Đặc điểm ngôn ngữ-Văn hóa nghi thức giới thiệu trong tiếng Anh của người Mỹ: khảo sát trường hợp

Nội dung text: Đặc điểm ngôn ngữ-Văn hóa nghi thức giới thiệu trong tiếng Anh của người Mỹ: khảo sát trường hợp

1. Số 8 (238)-2015 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 61 NGOẠI NGỮ VỚI BẢN NGỮ ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ-VĂN HÓA NGHI THỨC GIỚI THIỆU TRONG TIẾNG ANH CỦA NGƯỜI MỸ: KHẢO SÁT TRƯỜNG HỢP CHARACTERICTICS OF LANGUAGE-CULTURE INTRODUCTION ETIQUETTE IN AMERICAN ENGLISH: A CASE STUDY TƯỞNG THỊ PHƯƠNG LIÊN (ThS; Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội) Abstract: Like other communication etiquettes such as greeting, leave-taking, thanking and apologizing, introduction etiquette is also a speech act; therefore, apart from the characteristics that are universal and common for every language, the etiquette of introductions has its own properties associated with the specific characteristics of language-culture of each ethnic group and each nation. In this article, we initially investigate some lingual characteristics of introduction etiquette in American English through the use of full name. Key words: characterisectics; language-culture; etiquette. 1. Những vấn đề chung nghi thức giới thiệu là một hành vi ngôn ngữ 1.1. Nghi thức là “toàn bộ nói chung (speech act), bên cạnh những đặc điểm mang những điều quy ước xã hội hoặc theo thói tính phổ quát, chung cho mọi ngôn ngữ thì lại quen cần phải làm đúng để đảm bảo tính có những đặc điểm riêng gắn với đặc trưng nghiêm túc của sự giao tiếp hoặc một buổi lễ. ngôn ngữ-văn hóa của mỗi dân tộc, quốc gia. Ví dụ: nghi thức chào cờ, nghi thức duyệt Trong bài viết này, chúng tôi bước đầu tìm binh của quân đội, nghi thức tiếp khách, nghi hiểu một số đặc điểm về ngôn ngữ trong nghi thức đám cưới”. Theo đó, nghi thức giao tiếp thức giới thiệu (người khác) trong tiếng Anh được hiểu là những quy định mang tính của người Mỹ qua việc sử dụng họ tên. khuôn mẫu về việc sử dụng ngôn ngữ khi 1.2. Emily Post, một chuyên gia nổi tiếng giao tiếp cần phải tuân thủ để đảm bảo sự phù viết về nghi thức của Mỹ thế kỉ trước, đã đưa hợp về ngôn ngữ-văn hóa-xã hội tại một cộng ra một khung về nghi thức giới thiệu như sau: đồng giao tiếp cụ thể [Nguyễn Văn Khang]. NÓI VỚI NGƯỜI NÀY VÀ NÓI VỚI NGƯỜI Là một trong những nghi thức giao tiếp TRƯỚC NÀY SAU (speak to this person ( and this person quan trọng, nghi thức giới thiệu là những quy FIRST ) second) tắc sử dụng ngôn ngữ với những khuôn mẫu Đối tượng giao tiếp 1[1] Đối tượng giao tiếp 2 [2] (stereotype) về ngôn từ khi giới thiệu ai đó CÁC TÌNH HUỐNG XÃ HỘI (social situations) hoặc bản thân tới người khác (cá nhân hoặc Ông bà, bố mẹ, những Những người bằng tuổi, i nhi u tu ho c tr c y, v i cách hi u này, nghi ngườ ề ổi hơn ặ ẻ hơn ộng đồng). Như vậ ớ ể Bạn bè Các thành viên khác trong thức giới thiệu gồm nghi thức giới thiệu gia đình người khác và nghi thức tự giới thiệu về mình Người lớn Trẻ nhỏ với ngôn ngữ được sử dụng bao gồm: ngôn Phụ nữ Đàn ông ngữ bằng lời và/cùng với ngôn ngữ phi lời Những người có chức vụ Những người bằng tuổi, như: Thượng nghị sĩ hoặc trẻ hơn (cử chỉ, điệu bộ). (Senator), Thị trưởng Cũng giống như các nghi thức giao tiếp (Mayor), Thẩm phán khác như chào hỏi, chia tay, cám ơn, xin lỗi, (Judge), Đại tá (Colonel),
2. 62 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 8 (238)-2015 Tầng lớp quý tộc tới người phụ nữ trong tình huống người đàn (Nobility), Giám mục ông này nhiều tuổi hơn hẳn người phụ nữ rất (Bishop), Đức cha (Reverend), Giáo sư nhiều. Trường hợp giới thiệu này là tuân theo (Professor), Tiến sĩ/Bác sĩ tuổi hơn là tuân theo giới. (Doctor); bất kì ai đó cấp 1.3. Câu hỏi đặt ra là, khi nào thì sử dụng cao hơn như ông chủ, giám nghi thức giới thiệu? câu trả lời đó là các đốc điều hành Khách mời danh dự Những người tham dự trường hợp:1/ Trong các nghi lễ chính thức khác (mặc dù các bên đều biết rõ về nhau); 2/ CÁC TÌNH HUỐNG KINH DOANH (business Trong các trường hợp các đối tượng chưa situations) biết về nhau; 3/ Trường hợp đã biết về nhau Khách hàng Bất kì ai trong công ty, bao gồm cả giám đốc điều nhưng lâu rồi mới gặp. hành Phạm vi và môi trường giới thiệu đối Ông chủ hoặc hoặc những Những người cấp dưới tượng giao tiếp cũng rất “mở” với mọi tình người cấp cao hơn huống có thể. Ở Mỹ, mọi người thường giới Bảng này cho thấy, người Mỹ coi trọng thiệu khi họ ngồi thành một nhóm nhỏ cùng việc phân loại đối tượng giao tiếp khi giới nhau ở bất kì chỗ nào, ngay cả khi dùng bữa thiệu: “Nói với người này trước” là những đối với đối tác như dự tiệc tại nhà với các khách tượng giao tiếp ở cấp cao hơn; “nói với người mời, khi cùng nhau ăn trưa hay ăn tối, v.v. này sau” là những đối tượng giao tiếp thấp Xét về số lượng đối tượng, trong nghi hơn. Cái gọi là “cao” và “thấp” ở đây được thức giới thiệu được chia hai loại: giới thiệu phân chia theo các tiêu chí khác nhau dựa một người tới một người và giới thiệu một trên “miền” (domain) hay “ngữ vực (register) người tới một nhóm người. Tuy nhiên, không của từng bối cảnh giao tiếp cụ thể. Chẳng phải lúc nào cũng cần phải giới thiệu một hạn: theo tôn ti, thứ bậc trong gia đình; theo người tới một nhóm người. Ở Mỹ họ thường địa vị cao thấp trong xã hội; theo mức độ thân nói chuyện với người bên cạnh cùng bàn dù sơ trong quan hệ; theo sự tôn trọng phụ nữ có được giới thiệu hay không thì điều cũng của phương Tây (Ladies the first: trước tiên là không quan trọng. Có thể thấy trường hợp phụ nữ); theo lối xã giao trọng khách “tiền này ở các buổi khiêu vũ, buổi chiêu đãi, khách hậu chủ”; v.v. Ví dụ, trong các tình 2. Khảo sát trường hợp: sử dụng họ tên huống xã hội hay các tình huống kinh doanh trong nghi thức giao tiếp muốn giới thiệu đối tượng 1 và đối tượng 2 2.1. Ở các bối cảnh khác nhau thì ngôn với nhau thì chúng ta phải giới thiệu với đối ngữ giới thiệu được sử dụng cũng khác nhau. tượng 1 về đối tượng 2 trước, sau đó mới giới Chẳng hạn, trong môi trường trang trọng, giới thiệu với đối tượng 2 về đối tượng 1. thiệu đối tượng giao tiếp được sử dụng theo Tuy nhiên, thực tế giao tiếp cho thấy, cũng kiểu giới thiệu chính thức; ngược lại trong có những ngoại lệ theo “tinh thần thượng võ” môi trường gần gũi, thân thiết cách giới thiệu mà theo đó các tiêu chí về cao thấp có thể sẽ sẽ theo kiểu giới thiệu phi chính thức. phải hoán đổi vị trí cho nhau. Chẳng hạn, ba Giới thiệu được coi là những phát ngôn tiêu chí địa vị, tuổi tác và giới không phải lúc đầu tiên người ta sử dụng khi mới gặp. Nếu nào cũng theo một trật tự nhất quán mà có thể có một sự lựa chọn thì người ta sẽ chọn cách xẩy ra các trường hợp như: 1/ địa vị→ tạo ra những lời giới thiệu đúng, thậm chí nếu tuổi→giới; 2/ giới→địa vị→tuổi;3/ tuổi có quên tên của người được giới thiệu thì vẫn →giới→địa vị. Việc sử dụng thứ tự nào để còn hơn là để họ đứng ở đó mà không được ai giới thiệu phụ thuộc vào bối cảnh giao tiếp cụ biết đến (và tất nhiên sẽ bị coi nhẹ). Điều thể. Ví dụ, người đàn ông sẽ được giới thiệu quan trọng là việc tạo ra và sử dụng các phát
3. Số 8 (238)-2015 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 63 ngôn giới thiệu sao cho phù hợp với bối cảnh his Grace (ngài công tước) hay his Lordship giao tiếp. Sẽ được coi là thất bại nếu việc giới (các hạ; tiếng tôn xưng các nhà quý tộc). thiệu người khác lại gây nên sự ngượng - Các trường hợp giới thiệu danh hiệu nếu ngùng và không thoải mái. Các quy tắc giới là bác sĩ, thẩm phán và giám mục: Trong giới thiệu phụ thuộc vào tình huống giao tiếp cụ tu sĩ họ thường dùng Mister (danh hiệu chỉ thể. một người đàn ông), nếu không họ để danh 2.2. Dưới đây là một vài tình huống cụ thể hiệu như Doctor (tiến sĩ), Dean (trường về việc sử dụng họ tên trong lời giới thiệu. khoa), Canon (danh hiệu chỉ người điều hành 1) Giới thiệu đối tượng giao tiếp trong các nhà thờ). Ví dụ: tình huống xã hội (social situations): Theo Mrs. Miller, may I present Mister những quy tắc trong nghi thức ngoại giao Thompson? (Bà Miller, tôi có thể giới thiệu quốc tế, mọi người được giới thiệu tới hoàng giám mục Thompson?) thân, trưởng các bang, người lãnh đạo các Dr. Johns, may I present Stephanie Smith. công sứ, đại sứ và các chức sắc của nhà thờ (Tiến sĩ Johns, tôi có thể giới thiệu Stephanie theo tuổi và giới. Tên của người phụ nữ hay Smith) đàn ông được giới thiệu sẽ được đề cập sau Một linh mục Công giáo là Father Kelly tên của người nhận sự giới thiệu. Ví dụ: (Cha Kelly): Cardinal O’Connor, may I present Mrs. Ms. Johnson, I have honor to present Doyle? ([Ngài] giáo chủ Hồng y, tôi có thể Father Kelly. (Bà Johnson, tôi xin trân trọng giới thiệu bà Doyle?). giới thiệu cha Kelly) 2) Giới thiệu chính thức (formal Một Thượng nghị sĩ luôn được giới thiệu introductions): Đây là trường hợp giới thiệu là Senator cho dù ông ta còn tại vị hay không. đối tượng giao tiếp trong một môi trường Ví dụ: trang trọng. Ví dụ: Mrs. Smith, may I present Senator John Mr. Boss, may I present Mark Johns. (Ông Mc Cain? (Bà Smith, tôi xin giới thiệu Boss, tôi có thể giới thiệu Mark Johns) Thượng nghị sĩ John Mc Cain?) Trong các sự kiện trang trọng, yếu tố địa Nhưng một Tổng thống của nước Mỹ, khi vị sẽ được đặt hàng đầu (so với cả yếu tố giới đã về hưu thì giới thiệu đơn thuần là Mr (ông) vốn được đề cao).Ví dụ: chứ không sử dụng Ex- president (cựu Tổng - Giới thiệu ai đó tới ngài Tổng thống: Mr. thống). Ví dụ: President, I have the honor to present Mrs. Mr. Davis, may I present Mr. Bush? (Ông Clinton, of Florida (Ngài Tổng thống, tôi xin Davis, tôi có thể giới thiệu ông Bush?) vinh dự giới thiệu bà Clinton đến từ Florida). Như vậy, có thể thấy, khi giới thiệu, - Giới thiệu ai đó tới Đức hồng y: “Your người Mỹ thường sử dụng trật tự họ tên với Eminence, may I present Mrs. Brown?” (Đức chức danh của người được giới thiệu như sau: hồng y, con có thể giới thiệu bà Brown?). chức danh + họ (family name) - Giới thiệu ai đó tới vua hay nữ hoàng, chức danh + tên (first name), họ (family chỉ có quan hầu trong cung giới thiệu, không name) có gì ngoài tên: Mrs. Clinton. (Bà Clinton) 3) Giới thiệu phi chính thức (informal Những lưu ý cần thiết: introductions): Cách giới thiệu này thể hiện - Rất ít trường hợp người ta giới thiệu nêu các mối quan hệ thông thường và gần gũi. tước vị hay danh hiệu. Ví dụ, bà chủ tiệc nói: Khi gới thiệu có thể sử dụng các danh xưng “Mrs. Wilson, may I present the Duke of (như Mr./Mrs./Ms/.Miss./Dr. ) và họ (family Overthere?”(Bà Wilson). Duke có nghĩa là name/ last name) với người quen, những công tước, người ta không bao giờ sử dụng từ người là giám đốc, những người nổi tiếng,
4. 64 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 8 (238)-2015 các vị giáo sư hay người nào đó hơn tuổi. Khi Nếu cả hai người cùng một thế hệ thì có được cho phép xưng hô theo tên thì sẽ không thể nói: cần sử dụng các danh xưng nữa. Mrs. Miller, I’d like to introduce 4) Khi giới thiệu với những người có vị trí Mr.Horton. (Bà Miller, Tôi xin giới thiệu ngang bằng hoặc vị trí thấp hơn người giới [đây là] ông Horton). thiệu thì có thể bỏ danh xưng. Chẳng hạn: Nếu người phụ nữ trẻ tuổi hơn nhiều thì có - Giới thiệu đàn ông với phụ nữ, ví dụ: thể nói: Linda, I’d like you to meet Tom Cruise. Mr. Horton, this is my daughter, Hillary. He’s a famous film star.(Linda, tôi muốn giới (Ông Horton, đây là con gái tôi, Hillary). thiệu với cô Tom Cruise: Anh ấy là một ngôi 7) Khi muốn giới thiệu ai đó thì cần một sao điện ảnh nổi tiếng). sự vắn tắt nhưng đó phải là một mẩu thông - Giới thiệu người trẻ với người già, ví dụ: tin có nghĩa, nhằm giải thích sự quan trọng và Mom, I’d like you meet my friend from sự duy nhất của người đó.Ví dụ: school, Simon (Mẹ, Con muốn giới thiệu với Sally is the PR consultant who helped me mẹ [đây là] bạn cùng trường của con, Simon). get all that coverage in the national press. Simon, this is my mother. If you think my Bob is the photographer whose work you apple pie good, wait until you tried hers ( admired in my office, Sally. (Sally là tư vấn Simon, đây là mẹ của tớ. Nếu bạn nghĩ cái viên về quan hệ quần chúng, người mà giúp bánh bánh nhân táo của tớ ngon,[hãy] đợi đến tôi nhận tất cả các tin tức của báo chí trong tận khi bạn thử được món đó của bà ấy). nước. Bob là nhà nhiếp ảnh mà công việc của 5) Khi giới thiệu bà con, họ hàng tới người ông ta bà khen ngợi trong văn phòng của tôi khác, luôn phải rõ ràng mối quan hệ của họ đấy, Sally) với mình. Việc giới thiệu như vậy sẽ tránh 8) Giới thiệu đối tượng giao tiếp trong được các tình huống nói hớ. Lưu ý là, khi giới tình huống kinh doanh (business situations): thiệu thường không bao giờ sử dụng Mr, Mrs Thông thường trong kinh doanh, giới thiệu để nói vợ hoặc chồng trong các tình huống xã đối tượng giao tiếp dựa vào quyền lực và cấp hội và đơn giản chỉ cần nói: Matt, my bậc. Đơn giản là những người có quyền lực husband (Matt, chồng của tôi) hoặc Kitty, my thấp hơn sẽ được giới thiệu tới những người wife (Kitty, vợ của tôi) là đủ. Tuy nhiên nếu có quyền lực cao hơn. Giới tính (gender) sẽ muốn giữ tên thật khi chưa lập gia đình thì không đóng vai trò gì trong nghi thức kinh người con gái ấy sẽ có thể nói tên họ của doanh, nó không ảnh hưởng gì đến trình tự chồng để nhấn vào đó. Khi một cặp đôi sống giới thiệu. Vì vậy, nghi thức giới thiệu trong chung với nhau nhưng chưa kết hôn, giới kinh doanh ở trong môi trường trang trọng . thiệu cả hai với tên và họ, nhưng không đề Ví dụ: cập gì đến cuộc sống chung của họ. Mr Taylor. I would like you to meet the 6) Khi giới thiệu người cùng địa vị xã hội latest member of our marketing team, Bill với người khác, đề cập cả tên và họ. Ví dụ: Jackson. He has just graduated top of our Jack, I’d like you to meet my friend, David apprenticeship program ([Thưa] ngài Taylor, Moore. (Jack, tôi muốn giới thiệu với anh bạn tôi muốn ngài gặp một người cuối cùng của của tôi, David Moore). nhóm kinh doanh chúng ta, Bill Jackson. Anh Nếu khi không biết tên của người ta thì ta vừa tốt nghiệp đứng đầu trong chương giới thiệu bằng cách sử dụng tên họ, chẳng trình học việc của chúng ta). hạn, Ms. White, Mr. Clark. Ví dụ: Bill, this is our CEO, Mr. Taylor (Bill, đây Tommy, do you know Ms. Smith? là giám đốc điều hành của chúng ta, ông (Tommy, anh biết cô Smith chứ) Taylor).
5. Số 8 (238)-2015 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 65 Ví dụ trên cho thấy, trong lời giới thiệu sẽ Trong tình huống phi chính thức thì gọi nêu tên của người có cấp bậc cao hơn trước, chung. Ví dụ: sau đó là tên người họ muốn giới thiệu. Đối Hey everyone, this is my friend Joy (Xin với người cấp cao thì sử dụng các danh chào tất cả mọi người, đây là bạn của tớ Joy) xưng, còn người bằng hoặc ngang cấp thì chỉ Như vậy, có thể thấy, trong các trường sử dụng tên và họ hoặc tên không. hợp giới thiệu phi chính thức không sử dụng Ý nghĩa các danh xưng: Mr.(chỉ đàn ông danh xưng, người Mỹ giới thiệu bằng tên đã có gia đình hoặc chưa); Mrs.( chỉ phụ nữ gọi. đã có gia đình); Miss. (Phụ nữ chưa có gia 3. Thay cho kết luận đình); Ms.(phụ nữ không phân biệt đã hoặc Nghi thức giới thiệu là một sự mở đầu chưa có gia đình); Dr. + họ (tiến sĩ). Dr. + góp phần đặc biệt quan trọng cho sự thành tên (bác sĩ). Các danh xưng thường được sử công của một cuộc giao tiếp. Trong việc sự dụng cho những người có cấp cao hơn. Dưới dụng ngôn từ để tạo nên một phát ngôn giới đây là những ví dụ theo trật tự phân hạng: thiệu, xưng hô, sử dụng họ tên nói riêng - Giới thiệu một người chưa phải là nhân không chỉ là “gọi để mà gọi” mà vượt lên viên chính thức tới một người là nhân viên trên đó là truyền tải mức độ thái độ, cách chính thức chính thức trong một cơ quan: nhìn của người đứng ra giới thiệu đối với cả Senator Watson, allow me to introduce người được giới thiệu lẫn người “nghe” giới Martha Gellhorn of the San Francisco thiệu. Khảo sát bước đầu của chúng tôi cho Examiner ([Thưa ngài] Thượng nghị sĩ thấy, sử dụng họ tên trong trong nghi thức Watson, cho phép tôi giới thiệu bà Martha giới thiệu của người Mỹ sử dụng tiếng Anh Gellhorn [người của] tạp chí San Francisco có những đặc điểm ngôn ngữ riêng dưới tác Examniner) động của văn hóa Mỹ. - Giới thiệu ai đó trong công ty tới khách ___ hàng: * Để thể hiện đúng cách nói của người Mỹ, Mr. Dawson, this is Ms.Saunders, our các ví dụ trong bài này được dịch nguyên nghĩa Chief Financial Officer. Mr. Dawson is our (mà không dịch thoát ý) client from Atlanta. ([Thưa ngài] Dawson, TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH đây là bà Saunders, giám đốc tài chính. Ông 1. Nguyễn Văn Khang (chủ biên; 1996), Ứng ấy là khách hàng của chúng ta ở Atlanta). xử ngôn ngữ trong giao tiếp trong gia đình - Giới thiệu người điều hành cấp dưới người Việt, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. với người điều hành cấp trên: 2. Nguyễn Văn Khang (2014), Giao tiếp của i Vi t v i các nhân t chi ph i tài c p Mr. Senior Executive, I’d like to ngườ ệ ớ ố ố , Đề ấ Bộ đã nghiệm thu. introduce Mr. Junior Executive (Ông ủy viên 3. Nguyễn Quang (2004), Một số vấn đề giao ban qu n tr c p trên, tôi xin gi i thi u ông ả ị ấ ớ ệ tiếp nội văn hóa và giao văn hóa, Nxb Đại học ủy viên ban quản trị cấp dưới ) Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 8) Giới thiệu một người tới một nhóm 4. Post, E. (1922), Introductions, Emily người: post’s etiquette, New York: HarperCollins, 3-12. Trong tình huống chính thức thường giới 5. Post, P. et al (2011), Important manners thiệu bằng cách gọi tên cả nhóm.Ví dụ: for everyday, Emily post’s etiquette. 18th Miss. Robinson, Mrs. Brown, Mrs. Johns, Edition, New York: HarperCollins, 7-9. I’d like you to meet Joy whom I met last 6. Karen, (2011), How to make an old week (Cô Robinson, bà Brown, bà Johns: fashioned introduction Tôi muốn giới thiệu tới các vị Joy là người tôi đã gặp tuần trước). make-introduction.html