›
›

Chuyên đề nghiên cứu kinh tế tư nhân Số 4

pdf 53 trang phuongnguyen 1650
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Chuyên đề nghiên cứu kinh tế tư nhân Số 4", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfchuyen_de_nghien_cuu_kinh_te_tu_nhan_so_4.pdf

Nội dung text: Chuyên đề nghiên cứu kinh tế tư nhân Số 4

  1. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tö nh©n Sè 4 H×nh thµnh mét quü ®Çu tö m¹o hiÓm* ë ViÖt Nam (Nghiªn cøu s¬ bé) Adam Sack Vµ John McKenzie Th¸ng 9 n¨m 1998 ___ * Nguyªn b¶n trong tiÕng Anh lµ "Venture Capital Firm"
  2. XI Môc lôc Lêi giíi thiÖu VII tãm t¾t IX A. C¸c môc ®Ých nghiªn cøu 1 B. Vèn m¹o hiÓm lµ g×? 4 §Þnh nghÜa réng 4 §Þnh nghÜa hÑp 4 ThÞ tröêng ViÖt Nam 5 C. Vèn m¹o hiÓm ë §«ng Nam ¸ 5 Tãm t¾t 5 In®«nªsia 6 Malaysia 7 Th¸i Lan 8 D. Cung vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam 11 Tãm t¾t 11 LÞch sö c¸c quü ®Çu tö 13 E. Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam 15 Tãm t¾t 15 Thùc tr¹ng c¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam hiÖn nay 15 Qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiïåp nhaâ nûúác 17 C¸c ®èi töîng doanh nghiÖp tiÒm n¨ng 17 C¸c h¹n chÕ trong viÖc ®Çu tö vµo doanh nghiÖp môc tiªu 18 F. HÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh 21 HÖ thèng chÕ ®Þnh 21 HÖ thèng ph¸p lý 21 G. C¬ cÊu cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam 21 Quü h¶i ngo¹i 21 Quü néi ®Þa 22 §iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña hai m« h×nh 24 H. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 25 I. C¸c bÖíc tiÕp theo 29
  3. XII B¶ng B¶ng 1: Tæng hîp cæ phÇn tö nh©n vµ vèn m¹o hiÓm (triÖu USD) 5 B¶ng 2: C¸c quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam 11 B¶ng 3: Sè löîng c¸c c«ng ty theo tõng lo¹i h×nh 16 B¶ng 4: C¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam ph©n bæ theo ngµnh 16
  4. XIII Lêi giíi thiÖu Kh èi doanh nghiÖp tö nh©n cña ViÖt Nam hiÖn ®ang r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng do bÞ h¹n chÕ tiÕp cËn víi c¸c nguån vèn ®Çu tö, kÓ c¶ vèn cæ phÇn còng nhö vèn vay dµi h¹n tõ c¸c ng©n hµng. Mét höíng ®Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu vèn cho c¸c c«ng ty tö nh©n lµ thiÕt lËp mét quü ®Çu tö m¹o hiÓm ngay ë trong nöíc. Môc tiªu cña b¸o c¸o nµy lµ nh»m ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ kh¶ n¨ng thµnh lËp mét quü ®Çu tö m¹o hiÓm ®éc lËp vµ mang tÝnh kinh doanh nhö vËy t¹i ViÖt Nam. Víi sù trî gióp cña Chö¬ng tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n Mª K«ng, n¬i quy tô nhiÒu nhµ tµi trî vµ do C«ng ty tµi chÝnh quèc tÕ qu¶n lý, b¶n b¸o c¸o nµy ®· ®öîc chuÈn bÞ nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khèi tö nh©n ë ba nöíc ViÖt Nam, Lµo vµ Campuchia. Nh÷ng kinh nghiÖm mµ Chö¬ng tr×nh thu ®öîc th«ng qua c¸c dù ¸n ®Çu tö tö nh©n ë ViÖt Nam ®· cho thÊy r»ng rÊt ®«ng ®¶o c¸c doanh nghiÖp tö nh©n hiÖn ®ang s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn nh÷ng c«ng nghÖ vµ nh÷ng m« h×nh kinh doanh ®· ®öîc ¸p dông réng r·i ®Ó råi sau ®ã cã thÓ tham gia vµo thÞ tröêng chøng kho¸n. Nh×n chung nh÷ng doanh nghiÖp nµy hiÖn ®Òu lµ nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã lîi nhuËn vµ khai th¸c ®öîc lîi thÕ vÒ nguån nh©n lùc dåi dµo víi gi¸ rÎ cña ViÖt Nam còng nhö mét sè nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c. ViÖc tiÕp cËn ®öîc víi c¸c nguån vèn ®Çu tö vµ c¸c kinh nghiÖm qu¶n lý nhê sù thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña mét quü ®Çu tö m¹o hiÓm sÏ cho phÐp c¸c doanh nghiÖp tö nh©n ®Èy nhanh nhÞp ®é ph¸t triÓn. MÆc dï cho tíi nay c¸c quü ®Çu tö m¹o hiÓm ®ang ho¹t ®éng rÊt thµnh c«ng ë c¸c nöíc kh¸c trong khu vùc song kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña chóng ë ViÖt Nam l¹i thËt ®¸ng thÊt väng. C¸c quü t¹i c¸c nöíc xung quanh ho¹t ®éng chñ yÕu dùa vµo thÞ tröêng chøng kho¸n trong nöíc vµ mét thÞ tröêng nhö vËy l¹i hoµn toµn chöa cã mÆt ë ViÖt Nam. Ngöîc l¹i, c¸c quü ë ViÖt Nam ph¶i tù më réng bé m¸y vµ ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh ra nöíc ngoµi ®Ó thu hót thªm c¸c nguån vèn b»ng ngo¹i tÖ m¹nh vµ v× vËy lu«n ph¶i ®èi phã víi nguy c¬ ph¸ gi¸ cña ®ång ViÖt Nam. H¬n n÷a bëi trong bé m¸y ho¹t ®éng cña quü, nh©n viªn ngöêi ViÖt chØ ®¶m nhiÖm nh÷ng vÞ trÝ kh«ng quan träng nªn chÝnh c¸c quü ®· tù h¹n chÕ m×nh tiÕp cËn víi m¹ng löíi ho¹t ®éng vµ c¸c kh¸ch hµng trong nöíc . Vµ cuèi cïng, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng c¸c nhu cÇu vèn ë ViÖt Nam ®· ®¹t tíi møc ®¸ng kÓ ®Ó cã thÓ thµnh lËp mét quü ®Çu tö m¹o hiÓm cña ViÖt Nam. Theo quy ®Þnh cña LuËt §Çu tö trong nöíc, quü cã thÓ huy ®éng tíi 30% vèn tõ mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh quèc tÕ vµ phÇn cßn l¹i ph¶i do ®ãng gãp cña c¸c tæ chøc ViÖt Nam. Nghiªn cøu s¬ bé ®· chøng tá cho kh¶ n¨ng cã thÓ biÕn ý töëng nµy thµnh hiÖn thùc. C¸c tæ chøc quèc tÕ nhö MPDF vµ IFC cã thÓ ®ãng gãp mét phÇn quan träng th«ng qua viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu kh¶ thi cïng víi cung cÊp nh÷ng trî gióp vÒ kü thuËt.
  5. XV Tãm t¾t B¸o c¸o nµy do Adam Sack vµ John McKenzie viÕt trong thêi gian tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 6 n¨m 1998, theo yªu cÇu cña MPDF, víi môc tiªu xem xÐt s¬ bé tÝnh kh¶ thi cña viÖc thµnh lËp mét Quü ®Çu tö m¹o hiÓm míi, ®éc lËp, cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vÒ mÆt thö¬ng m¹i ë ViÖt Nam. Mét quü ®Çu tö m¹o hiÓm sÏ lµ mét ®èi t¸c phï hîp, hç trî sù ph¸t triÓn cña khu vùc tö nh©n ViÖt Nam. ViÖc thµnh lËp mét Quü ®Çu tö m¹o hiÓm lµ mét c¸ch ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thiÕu vèn ®Çu tö ph¸t triÓn dµi h¹n cña c¸c c«ng ty thuéc khu vùc tö nh©n ViÖt Nam. §iÒu nµy cßn t¹o ra mét c¬ chÕ b¾c cÇu gi÷a c¸c c«ng ty tö nh©n víi thÞ tröêng chøng kho¸n s¾p ra ®êi cña ViÖt Nam. Mét Quü ®Çu tö m¹o hiÓm ®öîc xem lµ mét ®èi t¸c cã tæ chøc phï hîp víi c¸c c«ng ty võa vµ nhá cña ViÖt Nam, bëi v× bªn c¹nh viÖc cung cÊp vèn, quü nµy thöêng cã quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö cña hä ®Ó t¨ng cöêng qu¶n lý vµ ph¸t triÓn c¸c tµi s¶n. C¸c quü ®Çu tö m¹o hiÓm ®· ho¹t ®éng nhiÒu n¨m trªn thÞ tröêng c¸c nöíc l¸ng giÒng. C¸c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm ®· ho¹t ®éng trªn thÞ tröêng c¸c nöíc l¸ng giÒng khu vùc §«ng Nam ¸ nhö In®«nªsia, Malaysia vµ Th¸i lan. ë c¸c nöíc nµy, tröíc khi Quü ®Çu tö m¹o hiÓm ®öîc thµnh lËp ®· tån t¹i m«i tröêng thuËn lîi cã tæ chøc cho c¸c doanh nghiÖp tö nh©n, cã thÞ tröêng chøng kho¸n ®ang ho¹t ®éng vµ hÖ thèng ph¸p lý, chÕ ®Þnh cho c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng. C¸c thÞ tröêng chøng kho¸n ®ang t¨ng tröëng ®· ®em l¹i lîi nhuËn cao. Kh«ng cã c¸c sè liÖu c«ng bè vÒ sè lîi nhuËn nµy. B»ng chøng thu ®öîc, cô thÓ lµ tõ Th¸i Lan, ®· cho thÊy r»ng ngay tröíc cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh gÇn ®©y mét sè quü ®· dµnh ®öîc nh÷ng kho¶n lîi nhuËn ®Çy Ên töîng. ViÖt Nam cã Ýt nguån vèn chÕ ®Þnh cho cæ phÇn tö nh©n vµ chØ cã mét löîng nhá trong sè nµy ®öîc dïng lµm vèn m¹o hiÓm trong nöíc. Cho ®Õn nay, viÖc cung cÊp vèn cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vÉn lµ l·nh ®Þa cña mét sè Ýt ái c¸c quü ®Çu tö nöíc ngoµi (hiÖn t¹i lµ bèn) ®öîc thµnh lËp döíi h×nh thøc c¸c tæ chøc ®Çu tö cña Mü vµ Ch©u ¢u trong nh÷ng n¨m bïng næ ®Çu thËp niªn 90. Mét n¨m tröíc ®©y, cã 6 quü ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, nhöng mét quü (Lazard) ®· rót vµ mét quü (Templeton) ®· chuyÓn thµnh quü khu vùc. Hai trong sè c¸c quü cßn l¹i (Vietnam Fund vµ Vietnam Enterprise Investments Fund-Vietnam Dragon Capital) míi chØ ®Çu tö vµo 12 c«ng ty trong nöíc. Sè c¸c quü cßn l¹i chØ ®Çu tö
  6. XVI vµo c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu tö nöíc ngoµi, ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty liªn doanh. Ho¹t ®éng cña c¸c quü ë ViÖt Nam ®ang g©y thÊt väng. Kh«ng quü nµo thu håi vèn ®Çu tö thµnh c«ng cho dï cã quü ®· tån t¹i 4 n¨m hoÆc l©u h¬n, vµ khi tËp hîp l¹i th× trong mçi danh môc ®Çu tö ®· cã mét vµi dù ¸n ®Çu tö ®ang bÞ thiÖt h¹i. Cã mét sè lý do dÉn tíi t×nh h×nh nµy, ®ã lµ do c¬ cÊu vµ c¸c chiÕn löîc cô thÓ cña c¸c quü nµy. Kh«ng cã mét thÞ tröêng chøng kho¸n, c¸c quü nµy bÞ h¹n chÕ kªnh thu håi vèn ®Çu tö. M«i tröêng cña khu vùc tö nh©n kh«ng thuËn lîi, cho dï m«i tröêng nµy döêng nhö ®ang ®öîc c¶i thiÖn tõng böíc. Cho ®Õn gÇn ®©y, ngöêi nöíc ngoµi chÝnh thøc vÉn chöa ®öîc phÐp ®Çu tö [mua cæ phÇn cña] c¸c c«ng ty trong nöíc. C¸c quü nµy ®öîc x©y dùng thµnh c¸c bé m¸y ®Çu tö h¶i ngo¹i nh»m thu hót vèn ®«la Mü. Do vËy, hä ®· chÞu rñi ro lµ ®ång tiÒn cña ViÖt Nam bÞ ph¸ gi¸. C¸c h¹n chÕ kh¸c ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸c quü nµy chÝnh lµ kinh nghiÖm bÞ h¹n chÕ cña c¸c nhµ qu¶n lý trong ho¹t ®éng ®Çu tö vèn m¹o hiÓm, vµ khi c¸c nhµ qu¶n lý lµ ngöêi nöíc ngoµi th× ®ã chÝnh lµ nh÷ng h¹n chÕ vÒ c¸c mèi quan hÖ vµ hÖ thèng giao dÞch. §Ò nghÞ mµ b¸o c¸o nµy ®öa ra nh»m rót ra kinh nghiÖm b»ng viÖc x©y dùng c¬ cÊu cho mét quü thËt cÈn thËn nh»m tr¸nh mét sè trë ng¹i mµ c¸c quü ®Çu tö hiÖn ®ang gÆp ph¶i. Trong giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay cña khu vùc tö nh©n ViÖt Nam, nhu cÇu lín vÒ vèn m¹o hiÓm ®· xuÊt hiÖn. HiÖn t¹i cã kho¶ng 24.000 c«ng ty tö nh©n ®· ®¨ng ký, trong ®ã cã 7.000 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn mµ theo gi¶ thiÕt sÏ cã quy m« thu hót sù quan t©m cña mét Quü ®Çu tö m¹o hiÓm. NÕu nh÷ng môc tiªu hiÖn t¹i vÒ cæ phÇn ho¸ cña ChÝnh phñ ®öîc thùc hiÖn, sÏ cã thªm kho¶ng 1.500-1.700 c«ng ty ®öîc cæ phÇn ho¸ gia nhËp ®éi qu©n nµy vµo cuèi n¨m 2000. C¸c c«ng ty cña ViÖt Nam cã nh÷ng lîi thÕ so s¸nh trong mét sè ngµnh do tÝnh s½n cã cña c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån lao ®éng lµnh nghÒ víi chi phÝ thÊp. Cã c¸c c«ng ty t¨ng tröëng cao, s½n sµng tiÕp nhËn c«ng nghÖ, c¸c m« h×nh kinh doanh ®· ®öîc kiÓm chøng vµ cã tiÒm n¨ng ®öîc niªm yÕt trªn së giao dÞch chøng kho¸n. Cô thÓ, ®iÒu nµy ®· ®öîc chøng minh b»ng kinh nghiÖm ph¸t triÓn dù ¸n cña MPDF. GÇn nhö c«ng ty tö nh©n nµo trong nöíc còng ®Òu thiÕu vèn ®Çu tö vµ kh«ng cã c¬ héi tiÕp cËn vèn ®Çu tö döíi h×nh thøc vèn cæ phÇn hay vay ng©n hµng dµi h¹n. Theo quan ®iÓm cña mét nhµ ®Çu tö, nhu cÇu nµy ®· bÞ h¹n chÕ bëi mét sè trë ng¹i. Trë ng¹i quan träng nhÊt lµ tÝnh minh b¹ch; cho ®Õn nay vÉn chöa cã c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ vµ c¸c quy ®Þnh b¾t buéc vÒ kiÓm to¸n. Do m«i tröêng thuÕ vµ m«i tröêng ®iÒu tiÕt kh¾t khe ®èi víi khu vùc tö nh©n, c¸c c«ng ty cã xu höíng b¶o vÖ quyÒn lîi cña hä b»ng c¸ch gi÷ bÝ mËt. Trong nh÷ng
  7. XVII ®iÒu kiÖn nhö vËy, c¸c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n trong viÖc ®¸nh gi¸ c¸c c«ng ty tröíc khi ®Çu tö, vµ sau ®ã lµ trong viÖc gi¸m s¸t vµ cñng cè c¸c c¸c c«ng ty nµy. ThiÕu mét m«i tröêng ph¸p lý chÝn muåi còng lµ mét trë ng¹i quan träng. §· cã mét quy ®Þnh ph¸p lý liªn quan tíi c¸c c«ng ty, nhöng nã vÉn ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, vµ phÇn lín quy ®Þnh nµy vÉn chöa ®öîc kiÓm chøng. §iÒu nµy hoµn toµn tr¸i ngöîc víi c¸c thÞ tröêng trong khu vùc, n¬i ®· cã hÖ thèng ph¸p lý vµ c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n. Cho dï ë c¸c thÞ tröêng nµy c¸c quy ®Þnh ®ã vÉn thöêng xuyªn bÞ bá qua mét c¸ch ngang nhiªn. Quü h¶i ngo¹i cã mét sè bÊt lîi vÒ c¬ cÊu. C¬ cÊu c¸c quü ®ang tån t¹i ®· sö dông chöa hiÖu qu¶ l¾m ®Ó phôc vô c¸c c«ng ty tö nh©n trong nöíc. C¸c quü ph¶i chÞu rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i. Hä chØ ®öîc phÐp n¾m gi÷ phÇn thiÓu sè c¸c cæ phÇn cña c¸c c«ng ty trong nöíc (tèi ®a 30%), vµ kh«ng cã quyÒn kiÓm so¸t cao. V× c¸c quü nµy do ngöêi nöíc ngoµi qu¶n lý, nªn c¸c nguån lùc quan träng lµ mèi quan hÖ vµ hÖ thèng giao dÞch bÞ h¹n chÕ. Döêng nhö mét quü ®Çu tö néi ®Þa l¹i cã kh¶ n¨ng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cao h¬n. Sù lùa chän víi nhiÒu kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cao h¬n vµ mét ®Ò nghÞ mµ nghiªn cøu gÇn ®©y ®öa ra lµ thµnh lËp mét quü ®Çu tö néi ®Þa. Quü nµy sÏ huy ®éng vèn tõ c¸c tæ chøc cña ViÖt Nam, nhöng quü nµy còng cã thÓ huy ®éng tèi ®a 30% vèn ban ®Çu tõ mét tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ (theo quy ®Þnh cña LuËt §Çu tö trong nöíc). Quü nµy sÏ kh«ng bÞ h¹n chÕ vÒ quy m« ®Çu tö cæ phÇn hoÆc c¸c chøc vô cã liªn quan tíi viÖc kiÓm so¸t c«ng ty nhËn ®Çu tö. Nã cã thÓ huy ®éng vèn vµ ®Çu tö b»ng ®ång tiÒn ViÖt Nam ®Ó tr¸nh c¸c rñi ro vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i. Quü nµy cã thÓ do ®éi ngò chuyªn gia qu¶n lý ngöêi ViÖt Nam ®iÒu hµnh cã c¸c lîi thÕ lín h¬n trong viÖc giao dÞch, c¸c mèi quan hÖ vµ kh¶ n¨ng gi¸m s¸t mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n. §éi ngò qu¶n lý nµy cã thÓ sÏ ®öîc hç trî vÒ mÆt kü thuËt (Ýt nhÊt lµ trong giai ®o¹n ®Çu) cña c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm quèc tÕ cã kinh nghiÖm (cã thÓ do mét c«ng ty trong khu vùc cö ®Õn). Quü néi ®Þa nµy còng cã thÓ phôc vô c¸c môc tiªu cña ChÝnh phñ trong viÖc huy ®éng vèn vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc trong nöíc. Tuy vËy, vÉn cã mét sè vÊn ®Ò quan träng ®èi víi quü néi ®Þa. ThÞ tröêng chøng kho¸n lµ kªnh thu håi vèn ®Çu tö chñ yÕu cña vèn m¹o hiÓm. CÇn ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng ra ®êi cña thÞ tröêng chøng kho¸n ViÖt Nam, ch¼ng h¹n lµ trong thêi gian 3-4 n¨m n÷a (thêi gian cÇn thiÕt ®Ó thµnh lËp mét quü, thùc hiÖn mét sè ®Çu tö, vµ cã ®öîc mét quü s½n sµng ho¹t ®éng), tröíc khi cã thÓ thµnh lËp mét quü ®Çu tö lo¹i nµy. Còng cã c¸c kªnh kh¸c thay thÕ cho thÞ tröêng chøng kho¸n. VÝ dô nhö c¬ cÊu mét kho¶n ®Çu tö nhö mét kho¶n vèn mµ sau ®ã c«ng ty
  8. XVIII nhËn ®Çu tö ph¶i hoµn l¹i tröíc khi gi¶i ng©n toµn bé. H×nh thøc nµy chØ ¸p dông ®èi víi mét sè c«ng ty cã kh¶ n¨ng t¹o nhiÒu tiÒn mÆt trong nh÷ng n¨m ®Çu ho¹t ®éng. Kh«ng nªn chØ dùa hoµn toµn vµo h×nh thøc nµy. VÊn ®Ò thø hai lµ ë ViÖt Nam tröíc kia chöa hÒ cã ý töëng vÒ viÖc thµnh lËp mét quü néi ®Þa. V× hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh chöa ®öîc kiÓm chøng, nªn sù phª chuÈn chÝnh thøc ®Ó thµnh lËp mét quü néi ®Þa lµ cÇn thiÕt. ViÖc phª chuÈn sÏ ®Ò cËp tíi mét sè vÊn ®Ò nh¹y c¶m nhö thuÕ, do vËy khã mµ tù ®éng thµnh lËp mét quü nhö vËy. VÊn ®Ò thø ba lµ chóng t«i chöa kiÓm chøng mét c¸ch ®Çy ®ñ r»ng liÖu c¸c tæ chøc cña ViÖt Nam cã dö tiÒn ®Ó ®Çu tö hay kh«ng, liÖu hä cã chÊp nhËn viÖc ®Çu tö vµo quü víi c¸c ®iÒu kiÖn vÒ thêi h¹n ®Çu tö vµ møc rñi ro hay kh«ng. Tuy vËy, nh÷ng cuéc ®iÒu tra s¬ bé cho thÊy r»ng cã thÓ ®· héi ®ñ sù quan t©m vÒ vÊn ®Ò nµy. Mét quü néi ®Þa vÉn cÇn ®Õn sù hç trî cña mét tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ, cung cÊp mét löîng vèn h¹t gièng, cung cÊp hç trî kü thuËt vµ gióp kªu gäi hç trî chÝnh thøc. C¸c böíc tiÕp theo. NÕu MPDF vµ IFC quyÕt ®Þnh x©y dùng ®Ò nghÞ thµnh lËp mét Quü ®Çu tö m¹o hiÓm néi ®Þa, th× cÇn ph¶i thùc hiÖn mét nghiªn cøu kh¶ thi chuyªn s©u. Nghiªn cøu nµy cã thÓ bao gåm nh÷ng néi dung sau: · Kh¶o s¸t vÒ c¸c tæ chøc ®Çu tö tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam; · Håi ©m tõ c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ vÒ sù quan t©m cña hä trong viÖc tham gia; · T×m kiÕm c¸c chuyªn gia qu¶n lý cao cÊp cña ViÖt Nam; · Kh¶o s¸t nh»m ®¸nh gi¸ nhu cÇu cña c¸c c«ng ty trong nöíc; · Mét thêi gian biÓu cho viÖc thµnh lËp thÞ tröêng chøng kho¸n; · §Çu vµo ph¸p lý cho viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu cña quü vµ qui tr×nh phª chuÈn cÇn thiÕt; · §iÒu tra vÒ c¸c vÊn ®Ò thuÕ víi c¸c nh©n viªn kÕ to¸n; · Th«ng tin ph¶n håi tõ c¸c c¬ quan h÷u quan vÒ møc ®é ñng hé (Ng©n hµng nhµ nöíc, Bé Tµi chÝnh, Thñ töíng). · Mét kÕ h¹ch kinh doanh s¬ bé.
  9. 1 A. C¸c môc ®Ých nghiªn cøu B¸o c¸o nµy ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ tiÒm n¨ng cña mét Quü ®Çu tö m¹o hiÓm míi, cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vÒ mÆt thö¬ng m¹i ë ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m ®Çu ho¹t ®éng, MPDF ®· t×m ra vµ hç trî mét sè c«ng ty tö nh©n qu¶n lý tèt cã tiÒm n¨ng t¨ng tröëng cao cña ViÖt Nam. Tuy vËy, trong hÇu hÕt c¸c tröêng hîp, c¸c trë ng¹i chÝnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty nµy lµ hä kh«ng cã c¬ héi tiÕp cËn c¸c nguån vèn vµ tÝn dông dµi h¹n. C¸c nguån vèn dµi h¹n cña c¸c ng©n hµng ViÖt Nam bÞ h¹n chÕ; chöa cã c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng; vµ c¸c quü ®Çu tö h¶i ngo¹i bÞ h¹n chÕ trong viÖc mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty trong nöíc vµ hä còng ®· hoµn toµn tr¸nh h×nh thøc ®Çu tö nµy. Hi Ön nay, thÞ tröêng chøng kho¸n cña ViÖt Nam ®ang s¾p b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ho¹t ®éng (mäi ngöêi hy väng r»ng thÞ tröêng sÏ ®öîc më ra trong 1 n¨m n÷a), thêi gian nµy döêng nhö lµ phï hîp ®Ó xem xÐt viÖc thµnh lËp mét Quü ®Çu tö m¹o hiÓm nh»m vµo c¸c c«ng ty tö nh©n trong nöíc. Vèn m¹o hiÓm lµ mét c¸ch gi¶i quyÕt cã tiÒm n¨ng ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña khu vùc tö nh©n thiÕu vèn vµ ®ãi ®Çu tö cña ViÖt Nam. Bªn c¹nh viÖc cung cÊp vèn ®Çu tö cæ phÇn c¸c quü ®Çu tö m¹o hiÓm cã liªn quan mét c¸ch cô thÓ tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn ban ®Çu cña mét doanh nghiÖp. C¸c phö¬ng ph¸p vµ môc tiªu ®¸nh gi¸ ®Çu tö ®èi víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cña c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm phï hîp h¬n c¸c phö¬ng ph¸p vµ môc tiªu cña c¸c ng©n hµng. C¸c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm thöêng lµ c¸c nhµ ®Çu tö tÝch cùc, phèi hîp chÆt chÏ víi héi ®ång qu¶n trÞ cña c¸c c«ng ty nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc vµ ph¸t triÓn tµi s¶n. Hä còng hç trî c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö chuÈn bÞ niªm yÕt trªn thÞ tröêng chøng kho¸n ®Ò huy ®éng vèn nhiÒu h¬n n÷a. Vi Öc thµnh lËp mét Quü ®Çu tö m¹o hiÓm kh«ng chØ phï hîp víi môc tiªu huy ®éng vèn ®Çu tö më réng c¸c c«ng ty tö nh©n, mµ cßn t¹o ra mèi liªn hÖ cÇn thiÕt gi÷a c¸c c«ng ty nµy víi thÞ tröêng chøng kho¸n. B¸o c¸o nµy ®Ò cËp tíi c¸c ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña viÖc thµnh lËp mét Quü ®Çu tö m¹o hiÓm ë ViÖt Nam. B¸o c¸o xem xÐt kinh nghiÖm c¸c nöíc trong khu vùc, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh cung vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam vµ nhu cÇu tiÒm n¨ng vÒ vèn m¹o hiÓm cña c¸c c«ng ty tö nh©n trong nöíc, nghiªn cøu hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh ®èi víi c¸c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm. B¸o c¸o nµy kÕt thóc b»ng mét sè kÕt qu¶ vµ c¸c kiÕn nghÞ, ®öa ra c¸c böíc tiÕp theo trong tröêng hîp MPDF vµ IFC, hoÆc c¸c tæ chøc kh¸c thÊy ®öîc gi¸ trÞ cña viÖc tiÕp tôc thùc hiÖn ý töëng nµy.
  10. 4 B. Vèn m¹o hiÓm lµ g×? Cã hai ®Þnh nghÜa vÒ vèn m¹o hiÓm ®öîc sö dông réng r·i, ®Þnh nghÜa réng vµ ®Þnh nghÜa hÑp. §Þnh nghÜa réng V èn m¹o hiÓm lµ nguån tµi chÝnh cung cÊp cho c¸c c«ng ty tö nh©n döíi h×nh thøc vèn cæ phÇn hoÆc c¸c kho¶n ®Çu tö gÇn gièng nhö vèn cæ phÇn cã thêi h¹n trªn trung b×nh (3-5 n¨m). Sè cæ phÇn dµnh ®öîc trong c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö cã thÓ lµ thiÓu sè Ýt ái hoÆc lªn ®Õn ®a sè. Môc tiªu ®Çu tö lµ t×m kiÕm ®öîc kho¶n thu nhËp vèn cao h¬n møc trung b×nh. Kho¶n thu nµy trë thµnh hiÖn thùc sau khi kho¶n ®Çu tö ®öîc b¸n cho mét nhµ kinh doanh chøng kho¸n hoÆc, nhö hiÖn töîng phæ biÕn h¬n ë c¸c nöíc ch©u ¸ lµ b¸n cho c«ng chóng. Bªn c¹nh viÖc cung cÊp vèn, c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cßn tö vÊn, ë cÊp chiÕn löîc, höíng dÉn c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö böíc sang giai ®o¹n t¨ng tröëng tiÕp theo vµ chuÈn bÞ s½n sµng ®Ó c«ng ty ®öîc chuyÓn giao cho c¸c cæ ®«ng kh¸c. Nh÷ng tö vÊn nµy lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng vµ ®Æc thï cña vèn m¹o hiÓm. §Æc biÖt, c¸c nhµ ®Çu tö cã mét vÞ trÝ trong héi ®ång qu¶n trÞ cña c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö. Tõ vÞ trÝ nµy vµ c¸c kinh nghiÖm thu ®öîc tõ c¸c c«ng ty kh¸c, c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cã thÓ t¸c ®éng tíi sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö. C¸c c«ng ty qu¶n lý vèn m¹o hiÓm kh¸c nhau ®Æt ra c¸c träng t©m kh¸c nhau vÒ møc ®é tham gia. Møc ®é tham gia cã thÓ lµ tèi thiÓu, thöêng g¾n liÒn víi mét sè cæ phÇn nhá, hoÆc tham gia c«ng viÖc thöêng nhËt, nhö ®ãng vai trß Chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ, thöêng g¾n liÒn víi viÖc n¾m gi÷ ®a sè cæ phÇn. ThuËt ng÷ vèn m¹o hiÓm trong ®Þnh nghÜa nµy cã thÓ ®öîc sö dông cïng nghÜa víi thuËt ng÷ vèn cæ phÇn tö nh©n. §Þnh nghÜa hÑp Ph Çn thu hÑp cña ®Þnh nghÜa réng x¸c ®Þnh vèn m¹o hiÓm lµ c¸c kho¶n ®Çu tö vèn cæ phÇn tö nh©n trung h¹n vµo c¸c c«ng ty nhËn vèn chöa tröëng thµnh. Nãi c¸ch kh¸c, c«ng ty ®öîc ®Çu tö ®ang trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n phÈm, ph¸t triÓn n¨ng lùc s¶n xuÊt hoÆc cung cÊp dÞch vô. V× c¸c c«ng ty ®ang trong giai ®o¹n nµy cã xu höíng cã lÞch sö ph¸t triÒn ng¾n h¬n vµ quy m« nhá h¬n so víi ®a sè c¸c kho¶n ®Çu tö nªu trong ®Þnh nghÜa réng, nªn rñi ro cã xu höíng cao h¬n. Vµ do vËy, c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm sÏ t×m kiÕm c¸c kho¶n thu nhËp vèn tiÒm n¨ng cao h¬n. Sù kh¸c biÖt gi÷a hai ®Þnh nghÜa nµy lµ møc ®é tröëng thµnh cña c¸c c«ng ty
  11. 5 nhËn vèn ®Çu tö. Kh«ng cã quy t¾c râ rµng nµo (ch»ng h¹n mét møc doanh sè Ên ®Þnh) ®Ó ph©n biÖt hai lo¹i c«ng ty nµy. Thay vµo ®ã, ®Þnh nghÜa hÑp ®öîc xem lµ ®óng ë mét ®Çu d¶i thêi gian ®¸o h¹n cña mét kho¶n ®Çu tö cæ phÇn tö nh©n. ë c¸c thÞ tröêng cæ phÇn tö nh©n ®· ho¹t ®éng tèt nhö Mü vµ Anh, ngöêi cung cÊp vèn cã xu höíng tËp trung vµo ®Çu hoÆc cuèi d¶i thêi gian ®¸o h¹n. Tuy vËy, vÉn cã mét sè ngöêi cung cÊp vèn s½n sµng ®Çu tö tr¶i dµi trong d¶i nµy. V× c¸c môc tiªu th¶o luËn trong b¸o c¸o nµy, thuËt ng÷ “vèn m¹o hiÓm” sÏ ®Ò cËp tíi ®Þnh nghÜa hÑp vµ “cæ phÇn tö nh©n” sÏ ®Ò cËp tíi c¸c kho¶n ®Çu tö cæ phÇn tö nh©n ngoµi c¸c kho¶n ®Çu tö “vèn m¹o hiÓm”. ThÞ tröêng ViÖt Nam B¸o c¸o nµy sÏ dùa vµo c¶ hai ®Þnh nghÜa vÒ vèn m¹o hiÓm trong khi xem xÐt thÞ tröêng ViÖt Nam. C¸c kho¶n ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty tö nh©n trong nöíc vµ c¸c c«ng ty míi thµnh lËp ®öîc xem lµ c¸c kho¶n ®Çu tö vèn m¹o hiÓm. C¸c kho¶n ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸, c¸c c«ng ty thµnh viªn cña c¸c DNNN hoÆc c¸c c«ng ty liªn doanh víi c¸c ®èi t¸c nöíc ngoµi ®öîc xem lµ c¸c kho¶n ®Çu tö cæ phÇn tö nh©n. Nhö sÏ ®öîc xem xÐt trong phÇn sau cña b¸o c¸o nµy, gÇn ®©y c¸c quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam ®· thùc hiÖn c¶ c¸c kho¶n ®Çu cæ phÇn tö nh©n vµ c¸c kho¶n ®Çu tö vèn m¹o hiÓm. C¸c quü nµy ®öîc xem lµ c¸c quü ®Çu tö h¶i ngo¹i. GÇn ®©y ®· xuÊt hiÖn mét dù kiÕn r»ng, theo c¸c kÕt qu¶ cña nghiªn cøu nµy, bÊt cø c«ng ty míi nµo ®öîc thµnh lËp trong thêi gian hîp lý sÏ tËp trung vµo c¸c kho¶n ®Çu tö vèn m¹o hiÓm (theo nghÜa hÑp vÒ vèn m¹o hiÓm).
  12. 5 C. Vèn m¹o hiÓm ë §«ng Nam ¸ Tãm t¾t C¸c kinh nghiÖm cña c¸c thÞ tröêng cæ phÇn tö nh©n vµ vèn m¹o hiÓm ë In®«nªsia, Malaysia vµ Th¸i Lan ®· ®öîc xem xÐt ®Ó x¸c ®Þnh liÖu cã mét kinh nghiÖm tö¬ng tù sÏ ®öîc rót ra ë ViÖt Nam hay kh«ng. C¸c cuéc ®iÖn tho¹i pháng vÊn c¸c nhµ qu¶n lý quü, c¸c chuyªn gia huy ®éng vèn vµ c¸c nhµ ®Çu tö ®· ®öîc tiÕn hµnh. Nh÷ng cuéc pháng vÊn nµy ®· ®öîc bæ xung b»ng c¸c sè liÖu do T¹p chÝ vèn m¹o hiÓm ch©u ¸ cung cÊp. B¶ng 1: Tæng hîp cæ phÇn tö nh©n vµ vèn m¹o hiÓm (triÖu USD) 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 In®«n ªsia 76 57 99 225 245 289 298 Malaysia 75 147 160 194 437 448 448 Th ¸i lan 64 90 98 117 165 201 201 Ngu ån: Höíng dÉn vÒ vèn m¹o hiÓm ë ch©u ¸- xuÊt b¶n n¨m 1998. C¸c thÞ tröêng ë mçi nöíc ®· ho¹t ®éng Ýt nhÊt c¸ch ®©y 8 n¨m tröíc. Víi ngo¹i lÖ tröêng hîp In®«nesia trong n¨m 1992, löîng vèn huy ®éng cña c¸c quü trªn thÞ tröêng trong c¸c n¨m ®Òu ®· t¨ng tröëng (xem b¶ng 1). Chóng t«i ®· ®öîc xem xÐt c¸c thÞ tröêng nµy mét c¸ch riªng biÖt theo c¸c phÇn sau, tõ nh÷ng quan s¸t nµy ®· lµm næi lªn mét sè ®Æc ®iÓm chung vµ sau ®©y sÏ th¶o luËn c¸c ®Æc ®iÓm nµy. Þ ë c¸c nöíc, thÞ tröêng chøng kho¸n ®· tån t¹i tröíc khi cã sù t¨ng tröëng cña ngµnh vèn m¹o hiÓm. Þ ThÞ tröêng chøng kho¸n ®· lµ mét c¸ch ®Ó thu håi ®¹i ®a sè c¸c kho¶n ®Çu tö. Þ C¸c sè liÖu ®¸ng tin cËy vÒ ho¹t ®éng cña c¸c quü kh«ng tån t¹i. Þ Khu vùc tö nh©n cña mçi nöíc ®· ®öîc khuyÕn khÝch trong nhiÒu n¨m vµ ho¹t ®éng trong mét m«i tröêng chÕ ®Þnh æn ®Þnh. Þ Mét hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh cho c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n
  13. 6 hµng ®· tån t¹i tröíc khi cã sù ra ®êi cña c¸c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm; trong mét sè tröêng hîp, ®· cã thªm c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vµ miÔn thuÕ ®öîc ¸p dông. Þ C¸c quy ®Þnh vÒ ph¸p lý vµ kÕ to¸n ng¾n h¬n nhiÒu so víi c¸c th«ng lÖ tèt nhÊt cña quèc tÕ, ®iÒu nµy döêng nhö kh«ng g©y trë ng¹i cho c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm. Mµ c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm l¹i chñ yÕu dùa vµo thÈm ®Þnh chi tiÕt tröíc khi ®Çu tö, ®Æc biÖt lµ dùa vµo tËp hîp c¸c th«ng tin tham kh¶o vÒ c¸c chñ së h÷u vµ ngöêi qu¶n lý th«ng qua c¸c quan hÖ vµ trao ®æi c¸ nh©n. Þ Mäi ngöêi nhËn thÊy r»ng nh×n chung c¸c nhµ qu¶n lý cña c¸c c«ng ty tö nh©n ®· miÔn cöìng chia xÎ quyÒn kiÓm so¸t hoÆc th«ng tin víi c¸c nhµ ®Çu tö bªn ngoµi. Tuy vËy, khi hä ®· cã kinh nghiÖm nöíc ngoµi hoÆc ®öîc ®µo t¹o ë c¸c tröêng kinh doanh ë nöíc ngoµi th× mèi quan hÖ nµy trë thµnh dÔ dµng h¬n. In®«nªsia Th Þ tröêng. TÊt c¶ c¸c thµnh viªn tham gia thÞ tröêng nµy ®öîc HiÖp héi Vèn m¹o hiÓm In®«nªsia xem nhö c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm. Ngµnh nµy b¾t ®Çu vµo n¨m 1991 vµ ®Õn cuèi n¨m 1996 ®· cã 46 c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®¨ng ký víi Bé Tµi chÝnh. Mét sè quü khu vùc cã trô së t¹i Singapore vµ Hång C«ng còng cã thÓ ®Çu tö ë In®«nªsia. §a sè c¸c c«ng ty trong nöíc lµ c«ng ty nhá vµ ®öîc sù tµi trî cña ChÝnh phñ. Theo mét b×nh luËn viªn, 24 c«ng ty khu vùc lµ c¸c c«ng ty mµ viÖc ph©n bæ ®Çu tö ®öîc chÝnh trÞ ho¸ mét c¸ch m¹nh mÏ. Theo dù tÝnh, cã chöa ®Çy 10 quü néi ®Þa ho¹t ®éng theo c¸c nguyªn t¾c quèc tÕ. M«i tröêng chÕ ®Þnh. C¸c chÕ ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®· ®öîc ban hµnh vµo th¸ng 12 n¨m 1988, nhö lµ mét bé phËn cña hÖ thèng c¸c quy ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng. C¸c quy ®Þnh nµy ®· ®öîc söa ®æi vµo n¨m 1994 nh»m khuyÕn khÝch h¬n n÷a së h÷u cña nöíc ngoµi (®öîc phÐp t¨ng tõ 85% lªn 100%) vµ thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng b»ng c¸ch xo¸ bá c¸c quy ®Þnh vÒ quy m« vµ ph¹m vi ®Çu tö. C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vÒ thuÕ còng ®öîc ®öa ra cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm trong nöíc. §èi víi nhiÒu ngµnh, c¸c kho¶n thu nhËp vèn tõ viÖc b¸n c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö vµ cæ tøc tõ c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö ®öîc miÔn thuÕ. M«i tröêng ph¸p lý vµ kÕ to¸n. §· tån t¹i mét m«i tröêng ph¸p lý v÷ng ch¾c. Nhöng theo ý kiÕn cña mét sè thµnh viªn tham gia thÞ tröêng, th× c¸c v¨n
  14. 7 b¶n “cã thÓ ®· ®öîc so¹n th¶o mét c¸ch chi tiÕt nhöng kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc thi”. C¸c chuÈn mùc kÕ to¸n lµ hîp lý, nhöng viÖc ¸p dông vµ gi¸m s¸t kh«ng ®Çy ®ñ. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh gÇn ®©y ®· lµm béc lé nhiÒu vô viÖc ghi sæ s¸ch vµ b¸o c¸o rÊt kÐm chÊt löîng. Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm. Tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 1996, c¸c doanh nh©n cµng ngµy cµng nh×n nhËn vèn m¹o hiÓm chØ lµ mét nguån vèn kh¸c cã c¸c ®iÒu kiÖn sö dông ®¸nh gi¸ chiÕu theo thÞ tröêng cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. C¸c nhµ qu¶n lý kh«ng muèn chia sÎ th«ng tin vµ nhöêng quyÒn kiÓm so¸t. Thu håi vèn ®Çu tö. §a sè c¸c kho¶n ®Çu tö ®öîc thu håi th«ng qua thÞ tröêng chøng kho¸n. N¨m 1988, c¸c ®iÒu kiÖn niªm yÕt trªn së giao dÞch chøng kho¸n Jakarta ®· ®öîc ®¬n gi¶n ho¸ vµ mét thÞ tröêng phi tËp trung (OTC) ®· ®öîc thµnh lËp. ThÞ tröêng ®ång hµnh nµy ®· ®öîc c¬ cÊu l¹i vµo n¨m 1996 nh»m thóc ®Èy viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty võa vµ nhá. ThÞ tröêng th«n tÝnh vµ s¸p nhËp (M&A) kh«ng cã tÝnh thanh kho¶n. Malaysia Th Þ tröêng. MÆc dï chÝnh thøc ra ®êi vµo n¨m 1984, cho ®Õn 1989 vÉn cã Ýt thµnh viªn tham gia thÞ tröêng. Vµo cuèi n¨m 1996, ®· cã 22 c«ng ty ®Çu tö cæ phÇn tö nh©n vµ c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®Æt ë Malaysia. C¸c quü khu vùc nhö c¸c quü ë H«ng C«ng vµ Singapore còng ®· ®Çu tö ë Malaysia. Mét thµnh viªn tham gia b×nh luËn r»ng chØ cã kho¶ng 5 c«ng ty cã c¬ së ë Malaysia thùc sù ho¹t ®éng. Ngµnh nµy ®· ®öîc khëi ®Çu b»ng löîng vèn ban ®Çu ChÝnh phñ vµo n¨m 1991, khi 115 triÖu ringgÝt ®öîc ph©n bæ cho viÖc t¹o nguån vèn m¹o hiÓm cã liªn quan tíi khu vùc c«ng nghÖ. Thªm vµo ®ã, ChÝnh phñ ®· thµnh lËp mét c«ng ty ®Ó chuyªn cung cÊp vèn m¹o hiÓm cho c¸c doanh nh©n tiÒm n¨ng ngöêi M· Lai. ChÝnh phñ tiÕp tôc cÊp vèn cho mét sè c«ng ty vèn m¹o hiÓm. M«i tröêng chÕ ®Þnh. M«i tröêng chÕ ®Þnh ®öîc xem lµ æn ®Þnh vµ thuËn lîi. C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch thuÕ ®· ®öîc ¸p dông cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm trõ tröêng hîp thuÕ ®¸nh vµo c¸c kho¶n thu nhËp vèn vµ cæ tøc ph¸t sinh tõ c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö trong mét sè tröêng hîp nhÊt ®Þnh. Mét sè kho¶n chi phÝ ph¸t sinh cña c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm còng ®öîc gi¶m thuÕ. M«i tröêng ph¸p lý vµ kÕ to¸n. HÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®é kÕ to¸n chöa chÝn muåi. C¸c hîp ®ång ph¸p lý chöa ®öîc coi lµ c¬ së cña viÖc cöìng chÕ thùc hiÖn c¸c tháa thuËn. V× lý do ®ã, c¸c ®iÒu kho¶n hîp ®ång Ýt khi ®öîc kiÓm chøng t¹i tßa ¸n. Tö¬ng tù nhö vËy, c¸c th«ng lÖ kiÓm to¸n thöêng kh«ng ®öîc thùc hiÖn
  15. 8 nghiªm ngÆt. Mét thµnh viªn ®· ®öa ra mét vÝ dô vÒ tröêng hîp mét gi¸m ®èc ®· ph©n bæ lîi nhuËn thu ®öîc tõ mét c«ng ty con nhËn vèn m¹o hiÓm sang mét c«ng ty con kh¸c trong cïng mét hÖ thèng kinh doanh b»ng c¸ch sö dông c¬ chÕ gi¸ chuyÓn giao. Do nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kiÓm so¸t sau ®Çu tö, c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm chñ yÕu dö¹ vµo thÈm ®Þnh chi tiÕt, ®Æc biÖt lµ dùa vµo tËp hîp c¸c th«ng tin tham kh¶o vÒ mét doanh nh©n tiÒm n¨ng th«ng qua c¸c quan hÖ vµ trao ®æi c¸ nh©n. Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm. Nhu cÇu vÒ vèn ®öîc xem lµ cao. Tröíc kia, nhiÒu c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö thuéc c¸c hÖ thèng kinh doanh do mét gia ®×nh kiÓm so¸t, trong c¸c hÖ thèng nµy ®· cã sù ph©n chia quyÒn kiÓm so¸t mét c¸ch miÔn cöìng. Do vËy, dï cã nhu cÇu vÒ vèn nhöng chöa ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó cã ®öîc nguån vèn m¹o hiÓm nhö thöêng thÊy. Mét thµnh viªn tham gia ®· b×nh luËn r»ng c¸c gi¸m ®èc c«ng ty ngµy cµng trë thµnh chuyªn nghiÖp. Nh÷ng s¸ng lËp viªn cña c¸c tæ chøc kinh doanh sÏ nghØ höu vµ sè löîng lín ngöêi Malaysia ®öîc ®µo t¹o ë nöíc ngoµi quay vÒ nöíc ®iÒu hµnh c¸c c«ng ty ®ang t¨ng lªn. Do vËy, sù ph¸t triÓn trong tö¬ng lai cña ngµnh nµy sÏ lµm t¨ng cöêng mèi quan hÖ gi÷a vèn m¹o hiÓm víi c¸c gi¸m ®èc cña c¸c c«ng ty nhËn vèn ®öîc ®µo t¹o tõ c¸c tröêng kinh doanh nµy. Thu håi vèn ®Çu tö. Së giao dÞch chøng kho¸n Kuala Lumpur ®· ra ®êi sím h¬n nhiÒu n¨m so víi thÞ tröêng cæ phÇn tö nh©n vµ thÞ tröêng vèn m¹o hiÓm. §a sè c¸c kho¶n ®Çu tö ®öîc thu håi th«ng qua thÞ tröêng chøng kho¸n. Vµ sau ®ã kh«ng l©u mét thÞ tröêng phi tËp trung (OTC) ®· ra ®êi víi c¸c ®iÒu kiÖn niªm yÕt kÐm phÇn nghiªm ngÆt h¬n. Th¸i Lan Th Þ tröêng. ThÞ tröêng b¾t ®Çu ho¹t ®éng vµo n¨m 1987 víi viÖc thµnh lËp cña mét c«ng ty cã nguån vèn trong nöíc. Vµo cuèi n¨m 1996, ®· cã 10 c«ng ty. Mét sè c¸c quü khu vùc ë Hång C«ng vµ Singapore cã thÓ ®Çu tö ë Th¸i Lan. Kh«ng gièng nhö In®«nªsia vµ Malaysia, c¸c quü khu vùc nµy ®· vµ ®ang ho¹t ®éng ë Th¸i Lan. Mét thµnh viªn cho r»ng cã Ýt nhÊt 20 quü ®ang ho¹t ®éng trªn thÞ tröêng nµy. M«i tröêng chÕ ®Þnh. M«i tröêng chÕ ®Þnh ®öîc xem lµ æn ®Þnh vµ thuËn lîi. Kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p öu ®·i ®Æc biÖt vÒ thuÕ dµnh cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm, nhöng trong mét sè ngµnh nhÊt ®Þnh mµ c¸c c«ng ty nµy ®Çu tö ®· cã mét sè c¸c öu ®·i vÒ thuÕ.
  16. 9 M«i tröêng ph¸p lý vµ kÕ to¸n. HÖ thèng ph¸p lý æn ®Þnh vµ ®· cã mét bé luËt thö¬ng m¹i æn ®Þnh. Tuy vËy, quy tr×nh khiÕu n¹i qu¸ dµi dßng vµ lµ mét trë ng¹i ®èi víi viÖc khëi kiÖn ra tröíc c¸c tßa ¸n. C¸c chuÈn mùc kÕ to¸n cã tån t¹i, nhöng vÉn chöa theo kÞp c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ. ViÖc tu©n thñ c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n chöa nghiªm ngÆt. Mét thµnh viªn cña thÞ tröêng cho r»ng hiÖn töîng cã nhiÒu hÖ thèng sæ s¸ch trong c¸c c«ng ty lµ phæ biÕn. Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c c«ng ty ®· cã thÓ thu hót ®öîc c¸c nguån vèn víi chi phÝ thÊp tõ c¸c nguån kh¸c nhau, kÓ c¶ tõ c¸c c«ng ty tµi chÝnh vµ c¸c ng©n hµng. C¸c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm ®· ph¶i c¹nh tranh víi c¸c nguån vèn kh¸c. C¸c gi¸m ®èc c¸c c«ng ty nhËn vèn rÊt kh«ng muèn ®Ó cho c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm tiÕp cËn c¸c th«ng tin vµ thùc hiÖn quyÒn kiÓm so¸t. Víi c¸c nguån vèn kh¸c nhau s½n cã ®Ó lùa chän, c¸c gi¸m ®èc ®· cã ®öîc vÞ thÕ ®µm ph¸n ®¸ng kÓ. Mét thµnh viªn thÞ tröêng ®· nhËn ®Þnh r»ng “c¸c gi¸m ®èc chØ nghe lêi c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm khi hä buéc ph¶i nghe theo”. Sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh, vÞ thÕ ®µm ph¸n cña c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm lín ®· t¨ng lªn nhiÒu. C ¸ch thu håi ®Çu tö. HÇu hÕt c¸c kho¶n ®Çu tö ®Òu ®öîc thu håi th«ng qua thÞ tröêng chøng kho¸n chÝnh, Së giao dÞch chøng kho¸n Th¸i Lan. Mét thÞ tröêng phi tËp trung dµnh cho c¸c c«ng ty võa vµ nhá ®· ra ®êi vµo n¨m 1995.
  17. 11 D. Cung vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam Tãm t¾t B¶ng 2 tãm t¾t c¸c yÕu tè chÝnh cña 4 quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. Phô lôc 1 sÏ ®öa thªm c¸c chi tiÕt vÒ c¸c quü nµy. B¶ng nµy cho thÊy tæng vèn ®Çu tö hiÖn cã lµ 68 triÖu USD. Trong ®ã löîng vèn ®Çu tö cho c¸c c«ng ty trong nöíc lµ 18 triÖu USD, v× c¸c quü Beta vµ Vietnam Frontier sÏ kh«ng ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty trong nöíc. 12 th¸ng tröíc ®©y cã 6 quü ho¹t ®éng ë ViÖt Nam nhöng quü Lazard ®· kÕt thóc ho¹t ®éng vµ quü Templeton ®· chuyÓn träng t©m ho¹t ®éng sang c¸c thÞ tröêng kh¸c trong khu vùc. Vµo thêi gian nµy, nhiÒu quü khu vùc ®· thÓ hiÖn sù quan t©m cña hä ®èi víi thÞ tröêng ViÖt Nam nhöng kh«ng thÓ xem lµ c¸c quü nµy ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. Khi trao ®æi víi c¸c thµnh viªn ë Th¸i Lan vµ Singapore, hä ®· nãi r»ng c¸c thÞ tröêng kh¸c trong khu vùc §«ng Nam ¸ thuËn lîi h¬n nhiÒu so víi thÞ tröêng ViÖt Nam vÒ mÆt c¸c c¬ héi ®Çu tö vµ møc ®é dÔ dµng trong ®Çu tö. B¶ng 2: C¸c quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam Tªn quü Ngµy lËp Quy m« S è vèn ®· S è kho¶n S è kho¶n ®Çu Quy m« quü quü ®Çu tö ®Çu tö trong tö vµo ®Çu tö (triÖu (triÖu nöíc 2 DNCV§TNN (triÖu USD) USD) 3 USD) Beta 1993/4 80 50 0 17 1- 5 VEIL 1 1994 27, 5 18, 6 6 4 0,5 - 2 VN 1994 50 30 0 9 1- 5 Frontier Viet 1991 51 42 6 5 > 1 Nam Ngu ån: Pháng vÊn gi¸m ®èc c¸c quü. Ghi chó: 1- Do Dragon Capital qu¶n lý. 2- C¸c kho¶n ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty trong nöíc. 3- C¸c kho¶n ®Çu tö vµo c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu tö nöíc ngoµi (DNCV§TNN) nhö lµ c¸c c«ng ty liªn doanh vµ c¸c c«ng ty nöíc ngoµi së h÷u. Ho ¹t ®éng cña 4 quü nµy chöa tèt. Sau ®©y lµ mét sè nguyªn nh©n cã thÓ
  18. 12 g©y ra hiÖn töîng ho¹t ®éng kÐm cña c¸c quü nµy: · Kh«ng cã mét thÞ tröêng chøng kho¸n. §èi víi mét sè kho¶n ®Çu tö tö¬ng ®èi cã hiÖu qu¶, viÖc chöa cã mét thÞ tröêng chøng kho¸n ®· lµm c¸c quü kh«ng thÓ thu håi vèn ®Çu tö, mµ ë c¸c nöíc kh¸c trong khu vùc, thÞ tröêng chøng kho¸n l¹i lµ mét c¸ch chÝnh ®Ó thu håi vèn. · Khu vùc tö nh©n bÞ chÌn Ðp.Trong mét vµi n¨m qua, chÝnh s¸ch chÝnh thøc ®· öu tiªn c¸c DNNN nhiÒu h¬n so víi c¸c c«ng ty tö nh©n vÒ c¸c mÆt, vÝ dô nhö c¬ héi tiÕp cËn tÝn dông, giÊy phÐp, h¹n ng¹ch vµ c¸c hîp ®ång c«ng céng. M«i tröêng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty tö nh©n bÞ bao bäc bëi tÖ quan liªu, s¸ch nhiÔu vµ c¸c chÕ ®Þnh kh«ng râ rµng lu«n lu«n thay ®æi. M«i tröêng nµy ®· h¹n chÕ c¸c c¬ héi ®Çu tö cña c¸c quü. · Rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i. TÊt c¶ c¸c quü ®Òu dùa trªn c¬ së ®ång ®«la Mü vµ ®öîc huy ®éng tõ c¸c nhµ ®Çu tö quèc tÕ. Ngay c¶ khi c¸c c«ng ty ®Çu tö ho¹t ®éng tèt ë trong nöíc, th× phÇn lín thu nhËp vÉn cã thÓ bÞ triÖt tiªu bëi sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn ViÖt Nam so víi ®ång ®«la Mü. Rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i cã thÓ ®öîc bï ®¾p mét phÇn nµo b»ng c¸ch ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty cã tû träng thu nhËp b»ng ®ång ®«la Mü cao, c¸ch nµy ®· ®öîc mét sè quü thö ¸p dông. · C¸c h¹n chÕ vÒ ®Çu tö cña c¸c c«ng ty trong nöíc. Cho ®Õn th¸ng 4 n¨m 1998, LuËt §Çu tö trong nöíc míi cho phÐp ngöêi nöíc ngoµi ®Çu tö víi møc tèi ®a 30% vµo c¸c c«ng ty trong nöíc, c¸c quü ®Çu tö (trõ c¸c tröêng hîp ®Æc biÖt nhö c¸c ng©n hµng cæ phÇn) bÞ h¹n chÕ trong viÖc ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty tö nh©n trong nöíc. C¸c quü nµy ®· t×m c¸c c¸ch vµ c¸c phö¬ng tiÖn ®Ó ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam. C¸c quy chÕ riªng ®· cho phÐp c¸c quü ®Çu tö nöíc ngoµi ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty liªn doanh vµ c¸c doanh nghiÖp 100% vèn nöíc ngoµi. · HÇu hÕt c¸c nhµ qu¶n lý cao cÊp ®Òu lµ ngöêi nöíc ngoµi. Kh¶ n¨ng tËn dông c¸c c¬ héi bÞ h¹n chÕ bëi kh«ng cã c¸c nhµ chuyªn m«n ViÖt Nam trong c¸c ®éi ngò c¸c chuyªn gia qu¶n lý. · Kinh nghiÖm bÞ h¹n chÕ. Nãi chung, c¸c chuyªn gia ®iÒu hµnh c¸c quü ë ViÖt Nam cã kinh nghiÖm rÊt Ýt vÒ ho¹t ®éng cña vèn m¹o hiÓm. · ThiÕu c¸c chiÕn löîc träng ®iÓm. TÊt c¶ c¸c quü ®Çu tö tr¶i réng ra nhiÒu ngµnh theo c¸c thêi c¬ cô thÓ. KiÓu ®Çu tö nµy ®öîc xem lµ thô ®éng chø kh«ng ph¶i lµ chñ ®éng.
  19. 13 Hai lý do ®Çu tiªn, thiÕu mét thÞ tröêng chøng kho¸n vµ mét khu vùc tö nh©n bÞ chÌn Ðp, chÝnh lµ c¸c ®Æc tröng cña m«i tröêng kinh doanh. Rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i vµ c¸c h¹n chÕ ph¸p lý lµ c¸c hËu qu¶ cña viÖc lùa chän c¬ cÊu cña quü nöíc ngoµi. Ba nguyªn nh©n sau cïng lµ do c¸c bé m¸y qu¶n lý cô thÓ cña c¸c quü nµy. LÞch sö c¸c quü ®Çu tö Quü Beta Quü nµy ®öîc qu¶n lý ë ViÖt Nam bëi 2 nh©n viªn kÕ to¸n ngöêi Anh vµ 1 luËt sö ngöêi Mü. KÓ tõ khi ra ®êi vµo n¨m 1993, quü nµy ®· cã mét sè thay ®æi vÒ c¸c nhµ qu¶n lý cao cÊp. Môc tiªu hiÖn t¹i cña quü lµ chØ ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty do ngöêi nöíc ngoµi qu¶n lý. Quü nµy kh«ng xem xÐt viÖc ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty ®ang trong qu¸ tr×nh khëi nghiÖp vµ c¸c c«ng ty trong nöíc. Döêng nhö quü nµy sÏ kh«ng t¨ng cöêng ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty liªn doanh cã vèn ®Çu tö nöíc ngoµi n÷a, v× diÔn biÕn võa qua lµ kh«ng tÝch cùc. Gi¸m ®èc Quü Beta cho r»ng c¸c ®éng c¬ cña mét ®èi t¸c c«ng nghiÖp nöíc ngoµi kh«ng phï hîp víi nh÷ng ®éng c¬ cña mét tæ chøc do Nhµ nöíc ViÖt Nam së h÷u. Gi¶i ph¸p ®Çu tö lµ chíp thêi c¬. Mét khi mét kho¶n ®Çu tö ®öîc xem lµ hÊp dÉn, th× döêng nhö sÏ xuÊt hiÖn mét gi¶i ph¸p thÈm ®Þnh kh¸ chi tiÕt theo m« h×nh Mü - Anh. Vietnam Enterprise Investments Ltd (Dragon Capital) Dragon Capital, tæ chøc sö dông quü, ®öîc qu¶n lý bëi 3 ngöêi ViÖt Nam vµ 3 chuyªn gia chÝnh ngöêi Anh ë ViÖt Nam. Ba ngöêi Anh nµy ®· cã kinh nghiÖm trªn c¸c thÞ tröêng chøng kho¸n phæ th«ng ë ch©u ©u vµ ch©u ¸. V× sù ra ®êi cña thÞ tröêng chøng kho¸n ViÖt Nam bÞ ®×nh ho·n nªn chiÕn löîc kinh doanh chªnh lÖch gi¸ gi÷a thÞ tröêng h¹n chÕ (private market) vµ thÞ tröêng phæ th«ng (public market) còng bÞ ho·n l¹i theo. Nh÷ng nhµ qu¶n lý quü nµy ®ang tõng böíc t¨ng dÇn ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty trong nöíc, lµ n¬i mµ sù thuÇn thôc cña c¸c nhµ qu¶n lý Dragon t¹i ViÖt Nam ®· ®ãng gãp gióp ®ì tiÕp cËn c¸c nhµ qu¶n lý ngöêi ViÖt Nam. Dragon ®· thÓ hiÖn mét ®éng lùc kinh doanh lín trong viÖc thiÕt lËp c¸c giao dÞch, vÝ dô hä ®· dµn xÕp vµ ®Çu tö vµo tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi ®Çu tiªn ë ViÖt Nam. Vµ møc ®é can thiÖp trùc tiÕp vµo qu¶n lý sau khi thùc hiÖn ®Çu tö lµ rÊt Ýt. Vietnam Frontier Quü nµy do Finasa, mét ng©n hµng thö¬ng m¹i cã trô së ë B¨ng Cèc, qu¶n
  20. 14 lý. Sau ®ît gi¶m quy m« ho¹t ®éng ë ViÖt Nam gÇn ®©y cña quü, quü nµy ®öîc hai gi¸m ®èc cÊp thÊp qu¶n lý t¹i ViÖt Nam. C¸c chuyªn gia qu¶n lý cao cÊp ®· chuyÓn vÒ B¨ng Cèc vµ c¸c quyÕt ®Þnh quan träng sÏ ®öîc ®öa ra tõ B¨ng Cèc. Tö¬ng tù nhö Quü Beta, Vietnam Frontier chØ ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty do gi¸m ®èc ngöêi nöíc ngoµi qu¶n lý. C¸c c«ng ty liªn doanh kh«ng n»m ngoµi danh s¸ch c¸c c«ng ty ®öîc ®Çu tö. Víi viÖc gi¶m bít c¸c nh©n viªn ë ViÖt Nam gÇn ®©y, râ rµng lµ c¸c nhµ qu¶n lý cao cÊp cho r»ng sÏ kh«ng cã nhiÒu c¬ héi ®Çu tö cho quü. Vietnam Fund S¸u ngöêi nöíc ngoµi, tõ c¸c nöíc kh¸c nhau, ®ang ®iÒu hµnh quü nµy ®Òu lµ nh÷ng ngöêi cã nhiÒu kiÕn thøc nÒn t¶ng bao gåm; kiÕn thøc vÒ kÕ to¸n, ng©n hµng vµ c«ng nghiÖp. Quü nµy ®· ®Çu tö vµo c¶ c¸c c«ng ty trong nöíc vµ nöíc ngoµi vµ sÏ hç trî c¸c c«ng ty nöíc ngoµi qu¶n lý vµ c¸c c«ng ty ViÖt Nam qu¶n lý. Do vËy, ph¹m vi cña quü nµy tö¬ng tù nhö ph¹m vi cña quü Vietnam Enterprise Investments. ChiÕn löîc ®Çu tö mµ quü nªu ra lµ tËp trung vµo quy tr×nh thÈm ®Þnh chi tiÕt ®öîc thùc hiÖn trong quü. Tuy vËy, c¸c chuyªn gia qu¶n lý cho r»ng viÖc thu thËp c¸c th«ng tin ®¸ng tin cËy tõ c¸c c«ng ty trong nöíc lµ rÊt khã kh¨n. ViÖc c¸c chuyªn gia qu¶n lý dung hßa kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c chÝnh s¸ch vµ thùc hµnh nhö thÕ nµo còng chöa râ rµng. Quü nµy lµ quü cã thêi gian ho¹t ®éng l©u nhÊt trong sè bèn quü ®ang häat ®éng ë ViÖt Nam, víi sè vèn chöa ®Çu tö chØ cßn 9 triÖu ®«la Mü. Do vËy, mét môc tiªu öu tiªn chÝnh vµ còng ®Çy th¸ch thøc cho n¨m tíi lµ ph¶i huy ®éng vèn nhiÒu h¬n .
  21. 15 E. Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam Tãm t¾t Nãi chung, khu vùc kinh doanh cña ViÖt Nam bao gåm 6.000 DNNN, 3.000 hîp t¸c x·, 2 triÖu doanh nghiÖp hé gia ®×nh vµ 24.000 c«ng ty tö nh©n ®· ®¨ng ký. Trong sè 24.000 c«ng ty tö nh©n cã 7.000 c«ng ty ®öîc h×nh thµnh döíi h×nh thøc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc c«ng ty cæ phÇn, c¸c c«ng ty nµy cã thÓ lµ c¸c c«ng ty cã quy m« vµ lo¹i h×nh mµ c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm quan t©m. H¬n n÷a, theo gi¶ thiÕt ®Õn cuèi n¨m 2000 sÏ cã kho¶ng 1.500 - 1.700 DNNN ®öîc cæ phÇn hãa. NÕu môc tiªu ®ã ®öîc thùc hiÖn, th× c¸c doanh nghiÖp nµy sÏ lµ c¸c ®èi töîng ®Çu tö ®Çy tiÒm n¨ng. C¸c c«ng ty ViÖt nam cã c¸c lîi thÕ so s¸nh trong mét sè ngµnh. VÝ dô, ngµnh chÕ t¹o höíng xuÊt khÈu lµ mét ngµnh t¨ng tröëng nhanh. Bªn c¹nh ®ã, thÞ tröêng trong nöíc réng lín, mµ tröíc ®©y ®· bÞ töíc mÊt do sù ®éc quyÒn, sÏ t¹o ra nhu cÇu lín h¬n vÒ c¸c lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô khi thu nhËp thùc tÕ t¨ng lªn. Tuy vËy, hÖ thèng quy t¾c ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng ®Çu tö trong nÒn kinh tÕ thÞ tröêng vÉn chöa tån t¹i ë ViÖt Nam. ChÝnh sù thiÕu v¾ng nµy ®· ®Æt ra mét trë ng¹i nghiªm träng cho ho¹t ®éng ®Çu tö tiÒm tµng. Thùc tr¹ng c¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam hiÖn nay Khu vùc tö nh©n chÝnh thøc cña ViÖt Nam bao gåm ba lo¹i h×nh c«ng ty chÝnh: doanh nghiÖp mét chñ së h÷u, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn. · Doanh nghiÖp mét chñ së h÷u/doanh nghiÖp tö nh©n: c«ng ty cã duy nhÊt mét chñ së h÷u ®· ®¨ng ký. · C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n: Mét c«ng ty cã tèi ®a 7 chñ së h÷u ®¨ng ký, quyÒn së h÷u ®öîc ®¨ng ký theo tû lÖ phÇn tr¨m, kh«ng ph¸t hµnh cæ phiÕu.ViÖc b¸n hay chuyÓn nhöîng mét phÇn së h÷u ph¶i ®öîc tÊt c¶ c¸c chñ së h÷u ®¨ng ký chÊp thuËn. · C«ng ty cæ phÇn: Mét c«ng ty do c¸c cæ ®«ng së h÷u. Cæ phiÕu cã thÓ ®öîc mua b¸n tù do vµ c«ng khai. S è löîng c¸c c«ng ty thuéc tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh trªn t¨ng rÊt nhanh kÓ tõ ®Çu thËp niªn 90, sau khi LuËt c«ng ty vµ LuËt Doanh nghiÖp tö nh©n ®öîc th«ng qua vµ ®öîc x¸c nhËn trong HiÕn ph¸p. HiÖn nay cã h¬n 24.000 c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam ®· ®¨ng ký kinh doanh.
  22. 16 B¶ng 3: Sè löîng c¸c c«ng ty theo tõng lo¹i h×nh 1993 1994 1995 * 1996 1997 T æng sè c«ng ty tö 6.808 10.881 15.276 18.894 24.067 nh©n ®· ®¨ng ký Doanh nghiÖp mét chñ 5.182 7.794 10.916 12.464 17.163 së h÷u/doanh nghiÖp tö nh©n C«ng ty tr¸ch nhiÖm 1.607 2.968 4.242 6.303 6.746 h÷u h¹n C«ng ty cæ phÇn 19 119 118 127 158 * Sè liÖu vÒ c¸c c«ng ty tö nh©n n¨m 1995 bao gåm c¸c lo¹i h×nh kh«ng ®öîc thèng kª trong c¸c n¨m kh¸c trong c¸c ngµnh tµi chÝnh, c«ng nghÖ, bÊt ®éng s¶n, thÓ thao v¨n hãa. Nguån: Tæng côc thèng kª. Cã 44% c¸c c«ng ty ®· ®¨ng ký ®ãng t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi, 61% trong tæng sè c¸c c«ng ty lµ ë c¸c tØnh phÝa nam, mét nöa trong sè ®ã lµ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ mét nöa ë vïng tËp trung d©n cö cña ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Ba phÇn tö trong sè ®ã lµ doanh nghiÖp mét chñ së h÷u, lo¹i h×nh ph¸p lý ®¬n gi¶n nhÊt. Kho¶ng hai phÇn ba sè ®ã tham gia c¸c ho¹t ®éng thö¬ng m¹i vµ mét phÇn ba tham gia c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp. Trong sè c¸c c«ng ty tham gia ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, mét nöa tham gia c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn thùc phÈm. Xem b¶ng 4 ®Ó cã thªm th«ng tin vÒ ph©n bè c¸c c«ng ty theo ngµnh. B¶ng 4: C¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam ph©n bè theo ngµnh 1993 1994 1995 1996 1997 T æng sè c¸c c«ng ty tö 6.808 10.881 15.276 18.894 24.067 nh©n Khai th¸c má kh«ng cã 22 55 60 kh«ng cã sè liÖu sè liÖu C«ng nghiÖp 3.322 4.392 5.006 5.767 kh«ng cã sè liÖu X©y dùng 462 892 1.294 371 kh«ng cã sè liÖu Th ö¬ng m¹i 1.835 3.894 7.645 12.696 kh«ng cã sè liÖu VËn t¶i kh«ng cã 169 293 kh«ng cã kh«ng cã sè liÖu sè liÖu sè liÖu C¸c ngµnh kh¸c 1.189 1.512 983 kh«ng cã kh«ng cã sè liÖu sè liÖu Ngu ån: Tæng côc thèng kª.
  23. 17 Qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp Nhµ nöíc B ªn c¹nh khu vùc tö nh©n, hiÖn nay, khu vùc Nhµ nöíc cã 6.000 doanh nghiÖp. §Çu thËp niªn 90 cã kho¶ng 12.000 DNNN, nhöng trong mét chö¬ng tr×nh c¶i c¸ch cña ChÝnh phñ, kho¶ng 2.000 doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ vµ kho¶ng 4.000 ®öîc s¸p nhËp. C¸c DNNN nµy do chÝnh quyÒn trung ö¬ng, chÝnh quyÒn ®Þa phö¬ng hoÆc c¸c tæng c«ng ty nhµ nöíc së h÷u. Vµo n¨m 1997 cã 1.140 doanh nghiÖp trong sè 6.020 DNNN trùc thuéc c¸c tæng c«ng ty nhµ nöíc chiÕm 47% tæng sè lao ®éng vµ 74% tæng lîi nhuËn cña khu vùc Nhµ nöíc. C¸c DNNN ®· t¹o ra 64% tæng s¶n löîng c«ng nghiÖp ViÖt Nam. G Çn ®©y, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh l¹i cam kÕt thùc hiÖn cæ phÇn hãa c¸c DNNN. KÓ tõ 1992 cho ®Õn nay, míi chØ cã 37 doanh nghiÖp thùc hiÖn xong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, Nhµ nöíc ®· ®Æt ra c¸c môc tiªu míi víi nhiÒu tham väng lµ sÏ tiÕn hµnh cæ phÇn hãa tõ 150 ®Õn 200 DNNN trong n¨m nay, vµ 400 ®Õn 500 trong n¨m sau vµ hµng ngh×n c¸c doanh nghiÖp kh¸c vµo n¨m 2000. §a sè c¸c c«ng ty ®· cæ phÇn hãa sÏ chuyÓn thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn. C¸c ®èi töîng doanh nghiÖp tiÒm n¨ng C¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn cã thÓ sÏ lµ c¸c môc tiªu cña c¸c nhµ ®Çu tö. Theo c¸c sè liÖu thèng kª, sÏ cã kho¶ng 7.000 doanh nghiÖp vµ ®Õn cuèi n¨m 2000 sÏ cã thªm 1.500 ®Õn 1.700 c«ng ty míi ®öîc cæ phÇn hãa nÕu c¸c môc tiªu cæ phÇn hãa ®öîc thùc hiÖn. Kinh nghiÖm cña MPDF trong viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô dù ¸n ph¸t triÓn cho thÊy r»ng hiÖn nay mét sè c¸c c«ng ty ®öîc qu¶n lý tèt vµ cã tiÒm n¨ng t¨ng tröëng cao ®ang t×m kiÕm vèn ®Çu tö. Nh×n chung, c¸c c«ng ty tö nh©n quy m« võa cña ViÖt Nam hiÖn ®ang thiÕu vèn ®Çu tö vµ cÇn më réng c¬ së vèn cæ phÇn cña hä. Thªm vµo ®ã, hÇu hÕt c¸c c«ng ty ®ang cßn trong t×nh tr¹ng ®¬n gi¶n vµ cã thÓ thµnh c«ng nhê hç trî vËt chÊt vµ tö vÊn tõ c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm. Hai trong sè c¸c quü ®Çu tö h¶i ngo¹i ®· thùc hiÖn 12 dù ¸n ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty trong nöíc. C¸c c«ng ty ViÖt Nam cã c¸c lîi thÕ so s¸nh trong mét sè ngµnh nhê cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn víi lùc löîng lao ®éng lµnh nghÒ chi phÝ thÊp. HiÖn nay khu vùc s¶n xuÊt höíng xuÊt khÈu ®ang t¨ng tröëng nhanh, nhöng ViÖt nam còng cã mét thÞ tröêng néi ®Þa réng lín cã nhu cÇu vÒ nhiÒu lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô khi thu nhËp thùc tÕ t¨ng lªn. C¸c c«ng ty t¨ng tröëng nhanh sÏ lµ c¸c môc tiªu cña c¸c nhµ ®Çu tö, vÝ dô; ®ã lµ c¸c c«ng ty cã thÓ tiÕp nhËn c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn hoÆc c¸c m« h×nh kinh doanh míi. C¸c c«ng ty nµy cã thÓ lµ c¸c c«ng ty tö
  24. 18 nh©n hoÆc lµ c¸c c«ng ty cæ phÇn ho¸. C¸c doanh nghiÖp môc tiªu cña c¸c nhµ ®Çu tö nãi chung ®Òu cÇn ph¶i cã tiÒm n¨ng ®Ó ®öîc niªm yÕt trªn së giao dÞch chøng kho¸n. C¸c h¹n chÕ trong viÖc ®Çu tö vµo doanh nghiÖp môc tiªu Quü m¹o hiÓm dùa vµ mét hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh ®Ó ®öa ra c¸c quy t¾c ®Ó quü nµy ®Çu tö vµo mét c«ng ty môc tiªu, gi¸m s¸t vµ lÊy l¹i vèn ®Çu tö trong tröêng hîp cã vi ph¹m tho¶ thuËn. ë c¸c nöíc §«ng Nam ¸ kh¸c, nhö ®öîc ®Ò cËp trong phÇn 4, hÖ thèng chÕ ®Þnh vÒ c«ng ty ®· ®öîc h×nh thµnh, cho dï trªn thùc tÕ hÖ thèng nµy chöa thÓ ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng. ë ViÖt Nam, hÖ thèng chÕ ®Þnh vÒ c«ng ty kh«ng ®Çy ®ñ, viÖc khiÕu kiÖn vµ cöìng chÕ thi hµnh ph¸p luËt (so víi khiÕu kiÖn vµ cöìng chÕ thi hµnh c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh lµ ®iÒu ®· thµnh chuÈn) döêng nhö lµ mét ®iÒu vÉn cßn m¬ hå. C¸c chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ vÉn chöa ®öîc sö dông, c¸c c«ng ty ViÖt Nam còng chöa ph¶i tu©n thñ c¸c yªu cÇu ph¸p lý vÒ kiÓm to¸n. Mét ®iÒu quan träng cÇn ghi nhí lµ ë ViÖt Nam, n¬i khu vùc tö nh©n chØ tån t¹i mét c¸ch chÝnh thøc kÓ tõ ®Çu thËp niªn 90, m«i tröêng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty tö nh©n rÊt khã kh¨n. C¸c chÝnh s¸ch chÝnh thøc ®Òu öu ®·i c¸c DNNN h¬n c¸c doanh nghiÖp tö nh©n vÒ c¬ héi tiÕp cËn tÝn dông, ®Çu tö nöíc ngoµi, giÊy phÐp, h¹n ng¹ch, c¸c hîp ®ång víi nhµ nöíc vµ hÇu hÕt c¸c h×nh thøc hç trî chÝnh thøc. Bªn c¹nh viÖc ph¶i ®èi mÆt víi tÖ quan liªu qu¸ lín, c¸c c«ng ty tö nh©n ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh thöêng xuyªn thay ®æi, kh«ng râ rµng, m©u thuÉn vµ hä ph¶i ®èi mÆt víi th¸i ®é thï ®Þch vµ ho¹t ®éng trôc lîi trªn quy m« nhá. Trong mét m«i tröêng nhö vËy, c¸c c«ng ty tö nh©n cè g¾ng co m×nh l¹i vµ viÖc nµy ®· c¶n trë møc ®é c«ng khai vµ tÝnh minh b¹ch, nh÷ng ®iÒu mµ c¸c quü m¹o hiÓm t×m kiÕm trong c¸c mèi quan hÖ cña hä víi c¸c doanh nghiÖp mµ hä muèn ®Çu tö. Mét h¹n chÕ kh¸c cã thÓ lµ sù s½n sµng cña c¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam trong viÖc chÊp nhËn c¸c nhµ ®Çu tö bªn ngoµi. C¸c c«ng ty võa vµ nhá cña ViÖt Nam chñ yÕu ®öîc qu¶n lý theo kiÓu gia ®×nh. VÊn ®Ò kiÓm so¸t thöêng quan träng ®èi víi c¸c chñ gia ®×nh vµ hiÖn töîng nµy dÉn tíi viÖc ®Çu tö theo h×nh thøc cho vay ®öîc öa chuéng h¬n so víi h×nh thøc gãp vèn cæ phÇn. Nh÷ng h¹n chÕ nµy cho thÊy c¸c trë ng¹i ®Æt ra cho c¸c nhµ ®Çu tö nöíc ngoµi lín h¬n so víi c¸c nhµ ®Çu tö trong nöíc, nh÷ng ngöêi cã ®öîc hÖ thèng quan hÖ ®Ó cã ®öîc th«ng tin vµ c¸c kªnh thu håi ®Çu tö kh«ng chÝnh thøc trong
  25. 19 tröêng hîp cã sù vi ph¹m tho¶ thuËn.
  26. 21 F. HÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh Nh÷ng th¶o luËn sau ®©y dùa vµo c¬ së c¸c cuéc pháng vÊn riªng víi ba luËt sö quèc tÕ t¹i Hµ Néi. HÖ thèng chÕ ®Þnh Kh«ng cã mét hÖ thèng c¸c quy ®Þnh cô thÓ nµo ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam. Tuy vËy, ChÝnh phñ ®· cã c¸c kÕ ho¹ch ban hµnh c¸c quy ®Þnh vÒ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng trong 12 th¸ng tíi. Cã thÓ lµ nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý nµy sÏ ®Ò cËp tíi vèn m¹o hiÓm. HiÖn nay ®ang cã mét b¶n dù th¶o kh¸c vÒ tËp hîp c¸c quy ®Þnh ®iÒu chØnh chøng kho¸n. C¸c quy ®Þnh cuèi cïng cã thÓ sÏ ®Ò cËp tíi viÖc së h÷u c¸c chøng kho¸n kh«ng niªm yÕt, vµ cã thÓ c¸c quy ®Þnh nµy sÏ ¸p dông ®öîc víi c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm. LuËt c¸c Tæ chøc tÝn dông cã thÓ còng sÏ cã t¸c ®éng tíi c¸c quü trong tö¬ng lai. V× c¸c quy ®Þnh liªn quan tíi khu vùc tµi chÝnh ®ang ph¸t triÓn dÇn nªn cã mét møc ®é bÊt tr¾c nhÊt ®Þnh trong bÊt cø kÕ ho¹ch nµo thµnh lËp mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm míi. Kh«ng cã c¸c quy ®Þnh cô thÓ, th× viÖc thµnh lËp c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm nªn cã ®öîc sù phª chuÈn cña c¸c c¬ quan thÈm quyÒn. C¸c c¬ quan thÈm quyÒn nµy cã thÓ bao gåm Ng©n hµng Nhµ nöíc ViÖt Nam, Bé Tµi chÝnh vµ V¨n phßng ChÝnh phñ. HÖ thèng ph¸p lý Cã hai luËt chÝnh ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam. Thø nhÊt, LuËt §Çu tö nöíc ngoµi ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña c¸c quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. LuËt nµy quy ®Þnh râ c¸c tæ chøc mµ c¸c nhµ ®Çu tö nöíc ngoµi cã thÓ mua cæ phiÕu, chñ yÕu lµ cña c¸c c«ng ty liªn doanh vµ c¸c doanh nghiÖp 100% vèn nöíc ngoµi. Ho¹t ®éng ®Çu tö vµo c¸c lÜnh vùc ®öîc xem lµ ®e do¹ an ninh quèc gia vµ m«i tröêng ®Òu bÞ cÊm. Bé luËt chÝnh thø hai lµ LuËt C«ng ty (®öîc söa ®æi theo LuËt §Çu tö trong nöíc). LuËt nµy ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty trong nöíc. C¸c doanh nghiÖp do nöíc ngoµi së h÷u ®öîc phÐp mua tèi ®a 30% cæ phiÕu cña mét c«ng ty tö nh©n trong nöíc nhûng ph¶i ®öîc sù chÊp thuËn cña Thñ töíng. LuËt nµy ®öa ra c¸c höíng dÉn vÒ c¸c ®iÒu kho¶n trong ®iÒu lÖ thµnh lËp cña c¸c c«ng ty trong nöíc. Nh÷ng Bé luËt nµy ®ang ph¸t triÓn vµ do ®ã c¸c ý kiÕn tö vÊn ph¸p lý lu«n cÇn ph¶i cã sù b¶o löu nhÊt ®Þnh.
  27. 21 G. C¬ cÊu cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam PhÇn nµy nghiªn cøu hai c¬ cÊu tr¸i ngöîc nhau cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm vµ lêìn löît xem xÐt c¸c ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña hai c¬ cÊu nµy. C¬ cÊu thø nhÊt lµ c¬ cÊu do c¸c c«ng ty ®Çu tö hiÖn ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam sö dông vµ sau ®©y ®öîc gäi lµ “Quü h¶i ngo¹i”. Dï ®öîc tÊt c¶ c¸c quü ë ViÖt Nam hiÖn sö dông nhöng c¬ cÊu nµy vÉn chöa ®öîc coi lµ mét c¬ cÊu lý töëng. C¬ cÊu thø hai, “Quü néi ®Þa” lµ mét lèi tho¸t cã nhiÒu høa hÑn nhöng vÉn chöa ®öîc kiÓm chøng. §iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña tõng c¬ cÊu sÏ ®öîc xem xÐt sau nh÷ng phÇn m« t¶ ng¾n gän sau ®©y: Quü h¶i ngo¹i C¬ cÊu nµy ®öîc thiÕt kÕ chñ yÕu nh»m tho¶ m·n c¸c nhµ ®Çu tö vµ c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn quèc tÕ, th«ng qua ®ã ®¶m b¶o vèn cña hä ë nöíc ngoµi n»m trong c¸c hÖ thèng ph¸p chÕ trong ®ã c¸c chÕ ®é ph¸p lý vµ chÕ ®é kÕ to¸n t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn tèi öu cho c¸c nhµ ®Çu tö vµ c¸c chuyªn gia qu¶n lý quü. C¸c nhµ ®Çu tÖ quèc tÕ c«ng ty qu¶n lý C«ng ty quü ngo ¹i quèc C«ng cô ®Æc dông (h¶i ngo¹i) C«ng ty c«ng ty c«ng ty cæ phÇn liªn doanh cæ phÇn ho¸ Khi c¸c c¬ héi ®Çu tö ®· ®öîc ®Þnh râ, tiÒn mÆt tõ c¸c nhµ ®Çu tö sÏ ®öîc
  28. 22 huy ®éng vµo quü. Sau cïng, mét c«ng ty nöíc ngoµi (c«ng ty qu¶n lý quü) sÏ thuª c¸c chuyªn gia qu¶n lý quü. Sè tiÒn nµy dïng ®Ó mua c¸c cæ phiÕu theo C«ng cô ®Æc dông (SPV), cã mét môc tiªu duy nhÊt lµ ®Çu tö vµo doanh nghiÖp ViÖt Nam. Kho¶n ®Çu tö nµy cã thÓ tËp trung vµo c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam, cô thÓ lµ döíi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty liªn doanh cã ®èi t¸c lµ ngöêi nöíc ngoµi hoÆc mét phÇn cña c«ng ty cæ phÇn ho¸. C«ng cô §Æc dông nµy thöêng lµ mét c«ng ty ®öîc h×nh thµnh ë Liªn hiÖp Anh. Do vËy khi quü muèn thu håi kho¶n ®Çu tö nµy, th× hä ph¶i b¸n c¸c cæ phiÕu cña C«ng cô §Æc dông. Trong tröêng hîp nµy toµn bé giao dÞch ®öîc thùc hiÖn ë nöíc ngoµi. H Çu hÕt tÊt c¶ c¸c kho¶n ®Çu tö mµ c¸c quü ®ang ho¹t ®éng tiÕn hµnh ®Òu tËp trung vµo c¸c lo¹i h×nh kinh doanh ®öîc LuËt §Çu tö nöíc ngoµi cho phÐp. §ã lµ c¸c doanh nghiÖp 100% vèn nöíc ngoµi, c¸c c«ng ty liªn doanh vµ c¸c hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh. Theo LuËt §Çu tö trong nöíc míi th«ng qua gÇn ®©y, c¸c kho¶n ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty tö nh©n trong nöíc cã thÓ lªn tíi 30% nhöng ph¶i cã sù chÊp thuËn cña Thñ töíng. Quü néi ®Þa YÕu tè then chèt lµ quü néi ®Þa sÏ huy ®éng vèn trong nöíc ®Ó ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty trong nöíc vµ c¸c quü do c¸c chuyªn gia ngöêi ViÖt Nam qu¶n lý lµ chÝnh. C¸c nhµ ®Çu tÖ c¸c nhµ ®Çu tÖ viÖt nam nÖíc ngoµi (®a sè) (thiÓu sè) c«ng ty qu ¶n lý C«ng ty quü néi ®Þa c«ng cô ®Æc dông (néi ®Þa) c«ng ty c«ng ty c«ng ty cæ phÇn tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cæ phÇn hãa
  29. 23 V èn cña quü néi ®Þa chñ yÕu sÏ ®öîc huy ®éng tõ c¸c tæ chøc trong nöíc. Ngöêi ta tin r»ng cã mét sè c«ng ty ViÖt Nam cã dö tiÒn mÆt (c¸c DNNN lín), vµ ®èi víi c¸c c«ng ty nµy, kh¶ n¨ng tiÕp cËn mét danh môc ®Çu tö bao gåm c¸c c«ng ty t¨ng tröëng nhanh sÏ lµ rÊt hÊp dÉn. C¬ cÊu chi phÝ cña c«ng ty quü néi ®Þa vµ c«ng ty qu¶n lý sÏ quyÕt ®Þnh quy m« tèi thiÓu phï hîp cña quü. Sau ®ã cã thÓ thùc hiÖn mét cuéc ®iÒu tra ban ®Çu vÒ c¸c nhµ ®Çu tö cã tiÒm n¨ng ®Ó ®¸nh gi¸ nguån vèn cÇn thiÕt cã thÓ tiÕp cËn. Cuéc th¨m dß ý kiÕn ban ®Çu víi mét ®¹i diÖn cÊp cao cña mét tæ chøc tµi chÝnh ViÖt Nam cho thÊy ®Ó huy ®éng vèn trong nöíc, cÇn cã ®öîc sù gãp vèn cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ næi tiÕng, ®Ó tõ ®ã c¸c nhµ ®Çu tö trong nöíc cã ®ñ lßng tin ®Ó ®Çu tö vµo quü néi ®Þa ®Çu tiªn. Sè vèn nµy sÏ ®öîc chuyÓn vµo mét c«ng ty quü néi ®Þa. H×nh thøc tæ chøc nµy chöa ®öîc chÝnh thøc cho phÐp theo chÕ ®é ph¸p lý hiÖn hµnh. NhÊt ®Þnh, cÇn ph¶i cã sù phª chuÈn cña Ng©n hµng Nhµ nöíc, Bé Tµi chÝnh, V¨n phßng ChÝnh phñ. Theo ®Ò nghÞ, quü néi ®Þa nªn do c¸c chuyªn gia qu¶n lý ngöêi ViÖt Nam qu¶n lý lµ chÝnh, víi gi¸m ®èc lµ mét doanh nh©n næi tiÕng cña ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña quü, sù hç trî kü thuËt cña c¸c chuyªn gia qu¶n lý quèc tÕ cã kinh nghiÖm sÏ ®ãng mét vai trß rÊt quan träng. C¸c quü nµy sÏ ®em l¹i nh÷ng lîi Ých sau: · Huy ®éng vèn trong nöíc sÏ dÔ dµng h¬n. · ThÈm ®Þnh chi tiÕt chñ yÕu dùa vµo sù ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c cña doanh nh©n. ë ViÖt Nam víi thÞ tröêng míi næi lªn, thÈm ®Þnh sÏ tèt h¬n nÕu th«ng qua c¸c quan hÖ c¸ nh©n. · S¸ng kiÕn nµy sÏ ®öîc duy tr× l©u bÒn h¬n víi sù tham gia tèi ®a cña ngöêi ViÖt Nam. Quü néi ®Þa sÏ mua c¸c cæ phiÕu cña c¸c C«ng cô §Æc dông trong nöíc, c¸c C«ng cô §Æc dông l¹i n¾m gi÷ c¸c cöí phiÕu cña c¸c c«ng ty trong nöíc (c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn). Kh«ng gièng nhö quü h¶i ngo¹i, quü néi ®Þa cã thÓ sÏ ®Çu tö vµo sè löîng cæ phÇn lín. Ho¹t ®éng cña quü néi ®Þa sÏ do LuËt C«ng ty ®iÒu chØnh. Cho dï chöa cã mét quü néi ®Þa nµo ®öîc thµnh lËp, nhöng hiÖn nay ®· cã Ýt
  30. 24 nhÊt hai s¸ng kiÕn thµnh lËp ®ang ®öîc nghiªn cøu. §ã lµ: · AIG / B¶o ViÖt. AIG ®ang cè g¾ng thµnh lËp mét quü néi ®Þa (víi sè vèn ®öîc b¸o c¸o lµ 100 triÖu ®«la) cïng víi C«ng ty b¶o hiÓm nhµ nöíc (B¶o ViÖt). Quü nµy sÏ ®öîc thµnh lËp víi ®iÒu kiÖn lµ AIG ph¶i ®öîc phÐp cung cÊp c¸c dÞch vô b¶o hiÓm ë ViÖt Nam. Cho ®Õn nay chöa c«ng ty nöíc ngoµi nµo ®öîc cÊp lo¹i giÊy phÐp nµy ë ViÖt Nam. · ADB / C«ng ty Ph¸t triÓn Trung Hoa. Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸, cïng víi ®èi t¸c lµ C«ng ty Ph¸t triÓn Trung Hoa cña §µi Loan ®ang tiÕn hµnh nghiªn cøu tiÒm n¨ng thµnh lËp mét quü ®Çu tö cæ phiÕu. §iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña hai m« h×nh C¸c ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña hai m« h×nh ®öîc thÓ hiÖn nhö sau: Quü h¶i ngo¹i § iÓm m¹nh: § iÓm yÕu: · Cã thÓ thu hót löîng vèn lín tõ · HiÖn nay, ngöêi nöíc ngoµi chöa nöíc ngoµi. quan t©m ®öa vèn vµo ViÖt Nam. · M«i tröêng thuÕ vµ ph¸p chÕ æn · H¹n chÕ vÒ kªnh ®Çu tö. ®Þnh. · ChØ ®Çu tö vµo cæ phiÕu thiÓu sè cña · C¬ cÊu ph¸p lý ®· ®öîc kiÓm c¸c c«ng ty trong nöíc. nghiÖm vµ cho phÐp ë ViÖt Nam. · Kh«ng cã “c¶m gi¸c” néi ®Þa. Quü néi ®Þa § iÓm m¹nh: § iÓm yÕu: · Huy ®éng vèn trong nöíc · Kh«ng ch¾c lµ nguån vèn dµi h¹n trong nöíc cã ®ñ kh«ng · Tr¸nh ®öîc rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i trong ®Çu tö trong nöíc · CÇn nhiÒu thêi gian ®Ó thµnh lËp (h¬n mét n¨m) · Ph¸t triÓn n¨ng lùc trong nöíc · CÇn cã sù chÊp thuËn chÝnh · Cã thÓ ®Çu tö mua cæ phiÕu ®a sè cña mét thøc cña nhiÒu c¬ quan c«ng ty · Cã thÓ cÇn ®Õn “vèn h¹t · C«ng ty trong nöíc Ýt bÞ h¹n chÕ h¬n c«ng ty gièng” tõ IFI. nöíc ngoµi · C¬ cÊu ph¸p lý chöa ®öîc
  31. 25 · Cã c¬ héi giao dÞch nhiÒu h¬n, v× lµ c«ng ty kiÓm nghiÖm. “néi ®Þa” · Cã ®öîc thÈm ®Þnh chi tiÕt cao h¬n th«ng qua c¸c nhµ qu¶n lý cao cÊp H. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ ë c¸c nöíc §«ng Nam ¸ l¸ng giÒng, mét sè ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®· xuÊt hiÖn tröíc khi c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®öîc thµnh lËp, ®ã lµ mét thÞ tröêng chøng kho¸n, mét hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh phï hîp, khu vùc tö nh©n lín m¹nh. ë ViÖt Nam chöa thÓ cã ®öîc nh÷ng yÕu tè ®ã, ë ®©y thÞ tröêng chøng kho¸n chöa ra ®êi sÏ lµ mét trë ng¹i nghiªm träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm. Gi¶ ®Þnh nh÷ng trë ng¹i liªn quan ®Õn mét m«i tröêng cho mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm sÏ ®öîc gi¶i quyÕt trong thêi gian trung h¹n, víi nh÷ng lîi Ých mµ c«ng ty vèn m¹o hiÓm cã thÓ ®em l¹i, chóng t«i ®Ò nghÞ tiÕn hµnh nh÷ng c«ng viÖc tiÕp theo ®Ó thµnh lËp mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm néi ®Þa ë ViÖt Nam. Nªn dµnh sù öu tiªn cho ý töëng vÒ mét quü néi ®Þa v× tÇm quan träng cña viÖc thµnh lËp mét quü néi ®Þa vµ v× nh÷ng bÊt lîi vèn cã cña m« h×nh quü h¶i ngo¹i ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. § Ó theo ®uæi ý töëng nµy, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò lín. Sau ®©y lµ c¸c vÊn ®Ò ®ã vµ nh÷ng kiÕn nghÞ c¸ch vÒ c¸ch gi¶i quyÕt. · Sù tån t¹i cña thÞ tröêng chøng kho¸n ho¹t ®éng ®óng chøc n¨ng t¹o ra mét kªnh thu håi vèn ®Çu tö. Mét thÞ tröêng chøng kho¸n ho¹t ®éng tèt vµ cã tÝnh thanh kho¶n cao sÏ lµ c¸ch ®Ó thu håi vèn chñ yÕu cho Quü ®Çu tö m¹o hiÓm. Gi¶ ®Þnh r»ng trong thêi gian 1998/1999 thÞ tröêng chøng kho¸n sÏ b¾t ®Çu ho¹t ®éng víi tö c¸ch lµ mét kªnh thu håi vèn ®Çu tö thÝch hîp. Tuy nhiªn, vÒ mÆt nµy cã mét møc ®é an toµn nhÊt ®Þnh ®öîc tÝnh s½n. Quü sÏ s¾n sµng ®ãng cöa, nÕu sau khi më cöa 18 th¸ng mµ thÞ tröêng chøng kho¸n vÉn chöa ho¹t ®éng (xem phô lôc 2, thêi gian biÓu t¹m thêi). NÕu trong kho¶ng thêi gian 18 th¸ng nµy, mµ thÊy râ thÞ tröêng chøng kho¸n kh«ng thÓ ho¹t ®éng, th× kÕ ho¹ch vÒ thêi gian ®ãng cöa cã thÓ ®öîc xem xÐt l¹i. Th Þ tröêng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ c¸ch duy nhÊt ®Ó thu håi vèn ®Çu tö. C¸c kho¶n ®Çu tö cã thÓ ®öîc c¬ cÊu sao cho vèn ®öîc gãp döíi h×nh thøc c¸c c«ng cô cã thÓ hoµn tr¶, vèn cæ phÇn hoÆc nî vay. Sè vèn nµy cã thÓ ®öîc hoµn l¹i cho quü, trong khi c«ng ty nhËn vèn vÉn do quü së h÷u. TÊt nhiªn, ®Ó hoµn tr¶ cÇn ph¶i cã mét møc lîi nhuËn vµ löîng tiÒn mÆt ®öîc t¹o ra mµ rÊt Ýt c¸c c«ng ty
  32. 26 nhËn vèn cã thÓ thu ®öîc trong nh÷ng n¨m ®Çu ho¹t ®éng. Do vËy, kh«ng nªn xem ®©y lµ phö¬ng c¸ch chñ yÕu. · Cã c¸c nhµ ®Çu tö ®Þa phö¬ng nhiÒu tiÒn vµ lµm c¸ch nµo ®Ó khuyÕn khÝch hä tham gia. ViÖc thµnh lËp mét quü néi ®Þa dùa trªn gi¶ ®Þnh r»ng c¸c tæ chøc ®Çu tö nhö c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæng c«ng ty cã mét löîng tiÒn d«i ra vµ hä s½n sµng ®Çu tö. Gi¶ ®Þnh nµy cÇn ph¶i ®öîc kiÓm chøng. Cã thÓ cã mét löîng tiÒn h÷u h¹n ë c¸c tæ chøc nµy, hoÆc hä cã thÓ ®ang mong muèn ®Çu tö vµo nh÷ng ho¹t ®éng cã lîi nhuËn cao vµ rñi ro thÊp. Chóng t«i thÊy r»ng khi c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ lín, ch¼ng h¹n nhö IFC, tham gia mét phÇn vµo quü th× c¸c nhµ ®Çu tö tiÒm n¨ng sÏ tham gia nhiÒu h¬n vµo quü. CÇn ph¶i tiÕn hµnh nhiÒu viÖc tiÕp theo ®Ó x¸c ®Þnh c¸c nhµ ®Çu tö cã tæ chøc tiÒm n¨ng vµ t×m kiÕm sù tham gia cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ. Chóng t«i ®· thÊy r»ng cã thÓ tõ c¸c c¬ quan ph¸t triÓn còng cã c¸c nguån vèn. C¸c nguån vèn nµy cã thÓ b¶o ®¶m c¸c chi phÝ thµnh lËp vµ mét phÇn hoÆc toµn bé c¸c chi phÝ qu¶n lý. Cã thÓ cã nguån vèn ®Çu tö vµo Quü ®Çu tö m¹o hiÓm mµ chØ ®ßi hái møc lîi nhuËn thÊp h¬n møc lîi nhuËn trªn thÞ tröêng. · Häc hái c¸c kÜ n¨ng vµ kinh nghiïåm cÇn thiÕt ®Ó ®iÒu hµnh quü. Cho dï hiÖn nay sè ngöêi ViÖt Nam cã tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm chÝnh thøc vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh ®ang t¨ng lªn, nhöng vèn m¹o hiÓm lµ mét lÜnh vùc míi. ViÖc t×m kiÕm mét ®éi ngò c¸c chuyªn gia qu¶n lý quü cã tr×nh ®é thö¬ng m¹i cao vµ c¸c kü n¨ng tµi chÝnh sÏ lµ vÊn ®Ò quan träng, nhöng nh÷ng tö vÊn cña c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cã kinh nghiÖm (cã thÓ tõ c¸c c«ng ty næi tiÕng trong khu vùc) còng kh«ng kÐm phÇn quan träng. DÞch vô tö vÊn nµy cã thÓ ®öîc tµi trî theo mét ng©n s¸ch hç trî kü thuËt, cung cÊp th«ng qua mét quü tÝn th¸c cña IFC. · Chöa cã mét hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh cho viÖc thµnh lËp quü. Cho ®Õn nay, vÉn chöa cã luËt hoÆc quy ®Þnh nµo ®iÒu chØnh c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng hoÆc c¸c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm, do vËy vÉn cÇn ph¶i cã nh÷ng sù phª chuÈn ®Æc biÖt. Nh÷ng phª chuÈn ®Æc biÖt nµy cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn mét sè vÊn ®Ò phøc t¹p, ch¼ng h¹n c¸c vÊn ®Ò thuÕ, vµ do vËy cã thÓ mÊt nhiÒu thêi gian. · ThiÕu mét khu«n khæ qu¶n lý c«ng ty. HiÖn nay, c¸c quy chÕ ph¸p lý vµ quy chÕ kÕ to¸n ®iÒu chØnh viÖc ®iÒu hµnh c¸c c«ng ty vÉn kÐm ph¸t triÓn. VÝ dô tho¶ thuËn cña cæ ®«ng Ýt khi ®öîc sö dông vµ chØ mét sè Ýt
  33. Kïët luêån vaâ kiïën nghõ 27 c«ng ty cho tiÕn hµnh kiÓm to¸n thöêng xuyªn. §©y kh«ng chØ lµ mét vÊn ®Ò vÒ quy ®Þnh mµ cßn lµ vÊn ®Ò thùc hµnh; nhö ®· ®Ò cËp trong c¸c phÇn tröíc, m«i tröêng kinh doanh kh«ng khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty ho¹t ®éng trªn c¬ së minh b¹ch vµ c«ng khai. Mét khi ®· thµnh lËp mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm th× cÇn ph¶i x©y dùng c¸c thñ tôc h÷u hiÖu ®Ó ®¶m b¶o gi¸m s¸t c¸c c«ng ty nhËn ®Çu tö. · Lµm thÕ nµo ®Ó x©y dùng c¬ cÊu quü mét c¸ch tèi öu, xÐt theo tÝnh chÊt thÞ tröêng. C¸c chuyªn gia qu¶n lý quü sÏ ph¶i ®öa ra mét sè c¸c quyÕt ®Þnh vÒ c¬ cÊu vµ chiÕn löîc, ®ã lµ: - Träng t©m ®Çu tö; quü nªn theo höíng chñ ®éng - Thêi gian ho¹t ®éng cña quü - Cã t¸ch biÖt quü nµy khái c¸c nhµ qu¶n lý quü kh«ng - C¬ cÊu tæ chøc (sÏ cã mét héi ®ång thÈm ®Þnh ®Çu tö néi bé hoÆc bªn ngoµi) - Møc phÝ qu¶n lý - C¬ chÕ khuyÕn khÝch c¸c nh©n viªn ®iÒu hµnh quü Nh÷ng quyÕt ®Þnh nµy sÏ ®öîc ®öa ra sau khi mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n liªn quan ®Õn hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh, c¸c nhµ ®Çu tö, sù hç trî tõ c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ vµ sù ra ®êi cña thÞ tröêng chøng kho¸n ®· ®öîc gi¶i quyÕt.
  34. 29 I. C¸c bÖíc tiÕp theo B öíc 1: LiÖu MPDF/IFC cã muèn tiÕp tôc n÷a kh«ng ? Tr ªn c¬ së tæng quan nµy, MPDF vµ/ hoÆc IFC cã cho r»ng cã c¬ héi cho ý töëng vÒ quü néi ®Þa kh«ng? NÕu cã, th× c¸c tæ chøc nµy cã muèn tiÕp tôc tiÕn hµnh kh«ng vµ liÖu cã thÓ huy ®éng ®öîc nguån vèn cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn kh«ng? B öíc 2: Nghiªn cøu kh¶ thi. Mét nghiªn cøu kh¶ thi sÏ liªn quan tíi c¸c khÝa c¹nh sau: · Kh¶o s¸t 10 nhµ ®Çu tö tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam: Cuéc kh¶o s¸t sÏ x¸c ®Þnh liÖu cã c¸c tæ chøc trong nöíc cã tiÒn ®Ó ®Çu tö hay kh«ng vµ hä sÏ s½n sµng ®Çu tö trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo, löîng vèn hä cã thÓ ®Çu tö lµ bao nhiªu. · Th¶o luËn s¬ bé víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ: V× tÝnh chÊt tiªn phong cña ®Ò ¸n nªn sÏ rÊt cÇn ®Õn sù hç trî cña mét hoÆc vµi tæ chøc quèc tÕ. Bªn c¹nh viÖc cÊp mét löîng vèn h¹t gièng (ch¼ng h¹n 30% tæng gi¸ trÞ quü) c¸c tæ chøc quèc tÕ cßn cã thÓ cung cÊp c¸c hç trî kü thuËt cÇn thiÕt cho viÖc thµnh lËp vµ khëi ®éng quü. Nghiªn cøu nªn chØ râ møc ®é mµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh thÓ hiÖn sù quan t©m cña hä tíi viÖc tham gia quü. · Kh¶o s¸t c¸c c«ng ty trong nöíc ®Ó ®¸nh gi¸ cÇu vÒ vèn: Cuéc kh¶o s¸t sÏ ®öîc thùc hiÖn bëi mét c«ng ty tö vÊn trong nöíc nh»m x¸c ®Þnh tÝnh chÊt vµ møc cÇu vèn m¹o hiÓm ë cÊp doanh nghiÖp vµ c«ng ty cæ phÇn ho¸. · §¸nh gi¸ s¬ bé vÒ c¸c chuyªn gia qu¶n lý cao cÊp tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam: Thµnh c«ng cña quü, tíi mét møc ®é nµo ®ã, sÏ phô thuéc vµo tr×nh ®é cña c¸c chuyªn gia qu¶n lý cao cÊp ViÖt Nam. Hä sÏ gióp ®¶m b¶o vèn tõ c¸c nhµ ®Çu tö trong nöíc vµ hä sÏ lµ nh÷ng ngöêi quan träng trong viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng giao dÞch vµ quan hÖ vµ trong viÖc theo dâi ho¹t ®éng cña quü. Nªn tiÕn hµnh viÖc ®¸nh gi¸ c¸c øng cö viªn tiÒm n¨ng trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh, thêi ®iÓm møc ®é ch¾c ch¾n cña ®Ò ¸n chöa cao, th× ®iÒu quan träng lµ kh«ng nªn ®öa ra c¸c ®ßi hái qu¸ cao vÒ n¨ng lùc cña chuyªn gia. · Thêi gian biÓu cho sù ra ®êi cña mét thÞ tröêng chøng kho¸n: XÐt tíi
  35. 30 tÇm quan träng cña mét thÞ tröêng chøng kho¸n ho¹t ®éng ®óng chøc n¨ng ®èi víi sù thµnh c«ng cña quü vöën m¹o hiÓm, nghiªn cøu ph¶i nªu ®öîc râ rµng vÒ thêi gian thÞ tröêng chøng kho¸n sÏ b¾t ®Çu ho¹t ®éng vµ nãi râ c¸ch thøc Quü ®Çu tö m¹o hiÓm sÏ phèi hîp víi thÞ tröêng chøng kho¸n. · Tö vÊn tõ mét luËt sö nh»m x¸c ®Þnh c¬ cÊu ph¸p lý: V× thiÕu c¸c quy ®Þnh ph¸p lý cô thÓ vÒ c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng, nªn ý kiÕn tö vÊn ph¸p lý vÒ sù lùa chän mét c¬ cÊu ph¸p lý cho quü néi ®Þa vµ c«ng ty qu¶n lý quü lµ rÊt cÇn thiÕt. Trong ý kiÕn tö vÊn cÇn nªu bËt c¸c khÝa c¹nh cña viÖc thµnh lËp cÇn cã sù chÊp thuËn ®Æc biÖt. · §iÒu tra c¸c vÊn ®Ò thuÕ víi c¸c kÕ to¸n viªn: Quü vµ c¸c nhµ ®Çu tö cña quü cã thÓ ph¶i chÞu hai lÇn tr¸ch nhiÖm thuÕ thu nhËp vèn, lÇn thø nhÊt lµ khi hä b¸n c¸c cæ phiÕu hä n¾m gi÷ cña c¸c c«ng ty nhËn ®Çu tö vµ lÇn thø hai lµ khi quü hoµn l¹i sè tiÒn cho c¸c nhµ ®Çu tö. ë c¸c nöíc l©n cËn, ch¼ng h¹n nhö Malaysia, trong tröêng hîp nµy cã cho miÔn thuÕ. C¸c chuyªn gia thuÕ còng cÇn ph¶i x©y dùng mét m«i tröêng thuÕ nhö vËy ë ViÖt Nam vµ nªu râ xem cã ¸p dông h×nh thøc miÔn thuÕ cô thÓ hay kh«ng. Mét vÊn ®Ò n÷a liªn quan tíi thuÕ cÇn ph¶i ®iÒu tra lµ tr¸ch nhiÖm nép thuÕ c¸ nh©n cña c¸c nh©n viªn ®iÒu hµnh quü ®èi víi kho¶n tiÒn thöëng ho¹t ®éng, mét th«ng lÖ trong ngµnh vèn m¹o hiÓm. ChÕ ®é thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®èi víi c¸c c«ng d©n ViÖt Nam lµ rÊt kh¾t khe khi møc lö¬ng cao h¬n so víi møc lö¬ng c¬ b¶n. · Th¶o luËn s¬ bé víi c¸c c¬ quan thÈm quyÒn liªn quan: Dùa trªn ý kiÕn cña luËt sö, cÇn ph¶i gÆp gì c¸c c¬ quan thÈm quyÒn cã liªn quan ®Ó th¶o luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò vÒ thµnh lËp vµ c¸c phª chuÈn ®Æc biÖt cÇn thiÕt. Cã thÓ ph¶i th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò nµy víi Ng©n hµng Nhµ nöíc, Bé Tµi chÝnh, Uû ban Chøng kho¸n Nhµ nöíc, V¨n phßng ChÝnh phñ. · Ph¸t triÓn mét phö¬ng ¸n kinh doanh: KÕt qu¶ cña nghiªn cøu kh¶ thi sÏ lµ mét v¨n kiÖn dù ¸n bao gåm tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò trªn vµ nªu chi tiÕt vÒ mét phö¬ng ¸n kinh doanh. §©y sÏ lµ mét tµi liÖu cÇn thiÕt ®Ó giµnh ®öîc sù cam kÕt vµ nhÊt trÝ tõ phÝa c¸c nhµ ®Çu tö tiÒm n¨ng, c¸c c¬ quan thÈm quyÒn vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ. Böíc 3. C¸c vÊn ®Ò thµnh lËp. Gi¶ sö nghiªn cøu kh¶ thi ®· thu hót ®öîc nh÷ng sù hç trî cÇn thiÕt, c¸c
  36. 31 böíc tiÕn tíi thµnh lËp mét quü ®Çu tö m¹o hiÓm sÏ lµ: · T×m kiÕm c¸c chuyªn gia qu¶n lý quü cao cÊp vµ ®éi ngò c¸c chuyªn gia qu¶n lý ngöêi ViÖt Nam. · T×m kiÕm c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cã kinh nghiÖm ®Ó tö vÊn vµ hç trî cho ®éi ngò c¸c chuyªn gia qu¶n lý. · X¸c ®Þnh c¬ cÊu vµ chiÕn löîc cña quü vµ phö¬ng ¸n kinh doanh. · B¾t ®Çu huy ®éng vèn.
  37. 33 Phô lôc 1 c¸c quü ®Çu tÖ Tªn quü Beta Vietnam vµ Beta Mekong C«ng ty qu¶n lý Indochina Asset Managemant Quy m« quü 80 triÖu ®«la Mü S è tiÒn ®· ®Çu tö 50 triÖu ®«la Mü Ngµy huy ®éng vèn 1993 vµ 1994 C¸c nguån vèn Chñ yÕu lµ c¸c tæ chøc ®Çu tö ch©u ©u, phÇn cßn l¹i lµ cña Mü vµ ch©u ¸ C¬ cÊu quü Quü d¹ng ®ãng ®öîc niªm yÕt t¹i Dublin. S è kho¶n ®Çu tö 17 S è lÇn thu håi vèn 0 S è löîng c¸c nhµ chuyªn m«n 4 ngöêi (1 ë B¨ng Cèc vµ 3 ngöêi ViÖt Nam) Tr äng t©m ®Çu tö C¸c dù ¸n ®Çu tö gi¸ trÞ 1-5 triÖu ®«la Mü vµo cæ phiÕu thiÓu sè cña c¸c c«ng ty nöíc ngoµi qu¶n lý. Tr¸nh ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty ®ang h×nh thµnh vµ c¸c c«ng ty trong nöíc. C¸c trë ng¹i ®· gÆp · ThiÕu c¸ch thøc ®Ó thu håi ®Çu tö. · ThiÕu tÝnh minh b¹ch. · Qu¸ Ýt chuyªn gia giái trong nöíc. C¸c dù ¸n ®Çu tö Apex International Ltd. Anziol Iddison Group Viet Nam Indotel Vietnam Industrial Investment Frontier Petroleum C«ng ty s¶n phÈm x©y dùng Indochina Finance
  38. 34 C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n nöíc hoa qu¶ Indochina Kh ¸ch s¹n vµ khu nghØ Beta C©u l¹c bé G«n Palace §µl¹t vµ C©u l¹c bé G«n Phan ThiÕt C«ng ty traách nhiÖm h÷u h¹n gi¶i trÝ Mª C«ng. Bio Asia Beta Vietnam Textile Industries Ltd. Vina Taxi Ltd. Greater Indochina Investment Ltd. Indochina Leasing L öu ý: Danh môc dù ¸n ®Çu tö kh«ng tÝnh ®Õn ®Çu tö vµo c¸c c«ng ty kh«ng ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, kh«ng bao gåm c¸c chøng kho¸n nî hiÖn quü ®ang n¾m gi÷.
  39. 35 Tªn quü Vietnam Enterprise Investment Ltd. C«ng ty qu¶n lý Dragon Capital Ltd. Quy m« quü 27,5 triÖu ®«la Mü S è tiÒn ®· ®Çu tö 18,6 triÖu ®«la Mü Ngµy huy ®éng vèn 1994 C¸c nguån vèn C¸c tæ chøc ®Çu tö ë ch©u ¢u, Mü vµ ch©u ¸ C¬ cÊu quü Quü d¹ng ®ãng, ®öîc niªm yÕt ë Dublin S è dù ¸n ®Çu tö 10 (6 vµo c¸c c«ng ty trong nöíc) chiÕm 75 % vèn ®· ®Çu tö. S è lÇn thu håi vèn 0 S è löîng c¸c nhµ chuyªn m«n C¸c chuyªn gia nöíc ngoµi vµ 3 ngöêi ViÖt Nam (10 nh©n viªn cã liªn quan kh¸c). Tr äng t©m ®Çu tö C¸c dù ¸n ®Çu tö gi¸ trÞ 0,5 -2 triÖu ®«la Mü vµo tèi ®a 30% cæ phÇn. §ang tËp trung h¬n n÷a vµo c¸c c«ng ty trong nöíc. C¸c trë ng¹i ®· gÆp · ThiÕu kªnh thu håi vèn ®Çu tö. · ThiÕu vèn ®Çu tö. · M«i tröêng chÕ ®Þnh kh«ng æn ®Þnh. C¸c dù ¸n ®Çu tö Ng©n hµng cæ phÇn thö¬ng m¹i ngoµi quèc doanh (VP Bank) C«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh Commercial Property Vietnam Industrial Investment Cµ phª §akman Ng©n hµng Thö¬ng m¹i ¸ ch©u C«ng ty X©y dùng TOGI Thanh My Xim¨ng ViÖt - Trung T Êm lîp ®Æc biÖt
  40. 36 Tªn quü Vietnam Frontier C«ng ty qu¶n lý Finansa Quy m« quü 50 triÖu ®«la Mü S è tiÒn ®· ®Çu tö 30 triÖu ®«la Mü Ngµy huy ®éng vèn 1994 C¸c nguån vèn C¸c tæ chøc ®Çu tö ë Mü, ch©u ¢u vµ NhËt B¶n. C¬ cÊu quü Quü d¹ng ®ãng, ®öîc niªm yÕt ë Dublin S è dù ¸n ®Çu tö 9 S è lÇn thu håi vèn 1 (cæ phiÕu cña c«ng ty khai th¸c vµng, niªm yÕt nhöng kh«ng b¸n). S è löîng c¸c nhµ chuyªn m«n 4 (2 ngöêi ë B¨ng Cèc, 2 ngöêi ë ViÖt Nam) Tr äng t©m ®Çu tö C¸c dù ¸n ®Çu tö gi¸ trÞ 1-5 triÖu ®«la Mü vµo c¸c doanh nghiÖp cã vèn nöíc ngoµi ®Çu tö vµ c¸c c«ng ty liªn doanh cã ngöêi nöíc ngoµi qu¶n lý. Öu tiªn c¸c c¸c c«ng ty cã nguån thu ngo¹i tÖ m¹nh. C¸c trë ng¹i ®· gÆp · C¸c c«ng ty trong nöíc thiÕu vèn, c«ng nghÖ vµ ho¹t ®éng marketing kÐm · ThiÕu c¸ch thu håi ®Çu tö · C¸c c¬ héi gi¶m ®i lµm ho¹t ®éng kinh doanh ®ang bÞ thu hÑp. C¸c dù ¸n ®Çu tö TËp ®oµn Barlile Northbridge Communities Indotel Indochina Building Supplies Viet Nam Industrial Investment Tuk Tuk Viet Nam C«ng ty XD thuû ®iÖn Qu¶ng Nam-§µ N½ng Ng©n hµng Thö¬ng m¹i Cæ phÇn Hµng h¶i S©n g«n Indochina
  41. 37 Tªn quü Vietnam Fund C«ng ty qu¶n lý Vietnam Fund Management Com. Quy m« quü 51 triÖu ®«la Mü S è tiÒn ®· ®Çu tö 42 triÖu ®«la Mü Ngµy huy ®éng vèn 1991 C¸c nguån vèn Chñ yÕu lµ c¸c tæ chøc ®Çu tö ë ch©u ¢u, mét sè ë Mü vµ Australia. C¬ cÊu quü Quü d¹ng ®ãng, ®öîc niªm yÕt ë Dublin. S è dù ¸n ®Çu tö 11 (6 vµo c¸c c«ng ty trong nöíc). S è lÇn thu håi vèn 2 S è löîng c¸c nhµ chuyªn m«n 6 chuyªn gia vµ 4 ngöêi ViÖt Nam. Tr äng t©m ®Çu tö C¸c dù ¸n ®Çu tö trªn 1 triÖu ®«la Mü vµo c¸c c«ng ty trong nöíc vµ liªn doanh, öu tiªn c¸c c«ng ty trong khu vùc xuÊt khÈu cã kim ng¹ch 4-10 triÖu ®«la Mü. C¸c trë ng¹i ®· gÆp · ThiÕu th«ng tin vµ tÝnh minh b¹ch tõ c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö. · Tû lÖ ®ßn bÈy (nî trªn vèn gãp) cña c¸c c«ng ty trong nöíc cao. · Nh÷ng h¹n chÕ theo tho¶ thuËn cña c¸c cæ ®«ng lµ ®iÒu xa l¹ ®èi víi c¸c nhµ qu¶n lý trong nöíc. Dragon Properties Asia Holdings C¸c dù ¸n ®Çu tö Anglo - Vietnam Sugar Investment C«ng ty Huy Hoµng C«ng ty X©y dùng ViÖt Hoa Ng©n hµng Thö¬ng m¹i Cæ phÇn ngoµi quèc doanh. VF-CGZ C«ng ty Hun San Ng©n hµng Hµng h¶i Johnson Suisse (Ch©u ¸) Agravina
  42. 38 Ng©n hµng Thö¬ng m¹i ¸ ch©u Phô lôc 2 Thêi gian biÓu t¹m thêi NhiÖm vô Thêi gian (th¸ng, tõ th¸ng 0) Th¶o luËn víi IFC ®Ó ®¸nh gi¸ sù quan t©m 0 Nghiªn cøu kh¶ thi (xem phÇn C¸c böíc tiÕp theo). 0-3 IFC/IFI thÓ hiÖn sù ®ång ý tµi trî 4 Giíi thiÖu cho c¸c nhµ ®Çu tö tiÒm n¨ng 7-9 9-11 GÆp gì c¸c nhµ ®Çu tö 10-13 C¸c nhµ ®Èu tö ®ång ý trªn nguyªn t¾c 12-18? H×nh thµnh c¸c thùc thÓ ph¸p lý 12-18? Xin chÊp thuËn chÝnh thøc. 14-18 S¾p xÕp hËu cÇn (trô së, nh©n viªn cÊp döíi). 19 Kho¸ sæ quü lÇn thø nhÊt Löu ý: 1- V× c¬ cÊu ph¸p lý cña quü néi ®Þa chöa ®öîc kiÓm chøng, nªn thêi gian cho qu¸ tr×nh phª chuÈn lµ chöa ch¾c ch¾n. §¸nh gi¸ vÒ vÊn ®Ò nµy cã thÓ ®öîc thùc hiÖn sau khi hoµn thµnh nghiªn cøu kh¶ thi. Cã thÓ nªn b¾t ®Çu qu¸ tr×nh xin phª chuÈn sím h¬n so víi thêi gian biÓu. 2- Trong khi tiÕn hµnh qu¸ tr×nh, th«ng thöêng cã sù c©n nh¾c l¹i nhiÒu lÇn gi÷a c¸c nhµ ®Çu tö vÒ c¬ cÊu vµ triÓn väng. Trong tröêng hîp nµy, qu¸ tr×nh phª chuÈn cã thÓ dÉn tíi c¸c söa ®æi vÒ c¬ cÊu trong ®ã cÇn cã sù trao ®æi thªm víi c¸c nhµ
  43. 39 ®Çu tö.