DN . Kiểu kinh doanh. . Phẩm chất đạo đức người lãnh đạo . Văn hóa doanh nghiệp  Năng lực tài chính.  Nội dung đánh giá. Hệ số tài chính cơ bản Vốn lưu động ròng Doanh thu hòa vốn Mức nhạy cảm của kết quả hoạt động kinh doanh theo mức sản xuất  Chi tiết:
6.  Năng lực kinh doanh. Đánh giá trên các nguyên nhân: o Thị trường và sản phẩm. . Xác định những sản phẩm chủ yếu của khách hàng. . Thị phần. . Khả năng nghiên cứu thị trường, khách hàng và hệ thống thông tin MKT. . Khả năng xác định rõ các nhóm khách hàng mục tiêu. . Ngoài ra còn đánh giá trên các chỉ tiêu: Mức độ đa dạng hóa thị trường, Biến động thị trường Danh mục sản phẩm Phát triển sản phẩm Các kênh phân phối o Nguồn lực: . Nghiên cứu các nội dung: Nguồn lực vật chất Nguồn nhân lực Nguồn lực tài chính . Đánh giá qua các chỉ tiêu: Số lượng lao động Chất lượng bộ máy lãnh đạo và các quản trị viên Chất lượng nhân viên về chuyên môn, tinh thần trách nhiệm, sự nhiệt tình, đạo đức nghề nghiệp. Cơ sở vật chất kỹ thuật.  Tài sản cố định: hiện trạng, thực tế sử dụng.  Công nghệ  Tài sản cố định vô hình Nguồn cung ứng nguyên vật liệu. o Năng lực quản lý. . Thể hiện ở kết quả kinh doanh của DN: Doanh số bán hàng tăng Lợi nhuận tăng Kiểm soát tốt chi phí Kiểm soát chặt các con nợ
7. Gia tăng vốn tự có . Quản trị chiến lược, tầm nhìn cho tương lai và lựa chọn chiến lược phù hợp. . Đánh giá ban điều hành: Chất lượng quản trị của công ty đi vay là một yếu tố then chốt đối với đánh giá rủi ro Thành tích trong quá khứ của nhiều DN được biết rõ trên thương trường Dn kinh doanh càng tốt, đặc biệt là trong những giai đoạn khó khăn, thì ban lãnh đạo càng được kính trọng Trình độ của ban lãnh đạo được thể hiện gồm:  Kinh nghiệm  Những lĩnh vực thể hiện tài năng  Những công việc trước đây  Quan trọng nhất là sự chính trực.  Môi trường kinh doanh. o Môi trường vĩ mô . Chính trị . Kinh tế . Xã hội . Công nghệ o Môi trường vi mô . Nguy cơ gia nhập . Nguy cơ sản phẩm thay thế . Quyền mặc cả của người mua . Quyền mặc cả của nhà cung ứng . Cạnh tranh giữa các đối thủ trên thị trường. Nội dung phương án kinh doanh: Gồm các nội dung chính sau: Giới thiệu doanh nghiệp. Mục tiêu phương án sản xuất kinh doanh Thị trường tiêu thụ Hiệu quả kinh tế Kế hoạch tài chính Kết luận Những căn cứ pháp lý, kinh tế Vốn tự có tham gia phương án sản xuất kinh doanh
8. Phân tích khả năng trả nợ, nguồn trả nợ.  Bảo đảm tiền vay: Trường hợp bảo đảm bằng tài sản: o Tài sản bảo đảm phải thuộc quyền sở hữu hợp pháp của người vay: thông qua giấy tờ về quyền sở hữu, trích lục bản đồ (đối với bất động sản) o Được phép giao dịch và không có tranh chấp: được mua bảo hiểm đối với những tài sản ngân hàng quy định phải mua bảo hiểm. o Xem xét đánh giá tính thị trường của tài sản. o Đánh giá giá trị tài sản và xu thế biến động giá trị tài sản. Trường hợp bảo lãnh. o Đánh giá điều kiện đối với người bảo lãnh trên các khía cạnh. o Uy tín, năng lực pháp lý, khả năng tài chính. o Tài sản bảo đảm của người bảo lãnh o Thực hiện bảo đảm tín dụng là thu hẹp hay mở rộng cho vay. 1.2.3. Bước 3: Quyết định tín dụng. Dựa trên ba bước cơ bản: o Cơ sở ra quyết định tín dụng: Dựa vào: . Thông tin cập nhật từ thị trường, các cơ quan có liên quan. . Chính sách tín dụng của ngân hàng, những quy định hoạt động tín dụng của nhà nước. . Nguồn cho vay của ngân hàng khi ra quyết định. . Kết quả thẩm định bảo đảm tín dụng. o Quyền ra quyết định tín dụng: Có 2 hình thức ra quyết định tín dụng: . Ra quyết định tập trung: Tập trung quyền ra quyết định tín dụng cho một người như Giám đốc hoặc một nhóm người như Hội đồng quản trị. Ưu điểm: o Dễ điều hành vốn o Dễ điều chỉnh cơ cấu tín dụng theo mục tiêu định sẵn. Nhược điểm: o Khó khăn nếu ngân hàng có một số lượng lớn KH xin cấp tín dụng một lúc. o Có những tiêu cực khi quyền quyết định chỉ tập trung vào 1 người hay 1 nhóm người.
9. o Có thể tạo ra tâm lý ỷ lại cấp trên của nhân viên cấp dưới khi tham gia thẩm định, đặc biệt không phân định rõ ràng được trách nhiệm của các cá nhân tham gia vào quá trình hình thành quyết định tín dụng.  Chỉ thích hợp với NH nhỏ, khách hàng không qua nhiều, đội ngũ nhân sự có trình độ thấp, thiếu kinh nghiệm. . Ra quyết định phân quyền (thường gặp): Quy định các mức phán quyết tín dụng cho từng loại nhân viên. Mức phán quyết là mức tín dụng tối đa mà 1 nhân viên tín dụng được quyền quyết định cho vay. Ưu điểm: o Phát huy tính độc lập và tự chịu trách nhiệm của các nhân viên, giảm sức ép lên nhà quản trị. o Giảm thời gian lưu giữ hồ sơ. o Tạo cơ sở kiểm soát và nâng cao chất lượng tín dụng. Nhược điểm: o Không đảm bảo tính chính xác và khách quan. o ND ra quyết định tín dụng: . Mức cho vay: Căn cứ vào: Nhu cầu vay của khách hàng: Cần thiết và hợp lý (căn cứ trên hồ sơ vay vốn, thẩm định phương án sản xuất, kinh doanh, dự án ). Không nên cho khách hàng vay nhiều hơn hoặc ít hơn nhu cầu vay, để đảm bảo tối đa đồng vốn vay có thể được sử dụng hiệu quả, từ đó, giảm thiểu rủi ro không trả được nợ của khách hàng. Khả năng cho vay của ngân hàng: quyết định đến khả năng thanh toán chi trả của ngân hàng. Khả năng này được xác định dựa vào cân đối vốn kế hoạch. NH chỉ được cho vay dựa trên nguồn vốn trên khoản mục Ngân quỹ. Giới hạn tối đa theo quy định của pháp luật: Theo VTC của ngân hàng (<15%), theo VTC của khách hàng, và theo giá trị tài sản bảo đảm (<70%). . Lãi suất cho vay: Dựa vào 5 yếu tố: 4 yếu tố đầu tiên nằm trong công thức xác định lãi suất cho vay: Lãi suất cho vay = Chi phí huy động NV cho vay + CP hoạt động của NH + Phần bù rủi ro + ROE dự kiến. Yếu tố thứ 5: Đối thủ cạnh tranh, lãi suất trung bình trên thị trường. . Thời hạn cho vay: Căn cứ vào: Thời gian người sử dụng cần sử dụng vốn vay. Tính chất nguồn vốn của ngân hàng.
10. Cơ sở pháp lý: Thời gian cho vay trung và dài hạn < Thời gian hoạt động còn lại của DN. 1.2.4. Bước 4: Giải ngân. Đây là bước cấp tiền cho khách hàng trên cơ sở mức tín dụng đã cam kết theo hợp đồng. Cơ sở để thực hiện giải ngân là kế hoạch sử dụng vốn tín dụng đã được nêu trong hợp đồng tín dụng. Tài liệu liên quan đến sử dụng tiền vay: hợp đồng cung ứng vật tư hàng hóa dịch vụ, bảng và các khoản chi tiết, kế hoạch chi phí, biên bản nghiệm thu Nội dung giải ngân: o Hình thức giải ngân: . Cấp tiền thuần túy: nghĩa là giải ngân tiền cho khách hàng không kèm theo bất cứ điều kiện gì. . Cấp tiền có điều kiện: nghĩa là lần lượt giải ngân tiền, sau đó kiểm tra tiến trình sử dụng vốn, cũng như mục đích, hiệu quả sử dụng để kịp thời ngừng cấp vốn nếu như khách hàng có vi phạm. o Phương pháp giải ngân. . Giải ngân bằng tiền mặt: Có thể chuyển trực tiếp vào tài khoản khách hàng, hoặc đưa trực tiếp cho KH bằng tiền mặt. . Giải ngân bằng chuyển khoản: NH thay mặt khách hàng chuyển tiền tới tài khoản của nhà cung cấp của khách hàng, 1.2.5. Bước 5: Giám sát tín dụng. Mục đích giám sát: o Ngăn ngừa những hành vi vi phạm của khách hàng o Hạn chế xu hướng rủi ro đạo đức, nhằm đảm bảo an toàn tín dụng. o Theo dõi thực hiện các điều khoản cụ thể đã thỏa thuận trong hợp đồng, nhằm phát hiện kịp thời những biểu hiện vi phạm. o Đề xuất phương án xử lý hợp lý. Nội dung giám sát: o Theo dõi khoản vay: Mục đích sử dụng vốn có đúng không? Tiến trình sử dụng vốn có như kế hoạch không? o Kiểm tra mục đích sử dụng vốn vay. o Theo dõi tình hình kinh doanh, tình hình tài chính và bảo đảm tiền vay của khách hàng o Xếp hạng tín dụng theo mức độ rủi ro 1.2.6. Bước 6: Thanh lý tín dụng. Có hai hình thức thanh lý tín dụng:
11. o Thanh lý tín dụng mặc nhiên: là việc chấm dứt hiệu lực hợp đồng tín dụng khi khoản nợ đã được trả đầy đủ. o Thanh lý tín dụng bắt buộc: ngân hàng dựa vào các cơ sở pháp lý để tìm kiếm các nguồn bù đắp nhằm xử lý nợ do khách hàng không tự giác thực hiện nghĩa vụ trả nợ cho ngân hàng. 2. Chủ đề 3: Bảo đảm tín dụng. 2.1. Khái niệm, mục đích. 2.1.1. Khái niệm. Bảo đảm tín dụng là việc thiết lập các cơ sở kinh tế và pháp lý tạo điều kiện cho ngân hàng thỏa mãn nhu cầu thu hồi tín dụng đã cấp trong trường hợp người vay không thực hiện trả nợ theo quy định. Là việc bảo vệ quyền lợi của người cho vay dựa trên cơ sở thế chấp, cầm cố tài sản thuộc sở hữu của người đi vay hoặc bảo lãnh của bên thứ ba. Đặc trưng của bảo đảm tín dụng: o Giá trị của bảo đảm phải lớn hơn nghĩa vụ được đảm bảo. . Bảo đảm tín dụng không phải là nguồn thu nợ của ngân hàng. . Nó có ý nghĩa thúc dục người đi vay phải trả nợ, nếu không họ sẽ mất tài sản. . Nếu giá trị của tài sản nhỏ hơn nghĩa vụ được đảm bảo, người đi vay dễ có động cơ không trả nợ. . Nghĩa vụ được đảm bảo: Vốn gốc + lãi (kể cả lãi quá hạn) + các chi phí khác trừ trường hợp các bên có thỏa thuận lãi và các loại phí không thuộc phạm vi bảo đảm được thực hiện nghĩa vụ. o Tài sản phải có sẵn thị trường tiêu thụ. o Có đầy đủ cơ sở pháp lý để người cho vay có quyền ưu tiên về xử lý tài sản. 2.1.2. Mục đích. Ý nghĩa của bảo đảm tín dụng. o Giúp ngân hàng có nguồn thu nợ thứ khi nguồn thu thứ nhất (lưu chuyển tiền tệ) không thể thanh toán được nợ. o Gắn trách nhiệm vật chất của người đi vay trong quy trình sử dụng vốn. o Bổ sung điều kiện để khách hàng được vay vốn. 2.2. Hình thức.
12. Hình thức bảo đảm tín dụng Bảo đảm bằng tài Bảo lãnh sản Chuyển Thế chấp Cầm cố nhượng các KPT 2.3. Hiệu lực của giao dịch bảo đảm: Giao dịch bảo đảm được giao kết hợp pháp thì có hiệu lực kể từ thời điểm giao kết, trừ khi: o Các bên có thỏa thuận khác. o Cầm cố tài sản có hiệu lực kể từ thời điểm chuyển giao tài sản cho bên nhận cầm cố. o Việc thế chấp quyền sử dụng đất, quyền sử dụng rừng, rừng sản xuất là rừng trồng, tàu bay, tàu biển có hiệu lực kể từ thời điểm đăng ký thế chấp. o Giao dịch bảo đảm có hiệu lực kể từ thời điểm công chứng, hoặc chứng thực trong trường hợp pháp luật có quy định. 2.4. Các vấn đề về bảo đảm bằng tài sản. 2.4.1. Điều kiện đối với tài sản bảo đảm. Việc lựa chọn tài sản nào để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ là theo thỏa thuận của các bên, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Doanh nghiệp nhà nước được sử dụng tài sản thuộc quyền quản lý, sử dụng để bảo đamt thực hiện nghĩa vụ dân sự. Tài sản bảo đảm là tài sản hiện có hoặc có thể hình thành trong tương lai.  Điều kiện pháp lý đối với tài sản bảo đảm. o Tài sản thuộc sở hữu của bên có nghĩa vụ hoặc thuộc sở hữu của người thứ ba mà người này cam kết dùng tài sản đó để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ đối với bên có quyền. o Tài sản được phép giao dịch. o Tài sản không có tranh chấp. o Tài sản được mua bảo hiểm theo quy định. o Lưu ý: . Tài sản bảo đảm không thuộc sở hữu của bên bảo đảm: chủ sở hữu hợp pháp của tài sản đó có quyền đòi lại tài sản. . Trường hợp TSBĐ là tài sản mua trả chậm, trả dần, tài sản thuê có thời hạn từ 1 năm trở lên của DN, cá nhân có đăng ký kinh doanh (máy móc, thiết bị hoặc động sản khác không
13. thuộc diện phải đăng ký quyền sở hữu) và hợp đồng mua trả chậm, trả dần, hợp đồng thuê được đăng ký tại cơ quan đăng ký giao dịch bảo dảm trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày giao kết hợp đồng thì bên bán có bảo lưu quyền sở hữu, bên cho thuê có thứ tự ưu tiên thanh toán cao nhất khi xử lý TSBĐ; nếu không đăng ký hoặc đăng ký sau thời hạn trên và sau thời điểm GDBĐ đã đăng ký thì bên nhận bảo đảm được coi là bên nhận bảo đảm ngay tình và có thứ tự ưu tiên thanh toán cao nhất khi xử lý tài sản bảo đảm.  Điều kiện kinh tế đối với tài sản bảo đảm. Tính thị trường cao Có giá trị thị trường ổn định Có đầy đủ giá trị để bảo đảm tín dụng (TD có thể được bảo đảm một phần hoặc toàn bộ theo thỏa thuận, nếu không có thỏa thuận thì coi như được bảo đảm toàn bộ, kể cả nghĩa vụ trả lãi và bồi thường thiệt hại)  Phạm vi bảo đảm tiền vay của tài sản. Một TSBĐ được dùng để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ trả nợ tại nhiều TCTD. Lưu ý: o Giá trị tài sản bảo đảm có thể nhỏ hơn, bằng, hoặc lớn hơn tổng giá trị các nghĩa vụ được bảo đảm. o Thứ tự ưu tiên thanh toán. . Giao dịch bảo đảm được đăng ký => thứ tự ưu tiên theo thứ tự đăng ký. . Có giao dịch bảo đảm có đăng ký, có giao dịch bảo đảm không đăng ký => ưu tiên giao dịch có đăng ký. . Các giao dịch đều không có đăng ký => thứ tự xác lập theo thứ tự ký kết, xác lập giao dịch bảo đảm. 2.4.2. Các hình thức bảo đảm bằng tài sản. a) Thế chấp. Khái niệm: Thế chấp tài sản là việc bên thế chấp dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên nhận thế chấp và không chuyển giao tài sản đó cho bên nhận thế chấp. Đặc điểm: o Thực hiện hình thức đảm bảo bằng thế chấp tức là không có sự chuyển giao trạng thái của TS mà KH chỉ chuyển giao cho ngân hàng toàn bộ giấy tờ gốc chứng nhận quyền sở hữu về tài sản đó. o Tài sản dùng trong thế chấp chủ yếu là BĐS. Các hình thức thế chấp: o Theo nội dung pháp lý: Thế chấp pháp lý và thế chấp công bằng o Theo số lần thế chấp: Thế chấp thứ nhất và thế chấp thứ hai
14. o Thế chấp trực tiếp và thế chấp gián tiếp o Theo tính chất tài sản: Thế chấp toàn bộ và thế chấp 1 phần tài sản. Phân biệt thế chấp công bằng và thế chấp pháp lý. o Thế chấp công bằng: . Theo hình thức này, thay vì việc nắm giữ quyền sở hữu tài sản thế chấp ngân hàng chỉ giữ giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản cho ngân hàng. . Khi KH không thực hiện được nghĩa vụ trả nợ, NH không được phép tự ý xử lý TS mà phải có sự thỏa thuận giữa 2 bên, nhờ sự can thiệp của toàn án nếu có tranh chấp xảy ra. . Ưu điểm: Thủ tục đơn giản hơn, chi phí cho hình thức này thấp hơn so với hình thức pháp lý. 1 tài sản thế chấp cho nhiều khoản vay. . Nhược điểm: Nếu người vay không trả được nợ ngân hàng khi đến hạn, NH không được phép phát mại tài sản để thu nợ, mà phải có sự can thiệp của pháp luật. Bị các chủ nợ khác tham gia chia phần trên số tiền bán tài sản thế chấp. o Thế chấp pháp lý: . Khách hàng phải chuyển nhượng quyền sở hữu tài sản cho NH tức là NH là chủ tài sản. . Ngân hàng được quyền bán tài sản hoặc cho thuê với tư cách là người chủ sở hữu. . Ưu điểm: Đảm bảo cho NH nhanh chóng bán được tài sản thu hồi nợ mà không cần có sự can thiệp của pháp luật. Không bị các chủ nợ khác cùng tham gia chia phần đối với số tiền bán tài sản thế chấp. . Nhược điểm: Mỗi lần sang tên đổi chủ, phải làm thủ tục, tốn kém chi phí cho việc đăng ký và công chứng => tăng chi phí khoản vay => tăng giá cả. Mỗi một hợp đồng vay, gắn liền với 1 hợp đồng thế chấp nhất định. Vì vậy, khi vay 1 khoản vay mới, phải lập 1 hợp đồng mới. Phân biệt thế chấp thứ nhất và thế chấp thứ hai. o Thế chấp thứ nhất: bảo đảm cho món nợ vay thứ nhất. Điều này không có nghĩa là lần đầu tiên đem tài sản đi thế chấp cho một khoản vay. o Thế chấp thứ hai: Giá trị bảo đảm cho khoản vay tiếp theo = chênh lệch giữa giá trị tài sản thế chấp và các khoản vay trước đó.
15. Phân biệt thế chấp toàn bộ và một phần tài sản. o Thế chấp toàn bộ: Tài sản thế chấp = BĐS + Vật phụ o Thế chấp một phần: Vật phụ thuộc tài sản thế chấp nếu có thỏa thuận. b) Cầm cố. Khái niệm: o Cầm cố tài sản là việc bên đi vay giao tài sản thuộc sở hữu của mình cho bên cho vay để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ trả nợ. o Trong trường hợp cầm cố nhiều tài sản để bảo đảm thực hiện một nghĩa vụ dân sự thì mỗi tài sản được xác định bảo đảm thực hiện toàn bộ nghĩa vụ. Các bên tham gia cũng có thể thỏa thuận mỗi tài sản bảo đảm thực hiện một phần nghĩa vụ. Đặc điểm: o Dễ thực hiện việc chuyển giao o Có thể lưu giữ được tại ngân hàng hoặc một người thứ ba Tài sản cầm cố: thường bao gồm: o Kim loại quý o Hàng hóa o Giấy tờ có giá Hình thức cầm cố. o Cầm cố bằng hàng hóa. . Hàng hóa gồm NVL, thành phẩm, phương tiện vận tải phải thỏa mãn các điều kiện ghi nhận cầm cố của NH. . Ưu điểm: Khi KH không thanh toán nợ đúng hạn, thì ngân hàng có thể bán hàng hóa đó để dễ dàng hơn so với bán BĐS. Giúp các DN thực hiện dự trữ vật tư hàng hóa theo chu kỳ trong thời vụ nhằm ổn định sản xuất và đáp ứng nhu cầu của thị trường. . Nhược điểm: NH khó tiến hành lưu trữ hàng hóa. . Hình thức cầm cố hàng hóa: Lưu trữ tại kho ngân hàng Lưu trữ tại kho khách hàng Lưu trữ tại kho trung gian Lưu trữ tại kho công cộng. . Điều kiện:
16. Hàng hóa đó phải có giá trị ổn định để tiêu thụ trong hiện tại và tương lai Hàng hóa đó phải được phép lưu thông và khách hàng đó phải được phép kinh doanh loại hàng hóa đó. o Chiết khấu bằng kỳ hóa phiếu. . Biên lai là giấy xác nhận việc gửi hàng, là chứng chỉ sở hữu hàng hóa ký gửi. . Căn cứ để có ký hóa phiếu là khối lượng hàng hóa tại kho. Ký hóa phiếu là chứng từ tách biệt biên lai nhằm giúp khách hàng khi có nhu cầu vay vốn dùng chứng từ này để làm đảm bảo. . Các công ty kinh doanh kho được pháp luật cho phép nhận ký gửi hàng hóa của các DN nhưng với điều kiện phải có một hệ thống kho an toàn, và được trang bị hệ thống phòng cháy chữa cháy. Công ty kinh doanh kho không được phép kinh doanh, mua bán hàng hóa. o Cầm cố bằng giấy tờ có giá. . Chứng khoán. . Vàng . Hợp đồng thầu khoán c) Chuyển nhượng các khoản phải thu. Bản chất: chuyển nhượng nợ là một hình thức đảm bảo tín dụng, trong đó người vay tín dụng (chủ nợ cũ hoặc người chuyển nhượng) nhượng cho ngân hàng (chủ nợ mới hoặc người được chuyển nhượng) các khoản nợ của người thứ ba => nó được làm đảm bảo cho khoản vay. 2.4.3. Quy trình. a) Nhận và kiểm tra hồ sơ bảo đảm. b) Thẩm định tài sản bảo đảm. Thẩm định các điều kiện của tài sản bảo đảm trên các khía cạnh: Thuộc quyền sở hữu hợp pháp của bên bảo đảm. Được phép giao dịch và không có tranh chấp Được mua bảo hiểm đối với những tài sản ngân hàng quy định phải mua bảo hiểm Xem xét đánh giá tính thị trường của tài sản. Đánh giá xu hướng biến động giá trị tài sản Đánh giá giá trị tài sản. c) Định giá tài sản bảo đảm. Tài sản bảo đảm được xác định giá trị tại thời điểm ký kết hợp đồng bảo đảm (làm cơ sở xác định mức cho vay của ngân hàng)
17. Giá trị tài sản bảo đảm do các bên thỏa thuận, hoặc thuê tổ chức chuyên môn xác định trên cơ sở giá thị trường. Giá trị quyền sử dụng đất: o Đối với đất giao, đất nhận chuyển nhượng quyền sử dụng hợp pháp: xác định theo giá thị trường. o Đối với đất thuê: giá trị bao gồm tiền đền bù, giải phóng mặt bằng và tiền thuê đất đã trả (trừ thời gian sử dụng) d) Xác định mức cho vay. e) Lập hợp đồng cầm cố thế chấp. Đăng ký giao dịch bảo đảm: o Thế chấp quyền sử dụng đất o Thế chấp quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng trồng. o Thế chấp tàu bay, tàu biển. o Thế chấp một tài sản để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ. o Các TH khác, nếu PL có quy định. f) Tái định giá tài sản và xử lý sau tái định giá g) Giải chấp. Xử lý tài sản bảo đảm.
18. 2.5. Bảo lãnh. 2.5.1. Khái niệm. Là cam kết bằng văn bản của tổ chức tín dụng (bên bảo lãnh) với bên có quyền (bên nhận bảo lãnh) về việc thực hiện nghĩa vụ tài chính thay cho khách hàng (bên được bảo lãnh) khi khách hàng không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ đã cam kết với bên nhận bảo lãnh. Khách hàng phải nhận nợ và hoàn trả cho tổ chức tín dụng số tiền đã được trả thay. Mối quan hệ giữa 3 chủ thể: o Người thụ hưởng bảo lãnh và người được bảo lãnh ký một hợp đồng gốc. o Người được bảo lãnh yêu cầu ngân hàng phát hành thư bảo lãnh cho người thụ hưởng bảo lãnh. o Ngân hàng bảo lãnh phát hành thư bảo lãnh, gửi đến người thụ hưởng bảo lãnh. Khi người bảo lãnh vi phạm những điều khoản trong hợp đồng gốc, ngân hàng bảo lãnh bồi thường cho người thụ hưởng. 2.5.2. Đặc điểm. Bảo lãnh ngân hàng là quan hệ đa phương. o Mối quan hệ giữa người được bảo lãnh và người hưởng bảo lãnh: Hợp đồng gốc phát sinh nghĩa vụ trả nợ. o Mối quan hệ giữa NH và người hưởng bảo lãnh: Thư bảo lãnh, NH chịu trách nhiệm với nghĩa vụ trả nợ nếu như người hưởng bảo lãnh có những dấu hiệu vi phạm hợp đồng. o Mối quan hệ giữa NH và người được bảo lãnh: hợp đồng bảo lãnh. Bảo lãnh ngân hàng mang tính độc lập: hợp đồng gốc là cơ sở phát sinh hợp đồng bảo lãnh, tuy nhiên, sau khi ký kết, 2 hợp đồng này có tính độc lập tương đối với nhau. Bảo lãnh ngân hàng được thực hiện trên cơ sở uy tín và khả năng tài chính của các TCTD. Bảo lãnh ngân hàng tiến hành trên cơ sở chứng từ. 2.5.3. Vai trò. Vai trò với khách hàng: o Bảo lãnh giúp hạn chế rủi ro, đảm bảo lợi ích kinh tế, chống lại những thiệt hại do việc vi phạm hợp đồng gây ra. o Nhờ có bảo lãnh, các DN có khả năng tiếp cận các nguồn vốn rẻ, hiệu quả, đem lại thu nhập cao. o Bảo lãnh giúp các DN tăng uy tín trong quan hệ sản xuất kinh doanh. Vai trò với ngân hàng: o Phát triển rộng rãi nghiệp vụ bảo lãnh trên nhiều lĩnh vực đem lại cho NH nguồn thu lớn từ phí dịch vụ. o Với số tiền ký quỹ bảo lãnh dư thừa, ngân hàng có thể sử dụng một cách thích hợp nâng cao thu nhập của mình.
19. o Góp phần nâng cao vị thế của ngân hàng và mở rộng quan hệ đại lý, đặc biệt là trên thị trường quốc tế. Vai trò với nền kinh tế. o Bảo lãnh ngân hàng có vai trò đáp ứng nhu cầu về vốn cho nền kinh tế để phát triển và mở rộng sản xuất. o Bảo lãnh là công cụ giúp người nhận bảo lãnh có được các khoản tài trợ về tài chính, góp phần tích cực vào việc thực hiện các chương trình quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế. 2.5.4. Chức năng. Chức năng bảo đảm Chức năng thanh khoản Chức năng thực hiện hợp đồng Chức năng tài trợ Chức năng hạn chế rủi ro 2.5.5. Các loại bảo lãnh. Phân loại theo bản chất của bảo lãnh. o Bảo lãnh đồng nghĩa vụ. . Nghĩa vụ của ngân hàng phát hành bị chi phối bởi quy tắc đồng phạm. . Nghĩa vụ của khách hàng là nghĩa vụ đầu tiên, còn nghĩa vụ của ngân hàng là nghĩa vụ bổ sung. . Đặc điểm: Là một loại của bảo lãnh mang tính chất truyền thống, chủ yếu sử dụng trong phạm vi nội địa. Ngân hàng phát hành phải can thiệp khá sâu vào hợp đồng giữa người được bảo lãnh và người thụ hưởng. o Bảo lãnh độc lập. . Cơ chế hoạt động dựa trên quy tắc: độc lập và hoàn toàn phù hợp. Độc lập: nghĩa vụ của ngân hàng bảo lãnh tách rời với nghĩa vụ của người được bảo lãnh. Hoàn toàn phù hợp: việc thực hiện thanh toán căn cứ vào điều kiện, điều khoản quy định trong văn bản bảo lãnh. . Đặc điểm: Bảo lãnh độc lập mang lại sự thuận lợi cho người thụ hưởng bảo lãnh và ngân hàng phát hành bảo lãnh Được sử dụng phổ biến trong thương mại quốc tế.
20. Phân loại theo mục đích của bảo lãnh: o Bảo lãnh thực hiện hợp đồng o Bảo lãnh hoàn thanh toán o Bảo lãnh trả chậm o Bảo lãnh dự thầu o Các loại bảo lãnh tài chính khác. Phân loại theo phương thức phát hành bảo lãnh. o Bảo lãnh trực tiếp o Bảo lãnh gián tiếp o Đồng bảo lãnh. Phân loại theo điều kiện thanh toán của bảo lãnh. o Bảo lãnh theo yêu cầu o Bảo lãnh kèm chứng từ o Bảo lãnh kèm phán quyết. 3. Chủ đề 3: Cho vay tiêu dùng. 3.1. Giới thiệu chung. 3.1.1. Khái niệm. Cho vay tiêu dùng là các khoản cho vay nhằm tài trợ cho nhu cầu chi tiêu của người tiêu dùng, bao gồm cá nhân và hộ gia đình. 3.1.2. Đặc điểm. Quy mô hợp đồng vay nhỏ => chi phí tổ chức vao => lãi suất cao Nhu cầu vay tiêu dùng của khách hàng thường phụ thuộc vào chu kỳ kinh tế (ảnh hưởng trực tiếp tới TN của khách hàng) Khách hàng cá nhân kém nhạy cảm với lãi suất: vì họ chỉ quan tâm tới số tiền thanh toán chứ không nhắc tới lãi suất mà họ phải chịu. Có quan hệ đặc biệt với Mức thu nhập và trình độ học vấn. Chất lượng thông tin tài chính thường không cao. Nguồn trả nợ của người đi vay có thể biến động lớn, phụ thuộc vào nhiều yếu tố: o Chu kỳ nền kinh tế o Cơ cấu kinh tế o Thu nhập của KH o Trình độ của KH o Sự cố bất thường của KH o Tư cách của người đi vay
21. 3.1.3. Lợi ích. Đối với khách hàng: o Hưởng các tiện ích trước khi tích lũy đủ số tiền Đối với ngân hàng: o Mở rộng quan hệ với khách hàng o Tăng khả năng huy động các loại tiền gửi cho ngân hàng. o Tạo điều kiện đa dạng hóa hoạt động kinh doanh, nhờ vậy, nâng cao thu nhập và phân tán rủi ro cho ngân hàng. Đối với nền kinh tế: o Kích cầu, tạo điều kiện tăng trưởng kinh tế 3.2. Các loại cho vay tiêu dùng. 3.2.1. Tiêu thức phân loại. Mục đích vay. o CVTD cư trú o CVTD phi cư trú. Phương thức hoàn trả o CVTD trả góp o CVTD phi trả góp Nguồn gốc các khoản nợ o CVTD trực tiếp o CVTD gián tiếp. 3.2.2. Nội dung. a) CVTD cư trú: Là các khoản cho vay nhằm tài trợ cho nhu cầu mua sắm, xây dựng hoăc/và cải tạo nhà ở của KH là cá nhân hoặc HGĐ. b) CVTD phi cư trú: Là các khoản cho vay tài trợ cho việc trang trải các chi phí mua sắm xe cộ, đồ dùng gia đình, chi phí học hành, giải trí và du lịch. c) CVTD trực tiếp. Là các khoản CVTD trong đó, ngân hàng trực tiếp tiếp xúc và cho KH vay cũng như trực tiếp thu nợ từ người này. Mô hình: (1) Ngân hàng và người tiêu dùng ký kết hợp đồng vay
22. (2) Người tiêu dùng trả trước một phần số tiền mua tài sản cho công ty bán lẻ. (3) Ngân hàng thanh toán số tiền mua tài sản còn thiếu cho công ty bán lẻ. (4) Công ty bán lẻ giao tài sản cho người tiêu dùng (5) Người tiêu dùng thanh toán tiền vay cho ngân hàng. Ưu điểm so với CVTD gián tiếp: o Tận dụng được sở trường của nhân viên tín dụng. o Linh hoạt hơn so với CVTD gián tiếp. o Nhiều lợi thế có thể phát sinh, thỏa mãn quyền lợi cả hai phía. d) CVTD gián tiếp. Khái niệm: Là hình thức cho vay trong đó, ngân hàng mua các khoản nợ phát sinh do những công ty bán lẻ đã bán chịu hàng hóa hay dịch vụ cho người tiêu dùng. Mô hình: (1) NH và công ty bán lẻ ký kết hợp đồng mua bán nợ. (2) Công ty bán lẻ và NTD ký kết hợp đồng mua bán chịu hàng hóa. (3) Công ty bán lẻ giao TS cho người tiêu dùng (4) Công ty bán lẻ bán bộ chứng từ bán chịu hàng hóa cho ngân hàng (5) Ngân hàng thanh toán tiền cho công ty bán lẻ (6) NTD thanh toán tiền trả góp cho ngân hàng. Ưu điểm: o Cho phép NH dễ tăng doanh số cho vay tiêu dùng o Cho phép NH tiết giảm được chi phí trong cho vay o Là nguồn gốc của việc mở rộng quan hệ với KH và các hoạt động ngân hàng khác. o Trong trường hợp có quan hệ với những công ty bán lẻ tốt, CVTD gián tiếp an toàn hơn CVTD trực tiếp. Nhược điểm: o NH không trực tiếp tiếp xúc với NTD đã được bán chịu. o Thiếu sự kiểm soát của NH khi công ty bán lẻ thực hiện việc bán chịu hàng hóa. o Kỹ thuật nghiệp vụ CVTD gián tiếp có tính phức tạp cao. e) CVTD trả góp. Khái niệm: Đây là hình thức cho vay tiêu dùng trong đó, Người đi vay trả nợ (gồm tiền gốc + lãi) cho ngân hàng nhiều lần, theo những kỳ hạn nhất định trong thời hạn vay.
23. f) CVTD phi trả góp: Tiền vay được khách hàng thanh toán cho ngân hàng chỉ 1 lần khi đến hạn. Thường thì các khoản CVTD phi trả góp được cấp cho các khoản vay có giá trị nhỏ và thời hạn vay không dài. g) Cho vay tiêu dùng tuần hoàn: Là các khoản cho vay tiêu dùng trong đó, ngân hàng không cho phép khách hàng sử dụng thẻ tín dụng hoặc phát hành loại séc được phép thấu chi dựa trên tài khoản vãng lai. Lãi phải trả mỗi kỳ có thể tính như sau: Tính toán dựa trên số dư nợ đã được điều chỉnh. Tính toán dựa trên số dư nợ trước khi được điều chỉnh. Tính toán dựa trên dư nợ bình quân. 3.3. Kỹ thuật cho vay tiêu dùng. 3.3.1. Quy trình cho vay tiêu dùng. Phỏng vấn và hướng dẫn KH lập hồ sơ vay vốn. Thẩm định các mức độ đáp ứng điều kiện vay vốn. Xác định số tiền, phương thức, lãi suất, thời gian cho vay và định kỳ trả nợ. Lập tờ trình thẩm định, soạn hợp đồng, trình phê duyệt cho vay Công chứng, đăng ký giao dịch bảo đảm, giao nhận giấy tờ tài sản bảo đảm. Giải ngân, thu nợ, gốc lãi và giám sát món vay. Cơ cấu lại thời hạn trả nợ. Giải chấp tài sản bảo đảm và thanh lý hợp đồng. 3.3.2. Kỹ thuật phân tích.