Chuyên đề ô nhiễm môi trường (Do ôtô gây ra)

77 trang phuongnguyen 5900

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Chuyên đề ô nhiễm môi trường (Do ôtô gây ra)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

chuyen_de_o_nhiem_moi_truong_do_oto_gay_ra.pdf

Nội dung text: Chuyên đề ô nhiễm môi trường (Do ôtô gây ra)

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT KHOA CÔ KHÍ ÑOÄNG LÖÏC BOÄ MOÂN ÑOÄNG CÔ ooOoo CHUYEÂN ÑEÀ OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG ( DO OÂTOÂ GAÂY RA ) Giaûng vieân bieân soaïn: Th . S Ñoã Quoác AÁm TP. HOÀ CHÍ MINH, THAÙNG 3 NAÊM 2005
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm CHÖÔNG I TOÅNG QUAN VEÀ OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG I - CAÙC CHAÁT ÑOÄC HAÏI LAØM OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG DO ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG SÖÛ DUÏNG NHIEÂN LIEÄU XAÊNG GAÂY RA I.1-OÂ nhieãm khoâng khí ? - Ñònh nghóa veà oâ nhieãm khoâng khí do coäng ñoàng Chaâu AÂu ñöa ra vaøo naêm 1967: “Khoâng khí goïi laø oâ nhieãm khi thaønh phaàn cuûa noù bò thay ñoåi, hay khi coù söï hieän ñieän cuûa nhöõng chaát laï gaây ra nhöõng taùc haïi maø khoa hoïc chöùng minh ñöôïc, hay gaây ra söï khoù chòu ñoái vôùi con ngöôøi “ - Theo ñònh nghóa treân ta coù theå hieåu: caùc chaát gaây oâ nhieãm coù theå nguy haïi ñeán töï nhieân vaø con ngöôøi maø khoa hoïc nhaän bieát ñöôïc hay ñôn giaûn laø gaây ra söï khoù chòu chaúng haïn nhö muøi hoâi, maøu saéc - Caùc chaát oâ nhieãm vaø giôùi haïn veà noàng ñoä cho pheùp cuûa chuùng trong caùc nguoàn phaùt thaûi coù theå thay ñoåi theo thôøi gian. - Ngaøy nay, ngöôøi ta ñaõ xaùc ñònh ñöôïc caùc chaát oâ nhieãm trong khoâng khí, maø phaàn lôùn laø caùc chaát ñoù coù trong khí xaû ñoäng cô ñoát trong. Baûn quyeàn thuoäcThôøi veà kyøTröôøng tieàn ÑH SPKTHieän TP. nay HCM Toác ñoä taêng Chaát oâ nhieãm Coâng nghieäp (ppm) (%/naêm) (ppm)* CO2 270 340 0.4 NOX 0.28 0.30 0.25 CO 0.05 0.13 3 SO2 0.001 0.002 2 * ppm: part per million ( moät phaàn trieäu) BaûngI.1: Söï gia taêng cuûa caùc chaát oâ nhieãm trong baàu khí quyeån. - Tuyø theo chính saùch naêng löôïng cuûa moãi nöôùc, söï phaân boá tyû leä phaùt sinh oâ nhieãm cuûa caùc nguoàn khaùc nhau khoâng ñoàng nhaát: Nguoàn phaùt sinh oâ nhieãm CO HC NOX OÂ toâ 93 57.3 39 Saûn xuaát ñieän 0.1 0.1 21.5 Quùa trình chaùy trong Coâng nghieäp 0.0 26.4 31.3 Caùc quaù trình chaùy khaùc 6.3 0.7 0.8 Coâng nghieäp daàu moû - 14.8 5.1 Caùc hoaït ñoäng khaùc 0.6 0.7 2.6 Toång coäng 100 100 100 Baûng I.2 Tyû leä phaùt thaûi caùc chaát oâ nhieãm ôû Nhaät (tính theo %) Trang 1 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Nguoàn phaùt oâ nhieãm CO HC NOX OÂ toâ 64.7 45.7 36.6 Caùc phöông tieän giao thoâng khaùc 9.0 7.2 10.5 Quùa trình chaùy coâng nghieäp 9.1 16.8 42.8 Coâng nghieäp daàu moû 5.2 5.3 1.7 Caùc hoaït ñoäng khaùc 12 25 8.4 Toång coäng 100 100 100 Baûng I.3: Tyû leä phaùt thaûi caùc chaát oâ nhieãm ôû Myõ (tính theo %). I.2- Caùc chaát oâ nhieãm sinh ra treân ñoäng cô ñoát trong söû duïng nhieân lieäu xaêng Quùa trình chaùy lyù töôûng cuûa hoãn hôïp hydrocarbone vôùi khoâng khí chæ sinh ra CO2, H2O, vaø N2. Tuy nhieân, do söï khoâng ñoàng nhaát cuûa hoãn hôïp, cuõng nhö tính chaát phöùc taïp cuûa hieän töôïng lyù hoaù dieãn ra trong quaù trình chaùy neân trong khí xaû ñoäng cô ñoát trong luoân coù chöùa moät haøm löôïng ñaùng keå caùc chaát ñoäc haïi nhö: . oxide nitô: NO, NO2, N2O goïi chung laø NOX . Monoxide cacbon: CO . Hydrocarbon chöa chaùy: HC . Boà hoùng, muoäi than . Chì: Pb ; Löu huyønh: S - Nhöõng chaát nhö löu huyønh, chì vaø caùc chaát phuï gia trong nhieân lieäu cuõng coù aûnh höôûng ñeán Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM thaønh phaàn caùc chaát oâ nhieãm trong saûn phaåm chaùy. Moät trong nhöõng thoâng soá coù tính toång quaùt aûnh höôûng ñeán möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm cuûa ñoäng cô laø heä soá dö löôïng khoâng khí . Hình I.4 trình baøy moät caùch ñònh tính söï phuï thuoäc cuûa noàng ñoä NOX, CO, HC trong khí xaû theo heä soá dö löôïng khoâng khí  Hình I 4: Bieán thieân noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm theo heä soá dö löôïng khoâng khí Trang 2 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm I.2.1 NOx ( oxide nitô) : - NOX laø teân goïi chung cuûa oxide nitô goàm: NO, NO2 vaø N2O. Hình thaønh do söï keát hôïp giöõa oxi vaø nitô ôû ñieàu kieän nhieät ñoä cao. - Moät trong nhöõng xu höôùng naâng cao tính kinh teá cuûa ñoäng cô ngaøy nay laø aùp duïng kyõ thuaät cheá hoaø khí phaân lôùp cho ñoäng cô laøm vieäc vôùi hoãn hôïp ngheøo. Trong ñieàu kieän ñoù NOx laø ñoái töôïng chính cuûa vieäc xöû lyù oâ nhieãm. - Möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm trung bình cuûa quaù trình chaùy nhieân lieäu hydrocarbon. Chaát oâ nhieãm Löôïng phaùt sinh (g/kg nhieân lieäu) NOx 20 CO 200 HC 25 Boà hoùng 2÷5 Treân ñaây laø soá lieäu trung bình, ôû ñieàu kieän chaùy cuûa hoãn hôïp coù heä soá dö löôïng khoâng khí  = 1. Tuy nhieân trong nhöõng ñieàu kieän chaùy ôû aùp suaát vaø nhieät ñoä cao, heä soá dö löôïng khoâng khí  lôùn thì tyû leä thaønh phaàn caùc chaát oâ nhieãm seõ thay ñoåi theo höôùng gia taêng NOx . I.2.2- Monoxide Carbon : CO Monoxide Carbon coù maëtBaûn trong quyeàn khí thuoäc xaû ñoäng veà Tröôøng cô ñoát trongÑH SPKT laø quaù TP. trình HCM chaùy khoâng hoaøn toaøn cuûa hoãn hôïp giaøu hay do söï phaân giaûi saûn vaät chaùy vôùi nhieät ñoä. - CO laø chaát khí khoâng maøu, khoâng muøi raát ñoäc. Theo soá lieäu thoáng keâ caùc nguoàn phaùt sinh oâ nhieãm chuû yeáu hieän nay, ngöôøi ta thaáy 70% löôïng CO trong khí quyeån laø do khí xaû ñoäng cô oâtoâ gaây ra, toác ñoä gia taêng noâng ñoä CO trong khí quyeån ôû möùc ñoä cao, gaàn 3% naêm I.2.3-Hydrocarbon chöa chaùy: HC - HC coù maët trong khí xaû chuû yeáu laø do caùc khoâng gian cheát trong buoàng chaùy hay noùi caùch khaùc laø HC ñöôïc hình thaønh ô ûnhöõng nôi coù nhieät ñoä thaáp. Ngoaøi ra khi hoãn hôïp quaù ngheøo, toác ñoä chaùy thaáp daãn ñeán tình traïng boû löûa, khi ñoù seõ laø nguyeân nhaân laøm taêng noàng ñoä HC trong khí thaûi. I.2.4-Boà hoùng –muoäi than , chì , löu huyønh: - Boà hoùng, muoäi than: ñoái vôùi ñoäng cô söû duïng nhieân lieäu xaêng haøm löôïng boà hoùng, muoäi than khoâng ñaùng keå. Tuy nhieân ñaây laø chaát oâ nhieãm quan troïng trong khí xaû ñoäng cô Diesel. - Löu huyønh: Thoâng thöôøng xaêng coù chöùa khoaûng 600 ppm löu huyønh. Trong quaù trình chaùy, löu huyønh bò oxy hoaù thaønh SO3, chaát naøy coù theå keát hôïp vôùi nöôùc ñeå taïo ra H2SO4. SO3 + H2O = H2SO4 - Chì: ñeå taêng tính choáng kích noå cuûa nhieân lieäu, ngöôøi ta pha theâm tetraetyl chì Pb(C2H5)4 vaøo xaêng. Sau khi chaùy, nhöõng haït chì coù ñöôøng kính cöïc beù thoaùt ra theo khí xaû, lô löûng trong khoâng khí vaø trôû thaønh chaát oâ nhieãm ñoái vôùi baàu khí quyeån, nhaát laø khu vöïc thaønh phoá coù maät ñoä giao thoâng cao. Trang 3 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II- TAÙC HAÏI CUÛA CAÙC CHAÁT OÂ NHIEÃM: II.1-Ñoái vôùi con ngöôøi : II.1.1 CO : - CO laø chaát khí khoâng maøu, khoâng muøi, khoâng vò. CO ngaên caûn söï dòch chuyeån cuûa hoàng caàu trong maùu, laøm cho caùc boä phaän cuûa cô theå bò thieáu oxy. Naïn nhaân seõ bò töû vong khi 70% soá hoàng caàu bò khoáng cheá (khi noàng ñoä CO trong khoâng khí >1000 ppm). ÔÛ noàng ñoä thaáp hôn, CO cuõng coù theå gaây nguy haïi laâu daøi vôùi con ngöôøi. - Khi 20% hoàng caàu bò khoáng cheá, naïn nhaân bò nhöùc ñaàu, choùng maët vaø buoàn noân. - Khi 50% hoàng caàu bò khoáng cheá, naõo boä con ngöôøi bò aûnh höôûng maïnh. -Tuy nhieân CO laø chaát trung gian quan troïng trong quaù trình oxy hoaù cacbon thaønh cacbonic, khí cacbonic thoâng qua quang hôïp seõ taïo ra oxi. Quang hôïp 6CO2 +6H2O C6H12O6 + 6O2 II.1.2-NOX .: - NOX laø hoï caùc oxide nitô, trong ñoù NO chieám ñaïi boä phaän. NOX ñöôïc hình thaønh do N2 taùc duïng vôùi O2 ôû ñieàu kieän nhieät ñoä cao. - NO khoâng nguy hieåm nhieàu, nhöng noù laø cô sôû ñeå taïo ra NO2. - NO laø chaát khí maøu Baûn hoàng quyeàn nhaït, thuoäc coù muøi, veà khöùuTröôøng giaùc ÑH coù SPKT theå phaùtTP. HCM hieän khi noàng ñoä cuûa noù trong khoâng khí khoaûng 0,12ppm. NO2 laø chaát khoù hoaø tan, do ñoù noù coù theå theo ñöôøng hoâ haáp ñi vaøo phoåi gaây vieâm vaø huyû hoaïi caùc teá baøo cuûa cô quan hoâ haáp. Naïn nhaân seõ bò maát nguû, ho, khoù thôû. II.1.3-Hydrocarbon : HC - HC coù trong khí thaûi do quaù trình chaùy khoâng hoaøn toaøn khi hoãn hôïp giaøu, hoaëc do hieän töôïng chaùy khoâng bình thöôøng. - Chaát gaây taùc haïi ñeán con ngöôøi chuû yeáu laø caùc HC thôm. - Khi noàng ñoä cuûa caùc HC thôm lôùn hôn 40 ppm seõ gaây ra beänh ung thö maùu. - Khi noàng ñoä lôùn hôn 1g/cm3 seõ gaây roái loaïn heä thaàn kinh. - Ngoaøi ra HC cuõng laø nguyeân nhaân gaây ra caùc beänh veà gan. II.1.4-SO2 : - SO2 laø moät chaát haùo nöôùc, do vaäy SO2 raát deã hoøa tan vaøo nöôùc muõi, sau ñoù oxy hoaù thaønh H2SO4 roài ñi theo ñöôøng hoâ haáp vaøo trong phoåi. - Ngoaøi ra SO2 coøn laøm giaûm khaû naêng ñeà khaùng cuûa cô theå vaø laøm taêng cöôøng ñoä taùc haïi cuûa caùc chaát oâ nhieãm khaùc ñoái vôùi naïn nhaân. II.1.5-Boà hoùng : - Boà hoùng laø chaát oâ nhieãm quan troïng, noù toàn taïi döôùi daïng nhöõng haït raén coù ñöôøng kính trung bình khoaûng 0,3m, neân raát deã xaâm nhaäp saâu vaøo phoåi. -Boà hoùng ngoaøi vieäc gaây trôû ngaïi cho cô quan hoâ haáp, noù coøn laø nguyeân nhaân gaây ra beänh ung thö do caùc HC thôm maïch voøng ñöôïc haáp thuï treân beà maët cuûa chuùng trong quaù trình hình thaønh. Trang 4 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II.1.6-Chì: - Chì coù trong khoâng khí thaûi do tetraetyl chì Pb(C2H5)4 ñöôïc pha vaøo xaêng nhaèm taêng tính choáng kính noå cuûa nhieân lieäu. Söï pha troän chaát naøy vaøo xaêng ñang laø vaán ñeà baøn caõi cuûa giôùi khoa hoïc. - Chì toàn taïi trong khí xaû döôùi daïng haït, coù ñöôøng kính raát nhoû. Vì vaäy raát deã xaâm nhaäp vaøo cô theå qua da hoaëc ñöôøng hoâ haáp. Khi ñaõ vaøo ñöôïc cô theå, khoaûng 30-40% löôïng chì naøy ñi vaøo maùu. - Söï hieän ñieän cuûa chì gaây xaùo troän söï trao ñoåi ion ôû naõo, laøm trôû ngaïi cho söï toång hôïp enzyme ñeå hình thaønh hoàng caàu. Ñieàu ñaëc bieät laø chì seõ taùc ñoäng leân heä thaàn kinh laøm cho treû em chaäm phaùt trieån trí tueä. - Chì baét daàu gaây nguy hieåm cho con ngöôøi khi noàng ñoä cuûa noù trong maùu vöôït quaù 200 -250 g/lít. II.2-Ñoái vôùi moâi tröôøng: II.2.1-Thay ñoåi nhieät ñoä khí quyeån: - Söï hieän ñieän cuûa caùc chaát oâ nhieãm, ñaëc bieät laø caùc chaát khí gaây hieäu öùng nhaø kính, trong khoâng khí tröôùc heát aûnh höôûng ñeán quaù trình caân baèng nhieät cuûa baàu khí quyeån. - Trong soá nhöõng chaát khíBaûn gaây quyeàn hieäu thuoäc öùng nhaøveà Tröôøng kính, ngöôøi ÑH SPKT ta quan TP. taâmHCM ñeán khí cacbonic(CO2) vì noù laø thaønh phaàn chính trong saûn phaåm chaùy cuûa nhieân lieäu coù chöùa cacbon. - Söï gia taêng nhieät ñoä baàu khí quyeån do caùc chaát gaây hieäu öùng nhaø kính coù theå ñöôïc giaûi thích. + Quaû ñaát nhaän naêng löôïng töø maët trôøi vaø böùc xaï laïi qua khoâng gian moät phaàn nhieät löôïng maø noù nhaän ñöôïc, nhöng trong quaù trình böùc xaï laïi khoâng gian thì moät phaàn nhieät löôïng cuûa böùc xaï maët trôøi bò lôùp khí gaây ra hieäu öùng nhaø kính giöõ laïi seõ böùc xaï ngöôïc veà traùi ñaát laøm cho baàu khí quyeån cuûa traùi ñaát ngaøy caøng noùng hôn. Hình I.5-Hieäu öùng nhaø kính - Vôùi toác ñoâï gia taêng noàng ñoä khí cacbonic trong baàu khí quyeån nhö hieän nay. Ngöôøi ta döï ñoaùn vaøo khoaûng giöõa theá kyû 22, noàng ñoä khí cacbonic coù theå taêng leân gaáp ñoâi. Khi ñoù theo döï tính cuûa caùc nhaø khoa hoïc seõ xaûy ra söï thay ñoåi quan troïng ñoái vôùi söï caân baèng nhieät treân traùi ñaát. - Nhieät ñoä baàu khí quyeån seõ taêng leân töø 2 - 3 oC. - Moät phaàn baêng ôû vuøng baéc cöïc vaø nam cöïc seõ tan ra laøm taêng chieàu cao möïc nöôùc bieån. Trang 5 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm - Laøm thay ñoåi cheá ñoä möa gioù vaø sa maïc hoaù theâm beà maët traùi ñaát. II.2.2-AÛnh höôûng ñeán sinh thaùi : - Söï gia taêng cuûa NOX, ñaët bieät laø NO2 coù nguy cô laøm gia taêng söï huyû hoaïi lôùp ozon ôû thöôïng taàng khí quyeån. Ñoù laø lôùp khí caàn thieát ñeå loïc tia cöïc tím phaùt xaï töø maët trôøi. - Tia cöïc tím gaây ung thö da vaø gaây ñoät bieán sinh hoïc. Ñaëc bieät laø laøm ñoät bieán sinh ra caùc vi truøng coù khaû naêng laøm laây lan caùc beänh laï daãn ñeán huyû hoaïi söï soáng cuûa moïi sinh vaät treân traùi ñaát gioáng nhö ñieàu kieän hieän nay treân sao hoûa. - Maët khaùc caùc chaát khí coù tính acid nhö: SO2, NO2, bò oxy hoaù taïo thaønh caùc acid sunfuric, acid Nitric hoaø tan trong möa, trong tuyeát, trong söông muø laøm huyû hoaïi thaûm thöïc vaät treân maët ñaát (do möa acid) vaø gaây aên moøn caùc coâng trình kim loaïi. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Trang 6 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm CHÖÔNG II CÔ CHEÁ HÌNH THAØNH CAÙC CHAÁT ÑOÄC HAÏI VAØ CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG SÖÛ DUÏNG NHIEÂN LIEÄU XAÊNG Döôùi söï taùc ñoäng cuûa quaù trình chaùy trong ñoäng cô ñoát trong, khí thaûi khoâng nhöõng bao goàm vôùi soá löôïng lôùn caùc chaát nhö: CO2, H2O, N2 maø coøn mang theo nhöõng chaát ñoäc haïi khaùc, taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng nhö : monoxidecarbon (CO), caùc hydrocarbon chaùy khoâng heát (HC), caùc oxyt nitô (NOx) , caùc hôïp chaát cuûa chì I-CÔ CHEÁ HÌNH THAØNH CAÙC OXIDE NITÔ (NOx) I.1-Cô cheá hình thaønh caùc oxide nitô (NOx) NOX laø teân goïi chung cuûa caùc oxide nitô goàm coù caùc chaát nhö: NO, NO2, N2O, chuùng ñöôïc hình thaønh do söï keát hôïp giöõa oxi vaø nitô ôû ñieàu kieän nhieät ñoä cao. I.1.1-Cô cheá hình thaønh monoxide nitô (NO) - Trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô löôïng NO sinh ra chieám tyû leä lôùn nhaát trong hoï NOX (90 - 98% toång hôïp NOX). Söï hình thaønh NO do oxi hoaù nitô trong khoâng khí vôùi ñieàu kieän heä soá dö löôïng khoâng khí xaáp xæ 1, caùc phaûn öùng chính sau xaûy ra: O+N2 NO + N (1) Baûn N+O quyeàn2 thuoäc veà Tröôøng NO ÑH+ O SPKT TP. (2) HCM N+OH NO + H (3) Phaûn öùng (3) xaûy ra khi hoãn hôïp raát giaøu, NO taïo thaønh trong maøng löûa vaø trong saûn phaåm chaùy phía sau maøng löaû. m/s Hình II.1 söï phuï thuoäc noàng ñoä NO theo nhieät ñoä Hình II.1 Cho thaáy löôïng NO hình thaønh phuï thuoäc raát lôùn vaøo nhieät ñoä. Löôïng NO sinh ra theo phaûn öùng sau: ≥ 1100OC N2 + O2 2NO (4) Noàng ñoä NO phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän nhieät ñoä cao vaø noàng ñoä O2 coù trong saûn phaåm chaùy. Trang 7 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm I.1.2-Cô cheá hình thaønh dioxide nitô : (NO2) - NO2 laø chaát khí ñoäc haïi, noù ñöôïc hình thaønh ôû nhieät ñoä thöôøng khi NO keát hôïp vôùi O2 coù trong khoâng khí. 2NO + O2 2NO2 (5) - NO2 coøn ñöôïc hình thaønh töø NO vôùi caùc chaát trung gian cuûa saûn vaät chaùy theo phaûn öùng. NO + HO2 NO2 + OH (6) - Trong ñieàu kieän nhieät ñoä cao, NO2 taïo thaønh coù theå phaân giaûi theo phaûn öùng (7). tO NO2 + O NO + O2 (7) - Trong tröôøng hôïp NO2 sinh ra trong ngoïn löûa bò laøm maùt ngay bôûi moâi chaát coùp nhieät ñoä thaáp thì phaûn öùng phaân giaûi (7) bò khoáng cheá nghiaõ laø NO2 tieáp tuïc toàn taïi trong saûn vaät chaùy. Vì vaäy khi ñoäng cô laøm vieäc ôû cheá ñoä khoâng taûi hay taûi thaáp thì noàng ñoä NO2 trong khí thaûi seõ gia taêng. I.1.3-Cô cheá hình thaønh protoxide nitô (N2O) - N2O ñöôïc hình thaønh chuû yeáu töø caùc chaát trung gian NH vaø NCO khi chuùng taùc duïng vôùi NO: NH + NO N2O + H (8) Baûn quyeàn NCO thuoäc + NO veà Tröôøng N 2ÑHO + SPKT CO TP. (9) HCM N2O cuõng chuû yeáu ñöôïc hình thaønh ôû vuøng oxy hoaù ôû noàng ñoä nguyeân töû H cao, maø hydrogene laø chaát taïo ra söï phaân huyû maïnh protoxide nitô theo phaûn öùng: N2O + H NH + NO (10) N2O +H N2 + OH (11) Vì theá N2O chæ chieám tyû leä raát thaáp trong khí xaû cuûa ñoäng cô ñoát trong (khoaûng 3-8 ppm/l) I.2- Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï hình thaønh oxide nitô: I.2.1-Aûnh höôûng cuûa heä soá dö löôïng khoâng khí : () - Nhieät ñoä chaùy cöïc ñaïi töông öùng khi =0.9 (hoãn hôïp hôi giaøu). Tuy nhieân luùc naøy noàng ñoä O2 thaáp neân löôïng NO coù trong khí thaûi khoâng lôùn. - Noàng ñoä NO ñaït cöïc ñaïi khi  1.1 luùc naøy noàng ñoä O2 taêng ñoàng thôøi nhieät ñoä hoãn hôïp giaûm, caû hai yeáu toá naøy laøm löôïng NO ñaït cöïc ñaïi. - Khi  taêng quaù lôùn, luùc naøy ñoä ñaäm ñaëc cuûa hoãn hôïp giaûm, nhieät ñoä chaùy thaáp neân löôïng NO cuõng giaûm theo  Trang 8 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm HìnhII.2:Bieán thieân noàng ñoä NO theo heä soá dö löôïng khoâng khí  I.2.2 AÛnh höôûng cuûa heä soá khí soùt : Khí soùt giöõ vai troø laøm baån hoãn hôïp, do ñoù laøm giaûm nhieät ñoä chaùy daãn ñeán söï giaûm noàng ñoä NOx. Tuy nhieân, khi heä soá khí soùt gia taêng quaù lôùn ñoäng cô seõ laøm vieäc khoâng oån ñònh, laøm giaûm tính kinh teá cuûa ñoäng cô vaø taêng noàng ñoä HC. Hình II.3-AÛnh höôûng cuûa tyû leä khí xaû hoài löu ñeán noàng ñoä NO - Theo ñoà thò (Hình II.3) noàng ñoä chaát oâ nhieãm NO giaûm maïnh theo söï gia taêng cuûa tyû leä hoài löu khí xaû cho ñeán khi tyû leä naøy ñaït 15-20 %. I.2.3 AÛnh höôûng cuûa goùc ñaùnh löûa sôùm . - Khi goùc ñaùnh löûa taêng,Baûn thôøi quyeàn ñieåm thuoäcchaùy cuûaveà Tröôøng hoãn hôïp ÑH sôùm SPKT leân, TP. aùp suaátHCM cöïc ñaïi gaàn ñieåm cheát treân hôn. Nhieät ñoä cöïc ñaïi cuõng taêng vaø thôøi gian toàn taïi khí chaùy cuõng taêng theo: hai yeáu toá naøy khieán NO taêng. - Vì theá, taêng goùc ñaùnh löûa sôùm seõ laøm taêng noàng ñoä NO trong khí xaû cho neân cuøng moät aùp suaát cöïc ñaïi khi giaûm goùc ñaùnh löûa sôùm 10 coù theå giaûm noàng ñoä NO töø 20-30% Hình II.4–AÛnh höôûng cuûa goùc ñaùnh löûa sôùm ñeán noàng ñoä NO. I.2.4- Aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä buoàng chaùy : - Nhieät ñoä buoàng chaùy seõ tyû leä thuaän vôùi löôïng hoãn hôïp ñöôïc ñoát chaùy, vì vaäy khi môû lôùn böôùm ga, hoãn hôïp vaøo ñoäng cô taêng, nhieät ñoä buoàng chaùy taêng vaø löôïng NOx taêng ngay caû khi <1. Trang 9 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II- CÔ CHEÁ HÌNH THAØNH CARBON MONOXIDE (CO) II.1-Cô cheá hình thaønh CO - Löôïng CO trong khí xaû ñoäng cô chòu aûnh höôûng chính do tyû leä hoãn hôïp ( ). + Tröôøng hôïp hoãn hôïp giaøu ( 1) treân lyù thuyeát khi löôïng dö khoâng khí lôùn thì khí thaûi seõ laø CO2 vaø H2O. Tuy nhieân vôùi (>1) hoãn hôïp ngheøo, khi vaøo buoàng ñoát seõ khoâng ñöôïc hoaø troän vaø phaân boá ñeàu taïo neân caùc vuøng cuïc boä trong buoàng ñoát laøm cho vieäc chaùy khoâng hoaøn toaøn. Töø ñoù sinh ra löôïng CO cao trong khí thaûi. + Trong ñieàu kieän nhieät ñoä cao phaûn öùng phaân giaûi saûn phaåm chaùy seõ xaûy ra laøm gia taêng löôïng CO trong khí thaûi. tO cao 2CO2 2CO + O2 Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình II.5- AÛnh höôûng cuûa heä soá dö löôïng khoâng khí ñeán noàng ñoä C - Khi ñoäng cô laøm vieäc ôû taûi nhoû, ñieàu kieän chaùy cuûa hoãn hôïp khoâng toát, taïo ra caùc vuøng chaùy khoâng hoaøn toaøn, daãn ñeán noàng ñoä CO trong khí xaû cao baát chaáp coù söï ñieàu chænh heä soá dö löôïng khoâng khí quanh giaù trò chaùy hoaøn toaøn. Do vaäy khi oâ toâ hoaït ñoäng trong thaønh phoá thì söï phaùt sinh CO laø ñaùng quan taâm nhaát vì oâtoâ thöôøng xuyeân laøm vieäc ôû taûi thaáp. II.2- Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï hình thaønh CO: II.2.1- AÛnh höôûng cuûa aùp suaát naïp: -ÔÛ cuøng soá voøng quay ñoäng cô, goùc ñaùnh löûa sôùm, vaø heä soá khí soùt. Neáu giaûm aùp suaát naïp seõ laøm taêng khaû naêng chaùy khoâng hoaøn toaøn, vì vaäy seõ laøm taêng noàng ñoä CO trong saûn phaåm chaùy. - Söï taêng giaûm aùp suaát naïp luoân xaûy ra. Tuy nhieân , töø söï thay ñoåi aùp suaát naïp daãn ñeán thay ñoåi aùp suaát cöïc ñaïi cuûa quaù trình chaùy, nhöng aùp suaát khí trong giai ñoaïn giaõn nôû khoâng thay ñoåi nhieàu. Do ñoù noàng ñoä CO treân ñöôøng xaû ít phuï thuoäc vaøo aùp suaát naïp. Trang 10 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II.2.2- AÛnh höôûng cuûa thaønh phaàn hoãn hôïp : - Noàng ñoä CO trong khí xaû phuï thuoäc raát nhieàu vaøo möùc ñoä ñaäm ñaëc () cuûa hoãn hôïp (=1/ ) Hình II.6 : quan heä giöõa noàng ñoä CO vaø  - Hình II.6 cho thaáy noàng ñoä CO taêng raát nhieàu theo ñoä ñaäm ñaëc  vôùi:  = 0.75 CO = Baûn 0.5% quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM  =1.2 CO =2.1% II.2.3- AÛnh höôûng cuûa goùc ñaùnh löûa sôùm : Söï taêng giaûm goùc ñaùnh löûa sôùm ( ) seõ laøm aûnh höôûng ñeán söï hình thaønh CO trong khí xaû. _Khi goùc ñaùnh löûa sôùm giaûm, quaù trình chaùy seõ keùo daøi treân ñöôøng giaõn nôû, aùp suaát giaûm taïi ñaây. Ñieàu ñoù laøm cho ñieàu kieän chaùy leân xaáu ñi, laøm taêng khaû naêng chaùy khoâng hoaøn toaøn, do ñoù seõ laøm taêng noàng ñoä CO trong khí xaû. Hình II 7 :Quan heä giöõa noàng ñoä CO vaø goùc ñaùnh löûa sôùm Trang 11 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II.2.4-AÛnh höôûng cuûa thaønh phaàn nhieân lieäu : - Noàng ñoä CO seõ taêng giaûm phuï thuoäc vaøo söï coù maët cuûa löôïng C chöùa trong nhieân lieäu. Goùc quay truïc khuûyu Hình II. 8 :Quan heä giöõa caùc loaïi nhieân lieäu veà söï phaùt sinh CO - Hình II.8 cho thaáy noàng ñoä CO taêng khi C trong nhieân lieäu taêng: II.2.5-Aûnh höôûng cuûa heä soá khí soùt : - Khi heä soá khí soùt taêng,Baûn nhieät quyeàn ñoä thuoäcchaùy seõveà giaûm, Tröôøng laøm ÑH giaûm SPKT toác TP. ñoä HCM phaân giaûi CO2 thaønh CO, do ñoù seõ laøm giaûm noàng ñoä CO trong khí thaûi (CO+ O2 = CO2 ) - Vì vaäy, treân ñoäng cô hieän ñaïi ñöôïc laép theâm heä thoáng löu hoài khí xaû EGR nhaèm khoáng cheá noàng ñoä NOX, ñoàng thôøi laøm giaûm noàng ñoä CO (ôû cheá ñoä taûi thaáp ) tröôùc khi thaûi ra moâi tröôøng. Goùc quay truïc khuûyu Hình II 9 : Aûnh höôûng cuûa heä soá khí soùt ñeán noàng ñoä CO trong buoàng chaùy . III – CÔ CHEÁ HÌNH THAØNH HYDROCARBON :HC - Treân ñoäng cô HC hình thaønh chuû yeáu do söï ñoát chaùy khoâng hoaøn toøan hoãn hôïp trong buoàng chaùy hoaëc chaùy khoâng heát Trang 12 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm III.1 – Cô cheá hình thaønh hydrocarbon chöa chaùy : - Do söï hình thaønh caùc vuøng daäp taét maøng löûa, neân löûa khoâng lan ñeán ñöôïc hay khi lan ñeán thì nhieät ñoä giaûm khoâng ñoát ñöôïc hoãn hôïp taïi nhöõng vuøng ñoù. - Do söï truøng ñieäp cuûa xuù-paùp, seõ coù moât löôïng nhieân lieäu vöøa naïp vaøo ñaõ ñöôïc thaûi ra ngoaøi. - Vôùi tyû leä hoãn hôïp khoâng thích hôïp (giaøu hoaëc ngheøo) seõ laøm cho moät phaàn hoãn hôïp khoâng chaùy ñöôïc hoaëc chaùy khoâng hoaøn toaøn bò thaûi ra ngoaøi. Nhöõng ñieàu kieän treân laøm cho löôïng HC khoâng chaùy ñöïôc bò thaûi ra ngoaøi trong kyø thaûi. III.2-Cô cheá hình thaønh HC trong qua trình chaùy: - Noàng ñoä HC taêng nhanh theo ñoä ñaäm ñaëc cuûa hoãn hôïp. Tuy nhieân, khi hoãn hôïp coù ñoä ñaäm ñaëc quaù thaáp cuõng laøm taêng HC trong khí thaûi do söï chaùy khoâng hoaøn toaøn cuûa ñoäng cô. III.2.1- Hình thaønh caùc vuøng daäp taét. - Vuøng daäp taét laø nhöõng vuøng coù maøng löûa khoâng lan ñeán ñöôïc (Nhöõng khoâng gian cheát trong buoàng ñoát): khe hôû giöõa piston, xec-maêng vôùi xi- lanh, quanh naám vaø ñeá xuù-paùp, giöõa naép thaân maùy vôùi ñeäm naép maùy. Trong caùc khoâng gian naøy seõ naïp moât löôïng hoãn hôïp ôû kyø naïp, seõ thoatù ra ôû kyø giaûn nôû vaø thaûi. Löôïng hoãn hôïp naøy seõ khoâng chaùy hoaêc chaùy khoâng hoaøn toaøn tröôùc khi ñöôïc thaûi raBaûn moâi quyeàn tröôøng thuoäc qua ñöôøng veà Tröôøng xaû. ÑH SPKT TP. HCM - Caùc vuøng naøy ñöôc xem laø nguoàn chuû yeáu phaùt sinh HC. Do ñoù ñeå giaûm löôïng HC thaûi ra moâi tröôøng phaûi laøm giaûm caùc khoâng gian cheát trong buoàng ñoát cuûa ñoäng cô. - Vì vaäy vieäc thieát keá hôïp lyù buoàng chaùy, piston, segment, ñeäm, naép maùy . seõ laøm giaûm ñaùng keå löôïng HC trong khí thaûi. Trang 13 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình II 10-Caùc nguoàn phaùt sinh HC chuû yeáu . III.2.2-Söï hình thaønh HC ôû maøng daàu boâi trôn: - Ngoaøi caùc khoâng gian cheát ra, maøng daàu boâi trôn baùm vaøo thaønh cylinder cuõng laøm phaùt sinh HC ñaùng keå. ÔÛ thôøi kyø naïp, maøng daàu boâi trôn ñöôïc traùng leân beà maët cuûa cylinder seõ haáp thuï hôi hydrocarbon baõo hoaø, khi chaùy heát nhieân lieäu söï giaûi phoùng hôi nhieân lieäu töø maøng daàu boâi trôn vaøo khí chaùy baét ñaàu. Quùa trình naøy tieáp tuïc trong kyø giaõn nôû vaø thaûi, goùp phaàn laøm taêng löôïng HC trong khí thaûi. Ngoaøi ra söï hieân ñieän cuûa muoäi than trong buoàng chaùy cuõng laøm gia taêng söï phaùt sinh HC trong khí thaûi. III.2.3-Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï hình thaønh HC: III. 2.3.1-AÛnh höôûng cuûa quaù trình chaùy: Söï daäp taét maøng löûa coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï hình thaønh HC trong quaù trình chaùy, do coù söï daäp taét maøng löûa lan traøn laøm cho quaù trình chaùy dieãn ra khoâng hoaøn toaøn. Do vaäy, seõ hình thaønh vaø thaûi ra moâi tröôøng moät löôïng HC raát lôùn. III.2.3.2-AÛnh höôûng cuûa lôùp muoäi than: Muoäi than ñöôïc sinh ra trong buoàng chaùy laø do moät löôïng daàu boâi trôn bò chaùy hay löôïng oxide chì coù trong thieân nhieân bò chaùy. Aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán söï hình thaønh HC trong khí thaûi raát phöùc taïp. Neáu caùc khe hôû (khoâng gian cheát) nhoû: lôùp muoäi than seõ khoâng cho hoãn hôïp vaøo caùc khoâng gian naøy nhieàu, seõ laøm giaûm löôïng HC chaùy khoâng heát. Trang 14 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Neáu caùc khoâng gian naøy lôùn: lôùp muoäi than seõ laøm giaûm tieát ñieän loái ra, daãn ñeán taêng söï daäp taét maøng löûa laøm cho löôïng HC sinh ra gia taêng. III.2.3.3-AÛnh höôûng cuûa quaù trình thaûi : Vaøo thôøi kyø cuoái cuûa quaù trình thaûi, caû hai xuù-paùp ñeàu môû laøm cho moät löôïng hoãn hôïp chöa chaùy vöøa naïp vaøo lieàn thoaùt ra theo ñöôøng xaû, ñoàng thôøi moât löôïng daàu boâi trôn cuõng theo ñoù ra ngoaøi. III.2.3.4-AÛnh höôûng cuûa aùp suaát neùn : Khi taêng giaûm ga ñoät ngoät, seõ coù söï taêng giaûm toác. Ñoái vôùi tröôøng hôïp giaûm toác, löôïng hoãn hôïp vaøo buoàng chaùy ít nhöng ñaäm, daãn ñeán aùp suaát neùn thaáp. Hoãn hôïp seõ chaùy khoâng kòp laøm phaùt sinh löôïng HC trong buoàng ñoát lôùn. IV- CÔ CHEÁ HÌNH THAØNH CHÌ : Chì toàn taïi trong xaêng döôùi daïng tetraetyl chì Pb(C2H5)4 vôùi coâng duïng sau: Laøm taêng chæ soá octan cuûa xaêng. Taïo moät lôùp maøng moûng giöõa beä xuù-paùp vaø xuù-paùp. Töø ñoù giaûm khaû naêng maøi moøn cuûa xuù-paùp. - Thoâng thöôøng löôïng Pb coù trong xaêng: 0.15÷0,4 g/lít coù khi leân ñeán 0,7÷0,8 g/lít (TCVN:0,15g/lít) - Löôïng tetraetyl chì naøy khi chaùy trong buoàng ñoát seõ sinh ra Pb vaø theo khí thaûi ra ngoaøi döôùi daïng haït nhoû. BaûnPb(C quyeàn2H5 )thuoäc4 + 13O veà2 Tröôøng Pb+CO ÑH SPKT2 + 10H TP.2 OHCM - Löôïng chì coù trong xaêng coøn aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán caùc thieát bò khaùc nhö caûm bieán oxy baàu loïc xuùc taùc - Ñeå khaéc phuïc ñieàu naøy, ngöôøi ta duøng nhöõng chaát phuï gia choáng kích noå khaùc khoâng coù goác chì ñeå thay theá. V –SÖÏ HÌNH THAØNH CAÙC AXÍT : H2S03, H2S04: - Trong quaù trình chaùy löôïng S02, S03, H20 seõ hình thaønh nhö sau:  Ñoái vôùi H20: Phaûn öùng xaûy ra nhö sau:(Ví duï C8H8) 2C8H8+2502 16CO2+18H2O Ñoái vôùi SO2,SO3 Löôïng S coù trong nhieân lieäu khi chaùy seõ sinh ra SO2, SO3 nhö sau. S + O2 SO2 2SO2 + O2 2SO3 - Nhö vaäy löôïng H2SO3, H2SO4 seõ ñöôïc hình thaønh nhö sau: SO2 + H2O H2SO3 SO3 + H2O H2SO4 Nhöõng axít naøy gaây aên moøn raát maïnh. VI-MOÄT SOÁ YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN NOÀNG ÑOÄ CAÙC CHAÁT OÂ NHIEÃM TRONG KHÍ XAÛ ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG: Trang 15 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm VI.1-Ñoäng cô laøm vieäc vôùi hoãn hôïp ngheøo - Ñoäng cô laøm vieäc vôùi hoãn hôïp ngheøo (heä soá dö löôïng khí  >1,25) daãn ñeán noàng ñoä CO2 giaûm noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm chính CO, HC vaø NOX cuõng ñeàu giaûm, suaát tieâu hao nhieân lieäu giaûm. Tuy nhieân, öu ñieåm naøy chæ coù ñöôïc trong ñieàu kieän phaûi toå chöùc toát quaù trình chaùy nhö phaân boá hôïp lyù ñoä ñaäm ñaëc cuûa hoãn hôïp trong buoàng chaùy. - Khi gia taêng heä soá dö löôïng khoâng khí hay laøm baån hoãn hôïp baèng khí xaû hoài löu vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp seõ daãn ñeán: Giaûm toác ñoä chaùy, ñieåm cöïc ñaïi cuûa aùp suaát seõ leäch veà phía giai ñoaïn giaõn nôû duø ñaùnh löûa sôùm hôn. Moment phaùt ra khoâng ñeàu daãn ñeán ñoäng cô laøm vieäc khoâng oån ñònh. Thöôøng xuyeân boû löûa. Gia taêng möùc ñoä phaùt sinh HC. Gia taêng suaát tieâu hao nhieân lieäu do toác ñoä chaùy giaûm. VI.2-AÛnh höôûng cuûa caùc cheá ñoä vaän haønh ñoäng cô xaêng: VI.2.1-Caét nhieân lieäu khi giaûm toác : - Ñeå haïn cheá noàng ñoä HC trong giai ñoaïn ñoäng cô ñoùng vai troø phanh oâtoâ (khi giaûm toác nhöng vaãn caøi ly hôïp), bieän phaùp toát nhaát laø ngöng cung caáp nhieân lieäu. Tuy nhieân, ñieàu naøy coù theå daãn ñeán ñieàu baát lôïi laø laøm xuaát hieän hai ñieåm cöïc ñaïi HC: thôøi ñieåm caét nhieân lieäu vaø thôøi ñieåm caáp nhieân lieäu trôû laïi xaûy ra ôû ñoäng cô söû duïng boä cheá hoaø khí. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM VI.2.2-Döøng ñoäng cô khi ñeøn ñoû : - Cheá ñoä döøng ñoäng cô hôïp lyù khi oâtoâ chaïy trong thaønh phoá coù theå giaûm ñoàng thôøi möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm vaø suaát tieâu hao nhieân lieäu. Thöïc nghieäm cho thaáy khi thôøi gian döøng oâtoâ vöôït quaù moät giaù trò cöïc ñaïi thì neân taét ñoäng cô. Neáu khoâng xeùt ñeán suaát tieâu hao nhieân lieäu thì vieäc taét ñoäng cô khoâng ñem laïi lôïi ích gì veà maët oâ nhieãm trong tröôøng hôïp ñoäng cô coù boä xuùc taùc treân ñöôøng thaûi. Trung bình thôøi gian döøng cöïc ñaïi laø 50 giaây, khi vöôït quaù thôøi gian naøy neân taét ñoäng cô neáu ñoäng taùc naøy khoâng laøm giaûm tuoåi thoï cuûa maùy khôûi ñoäng vaø bình accu. VI.3-AÛnh höôûng cuûa vieäc giôùi haïn toác ñoä oâtoâ ñeán söï phaùt sinh oâ nhieãm: - Khi oâtoâ hoaït ñoäng oån ñònh, ngöôøi ta thaáy noàng ñoä CO ñaït cöïc tieåu ôû toác ñoä 80÷90km/h, noàng ñoä HC giaûm daàn ñeán khi toác ñoä ñaït khoaûng 100km/h, sau ñoù taêng leân chaäm coøn noàng ñoä NOx taêng töø töø ñeán khi toác ñoä ñoäng cô ñaït 70÷80km/h sau ñoù taêng maïnh, nhaát laø ñoái vôùi ñoäng cô coù dung tích cylinder lôùn. Caùc keát quaû ño ñaïc treân chu trình coù ñieàu kieän thöû gaàn vôùi ñieàu kieän vaän haønh thöïc teá cho thaáy giôùi haïn toác ñoä ít gaây aûnh höôûng ñeán möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm. Khi giaûm maïnh giôùi haïn toác ñoä, noàng ñoä NOx coù theå giaûm ñi vaøi phaàn traêm, nhöng laøm taêng ñoâi chuùt CO, HC. Khi taêng toác, nhôø söï roái cuûa khoâng khí phía sau xe, caùc chaát oâ nhieãm thaûi ra khoûi oáng xaû khueách taùn nhanh choùng trong khoâng gian, laøm giaûm noàng ñoä cuïc boä cuûa chuùng trong moâi tröôøng. - Treân xa loä Chaâu AÂu, toác ñoä giôùi haïn laø 130km/h hoaït ñoäng khi ñaïi boä phaän oâtoâ giaûm toác ñoä töø 119-107km/h ngöôøi ta thaáy noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm trong baàu khoâng khí quanh heïâ thoáng xa loä giaûm ñi ñaùng keå: CO giaûm ñi 12, HC giaûm 1,7,NOX giaûm 10,5. oâtoâ thí Trang 16 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm nghieäm khaùc ñöôïc thöïc hieän baèng caùch giaûm toác ñoä giôùi haïn töø 100km/h xuoáng 60km/h hoaït ñoäng treân moät boä phaän xa loä, ngöôøi ta thaáy löôïng NOX giaûm ñi 50 trong 6 thaùng. VI.4-AÛnh höôûng cuûa nhieân lieäu ñeán möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm cuûa ñoäng cô (nhieân lieäu ñoäng cô xaêng ) - Vieäc ñieàu chænh ñoäng cô coù aûnh höôûng lôùn ñeán löôïng oâ nhieãm phaùt sinh vì vieäc ñieàu chænh naøy taùc ñoäng ñeán cô cheá hình thaønh hay phaân huyû caùc chaát oâ nhieãm tröôùc khi thoaùt ra ngoaøi khí quyeån. - Nhieân lieäu cuõng gaây aûnh höôûng ñeán söï phaùt sinh oâ nhieãm. Chuû yeáu laø do tæ leä khoâng khí/nhieân lieäu coù theå bò thay ñoåi do söï thay ñoåi caùc ñaëc tröng hoaù lyù cuûa chuùng khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñöôïc buø laïi bôûi söï ñieàu chænh caùc thoâng soá cuûa ñoäng cô. Nhö ñaõ bieát, ñoä ñaäm ñaëc cuûa hoãn hôïp aûnh höôûng lôùn ñeán möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm: NOX ñaït cöïc ñaïi trong moâi tröôøng hôi ngheøo; CO, HC ñaït cöïc tieåu trong moâi tröôøng ngheøo. VI.4.1-AÛnh höôûng cuûa khoái löôïng rieâng nhieân lieäu : Khoái löôïng rieâng nhieân lieäu coù quan heä chaët cheõ vôùi thaønh phaàn caùc hydrocarbon taïo thaønh hoãn hôïp nhieân lieäu thöôøng hay super, ñaëc bieâït laø tæ leä nguyeân töû toång quaùt carbon/hydrogene. Söï gia taêng khoái löôïng rieâng cuûa nhieân lieäu coù khuynh höôùng laøm ngheøo hoãn hôïp ñoái vôùi ñoäng cô duøng boä cheá hoaø khí vaø ngöôïc laïi laøm giaøu hoãn hôïp ñoái vôùi ñoäng cô phun xaêng. Tuy nhieân, do phaïm vi thay ñoåi khoái löôïng rieâng nhieân lieäu raát beù (töø 2,5 ñeán 4%) aûnh höôûng cuûa noù ñeán möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm cuûa ñoäng cô khi ñaõ ñieàu saün vôùi moät löôïng nhieân lòeäu cho tröôùc khoâng ñaùng keå. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM VI.4.2- AÛnh höôûng cuûa tyû leä HC thôm: - Hieän nay ngöôøi ta coù khuynh höôùng gia taêng haøm löôïng caùc chaát hydrocarbon thôm trong nhieân lieäu ñeå thay theá nhieân lieäu coù chì. - Caùc hydrocarbon thôm coù chæ soá octane nghieân cöùu >100 vaø chæ soá octane ñoäng cô MON thöôøng lôùn hôn 90. Do ñoù theâm thaønh phaàn HC thôm vaøo trong nhieân lieäu laø moät bieän phaùp laøm taêng tính choáng kích noå cuûa nhieân lieäu hieän ñaïi. - Caùc HC thôm coù tyû soá C/H cao hôn do ñoù khoái löôïng rieâng lôùn hôn. Do nhieät löôïng toaû ra ñoái vôùi moät ñôn vò theå tích cao hôn neân nhieät ñoä chaùy cuûa hoãn hôïp taêng laøm taêng NOX. - Möùc ñoä phaùt sinh CO ít bò aûnh höôûng bôûi haøm löôïng hydrocarbon. Tuy nhieân, caùc hydrocarbon thôm coù caáu taïo oån ñònh neân coù ñoäng hoïc phaûn öùng chaùy chaäm hôn.Do ñoù, trong cuøng moät ñieàu kieän chaùy,söï phaùt sinh hydrocarbon chöa chaùy cuûa nhieân lieäu chöùa nhieàu hydrocarbon thôm seõ cao hôn trong cuøng ñieàu kieän chaùy. VI.4.3-AÛnh höôûng cuûa tính bay hôi . - Nhöõng thaønh phaàn quaù naëng (bay hôi ôû nhieät ñoä lôùn hôn 200-220C) coù aûnh höôûng ñeán söï phaùt sinh HC chöa chaùy, do söï boác hôi keùm chaùy khoâng hoaøn toaøn. - Nhöõng thaønh phaàn nheï hôn, caàn thieát cho vieäc khôûi ñoäng vaø laøm vieäc ôû traïng thaùi nguoäi, ngoaøi ra coøn aûnh höôûng ñeán toån thaát do bay hôi. - Chính nhöõng thaønh phaàn deã bay hôi nhaát, ñaëc bieät laø caëp butane –penture. Caëp naøy nheï thöôøng coù nhieàu hôn quy ñònh trong quaù trình loïc daàu, ñöôïc pha vaøo nhieân lieäu ñeán giôùi haïn toái ña cho pheùp ñeå taän duïng chæ soá octane cao cuûa noù (butane coù chæ soá octane nghieân cöùu = 94) nhaèm buø tröø vieäc giaûm haøm löôïng chì. Tính bay hôi cuûa nhieân lieäu khoâng gaây aûnh höôûng ñeán söï phaùt sinh NOx trong khí xaû, chæ soá CO vaø HC gia taêng . VI.4.4-AÛnh höôûng cuûa chæ soá octane. Trang 17 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Chæ soá octane coù aûnh höôûng ñeán möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm, ñaëc bieät khi ñoäng cô bò kích noå, söï giaûm chæ soá octane daãn ñeán söï gia taêng tính kích noå, do ñoù laøm taêng NOX nhaát laø khi hoãn hôïp ngheøo. VI.4.5-AÛnh höôûng cuûa caùc chaát phuï gia : - Trong nhieân lieäu duøng cho ñoäng cô xaêngthì thöôøng ñöôïc pha vaøo nhieàu chaát phuï gia nhö: chaát phuï gia laøm taêng chæ soá octane, choáng oxi hoaù, laøm saïch beà maët ñöôøng oáng naïp - Nhöõng chaát phuï gia chì, duø raèng thaønh phaàn cuûa noù khoâng ñuû ñeå loaïi tröø heát nhöõng lôùp baùm trong buoàng chaùy. Söï hieän ñieän cuûa caùc lôùp baùm naøy döôøng nhö khoâng gaây aûnh höôûng ñeán noàng ñoä CO vaø NOX nhöng laøm taêng HC. - Nhöõng chaát phuï gia laøm saïch beà maët ñöôøng oáng naïp cho pheùp giöõ ñöôïc söï ñieàu chænh ban ñaàu vaø söï oån ñònh veà möùc ñoä phaùt sinh CO vaø HC ôû cheá ñoä khoâng taûi. VI.4.6-AÛnh höôûng cuûa vieäc söû duïng nhaàm nhieân lieäu - Nhaàm nhieân lieäu laø vieäc cung caáp khoâng ñuùng nhieân lieäu cho ñoäng cô. Trong thöïc teá thöôøng dieãn ra söï nhaàm laãn cung caáp nhieân lieäu pha chì cho ñoäng cô coù oáng xaû xuùc taùc .Chaát chì naøy gaây haïi cho boä xuùc taùc vaø laøm giaûm hieäu quaû cuûa noù daãn ñeán söï gia taêng daàn caùc chaát oâ nhieãm sau oáng xaû. Trong tröôøng hôïp naøy, khi cung caáp xaêng khoâng chì trôû laïi thì tính naêng cuûa boä xuùc taùc khoâng ñaït ñöôc hieäu quaû ban ñaàu. VI.5-Thoâng soá thieát keá. Moái quan taâm haøng ñaàu cuûa vieäc thieát keá ñoäng cô laø phaûi laøm sao ñeå giaûm möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM - Ñoái vôùi ñoäng cô xaêng, coù 3 chaát gaây oâ nhieãm ñöôïc ñaëc bieät quan taâm: NOx, HC vaø CO .Ñeå coù theå laøm giaûm noàng ñoä caùc chaát khí ñoäc haïi naèm trong giôùi haïn cho pheùp, caùc nhaø thieát keá phaûi cheá taïo ñoäng cô sao cho nhöõng thoâng soá veà thieát keá vaø thoâng soá veà hoaït ñoäng phuø hôïp vôùi töøng loaïi ñoäng cô. VI.5.1-Tæ soá giöõa ñieän tích beà maët buoàng ñoát vaø theå tích cuûa noù. - Moät trong nhöõng thoâng soá ñaëc tröng cuûa buoàng ñoát laø tæ soá giöõa ñieän tích beà maët buoàng ñoát vaø theå tích cuûa noù(F/V). Caøng taêng tæ soá naøy thì soá löôïng hoãn hôïp tieáp xuùc vôùi thaønh buoàng ñoát caøng lôùn. Do ñoù söï maát maùt nhieät vaøo nöôùc laøm maùt seõ lôùn tính tieát kieäm vaø toác ñoä lan traøn maøng löaû giaûm xuoáng daãn ñeán löôïng HC coù trong khí thaûi taêng. Trang 18 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Hình II.1- Söï phuï thuoäc cuûa noàng ñoä HC coù trong khí thaûi vaøo tyû soá giöõa beà maët vaø theå tích buoàng ñoát.(F/V) - Ngoaøi ra ôû caùc ñieàu kieän khaùc nhö nhau, khi taêng tæ soá F/V seõ laøm taêng khoaûng caùch töø bu- gi ñeán ñieåm xa nhaát cuûa buoàng ñoát. Do ñoù thôøi gian ñeå ñoát chaùy heát löôïng hoãn hôïp hoaø khí seõ taêng laøm taêng löôïng HC coù trong khí thaûi. Vì nhöõng nguyeân nhaân naøy seõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc hình thaønh muoäiBaûn than quyeàn vaø thuoäcsinh ra veà kích Tröôøng noå ôû ÑHñoäng SPKT cô. TP. HCM VI.5.2-Tæ soá neùn . - Nhöõng tính toaùn lyù thuyeát cho thaáy khi taêng tæ soá neùn thì tính kinh teá cuûa ñoäng cô taêng, nhöng ñoàng thôøi cuõng taêng toån thaát cô giôùi. Ngoaøi ra, neáu taêng tæ soá neùn quaù lôùn thì seõ sinh ra hieän töôïng kích noå ôû ñoäng cô. Vì vaäy vieäc taêng tæ soá neùn chæ coù lôïi trong moät phaïm vi nhaát ñònh. - Khi tæ soá neùn taêng nhieät ñoä cuoái quaù trình chaùy taêng, ñieàu naøy laøm taêng noàng ñoä NOx coù trong khí thaûi. Ngoaøi ra, taêng tæ soá neùn cuõng laøm cho nhieät ñoä cuoái quaù trình thaûi giaûm xuoáng, nhö vaäy seõ laøm taêng löôïng HC, CO coù trong khí thaûi. - Theo giaùo sö B.Vpeâtôrop nhieät ñoä cuoái quaù trình thaûi ñöôïc tính Tr=1450/ + 1092/  + 0,14n - 494K (khi  1 ) Tr=1450/ + 738/  + 0,14n +1336K(khi  1 ) Trang 19 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Hình II.2-Aûnh höôûng cuûa tyû soá neùn ñeán noàng ñoä NOx coù trong khí thaûi. Tæ soá neùn cuõng aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán toác ñoä chaùy. Ta nhaän thaáy, thôøi gian chaùy ñeå ñaït giaù trò Pmax taêng töø 0,0054 giaây (=4) tôùi 0,00375 giaây (=6). Toác ñoä chaùy thay ñoåi nhö theá laø vì khi ñoä neùn taêng, hoãn hôïp nhieân lieäu ñaëc hôn caùc phaàn töû nhieân lieäu naèm gaàn nhau hôn. Nhö vaäy, khi taêng tæ soá neùn ñoängBaûn cô quyeàn coù theå thuoäc laøm vieäcveà Tröôøng vôùi hoãn ÑH hôïp SPKT loaõng TP. hôn HCM (ñieàu naøy laøm giaûm caùc chaát ñoäc haïi coù trong khí thaûi ). Hình II.3 Aûnh höôûng cuûa tyû soá neùn ñeán ñöôøng bieåu dieãn quaù trình chaùy Ñöôøng A:=4 ; Ñöôøng B :=5 ; Ñöôøng C :=6 Trang 20 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Hình II 4- AÛnh höôûng cuûa tyû soá neùn ñeán giôùi haïn laøm vieäc cuûa ñoäng cô. - Theo hình 3.4 ta thaáy khi  taêng töø 10 16 ñoäng cô coù theå laøm vieäc vôùi hoãn hôïp loaõng hôn VI.5.3. Hình daïng buoàng ñoát : - Hình daïng vaø kích thöôùc buoàng ñoát aûnh höôûng raát lôùn ñeán tæ soá neùn cuûa ñoäng cô. Baèng thöïc nghieäm ngöôøi ta thaáy vôùi daïng buoàng ñoát hình choûm caàu coù boá trí xuù-paùp treo thì tæ soá neùn laø lôùn nhaát . - Daïng buoàng ñoát ñöôc thieát keá sao cho khaû naêng xoaùy loác cuûa hoãn hôïp taêng, noù laøm cho söï hoaø hôïp hoãn hôïp nhieân lieäu ñöôïc toát hôn, taêng khaû naêng laøm” bung “nhöõng maøng nhieân lieäu coøn ñoïng laïi treân vaùch cylinder ñeå ñöa vaøo quaù trình oxi hoaù. Tuy nhieân neáu daïng buoàng ñoát quaù phöùc taïp seõ laøm taêng tæ soá F/Vvaø aûnh höôûng ñeán söï hình thaønh HC + CO nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn tröôùc. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM     Hình II.5 Quan heä giöõa tyû soá neùn vôùi daïng buoàng chaùy (Khi duøng xaêng coù chæ soá oác- tan =70) Trang 21 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm VI.5.4-Boá trí bu-gi vaø xuù-paùp: - Vieäc boá trí xuù-paùp, soá löôïng xuù-paùp coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán daïng buoàng ñoát vaø tæ soá neùn ñoäng cô do ñoù noù aûnh höôûng ñeán toác ñoä lan traøn maøng löûa vaø toác ñoä taêng aùp suaát cuûa ñoäng cô. - Vò trí cuûa xuù-paùp vaø bu-gi coù quan heä chaët cheõõ vôùi nhau. Thoâng thöôøng ngöôøi ta boá trí bu- gi naèm leäch veà phía xuù-paùp thaûi vì ñaây laø nôi coù khaû naêng xaûy ra hieän töôïng kích noå lôùn. Ñieâuø naøy giuùp vieäc ñoát chaùy hoãn hôïp seõ baét ñaàu töø vuøng khoâng oån ñònh vaø laøm giaûm khaû naêng kích noå trong ñoäng cô hay noùi caùch khaùc laø laøm giaûm muoäi than vaø HC coù trong khí thaûi. - Ñoái vôùi ñoäng cô söû duïng 45 xuù-paùp thì bu-gi thöôøng ñöôïc boáâ trí ôû taâm buoàng ñoát. Nhö vaäy khoaûng caùch töø bu-gi ñeán ñieåm xa nhaát cuûa buoàng ñoát seõ ñoàng ñeàu hôn. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình II 6 Vò trí cuûa Bu-gi vaø xu-ùpaùp VI.5.5-Tæ leä giöõa khoaûng chaïy piston vaø theå tích cylinder (S/D): - Tæ leä S/D laø moät tæ leä coù quan heä maät thieát vôùi tæ leä F/V. - ÔÛ cuøng moät theå tích cho tröôùc, khi ta giaûm tæ leä S/D nghóa laø khoaûng chaïy cuûa piston seõ ngaén hôn, ñieän tích beà maët buoàng ñoát seõ taêng leân (F/V taêng ), keát quaû laø laøm cho löôïng HC coù trong khí xaû taêng nhö ñaõ noùi trong phaàn tröôùc. Vì theá ñoäng cô coù khoaûng chaïy daøi thích hôïp hôn. Trang 22 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm  Hình II.7- Söï phuï thuoäc cuûa HC ôû töøng tyû leä S/D khaùc nhau vaø tyû leä nhieân lieäu. VI.6. Moät soá caùc thoâng soá veà chuaån bò hoãn hôïp vaø caùc thoâng soá ñieàu chænh khaùc VI.6.1-Chuaån bò hoãn hôïp vaø phun nhieân lieäu : - Trong caùc ñoäng cô hieänBaûn nay quyeàn thì vieäcthuoäc chuaån veà Tröôøng bò hoãn ÑH hôïp SPKT vaø kieåm TP. HCMsoaùt hoãn hôïp tröôùc khi noù ñöôïc ñoát chaùy trong buoàn ñoát laø raát quan troïng, vì noù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï hình thaønh caùc chaát khí ñoäc haïi trong khí thaûi ñoäng cô . - Do söï haïn cheá cuûa ñoäng cô chæ laøm vieäc trong phaïm vi heïp cuûa hoãn hôïp (). Khi  1,2). Vì nhöõng lyù do ñoù, söï chuaån bò vaø kieåm soaùt hoãn hôïp cuõng khoâng theå naøo laøm giaûm toái thieåu taát caû nhöõng thaønh phaàn ñoäc haïi trong khí thaûi cuøng moät luùc - Vieäc hình thaønh hoãn hôïp trong ñieàu kieän toát nhaát laø moät mong muoán cuûa caùc nhaø thieát keá: + Ñoái vôùi ñoäng cô duøng boä cheá hoaø khí: söï hoaït ñoäng toát ñaït ñöôïc laø do giaûm toái thieåu söï hình thaønh maøng nhieân lieäu neáu khoâng keå ñeán aûnh höôûng cuûa caùc ñaëc tính khaùc. + Ñoái vôùi ñoäng cô phun xaêng :ñeå cho nhieân lieäu ñöôïc phun ra tôi söông hôn thì ñoøi hoûi phaûi coù bieän phaùp boå sung nhö laø taïo tuùi khí xung quanh kim phun. Trang 23 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Kim phun Ñöôøng oáng cung nhieân lieäu caáp khoâng khí Ñöôøng oáng naïp Caùnh böôùm ga Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình II.8 : Söï phuû khí xung quanh kim phun - Löôïng khí ñöôïc sinh ra trong khí thaûi nhieàu hay ít coøn phuï thuoäc vaøo söï oån ñònh cuûa hoãn hôïp, söï oån ñònh naøy ñöôïc kieåm soaùt bôûi caûm bieán  (caûm bieán oxy). Nhieäm vuï cuûa caûm bieán laø töï ñoäng ghi tæ leä hoãn hôïp vaø ñieàu chænh löông hoãn hôïp laïi cho phuø hôïp. Tuy nhieân, heä thoáng chæ hoaït ñoäng trong phaïm vi  1, ngoaøi phaïm vi naøy ra noù seõ laøm vieäc khoâng nhaïy. - Hình II.9- Söï laøm vieäc cuûa caûm bieán . Trang 24 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm - Ñeå ñaûm baûo vieäc cung caáp löôïng hoãn hôïp ôû töøng cylinder ñöôïc ñoàng ñeàu thì söùc caûn treân ñöôøng oáng naïp ñeán töøng cylinder cuõng phaûi ñoàng ñeàu. Yeâu caàu naøy cuõng aùp duïng töông töï treân ñöôøng oáng xaû. - Ñoái vôùi ñoäng cô phun nhieân lieäu ôû töøng cylinder ñeå khoáng cheá =1 ñoàng ñeàu cho moãi cylinder, moät giaûi phaùp toát ñoù laø boá trí caûm bieán oxy, rieâng leû cho töøng cylinder. VI.6.2.Thôøi ñieåm ñaùnh löûa-naêng löôïng ñaùnh löûa ,vò trí bu-gi: Thôøi ñieåm ñaùnh löûa, naêng löôïng ñaùnh löûa vaø vi trí bu-gi ñaùnh löûa laø nhöõng ñaëc tính coù aûnh höôûng lôùn ñeán noàng ñoä khí thaûi . - Neáu thôøi ñieåm ñaùnh löûa treã ñi thì seõ laøm cho nhieät ñoä cöïc ñaïi trong quaù trình chaùy giaûm xuoáng laøm giaûm löôïng NOx. Ngoaøi ra, coøn laøm cho quaù trình chaùy keùo daøi sang kyø thaûi, do ñoù thuùc ñaåy quaù trình chaùy trong ñöôøng oáng xaû dieãn ra vôùi haït khí HC vaø CO laøm löôïng cuûa chuùng giaûm. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình II.10 Aûnh höôûng cuûa heä thoáng nhieân lieäu –khí vaø thôøi ñieåm ñaùnh löûa khí thaûi oâ nhieãm. - Naêng löôïng ñaùnh löûa neáu ñöôïc taêng leân thì ñoäng cô coù theå hoaït ñoäng vôùi hoãn hôïp loaõng hôn vaø seõ laøm giaûm noàng ñoä caùc chaát khí ñoäc haïi trong khí thaûi. - Khi boá trí bu-gi, neáu caøng ruùt ngaén ñöôïc khoaûng caùch giöõa noù vaø ñieåm xa nhaát cuûa buoàng ñoát thì caøng toát vì loä trình cuûa ngoïn löûa ngaén laøm taêng khaû naêng ñoát chaùy hoãn hôïp hoaøn toaøn, do ñoù noàng ñoä HC sinh ra vaø löôïng tieâu hao nhieân lieäu giaûm xuoáng. Ñaëc ñieåm naøy ñöôïc tìm thaáy treân caùc ñoäng cô coù 45 xuù-paùp, vì ôû nhöõng ñoäng cô naøy bu-gi thöôøng ñöôc ñaët ôû giöõa, ngoaøi ra ñeå ruùt ngaén loä trình ngoïn löûa ngöôøi ta coøn boá trí hai bu-gi trong moät buoàng ñoát. III.6.3-Thôøi ñieåm nhaác xuù-paùp: - Thôøi ñieåm nhaác xuù-paùp phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá sau: Taêng momen quay cuûa ñoäng cô ôû soá voøng quay thaáp Taêng coâng suaát cöïc ñaïi cuûa ñoäng cô vaø giaûm löôïng nhieân lieäu tieâu thuï. Ñaëc tính khoâng taûi toát vaø löôïng khí thaûi ít Caùc yeâu caàu treân khoâng theå thích hôïp vôùi cuøng moät thôøi ñieåm ñoùng môû cuûa xuù-paùp . - Khi thieát keá ñoäng cô thì goùc truøng ñieäp cuûa xuù-paùp cuõng laø moät ñaëc tính quan troïng vì noù aûnh höôûng ñeán löôïng khí thaûi sinh ra .Khi ta taêng goùc truøng ñieäp leân thì löôïng NOx giaûm vì thôøi gian hoãn hôïp vaøo laâu vaø söï tuaàn hoaøn khí thaûi cuõng taêng giuùp cho nhieät ñoä buoàng ñoát giaûm xuoáng, ngöôïc laïi HC laïi taêng vì noù coù moät hoãn hôïp vöøa vaøo thì ñaõ ñi ra theo ñöôøng xaû. - Ngoaøi ra taêng goùc truøng ñieäp cuûa xuù-paùp coøn laøm cho coâng suaát ñoäng cô taêng leân. Trang 25 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Khi taûi lôùn Khi taûi lôùn Khi taûi nhoû Khi taûi nhoû Hình II.11-Aûnh höôûng cuûa söï truøng ñieäp xuù –paùp ñeán khí thaûi oâ nhieãm. Caùc heä thoáng laøm cho thôøi ñieåm ñoùng môû cuûa xuù-paùp thay ñoåi (ñaëc bieät laø xuù-paùp huùt ) ñaõ ñöôc söû duïng roäng raõi treân caùc ñoäng cô hieän ñaïi trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Noù giuùp cho söï truøng ñieäp cuûa xuù-paùp taêng giaûm phuø hôïp tuøy theo töøng vò trí cuûa ñoäng cô. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình II.12-Caùc thieát keá coù theå thöïc hieän cuûa vieäc nhaác van thay ñoåi. A: Thay ñoåi thôøi ñieåm vaø ñoä cao nhaác xuù-paùp (loaïi keát hôïp). B: Thay ñoåi ñoä cao nhaác xuù-paùp C: Thay ñoåi thôøi ñieåm nhaác xuù-paùp. Trang 26 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm CHÖÔNG III CAÙC GIAÛI PHAÙP KYÕ THUAÄT LAØM GIAÛM MÖÙC ÑOÄ OÂ NHIEÃM I. HEÄ THOÁNG TUAÀN HOAØN KHÍ THAÛI EGR (Exhaust gas Recirculation System ) Heä thoáng naøy coù theå duøng cho ñoäng cô xaêng vaø ñoäng cô Diesel I.1 Coâng duïng cuûa heä thoáng Khi nhieät ñoä cuûa quaù trình chaùy cuûa ñoäng cô leân ñeán 25000F thì khí Nitô trong khoâng khí seõ keát hôïp vôùi Oxi ñeå taïo neân nhöõng oxide Nitô (NOX) khaùc nhau nhö NO, NO2, N2O, N2O5 Vì vaäy, caùch toát nhaát ñeå giaûm löôïng NOX laø laøm giaûm nhieät ñoä trong ñoäng cô. Ñeå laøm giaûm nhieät ñoä buoàng ñoát xuoáng, ta coù theå thöïc hieän baèng caùch duøng moät heä thoáng ñeå ñöa moâït luoàng khí thaûi nhaát ñònh trôû laïi buoàng ñoát, heä thoáng naøy ñöôïc goïi laø heä thoáng tuaàn hoaøn khí thaûi (EGR). Löôïng khí thaûi naøy coù caùc chöùc naêng sau: Khí thaûi coù nhieät dung rieâng lôùn hôn khoâng khí cho neân noù seõ laøm giaûm nhieät ñoä buoàng ñoát neáu löôïng nhieät vaãn cao nhö cuõ. Laøm cho hoãn hôïp coù haøm löôïng O2 thaáp vì löôïng O2 coù trong khí thaûi raát ít. Laøm baån hoãn hôïp, vì vaäy toác ñoä chaùy seõ giaûm. Tuy nhieân, löôïng khí thaûiBaûn naøyquyeàn phaûi thuoäc ñöôïc veà kieåm Tröôøng soaùt, ÑH ñieàu SPKT chænh TP. sao HCM cho phuø hôïp. Vì neáu ñöa vaøo buoàng ñoát moät löôïng khí thaûi quaù lôùn thì ñoäng cô seõ hoaït ñoäng khoâng oån ñònh, laøm aûnh höôûng ñeán coâng suaát ñoäng cô. Do aûnh höôûng cuûa lyù do treân, neân löôïng khí xaû ñöôïc khoáng cheá bôûi van EGR, ñoàng thôøi löôïng khí xaû ñöôïc ñöa vaøo ñoäng cô phuï thuoäc vaøo hai thoâng soá cô baûn: Toác ñoä ñoäng cô Taûi ñoäng cô I.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng:  Van chaân khoâng ñieàu khieån baèng nhieät : (TVSV) TVSV laø moät thieát bò ñoùng môû doøng chaân khoâng töø maïch naøy sang maïch khaùc phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä nöôùc laøm maùt . Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa van nhö sau:  Khi nhieät ñoä nöôùc laøm maùt thaáp , saùp nhieät co laïi , cho pheùp loø xo ñaåy piston ñi xuoáng phía döôùi ra xa khoûi caàn ñaåy (xem hình 1 trong hình III.1 ).Chaân khoâng ñöôïc caáp vaøo cuûa K coøn khoâng khí ñöôïc caáp vaøo cöûa J.Töông töï , chaân khoâng cuõng ñöôïc caáp vaøo cöûa N cuøng thôøi gian ñoù , trong khi khoâng khí ñöôïc caáp vaøo 2 cöûa coøn laïi laø M vaø L  Khi nhieät ñoä taêng saùp nhieät giaõn nôû , ñaåy piston ñi leân . Noù cho pheùp chaân khoâng ñöôïc caáp vaøo caùc cöûa L vaø N (xem hình 2 trong hình III.1 ) Trang 27 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm  Khi nhieät ñoä taêng nöõa , piston bò ñaåy leân cao hôn chaân khoâng ngöøng caáp vaøo cöûa N vaø thay vaøo ñoù caáp cho cöûa L vaø M (xem hình 3 trong hình III.1 ) Hình III.1 Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa van TVSV I.2.1.Khi ñoäng cô laïnh (nhieät ñoä nuôùc laøm maùt döôùi 500C): Khi maùy laïnh , cöûa J vaøBaûn M quyeàn cuûa TVSV thuoäc ñöôïc veà Tröôøng noái vôùi ÑH nhau SPKT neân TP. khí HCM coù theå ñi töø J ñeán M qua TVSV . Do ñoù aùp suaát khí quyeån ñöôïc daãn vaøo töø cuûa J cuûa TVSV qua cöûa M vaø van moät chieàu ñeán phaàn treân van EGR , giöõ cho van moät chieàu vaãn môû . Hình III.2 Ñoäng cô laïnh nhieät ñoä nöôùc laøm maùt döôùi 50oC Trang 28 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm I.2.2.Ñoäng cô aám : I.2.2.1.Böôùm ga ñoùng hoaøn toaøn chaïy khoâng taûi : Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.3 Ñoäng cô aám böôùm ga ñoùng hoaøn toaøn chaïy khoâng taûi _Do ñoäng cô aám (nhieät ñoä nöôùc laøm maùt treân 56oC ) , caùc cöûa K vaø M cuûa TVSV thoâng vôùi nhau vaø ñoä chaân khoâng oáng goùp naïp taùc duïng leân van moät chieàu laøm van moät chieàu ñoùng .Taïi thôøi ñieåm naøy , do cöûa “R” vaø cöûa EGR naèm treân caùnh böôùm ga neân chaân khoâng cuûa oáng goùp naïp khoâng ñi qua ñöôïc EGR vaø cöûa “R” cuûa EGR vì vaäy van vaãn ñoùng vaø khí xaû khoâng ñöôïc tuaàn hoaøn laïi I.2.2.2 Böôùm ga giöõa cuûa EGR vaø cöûa “R” cuûa EGR : Luùc naøy löïc chaân khoâng taùc duïng leân van EGR ñöôïc ñieàu chænh theo taûi bôûi boä ñieàu bieán chaân khoâng EGR nhö sau : chaân khoâng töø cöûa EGR taùc duïng leân cöûa P cuûa boä ñieàu bieán chaân khoâng EGR trong khi aùp suaát xaû taùc duïng leân buoàng (A) Trang 29 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm _Khi taûi nhoû (aùp suaát trong buoàng van EGR thaáp )ñoä chaân khoâng lôùn vaø aùp suaát khí xaû yeáu .Maøng ôû buoàng A khoâng ñaäy kín ñöôïc loã daãn khí trôøi treân boä ñieàu bieán .Luùc naøy , khoâng khí sau khi ñi qua loïc ñöôïc daãn vaøo boä ñieàu bieán chaân khoâng EGR naèm giöõa cuûa P vaø Q laøm cho löïc chaân khoâng taùc duïng leân van EGR giaûm Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.4 Ñoäng cô aám böôùm ga giöõa cöûa EGR vaø cöûa “R” cuûa EGR khi taûi nhoû Trang 30 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm -Khi taûi lôùn (aùp suaát trong buoàng van EGR cao ) xaûy ra quaù trình ngöôïc laïi . Maøng ôû buoàng A ñaäy kín ñöôïc loã daãn khí trôøi ôû boä ñieàu bieán . Khí trôøi khoâng ñöôïc daãn vaøo boä ñieàu bieán chaân khoâng giöõa cöûa P vaø Q , keát quaû laø löïc chaân khoâng taùc duïng leân van EGR taêng . Ñieàu naøy ñaûm baûo löôïng khí xaû ñöôïc tuaàn hoaøn laïi vaãn ôû moät tyû leä khoâng ñoåi theo söï hoaïtñoäng cuûa Jic-lô trong boä ñieàu bieán chaân khoâng EGR. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.5 Ñoäng cô aám böôùm ga giöõa cöûa EGR vaø cöûa “R” cuûa EGR khi taêng taûi Trang 31 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm I.2.2.3 Cöûa “R” cuûa EGR môû bôûi böôùm ga : Luùc naøy chaân khoâng töø cuûa “R” cuûa EGR taùc duïng leân cöûa R cuûa boä ñieàu bieán löïc chaân khoâng taùc duïng leân van EGR taêng , taêng ñoä môû cuûa van vaø do ñoù taêng löôïng khí xaû ñöôïc tuaàn hoaøn Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.6 Ñoäng cô aám cöûa “R” cuûa EGR môû bôûi böôùm ga Trang 32 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm I.2.2.4 Böôùm ga môû hoaøn toaøn : _Ñoä chaân khoâng taïi cuûa R cuûa EGR khoâng ñuû söùc taùc ñoäng laøm môû van EGR khi taûi lôùn (vaø löïc chaân khoâng nhoû hôn löïc chaân khoâng caàn thieát )khí xaû khoâng ñöôïc tuaàn hoaøn laïi Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.7 Ñoäng cô aám böôùm ga môû hoaøn toaøn Trang 33 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II HEÄ THOÁNG THOÂNG KHÍ HOÄP TRUÏC KHUYÛU : (PCV) ( PCV: Positive Crankcase Ventiation System) II.1.Coâng duïng: Trong quaù trình laøm vieäc cuûa ñoäng cô, khí chaùy thöôøng bò loït xuoáng hoäp truïc khuyûu, vì vaäy trong hoäp truïc khuyûu löôïng khí loït thöôøng coù 70 ñeán 80% laø nhöõng saûn vaät chaùy (VD: HC) trong khi saûn vaät chaùy (VD : hôi nöôùc vaø caùc khí thaûi khaùc) chieám 20% ñeán 30% phaàn coøn laïi, ñieàu naøy gaây ra moät soá taùc haïi nhö: Laøm baån daàu boâi trôn vaø laøm daàu boâi trôn bò bieán chaát do nhöõng taïp chaát coù trong khí chaùy. Söï chuyeån ñoäng tònh tieán cuûa piston khoù khaên hôn do khí chaùy loït xuoáng phía döôùi laøm cho aùp suaát phía döôùi piston taêng cao. Aùp suaát ôû hoäp truïc khuyûu coøn ñaåy nhôùt qua caùc phoát laøm kín ñi ra ngoaøi laøm hao huït daàu boâi trôn Nhöõng xe tröôùc ñaây ñöôïc gaén 1 oáng khí vaøo hoäp truïc khuyûu ñeå cho pheùp nhöõng khí naøy thoaùt ra ngoaøi khí quyeån, vì vaäy chuùng laøm oâ nhieãm moâi tröôøng vaø cuõng khoâng taän duïng ñöôïc hôi nhieân lieäu coù trong ñoù.Baûn Maët quyeàn khaùc thuoäc khi xeveà chaïyTröôøng chaäm ÑH löôïngSPKT TP. khí HCM thaûi bò loït xuoáng hoäp truïc khuyûu taêng leân nhöng khoâng ñöôïc thaûi hoaøn toaøn ra ngoaøi vì luùc naøy vaän toác xe nhoû, ñoä giaûm aùp taïi ñaàu oáng nhoû. Do caùc nguyeân nhaân ñaõ neâu treân caàn coù moät heä thoáng ñeå daãn khí loït naøy veà buoàng chaùy vaø ñoát laïi. II.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng: ÔÛ loaïi naøy, toaøn boä khí ôû hoäp truïc khuyûu seõ ñöôïc heä thoáng ñöa veà ñöôøng naïp chung vôùi löôïng khí naïp môùi vaøo ñoäng cô ñeå ñoát chaùy. Khi duøng heä thoáng naøy, hieäu quaû thoâng gioù raát cao nhöng do ñöa hôi nhieân lieäu vaø khí chaùy veà ñöôøng naïp deã laøm baùm baån xuù-paùp vaø cylinder.  VAN PCV: Neáu löôïng khí töø Cac-te chöùa nhôùt ñöôïc pheùp thoåi vaøo oáng naïp moïi luùc vôùi soá löôïng khí baát kyø thì hoãn hôïp laøm vieäc seõ khoâng ñöôïc oån ñònh vaø seõ khoâng thích hôïp vôùi caùc yeâu caàu laøm vieäc cuûa ñoäng cô. Ñoàng thôøi ñeå ngaên chaën söï chaùy ngöôïc töø oáng naïp ñeán hoäp truïc khuyûu, ngöôøi ta laép theâm vaøo heä thoáng van PCV. Van naøy coù nhieäm vuï ñieàu hoaø löôïng hôi töø cacte ñi vaøo heä thoáng naïp cuûa ñoäng cô. Trang 34 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II.2.1 Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä caàm chöøng hay chaäm : Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.8 Ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä caàm chöøng hay chaäm Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä caàm chöøng hay chaäm, ñoä chaân khoâng treân ñöôøng oáng naïp lôùn huùt Piston van PCV ñi leân beä van. Luùc naøy Khoang chaân do khe chaân khoâng vaãn coøn heïp neân chæ coù moät khoâng nhoû löôïng khí loït nhoû töø hoäp truïc khuyûu ñi vaøo ñöôøng oáng naïp ñeå traùnh laøm hoøa khí ôû ñoäng cô bò loaõng Van PCV môû Trang 35 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II.2.2 Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä bình thöôøng : Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.9 Ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä bình thöôøng Khi ñoäng cô hoaït ñoäng bình thöôøng thì ñoä chaân khoâng ôû ñöôøng oáng naïp trung bình neân piston van PCV leân khoaûng giöõa, vì vaäy khe hôû lôùn cho khí loït Khoang chaân khoâng lôùn leân nhieàu hôn Van PCV môû 36 Trang Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II.2.3 Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä taêng toác hay taûi lôùn : Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.10 Ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä taêng toác hay taûi lôùn +Khi ñoäng cô taêng toác hay taûi lôùn van PCV vaø van chaân khoâng môû hoaøn toaøn neân löôïng khí töø hoäp truïc khuyûu ñi vaøo oáng goùp naïp nhieàu nhaát. Khoang chaân khoâng môû ñaày Van PCV môû Trang 37 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm II.2.4 Khi ñoäng cô khoâng hoaït ñoäng hoaëc chaùy ngöôïc: Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.11 Khi ñoäng cô khoâng hoaït ñoäng hoaëc chaùy ngöôïc Khi ñoäng cô khoâng hoaït ñoäng, Beân trong ñöôøng oáng naïp khoâng coù söï hieän ñieän cuûa ñoä chaân khoâng trong ñöôøng oáng naïp. Luùc naøy, loø xo ñaåy van veà Van ñoùng kín ñöôøng naïp. Töông töï, khi coù chaùy ngöôïc töø ñöôøng oáng naïp trôû veà hoäp truïc khuyûu, luùc naøy aùp suaát trong Van PCV ñoùng ñöôøng oáng naïp cao seõ laøm cho van PCV ñoùng kín treân beä cuûa noù Trang 38 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm III .THIEÁT BÒ XUÙC TAÙC: (Catalytic Converter ) III.1.Coâng duïng: Thieát bò xuùc taùc coøn goïi laø thieát bò khí xaû, noù coù nhieäm vuï laøm giaûm bôùt caùc chaát khí ñoäc haïi coù trong khí xaû cuûa ñoäng cô. Ví duï khí CO, HC vaø NOX bò nung noùng vôùi O2 ñeán khoaûng 5000C thì thöïc teá khoâng coù phaûn öùng hoaù hoïc naøo xaûy ra giöõa chuùng, tuy nhieân khi cho chuùng ñi qua chaát xuùc taùc thì caùc phaûn öùng hoùa hoïc seõ xaûy ra ñeå bieán chuùng thaønh nhöõng chaát nhö : CO2, H2O, vaø N2. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.12 Thieát bò xuùc taùc (Catalytic Converter ) Thieát bò xuùc taùc (boä loïc khí xaû) thöôøng laép beân ñöôøng oáng thaûi cuûa ñoäng cô. Thieát bò xuùc taùc goàm coù hai loaïi chính: Loaïi oxy hoùa (two way converter – pellet type) Trang 39 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Loaïi 3 thaønh phaàn (Three way converter) III.2 Heä thoáng xuùc taùc oxy hoaù: Trong heä thoáng xuùc taùc oxy hoaù coù haøng ngaøn haït nhoû oxide nhoâm (Al2O3), chuùng ñöôïc bao quanh bôûi Palladium (Pd) vaø Platin (Pt) vaø ñöôïc ñaët trong moät caùi hoäp löôùi. Hoäp naøy ñöôïc ñaët trong thieát bò xuùc taùc vaø ñöôïc ñaët sao cho khí thaûi phaûi ñi qua chaát xuùc taùc. Thieát bò xuùc taùc ñöôïc laøm baèng theùp khoâng ræ, coù theå chòu ñöôïc nhieät ñoä cao ñeán 16000F (8270C). voû ngoaøi cuûa thieát bò xuùc taùc ñöôïc saép ñaët nhaèm ngaên ngöøa hôi noùng truyeàn ñeán choã khaùc vaø duy trì ñöôïc nhieät ñoä cao trong buoàng xuùc taùc. Söï laøm vieäc cuûa heä thoáng xuùc taùc oxy hoaù: khi khí thaûi ñi qua khe hôû giöõa caùc haït nhoâm seõ ñöïôc Pt, Pd laøm chaát xuùc taùc vaø nhö vaäy caùc phaûn öùng oxy hoaù seõ xaûy ra nhö sau: 2CO + O2 2CO2 CXHY + (X+Y/4)O2 XCO2 + Y/2H2O (hai phaûn öùng treân xaûy ra khi  1) Nhö vaäy ôû thieát bò xuùc taùc oxy hoaù thì chæ coù CXHY vaø CO coù trong khí thaûi laø ñöôïc giaûm xuoáng, coøn ñoái vôùi NOX thì thieát bò khoâng coù taùc duïng. III.3. Heä thoáng xuùc taùcBaûn ba quyeànthaønh phaànthuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM ÔÛ heä thoáng naøy khoâng chæ laøm giaûm ñöôïc löôïng CXHY vaø CO maø coøn laøm giaûm ñöôïc löôïng NOX coù trong khí thaûi. Chaát xuùc taùc söû duïng trong heä thoáng goàm coù Platin (Pt), Palladium (Pd) Rhodium (Rt), khoaûng troáng giöõa khoái cuûa baàu xuùc taùc ñöôïc bôm khoâng khí vaøo. Ngoaøi caùc phaûn öùng nhö ñaõ trình baøy ôû heä thoáng xuùc taùc oxy hoùa thì heä thoáng xuùc taùc ba thaønh phaàn coøn laøm giaûm löôïng NO qua caùc phaûn öùng khöû: NO + H2 ½ N2 + H2O NO + CO 1/2 N2 + CO2 (2X + Y/2) NO + CXHY (X + Y/4)N2 + XCO2 + y/2 H2 O Ngöôïc laïi vôùi caùc phaûn öùng oxy hoùa khöû xaûy ra khi hoãn hôïp hôi giaøu (1 )vì theá cuøng ôû ñieàu kieän veà nhieät ñoä, thì vieäc oxy hoùa khöû (nghóa laø 5 phaûn öùng treân phaûi xaûy ra cuøng luùc) chæ coù theå dieãn ra moät caùch ñoàng thôøi khi heä soá dö löôïng khoâng khí cuûa hoãn hôïp naïp vaøo ñoäng cô xaáp xæ baèng 1. Ñoù laø lyù do giaûi thích taïi sao caùc xe oâ toâ söû duïng moät boä xuùc taùc 3 thaønh phaàn thì phaûi coù caûm bieán Lambda, vì nhôø coù caûm bieán naøy môùi ñieàu chænh ñuùng tæ leä hoãn hôïp lyù thuyeát ( 1) Ngoaøi ra, khoâng khí töø heä thoáng cung caáp seõ ñöa vaøo khoâng gian caùc buoàng xuùc taùc giuùp cho quaù tình oxy hoùa xaûy ra toát hôn. Trang 40 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm HYCX + CO CO2 + H2O III.4. Löu yù khi söû duïng oâ toâ coù thieát bò xuùc taùc : Khoâng söû duïng nhieân lieäu xaêng pha chì vì chuùng seõ phuû leân beà maët cuûa caûm bieán O2 vaø seõ bít caùc loã ôû ñöôøng xuùc taùc laøm cho heä thoáng keùm hieäu quaû, thaäm chí maát taùc duïng. Khoâng keùo daøi thôøi gian chaïy khoâng taûi quaù 20 phuùt. Boä xuùc taùc chæ phaùt huy taùc duïng khi nhieät ñoä laøm vieäc lôùn hôn 2500C, vöôït qua nhieät ñoä naøy thì tæ leä bieán ñoåi caùc chaát oâ nhieãm coù theå lôùn hôn 90%. Thoâng thöôøng, ñeå ñaït ñöôïc nhieät ñoä naøy oâ toâ phaûi hoaït ñoäng 1  3 km ñöôøng trong thaønh phoá. Khoâng ñeå baàu loïc trong khu vöïc coù daàu môõ, hôi xaêng, daàu Khoâng cho ñoäng cô hoaït ñoäng khi gaàn heát nhieân lieäu hoãn hôïp loaõng boû löûa. Khoâng thaùo boû Bu-gi khi ñoäng cô ñang hoaït ñoäng. Kieåm tra aùp xuaát neùn cuûa ñoäng cô caøng nhanh caøng toát Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM 0C Hình III.12 Ñoà thò quan heä giöõa nhieät ñoä chaát xuùc taùc vaø tyû leä laøm saïch IV . HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN BÖÔÙM GA : Throttle positioner (TP) IV.1. Coâng duïng: Khi oâtoâ giaûm ga ñoät ngoät, böôùm ga ñoùng hoaøn toaøn laøm ñoä chaân khoâng trong oáng goùp naïp taêng ñoät ngoät, do ñoù xaêng seõ bò huùt trong loã tia caàm chöøng ra nhieàu hôn gaây neân hoãn hôïp hoaø khí quaù ñaäm, cuøng luùc ñoù aùp suaát neùn giaûm trong quaù trình giaûm ga (böôùm ga ñoùng kín) quaù trình chaùy trôû neân khoâng oån ñònh , hoãn hôïp chaùy khoâng heát vì theá löôïng HC vaø CO seõ taêng raát nhieàu. Ñeå ngaên chaën hieän töôïng naøy, heä thoáng ñieàu khieån vò trí böôùm ga duøng ñeå choáng ñoùng böôùm ga ñoät ngoät, noù giuùp môû böôùm ga luùc giaûm ga lôùn hôn 1 chuùt so vôùi khi chaïy khoâng taûi. Trang 41 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm IV.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng: _ÔÛ ñieàu kieän chaïy xe bình thöôøng, ñoä chaân khoâng nhoû taùc ñoäng leân maøng TP, neân loø xo beân trong TP ñaåy maøng sang traùi , dòch chuyeån vít ñieàu chænh TP sang traùi . Van VTV Jíc-lô (môû) Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Maøng TP Cöûa TP Chöa xuaát hieän chaân khoâng Vít ñieàu chænh TP Hình III.13 ÔÛ ñieàu kieän xe chaïy bình thöôøng Trang 42 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Khi caùnh böôùm ga ñoùng laïi, caàu noái treân böôùm ga seõ chaïm vaøo vít ñieàu chænh. Ñoàng thôøi luùc naøy ñoä chaân khoâng töø sau caùnh böôùm ga seõ taùc ñoäng vaøo maøng TP laøm maøng dòch sang phaûi moät caùch töø töø (do van VTV luùc naøy ñoùng laïi ). Ñieàu naøy khieán böôùm ga khoâng bò ñoùng ñoät ngoät daãn ñeán hoãn hôïp khoâng bò quaù giaøu. Van VTV Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCMJíc-lô (ñoùng) Maøng TP Cöûa TP Xuaát hieän chaân khoâng Vít ñieàu chænh TP Trang 43 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Hình III.14 Khi giaûm ga V.HEÄ THOÁNG TÖÏ ÑOÄNG SÖÔÛI KHÍ NAÏP ( HAI) V.1. Coâng duïng: Khi nhieät ñoä moâi tröôøng xung quanh thaáp xaêng seõ khoâng boác hôi toát, vì theá ñeå giuùp nhieân lieäu coù trong hoãn hôïp ñöôïc boác hôi hoaøn toaøn, ngöôøi ta boá trí moät heä thoáng ñeå coù theå duy trì nhieät ñoä cuûa khí naïp ôû moät giaù trò nhaát ñònh khoâng phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä cuûa khí trôøi. Ñieàu naøy laøm hoãn hôïp ñöôïc ñöa ñeán töøng cylinder ñeàu hôn vaø oån ñònh hôn. Heä thoáng naøy bao goàm: + Van ITC + Maøng HAI Trong heä thoáng HAI (heä thoáng söôûi khí töï ñoäng) nhieät ñoä khí naïp ñöôïc caûm nhaän bôûi van ITC (van buø nhieät ñoä khí naïp), van naøy tieáp nhaän caû khí laïnh beân ngoøai hoaëc khí ñöôïc söôûi nhôø khí xaû, phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä khí naïp. Ñieàu naøy giöõ cho khí naïp luoân giöõ ôû nhieät ñoä toát nhaát Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM ñeå ñaûm baûo cho nhieân lieäu bay hôi khi ñoäng cô laïnh, ruùt ngaén thôøi gian haâm noùng ñoäng cô, caûi thieän khaû naêng khoâng taûi. Caû 3 vieäc naøy daãn ñeán giaûm löôïng HC, CO trong khí xaû. Trang 44 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm V.2.Nguyeân lyù hoaït ñoäng: Khi ñoäng cô khôûi ñoäng trong ñieàu kieän nhieät ñoä khoâng khí laïnh (döôùi 260), luùc naøy Valve ITC ñoùng vì nhieät ñoä cuûa khí naïp trong loïc gioù thaáp. Do ño,ù aùp thaáp töø ñoäng cô seõ huùt maøng van HAI leân, van ñieàu khieån seõ ñoùng ñöôøng khoâng khí laïnh töø moâi tröôøng vaøo vaø môû ñöôøng khí ñöôïc saáy noùng töø oáng goùp thaûi qua loïc gioù vaøo ñoäng cô. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.15 : Khi nhieät ñoä khí naïp laïnh Trang 45 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Khi ñoäng cô ñaõ ñöôïc noùng leân, nhieät ñoä cuûa khí noùng caøng taêng leân thì van ITC baét ñaàu môû daàn, aùp thaáp truyeàn ñeán van HAI giaûm, luùc naøy van ñieàu khieån seõ cho caû 2 doøng khí noùng vaø laïnh ñi qua loïc gioù vaøo ñoäng cô. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.16 : Khi nhieät ñoä khí naïp aám leân Trang 46 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Khi nhieät ñoä ñoäng cô noùng leân ( khoaûng treân 340 C),van ITC seõ môû hoaøn toaøn. Do ñoù, van ñieàu khieån seõ ñoùng kín ñöôøng khí noùng vaø chæ cho ñöôøng khí laïnh ñi vaøo ñoäng cô. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.17 Khi nhieät ñoä khí naïp noùng Trang 47 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm VI. HEÄ THOÁNG THAÂU HOÀI HÔI XAÊNG: VI.1. Coâng duïng: Hôi xaêng thoaùt ra töø baàu phao vaø töø thuøng xaêng seõ laøm taêng löôïng HC trong moâi tröôøng vaø laøm tieâu hao nhieân lieäu ñoàng thôøi laøm hieän töôïng hieäu öùng nhaø kính xaûy ra maïnh meõ hôn. Heä thoáng thaâu hoài hôi xaêng ñöôïc söû duïng nhaèm traùnh cho hôi xaêng thoaùt ra ngoaøi khí quyeån. VI.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa heä thoáng:  Loaïi 1: (Khoâng coù ECU ñieàu khieån) Khi ñoäng cô khoâng hoaït ñoäng: khoùa ñieän taét, van ñieàu khieån cöûa ngoaøi môû hôi xaêng töø baàu phao ñöôïc ñöa ñeán boä loïc, ñoàng thôøi luùc naøy hôi xaêng töø bình chöùa cuõng ñöôïc ñöa ñeán boä loïc than hoaït tính qua van 1 chieàu ( van 2). Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä khoâng taûi vaø toác ñoä thaáp: Khoùa ñieän baät, van ñieàu khieån cöûa ngoaøi ñoùng, van 1 chieàu (van 1) ñoùng, van 1 chieàu (van 2) môû hôi xaêng töø bình chöùa ñöôïc ñöa ñeán boä loïc. Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä toác ñoä trung bình vaø cao: Khoùa ñieän baät, van ñieàu khieån Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM cöûa ngoaøi ñoùng, van 1 chieàu (van 1) môû, hôi xaêng töø baàu loïc than hoaït tính ñöôïc huùt qua cöûa loïc cuûa cuûa boä cheá hoøa khí vaøo buoàng chaùy. Trang 48 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Hình III.18 : Heä thoáng thaâu hoài hôi xaêng khoâng coù ECU ñieàu khieån Khi aùp suaát trong bình cao: Van 1 chieàu (van 2) môû, van 1 chieàu (van 3) ñoùng, van 1 chieàu treân naép bình xaêng ñoùng, hôi xaêng töø bình chöùa ñöôïc haáp thuï bôûi boä loïc than hoaït tính . Khi aùp suaát trong bình thaáp seõ xuaát hieän ñoä chaân khoâng trong thuøng xaêng: Van 1 chieàu (van 2) ñoùng, van 1 chieàu (van 3) môû, hôi xaêng töø boä loïc than hoaït tính ñi ngöôïc laïi thuøng chöùa, ñoàng thôøi van 1 chieàu treân naép bình xaêng môû ñeå cho pheùp khí töø beân ngoaøi loït vaøo thuøng nhaèm caân baèng aùp suaát .  Loaïi 2: (coù ECU ñieàu khieån) Kieåu naøy gioáng nhö loaïi 1 nhöng coù theâm van VSV vaø ECU nhöng khoâng coù van moät chieàu ôû ñöôøng ra cuûa boä loïc than hoaït tính. Khi ñoäng cô khoâng hoaït ñoäng: khoùa ñieän taét, van ñieàu khieån cöûa ngoaøi môû hôi xaêng töø baàu phao ñöôïc ñöa ñeán boä loïc, ñoàng thôøi luùc naøy hôi xaêng töø bình chöùa cuõng ñöôïc ñöa ñeán boä loïc than hoaït tính qua van 1 chieàu ( van 2).Xem hình III.19 Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.19 Trang 49 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä khoâng taûi vaø toác ñoä thaáp: Khoùa ñieän baät, van ñieàu khieån cöûa ngoaøi ñoùng, nhieät ñoä nöôùc döôùi 430 C coâng taéc nhieät ñoä baät , van VSV taét, hôi xaêng töø thuøng ñöôïc boä loïc haáp thuï (Xem hình III.20) Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.20 Trang 50 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä toác ñoä trung bình (1600 – 1900 v/p): Khoùa ñieän baät, van ñieàu khieån cöûa ngoaøi ñoùng, nhieät ñoä nöôùc treân 550 C , coâng taéc nhieät ñoä taét, coâng taéc vò trí böôùm ga baät – ECU seõ ñieàu khieån VSV baät, hôi xaêng töø bình chöùa ñöôïc huùt qua cöûa loïc vaøo buoàng chaùy vaø chaùy.(Xem hình III.21 ) Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III. 21 Trang 51 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä toác ñoä cao ( treân 2290 v/p): Khoùa ñieän baät, van ñieàu khieån cöûa ngoaøi ñoùng, nhieät ñoä nöôùc treân 550C,coâng taéc nhieät ñoä taét, coâng taéc vò trí böôùm ga baät – ECU seõ ñieàu khieån VSV baät, hôi xaêng töø bình chöùa ñöôïc huùt qua cöûa loïc vaøo buoàng chaùy vaø chaùy nhö tröôøng hôïp treân. Tuy nhieân, khi coâng taét vò trí caùnh böôùm ga ngaét, ECU seõ ñieàu khieån VSV ñoùng, hôi xaêng töø thuøng ñöôïc boä loïc haáp thuï.(Xem hình III.22) Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.22 Trang 52 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Khi aùp suaát trong thuøng cao van 1 chieàu (van 1) môû, van 1 chieàu (van 2) ñoùng, van 1 chieàu treân naép bình ñoùng, hôi xaêng töø thuøng ñöôïc boä loïc haáp thuï. .(Xem hình III.23) Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.23 Trang 53 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Khi aùp suaát trong thuøng xaêng thaáp xuaát hieän ñoä chaân khoâng trong bình van 1 chieàu (van 1) ñoùng, van 1 chieàu ( van 2) môû, van 1 chieàu treân naép bình môû, khí töø moâi tröôøng beân ngoaøi ñöôïc huùt vaøo thuøng, hôi xaêng töø boä loïc ñöôïc ñöa ngöôïc laïi thuøng chöùa. (Xem hình III.24) Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.24 Trang 54 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm VII . HEÄ THOÁNG HUÙT KHOÂNG KHÍ (AS) VAØ PHUN KHOÂNG KHÍ (AI) VII.1. Coâng duïng: Caùc chaát ñoäc haïi nhö CO vaø HC coù trong khí thaûi seõ bieán ñoåi thaønh caùc chaát khoâng oâ nhieãm laø: CO2 vaø H2O neáu nhö khoâng khí ñöôïc ñöa vaøo oáng xaû vaø khí xaû ñuû noùng, luùc naøy löôïng khí thaûi seõ chaùy theâm sau khi ñi qua Supap thaûi. Coù hai phöông phaùp ñeå thöïc hieän yù töôûng naøy laø: + Phöông phaùp huùt khí (Air Suction -AS) + Phöông phaùp phun khí (Air Injection- AI) VII 2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng: VII 2.1.Heä thoáng huùt khí: (AS) ÔÛ heä thoáng naøy duøng xung cuûa khí xaû nghóa laø duøng söï thay ñoåi ñoät ngoät cuûa aùp suaát khí xaû ñeå môû vaø ñoùng van löôõi gaø cho pheùp khí vaøo oáng goùp xaû chôùp nhoaùng. Löôïng khí ñöôïc huùt vaøo oáng goùp xaû trong phöông phaùp naøy nhoû hôn löôïng khí ñöïôc ñöavaøo oáng xaû ôû phöông phaùp phun khí neân phöông phaùp naøy (AS) chæ duøng ñoái vôùi ñoäng cô nhoû. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Caùc cheá ñoä hoat ñoäng cuûa heä thoáng nhö sau:  Khi ñoäng cô chaïy bình thöôøng, nhieät ñoä nöôùc laøm maùt döôùi 350 C Neáu toác ñoä ñoäng cô döôùi 3500 v/p van VSV môû: Heä thoáng hoaït ñoäng nhö sau: Aùp thaáp phía sau caùnh böôùm ga seõ huùt maøng ñieàu khieån leân. Do ñoù, doøng khí töø loïc khí qua hoäp coäng höôûng vaø van löôõi gaø AS ñeán ñöôøng oáng thaûi ñeå taùc duïng vôùi löôïng HC vaø CO coøn laïi trong khí xaû.(Hình III.25) Trang 55 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Hình III.25 Neáu toác ñoä ñoäng cô treân 3600 v/p, van VSV ñoùng.Ñoàng thôøi coù doøng khí töø moâi tröôøng ngoaøi qua van VSV vaøo buoàngBaûn quyeàn aùp thaáp thuoäc gaây maátveà Tröôøng aùp thaáp ÑH vaø SPKTkeát quaû TP. laø HCM van khoâng hoaït ñoäng. Hình III.26  Khi ñoäng cô giaûm ga, nhieät ñoä nöôùc laøm maùt treân 350C, böôùm ga ôû vò trí khoâng taûi Trang 56 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Neáu toác ñoä ñoäng cô döôùi 1000 v/p , van VSV ñoùng, heä thoáng khoâng hoaït ñoäng Hình III.27 Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Neáu toác ñoä ñoäng cô töø 1200 – 3200 (v/p), van VSV môû heä thoáng seõ hoaït ñoäng nhö treân. Hình III.28 Trang 57 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm VII 2.2.Heä thoáng phun khí: Caùc cheá ñoä hoaït ñoäng cuûa heä thoáng  Khi nhieät ñoä nöôùc döôùi 100 C Van VSV taét, van ASV ñoùng. Ñoàng thôøi co ùdoøng khí töø moâi tröôøng ngoaøi qua van VSV vaøo buoàng aùp thaáp gaây maát aùp thaáp vaø keát quaû laø van khoâng hoaït ñoäng. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.29 Trang 58 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm  Khi nhieät ñoä nöôùc töø 15 – 35 (0 C), van VSV môû, van ASV môû, heä thoáng hoat ñoäng nhö sau: Bôm khí huùt khoâng khí töø loïc khí ñeå bôm vaøo caùc oáng phun khí ñeå khoâng khí ñeán ngay phía sau moãi xuù-paùp thaûi nhaèm ñoát chaùy luôïng HC vaø CO coù trong khí thaûi. Van moät chieàu chæ cho pheùp khoâng khí ñi töø bôm ñeán ñöôøng oáng thaûi nhaèm traùnh tröôøng hôïp khí chaùy ôû ñöôøng thaûi ñi ngöôïc trôû laïi bôm khí. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Trang 59 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Hình III.30  Khi nhieät ñoä nöôùc treân 400 C :  Tröø khi xe khoâng giaûm toác : Van VSV taét, van ASV ñoùng, heä thoáng khoâng hoaït ñoäng. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.31 Trang 60 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm  Tröôøng hôïp xe giaûm toác: Neáu toác ñoä ñoäng cô treân 2000 v/p:Van VSV taét, Van ASV ñoùng, heä thoáng khoâng hoaït ñoäng. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.32 Trang 61 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Neáu toác ñoä xe döôùi 2000 v/p: Van VSV môû, Van ASV môû, heä thoáng hoat ñoäng nhö treân. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hình III.33 Trang 62 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm XI. MOÄT SOÁ BIEÄN PHAÙP KHAÙC.  Ngoaøi nhöõng thieát bò xöû lyù treân, ngöôøi ta coøn ñi theo höôùng giaûm löôïng tieâu hao baèng caùch söû duïng haøng loaït caùc bieän phaùp nhö sau: a. Taêng tay ngheà cho ñoäi nguõ laùi xe Haõng Mercedes Benz ñaëc bieät quan taâm ñeán ñoäi nguõ laùi xe do haõng saûn xuaát. Haõng ñöa ra heä thoáng tröôøng lôùp ñaøo taïo lieân tuïc ñeå naâng cao tay ngheà cho ñoäi nguõ laùi xe b. Khoâng taêng toác ñoät ngoät, sang soá nhanh döùt khoaùt hôïp lyù vaø ñaïp ly hôïp hai laàn. c. Chænh xe ôû cheá ñoä ñoäng cô coù Momen lôùn nhaát khi chaïy ôû toaøn taûi. d. Duøng baùnh xe coù gai höôùng taâm, coù beà maët tieáp xuùc roäng, gai thaáp, coù theå duøng baùnh ñôn thay cho baùnh ñoâi ôû caàu chuû ñoäng (coù theå giaûm laéc ñi 40%). e. Duøng vaûi baït che thuøng xe: söùc caûn cuûa xe coù thuøng phuû baèng vaûi baït thaáp hôn söùc caûn coù thuøng voû cöùng tôùi 25%. f. Giaûm troïng löôïng cuûa xe vaø thuøng xe: Khi xe coù khoái löôïng giaûmBaûn ñiquyeàn 10% thuoäcthì löôïng veà Tröôøngnhieân lieäu ÑH toánSPKT giaûm TP. ñi HCM 2 – 3%. g. Môû hoaøn toaøn cöûa chôùp khi xe hoaït ñoäng ôû ñieàu kieän nhieät ñoä khí trôøi > 150C. h. Giaûm chieàu cao thuøng xe vaø buoàng laùi keát hôïp vôùi thuøng böûng höôùng gioù thích hôïp. i. Duøng hoäp soá nhieàu caáp hay hoäp soá voâ caáp. j. Bôm baùnh xe ñuùng aùp löïc quy ñònh, khi aùp suaát phanh xe giaûm 1kg/ cm2 seõ laøm löôïng nhieân lieäu tieâu hao taêng töø 1,5 – 2%. k. Giaûm ñoä nhôùt cuûa daàu duøng cho caàu xe vaø hoäp soá. l. Ñieàu khieån quaït gioù baèng Relay nhieät (söû duïng loaïi thöôøng môû). m. Giöõ saïch loïc gioù. n. Ñieän töû hoaù heä thoáng ñaùnh löûa. o. Duøng truïc cam boá trí treân naép maùy. p. Duøng loaïi nhôùt thích hôïp coù tieát kieäm nhieân lieäu (loaïi energy conserving I hay energy conserving II). q. Hieäu chænh ñuùng boä cheá hoøa khí (traùnh raùch ron möùc nhieân lieäu phaûi ñuùng) Ngoaøi ra, khi chaïy treân ñöôøng haønh trình lieân tuïc khoâng coù giao loä, khoâng giaûm toác ñoä. Chæ chaïy xe ôû toác ñoä toái öu thì löôïng nhieân lieäu coù theå giaûm 40%. Neáu xem löôïng nhieân lieäu khi xe hoaït ñoäng treân ñöôøng caáp 2 vaø caáp 3 laø 100% thì treân xa loä chæ söû duïng 70%. Vì vaäy naâng cao chaát löôïng ñöôøng saù cuõng laø moät yeáu toá quan troïng. Trang 63 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm  Caùc giaûi phaùp kyõ thuaät caûi thieän quaù trình chaùy vaø taêng cöôøng xöû lyù khí thaûi chöa ñuû ñeå laøm giaûm moät caùch trieät ñeå noàng ñoä caùc chaát gaây oâ nhieãm coù trong ñoäng cô ñoát trong. Do ñoù, ñeå naâng cao hieäu quaû cuûa vieäc choáng oâ nhieãm moâi tröôøng do phöông tieän vaän taûi gaây ra. Hieän nay, caùc nhaø nghieân cöùu ñang theo höôùng taùc ñoäng ñeán nhieân lieäu: naâng cao tính naêng cuûa nhieân lieäu truyeàn thoáng hoaëc söû duïng caùc loaïi “nhieân lieäu saïch”: - Söû duïng khí hoùa loûng LPG - Söû duïng khí thieân nhieân NGV - Söû duïng oâtoâ ñieän - Söû duïng pin nhieân lieäu- fuel cell Vôùi caùc nhieân lieäu saïch nhö treân ñaùp öùng toát vôùi coâng taùc baûo veä moâi tröôøng. Tuy nhieân, vieäc öùng duïng chuùng roäng raõi treân oâtoâ coøn vaáp phaûi moät soá haïn cheá: cô sôû haï taàng veà caùc traïm cung caáp khí chöa ñöôïc ñaày ñuû, roäng raõi. Taâm lyù e ngaïi nôi ngöôøi tieâu duøng veà tính an toaøn khi söû duïng caùc loai nhieân lieäu theå khí. Ñoái vôùi oâtoâ ñieän, trôû ngaïi hieän nay laø khaû naêng döï tröõ naêng löôïng coøn thaáp vaø giaù thaønh ban ñaàu coøn cao. Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Trang 64 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm CHÖÔNG IV QUY TRÌNH KIEÅM TRA CAÙC CHÆ TIEÂU OÂ NHIEÃM I. LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN: Töø khi neàn coâng nghieäp oâ toâ phaùt trieån thì ñaõ coù nhieàu quoác gia quan taâm ñeán vaán ñeà oâ nhieãm do oâ toâ gaây ra, noàng ñoä cuûa nhöõng chaát ñoäc haïi trong khí thaûi oâ toâ daàn daàn ñöôïc giôùi haïn vaø vaán ñeà choáng oâ nhieãm moâi tröôøng do khí thaûi oâ toâ gaây ra ngaøy caøng ñöôïc nhieàu quoác gia höôûng öùng. Theo trình töï thôøi gian chuùng ta coù theå keå ra caùc quoác gia sôùm ñaët ra vaán ñeà choáng oâ nhieãm moâi tröôøng do khí thaûi oâtoâ gaây ra. + Ñöùc : 1910 + Myõ : 1959 + Phaùp : 1963 + Nhaät : 1966 Tieáp theo ñoù laø söï höôûng öùng cuûa caùc nöôùc trong coäng ñoàng Chaâu AÂu, Canada,UÙc, caùc nöôùc thuoäc khoái Ñoâng AÂu cuõ, caùc nöôùc Chaâu AÙ (Singapore, Ñaøi Loan, Haøn Quoác ) II. QUY TRÌNH ÑO OÂBaûn NHIEÃM: quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Hieän nay, treân theá giôùi coù raát nhieàu quy trình ño oâ nhieãm khaùc nhau vì chöa coù quy trình naøo ñöôïc aùp duïng chung cho taát caû caùc nöôùc ñeå ño caùc chæ tieâu oâ nhieãm trong khí xaû ñoäng cô ñoát trong. Moãi quy trình öùng vôùi moät tieâu chuaån oâ nhieãm xaùc ñònh vaø khoâng coù söï quan heä töông ñöông naøo ñöôïc xaùc laäp giöõa caùc tieâu chuaån naøy. Quy trình ño caùc chæ tieâu oâ nhieãm cuûa moãi nöôùc caên cöù vaøo cheá ñoä giao thoâng tieâu bieåu cuûa nöôùc ñoù. Baûng IV.1 laø baûng so saùnh caùc thoâng soá ñaëc tröng cuûa moät soá quy trình ñöôïc aùp duïng roäng raõi nhaát hieän nay. Californi FTP7 FTP7 Nhaät Nhaät1 Thoâng soá Ñôn vò ECE a 2 5 10 cheá ñoä 1 cheá ñoä Toác ñoä trung bình km/h 18.7 35.6 31.5 34.1 17.7 30.6 Toác ñoä trung bình (khoâng keå thôøi gian km/h 27.1 41.7 38.3 41.6 24.1 39.1 khoâng taûi) Gia toác trung bình (m/s2) 0.75 0.68 0.60 0.67 0.54 0.64 Giaûm toác trung bình (m/s2) 0.75 0.68 0.70 0.71 0.65 0.60 Thôøi gian trung bình (s) 45 117 66 70 50 94 Trang 65 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm cuûa moät chu kyø thöû (% thôøi Khoâng taûi 30.8 14.6 17.8 18.0 26.7 21.7 gian) (% thôøi Gia toác 18.5 31.4 33.5 33.1 24.4 34.2 gian) (% thôøi Toác ñoä khoâng ñoåi 32.3 21.9 20.1 20.4 23.7 13.3 gian) (% thôøi Giaûm toác 18.5 32.1 28.6 28.5 25.2 30.8 gian) Baûng IV.1 :So saùnh caùc thoâng soá ñaëc tröng cuûa moät soá quy trình thöû tieâu bieåu. III. CÔ SÔÛ XAÂY DÖÏNG CAÙC QUY TRÌNH ÑO OÂ NHIEÃM: Quy trình thöû laø quy trình coù phaïm vi quoác gia, noù phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän giao thoâng cuûa moãi quoác gia. Quy trình thöû ñöôïc laäp ra döïa treân nhieàu yeáu toá, trong ñoù maät ñoä giao thoâng vaø chaát löôïng ñöôøng saù laø hai yeáu toá quan troïng nhaát: + Maät ñoä giao thoâng: möùc ñoä oâ nhieãm cuïc boä baàu khoâng khí laø toång hôïp möùc ñoä phaùt thaûi Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM cuûa taát caû phöông tieän vaän taûi trong khu vöïc khaûo saùt gaây ra, nghóa laø möùc ñoä oâ nhieãm phuï thuoäc vaøo maät ñoä oâ toâ. ÔÛ nhöõng thaønh phoá lôùn coù möùc ñoä oâ nhieãm vöôït giôùi haïn baùo ñoäng, ngöôøi daân ñöôïc khuyeán khích söû duïng phöông tieän vaän taûi coâng coäng ñeå giaûm bôùt maät ñoä xe. ÔÛ nhöõng nôi coù maät ñoä löu thoâng beù, oâ toâ khoâng nhaát thieát phaûi tuaân thuû nhöõng quy ñònh nghieâm ngaët veà möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm nhö nhöõng thaønh phoá coù maät ñoä giao thoâng cao. + Ñieàu kieän ñöôøng saù: tuyø vaøo chaát löôïng ñöôøng saù cuûa moãi nöôùc maø cheá ñoä hoaït ñoäng cuûa caùc phöông tieän khaùc nhau, do ñoù khaû naêng phaùt sinh oâ nhieãm cuûa oâ toâ cuõng khaùc nhau. Tieâu chuaån oâ nhieãm vì vaäy cuõng caàn xeùt ñeán yeáu toá naøy. IV. MOÄT SOÁ QUY TRÌNH THÖÛ: IV.1 Quy trình thöû cuûa Myõ: Trang 66 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm IV.1.1 Quy trình FTP 72 vaø FTP 75 Hình IV. 2 FPT: Federal Test Proceduce Quy trình FTP 72 (hình IV.2) bao goàm hai giai ñoaïn. Giai ñoaïn 1 ñöôïc thöû trong 505 s, töông öùng vôùi quaõng ñöôøng 5,78 km vôùi toác ñoä trung bình 41,2 km/h. giai ñoaïn hai keùo daøi trong 867 Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM s vaø ñöôïc baét ñaàu sau khi taïm döøng ñoäng cô hoaøn toaøn trong 10 phuùt. Khi baét ñaàu thöû, ñoäng cô ñöôïc khôûi ñoäng ôû traïng thaùi nguoäi sau ñeâm ñeå ôû nhieät ñoä moâi tröôøng (200 C) VaânThôøi toácgian (m/s) (s) Hình IV.3 Quy trình FTP 75 goàm ba giai ñoaïn. Hai giai ñoaïn ñaàu gioáng nhö chu trình FTP 72, giai ñoaïn ba gioáng nhö giai ñoaïn moät cuûa chu trình tröôùc (hình IV.3) vaø ñöôïc khôûi ñoäng laïi sau khi ñaõ döøng ñoäng cô 10 phuùt keå töø luùc keát thuùc giai ñoaïn hai. Quaõng ñöôøng töông öùng toång coäng trung bình 34,1 km/h. löôïng khí oâ nhieãm ñöôïc ño rieâng töøng giai ñoaïn vaø keát quaû chung ñöôïc tính baèng g/km vôùi caùc heä soá ñieàu chænh 0,43 ñoái vôùi giai ñoaïn ñaàu, 1 ñoái vôùi giai ñoaïn 2 vaø 0,75 ñoái vôùi giai ñoaïn 3. Trang 67 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm IV.1.2 Quy trình California Hình IV.4 Ñaây laø quy trình thöû cuõ ñöôïc söû duïng naêm 1968. Noù goàm 7 giai ñoaïn gioáng heät nhau, thôøi gian caùch nhau giöõa hai giai ñoaïn thöû laø thôøi gian chaïy khoâng taûi (hình IV.4). Quy trình thöû keùo daøi trong 16 phuùt 19 giaây. Ñoäng cô khôûi ñoäng ôû traïng thaùi nguoäi sau khi döøng ít nhaát 12 giôø ôû ñieàu kieän nhieät ñoä moâi tröôøng. Quy trình naøy hieän nay ñaõ ñöôïc thay theá baèng caùc quy trình FTP. IV.2 Quy trình thöû cuûa Nhaät Baûn Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM IV.2.1Quy trình thöû 10 cheá ñoä Hình IV.5 - Quy trình thöû 10 cheá ñoä öùng vôùi ñieàu kieän giao thoâng trong thaønh phoá. Thôøi gian cuûa moãi coâng ñoaïn thöû laø 135 s, öùng vôùi quaõng ñöôøng 0,664 km vôùi toác ñoä trung bình 17,7 km/h (hình IV.5). Quy trình thöû ñöôïc laëp laïi vôùi 6 coâng ñoaïn nhö nhau. Noàng ñoä oâ nhieãm ñöôïc bieåu dieãn theo g/km. IV.2.2 Quy trình thöû 11 cheá ñoä: Trang 68 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Hình IV.6 - Quy trình naøy theå hieän cheá ñoä giao thoâng treân xa loä. Ñoäng cô ñöôïc khôûi ñoäng nguoäi ôû cheá ñoä khoaûng töø 20o ñeán 300 vaø chaïy khoâng taûi trong 25 s, sau ñoù tieán haønh thöû trong 120 s töông öùng vôùi quaõng ñöôøng 1,021 km vôùi toác ñoä trung bình 30,6 km/h (hình IV.6) -Möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm cuûa oâ toâ ñöôïc tính theo g/laàn thöû. IV.2.3 Quy trình thöû 10 – 15 cheá ñoä: Quy trình thöû 10 – 15 cheá ñoä öùng vôùi ñieàu kieän giao thoâng ôû caùc vuøng ngoaïi oâ cuûa Nhaät Baûn. Quy trình naøy söû duïng ba coâng ñoaïn cuûa quy trình thöû 10 cheá ñoä vaø keùo daøi theâm moät ñoaïn coù toác ñoä cöïc ñaïi 70Baûn km/h quyeàn (hình thuoäc IV.7). veà quaõng Tröôøng ñöôøng ÑH thöûSPKT töông TP. öùngHCM daøi 4,16 km trong thôøi gian 660 s vôùi toác ñoä trung bình 22,7 km/h. quy trình naøy ñöôïc söû duïng cho oâ toâ du lòch xuaát xöôûng sau thaùng 11 naêm 1991. ñeán thaùng 10 naêm 1993 noù ñöôïc aùp duïng theâm cho xe taûi 2,5 taán. Hình IV.7 Trang 69 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm V. NOÀNG ÑOÄ CHO PHEÙP CUÛA CAÙC CHAÁT ÑOÄC HAÏI TRONG KHÍ XAÛ OÂ TOÂ V.1.Hoa Kyø: Naêm CO(ppm) HC(ppm) NO(ppm) 1960 84 10.6 4.1 1968 51 6.3 0.4 1970 34 4.1 0.4 1972 28 3.0 0.4 1973 28 3.0 3.1 1975 15 1.5 3.1 1977 15 1.5 2.0 1980 7.0 0.41 2.0 1983 3.4 0.41 1.0 Döï kieán 3.4 0.25 0.4 Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Baûng IV.8 : Tieâu chuaån cuûa Myõ ñoái vôùi oâ toâ du lòch (tính theo g/daëm, quy tình FTP75) Baûng. IV 8 giôùi thieäu söï thay ñoåi veà giôùi haïn noàng ñoä cho pheùp cuûa caùc chaát oâ nhieãm cuûa khí xaû oâ toâ ôû Myõ theo thôøi gian ñoái vôùi oâ toâ du lòch. Giôùi haïn naøy ñöôïc aùp duïng haàu heát caùc Bang tröø California vaø NewYork (nhöõng bang coù yeâu caàu khaét khe hôn) vaø ño theo quy trình FTP 75. Baûng naøy cho thaáy möùc ñoä khaét khe cuûa tieâu chuaån taêng daàn theo thôøi gian : noàng ñoä cho pheùp cuûa CO töø 84g/daëm naêm 1960 giaûm xuoáng coøn 3.4 g/daëm nhö hieän nay (giaûm khoaûng 25 laàn); noàng ñoä HC cuõng trong thôøi gian ñoù giaûm töø 10,6 g/daëm xuoáng coøn 0,25 g/daëm (giaûm khoaûng 40 laàn); möùc ñoä NOX coù thaáp hôn, töø 4,1 xuoáng coøn 0,4 (giaûm khoaûng 10 laàn) Trang 70 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm V.2 Coäng ñoàng Chaâu AÂu Loaïi ñoäng cô (V (lit) Naêm aùp CO (g/km) HC + NOX NOX (g/km) laø theå tích cylinder) duïng (g/km) Xaêng V > 2.0 6.17 1.6 0.86 1988 Xaêng 1.4 2.0 7.4 1.97 0.86 1988 Diesel 1.4< V < 2.0 7.4 1.97 0.86 1991 Diesel V< 1.4 4.6 1.23 0.86 1992 Baûng IV.9: Tieâu chuaån coäng ñoàng Chaâu AÂu ñoái vôùi xe taûi nheï Baûng IV.9 ôû treân cho bieátBaûn möùc quyeàn ñoä thuoäcphaùt sinh veà Tröôøng oâ nhieãm ÑH cho SPKT pheùp TP. ñoái HCM vôùi xe du lòch vaø xe vaän taûi haïng nheï theo quy trình thöû ECE aùp duïng ôû coäng ñoàng Chaâu AÂu. Caùc quoác gia Ñoâng AÂu cuõ tröôùc ñaây cuõng aùp duïng tieâu chuaån cuûa coäng ñoàng Chaâu AÂu ECE. V.3 Nhaät Baûn Tieâu chuaån Nhaät Baûn söû duïng chu trình thöû 10 cheá ñoä vaø 11 cheá ñoä öùng vôùi caùc loaïi xe oâ toâ khaùc nhau ñöôïc trình baøy ôû baûng. IV.10 vaø IV.11 döôùi ñaây: CO (g/km) HC (g/km) NOX (g/km) Naêm 10C ñoä 11 C ñoä 10C ñoä 11 C ñoä 10C ñoä 11 C ñoä 1973 2.6 - 2.8 - 3.0 - 1975 2.7 20.81 0.39 2.33 1.6 2.7 1976 2.7 20.81 0.39 2.33 1.2 2.20 1978 2.7 20.81 0.39 2.33 0.48 1.47 1988 2.7 20.81 0.39 2.33 0.25 1.47 Baûng IV.10: Tieâu chuaån Nhaät ñoái vôùi oâ toâ du lòch söû duïng ñoäng cô xaêng Trang 71 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm CO (g/km) HC (g/km) NOX (g/km) Naêm 10 Cheá ñoä 11 Cheá ñoä 10 Cheá ñoä 11 Cheá ñoä 10 Cheá ñoä 11 Cheá ñoä 1973 26 - 3.8 - 3.0 - 1975 17 31.83 2.7 4.16 2.3 4.9 1979 17 31.83 2.7 4.16 1.6 2.69 1981 17 31.83 2.7 4.16 1.26 2.33 1988 17 31.83 2.7 4.16 0.7 2.33 Baûng IV.11: Tieâu chuaån xe Nhaät ñoái vôùi xe taûi nheï söû duïng ñoäng cô xaêng V.4.Caùc nöôùc khaùc: Baûn quyeàn thuoäc veà TröôøngCO ÑH SPKT TP.HC HCM NOX Nöôùc Naêm Quy trình (g/km) (g/km) (g/km) Canada 1975 FTP 75 15.53 1.24 1.92 1987 FTP 75 2.11 0.25 0.62 1994 FTP 75 2.11 1.15 0.25 UÙc vaø New 1976 FTP 72 24.20 2.10 1.90 Zealand 1982 FTP 72 22.00 1.91 1.73 1986 FTP 72 9.30 0.93 1.90 Ñaøi Loan 1987 ECE 14.31 4.69 (HC + NOX) 1988 ECE 14.31 4.69 (HC + NOX) 1989 FTP 75 2.11 0.25 Singapore Israel 1986 ECE Tieâu chuaån coäng ñoàng Chaâu AÂu AÛ Raäp Xeâ - utù Trang 72 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Haøn Quoác 1983 10 cheá ñoä 26 3.8 3.0 1984 10 cheá ñoä 18 2.8 2.5 1987(1) FTP 75 8 2.1 1.5 1987(2) FTP 75 2.11 0.25 0.62 Mexico 1989 FTP 75 21.9 1.99 2.29 1990 FTP 75 18.52 1.79 1.99 1991 FTP 75 6.96 0.70 1.39 1993 FTP 75 2.11 0.25 0.62 Brazil 1988 FTP 75 21 2.10 2.00 1992 FTP 75 12 1.20 1.40 Baûng IV.12: Quy tình thöû vaø giôùi haïn oâ nhieãm ôû moät soá nöôùc ñang phaùt trieån (1) oâ toâ coù ñoäng cô V > 800 cm3; (2) oâ toâ 8010 cm3 VI. QUY TRÌNH KIEÅM TRA ÑÒNH KYØ MÖÙC ÑOÄ PHAÙT SINH OÂ NHIEÃM CUÛA OÂ TOÂ Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM Caùc quy ñònh treân ñaây ñöôïc aùp duïng töø luùc oâ toâ ñöôïc xuaát xöôûng ñeán khi ñaõ qua moät thôøi gian söû duïng nhaát ñònh vaø quy trình ñoù ñöôïc thöïc hieän ôû nhöõng trung taâm kieåm ñònh theo quy ñònh cuûa töøng quoác gia. ÔÛ Myõ, caùc tieâu chuaån ñöôïc aùp duïng cho ñeán khi oâ toâ ñaït ñöôïc 80000km. Trong quaù trình söû duïng, oâ toâ phaûi ñöôïc baûo trì toát môùi thoûa maõn ñöôïc caùc quy ñònh cuûa tieâu chuaån, tuy nhieân trong quùa trình söû duïng cuõng coù moät soá oâ toâ khoâng ñöôïc baûo trì ñuùng kyõ thuaät, thoáng keâ ôû Myõ cho thaáy chæ coù 33% oâ toâ ñöôïc baûo trì toát soá coøn laïi bò ñieàu chænh khoâng ñuùng quy ñònh hoaëc thay theá caùc boä phaän khoâng ñuùng tieâu chuaån. ÔÛ caùc quoác gia coù neàn coâng nghieäp chöa phaùt trieån thì tình hình baûo trì oâ toâ coøn toài teä hôn nhieàu. Ñieàu naøy laøm noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm trong khí xaû gia taêng vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp. Ñeå ñaùnh giaù ñònh kyø möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm cuûa oâ toâ ñaõ qua söû duïng, ngöôøi ta aùp duïng caùc quy trình kieåm tra sô boä. Trang 73 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -
Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM OÂ nhieãm moâi tröôøng Th.S Ñoã Quoác AÁm Quoác gia Loaïi Xe Chaát oâ nhieãm Giôùi haïn Coäng ñoàng Chaâu Du lòch, vaän taûi CO 3.5% AÂu Moâ toâ CO 4.5% OÂ toâ taûi 0.76t CO 1%V Thuïy Sóõ hay khaùch > 9 choã HC 200ppmV Moâ toâ CO 3.5%V Hoa Kyø OÂ toâ nheï CO 1.2%V HC 220ppmV Canada OÂ toâ nheï CO 0.5% OÂ toâ nheï CO 4.5% Nhaät Baûn - Ñoäng cô 4 kyø HC 1200ppmV - Ñoäng cô 2 kyø HC 780ppmV Haøn Quoác OÂ toâ nheï CO 4.5%V Baûn quyeàn thuoäc veà Tröôøng ÑH SPKT TP. HCM HC 1200ppmV Ñaøi Loan OÂ toâ nheï CO 3.5%V HC 900ppmV Baûng IV.13: Tieâu chuaån oâ nhieãm cuûa oâ toâ ôû caùc cheá ñoä khoâng taûi VI.1 Quy ñònh veà kieåm tra sô boä möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm cuûa oâ toâ ôû caùc nöôùc phaùt trieån: Phaàn lôùn caùc tieåu bang cuûa Myõ ñaõ söû duïng quy trình kieåm tra sô boä ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä phaùt sinh oâ nhieãm cuûa oâ toâ ñaõ qua söû duïng. Quy trình ñoù ñöôïc thöïc hieän ôû cheá ñoä khoâng taûi vôùi caùc tieâu chuaån quy ñònh ñoái vôùi noàng ñoä CH, HC. Taát caû oâ toâ phaûi qua kieåm tra oâ nhieãm ñònh kyø haøng naêm hay hai naêm moät laàn theo quy trình ñöôïc quy ñònh ôû töøng quoác gia. Baûng IV.13 giôùi thieäu tieâu chuaån oâ nhieãm cuûa oâ toâ ño ôû caùc cheá ñoâä khoâng taûi ôû moät soá quoác gia. ÔÛ Chaâu AÂu, veà vieäc kieåm tra ñònh kyø tình hình oâ nhieãm cuûa oâ toâ thì coäng hoøa lieân bang Ñöùc laø nöôùc ñi ñaàu, tieáp theo laø caùc nöôùc nhö Thuïy Só, Aùo, Thuî Ñieån, Haø Lan. Quy trình kieåm tra ñöôïc thöïc hieän baèng caùch ño CO ôû cheá ñoä khoâng taûi. ÔÛ Thuïy Só, töø naêm 1986 trôû ñi, cöù moät hay ba naêm moät laàn oâ toâ phaûi qua kieåm tra thaønh phaàn CO, CO2 vaø HC ôû cheá ñoä khoâng taûi. ÔÛ AÙo, töø naêm 1985, haøng naêm oâ toâ phaûi qua kieåm tra HC ôû cheá ñoä khoâng taûi (< 600ppm). Trang 74 Thö vieän ÑH SPKT TP. HCM -