Các công nghệ đào tạo từ xa và học tập điện tử (E-Learning)

Nội dung text: Các công nghệ đào tạo từ xa và học tập điện tử (E-Learning)

1. TS. BÙI THANH GIANG CÁC CÔNG NGH ÀO T O T XA VÀ H C T P IN T (E-LEARNING)
2. MC L C Trang Li nói u CH NG 1- T NG QUAN V ÀO T O T XA 5 1.1. Các khái ni m và nh ngh a 5 1.2 Phân lo i ào t o t xa 11 1.3 Các ưu im và h n ch c a ào t o t xa 13 1.4 S hình thành và phát tri n c a TTX 15 1.4.1 Trên th gi i: 15 1.4.2 T i Vi t Nam 20 1.4.3 T i H c vi n Công ngh B u chính - Vi n thông: 26 CH NG 2 QUY TRÌNH PHÁT TRI N H C LI U CHO ÀO T O T XA 35 2.1. Gi i thi u chung 35 2.2. Giai on thi t k 36 2.2.1. Xác nh nhu c u 36 2.2.2. Phân tích i t ng 36 2.2.3. Xác l p các m c tiêu c a khoá h c và lo i hình h c li u 36 2.3. Giai on phát tri n h c li u 37 2.3.1. Xây d ng c ơ ng 37 2.3.2. Thành l p nhóm làm vi c 37 2.3.3. Phát tri n n i dung khoá h c 37 2.3.4. L a ch n và mã hoá h c li u 38 2.4. Giai on ki m tra-ánh giá 39 2.4.1. Xác l p các tiêu chí ki m tra-ánh giá 39 2.4.2. T p h p và phân tích d li u 39 2.4.3. Xem xét l i m c tiêu và i t ng 40 2.5. Giai on hi u ch nh và c p nh t 40 CH NG 3- CÁC CÔNG NGH ÀO T O T XA 41 3.1. Tài li u gi y in 41 3.1.1 Gi i thi u chung 41 3.1.1.1. u im 41 3.1.1.2. Nh c im 42 3.1.1.3. M t s l u ý khi s d ng h c li u b ng gi y in cho TTX 43 3.1.2. Thi t k h c li u b ng công ngh gi y in. 43 3.1.2.1. Các d ng h c li u b ng gi y in 43 3.1.2.2. C u trúc sách, giáo trình 44 3.1.2.3 K thu t biên so n h c li u b ng công ngh gi y in 45 3.2. Công ngh âm thanh/l i tho i (Audio/Voice/Speech) 47 3.2.1 Gi i thi u chung 47 3.2.1.1. u im 47 3.2.1.2. Nh c im 48 3.2.1.3. M t s l u ý khi s d ng công ngh Audio cho TTX 48 3.2.2. B ng Audio (Audiotapes) 49 3.2.3. Phát thanh qu ng bá và radio 1 chi u 49 3.2.4. H i ngh audio/voice và radio 2 chi u 52 1
3. 3.2.4.1. Tho i h i ngh 52 3.2.4.2. Radio 2 chi u 54 3.2.5. H p th tho i (Voicemail) 57 3.2.5.1. Các ki u h th ng Voice-mail 58 3.2.5.2. c im và l i ích c a voice mail 59 3.2.5.3. Ho t ng c a h th ng Voice mail 59 3.2.6. S n xu t ch ơ ng trình Audio/Voice 63 3.2.6.1. Quy trình chung 63 3.2.6.2.Audio s 65 3.2.6.3. X lý Audio s 68 3.3. Máy tính và d li u 69 3.3.1 Gi i thi u chung 69 3.3.1.1. u im 70 3.3.1.2. Nh c im 70 3.3.1.3. M t s l u ý khi s d ng máy tính và d li u cho TTX 71 3.3.2.CBT 71 3.4.3. E-mail 73 3.4.4. Chat và h i ngh tr c tuy n webcam 78 3.4.5. ào t o b ng công ngh Web/Internet/E-learning 81 3.4.5.1. Gi i thi u v Internet và k t n i Internet 81 3.4.5.2. D ch v tìm ki m thông tin d a trên siêu v n b n Web 87 3.4.5.3. Trang web (Web page) 90 3.4. Công ngh hình nh - video 91 CH NG 4 – ÀO T O T XA QUA H I NGH TRUY N HÌNH 94 4.1- Gi i thi u v h i ngh truy n hình 94 4.1.1. Các mô hình h i ngh 94 4.1.2. Các ch truy n thông 96 4.2. C ơ s k thu t cho h i ngh truy n hình 97 4.2.1. Ki n trúc các h th ng máy tính và d li u th i gian th c 97 4.2.1.1. Ki n d a trên c ơ s c u n i 97 4.2.1.2. Ki n trúc d a trên c ơ s phân chia b nh 98 4.2.1.3. m b o th i gian th c 99 4.2.2. M ng s liên k t a d ch v ISDN 100 4.2.2.1 ISDN là gì 100 4.2.2.2. C u hình m ng ISDN 103 4.2.2.3. Các công ngh s d ng cho ISDN 104 4.2.2.4. Giao di n ng i s d ng-mng 107 4.2.2.5. Các d ch v ISDN 110 4.2.2.6. X lý cu c g i trong ISDN 111 4.2.3. Công ngh IP 112 4.2.3.1. Gi i thi u v Công ngh IP 112 4.2.3.2. H giao th c H32x cho h i ngh truy n hình 114 4.2.3.3. Ch t l ng d ch v IP 119 4.2.4. Mã hoá hình nh và âm thanh 121 4.2.4.1. Gi i thi u chung v âm thanh và hình nh truy n hình 121 4.2.4.2. Mã hoá Video 128 4.2.4.3. Mã hoá Audio 130 4.2.5. H i ngh truy n hình qua m ng vi n thông 134 4.2.5.1. Các k thu t phân ph i h i ngh truy n hình 134 2
4. 4.2.5.2. C u trúc t ng quát h i ngh truy n hình qua m ng vi n thông 136 4.3. Gi i thi u m ng ào t o t xa s d ng h i ngh truy n hình ISDN/IP c a H c vi n Công ngh B ưu chính - Vi n thông 137 4.3.1.Gi i thi u chung 137 4.3.2. C u hình m ng TTX ISDN/IP 138 4.3.3. Thi t b h i ngh truy n hình VCS - Video Conferencing System 143 4.3.4. Thi t b h tr truy n hình h i ngh a im MCS 146 4.4. T ch c ào t o t xa qua m ng h i ngh truy n hình a im 148 4.4.1. V t ch c nhân s và ch c n ng nhi m v c a các ơn v , cá nhân tham gia ào t o t xa tr c tuy n qua h i ngh truy n hình ISDN/IP 148 4.4.2. Quy trình t ch c ào t o 153 CH NG 5 – ÀO T O T XA B NG E-LEARNING 159 5.1. Gi i thi u chung v E-Learning 159 5.1.1. E-learning là gì? 159 5.1.2. Vài nét v l ch s E-learning 162 5.1.3. c im c a E-learning 163 5.2. C u trúc m t h th ng E-Learning in hình 166 5.2.1. Mô hình ch c n ng 166 5.2.2. Mô hình h th ng 169 5.3. Chu n hoá trong E-learning 172 5.3.1. Gi i thi u các t ch c tiêu chu n E-learning 172 5.3.2. T i sao l i c n ph i tiêu chu n hoá và c n có “kh n ng t ơ ng h p”? 178 5.3.3 Gi i thi u tiêu chu n AICC cho E-learing CBT 181 5.3.3.1 C u trúc logic c a CBT. 181 5.3.3.2 Nh ng ch c n ng chính c a m t CMI 183 5.3.3.3 Mô t chi ti t thành ph n c a CMI 184 5.3.3.4 Tóm t t nh ng thành ph n CMI và ch c n ng c a chúng 196 5.4. Quy trình xây d ng h c li u cho E-learning 197 5.4.1. Phân tích – Xác nh yêu c u h c 198 5.4.2.Thi t k – làm th nào áp ng c các m c tiêu ra 202 5.4.3. Xây d ng – Quá trình sáng t o ra các kinh nghi m h c 206 5.4.4. ánh giá – So sánh tính hi u qu 207 5.4.5. Các nguyên t c thi t k bài gi ng có hi u qu : 209 5.5. Chuy n i h c li u truy n th ng sang E-learning 228 5.5.1. Nh ng khó kh n th ng g p khi chuy n i t nh ng khoá h c truy n th ng sang h c qua m ng. 228 5.5.2. Qu n lý quá trình chuy n i 229 5.5.3. Thành l p m t i ng chuyên nghi p (e-learning team) 231 5.5.4. Ph ơ ng pháp c ơ c u nhóm E-learning chuyên nghi p 233 5.5.5. Phân tích khoá h c hi n th i c a b n 234 5.5.6. T o ra các kinh nghi m h c hi u qu 236 5.5.7. Chuy n i nh ng h c li u c thù 237 5.5.7.1. Ghi l i các on phim ( video clip) 237 5.5.7.2. Ghi các on âm thanh 239 5.5.7.3. Ph n v n b n 240 5.5.7.4. Các Slide trình di n (slide show) 240 5.5.7.5. Bài c ch nh và tài li u c thêm 242 5.5.7.6. Bài ki m tra và câu 244 3
5. 5.5.7.7. Th c hành 244 5.5.7.8. t câu h i 248 5.5.7.9. Nh ng ph n b sung tr c tuy n 250 5.5.8. Tích hp các thành ph n h c li u vào m t khoá h c 253 5.6. Phát tri n m t d án E-learning trong iu ki n th c t 253 5.6.1. Các b c phát tri n h th ng E-learning 253 5.6.1.1. V ch ra chi n l c th c hi n 255 5.6.1.2. Xác nh các c tính k thu t 255 5.6.1.3. Thi t k 256 5.6.1.4. Phát tri n 256 5.6.1.5. ánh giá 256 5.6.1.6. Th c hi n 256 5.6.2. Các ph ơ ng pháp phát tri n n i dung bài gi ng (courseware) 256 5.6.3. Chi phí và hoàn v n u t (ROI) 258 5.6.4. Các m c phát tri n E-Learning 260 Tài li u tham kh o 263 Mt s t và thu t ng vi t t t 264 Ph l c 1 : m b o tính pháp lý và b n quy n trong ào t o t xa 269 Ph l c 2: Làm sao các h c viên có th thành công trong các khoá h c ào t o t xa. 277 Ph l c 3: Danh sách a ch trang Web và c im c a các nhà cung c p d ch v ào t o t xa trên th gi i 280 4
6. LI NÓI U Trong s phát tri n c a t n ưc, y u t con ng ưi là y u t quan tr ng hàng u. ư a n ưc ta ti n lên công nghi p hoá và hi n i hoá, òi h i nh ng ng ưi lao ng ph i ưc ào t o – ph i là nh ng ng ưi lao ng có ki n th c và k n ng làm vi c. áp ng nh ng nhu c u v giáo d c và ào t o ngày càng phát tri n a dng và phong phú, cùng v i s phát tri n c a h th ng giáo d c –ào t o truy n th ng, r t c n áp d ng và phát tri n ph ươ ng th c ào t o t xa ( TTX) – m t ph ươ ng thc ào t o ang ưc các n ưc trên th gi i và trong khu v c áp d ng r t ph bi n và có hi u qu . Ngành B ưu chính-Vi n thông là m t ngành s n xu t kinh doanh g n li n v i nh ng công ngh và d ch v luôn ưc c i ti n và i m i v i m t t c r t nhanh. Do ó, nhu c u ào t o và c p nh t ki n th c v nh ng công ngh và d ch v m i cho hàng v n cán b , công nhân viên ang công tác trên m ng l ưi B ưu chính-Vi n thông 61 t nh, thành ph trên c n ưc là r t to l n và không th áp ng ưc ch bng các ph ương th c ào t o truy n th ng. giúp cán b , giáo viên t i các c ơ s ào t o tr c thu c T ng Công ty B ưu chính Vi n thông Vi t Nam, và các chuyên viên qu n lý, cán b k thu t c a các Bưu in t nh, thành ph tham gia ho t ng ào t o t xa, và nh ng b n c quan tâm có ưc nh ng thông tin y và h th ng v l nh v c này, chúng tôi ã c gng thu th p và t p h p các ngu n t ư li u xây d ng t p tài li u “ Gi i thi u v các công ngh ào t o t xa và E-learning ”. T p tài li u ã c g ng i sâu mô t v m t k thu t khi s d ng các ng d ng c a công ngh thông tin và truy n thông cho giáo d c- ào t o t xa. T p tài li u ưc c u trúc g m 5 ch ươ ng và ph n ph lc. Ch ơ ng 1: T ng quan v TTX: Ch ươ ng này cung c p thông tin gi i thi u v nh ng khái ni m c ơ b n nh t c a TTX, s hình thành và phát tri n TTX trên th gi i và n ưc ta. Ch ơ ng 2 : Quy trình phát tri n h c li u cho TTX: Gi i thi u 4 giai on ca quá trình xây d ng h c li u cho ào t o t xa Ch ơ ng 3: Các công ngh ào t o t xa: Ch ươ ng này mô t các c tính, k thu t t ch c ào t o, s n xu t ch ươ ng trình ào o b ng các công ngh ào t o t xa khác nhau: TTX b ng sách, tài li u in, TTX b ng b ng audio và sóng phát thanh; TTX b ng máy tính và d li u; TTX b ng b ng hình và ph ươ ng ti n truy n hình. Ch ơ ng 4 : TTX qua h i ngh truy n hình: ây là ph ươ ng th c ào t o hi n ang ưc áp d ng thành công t i T ng Công ty BCVT Vi t Nam, chúng vì vy. N i dung ch ươ ng này i sâu phân tích v c ơ s k thu t cho h i ngh truy n 5
7. qua m ng vi n thông (Các công ngh ISDN/IP, nén Audio và Video, ), gi i thi u v m ng TTX ISDN/IP c a T ng Công ty BCVT Vi t Nam. Cu i cùng t o iu ki n thu n l i cho vi c t ch c tri n khai ào t o t xa qua ISDN/IP trong th i gian t i, ch ươ ng này c ng trình bày v quy trình t ch c ào t o qua truy n hình h i ngh ưc tri n khai t i T ng Công ty trong giai on 2002-2003. Ch ơ ng 5 : TTX b ng E-learning: ây mà m t hình th c ào t o m i, ưc ánh giá là công ngh ào t o t ươ ng lai. Vì v y nhóm tác gi ã c g ng mô t nh ng v n v : c u trúc h th ng E-learning, chu n hoá trong E-learning, quy trình xây d ng bài gi ng in t trong E-learning, ph ươ ng pháp chuy n i các khoá h c truy n th ng sang E-learning, t ch c nhân s cho E-learning và các b ưc phát tri n mt d án E-learning trong iu ki n Vi t Nam. Ch ươ ng này ưc hoàn thành v i s giúp c a K s ư Ngô Duy Thành và nhóm nghiên c u E-learning ca Trung tâm ào t o BCVT1. Ph n ph l c: Bao g m m t s nh ng bài vi t và thông tin có liên quan v TTX nh ư v n b n quy n trong ào t o, các t ch c ào t o t xa trên th gi i, các nhà cung c p d ch v e-learning trên Internet, hoàn thành t p tài li u này, nhóm tác gi xin chân thành c m ơn s quan tâm giúp c a Lãnh o Trung tâm ào t o B ưu chính Vi n thông 1, ã t o iu ki n giúp chúng tôi ưc ti p c n v i nhi u ngu n t ư li u, ưc cùng làm vi c và trao i v i i ng cán b giáo viên, nh ng ng ưi ã và ang tr c ti p t ch c, tri n khai công tác ào t o t xa. Nhóm tác gi c bi t c m ơn s giúp c a ThS. Chu Quang Toàn, ng ưi ã cung c p nh ng ngu n t ư li u quý báu, c m ơn s ph i h p, c ng tác c a các cán b, chuyên viên tr c thu c Phòng ào t o t xa - Trung tâm ào t o B ưu chính Vi n thông 1. Trong tài li u này, chúng tôi c ng s d ng nhi u ngu n t ư li u c a các b n bè, ng nghi p và các tác gi trong và ngoài n ưc. Trong quá trình biên so n n u có nh ng im nào ó còn ch ưa nêu ưc y , chúng tôi r t mong nh n ưc s lưng th . ây là tài li u chuyên v các công ngh ào t o tham kh o l n u tiên ưc xây d ng và biên so n nên khó tránh kh i nh ng thi u sót và ch c ch n có nh ng im c n ưc th o lu n. Nhóm biên so n r t mong nh n ưc nh ng ý ki n th o lu n và nh ng ý ki n óng góp xây d ng c a các chuyên gia, c a c gi tài li u ưc b sung và hoàn thi n h ơn. Xin chân thành c m ơn ! T/M nhóm tác gi TS. Bùi Thanh Giang 6
8. Ch
    ng 1 Tổng quan về đào tạo từ xa 1.1. Các khái ni m và nh ngh a Dy hc 1 Ho t ng hc tp ca con ng ưi xét theo quan h i tưng là s chuy n hoá kinh nghi m xã hi hay s chuy n hoá hc vn xã hi thành trình hc vn xác nh ca mi cá th ng ưi, xét trong quan h giao ti p thì ó là s chuy n hoá thông qua t ch c ch o (dy) ca nhà giáo dc. Nh ư vy dy hc là mt ho t ng xã hi nh m truy n th và lnh hi thông qua vi c trau gi i hc vn và trên cơ s ó mà hình thành nhân cách. Dy hc cng là mt ho t ng th ng nh t hu cơ ca dy và hc. S th ng nh t ca c hai ho t ng dy và hc mang tính xã hi này t ch c nên nh ng h th ng, nh ng quan h dy hc và m bo tính toàn vn ca s dy hc. Bt k mt quan h nào ó ch có th coi là quan h dy hc khi nó th hi n ưc s th ng nh t này. Ví d mt cu n sách ch tr thành tài li u dy hc khi nó ưc so n th o có tính n ni dung hc vn quy nh cho tng cp hc, lp hc, cng nh ư tính phù hp vi quy lu t và iu ki n ca vi c dy hc; còn nu không nó ch là cu n sách vi t bt k vi t v mt tài nào ó mà thôi. Trong s th ng nh t ca hai dng ho t ng dy và hc thì dy gi vai trò ch o, iu khi n ho t ng hc. S th ng nh t bi n ch ng ca hai ho t ng dy và hc có tính c lp tươ ng i vi nhau là dy và hc òi hi s tn ti và phát tri n ng th i trong s tác ng qua li ca c hai ho t ng y do nh ng yêu cu và quy lu t xác nh. Mt cu n sách vi t ra vi mc ích dy cho mi ng ưi có th không có ng ưi hc vì ng ưi ta không c ho c c nh ưng không thu ưc cái gì. Mt ng ưi có th t mình thu ưc các kinh nghi m bn thân qua s t hc hi nh sách báo, nh ho t ng th c ti n ch không ph i nh mt ông thày dy hc. Do vy ch khi hai ho t ng dy và hc cùng di n ra dù tr c ti p trong nhà tr ưng hay gián ti p qua hàm th , ti ch c ho c giáo dc t xa mi có dy hc. Thái Duy Tuyên” Tìm ph ươ ng pháp d y h c hi u qu ”, NXB i h c Qu c gia - 2001 5
9. Ph ơ ng pháp dy hc t ưc mc ích dy hc nh t nh thì cn ph i s dng mt ph ươ ng pháp dy hc. Các ph ươ ng pháp dy hc khác nhau có th cho các kt qu khác nhau. Ph ơ ng pháp dy hc c hi u là nh ng con ng, cách th c và ph ơ ng ti n tác ng qua li gi a ng i dy (giáo viên) và ng i hc (hc sinh) nh m m bo s lính hi ni dung hc.1 Hình 1-1 dưi ây mô t các nhân t cu trúc ưc xp xp trong quá trình dy hc. Suy cho cùng bt k mt ph ươ ng pháp dy hc nào cng b chi ph i bi 3 yu t cơ bn sau: Mc ích dy hc; Ni dung dy hc; và i tưng dy hc. Mc ích dy h c Ni dung dy h c Truy n th Ph ươ ng pháp Hình th c t Lnh h i (H c) (D y) dy h c ch c d y h c Hc sinh Giáo viên Kt qu dy h c Hình 1-1 Các nhân t trong quá trình d y h c Trong hình cng cho th y hình th c t ch c dy hc là nhân t gn vi ng ưi hc nh t. Nó ph thu c vào nhi u yu t trong ó các iu ki n dy hc óng vai trò quan tr ng. Khi mà iu ki n dy hc không cho phép có s liên lc tr c ti p, giáp mt (face-to-face) kho ng cách gn, thì hình th c t ch c dy hc s tươ ng tác ng ưc li vi ph ươ ng pháp dy hc iu ch nh cho phù hp vi hình th c và iu ki n dy hc ó: Ph ơ ng pháp dy hc t xa . Thái Duy Tuyên” Tìm ph ươ ng pháp d y h c hi u qu ”, NXB i h c Qu c gia - 2001 6
10. Hai k ch b n, m t v n Tr ng h p th nh t Lê V n Tài là m t sinh viên ang theo h c i h c ngành in t - vi n thông t i m t tr ưng i h c. Không may cho Anh vào d p u n m h c th 3 anh b m t tai n n giao thông khá n ng, ph i bó b t ôi chân và n m iu tr m t 6 tháng. 6 tháng n m yên t nh là m t kho ng th i gian quá dài i v i chàng sinh viên tr Lê V n Tài. Anh ã liên h v i nhà tr ưng ưc t h c và tr bài thi cùng các sinh viên khác theo hình th c g i th ư b ưu in ho c e-mail. Tuy nhiên theo quy ch hi n hành c a nhà tr ưng anh ph i chuy n xu ng h c khoá sau, iu này làm Lê Vn Tài r t bu n nh ưng không th nào khác ưc. Tr ng h p th hai Nguy n Th Hoa làm vi c t i m t xí nghi p may, cu c s ng c a m t công nhân may khá v t v và thu nh p không n nh. Ch mu n ti p t c ưc h c lên có c ơ h i làm vi c và iu ki n s ng t t h ơn, nh ưng c ng không th b vi c ưc vì ch s ng c l p n u b làm theo h c thì không có ai chu c p ch theo h c c . Vi c theo h c các l p bu i t i c ng r t khó kh n vì công vi c c a ch th ưng ph i làm theo ca/kíp, nhi u d p ph i làm thêm gi t i t n 9-10 gi t i. Cu c s ng và t ươ ng lai c a ch t ưng ch ng nh ư khó có th i thay ưc cho t i khi ch bi t có m t tr ưng i h c m h ào t o t xa, ch th y h ào t o này r t phù h p v i iu ki n và hoàn c nh c a nh ng ng ưi nh ư ch . Sau 4 n m theo h c b ng c s ph n u, n l c c a mình ch ã t t nghi p i h c ngành qu n tr kinh doanh h ào ào t o t xa. Hi n nay ch ã ưc chuy n lên làm vi c t i phòng k ho ch c a xí nghi p may. Li bàn ví d th nh t, do không có hình th c h c t xa ã t ưc i c ơ h i theo k p bn bè cùng trang l a c a m t sinh viên. Tr ưng h p th 2 thi nh h ào t o t xa, t m t công nhân may có ý chí ph n u h c t p ã tr thành m t cán b qu n lý, có iu ki n làm vi c t t h ơn. Nh ư v y, có th nói ào t o t xa t o ra c ơ h i h c tp cho m i ng i. làm rõ h ơn v ý ngh a c a ph ươ ng th c ào t o này, chúng tôi xin ưc mn phép ng trích ý ki n c a m t s các Giáo s ư, các nhà nghiên c u giáo d c v v trí c a ph ươ ng th c giáo d c t xa n ưc ta. 7
11. (GS. TS Nguy n C nh Toàn: Giáo d c t xa, m t ph n quan tr ng c a nn giáo d c nhân dân – Báo Nhân dân in t )1 “ Mi n c có hoàn c nh riêng ch n cái gì là u tiên. UNESCO ã cho r ng giáo d c t p trung chính quy là v ơ ng gi , ngh a là t n kém. Ta c ng c n có d ti p c n vi hi n i làm chu n m c; nó ph i là cái x ơng s ng c a n n giáo d c. Nh ng ta nghèo không s c âu mà ch y ua v i các n c giàu có v s l ng các tr ng chính quy, tp trung, làm nhi u thì bôi bác. Nh ng, th i i ngày nay khi ta mu n "ai n y c ng - c h c hành" và ph i "h c su t i" thì ph i dùng con ng dân dã, r ti n, nh ng c ng bo m ch t l ng. Mu n th , ph i có con m t nhìn c hai m t "thu n l i" và "khó kh n" ca hai hình th c ào t o t p trung và t xa trong s th ng nh t bi n ch ng và có th chuy n hóa l n nhau t n d ng t i a m t thu n l i, c nh giác v i vi c thu n l i có th chuyn hóa thành khó kh n, né tránh b t khó kh n n u nh ch a chuy n hóa c thành thu n l i. Theo ph ơ ng châm này, chúng tôi ã ch o vi c ào t o giáo viên t xa th ng li. Nc ta s p s a có 80 tri u dân. Tr i nh ng ng i quá già y u, m au, tàn t t và tr em còn quá nh ( i v i h , v n h c không t ra, tr cá bi t), thì ta c ng ph i lo hc cho 60 tri u. Hi n nay các tr ng l p t p trung, chính quy m i thu n p c kho ng 20 tri u (mà nhi u n ơi còn khó kh n l m), v y 40 tri u c n h c, v a làm v a h c, mà không n tr ng. Ch có giáo d c t xa m i áp ng c nhu c u ó vì nó r ti n, d linh ho t, n ơi xa xôi h o lánh c ng h c c. Hi n nay, ta m i t v n ph c p trung hc c ơ s là mu n so v i xu th chung c a th gi i. M t n c nh Ma-rc ã t v n ph c p THCS t lâu. N u mu n s m ph c p PTTH thì ít ra c ng ph i 50% theo con - ng v a làm v a h c (d nhiên là h c t xa theo t ng c m ch ng ch ). Có giáo d c t xa (GDTX), v n giáo viên cho các n ơi xa xôi h o lánh c ng d gi i quy t. V n h c c a nh ng ng i ph i l u ng c ng th v.v và v.v Cho nên, hoàn c nh c a n c ta không cho phép coi GDTX là ph c. Nó là mt v c a n n giáo d c nhân dân mà v kia là h th ng giáo d c t p trung, chính quy, hai bên h tr cho nhau, xâm nh p l n nhau ch m i ng i, tùy theo hoàn c nh có th khi thì h c h này, khi thì h c h kia và t ch c ph i làm sao cho hai h liên thông v i nhau; trong tr ng h p có c p b ng thì Nhà n c t ch c nh ng k thi qu c gia th t nghiêm chnh, không l t l i nh ng c a r m, nh ng ai h c h gì c ng c thi. M t n n giáo dc Nhân Dân không th coi giáo d c t xa là ph c ng nh m t quân i Nhân Dân không th coi b i a ph ơng và dân quân du kích là ph . M t n n giáo d c mà có giáo dc t xa s nh m t con sông ã th y l i hóa: khi h t p trung quá t i thì tràn vào h t xa, khi b ph n nào ó c a h t p trung không ch tiêu ào t o thì công vi c b i d ng và ào t o t xa v n có duy trì b máy ào t o, không cho nó rã r i ” 1 Theo báo nhân dân in t : , các s 6/01, 13/3, 22/3, 27/3, 30/3 và 13/4/2000 8
12. (GS.Nguy n V n Tu n : Giáo d c t xa Vi t Nam: V n và tri n v ng – Báo Nhân dân in t )1 “ V trí c a GDTX trong xã h i hóa giáo d c Vi t Nam Nh ng n c ta, giáo d c ph i nh m m c tiêu hàng u là khai thác ngu n n i lc c a nhân dân, c bi t là l p tr . Trong m t bài báo v Vi t Nam c ng trên t New York Times g n ây, ký gi Seth Mydans ã nh n xét [mà tôi cho là r t úng] r ng Vi t Nam là m t n c có m t ngu n n i l c r t l n ch a c khai thác: con ng i Vi t Nam. N u c khai thác, nhà báo vi t ti p, Vi t Nam s làm cho các n c châu á khác ph i t i th n. Th c v y, h u nh t t c ng i ngo i qu c n th m Vi t Nam u ng ý mt iu là dân ta r t ham h c và n ng ng, m t c tính r t áng t hào. ngo i qu c, cái c tính này ã c ch ng minh m t cách hùng h n: ch sau 25 n m, s l ng ng i Vi t n c ngoài có trình i h c ho c t ơ ng ơng ã lên n con s 300 ngàn (so vi con s 1 tri u trong n c). Nhi u ng i trong n c xa kia ch là nh ng h c sinh trung bình, th m chí kém, nh ng khi ra n c ngoài, ã t c nhi u thành tích ngo n mc trong các tr ng i h c hàng u M và các n c ph ơng Tây khác. iu này cho th y h c sinh Vi t Nam ta có ti m n ng r t l n, và n u có c ơ h i và môi tr ng thu n ti n, h s tr thành m t i ng chuyên viên có th óng góp quan tr ng cho n c nhà. Tuy nhiên, trong n c, h c sinh còn g p tr ng i trên nhi u m t; trong ó có v n b t ti n v a lý, khó kh n trong giao thông, thi u th i gian, và nh t là thi u c ơ h i, tr ng l p. G n 80% dân s s ng trong các vùng thôn quê, n ơi mà ph ơ ng ti n i l i còn quá nhi u khó kh n. Và i v i nh ng h c sinh các vùng xa nh th , vi c theo h c các tr ng th ng t p trung các thành ph là m t v n c c k khó kh n. Nhi u ng i ã tham gia lao ng trong các c ơ quan, doanh nghi p mu n trau d i ngh nghi p l i không có th i gian. Nh ng có l s thi u th n v c ơ h i c theo h c là m t hàng rào c n tr l n nh t i v i ng i tr . Nhi u ng i m t c ơ h i vì tr t thi c , m t c ơ ch dùng sàng l c và hn ch s ng i vào i h c do thi u tr ng l p và c ơ s v t ch t. Th c v y, h ng n m, các tr ng i h c chính quy (t p trung) Vi t Nam ch có kh n ng nh n vào kho ng 10% trong t ng s h c sinh d thi. S l ng i du h c t túc hay b ng h c b ng ch ng là bao. Nh v y, có n 90% h c sinh có nguy n v ng theo ui i h c, nh ng l i không có iu ki n th c hi n c m ơ c n b n ó! Trong s 90% này, ch c ch n có nhi u h c sinh khá, gi i. Tôi tin r ng n u các h c sinh này có c ơ h i theo ui h c t p nh các em cùng la tu i ngo i qu c, r t có th h s là nh ng nhà khoa h c, nh ng nhà giáo tài gi i trong t ơ ng lai. Nói m t cách khác, n u ta khoanh tay th ng, không làm gì c , ta ã ph lòng nh ng ng i tr này. Theo báo nhân dân in t : , các s 6/01, 13/3, 22/3, 27/3, 30/3 và 13/4/2000 9
13. Nh ng làm sao gi i quy t v n này? Trong iu ki n eo h p v kinh t và các nhu c u c p bách v h t ng c ơ s khác, ta ch a có kh n ng xây thêm nhi u tr ng l p tng huy n, xã nh các n c ph ơng Tây, và c ng ch a có gi ng viên áp ng nhu cu gi ng d y. Vì th , ch có cách duy nh t là t n d ng ngu n tài nguyên và nhân l c s n có mang giáo d c và ào t o n t n nhà ng i dân, t ng b c nâng cao trình dân trí và góp ph n th a mãn nhu c u giáo d c c a c n c. Tôi t m g i ng l i này là "qu c dân hóa giáo d c" (ti ng Anh g i là mass education). Giáo d c t xa (GDTX) là m t ph ơ ng án h p d n trong chi n l c qu c dân hóa giáo d c. Ta c n ph i h c và l y kinh nghi m c a các n c ph ơng Tây, vì công bng mà nói, các n c này, sau nhi u n m kinh nghi m ho t ng, ã t c nhi u thành công trong GDTX. các n c châu Âu và M , ã m c lên nhi u tr ng i h c m , và ã giành c s tín nhi m c a h c sinh, giáo s và công chúng trên toàn th gi i. Tuy nhiên, nhìn qua kinh nghi m phát tri n GDTX các n c này ta th y, ngoài nh ng u im, còn m t vài v n n i c m mà ta c n ph i nghiên c u k tr c khi phát ng phong trào GDTX. ” Có th nói ph m trù Dy và Hc ngày nay không ch gi i hn trong lp hc hay tr ưng. Có nhi u công ngh cho phép kt hp quá trình dy và hc mt cách rt linh ho t bt k âu, khi nào và bng cách nào. Cu n sách này s bàn n quá trình dy và hc thông qua các công ngh giáo dc t xa. Ni dung cu n sách s cung cp mt cái nhìn tng quát v các c im, ưu và nh ưc im ca các công ngh khác nhau hi n ang ưc nghiên cu, s dng cho giáo dc-ào to t xa. Giáo dc t xa ? Hi n nay, có nhi u thu t ng ưc s d ng mô t khái ni m giáo d c - ào t o t xa, ch ng h n nh ư Giáo d c m , Giáo d c t xa, Dy t xa, Hc t xa, ào t o t xa ho c giáo d c xa Cho dù v i khái ni m nào thì b n ch t quá trình dy và h c ph i bao hàm y u t có s tách bi t, ng n cách v m t không gian ho c/và th i gian. Theo nhiu hc gi trên th gi i thì “ Giáo dc t xa là mt quá trình giáo dc - ào to mà trong ó ph n ln ho c toàn b quá trình giáo dc - ào to có s tách bi t gi a ng i dy và ng i hc v mt không gian ho c/và th i gian ”. 1 Nhìn chung, giáo dc - ào to t xa th c s có hi u qu òi hi ng ưi hc ph i mt mc t nh n th c nh t nh. Mt khác trong tài li u này chúng tôi s tp trung cp nhi u n các v n v k thu t, công ngh trong ho t ng giáo dc - ào to t xa cho ng i tr ng thành. Chính vì vy dưi ây, trong cách gi ho c s d ng t ng các thu t ng có liên quan chúng tôi s ch y u dùng c m t ào to t xa (vi t tt là TTX). 1 D án Vi t-B “H tr H c t xa”: “ Giáo d c t xa và giáo d c ng i tr ng thành ”, Hà N i-2000 10
14. ào to t xa là gì? Không có mt nh ngh a chính xác v TTX. Tuy nhiên mt cách tng quát, TTX là ho t ng dy hc di n ra mt cách gián ti p qua ph ơ ng pháp dy hc t xa . TTX ưc hi u bao hàm các yu t dưi ây: 1. Gi ng viên và hc viên mt kho ng cách xa (tc là có s ng n cách v mt không gian: kho ng cách này là tươ ng i, có th là cùng tr ưng hc nh ưng khác phòng hc ho c khác nhau v v trí a lý, có th vài kilomet ho c hàng ngàn kilomet). 2. Ni dung dy hc trong quá trình dy hc ưc truy n th , phân ph i ti cho hc viên ch yu thông qua các hình th c th hi n gián ti p nh ư vn bn in, âm thanh, hình nh ho c s li u máy tính. 3. S liên h, tươ ng tác gi a gi ng viên và hc viên (nu có) trong quá trình dy hc có th ưc th c hi n tc th i ho c tr sau mt kho ng th i gian nào ó (có s ng n cách v mt th i gian). Tu theo ph ươ ng th c phân ph i các ni dung dy hc và s liên h, tươ ng tác gi a gi ng viên và hc viên mà có các hình th c t ch c, th c hi n TTX khác nhau. 1.2 Phân lo i ào to t xa V cơ bn ng ưi ta phân lo i ào to t xa da trên cơ s mi quan h gi a gi ng viên và hc viên trong quá trình dy hc: ào t o t xa tơ ng tác và ào t o t xa không tơ ng tác .1 • TTX tươ ng tác ( interactive/synchronous ) Có ngh a là có s tươ ng tác theo th i gian th c, tr c ti p gi a gi ng viên và hc viên trong quá trình dy hc. Trong TTX tươ ng tác, có mt s ph ươ ng th c t ch c ào t o s d ng các công ngh in hình nh ư dưi ây: + Radio hai chi u; Tho i h i ngh : Công ngh này ưc dùng nhi u cho các ch ươ ng trình giáo d c ph c p h ơn là ào t o cho ng ưi tr ưng thành. Nó c ng ưc dùng nhi u nh ư là hình th c b tr cho các công ngh ào to khác, ưu im n i b t là giá thành r . + Cu truy n hình bng rng : S d ng các b TIVI CODEC t c b ng thông r ng (2, 34Mbit/s), nh ư các c u truy n hình mà chúng ta v n th ưng xem trong các d p l t t trong nh ng n m qua, giá thành c a công 1 M t s tài li u còn g i là ph ươ ng th c ào t o t xa ng b /không ng b . 11
15. ngh này là t, th ưng ch s d ng cho nghiên c u, òi h i ch t l ưng âm thanh và hình nh r t cao. + Hi ngh truy n hình ISDN/IP: S d ng k t h p công ngh máy tính, vi n thông và truy n hình. V n tr ng tâm c a h i ngh truy n hình ISDN/IP là các b mã hoá âm thanh và hình nh v i h s nén r t cao. Giá thành ca công ngh này ph thu c vào yêu c u ch t l ưng hình nh, âm thanh. Nh ưng nhìn chung là phù h p v i các doanh nghi p, ho c cá nhân có kh nng tài chính nh t nh. Chi ti t v ph ơ ng th c t ch c ào t o này s c trình bày ch ơ ng 4 v ào t o t xa qua h i ngh truy n hình. + Mng Intranet, Internet (chat, webcam, ): TTX t ươ ng tác s d ng mng intranet, internet th ưng phù h p v i hình th c t ch c ào t o cho cá nhân ho c nhóm nh . Công ngh này khá r và s ph d ng trong tươ ng lai. • TTX không tươ ng tác (non-interactive/asynchronous ) Có ngh a là không có s tươ ng tác theo th i gian th c, tr c ti p gi a gi ng viên và hc viên trong quá trình dy hc. Trong TTX không tươ ng tác, các ph ươ ng th c ưc s d ng in hình nh ư: + Tài li u, bài gi ng in (print): ây là công ngh c in, truy n th ng nh t, d th c hi n nh t và c bi t là r ti n nh t. Tài li u, bài gi ng in s tn t i lâu dài dù cho các công ngh nào khác ch ng n a s ưc s d ng cho TTX trong t ươ ng lai. + Bng/a hình, bng/a ti ng (audio/video tape, disk): ây c ng là m t công ngh ph bi n trong nh ng th p niên tr ưc, trong t ươ ng lai công ngh này s không phát tri n nhi u, ho c n u có ch ưc s d ng là m t ph ươ ng th c b tr cho các công ngh khác. + Các ch ơ ng trình CBT, các công c mô ph ng ( a mm, CD-ROM, Multimedia ): Công ngh này d a vào các ng d ng mô ph ng c a k thu t máy tính. + Ph ơ ng ti n Phát thanh-Truy n hình qu ng bá (broadcasting): Công ngh này s d ng các ài phát thanh- truy n hình th c hi n TTX. u im c a công ngh này là cùng lúc có th gi ng d y cho s l ưng r t l n hc viên. Kh n ng ti p c n c a ng ưi h c c ng r t phong phú, ti n l i. 12
16. + Mng Intranet, Internet (web, mail, e-learning ): ây ưc coi là công ngh ào t o t xa c a th k 21. Chi ti t v ph ơ ng th c t ch c ào t o này s c trình bày ch ơ ng 4 và ch ơ ng 5 c a tài li u này. Có th th y các công ngh s d ng cho TTX là r y a d ng và phong phú. các ch ươ ng ti p theo, chúng ta s cïng nhau phân tích và bàn sâu s ơn v các y u t k thu t c a nh ng công ngh ào t o này. Trên cơ s các ph ươ ng th c TTX va nêu, có th di n gi i m t cách tng quát v TTX nh ư sau: “ là mt ph ơ ng th c giáo dc - ào to da trên cơ s ca k thu t nghe nhìn, công ngh vi n thông và công ngh thông tin. TTX ly t hc là ch yu, có s h tr tích cc ca giáo trình, tài li u hng dn, bng hình/ti ng, ph ơ ng ti n truy n thanh/truy n hình, mng vi tính và công ngh vi n thông; có th ng th i có s hng dn và h tr ca gi ng viên ca cơ s ào to”. 1.3 Các ưu im và hn ch ca ào to t xa Vi c ch rõ các ưu im và hn ch chung ca TTX s giúp cho các cơ s ào to ánh giá nh ng tác ng ca TTX ti ch t lưng ch ươ ng trình ào to tr ưc khi quy t nh s dng mt công ngh ào to c th . 1.3.1 Các ưu im Công ngh ào to t xa mang li nhi u li ích trong giáo dc và ào to, các li ích cơ bn ưc mô t và phân tích nh ư dưi ây. 1) S ti n li Các công ngh TTX có th cung cp các v trí thu n li cho c hc viên và gi ng viên. Nhi u công ngh , ch ng hn nh ư Internet, bng audio/video và máy in tho i có th d dàng s dng nhà. Các công ngh khác nh ư truy n hình hi ngh ki u bàn có th cho phép phân phát bài gi ng t mt im riêng bi t (nh ư tr ưng i hc, phòng thí nghi m) ti nhi u a im khác nhau xa (các tr ưng ph thông, các cơ quan, xí nghi p). Truy n dn v tinh có th ư a TTX ti vùng sâu, vùng xa, ho c bng video có th s dng các tr ưng hc. 2) Tính linh ho t Vi nhi u lo i hình TTX có th ưc cung cp, hc viên có th la ch n mt hình th c hc phù hp mà h mu n trên cơ s ca th i gian bi u cá nhân. Ch ng hn, mt s sinh viên có th mu n xem (ho c nghe) li mt bng video (bng Audio ngo i ng ) vào bu i êm ho c c E-mail vào u bu i sáng. Mt s ng ưi li có thói quen dành 30 phút mi ngày lưt qua các Website, mt s sinh viên li có th dành ti 1-2 gi mi ngày cho vi c ó. 13
17. 3) Tính hi u qu TTX không ch mang li s thu n li, mà nó còn có tính hi u qu cao do các lý do nh ư: Hc viên không ph i n hc tp trung ti tr ưng nên gi m chi phí ào to ( n ngh , i li); Hc viên tn dng ưc nhi u kênh thông tin ti p thu ki n th c; S lưng hc viên hc ng th i có th rt ông,v.v 4) Kh nng a truy nh p ngu n tri th c Hi n nay, nh các công ngh phát thanh, truy n hình, vi n thông, tin hc mà các n ph m, hc li u ưc th hi n mt cách a dng và phong phú phù hp vi nhi u iu ki n hc tp ca mi ng ưi. Do ó kh nng ch n la và cơ hi tham gia hc tp ưc tng lên, cng chính nh s phát tri n ca công ngh mà vi c ti p cn vi các ngu n tri th c trong giáo dc ào to truy n th ng tưng nh ư không th thì trong TTX li có th . 5) Tính công bng ào to t xa góp ph n th c hi n bình ng trong giáo dc ào to, to cơ hi cho nhi u ng ưi ưc hc, hc su t i. TTX có th vươ n ti nh ng nơi mà ào to truy n th ng ch ưa vươ n ti ưc (v a lý, i tưng ào to, cách th c ào to, v.v) ho c ch ưa áp ng ưc. 1.3.2 Các hn ch So vi giáo dc ào to truy n th ng, TTX còn có nh ng hn ch nh t nh. C th nh ư sau : 1) Yêu cu k nng nh t nh K c vi giáo viên và hc viên, các k nng này ưc yêu cu tu thu c vào ph ươ ng thc, lo i hình ào to t xa ưc s dng. Ví nh ư k nng s dng máy tính trong TTX qua Web, k nng c trong TTX qua tài li u-gi y in, Trong quá trình xây dng tài li u bài gi ng, các yêu cu k nng i vi gi ng viên còn cao hơn nhi u so vi hc viên. 2) u t ln Mt s ph ươ ng th c TTX òi hi có s u tư ln cho c ơ n v t ch c ào to ln ng ưi hc. TTX tr c tuy n qua mng máy tính ho c ISDN là mt in hình. Ch ng h n giá thành c a m t thi t b u cu i cho m t phòng h c t xa qua mng ISDN t c 384 kbit/s vào kho ng 6-8.000 USD, giá thành xây d ng 1 gi gi ng tr c tuy n E-learning tiêu chu n dao ng t 8-15.000 USD tu theo m c ph c t p c a n i dung và hình th c bài gi ng. 14
18. 3) Tính tơ ng tác Mc dù các ph ươ ng th c TTX mi ã áp dng nhi u hình th c tươ ng tác trong các ni dung ch ươ ng trình, tuy nhiên khó có th t ưc tính tươ ng tác nh ư giáo dc-ào to truy n th ng, do ó hi u qu ào to trong hu ht tr ưng hp ch ưa th vưt qua ưc ph ươ ng th c ào to mt giáp mt truy n th ng. 4) Ch t lng ào to còn ph thu c vào các yu t công ngh Bi vì vi c truy n thu bài gi ng ưc th c hi n nh công ngh , các ph ươ ng ti n truy n thông trung gian khác. Cho nên ch t lưng ào to s ph thu c vào yu t công ngh s dng. Nu vi c u tư xây dng hc li u không ưc quan tâm y , thì ch t lưng ch ươ ng trình s gi m i rt nhi u. Ví d bài gi ng kém hp dn, ng ưi hc s khó tp trung, nhanh chán nn. Ch ng hn vi TTX qua mng ISDN tc 128 kbit/s ho c 384 kbit/s các hình nh chuy n ng nhanh s b nhoè phía thu. Vi c truy nh p trang WEB ho c download bài gi ng trên mng INTERNET cng b hn ch nu bng thông mng nh . Nu bn hc qua radio, mt cơn m ưa giông có th làm nh hưng n vi c nghe mt bài gi ng ca hc viên. 1.4 S hình thành và phát tri n ca TTX 1.4.1 Trên th gi i: Có th nói mc th i gian ưc ghi nh n u tiên v TTX trên th gi i ó là vi c gi ng dy cho giáo s nhà th bng gi th ư t nh ng nm 50-60 sau công nguyên. Trong lch s hi n i mc th i gian ưc ghi nh n bi Isaac Pitman dy ph ươ ng pháp ghi tc ký bng gi th ư Anh nm 1840. 1 Qua nh ng nm tháng phát tri n, tên ca lnh vc này c thay i cho phù hp vi mc ích ca nó nh ư: hc ti nhà, hc qua th ư t, hc ngo i khóa, hc c lp (t hc) và hc m rng. Tt c các hình th c này u liên quan n vi c truy n gi ng (các hình th c gi ng dy) và cách th c hc (s thích hp v th i gian và nơi hc). Tr i qua th i gian, di n mo và cách th c hc t xa ưc hình thành vi s tham gia ca các công ngh nh ư công ngh in n (hc qua th ư t), cho ti công ngh phát thanh, in ài, và tr i qua th i k sn xu t công nghi p, cu i cùng ti truy n thông a ph ương ti n và liên lc in t vào nh ng nm 90. Hình th c ào to t xa u tiên ưc ông o dân chúng công nh n là hình th c hc qua th ư t (correspondence study). Công vi c tiên phong trong th i k này 15
19. song hành vi s phát tri n ca h th ng Bưu in áng tin cy Hoa K cng nh ư Châu Âu trong na cu i ca th k 19, và s phát tri n ào to t xa qua th ư dn dn thâm nh p các tr ưng i hc Hoa K vi s thành lp các h m rng (nhân dân, bu i ti, hàm th ). Trong na u th k 20, ào to t xa qua th ư và h m rng bt u t ưc nh ng nét c tr ưng ca nó ánh du bng s hình thành các hi p hi giáo dc qua th ư và h m. Vào nh ng nm 1920 và 1930, TTX kt hp ch t ch vi các k ngh truy n thanh, tr ưc tiên bt u vi ài phát thanh (radio). Cng nh ư trong u th k này, các nưc khác (nh ư Australia, New Zealand, Canada) kh i xưng các h giáo dc rng rãi (large-scale systems) áp ng nhu cu hc qua th ư t. Sau Chi n tranh th gi i ln th hai, vi c áp dng giáo dc bng truy n hình ã xu t hi n. S cách tân này ã ưc hoan nghênh hưng ng vi các d án th c hi n rng ln. Nh ng quan im mi v ào to t xa xu t hi n vào nh ng nm 1960 và 1970 khi mà các t ch c và các cá nhân ti n hành các nghiên cu v ph ươ ng pháp gi ng dy t xa. Mt k nguyên v TTX mi bt u th i k này c ánh du bng mt s ra i Tr ưng i hc M Anh (1969). S thành lp Tr ưng i hc M (open university) ã nh hưng n s phát tri n các h TTX toàn th gi i. Tr ưng i hc M da trên quan im công nghi p ca thi t k nhóm, sn xu t i trà (large-scale production), s phân chia lao ng và xây dng danh ti ng trên các tài li u khóa hc ch t lưng cao. S thành công ca tr ưng i hc M ã ch ng minh kh nng ng vng ca TTX. Bng dưi ây s cho chúng ta bi t v quá trình hình thành các tr ưng i hc m ho c i hc t xa vi nhi u tên gi khác nhau các nưc trên th gi i.1 Tên tr ưng- Qu c gia Nm thành lp i hc M Qu c gia Tây Ban Nha 1972 i hc M Cng hoà Liên Bang c 1974 i hc M I-xra-en 1974 i hc M Pa-ki-xtan 1974 i hc Atha-ba-xca, Canada 1975 i hc Qu c gia Vê-nê-zu-ê-la 1977 i hc M Sukhothai Thammathirat, Thái Lan 1978 1 V GDTX - B GD T: “ án t ng th v phát tri n giáo d c t xa Vi t Nam n 2010”-11/2001 16
20. i hc PT-TH Trung ươ ng, Trung Qu c 1978 i hc M Sri-lan-ka 1981 i hc M Hà Lan 1981 i hc Không trung và Hàm th Tri u Tiên 1982 i hc Không trung Nh t Bn 1983 i hc Tơ-bu-ka, In-ô-nê-xia 1984 i hc M ài Loan 1986 i hc M Giô- ng 1986 i hc M Qu c gia Indira Gandhi, n 1986 i hc M Bng –la-et 1992 i hc M Phi-lip-pin 1995 Các hc vi n, Tr ưng i hc eLearning bùng n nh ư 2000 thu t ng dot-com cho ào to t xa Nh ng nm 80 và 90 ưc nhìn nh n vi mt s phát tri n trong các công ngh liên lc in t to ra các iu ki n mi cho TTX. Trong khi ó, quan im cơ bn v TTX vn gi nh ư nguyên - s truy n gi ng ưc chu n b mt nơi, s ti p th nơi khác, và s tươ ng tác qua các ph ương ti n truy n thông - các công ngh tươ ng tác nh ư Ti-vi cáp, cáp quang, sóng cc ng n, Ti-vi truy n ch m (Slow- scan television), v tinh, và mng máy tính nh ang làm thay i tm TTX. Các ph ươ ng ti n này cho phép s tương tác tr c ti p và hi âm ngay lp tc gi a gi ng viên và hc viên, to ra các iu ki n cho các t ch c giáo dc ph i hp ch ươ ng trình và chia s ngu n nhân lc, và cung cp các ch ương trình gi ng dy và các iu ki n ào to cho hc viên. Ng ưc li vi lch s khái quát v các ng dng TTX, nghiên cu v TTX ch có mt lch s tươ ng i ng n ng i. Mt vài bài nghiên cu trong lnh vc này ưc công b vào tr ưc nh ng nm 1960. Hu ht các bài nghiên cu này u ưc công b bi các hc gi các tr ưng i hc TTX có cng hi n ln và các tr ưng i hc song h (dual-mode) Australia, Canada và M: các tr ưng áp ng c các khóa hc t xa ln chính quy. Các lnh vc nghiên cu bao gm vi c thi t lp mt lý thuy t v TTX, chính sách, qu n lý và t ch c, c im sinh viên, thi t k khóa hc và phát tri n, các công ngh liên lc và ánh giá các ch ương trình TTX. 17
21. i chi u vi các hình th c TTX trong lch s giáo dc trên th gi i nh ư vy, ta có th th y rng hình th c TTX ch có tài li u và giáo trình tươ ng ươ ng vi hình th c hc ti nhà hay t hc vào u th k 18. TTX ch bng giáo trình và tài li u cng không t ưc kt qu nh ư hình th c hc t xa qua th ư t vào u th k 20, hc qua ài phát thanh và truy n hình vào nh ng nm 50-70 ca xã hi công nghi p hóa và càng không th so sánh vi hình th c hc t xa vào nh ng nm 80-90 ca xã hi thông tin hóa. Qua nghiên c u v các tr ưng ào t o t xa trên th gi i và khu v c, có th rút ra nh ng nh n nh t ng h p v ph ươ ng th c t ch c, ho t ng TTX c a các Tr ưng h c s d ng lo i hình TTX trên th gi i nh ư sau:1 V hình th c t ch c + Các tr ưng ào t o truy n th ng (t p trung ki u “m t giáp m t”) ng th i có làm c TTX (nh ư Úc, n , các n ưc ông Âu, ) + Các tr ưng chuyên làm TTX. V i h c có nhi u tên g i khác nhau nh ư i h c m , i h c hàm th , i h c không trung, i h c t xa, i h c phát thanh truy n hình v.v V b c h c: + Các tr ưng th ưng làm chuyên m t b c h c, a s làm b c i h c và Trung h c chuyên nghi p. + H u h t các tr ưng u có h không c p b ng ho c ào t o ng n h n, b i dưng chuyên (h giáo d c th ưng xuyên) ch c p ch ng ch . + M t s n ưc có nh ng vùng xa xôi h o lánh như Úc, Mông C , có tr ưng dành cho b c ti u h c. V i t ng h c: Ph n l n là ng ưi l n, trong ó s ông là ang làm vi c. Có m t s n ưc quy nh tu i t i thi u cho h c t xa ( i h c), nh ưng có n ưc quy nh tu i t i thi u là 18. Các tr ưng phân tích rõ c ơ c u “ng ưi h c” c a h giáo d c mà mình ào to (nam, n , tu i tác, ngh nghi p, ). V chính sách tuy n sinh a s các tr ưng theo chính sách m , có ngh a là tiêu chu n t ươ ng i d dàng, không quy nh ch t ch v trình , không thi tuy n, ch ng ký theo h c, nh t là các l p b i d ưng, không c p b ng. D án Vi t-B “H tr H c t xa”: “ Giáo d c t xa và giáo d c ng i tr ng thành ”, Hà N i-2000. 18
22. V c ơ c u ngành ngh Ph n l n các tr ưng ào t o các ngành Khoa h c xã h i, Nhân v n, Kinh t , Lu t, Hành chính, Giáo d c, Ngo i ng , ngh a là nh ng ngành ít ph i th c hành, thí nghi m (nh t là giai on u). M t s Tr ưng có kh n ng h tr h c viên t t có m c các ngành khoa h c t nhiên, k thu t (nh ư Malaysia, Úc, c, ). V cách th c và ph ơ ng ti n + Mt s tr ưng các n ưc có truy n th ng v d y hàm th , d y qua th ư, t t nhiên có ph o, thi ki m tra k ho ch ào t o d a ch y u vào k ho ch ch ươ ng trình truy n th ng. + Hi n nay ph n l n các tr ưng k t c u ch ươ ng trình h c m t cách m m d o, cơ ng h ơn. + V ph ươ ng ti n h c thì r t a d ng các tr ưng. Nh ưng ph n l n v n coi tài li u in là ph ươ ng ti n ch y u. Ch có iu tài li u in này ưc biên so n r t c n th n, phù h p v i cách h c t xa, thích h p cho i t ưng t h c. Các tài li u bao gi c ng i kèm tài li u h ưng d n, câu h i t ki m tra, + Tài li u th ưng ưc xu t b n công phu, u và phát c gói ngay t u k, u khoá h c, th m chí ngay t khi ng ký h c. Bên c nh các tài li u in là hoàng lo t các ph ươ ng ti n nghe nhìn, in t , vi n thông, khác ưc s d ng h tr và t o môi tr ưng thu n l i cho h c viên. Riêng m t s n ưc tiên ti n (nh ư M , Nh t, ) vi c d y t xa ưc th c hi n ch y u qua m ng vi n thông là chính. i ôi v i vi c d y, h c nh ph ươ ng ti n, h u h t các tr ưng u b trí th i gian h c t p truy n th ng vào u h c cu i k h c, k thi, khoá h c h c viên g p g nhau, nghe gi i áp, thi - ki m tra. Hi n nay nhi u tr ưng chuy n m nh sang s d ng E-learning làm tr c t cho vi c phân ph i h c li u TTX và t ch c ào t o trên n n E-learning. V t ch c, qu n lý + i v i mô hình các tr ưng truy n th ng có TTX, các Tr ưng này có mt Ban (ho c Khoa) chuyên trách v TTX và ch u trách nhi m t ch c, qu n lý ào t o, vi c xây d ng n i dung chuyên môn do các khoa khác th c hi n. + i v i mô hình các tr ưng chuyên v TTX (ví d nh ư i h c M ) ngoài b phân chuyên trách t i tr s chính còn có các t ch c, trung tâm v tinh các vùng mi n. M t s tr ưng còn có b ph n chuyên trách nghiên c u v công ngh TTX, s ư ph m t xa, ánh giá ch t l ưng và thông tin ph n h i, 19
23. V ngân sách, giá thành + Ph n nhi u các tr ưng TTX u ưc nhà n ưc ài th , u t ư giai on u. Ngân sách hàng n m ưc nhà n ưc c p m t ph n (kho ng ½ ) còn l i do tr ưng thu h c phí ho c tài tr c a các t ch c. + Do không ph i xây d ng tr ưng s l n, quy mô ào t o l n (hàng ch c, hàng tr m ngàn) nên m t s tr ưng có chi phí trên u h c viên th p. Ví d : i hc STOU (Thái Lan), i h c không trung (Hà Qu c) ch b ng 1/5 n 1/10 chi phí trên u sinh viên truy n th ng. V ch t l ng ào t o Nhi u tr ưng ã có nghiên c u và k t lu n là không thua các tr ưng truy n th ng, ưc các tr ưng truy n th ng th a nh n. Qua nghiên c u Tây Ban Nha, gi i ch s d ng lao ng ưa thích nh ng ng ưi h c TTX vì h có nhi u ph m ch t r t quan tr ng là ý th c k lu t, kinh nghim, lòng kiên trì, tính t giác, Riêng h c li u dành cho TTX thì ph n nhi u ưc xây d ng t t và ưc c gi i sinh viên truy n th ng ưu chu ng. 1.4.2 Ti Vi t Nam ”Giáo dc t xa ” bc i hc ưc bi t n t nh ng nm u th p k 60 ca th k tr ưc, ó là nh ng khoá hc hàm th theo hình th c gi th ư ca Tr ưng i hc Sư Ph m Hà Ni 1. iu này ã m ra mt hưng i mi cho ngành giáo dc i hc, to iu ki n thu n li cho nh ng ng ưi ang làm vi c, nh ng ng ưi do hoàn cnh khó kh n ca bn thân, ca gia ình ho c ca t nưc ang trong th i k có chi n tranh, không có iu ki n hc tp trung nay ưc hc i hc, góp ph n tng quy mô ào to, to ngu n nhân lc ngay ti a ph ươ ng, cơ quan, xí nghi p Vi h ào to này, ã bưc u hình thành Vi t Nam khái ni m và tâm lý, ph ươ ng pháp t hc, va hc va th c hành, hc tp su t i. Tuy nhiên v sau do khó kh n v kinh t, v chi n tranh, hình th c hc hàm th , bng cách gi th ư không ưc ti p tc phát tri n. Th i k 1977-1988, B Giáo dc ã thí im m nh ng khoá TTX ti các a ph ươ ng theo hình th c va hc va làm, t hc là ch yu, kt hp vi vi c th c tp sư ph m th ưng xuyên. H ào to này tuy n sinh hc sinh ph thông trung hc ào to nh ưng không tp trung các tr ưng i hc Sư Ph m mà phân tán v các tr ưng ph thông, các cơ s sn xu t, th c hành nh ư nh ng oàn th c tp 20
24. sư ph m tp làm th y và t ó sinh viên s hc t xa ch ươ ng trình i hc sư ph m. Nh ng khoá này ã ào to ưc 2000 sinh viên, thi tt nghi p chung vi h chính quy, góp ph n b sung cho i ng giáo viên ph thông lúc ó ang rt thi u. Có th nói ti tr ưc th i k i mi, khái ni m giáo dc t xa còn ưc bi t n mt cách rt hn ch , ch yu do Tr ưng i Hc Sư Ph m Hà Ni 1 th c hi n và cng ch ưc th c hi n duy nh t bc i hc. Vi c nghiên cu v giáo dc t xa không ưc th c hi n mt cách liên tc và toàn di n, do ó nh n th c v giáo dc t xa nói chung còn ch ưa rõ nét, cng nh ư vi c nhìn nh n kt qu giáo dc t xa còn ch ưa ưc xã hi coi tr ng. “ào to t xa ” ưc bi t n nh ư là mt hình th c giáo dc- ào to mi xu t hi n trong công cu c i mi s nghi p giáo dc và ào to ca nưc ta, mà bt u t vi c thành lp 2 tr ưng i hc M Hà Ni (3/11/1993) và i Hc M – Bán công TP. H Chí Minh (26/7/1993). Hai Trung tâm này ưc coi là ht nhân ca h th ng ào to t xa ca Vi t Nam. Cho ti nay hai tr ưng i hc này có quy mô ào ti kho ng 30-40.000 sinh viên/nm. Sau 2 Tr ưng i hc trên, hi n có trên 10 tr ưng i hc ã ưc B giáo dc - ào to cho phép ti n hành ào to t xa nh ư: i hc Hu , H Sư Ph m Hà Ni; HNN Hà Ni; H à Nng, H Bách Khoa Hà Ni; i Hc à Lt, HNN thu c HQG Hà Ni, H Qu c gia TP.HCM. Trong nm 2002 có thêm 7 Tr ưng i hc na ưc phân công thêm công tác ào to t xa ph n u ưa tng s sinh viên hc theo ph ương th c ào to t xa lên bng vi s sinh viên theo hc h chính qui. ng th i, B Giáp dc-ào to s tng cưng ào to dưi i hc, cp nh t ki n th c và chuy n giao khoa hc k thu t, tin hc, ngo i ng cho ti ông o nhân dân bng ph ương th c ào to t xa Ngoài các Tr ưng i hc ài ti ng nói Vi t Nam (VOV) và ài Truy n hình Vi t Nam (VTV-2) ã th c hi n hàng tr m ch ươ ng trình hưng dn hc tp bao gm c cp và không cp vn bng, ch ng ch trên sóng ài Ti ng nói Vi t Nam và ài Truy n hình Vi t Nam ph c v hàng tri u ng ưi kh p toàn qu c hi n ang có nhu cu bi du ng, cp nh t ki n th c nh ng môn hc và nh ng vn mà h quan tâm. Nhi u công ty cng ã bt u nghiên cu và ti n hành th nghi m kinh doanh ho t ng TTX, nh ư sn xu t các bng hình, bng audio, CD-ROM, Nm 2002 ưc ghi nh n là nm u tiên ho t ng th ươ ng mi TTX dưi th ư cách là 21
25. mt ph ươ ng th c ào to c lp trong lnh vc ào to trên mng INTERNET tr thành hi n th c vi vi c ra i trang Web Truongthi.com.vn. Ti nm 2003 ã có vài ch c Công ty, Trưng, Vin, i hc xây dng trang Web và cung cp dch v ào to ho c h tr ào to truy n th ng thông qua mng Internet. Bng dưi ây cho bi t a ch trang Web trên Internet ca mt s ơ n v: ơ n v a ch trên mng Internet Mng thông tin giáo d c – B GD-T Mng ào t o t xa – H c vi n Công ngh BCVT Công ty VASC vn Công ty Hà Thành và CDIT Công ty FPT com vn Vi n i h c M Hà n i edu vn Tr ưng i h c Qu c gia Hà N i Tr ưng i h c Xây d ng Tr ưng i h c Hàng h i i H c Khoa h c - T nhiên Hà N i i H c Bách Khoa Hà N i i H c Y Hà N i i h c Hàng H i Vi n Qu n tr Kinh doanh (tr ưng i h c Kinh t Qu c dân) Khoa CNTT- i h c Hu Trang web c a c u sinh viên i h c Y khoa Hu Tru ng i h c à N ng Tr ưng i h c C n Th ơ i H c Qu c Gia TPHCM Trung tâm Phát Tri n Công ngh Thông Tin - 22
26. i h c Qu c Gia TPHCM Tr ưng i h c Bách Khoa TP.HCM Tr ưng i H c Kinh t TP HCM i H c K Thu t TPHCM Tr ưng i h c Ki n trúc TPHCM Tr ưng i h c S ư ph m TPHCM i H c Khoa H c T Nhiên TPHCM Trung tâm tin h c - i h c KHTN TPHCM Tr ưng i h c Nông Lâm TP.HCM Khoa ngo i ng Tr ưng i h c V n Lang a ch t p trung các websites c a sinh viên VN t i n ưc ngoài Trang web c a Sinh viên Vi t Nam ang s ng và h c t p t i Moscow Qua nghiên c u v các tr ưng ào t o t xa trong n ưc, mô hình ho t ng và quy trình t ch c ào t o c a các c ơ s ào t o t xa trong n ưc. T nh ng nghiên c u, tìm hi u này, có th rút ra nh ng nh n nh t ng h p v ho t ng TTX trong n ưc nh ư sau: 1 V hình th c t ch c Gn nh ư chúng ta ch ưa có tr ưng chuyên v TTX. Các tr ưng có tri n khai TTX u n m trong mô hình tr ưng ào t o truy n th ng (t p trung ki u “m t giáp m t”) ng th i có làm c TTX (hi n có kho ng 10 tr ưng). T ng quy mô ào t o c a các tr ưng hi n nay vào kho ng 40.000 sinh viên/n m. D án Vi t-B “H tr H c t xa”: “ Giáo d c t xa và giáo d c ng i tr ng thành ”, Hà N i-2000. 23
27. Các tr ưng u thành l p m t b ph n chuyên trách cho TTX, th ưng g i là Trung tâm ào t o t xa . Các trung tâm này có nhi m v iu tra nghiên c u nhu c u ào t o; l p k ho ch ào t o; ký h p ng ào t o; t ch c xây d ng k ho ch ào t o chi ti t cho t ng ngành, t ng khoá; t ch c s n xu t và phân ph i h c li u; T ch c quá trình ào t o, thi ki m tra. Các tr ưng c ng t ch c m ng l ưi các Trung tâm v tinh (th ưng là Trung tâm Giáo d c th ưng xuyên c a các t nh, thành) giúp các tr ưng t ch c ào t o cho nhu c u t i a ph ươ ng. V b c h c và l nh v c ào t o: Ch y u làm b c i h c (t p trung m nh vào các l nh v c S ư ph m, qu n tr kinh doanh, lu t, ngo i ng , tin h c- CNTT). V i t ng h c và chính sách tuy n sinh: Ph n l n là ng ưi l n, trong ó s ông là h c sinh t t nghi p PTTH nh ưng không có iu ki n h c i h c chính quy. M t s là cán b ang công tác, các tr ưng không có quy nh không h n ch tu i. a s các tr ưng theo chính sách m , có ngh a là tiêu chu n t ươ ng i d dàng, không quy nh ch t ch v trình , không thi tuy n, ch ng ký theo h c. V s n xu t h c li u cho h c t p ây là m t khâu quan tr ng b c nh t trong quy trình TTX. TTX l y t hc là chính nên ph i có h c li u cho ng ưi h c. H c li u ph i v a có ch t l ưng khoa h c, v a ph i thích h p v i i t ưng t h c. + Sách, giáo trình in (vi t riêng cho TTX) + B ng a hình (ví d môn h c tri t h c vi 3 vht có t i 11 a VCD) + Trang web và TTX trên m ng Internet (phát tri n m nh nh t là Trung tâm phát tri n CNTT - i h c Qu c gia TP. HCM: ) + K t h p v i phát thanh, truy n hình phát sóng (VTV2, VOV và m t s ài PTTH a ph ươ ng) Các Tr ưng i h c l n u có Studio s n xu t b ng hình, b ng ti ng. (Vi n i h c M Hà N i, i h c Hu ), Ttrung tâm k thu t nghe nhìn, Trung tâm vi tính, các phòng h c qua m ng, th ư vi n in t , V t ch c ào t o TTX l y t h c là chính, nên th i gian t p trung sinh viên ch y u là ph bi n k ho ch, h ng d n ôn t p, ph o và thi-ki m tra. Th i gian t p trung th ưng ch chi m kho ng 20 % s gi k ho ch c a toàn khoá. Do th i gian t p 24
28. trung ít nên các tr ưng ã huy ng, m i c các thày cô giáo gi i, có kinh nghi m và uy tín gi ng bài, h ưng d n, ph o r t có hi u qu . Quy trình chung c a các tr ưng th ưng ưc th c hi n qua 5 b ưc nh ư sau : (1) Thông báo tuy n sinh => (2) ng ký h c và xét tuy n => (3) Mua h c li u => (4) T h c + k t h p h tr qua các ph ươ ng ti n truy n thông khác => (5) T p trung thi, ki m tra (có th có ph o). V ngân sách, giá thành + u t ư ban u th ưng do Nhà n ưc ài th . Ph n kinh phí ho t ng hàng nm cho t ch c qu n lý ào t o thu t vi c bán h c li u và h c phí ho c tài tr c a các t ch c qu c t . + Chi phí h c t p cho h c viên TTX th ưng bao g m (con s này thay i tu tr ưng, ngành, môn h c): . H c phí : 20-30.000 /ơ n v h c trình ( vht) (60-120.000 /môn) . H c li u (b t bu c mua): 30-300.000 /môn . Ph o, h c tr c ti p thi: 50-100.000 /môn Chi phí bình quân/n m h c c a 1 sinh viên : 2,5 – 3 tri u/n m. Nhìn chung chi phí này không r h ơn so v i ào t o chính quy, nh ưng ng ưi h c l i ti t ki m ưc r t nhi u th i gian t p trung h c t p cho nh ng công vi c khác. V ch t l ng ào t o TTX m r ng u vào, sinh viên t h c là chính nên vi c ánh giá k t qu hc t p c a SV không ph i trên c ơ s theo dõi th ng xuyên, mà ch y u qua s n ph m u ra ( k t qu thi -ki m c a t ng h c ph n, môn h c và thi TN). Các tr ưng u ý th c ưc iu này, nên công tác t ch c thi -ki m tra r t nghiêm kh c. T l sàng l c r ơi r ng cao. T l t t nghi p th ng ch t 50 n 60 % so v i s nh p hc( nh ng l p ngành s ư ph m, do có s h tr c a S GD-T a ph ương c v kinh phí và t ch c qu n lý nên t l có th cao h ơn). Tuy nhiên do TTX không hn ch s l n thi l i nên c ng t o thu n l i cho ng ưi h c có th tích lu d n t n k t qu cu i cùng, ch c n s b n b , t giác, quy t tâm cao là có th n m ch c thành công. 25
29. V m t pháp lý, lu t pháp quy nh v n b ng ch ng ch TTX có giá tr s dng nh ư các v n b ng ch ng ch khác. M t nghiên c u c a Vi n i h c m Hà Ni v t l sinh viên h i h c m ra tr ưng có vi c làm t t i 90% trong 2 n m u sau khi t t nghi p. 1 Nh ng k t qu trên ã kh ng nh ch t l ưng ào t o t xa hoàn toàn có th ưc m b o n u th c thi nghiêm túc các quy nh v t ch c, qu n lý TTX 1.4.3 Ti Hc vi n Công ngh Bu chính - Vi n thông: Nh ư trên ã trình bày, cho ti tr ưc nm 1999 ti Vi t Nam có khá nhi u cơ s ào to tham gia nghiên cu, phát tri n các ch ươ ng trình TTX vi mt s hình th c và ch ươ ng trình TTX s dng các ph ươ ng ti n phát thanh truy n hình qu ng bá (VTV2), các b CD-ROM (ngo i ng , tin hc, ph cp ki n th c chuyên ), các bng hình ào to (ngo i ng , ni tr ), i vi các ph ươ ng pháp này, bên cnh ưu im rt ln là kh nng ph cp ki n th c n hu ht mi ng ưi vi chi phí ti thi u, chúng u có chung mt nh ưc im là tính ch t thông tin mt chi u, không có s giao ti p trong quá trình ào to t xa, ch phù hp vi các ch ươ ng trình ph cp ki n th c và nâng cao dân trí cho ông o tng lp nhân dân. Các Tr ưng, Vi n i hc tham gia nghiên cu, phát tri n TTX ch yu tp trung vào vi c phát tri n ào to Cao ng, i hc theo lo i hình s dng tài li u gi y in, do ó sinh viên th ưng dành ra kho ng 80% th i gian t hc, 20% kho ng th i gian còn li dành cho các hình th c thông tin khác nh m hoàn thi n ni dung hc tp, ôn tp, ph o và thi ki m tra. Có th nói các ph ươ ng th c TTX nêu trên ch ưa th c s áp ng ưc các yêu cu v ào to chuyên môn và chuyên sâu trong nhi u lnh vc công ngh khác nhau. i v i T ng công ty B ưu Chính Vin thông Vi t Nam (VNPT), tr ưc nhu cu phát tri n m t m ng l ưi vi n thông hi n i và s phát tri n c a các d ch v Bưu chính-Vi n thông c n ph i có m t i ng cán b qu n lý, k thut, các k thu t viên, nhân viên khai thác, ti p th , phát tri n d ch v t ươ ng x ng v i t m ph c v kinh doanh hi n nay. Nh ưng s lao ng c n ưc ào t o l i là r t l n, phân b trên toàn lãnh th Vi t Nam, tr thành quá s c i v i các c ơ s ào t o c a VNPT . H ơn n a do c thù a hình a lý, iu ki n t nhiên và h th ng giao thông liên l c mà vi c v t p trung t i các Trung tâm ào t o c ng g p nhi u khó kh n. Và tâm lý c ng ph n nào nh h ưng n ch t l ưng ào t o. Ng ưi h c có tâm lý chung là không mu n r i b n ơi làm vi c i h c t p trung dù ch vài tu n ho c vài tháng trong m t n m. 26
30. VNPT có 2 Trung tâm ào t o làm nhi m v ào t o b i d ưng cán b trong Ngành, 1 Trung tâm óng t i Hà ông, Hà Tây và 1 t i Thành ph H Chí Minh, mc dù r t c g ng nh ưng trung bình trong g n 10 n m qua m i n m các Trung tâm này c ng ch có th ào t o b i d ưng cho kho ng 4-5.000 l ưt ng ưi. Trong khi ó k thu t, công ngh , t ch c s n xu t, qu n lý và kinh doanh luôn có s thay i và phát tri n, n u không ào t o l i và b i d ưng k p th i cho i ng nhân viên thì s không th áp ng ưc yêu c u khoa h c h i nh p và cnh tranh th ng l i. V i g n 8 v n nhân viên ca VNPT, n u ch tính 50% nhân viên c n ưc ào t o b i d ưng th ưng xuyên thì ph i m t 10 n m m i m t ng ưi ưc i h c 1 l n trong m t n m. Tính theo khoá h c thì m i nhân viên ưc b i d ưng c p nh t ki n th c m i 1 tu n/n m thì H c vi n Công ngh B ưu chính - Vi n thông (H c vi n) cn ph i t ch c ào t o cho kho ng 1.500 h c viên/tu n. B ng ph ươ ng pháp ào t o b i d ưng t p trung nh ư hi n t i, nhi m v này là không th áp ng ưc vì v i 1.500 h c viên t ươ ng ươ ng kho ng 50 l p hc ng th i và liên t c thì c ơ s v t ch t, l c l ưng giáo viên, cán b qu n lý ca c 2 Trung tâm ào t o tr c thu c H c vi n là không th áp ng ưc. Do ó t ng nhanh t c ào t o, c p nh t ki n th c m i cho i ng nhân viên c a VNPT thì c n ph i tìm ra các gi i pháp ào t o-bi d ưng m i nh m áp ng nhu c u c a th c ti n s n xu t-kinh doanh. Mt gi i pháp t ng th ã ưc H c vi n nghiên c u tri n khai trong nhi u nm qua ó là s d ng TTX, các ưu th c a TTX nh ư ã phân tích ch ươ ng 1 ã cho th y ây là m t gi i pháp hoàn toàn phù h p và có hi u qu cao trong môi tr ưng m t t p oàn kinh t m nh nh ư VNPT. Ph ươ ng th c TTX tr c tuy n s dng truy n hình h i ngh t ươ ng tác qua m ng ISDN ưc l a ch n là ph ươ ng án công ngh chính th c hi n ho t ng TTX H c vi n trong giai on hi n nay. Có th th y r ng TTX trong VNPT th t s là m t yêu c u khách quan, t t yu phù h p v i xu th phát tri n chung c a xã h i. Mt s c im chính c a ph ươ ng th c TTX trong VNPT là. - Nhu c u ào t o l n: Ngành Bưu chính - Vi n thông là m t ngành công ngh cao, ưc xem là m t ngành kinh t m i nh n c a t n ưc, có t c phát tri n c ng nh ư t c thay i nhanh chóng v trang thi t b , công ngh và d ch v . Do ó nhu c u ào t o- b i d ưng, c p nh t ki n th c là r t l n. Ví d , khi m t d ch v m i ưc ưa vào khai thác thì cn ph i b i d ưng, ph bi n ki n th c v d ch v ó cho hàng ngàn, hàng v n cán b , công nhân viên tham gia khai thác, kinh doanh d ch v ó. TTX hoàn toàn có kh n ng áp ng t t yêu c u này. 27
31. - Phù h p v i c thù s n xu t kinh doanh: Vi trên 8 v n nhân viên tr i kh p m i mi n t n ưc, TTX là m t ph ươ ng pháp ào t o tiên ti n - ào t o nh công ngh , nó ưc áp d ng t t nh t khi yêu c u ào to cho qui mô l n, di n r ng nh ư trong m t ngành kinh k , doanh nghi p có ho t ng tr i r ng kh p trên m i mi n t n ưc nh ư VNPT. - Phù h p v i yêu c u v n i dung TTX: kh p m i mi n t n ưc, TTX là m t ph ươ ng pháp ào t o tiên ti n - ào t o nh công ngh , nó ưc áp d ng t t nh t khi yêu c u ào t o cho qui mô l n, di n r ng nh ư trong m t ngành kinh k , doanh nghi p có ho t ng tr i r ng kh p trên mi mi n t n ưc nh ư VNPT. - Tn d ng ưc hi u qu n ng l c m ng l ưi, v i m ng l ưi, thi t b vi n thông tin h c s n có và luôn i tr ưc, ngu n tri th c d i dào và r ng kh p c a m t ngành công ngh cao nh ư ngành BC-VT. - Qu ng bá và kích thích nhu c u s d ng d ch v vi n thông hi n i: vi c tri n khai thành công TTX không nh ng giúp cho vi c phát tri n ưc ngu n nhân l c c a ngành BC-VT và xã h i theo yêu c u phát tri n c a t n ưc, mà còn giúp cho vi c qu ng bá các d ch v và ng dng c a các d ch v b ưu chính-vi n thông trong i s ng xã h i, kích thích s t ng tr ưng tiêu dùng d ch v BC-VT. T các c im trên, có th th y r ng t ng nhanh t c ào t o, c p nh t ki n th c m i cho i ng nhân viên, thì TTX là m t gi i pháp hoàn toàn phù hp, áp ng t t yêu c u c a th c ti n s n xu t-kinh doanh. Vi c nghiên c u, ng d ng và t ch c các ph ươ ng th c ào t o t xa phù hp v i yêu c u phát tri n ngu n nhân l c là h t s c c n thi t c a VNPT nói riêng và Ngành B ưu in nói chung. 1) TTX qua bng hình dy hc Bt u t nm 1995, V T ch c Cán b – Lao ng, Tng Cc Bưu in ã ư a ra cơ ng d án thí im TTX trong ngành Bu in. c th hoá d án thí im này, cng trong nm 1995, Hc vi n Công ngh Bưu chính vi n thông (tr ưc ây là Trung tâm ào to Bưu chính vi n thông 1) ã xây dng d án TTX ca mình. Ph ươ ng th c TTX mà Hc vi n la ch n và ã ưc s dng cho TTX là: Gi tài li u bài gi ng, bng hình dy hc ti cho hc viên kt hp vi vi c truy n các ch ơ ng trình gi ng dy tr c ti p qua mng vi n thông t ch c các khoá ào to.1 1 c ươ ng d án thí im TTX trong Ngành B ưu in, 1995. 28
32. Kt qu sau 5 nm (1995-1999), ào to t xa bng bng hình và tài li u kt hp vi gi i áp th c mc qua các ph ươ ng ti n vi n thông (ch y u là in tho i u qua t ng âm, m t s n ơi s d ng in tho i th y hình (Videophone), Hc vi n Công ngh BCVT ã thu ưc mt s kt qu c th : - Xây dng ưc 10 ch ươ ng trình TTX bng bng hình và tài li u. - M ưc trên 30 lp vi gn 1.000 hc viên theo hc. Sau nm 1999, vi vi c m ra nhi u lo i hình TTX khác có hi u qu hơn, Hc vi n Công ngh BCVT ã ch tr ươ ng không phát tri n lo i hình TTX này. 2) TTX qua cu truy n hình bng rng Bt u t cu truy n hình Hà Ni - Nam nh, ngày 29/10/1995 vi ni dung v vn " ào to t xa" Hc vi n Công ngh BCVT ã bt u tng bưc tri n khai, thí im các ho t ng TTX tươ ng tác qua cu truy n hình. Ph ươ ng th c TTX này cho phép cp nh t và cung cp các ch ươ ng trình ào to mt Hình 1.2 : T ng Bí Th ư M ưi th m c u truy n hình ào t o t ư xa (Hà n i- à n ng) th nghi m t i cách nhanh nh t kèm theo hình Tri n lãm VietNam Telecom’95 (12/12/1995) th c hi áp và trao i tr c tuy n ngay trong các gi hc. Vn khó kh n là giá thành và chi phí cho thi t b và ưng truy n, không ph i bt k âu, bt k nơi nào và bt k ai cng có th tham gia vào các khoá ào to. Cho ti nay ph ươ ng th c TTX qua cu truy n hình cng không ưc ti p tc phát tri n. 3) TTX qua máy tính Ti H c vi n Công ngh BC-VT b t u ưc nghiên c u tri n khai t n m 1996-1997, t các ch ươ ng trình CBT (Computer Based Training) s d ng b ph n mm Toolbook 1.0 , m t s bài gi ng ã ưc nghiên c u xây d ng trong môi tr ưng công c này, tuy nhiên nó không ưc phát tri n thành m t s n ph m y vì kh n ng giao di n và ngôn ng ti ng Vi t b h n ch . Mt s bài gi ng c l p khác do giáo viên so n th o nh ư ”k thu t chuy n mch” và ”thông tin quang” theo công ngh CBT-WBT s d ng Macromedia 29
33. Authorware c ng ã ưc hoàn thi n và s d ng có hi u qu trong công tác gi ng dy t i H c vi n Công ngh BCVT. Ti các B ưu in t nh/thành ph , vi c ào t o b ng máy tính còn ít, ch y u ưc các hãng cung c p thi t b cung c p trong giai on u khi l p t thi t b ho c các khoá hu n luy n nâng c p do các hãng cung c p thi t b t ch c, in hình nh ư có các ch ươ ng trình CBT và sách in t ào t o và h ưng d n khai thác các tng ài in t s , các thi t b truy n d n SDH, thi t b quang (Siemens, Nec, Alcatel, ) 4) ào t o t xa b ng Web/Internet Trên bình di n s d ng cho Web/internet cho ào t o b i d ưng cán b trong ngành T ng công ty BCVT Vi t Nam còn có nhi u ơ n v khác tham gia cung c p thông tin nh ư T p chí b ưu chính vi n thông, Công ty VDC, m t s B ưu in t nh thành nh ư H i phòng, Ninh Thu n, T.T.Hu , Hi n có kho ng g n 30 website trên mng c a các c ơ quan t ch c tr c thu c T ng công ty BCVT Vi t Nam. ây là mt ngu n tài nguyên r t l n n u ưc t ch c và khai thác có hi u qu d ưi góc ào t o b i d ưng cán b . Tuy nhiên vi c ào t o qua m ng này không n m trong các ho t ng ào to b i d ưng chính th c c a T ng công ty (ví d nh ư VDC t p trung vào v n th ươ ng m i, có ngh a các khoá h c ph i mang l i l i nhu n, mà các khoá h c này ch y u t p trung vào các l nh v c ang có nhu c u cao nh ư công ngh thông tin, ngo i ng ; các ơ n v khác l i i vào ào t o h ưng d n khách hàng s d ng d ch v B ưu in). i v i TTX qua WEB, hi n nay ngoài trang WEB c a H c vi n Công ngh BCVT (www.ptit.edu.vn; và www.ptithcm.edu.vn), thì 2 trang WEB i u trong H c vi n có liên quan t i công tác ào t o b i d ưng cán b nói chung và TTX nói riêng là trang WEB c a Trung tâm Công ngh Thông tin (www.cdit.com.vn) và c a Trung tâm ào t o BCVT 1 ( www.pttc1.edu.vn và www.eduvnpt.net.vn ). 5) TTX qua truy n hình hi ngh ISDN * Gi i thi u d án H c và nghiên c u t xa th nghi m qu c t Hà N i – Tokyo: Bt u t n m 1998, H c vi n Công ngh BCVT ti n hành h p tác v i Trung tâm vi n thông và Công ngh thông tin toàn c u (Global Infomation and Telecom Institute (GITI) c a i h c Waseda (Tokyo-Nh t B n) tri n khai d án H c và nghiên c u t xa th nghi m qu c t Hà N i – Tokyo trong ch ơ ng trình h p tác giáo d c toàn c u gi a i h c Waseda và H c vi n Công ngh BCVT. 30
34. ây là m t d án c tri n khai theo tinh th n m c tiêu c a h i ngh qu c t v GII/NII (C ơ s h t ng thông tin qu c gia và toàn c u) và vi c h p tác giáo d c nghiên cu toàn c u, ó là: • Hp tác toàn c u v giáo d c - nghiên c u dùng GII - c th là các chính sách, các h th ng giáo d c/ nghiên c u công ngh và ng d ng GII, trao i các ý tng va quan im, làm rõ h ơn: các lo i d ch v nào, các ng d ng và môi tr ng xã h i liên quan n vi c tri n khai GII/NII toàn c u vào th k t i. Xác nh nhi m v h p tác c a các bên nh các h c vi n, chính ph , phi chính ph c t m khu vc qu c t trong vi c t i a s d ng có hi u qu GII/NII. • xu t ra vi c thành l p các H c vi n ch ch t cho vi c h p tác giáo d c và nghiên c u toàn c u nh m kt n i s h p tác theo tr c d c gi a các n c phát tri n ph ơ ng b c và các n c phát tri n ph ơ ng nam c ng nh theo tr c nam gi a các n c ph ơ ng b c v i nhau: i h c trên tuy n và nghiên c u o v i ý nh mang tên là Global Information & Telecom Institute(GITI) v i các c ơ ch sau: + Liên k t các i h c, Vi n, H c vi n toàn c u. + Cung c p m t môi tr ng không biên gi i cho các nhà nghiên c u, các sinh viên, ng i h c có các iu ki n h p tác h c t p và làm vi c thông qua các h t ng c ơ s thông tin ti p c n n m i Trung tâm nghiên c u - h c t p s n có trên th gi i. + Nâng cao h ơn kh n ng nghiên c u và h c t p liên ngành. Thi t b Thi t b ghép Thi t b Thi t b Thi t b ghép Tng ài truy n hình kênh IS DN ghép kênh ghép kênh kênh ISDN hi ngh 2 Mbit/s 2 Mbit/s ISDN Viba s PTTC1/PTIT Vi ba s DIAMUX ho c cáp quang ho c c áp quang Cng gateway Hà n i Phòng h c ⇑⇑⇑ Tuy n cáp quang ưng tr c B c – Nam 2,5 Gbit/s Tng ài KDD ISDN KDD Ninomlya Tokyo Tokyo TP.HCM Thi t b truy n hình hi ngh Phòng gi ng
    GITI/ Waseda Hình 1-3: C u hình h th ng H c và nghiên c u t xa th nghi m qu c t (ISDN – 128 kbit/s) 31
35. D án này có ý ngh a h t s c quan tr ng trong vi c phát tri n TTX t i H c vi n. Ngoài ý ngh a góp ph n phát tri n ngu n nhân l c c a Vi t nam trong l nh v c vi n thông và công ngh thông tin. D án mang l i nh ng kinh nghi m to l n trong vi c s d ng mng ISDN cho TTX, kinh nghi m trong vi c trao i công ngh trong các l nh v c c bi t là s h p tác qu c t thit th c cho phát tri n nghiên c u- giáo d c, là m t d án n m trong ch ơ ng trình chung phù h p xu th phát tri n khu v c và toàn c u v xây d ng và ng d ng GII cho phát tri n xã h i. 1 Ngày 16/10/1998, d án này chính th c khai tr ơ ng C u truy n hình h i ngh cho ào t o và nghiên c u t xa th nghi m qu c t qua ISDN t c 128 kbit/s. Tính n ngày 22/2/2001 ( ngày d án chính th c k t thúc ho t ng), d án ã t ch c c trên 60 bu i h c tr c ti p có gi ng viên t Nh t B n h ng d n và gi ng d y vi 20 chuyên nghiên c u và 03 môn h c trong ch ơ ng trình Cao h c T-VT c a H c vi n Công ngh BCVT. Tr ưc n m 2001 Giai on 1998-2001 các ho t ng nghiên c u, h p tác v ào t o qua m ng ISDN m i ưc tri n khai th nghi m. Trong giai on này bao g m các ho t ng tóm t t nh ư sau : - D án ào t o và nghiên c u t xa th nghi m qu c t Hà N i- Tokyo trong ch ươ ng trình h p tác giáo d c toàn c u gi a i h c Waseda (Tokyo-Japan) và H c vi n Công ngh BCVT (khai tr ươ ng ngày 16/10/1998 - k t thúc ngày 22/2/2002)2. - Mt s chuyên môn h c cho các l p cao h c ngành in t – vi n thông c a H c vi n trong khuôn kh h p tác giáo d c v i GI/TI - i hc Wasesa t 2000-2001. - 2 l p h c qua truy n hình h i ngh ISDN (Hà N i, H i Phòng) trong khuôn kh tài NCKH : ” Nghiên c u tri n khai th nghi m TTX a im trong n c ng d ng công ngh truy n hình h i ngh qua ISDN ” ã ưc t ch c thành công trong n m 2000 và 2001. Giai on 2001-2002 Trong giai on này, H c vi n Công ngh BCVT ti n hành tri n khai xây dng d án TTX- T ng công ty BCVT Vi t Nam: T 6/2001 H c vi n Công ngh BCVT ti n hành xây d ng d án TTX Tng Công ty BCVT Vi t Nam v i các m c tiêu sau: 3 1 “ D án H c và nghiên c u t xa qu c t th nghi m qua ISDN 128 kbit/s”, 7/1998 2 Báo cáo t ng k t “D án h c và nghiên c u t xa qu c t th nghi m”, Trung tâm ào t o BCVT 1, 2/2002 3 “ D án ào t o t xa giai on 2001-2003, T ng Công ty BCVT Vi t Nam, 6/2001 32
36. - Xây d ng h th ng TTX trên ph m vi toàn qu c, s d ng các hình th c: Truy n hình h i ngh ISDN-IP, WEB, VOD và CD-ROM Multimedia trên c ơ s công ngh và m ng vi n thông s n có c a Tng công ty BC-VT Vi t Nam. - Thông qua h th ng TTX, t ch c các khoá ào t o – b i d ng nh m áp ng yêu c u ào t o, phát tri n ngu n nhân l c cho Ngành BC-VT trong giai on h i nh p và phát tri n. ng th i làm c ơ s các Tr ng i h c, các Vi n, B Ngành khác cùng s d ng cho ào t o, góp ph n nâng cao dân chí và ph c p công ngh thông tin. - Thúc y vi c qu ng bá và s d ng các d ch v vi n thông hi n i. Tng b c cung c p d ch v ào t o tr c tuy n có ch t l ng cao. Trong giai on này bao g m các ho t ng chính nh ư sau : - Xây d ng h th ng TTX tr c tuy n qua ISDN 384 -512 kbit/s. - Xây d ng 2 Trung tâm phát ch ươ ng trình t i 2 Trung tâm ào t o (t i Hà N i và TP. HCM) c a H c vi n Công ngh BCVT. - Xây d ng 14 phòng h c t xa qua ISDN t i các B ưu in T nh, Thành ph . - Xây d ng các n i dung, ch ươ ng trình các khoá b i d ưng tr c tuy n qua ISDN cho giai on th nghi m ào t o. Giai on 2002-2003 Giai on ào t o th nghi m và th nghi m công ngh IP cho TTX tr c tuy n: T ch c các l p b i d ưng chuyên theo ph ươ ng th c ào t o tr c tuy n qua ISDN, nh m ánh giá m t cách toàn di n v hi u qu c a ph ươ ng th c ào t o-bi d ưng này, ti n t i iu ch nh c ơ c u ho t ng b i d ưng cán b c a Trung tâm ào t o BCVT 1 và c a H c vi n. Các ho t ng trong giai on này bao g m : - Th nghi m ào t o trên h th ng TTX ISDN 384-512 kbit/s (8/2002-12/2003). - T ch c các khoá TTX qu c t qua ISDN 384 kbit/s (các l p b i dưng chuyên , cao h c v công ngh vi n thông) gi a H c vi n và i h c Waseda (Tokyo-Nh t B n). - Th nghi m công ngh IP/ADSL cho ào t o trên h th ng TTX tr c tuy n qua ISDN. 33
37. - Xây d ng và s n xu t các ch ươ ng trình TTX s d ng công ngh Multimedia x d ng cho các ch ươ ng trình ng n h n và dài h n có c p bng - T ch c h i ngh , h i th o, các khoá h c t xa qua ISDN/IP gi a H c vi n v i các Tr ưng i h c, Vi n nghiên c u trong n ưc và qu c t . Qua th ng kê s ơ b t tháng 9/2002 n tháng 11/2003, thông qua mng TTX ISDN 384 kbit/s H c vi n Công ngh BCVT ã t ch c ưc 12 khoá h c bi d ưng ng n h n qua m ng v i s tham gia c a g n 5.000 l ưt cán b , công nhân viên tham d h c t xa. ây là m t con s k l c so v i t t c các lo i hình ào t o t xa t tr ưc n nay. Giai on 2003-2005 Các ho t ng d ki n trong giai on này bao g m : - u t ư xây d ng và m r ng m ng TTX s d ng công ngh truy n hình h i ngh ISDN/IP k t n i các C ơ s ào t o (H c vi n và 4 Tr ưng CN) c a T ng công ty v i các B ưu in T nh/Thành. - M r ng h th ng TTX t i 61 t nh, thành trên ph m vi toàn qu c vi công ngh ISDN/IP và a ph ươ ng ti n. - u t ư xây d ng h th ng ào t o t xa b ng công ngh Web và phát tri n E-learling qua Internet. - T ch c xây d ng ch ươ ng trình và tri n khai ào t o qua m ng TTX. - Nghiên c u xây d ng và xu t các c ơ ch chính sách, mô hình t ch c, ph ươ ng án kinh doanh, cung c p d ch v TTX Có th nói ho t ng ào t o t xa c a H c vi n Công ngh BCVT d a trên nn công ngh ã ưc th c hi n m t cách khá bài b n, a d ng và phù h p v i xu th phát tri n chung, d a trên s k t h p c a ba công ngh (là nh ng công ngh có tính b tr cho nhau r t t t ) C u truy n hình ISDN im - a im, các bài gi ng trên Internet (Web) và S n xu t các ch ươ ng trình ào t o làm s n theo n n công ngh CBT. 34
38. Ch
     ng 2 Quy trình phát tri ển h ọc li ệu cho đào t ạo t ừ xa 2.1. Gi i thi u chung Tài li u hc tp, bài gi ng và các lo i ph ươ ng ti n khác nh m chuy n ti ni dung ki n th c ti cho ng ưi hc trong quá trình ào to t xa nói chung ưc gi là hc li u. TTX ly t hc làm chính cho nên hc li u ưc coi là mt công c quan tr ng nh t trong quá trình TTX. Ngoài yu t ph i m bo ch t lưng khoa hc và chuyên môn, hc li u cung ph i ưc xây dng phù hp vi ph ươ ng ti n chuyn ti và thích hp vi i tưng hc tp. Hình 2.1 dưi ây mô t tng quát quy trình xây dng hc li u cho TTX. ThiÕt kÕ - - - HiÖu chØnh/cËp nhËt Ph¸t triÓn - - - - - - KiÓm tra-®¸nh gi¸ - - - Hình 2.1 Quy trình phát tri n hc li u ào to t xa 35
39. 2.2. Giai on thi t k 2.2.1. Xác nh nhu cu ây là bưc u tiên cn ph i th c hi n, vi c phát hi n và ánh giá úng nhu cu ca mt khoá hc s là ti n u tiên cho s thành công ca khoá hc. Vi c xây dng và phát tri n hc li u s là vô ích nu khoá hc không ưc m ho c không có hc viên. i vi mt khoá hc nm trong mt ch ươ ng trình ào to dài hn ho c ào to dch v, cp ch ng ch nh ư ti ng Anh, Tin hc thì vi c xác nh nhu cu không gp nhi u khó kh n. Tuy nhiên trong các cơ s ào to thu c doanh nghi p thì vi c xác nh nhu cu li rt khó kh n do h th ng tiêu chu n ch c danh ti Vi t Nam còn ch ưa th c s hoàn thi n. 2.2.2. Phân tích i tng hi u rõ hơn i tưng hc t xa và nh ng nhu cu ca h, các yu t v tu i, vn hoá, kinh nghi m công tác chuyên môn, các mi quan tâm và trình hc vn. Vi c phân tích các lp i tưng s cho phép tìm ra các ph ươ ng pháp gi ng dy và phát tri n lo i hc li u tươ ng ng. Nu có iu ki n, cơ s ào to và giáo viên nên ti n hành th m quan iu ki n th c t ti cơ s sn xu t và trao i/ph ng vn tr ưc i tưng hc viên. Hi u ưc mi quan tâm và lo i hình hc li u phù hp s to ra hi u qu nh t trong ào to-bi dưng. Ví d: Các nh ng ng ưi làm vi c trong lnh vc vi n thông, công ngh thông tin (các ngành Bưu in, Ngân hàng ch ng hn), thì có iu ki n d dàng ti p nh n hc li u in t (E.mail, Internet/Web, CD-ROM), nh ưng các i tưng khác nh ư công nhân các ngành xây dng, giao thông thì li thích hp hơn vi hc li u bng gi y in. 2.2.3. Xác lp các mc tiêu ca khoá hc và lo i hình hc li u Cn ph i t ưc trên cơ s nhu cu và thông tin v i tưng hc viên va nêu trên. Câu phát bi u v mc tiêu ca khoá hc ph i m bo tính bao quát chung, trong khi ó câu phát bi u v mc tiêu cho hc li u ph i ch rõ các mô t ch o s ưc th c hi n t mc tiêu ca khoá hc. 36
40. 2.3. Giai on phát tri n hc li u 2.3.1. Xây dng cơ ng Bao gm c cươ ng chi ti t ca ni dung khoá hc. cươ ng ph i th hi n ưc úng ý ca mc tiêu, mô t các ni dung và gn li n vi lo i hình hc li u d ki n s dng. 2.3.2. Thành lp nhóm làm vi c Trên lý thuy t, nhóm phát tri n ch ươ ng trình ưc thành lp tr ưc s ti ưu hơn. Tuy nhiên trong th c t phát tri n các khoá TTX hi n nay ti các Cơ s ào to t xa thì ch sau khi cươ ng ưc th ng nh t phê duy t mi ch c ch n vi c tri n khai phát tri n hc li u. Nhóm làm vi c này nên bao gm t 5-7 thành viên, bao gm : o 1 chuyên gia ph ươ ng pháp phát tri n hc li u (th ưng là ng ưi ca ơ n v t ch c, qu n lý ào to t xa – tr c thu c các Trung tâm ào to t xa ho c các ơ n v cung cp dch v ào to); o 1-2 chuyên gia ho t ng thành công trong lnh vc chuyên môn mà ni dung khoá hc cp. o 1-2 gi ng viên có chuyên môn và kinh nghi m gi ng dy; o 2-3 chuyên gia công ngh (nh ư K s ư v phát thanh, truy n hình, K sư lp trình, thi t k Web; Dng phim; K xo ho máy tính, ). Thông th ưng nhóm này s làm vi c trong kho ng th i gian t 2-6 tháng phát tri n mt ni dung ch ươ ng trình khoá hc. V i nh ng yêu c u cao h ơn v ch t lưng n i dung và hình th c th hi n (nh ư E-learning có sinh ng và t ươ ng tác cao ch ng h n), thì yêu c u v nhân l c và th i gian òi h i cao h ơn r t nhi u. 2.3.3. Phát tri n ni dung khoá hc Sau khi thành lp, nhóm làm vi c s ph i phát tri n chi ti t ni dung khoá hc. Thông th ưng phát tri n ni dung khoá hc luôn bt u t dng vn bn in (print) vi s tham gia ca các gi ng viên và chuyên gia chuyên môn. Tuy nhiên tng tc th c hi n s tham gia ca các thành viên khác trong nhóm cng là cn thi t. Ni dung ch ươ ng trình th ưng phát tri n thành các bài hc ho c ch nh , mi ch tươ ng ng t 3-5 ti t hc truy n th ng. Cu trúc ca bài hc cn ưc th ng nh t trong mi ch ươ ng trình. Trong quá trình phát tri n ni dung, nhóm làm vi c cn tham kh o thêm các ý ki n ca các gi ng viên và chuyên gia nâng cao ch t lưng ni dung, các hi 37
41. th o chuyên môn có th ưc t ch c khi cn. Khi ã hoàn thi n, ni dung khoá hc có th ưc th m nh ho c thông qua mt cp nh t nh. So vi vi c phát tri n ni dung các khoá hc truy n th ng, cn c bi t nh n mnh vi c xây dng các ni dung ki m tra ánh giá kt qu hc tp. Vì TTX ly t hc làm chính, do ó m bo ch t lưng hc tp, ng ưi ta rt chú tr ng n vi c ki m tra ánh giá th ưng xuyên, và nghiêm kh c trong ki m tra ánh giá cu i khoá hc. Kinh nghi m ti Vi t Nam cho th y i vi các khoá ào to dài hn có ti 50% s hc viên không vưt qua k ki m tra ln u, và t l này còn cao hơn trong các ln ti p theo. iu ó cho th y ý ngh a rt quan tr ng ca vi c xây dng ki m tra ánh giá trong TTX. Ph ươ ng pháp ki m tra-ánh giá có th ưc s dng vi mc ích là nh m nh c li nh ng ki n th c ã trình bày. Trong TTX ki m tra ánh giá nên ưc t ch c theo các tiêu chí nh ư: o Bt bu c i vi ki m tra u vào và ki m tra u ra cho mi khoá hc. Khuy n khích các bài tp thu ho ch trong và sau khi kt thúc khoá hc. o Liên tc và không mang tính e do . Các bài ki m tra ưc ư a ra nh m ánh giá và tng cưng kh nng nm vng bài hc. o S khuy n khích và khen ng i làm phê bình tr nên d ch p nh n hơn. Nên nh n mnh s thành công, to ra kh nng t hc và t nghiên cu ca chính hc viên nh vào s tin tưng vào chính h. (ví d trong mt ch ơ ng trình CBT, sau mi câu tr li úng ca hc viên, máy tính a ra mt thông báo khen ng i bng hình nh và âm thanh. Nu tr li sai, mt thông báo ng viên xu t hi n). o Nên t câu hi v các s ki n, khái ni m, nguyên lý, qui tc ho c các ti n trình, th tc. o Câu hi và áp án cho la ch n tr c nghi m nên ng n gn, tránh s dng các t, thu t ng khó hi u, khó nh , nu cn ph i gi i thích rõ ràng. Hình th c ki m tra ánh giá cng ph i ưc ch rõ trong các tài li u hưng dn hc tp, ch ng hn cơ s TTX có th cung cp a ch và yêu cu mt th i gian bi u rõ ràng ngay khi bt u ng ký hc tp. 2.3.4. La ch n và mã hoá hc li u Mt ch ươ ng trình ào to - bi dưng có th ưc th hi n bng nhi u dng hc li u khác nhau ho c kt hp ng th i. Vi c la ch n lo i hình hc li u ph 38
42. thu c vào c im hc viên, và các ni dung phân tích nh ư ã mô t giai on thi t k. o Vn bn in là s la ch n u tiên, nó gn nh ư là bt bu c i vi các ch ươ ng trình TTX. o Ti p ó là s li u (Data ): Dng này th ưng d dàng ưc kt hp vi âm thanh và hình nh tnh. ây là dng in hình ca công ngh ào to t xa hi n nay (CBD, WBT, Internet, ) o Hình nh ng và âm thanh là s la ch n cu i cùng: Bng Cassette, bng video, a VCD/DVD là các ví d in hình v lo i hc li u này. Nhìn chung, ngo i tr vn bn in ra, các lo i hc li u khác u ph i s dng mt dng “ kch bn” chuy n th mt ph n hay toàn b ni dung ch ươ ng trình sang dng hc li u khác. Vi c kt hp hình nh ng và âm thanh vi s li u là ph ươ ng pháp ưc xem là ti ưu nh t và có hi u qu nh ưng k thu t ph c tp và mt nhi u th i gian. Hc li u dng E-learning multimedia ang ưc xem là mc tiêu cn t ưc. Kt thúc giai on này, sn ph m hc li u hoàn ch nh có th ưc ư a ra ng dng cho TTX ho c cho c ào to truy n th ng. 2.4. Giai on ki m tra-ánh giá 2.4.1. Xác lp các tiêu chí ki m tra-ánh giá Lp k ho ch xem bao gi và ánh giá nh ư th nào v hi u qu ca hc li u. Các tiêu chí chung cn t ra cho các lo i hình hc li u nh ư : Th i gian cn thi t hc ht ni dung ó; ln ca d liu (S trang in, S bng Audio-Video, S byte d li u); Tính chuyên sâu, ph c tp ca ni dung; S câu hi ki m tra ánh giá cn có Ngoài ra ng vi mi lo i hình hc li u có th ra các tiêu chí riêng. Ch ng hn nh ư i vi bng Video cn nh n mnh n ch t lưng hình nh, sinh ng, vi hc li u dng s li u cn nh n mnh n tc truy nh p và hi n th Vi c ánh giá nên th c hi n ngay sau khi th c hi n mã hoá mi bài hc ho c ch . Các tiêu chí ki m tra-ánh giá có th cho các mc im khác nhau. Tng mc im cao là tiêu chí ánh giá rng ch t lưng hc li u tt. 2.4.2. Tp hp và phân tích d li u Sau khi kt thúc vi c phát tri n hc li u, cn ph i tp hp các s li u ánh giá. Vi c phân tích chi ti t các kt qu ánh giá cho phép tìm ra sai li ho c im yu 39
43. trong quá trình phát tri n hc li u. Kt qu phân tích ánh giá s là mt im kh i u cho vi c hi u ch nh và cp nh t. 2.4.3. Xem xét li mc tiêu và i tng Mc tiêu ca công vi c này là xác nh xem ph ươ ng pháp gi ng dy và hc li u thành ph m có kh nng t ưc mc tiêu ca ch ươ ng trình hay không. Hãy dành mt kho ng th i gian theo úng yêu cu ca ch ươ ng trình ki m tra, tt nh t là ngay sau khi ã mã hoá hc li u tng ni dung ca ch ươ ng trình. Nu có th nên mi 1-2 i tưng hc viên cùng tham gia ki m tra. Kt qu ki m tra s giúp cho vi c kh ng nh hi u qu ca hc li u. 2.5. Giai on hi u ch nh và cp nh t Có 3 lý do có th dn ti vi c hi u ch nh và cp nh t hc li u TTX . Th nh t - S phát tri n và thay i ca nh ng ni dung liên quan ti khoá hc : c bi t trong các lnh vc khoa hc, công ngh nh ư công ngh thông tin, vi n thông và truy n thông, khoa hc qu n lý, pháp lu t. Th c t trong th i gian qua ã ch ng t mt khoá ào to - bi dưng ch sau vài ba nm có th ã ph i thay i ni dung ch ươ ng trình mt cách cơ bn. S thay i ni dung ó dn ti bu c ph i thay i các hc li u có liên quan. Th hai - Không cái gì có th hoàn thi n c : Vì nhi u lý do nh ư th i gian th c hi n vi c phát tri n hc liu ng n, trình -kinh nghi m và k nng ca các k sư, k thu t viên, ngu n kinh phí, ph ươ ng pháp th c hi n ch ưa th c s hoàn thi n Các ý ki n ánh giá và nh n xét ca hc viên là ngu n thông tin quý cho vi c hi u ch nh và cp nh t hc li u. hoàn thi n ch ươ ng trình trong các câu hi, tham kh o ý ki n hc viên nên dành mt s câu hi nh t nh v ánh giá hc li u. Th ba: S phát tri n và thay i ca công ngh s dng cho ào to t xa : Mt ví d i vi lo i hình hc t xa s dng các ph ươ ng ti n cá nhân: không k các ph ươ ng ti n truy n thông vi n thông ch cách ây vài nm hc li u bng Video-Audio là ch o do u VideoCassette là ph bi n. Ngày nay, nh s ph cp ca máy tính và u a hình VCD/DVD thì hc li u bng công ngh Web s dng a CD-ROM hay các a hình VCD/DVD s d s dng hơn, trong th i gian ti truy n hình cáp và dch v VOD s phát tri n. i vi các lp hc tp trung (k c hc t xa) thì bn thân mô hình mt phòng hc cng ã có nhi u s thay i áng k trong th i gian gn ây. Các khái ni m v phòng hc a ph ươ ng ti n, phòng hc ni mng, lp hc o s tr nên thông dng hơn. 40
44. Ch
     ng 3 Các công ngh ệ đào t ạo t ừ xa Ch ơ ng này s t p trung i vào mô t các công ngh in hình s d ng cho ào t o t xa. Ph ơ ng th c ti n hành, các k thu t tri n khai và phát tri n h c li u, ni dung các khoá h c cho t ng công ngh s c xem xét. 3.1. Tài li u gi y in 3.1.1 Gi i thi u chung Tài li u gi y in là hình th c u tiên ưc s dng trong TTX phân phát ni dung các khoá hc cng nh ư thu nh n các bài ki m tra ánh giá ca các cơ s giáo dc - ào to thông qua hình th c gi th ư bưu chính. Cho dùng sau này các công ngh khác có ưc s dng nh ư th nào i ch ng na thì tài li u gi y in vn là mt lo i hc li u quan tr ng ưc s dng trong hu ht các khoá hc t xa.1 Tài li u gi y in ưc bi t n nh ư là mt ngu n hc li u cơ s hưng dn quá trình t hc ho c nh ư các tài li u ph tr . Mt dng hc li u ưc bi t n nhi u nh t ó là sách giáo khoa, giáo trình (textbook), ng ưi hc s dng tài li u này t nghiên cu theo mt qu th i gian bi u xác nh. Ngày nay, dng cao cp ca hình th c gi và nh n th ư trong TTX là gi và nh n bng máy fax, th ư in t (e-mail) cng ưc s dng gi câu hi ho c gi câu tr li trao i gi a gi ng viên và hc viên. Các tài li u ph tr khác nh ư các bng ch dn, sách hưng dn bài tp, cm nang ưc s dng kt hp vi các lo i hc li u khác nh ư bng ti ng, bng video nh m tr giúp hc viên t hi u qu cao hơn khi s dng các lo i hc li u khác. Vi c phân tích rõ các ưu, nh ưc im ca lo i hình TTX thông qua ph ươ ng ti n là gi y in s giúp cho chúng ta nh n th c rõ ưc khi nào, âu chúng ta nên s dng gi y in làm ph ươ ng ti n cho TTX. 3.1.1.1. u im - D phát tri n: Hc li u bng gi y in có th ưc phát tri n bng bt k lo i công c nào mà không nh t thi t ph i có các thi t b, ph n mm biên tp 1 “A Teacher’s Guide to Distance Learning”, University of South Florida, 1998-1999 41
45. chuyên nghi p nào c. Vi c trình di n cng tươ ng thích vi bt k lo i thi t b trình di n nào. - m bo tính chính xác ca hc li u: Ngo i tr các sai li v in n, thì hc li u bng gi y in s chuy n ti ni dung ào to mt cách chính xác nh t ti ng ưi c. - D s dng: Vi mt ngu n sáng va , vi c hc t xa bng gi y in có th th c hi n bt k âu và bt k khi nào mà không cn các công c ho c thi t b ph tr . u im này càng có hi u lc vi nh ng hc viên vùng sâu vùng xa, vùng khó kh n khi mà các iu ki n sinh ho t và hc tp còn hn ch ( in th p sáng, thông tin liên lc). - Không có áp lc: Vi c c là c tính t nhiên th 2 ca hu ht ng ưi hc. Do ó h d tp trung vào ni dung mà không ph i ch u áp lc ca ng ưi ngoài. - Giá thành r: Gn nh ư ch c ch n rng vi c ng ký mua, s dng và phân ph i tài li u, bài gi ng, sách giáo khoa bng gi y in là r nh t. - D xem li và tham kh o : Hc li u bng gi y in là mt in hình cho s t hc, t nghiên cu. Hc viên lưt ho c b qua nh ng ni dung không cn thi t, mà tp trung nghiên cu ni dung mà h quan tâm ho c khoá hc yêu cu. 3.1.1.2. Nh c im - Không tơ ng tác: iu ó là hi n nhiên, hc t xa qua tài li u in hc viên ph i t iu khi n quá trình hc tp. Quá trình tươ ng tác nu có cng xy ra sau th i im t hc. - Không có âm thanh và hình nh ng : ây là nh ưc im ln nh t ca tài li u dng gi y in. Kh nng thu nh n ca ng ưi hc ph thu c vào rt nhi u vào ph ươ ng pháp gi ng dy và hc tp, cách s dng dng c trong gi ng dy. C th , qua nghiên c u, ng ưi ra ã ch ra r ng :1 o Nu ch nghe thì thu nh n ưc ti a là 20% o Nu nghe kt hp vi nhìn, thì thu nh n ti a là 50% o Nghe nhìn và th o lu n thì thu nh n ưc 70% o Nghe, nhìn, th o lu n và tái hi n (reproduction) thì thu nh n ti a 90%. 1 “Nhân l c tr ào t o và tri n v ng”, NXB Thanh Niên, 6/1999 42