Đánh giá tài nguyên phục vụ việc thiết kế tuyến du lịch tỉnh Quảng Trị

Nội dung text: Đánh giá tài nguyên phục vụ việc thiết kế tuyến du lịch tỉnh Quảng Trị

1. Tư liệu tham khảo Số 35 năm 2012 ___ ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN PHỤC VỤ VIỆC THIẾT KẾ TUYẾN DU LỊCH TỈNH QUẢNG TRỊ BÙI THỊ THU*, TRƯƠNG ĐÌNH TRỌNG*, ĐỖ THỊ VIỆT HƯƠNG*, NGUYỄN QUANG TUẤN* TÓM TẮT Quảng Trị là tỉnh có nhiều khả năng để phát triển du lịch. Tuy nhiên, hiện nay tỉnh chỉ mới đưa vào khai thác 16 di tích và 5 điểm du lịch tự nhiên. Dựa vào hệ thống các chỉ tiêu được lựa chọn, chúng tôi đã tiến hành đánh giá 15 điểm du lịch tự nhiên và 124 điểm du lịch nhân văn nhằm mục đích thiết kế tuyến du lịch. Kết quả nghiên cứu cho thấy, có 6 điểm du lịch tự nhiên và 28 điểm du lịch nhân văn được xếp hạng “thuận lợi” và “khá thuận lợi”, có thể đưa vào thiết kế tuyến du lịch nơi đây. Từ khóa: Quảng Trị, du lịch, đánh giá tài nguyên du lịch. ABSTRACT Assessment of resources to design the tourist routes in Quang Tri province Quang Tri has many capacities to develop tourism. However, up to now there have been only 16 vestiges and 5 natural tourism destinations exploited. Based on selective criteria, the authors evaluate 15 natural destinations and 124 vestiges to design the tourist routes. The result shows that 6 natural tourism destinations and 28 vestiges are ranked with “advantageous” and “rather advantageous” levels and can be used for tourism. Keywords: Quang Tri, tourism, assessment of tourism resources. 1. Đặt vấn đề du lịch ở Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế, Quảng Trị nằm trên con đường di sản Quảng Bình và Hà Nội đưa vào khai miền Trung, có nhiều điều kiện thuận lợi thác. Như vậy, việc thiết kế các tuyến du để xây dựng và phát triển thành một ngành lịch chưa thực sự khai thác hết tiềm năng du lịch đặc thù, có sức hấp dẫn riêng đối du lịch thuận lợi của tỉnh. Do đó, để khai với du khách. Trải qua hai cuộc kháng thác tài nguyên hiệu quả, cần phải đánh chiến, đến nay Quảng Trị vẫn còn lưu giữ giá tài nguyên du lịch để làm cơ sở thiết các di tích về những chiến công của quân kế các tuyến du lịch phù hợp với thời dân Trị - Thiên, là minh chứng về việc chia gian của cuộc hành trình và nhu cầu của cắt giữa hai miền Nam - Bắc trước đây [6]. khách. Bên cạnh đó, Quảng Trị cũng rất đa dạng 2. Kết quả nghiên cứu về tài nguyên du lịch tự nhiên và các tài 2.1. Khái quát về các tài nguyên du nguyên du lịch nhân văn khác. lịch tỉnh Quảng Trị Hiện nay, có 5 điểm du lịch tự 2.1.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên nhiên và 16 di tích được Sở Văn hóa, Thể Tài nguyên du lịch tự nhiên của tỉnh thao và Du lịch tỉnh Quảng Trị, các đại lí Quảng Trị gồm những loại sau: - Bờ biển dài với các bãi biển đẹp * ThS, Đại học Khoa học Huế, Đại học Huế như Cửa Tùng, Bắc Cửa Việt, Mỹ Thủy. 136
2. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thị Thu và tgk ___ - Đảo Cồn Cỏ với các điểm du lịch và đặc trưng của tỉnh Quảng Trị là các di cụ thể như miệng núi lửa, các bãi biển có tích lịch sử - văn hóa. Theo thống kê đến cảnh quan đẹp, các vùng ven bờ với hệ năm 2010, Quảng Trị có 505 di tích các sinh thái rạn san hô loại, trong đó có những di tích quan trọng - Các dạng cảnh quan sinh thái độc được xếp hạng cấp Quốc gia gồm thành đáo trên bề mặt đỉnh gồm Động Voi cổ Quảng Trị, địa đạo Vịnh Mốc, đường Mẹp, Động Ba Lê và bề mặt đỉnh Khe mòn Hồ Chí Minh, nghĩa trang Trường Sanh. Sơn, cầu Hiền Lương, sân bay Tà Cơn, - Các hang động karst như động A nhà tù Lao Bảo Ngoài ra, Quảng Trị Pô Li Hông, hang Dơi và Lèn Tân Lâm. còn có các làng nghề vẫn đang tồn tại và - Các hệ sinh thái rừng nhiệt đới gồm phát triển như làng rượu Kim Long, làng khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông, Rú đan lát Lan Đình, làng mộc Cát Sơn; có Lịnh, trằm Trà Lộc. cửa khẩu và Trung tâm thương mại Lao - Các điểm nước suối nước nóng Tân Bảo, chợ Đông Hà và các bản làng, nơi Lâm, làng Eo, làng Rượu và Đakrông. [2] cư trú của đồng bào dân tộc Pa Kô, Tà 2.1.2. Tài nguyên du lịch nhân văn Ôi Sự phân bố các điểm du lịch của Tài nguyên du lịch nhân văn nổi bật tỉnh như hình 1 dưới đây: Hình 1. Bản đồ phân bố các điểm du lịch tỉnh Quảng Trị (thu chụp từ tỉ lệ 1:100.000) Nguồn: Nhóm tác giả thành lập trên bản đồ nền của tỉnh Quảng Trị 137
3. Tư liệu tham khảo Số 35 năm 2012 ___ Với các lợi thế của tỉnh về vị trí địa đánh giá cho 124 di tích do UBND cấp lí, về tài nguyên du lịch, du khách có thể tỉnh và huyện quản lí. đi từ biển lên rừng hay vào hang động, 2.2.2. Lựa chọn và phân cấp các chỉ tiêu hoặc qua cửa khẩu đi du lịch ở một quốc đánh giá gia khác trong khoảng cách trên dưới 2.2.2.1. Lựa chọn các chỉ tiêu 100km. Do vậy, kết hợp cả hai loại tài Những chỉ tiêu được lựa chọn là nguyên nhân văn và tài nguyên tự nhiên những nhân tố có ảnh hưởng thực sự đến để phát triển du lịch sẽ là một lợi thế so việc thiết kế tuyến du lịch ở Quảng Trị. sánh lớn của Quảng Trị trong sự phát Để thuận tiện cho việc tổ hợp điểm thì triển bền vững. các chỉ tiêu đánh giá cho điểm du lịch tự 2.2. Đánh giá tài nguyên du lịch tỉnh nhiên và đánh giá cho các điểm du lịch Quảng Trị nhân văn phải có số lượng tương đương Trong bài báo này, chúng tôi sử nhau. Trong hệ thống các chỉ tiêu đánh dụng phương pháp đánh giá theo hình giá được lựa chọn có các chỉ tiêu đánh thức thang điểm tổng hợp và được tiến giá chung cho cả điểm du lịch tự nhiên hành qua các bước như trình bày dưới lẫn nhân văn và do nguồn gốc hình thành đây: và phát triển khác nhau nên còn có các 2.2.1. Xác định đối tượng và phạm vi chỉ tiêu đánh giá riêng cho từng loại hình đánh giá điểm du lịch. Với mục đích đánh giá tài nguyên i) Các chỉ tiêu đánh giá chung, gồm phục vụ cho việc thiết kế tuyến du lịch có: thì đối tượng đánh giá là các điểm du lịch - Khả năng thu hút thị trường khách ở tỉnh Quảng Trị. - Khoảng cách từ điểm du lịch đến Do số lượng tài nguyên du lịch quá tỉnh lị nhiều nên dựa vào hiện trạng tài nguyên, - Khả năng tiếp cận tham quan du ý nghĩa của nó trong phát triển du lịch, lịch chúng tôi giới hạn việc đánh giá cho các - Tính liên kết với các điểm du lịch điểm du lịch như sau: khác. - Đối với tài nguyên du lịch tự nhiên ii) Các chỉ tiêu đánh giá riêng tuy có nhiều loại nhưng số lượng ít nên Đối với điểm du lịch tự nhiên: cả 15 điểm du lịch tự nhiên đều được đưa - Độ bền vững của môi trường tự vào đánh giá; nhiên - Tài nguyên du lịch nhân văn phong - Thời gian hoạt động du lịch trong phú nhưng chủ yếu là di tích, các tài năm nguyên du lịch nhân văn khác số lượng ít, - Cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ du chỉ một vài điểm có khả năng đưa vào lịch. thiết kế tuyến nên chúng tôi giới hạn việc Đối với điểm du lịch nhân văn: 138
4. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thị Thu và tgk ___ - Giá trị lịch sử, nghệ thuật, thẩm mĩ - Độ bền vững của môi trường tự của điểm du lịch nhiên: Hệ số 1; - Thời gian tham quan tại điểm du - Thời gian hoạt động du lịch trong lịch năm: Hệ số 2; - Tính nguyên vẹn của điểm du lịch - Cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ du so với lúc mới hình thành. lịch: Hệ số 3. 2.2.2.2. Phân cấp các chỉ tiêu Đối với điểm du lịch nhân văn Việc đánh giá các điểm du lịch ở - Thời gian tham quan tại điểm du Quảng Trị phục vụ cho việc thiết kế lịch: Hệ số 1; tuyến được thực hiện theo thang đánh giá - Giá trị lịch sử, nghệ thuật, thẩm mĩ 4 bậc với số điểm tương ứng là 4, 3, 2, 1. của điểm du lịch: Hệ số 2; 2.2.3. Lựa chọn hệ số cho các chỉ tiêu - Tính nguyên vẹn của điểm du lịch Về nguyên tắc, những chỉ tiêu càng so với lúc mới hình thành: Hệ số 3. ảnh hưởng lớn đến việc thiết kế các tuyến 2.2.4. Lập thang đánh giá thành phần và du lịch thì được chọn hệ số càng cao. thang đánh giá tổng hợp i) Các chỉ tiêu đánh giá chung i) Thang đánh giá thành phần - Khả năng thu hút thị trường khách, Với 4 chỉ tiêu đánh giá chung cho tính liên kết với các điểm du lịch khác: cả 2 loại điểm du lịch tự nhiên lẫn nhân Hệ số 3. văn và 3 chỉ tiêu đánh giá riêng cho từng - Khoảng cách từ điểm du lịch đến loại hình loại điểm du lịch (hoặc tự tỉnh lị, khả năng tiếp cận tham quan du nhiên, hoặc nhân văn) thì có thể thành lập lịch: Hệ số 2. thang đánh giá thành phần cho các điểm ii) Các chỉ tiêu đánh giá riêng du lịch như ở bảng 1 và bảng 2 sau đây: Đối với điểm du lịch tự nhiên : 139
5. Tư liệu tham khảo Số 35 năm 2012 ___ Bảng 1. Thang đánh giá thành phần của các điểm du lịch tự nhiên Điểm của Điểm đánh Chỉ tiêu Bậc đánh giá Hệ số bậc giá Lớn 4 12 Khả năng thu hút Khá lớn 3 9 3 thị trường khách Trung bình 2 6 Nhỏ 1 3 Gần 4 8 Khoảng cách từ Khá gần 3 6 điểm du lịch đến 2 tỉnh lị Trung bình 2 4 Xa 1 2 Dễ dàng 4 8 Khả năng tiếp cận Khá dễ dàng 3 6 2 tham quan du lịch Trung bình 2 4 Khó 1 2 Tốt 4 12 Tính liên kết với Khá tốt 3 9 các điểm du lịch 3 khác Trung bình 2 6 Kém 1 3 Lớn 4 8 Giá trị lịch sử, nghệ Khá lớn 3 6 thuật, thẩm mĩ của 2 điểm du lịch Trung bình 2 4 Nhỏ 1 2 Dài 4 4 Thời gian tham Khá dài 3 3 quan tại điểm du 1 lịch* Trung bình 2 2 Ngắn 1 1 Nguyên vẹn 4 12 Tính nguyên vẹn Khá nguyên 3 9 của điểm du lịch so vẹn 3 với lúc mới hình thành Trung bình 2 6 Ít nguyên vẹn 1 3 Nguồn: * [3] 140
6. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thị Thu và tgk ___ Bảng 2. Thang đánh giá thành phần của các điểm du lịch nhân văn Điểm Chỉ tiêu Bậc đánh giá Điểm của bậcHệ số đánh giá Lớn 4 12 Khả năng thu hút Khá lớn 3 9 3 thị trường khách Trung bình 2 6 Nhỏ 1 3 Gần 4 8 Khoảng cách từ Khá gần 3 6 điểm du lịch đến 2 tỉnh lị Trung bình 2 4 Xa 1 2 Dễ dàng 4 8 Khả năng tiếp cận Khá dễ dàng 3 6 2 tham quan du lịch Trung bình 2 4 Khó 1 2 Tốt 4 12 Tính liên kết với Khá tốt 3 9 các điểm du lịch 3 khác Trung bình 2 6 Kém 1 3 Giá trị lịch sử, Lớn 4 8 nghệ thuật, thẩm Khá lớn 3 6 2 mỹ của điểm du Trung bình 2 4 lịch Nhỏ 1 2 Dài 4 4 Thời gian tham Khá dài 3 3 quan tại điểm du 1 lịch Trung bình 2 2 Ngắn 1 1 Tính nguyên vẹn Nguyên vẹn 4 12 của điểm du lịch Khá nguyên vẹn 3 9 3 so với lúc mới Trung bình 2 6 hình thành Ít nguyên vẹn 1 3 (Nguồn: Nhóm tác giả phân tích và phân cấp) Ghi chú: Điểm đánh giá là điểm của mỗi bậc nhân với hệ số của chỉ tiêu. 141
7. Tư liệu tham khảo Số 35 năm 2012 ___ ii) Thang đánh giá tổng hợp Điểm đánh giá tổng hợp là tổng số các điểm đánh giá riêng từng thành phần. Theo đó, điểm đánh giá tổng hợp cao nhất tương ứng với tổng số các điểm đánh giá thành phần cao nhất là 64 điểm và điểm đánh giá tổng hợp thấp nhất là 16 điểm. Việc đánh giá tổng hợp để xác định mức độ thuận lợi của các điểm du lịch trong việc thiết kế các tuyến du lịch dựa vào thang điểm ở bảng 3 dưới đây: Bảng 3. Thang đánh giá tổng hợp các điểm du lịch Mức độ thuận lợi của một điểm du Thang điểm STT Phân hạng lịch để đưa vào thiết kế tuyến tổng hợp 1 Thuận lợi 52 - 64 I 2 Khá thuận lợi 40 - 51 II 3 Trung bình 28 - 39 III 4 Ít thuận lợi 16 - 27 IV (Nguồn: Nhóm tác giả tính toán và phân hạng) Thang đánh giá tổng hợp này được Hạng III: Thuận lợi ở mức trung xem là bảng phân hạng mức độ thuận lợi bình cho việc đưa vào thiết kế tuyến du của điểm du lịch trong việc đưa vào thiết lịch là động Ba Lê, Hang Dơi và Lèn Tân kế tuyến du lịch ở Quảng Trị. Lâm, các suối nước nóng Tân Lâm, làng 2.2.5. Kết quả đánh giá tổng hợp các Eo, làng Rượu và Đakrông. điểm du lịch Hạng IV: Ít thuận lợi cho việc thiết i) Đối với điểm du lịch tự nhiên: kế tuyến du lịch gồm những điểm du lịch Sau khi phân tích những đặc điểm tự nhiên còn lại là đảo Cồn Cỏ, động Voi vốn có của các điểm du lịch tự nhiên và Mẹp và động A Pô Li Hông. đem so sánh với các thang đánh giá thành ii) Đối với điểm du lịch nhân văn: phần (bảng 1) và thang đánh giá tổng hợp Dựa vào thang đánh giá thành phần (bảng 3) thì kết quả cho thấy, trong số 15 (bảng 2), thang đánh giá tổng hợp (bảng điểm du lịch tự nhiên được đưa vào đánh 3), và kết quả phân tích đặc điểm của 124 giá để thiết kế tuyến du lịch, có thể phân điểm du lịch nhân văn (di tích lịch sử - thành 4 hạng như sau : văn hóa), kết quả đánh giá và phân hạng Hạng I: Thuận lợi nhất cho việc đưa như sau: vào thiết kế tuyến du lịch chỉ có bãi biển Hạng I: Thuận lợi cho việc đưa vào Cửa Tùng. thiết kế tuyến du lịch gồm 8 di tích là Hạng II: Khá thuận lợi cho việc đưa thành cổ Quảng Trị, Trường Bồ Đề, địa vào thiết kế tuyến du lịch gồm có các đạo Vịnh Mốc, khu vực đôi bờ cầu Hiền điểm du lịch như bãi biển Bắc Cửa Việt, Lương, khu trụ sở Chính phủ cách mạng bãi biển Mỹ Thủy, Rú Lịnh, Trằm Trà lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, Lộc và danh thắng Đakrông. nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn, sân bay Tà Cơn, nhà thờ La Vang. 142
8. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thị Thu và tgk ___ Hạng II: Khá thuận lợi cho việc đưa Tân, địa điểm chiến thắng Nam Đông - vào thiết kế tuyến du lịch gồm có 20 di Đường 74, làng văn hóa dân tộc Bản Cát, tích như sau: Địa điểm ghi dấu chiến thắng đồn điền Mụ Rôm, di chỉ Đá Nổi, địa Khe Sanh - làng Vây, căn cứ Dốc Miếu - điểm thảm sát Hướng Điền, trại cá, hầm Cồn Tiên, khu nhà dài của người Pa Kô, mộ liệt sĩ tập thể Cam Thành, lăng mộ nhà tù Lao Bảo, bến đò Tùng Luật, đài Tướng quân Hoàng Kim Hùng, đình làng Anh Hùng, cầu treo Bến Tắt, chiến khu và chợ Phiên Cam Lộ, miếu thờ Huyền Ba Lòng, căn cứ 241 (đồi 241), căn cứ Trân công chúa, địa điểm xảy ra vụ thảm Tân Sở, nhà Tằm, đình làng Nghĩa An, sát Cùa năm 1947, chùa An Thái, miếu địa điểm ga Đông Hà, nhà Vòm sân bay, An Mỹ, đình Mai Lộc, mộ cụ khóa bảo bến sông Thạch Hãn, nhà thờ Trí Bưu, Nguyễn Hữu Đồng, tổng trạm thông tin chùa Sắc Tứ, nhà lưu niệm Cố Tổng bí A30, cảng quân sự Đông Hà, cổng Tam thư Lê Duẩn, chùa Long An, khu Đình Quan đình Lập Thạch, nhà ông Nguyễn Miếu và chợ Đình Bích La. Úc, nhà ông Khâm, Chợ Hôm, tòa Khâm Hạng III: Thuận lợi ở mức trung Sứ, ngã ba Cầu Ga, chốt thép Long bình cho việc đưa vào thiết kế tuyến du Quang, cảng Cửa Việt, cồn Giàng Dương lịch gồm 90 di tích sau: Các điểm vượt Lệ, dinh Chúa Trà Bát, khu chợ Thuận và Đường 9 của đường dây 559, điểm xuất thành Thuận Châu, cồn Giàng Trà Liên, phát của đường dây 559, trận địa tên lửa miếu nghè Phường Sơn, nhà ông Lê Tảo, bắn rơi máy bay B52 đầu tiên trên miền Bắc, miếu bà Vệ Nghĩa, chợ Sãi, đình làng Nại thành Cổ Lũy, khu trụ sở Ủy Vĩnh Linh, Cửu, ngõ nhà ông Phan Tường, sân bay Sở chỉ huy chiến dịch tấn công Quảng Trị Ái Tử, nhà ông Nguyễn Ngọc Châu, ngã năm 1972, hệ thống dẫn thủy cổ Vĩnh 3 Long Hưng, chùa Diên Thọ, địa điểm Hiền, bia công tích Vĩnh Hoàng, Địa đạo xảy ra vụ thảm sát Mỹ Thủy, đình làng Tân Lý, trụ sở Đảng ủy khu vực Vĩnh Diên Sanh, đình làng Cầu Nhi, khu Cồn Linh, Địa đạo Bình Minh, Địa đạo chùa thôn Đông, tháp Trung Đơn, phế Hương Nam, đồn công an Cửa Tùng, Địa tích tháp Chàm Trà Lộc, đình làng Trâm đạo Mụ Giai, Địa đạo Tân Mỹ, Chiến khu Lý, đình làng Mai Đàn, đình làng Mỹ Thủy Ba, hệ thống hầm ngầm Nam Hồ, Chánh, bia “Vĩnh Định hà cảm tác”, đình đình làng Hà Thượng, chùa Bảo Đông và làng Câu Hoan, Mồ Doi, địa điểm Quán bia mộ Trần Đình Ân, địa điểm thảm sát Quýt, địa điểm xảy ra vụ thảm sát làng làng Tân Minh, Sở chỉ huy Bộ tư lệnh Trung An, địa điểm thảm sát Quy Thiện, 559, di chỉ Lòi Rú – Bàu Đông, hệ thống địa điểm phường Sắn, nhà Bà Thơ, căn dẫn thủy cổ Gio An, đình làng Hà Trung, cứ Khe Mương, khu vực Miếu Địa Tạng, hệ thống công trình dẫn thủy cổ Gio Sơn, nhà ông Trần Duy Bá, nhà ông Nguyễn hệ thống các công trình dẫn thủy cổ An Xột. Mỹ, địa điểm ghi dấu chiến công “Bạch Hạng IV: Ít thuận lợi cho việc thiết Đằng trên sông Hiếu”, địa điểm Ba Dốc, kế tuyến du lịch gồm 6 di tích là địa điểm miếu Cao Sơn, khu xóm dưới thôn Lạc chiến thắng Động Tri, khu công xưởng 143
9. Tư liệu tham khảo Số 35 năm 2012 ___ chế tác đồ đá Hướng Lập, đồi Cù Bốc, Khá thuận lợi cho việc thiết kế tuyến du động Toàn, trạm đường dây liên lạc 559, lịch. Tuy nhiên trong thực tế, Quảng Trị Viện Quân y 88. mới chỉ khai thác 21 điểm du lịch, vì vậy 3. Kết luận cần tiếp tục nghiên cứu về thị trường, cơ Qua nghiên cứu, đánh giá tài sở hạ tầng, cơ sở vật chất kĩ thuật để khai nguyên du lịch phục vụ cho việc thiết kế thác thêm 13 điểm du lịch cùng với tuyến du lịch tỉnh Quảng Trị, có thể rút ra những điểm du lịch khác. Một số điểm du một số kết luận sau: lịch tuy chưa được đưa vào đánh giá Tài nguyên du lịch của Quảng Trị nhưng có khả năng thu hút du khách cao, rất phong phú và đa dạng, bao gồm cả tài là: cửa khẩu Lao Bảo và trung tâm nguyên du lịch tự nhiên lẫn nhân văn. thương mại Lao Bảo, chợ Đông Hà và Dựa vào một hệ thống các chỉ tiêu làng rượu Kim Long được lựa chọn, chúng tôi đã đánh giá cho Trong tương lai, một số điểm du 15 điểm du lịch tự nhiên và 124 điểm du lịch được xếp hạng trung bình cũng có lịch nhân văn (di tích lịch sử - văn hóa) thể đưa vào thiết kế tuyến du lịch, nhưng cho mục đích thiết kế tuyến du lịch. cần có sự trùng tu, tôn tạo, đầu tư về cơ Kết quả đánh giá cho thấy, có 6 sở hạ tầng và cơ sở vật chất kĩ thuật du điểm du lịch tự nhiên và 28 điểm du lịch lịch. nhân văn được xếp hạng Thuận lợi và TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Cục Thống kê Quảng Trị (2009), Quảng Trị 20 năm xây dựng và phát triển, Nxb Thống kê. 2. Trương Quang Hải và nnk (2006), Điều tra và đánh giá tiềm năng lãnh thổ phục vụ quy hoạch phát triển du lịch sinh thái Quảng Trị, Báo cáo đề tài khoa học cấp Tỉnh, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. 3. Phạm Trung Lương và nnk (1996), Cơ sở khoa học cho việc xây dựng các tuyến, điểm du lịch, Đề tài khoa học cấp Ngành, Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch, Hà Nội. 4. Sở Văn hóa Thông tin - Bảo tàng Quảng Trị (2003), Di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh tỉnh Quảng Trị, Công ti in Thống kê và Sản xuất bao bì Huế. 5. Sở Thương mại và Du lịch Quảng Trị - Cục Xúc tiến Du lịch (2007), Tài liệu Hội thảo quốc tế Du lịch Quảng Trị - Hội nhập và phát triển, tháng 7-2007, Quảng Trị. 6. Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch (2010), Cẩm nang du lịch Quảng Trị, Nxb Thông tấn. 7. Bùi Thị Hải Yến, Phạm Hồng Long (2007), Tài nguyên du lịch, Nxb Giáo dục. (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 03-6-2011; ngày chấp nhận đăng: 07-4-2012) 144