Báo cáo Ứng dụng phương pháp tình huống cho môn học pháp luật ðại cương tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh (Phần 1)

Nội dung text: Báo cáo Ứng dụng phương pháp tình huống cho môn học pháp luật ðại cương tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh (Phần 1)

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP TRƯỜNG ỨNG DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG CHO MÔN HỌC PHÁP LUẬTS K C 0 0 3 9 5 9 ÐẠI CƯƠNG TẠI TRƯỜNG ÐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM MÃ SỐ: T2013-172 S KC 0 0 5 4 6 4 Tp. Hồ Chí Minh, 2013
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI KH&CN CẤP TRƯỜNG ỨNG DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG CHO MÔN HỌC PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM Mã số: T2013-172 Chủ nhiệm đề tài: THS. Nguyễn Thị Tuyết Nga TP. HCM, THÁNG 11 NĂM 2013
3. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐƠN VỊ: KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI KH&CN CẤP TRƯỜNG ỨNG DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG CHO MÔN HỌC PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM Mã số: T2013-172 Chủ nhiệm: THS. Nguyễn Thị Tuyết Nga TP. HCM, THÁNG 11 NĂM 2013
4. DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA ĐỀ TÀI CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI Họvàtên: NGUYỄN THỊ TUYẾT NGA Họcvị: Thạcsỹ Chứcdanhkhoahọc: Giảngviên Nămsinh: 1986 Đơnvịcôngtác: KhoaLýluậnchínhtrị Di động: 0915783762 E-mail: nga.nguyen@hcmute.edu.vn NHỮNG THÀNH VIÊN THAM GIA NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Đơnvịcôngtácvà Nội dung Chữk TT Họvàtên lĩnhvựcchuyênmôn nghiêncứucụthểđượcgiao ý 1 2 3 ĐƠN VỊ PHỐI HỢP CHÍNH Tênđơnvị Họvàtênngườiđạid Nội dung phốihợpnghiêncứu trongvàngoàinước iệnđơnvị
5. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÌNH HUỐNGError! Bookmark not defined. 1.1 Lịch sử phƣơng pháp giảng dạy bằng tình huống Error! Bookmark not defined. 1.2 Khái niệm phƣơng pháp giảng dạy bằng tình huống Error! Bookmark not defined. 1.2.1 Khái niệm “tình huống” Error! Bookmark not defined. 1.2.2 Khái niệm “Phƣơng pháp dạy học bằng tình huống” Error! Bookmark not defined. 1.3 Ƣu nhƣợc điểm của phƣơng pháp giảng dạy tình huống Error! Bookmark not defined. 1.4 Soạn thảo tình huống Error! Bookmark not defined. 1.5 Tổ chức giảng dạy bằng phƣơng pháp tình huống Error! Bookmark not defined. CHƢƠNG II: ỨNG DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO MÔN HỌC PHÁP LUẬT ĐẠI CƢƠNG Error! Bookmark not defined. 2.1 Mục đích yêu cầu của môn học pháp luật đại cƣơng Error! Bookmark not defined. 2.2 Đề cƣơng chƣơng trình giảng dạy môn học pháp luật đại cƣơng tại trƣờng Đại học sƣ phạm kỹ thuật TP.HCM Error! Bookmark not defined. 2.3 Sự cần thiết của việc ứng dụng phƣơng pháp giảng dạy tình huống vào môn học pháp luật đại cƣơng Error! Bookmark not defined. 2.4 Xây dựng và áp dụng tình huống vào môn học pháp luật đại cƣơngError! Bookmark not defined. 2.4.1 Quy trình xây dựng các tình huống pháp lý trong giảng dạy môn học pháp luật đại cƣơngError! Bookmark not defined. 2.4.2 Tổ chức giảng dạy phƣơng pháp tình huống vào môn học pháp luật đại cƣơngError! Bookmark not defined. 2.4.3 Minh họa về việc sử dụng phƣơng pháp tình huống vào một bài học của môn học pháp luật đại cƣơng Error! Bookmark not defined. 2.5 Hiệu quả của việc sử dụng phƣơng pháp tình huống vào môn học pháp luật đại cƣơngError! Bookmark not defined. 2.6 Những khó khăn của việc áp dụng phƣơng pháp giảng dạy tình huống tại trƣờng Đại học sƣ phạm kỹ thuật TP.HCM Error! Bookmark not defined. CHƢƠNG III: BỘ TÌNH HUỐNG CHO MÔN HỌC PHÁP LUẬT ĐẠI CƢƠNGError! Bookmark not defined.
6. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Độc lập - Tự do - Hạnh phúc ĐƠN VỊ: KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ Tp. HCM, ngày 25 tháng 11 năm 2013 THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 1. Thông tin chung: - Tên đề tài: ỨNG DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG CHO MÔN HỌC PHÁP LUẬT ĐẠI CƢƠNG TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM - Mã số: T2013-172 - Chủ nhiệm: THS. Nguyễn Thị Tuyết Nga - Cơ quan chủ trì: Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh - Thời gian thực hiện: Từ 8/3/2013 đến 30/11/2013 2. Mục tiêu: Trên cơ sở tìm hiểu cơ sở lý luận liên quan đến phương pháp nghiên cứu tình huống và những đặc thù của môn pháp luật đại cương, đề tài đi sâu nghiên cứu việc áp dụng phương pháp này trong dạy học môn pháp luật đại cương với mục đích góp phần nâng cao hiệu quả của việc dạy và học đối với môn học pháp luật đại cương tại trường Đại học sư phạm kỹ thuật TP.HCM 1. Tính mới và sáng tạo: - Đề tài đầu tiên nghiên cứu về việc áp dụng phương pháp giảng dạy tình huống vào môn học pháp luật đại cương. - Xây dựng bộ tình huống cho môn học pháp luật đại cương tại trường ĐHSPKT TP.HCM 2. Kết quả nghiên cứu: - Làm rõ cơ sở lý luận của phương pháp giảng dạy tình huống
7. - Ứng dụng phương pháp giảng dạy tình huống cho môn học pháp luật đại cương - Bộ tình huống cho môn học pháp luật đại cương tại trường ĐHSPKT TP.HCM 3. Sản phẩm: Sản phẩm của đề tài là tài liệu dùng để phục vụ cho công tác giảng dạy môn pháp luật đại cương, là tài liệu để tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật cho học sinh, sinh viên. 4. Hiệu quả, phƣơng thức chuyển giao kết quả nghiên cứu và khả năng áp dụng: Với tư cách là phương pháp giảng dạy mang tính tích cực hóa người học, việc nghiên cứu đề tài này sẽ giúp người dạy tăng cường kỹ năng giảng dạy, giúp người học hứng thú hơn với môn học, từ đó chất lượng dạy và học được nâng cao. Sau khi hoàn thành, đề tài được chuyển giao cho thư viện trường, cho khoa làm tài liệu nghiên cứu, tài liệu tham khảo cho các giảng viên. Trƣởng Đơn vị Chủ nhiệm đề tài (ký, họ và tên, đóng dấu) (ký, họ và tên)
8. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực đề tài ở trong và ngoài nƣớc “Phƣơng pháp giảng dạy bằng tình huống” là một phƣơng pháp mang tính ƣu việt trong giảng dạy đƣợc rất nhiều học giả trong và ngoài nƣớc quan tâm. Nhiều công trình nghiên cứu về lĩnh vực này đã đƣợc công bố và mang lại nhiều ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. Ở trong nƣớc có thể kể đến các công trình nghiên cứu, các bài viết tiêu biểu nhƣ: Bài viết “Dạy học bằng tình huống và vận dụng trong dạy học Thiên văn” của PGS.TS Lê Phƣớc Lộc, Kỷ yếu Hội nghị cải tiến phƣơng pháp dạy học đại học, Khoa sƣ phạm Đại học Cần Thơ năm 2000. Trong bài tham luận này tác giả đã đề cập đến một số nội dung nhƣ: Thế nào là dạy học bằng tình huống? Những ƣu và khuyết điểm của dạy học bằng tình huống và vận dụng phƣơng pháp dạy học này vào giảng dạy môn Thiên văn học nhƣ thế nào là có hiệu quả. Đề tài khoa học “Sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn Giáo dục học tại trƣờng Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội” do PGS.TS Nguyễn Thị Phƣợng Hoa làm chủ đề tài, Đề tài khoa học cấp trƣờng Đại học quốc gia 2010. Trong đề tài, tác giả đã nêu lên khái niệm về tình huống, tình huống dạy học, phƣơng pháp nghiên cứu tình huống trong dạy học, thực trạng sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn Giáo dục học ở trƣờng Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội. Đề tài khoa học cấp trƣờng “Ứng dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong đào tạo ngành luật” của Thạc sĩ Vũ Thị Thúy - Giảng viên khoa Luật hình sự, Trƣờng Đại học Luật TP.HCM, năm 2009. Đề tài khoa học này đã khái quát một số vấn đề cơ bản về phƣơng pháp dạy học bằng tình huống nhƣ: Tình huống là gì? Các bƣớc phát triển của phƣơng pháp dạy học bằng tình huống, những ƣu điểm và hạn chế của phƣơng pháp dạy học bằng tình huống, nguyên tắc và kỹ năng viết tình huống luật, cách tìm thông tin, dữ liệu để xây dựng tình huống luật, cách thức tổ chức dạy học bằng tình huống và cuối cùng là những thách thức đặt ra cho ngƣời sử phƣơng pháp 1
9. dạy học này. Qua đề tài nghiên cứu này đã giúp ta có cái nhìn khái quát hơn, sâu sắc, đầy đủ hơn về phƣơng pháp dạy học bằng tình huống. Trên cơ sở đó giúp ngƣời dạy học thấy đƣợc tầm quan trọng và tác dụng to lớn của phƣơng pháp dạy học này. Luận văn thạc sỹ “ Ứng dụng phƣơng pháp giảng dạy tình huống vào môn học công nghệ” của Nguyễn Thị Thanh Hòa, Đại học sƣ phạm kỹ thuật TP.HCM Có thể nói rằng, phƣơng pháp dạy học bằng tình huống đã đƣợc các nhà khoa học, nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu nhằm vạch ra bản chất, vai trò của phƣơng pháp này trong quá trình dạy học. Tuy nhiên, việc vận dụng phƣơng pháp này trong môn học pháp luật đại cƣơng thì chƣa có đề tài nào thực hiện. 2. Tính cấp thiết Một trong những yêu cầu cấp thiết hiện nay của giáo dục Đại học là phải đổi mới phƣơng pháp giảng dạy. Có một thực tế là ở Việt Nam, trong các bậc học phổ thông thì khả năng tư duy và trình độ của học sinh Việt Nam không thua kém các nước tiên tiến trên thế giới nhưng lên các bậc học cao hơn ở đại học và sau đại học thì trình độ của sinh viên Việt Nam lại không bằng sinh viên của các nước tiên tiến trên thế giới1. Điều đó có rất nhiều nguyên nhân nhƣng có một nguyên nhân khá quan trọng là phƣơng pháp giảng dạy của nƣớc ta chủ yếu là đọc giảng, cách truyền thụ kiến thức một chiều dẫn đến phƣơng pháp học tập của sinh viên rất thụ động, không đào tạo và tập cho sinh viên thói quen tự học, tự nghiên cứu và tƣ duy sáng tạo, một điều cực kỳ quan trọng trong việc phát triển của sinh viên về sau. Nhƣ vậy việc đổi mới phƣơng pháp giảng dạy đại học là một đòi hỏi của thực tế khách quan đáp ứng đƣợc yêu cầu về phát triển kinh tế, xã hội và nguồn nhân lực. Phƣơng pháp nghiên cứu tình huống (PPNCTH) là một phƣơng pháp dạy học tích cực với có nhiều ƣu điểm nổi trội, nó giúp việc dạy học mang lại hiệu quả cao, làm tăng tính thực tiễn của môn học, giúp học sinh dần hình thành năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn, làm tăng hứng thú học tập của sinh viên. Trên thế giới, “phƣơng pháp giảng dạy bằng tình huống” đã đƣợc đƣa vào sử dụng từ rất lâu nhất là trong lĩnh vực kinh doanh và luật. Ở Việt Nam, phƣơng pháp 1 Ths Trần Thị Thái Hằng, Đổi mới phƣơng pháp giảng dạy và học chế tín chỉ 2
10. này đã đƣợc triển khai trong một vài môn học và mang lại hiệu quả khá cao. Đối với môn học pháp luật đại cƣơng -môn học bắt buộc thuộc phần kiến thức giáo dục đại cƣơng theo Chƣơng trình khung trình độ đại học của Bộ Giáo dục và Đào tạo, thì việc áp dụng phƣơng pháp giảng dạy bằng tình huống có ý nghĩa hết sức quan trọng. Mục tiêu của môn học là cung cấp cho ngƣời học các kiến thức cơ bản nhất về Nhà nƣớc và pháp luật, giúp cho ngƣời học vận dụng đƣợc các kiến thức đã học để xử lý các quan hệ pháp luật phát sinh trong cuộc sống, trong công việc của mình. Nếu áp dụng các phƣơng pháp giảng dạy truyền thống trong môn học pháp luật đại cƣơng thì ngƣời học chỉ có thể ghi nhớ kiến thức mà khó có thể phát huy các kỹ năng vận dụng. Do đó việc áp dụng phƣơng pháp tình huống trong môn học pháp luật đại cƣơng sẽ giúp ngƣời học nâng cao khả năng tƣ duy độc lập sáng tạo, có khả năng liên kết vận dụng các kiến thức đã học để chủ động giải quyết các vấn đề pháp lý nảy sinh trên thực tế. Chính vì những lý do trên mà việc nghiên cứu đề tài “Ứng dụng phƣơng pháp giảng dạy bằng tình huống trong môn học pháp luật đại cƣơng” hết sức cần thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn. 3. Mục tiêu Trên cơ sở tìm hiểu cơ sở lý luận liên quan đến phƣơng pháp nghiên cứu tình huống và những đặc thù của môn pháp luật đại cƣơng, đề tài đi sâu nghiên cứu việc áp dụng phƣơng pháp này trong dạy học môn pháp luật đại cƣơng với mục đích góp phần nâng cao hiệu quả của việc dạy và học đối với môn học pháp luật đại cƣơng tại trƣờng Đại học sƣ phạm kỹ thuật TP.HCM 4. Phạm vi nghiên cứu của luận văn Luận văn chỉ giới hạn nghiên cứu việc vận dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong môn học pháp luật đại cƣơng tại trƣờng Đại học sƣ phạm kỹ thuật tp.HCM 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Phƣơng pháp có tính chất nền tảng để nghiên cứu toàn bộ quá trình là phƣơng pháp biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng ta về giáo dục và đào tạo. 3
11. 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, luận văn còn còn sử dụng một số phƣơng pháp cụ thể sau: - Phƣơng pháp điều tra xã hội học - Phƣơng pháp thống kê tổng hơp - Phƣơng pháp phân tích - Phƣơng pháp lịch sử và lôgic 6. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 6.1 Đối tƣợng nghiên cứu Cách thức ứng dụng phƣơng pháp giảng dạy tình huống vào môn học pháp luật đại cƣơng tại trƣờng Đại học sƣ phạm kỹ thuật TP.HCM 6.2 Phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ giới hạn nghiên cứu việc vận dụng phƣơng pháp tình huống vào môn học pháp luật đại cƣơng theo chƣơng trình môn học của trƣờng Đại học sƣ phạm kỹ thuật TP.HCM 7. Nội dung nghiên cứu Đề tài nghiên cứu tập ba nội dung sau: Nghiên cứu, tổng hợp các cơ sở lý luận của đề tài Nghiên cứu việc áp dụng phƣơng pháp tình huống vào môn học pháp luật đại cƣơng tại trƣờng đại học sƣ phạm kỹ thuật TP.HCM Xây dựng bộ tình huống cho môn học pháp luật đại cƣơng 4
12. CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÌNH HUỐNG 1.1 Lịch sử phƣơng pháp giảng dạy bằng tình huống Tƣ tƣởng áp dụng các tình huống của cuộc sống vào giảng dạy đã có từ thời Khổng Tử2, khi ông sử dụng các hoàn cảnh, câu chuyện có thực gặp trong cuộc sống hàng ngày để truyền đạt kiến thức cho học trò của mình. Tuy nhiên việc sử dụng tình huống lúc này chỉ mang tính chất minh họa cho bài học là chính. Phƣơng pháp tình huống đƣợc chính thức sử dụng lần đầu vào năm 1870 do giáo sƣ ngƣời Mỹ Christopher Columbus Langdell3 phát minh và đƣa vào sử dụng tại khoa Luật đại học Havard. Trong thời gian lịch sử dài trƣớc đó các cơ sở đào tạo Luật tại Mỹ chủ yếu áp dụng phƣơng pháp thuyết giảng (giáo viên lên lớp và giảng bài, sinh viên cố gắng ghi chép lời giáo viên giảng và ôn lại lời giảng đó) và phƣơng pháp “ giáo trình” (giáo viên sử dụng giáo trình để giao tài liệu cho sinh viên đọc chuẩn bị trƣớc. Sinh viên cần phải nhớ các tài liệu đƣợc giao và sau đó lên lớp hỏi giáo viên những điều chƣa hiểu, giáo viên đặt câu hỏi để kiểm tra mức độ chuẩn bị bài của sinh viên. Khi tiếp nhận chức vụ trƣởng khoa luật của Đại học Havard, giáo sƣ Langdell đã tiến hành hàng loạt cải tổ mang tính cách mạng ở đây và một trong số đó là phƣơng pháp tình huống. Năm 1921, tiến sỹ Copeland đã phát hành cuốn sách đầu tiên về phƣơng pháp tình huống trong kinh doanh. Năm 1922, Trƣờng đại học Western Ontario đã thuê EllisH.Morrow một cựu sinh viên đại học Harvard đến triển khai phƣơng pháp giảng dạy tình huống. Phƣơng pháp này cũng đƣợc áp dụng vào trong khoa học xã hội với sự phát triển của nhà xã hội học Barney Glaser và Anselm Strauss năm 1967. Tại Hàn Quốc, phƣơng pháp giảng dạy tình huống đƣợc vận dụng rất thành công, cụ thể là tại trƣờng tiểu học Topsan ứng dụng trong việc dạy nấu ăn – thông qua hƣớng dẫn các học sinh nấu những món ăn thƣờng ngày những ngƣời thực hiện chƣơng trình đã đƣa vào suy nghĩ các em những kiến thức cơ bản về dinh dƣỡng, cách chế biến thức ăn, nguyên tắc ăn uống khoa học để các em có thể tự chăm sóc mình, các em tự làm những món ăn mình yêu thích. Sau đó nhân viên chƣơng trình 2 3 5
13. thu lại nhật ký, phân tích lƣơng calo dinh dƣỡng rồi trả lại cho các em để các em có thể tự đo lƣờng mình đã thiếu những thành phần dinh dƣỡng nào. Ở Việt Nam, với công cuộc đổi mới phƣơng pháp giảng dạy thì phƣơng pháp tình huống đƣợc áp dụng trong nhiều lĩnh vực nhƣ Luật, kinh doanh, kế toán kiểm toán 1.2 Khái niệm phƣơng pháp giảng dạy bằng tình huống 1.2.1 Khái niệm “tình huống” - Theo từ điển Tiếng Việt, tình huống là toàn thể những sự việc xảy ra tại một địa điểm, trong một thời gian cụ thể, buộc ngƣời ta phải suy nghĩ, hành động, đối phó tìm cách giải quyết. - Ở góc độ tâm lý, tính huống là hệ thống các sự kiện bên ngoài có quan hệ với chủ thể có tác dụng thúc đẩy chủ thể đó. Trong quan hệ không gian, tình huống xảy ra bên ngoài nhân thức của chủ thể. Trong quan hệ thời gian, tình huống xảy ra trƣớc so với hành động của chủ thể. Trong quan hệ chức năng, tình huống là sự độc lập cua các sự kiện đối với chủ thể ở thời điểm mà ngƣời đó thực hiện hành động. - Dƣới góc độ của khoa học giáo dục, cũng có nhiều cách định nghĩa khác nhau về tình huống: + Tình huống là những câu chuyện thực tế với những thông điệp nhằm mục đích giáo dục + Tình huống là nhũng thông tin trong đó chứa đựng mâu thuẫn nhận thức (muốn biết mà chƣa biết) không thể giải quyết chỉ bằng sự tái hiện + Tình huống là mô tả lại một trƣờng hợp có thật, thƣờng bao gồm một quyết định, thách thức hay cơ hội mà một hay nhiều ngƣời trong tổ chức đó phải đối phó. Tình huống yêu cầu ngƣời đọc phải từng bƣớc nhập vai ngƣời ra quyết định cụ thể. Cơ hội lặp đi lặp lại việc nhận dạng, phân tích giải quyết các tình huống đa dạng sẽ giúp ngƣời học thành thạo trong công việc của họ. + Tình huống dạy học là một tổng thể thống nhất các yếu tố tâm lý, xã hội, sƣ phạm, vật lý, sinh học khách quan đối với ngƣời học nhƣng có động chạm hoặc ảnh hƣởng đến thế giới tâm lý chủ quan ở bên trong ngƣời học. Nó có vai trò và giá trị trung gian trong quan hệ giữa chủ thể học tập và vấn đề học tập, giữa chủ thể ấy và 6
14. giáo viên, giữa các ngƣời học cá nhân nếu trong hoàn cảnh này họ đang đƣợc tổ chức theo mục tiêu và nhiệm vụ học tập chung4 Về tình huống dạy học có rất nhiều cách phân loại khác nhau, về cơ bản có 6 loại tình huống thông dụng nhƣ sau5: a. Tình huống lớn (tình huống chi tiết) Loại tình huống này hay đƣợc sử dụng trong môn kinh tế học và luật học. Chúng chú trọng tới việc quyết định đƣợc đƣa ra là gì, ai là ngƣời đƣa ra quyết định đó và tầm ảnh hƣởng của những quyết định ấy tới những tầng lớp, đảng phái, bộ phận trong xã hội ra sao Những tình huống loại này có thể kéo dài đến hơn 100 trang. Ngƣời học đọc trƣớc toàn bộ tình huống (thƣờng thì theo cá nhân) và chuẩn bị một bản phân tích về những quyết định có thể đƣa ra. Tình huống sau đó sẽ đƣợc thảo luận trong lớp theo từng nhóm lớn, dƣới sự điều phối của giáo viên. Tình huống có thể sẽ đƣợc thảo luận trong một, nhiều buổi học hay thậm chí là trong suốt cả khoá học. b. Tình huống mô tả Loại tình huống này thƣờng đƣợc sử dụng trong việc giảng dạy y khoa và thƣờng không có ranh giới rõ ràng giữa câu trả lời đúng và sai. Những tình huống thuộc loại này có thể kéo dài đến 5 trang, mỗi trang bao gồm một vài đoạn văn. Loại tình huống này thƣờng đƣợc đƣa ra thảo luận trong một vài buổi học. Nếu đƣợc tiến hành trong nhiều buổi học thì ở mỗi buổi, tình huống đƣợc triển khai đến cho sinh viên theo những khía cạnh khác nhau và giáo viên có vai trò hƣớng dẫn, yêu cầu sinh viên giải thích và minh chứng cho những ý tƣởng của mình. Ngƣời học trƣớc tiên sẽ làm việc trong nhóm nhỏ để phân tích, mổ xẻ tình huống nhằm xác định những dữ kiện đã biết và những yếu tố chƣa biết. Họ đặt ra các giả thuyết cũng nhƣ những mục tiêu tìm hiểu đối với từng phần của tình huống. Giữa các buổi lên lớp, ngƣời học sẽ phải tìm kiếm thông tin nhằm phân tích và giải quyết tình huống; mục đích buổi học sẽ đƣợc đề cập sau khi tình huống đƣợc giải quyết và thảo luận. Học theo cách này, ngƣời học có sự chủ động cao mà không phải bó buộc vào bất cứ một nhóm các câu hỏi nảo cả. 4 Đặng Thành HƢng (2002), Dạy học hiện đại – lý luận biện pháp kỹ thuật, Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội, tr.182 5 Nguyễn Thị Phƣơng Hoa, (2012), Sử dụng phƣơng pháp tình huống vào môn giáo dục học tại trƣờng ĐHNN, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trƣờng. 7
15. c. Tình huống nhỏ Đây là loại tình huống ngắn gọn, đƣợc trình bày trong 1 đến 2 đoạn văn. Loại tình huống này có thể đƣợc sử dụng trong nhiều hoàn cảnh khác nhau. Chủ yếu nó đƣợc thiết kế để sử dụng trong một buổi học và do vậy, có nội dung tƣơng đối cô đọng và súc tích. Nó có thể đƣợc sử dụng để giáo viên dẫn dắt vào bài, để giúp ngƣời học áp dụng lý thuyết vào thực tiễn hay đơn giản chỉ là một hoạt động ngắn ở trƣớc hay sau buổi học để „thiết thực hoá‟ nội dung lý thuyết đã giảng dạy. d. Tình huống trực tiếp Trong phƣơng pháp này, tình huống có thể dài hay ngắn tuỳ ý, nhƣng ngay sau tình huống sẽ là những câu hỏi trực tiếp để dẫn dắt ngƣời học giải quyết vấn đề. e. Tình huống hạt nhân Loại tình huống này chỉ bao gồm hai hay ba câu và nhằm truyền tải một nội dung đơn nhất. Loại tình huống này chủ yếu nhằm khơi gợi và dẫn dắt vào bài f. Tình huống lựa chọn Loại tình huống này gần với dạng câu hỏi trắc nghiệm, nhƣng cũng có ngữ cảnh và tình huống rõ ràng. Ngƣời học có nhiệm vụ chọn ra phƣơng pháp giải quyết hợp lý nhất trong 4 -5 phƣơng án đƣợc đề ra. Không chỉ áp dụng trong những bài kiểm tra, loại tình huống này còn có thể đƣợc sử dụng trong thảo luận. Ở đó, mỗi nhóm phải bàn luận và chọn lấy một giải pháp và sẵn sàng bảo vệ cho những luận điểm và lựa chọn của nhóm mình. Trên thực tế, không nên tranh cãi “Đâu là loại tình huống tốt nhất?” vì không có tình huống nào là tối ƣu cho mọi hoàn cảnh, tuỳ vào những hoàn cảnh khác nhau, ngƣời dạy và ngƣời học có thể lựa chọn loại tình huống thích hợp nhất cho tiết học của mình. Nhƣ vậy, tùy vào mục tiêu bài học, tùy vào cách thức tổ chức triển khai và áp dụng tình huống mà ngƣời dạy có thể xây dựng tình huống cho phù hợp. 1.2.2 Khái niệm “Phƣơng pháp dạy học bằng tình huống” 8
16. Theo Nguyễn Hữu Lam, “phƣơng pháp tình huống là một kỹ thuật giảng dạy trong đó các thành tố chủ yếu của nghiên cứu tình huống đƣợc trình bày với những ngƣời học với các mục đích minh họa hoặc các kinh nghiệm giải quyết vấn đề”6. Theo Phan Trọng Ngọ, “phƣơng pháp dạy học bằng tình huống là phƣơng pháp dạy học mà trong đó giáo viên đặt học sinh vào một trạng thái tâm lý đặc biệt khi họ gặp mâu thuẫn khách quan của bài toán nhận thức giữa cái đã biết và cái phải tìm, tự họ chấp nhận và có nhu cầu, có khả năng giải quyết mâu thuẫn đó là bằng tìm tòi, tích cực, sáng tạo, kết quả là họ giành đƣợc kiến thức và cả phƣơng pháp giành kiến thức”7. Với mỗi tác giả khi định nghĩa về phƣơng pháp dạy học bằng tình huống có cách mô tả khác nhau nhƣng nhìn chung đều có điểm giống nhau đó là: Phƣơng pháp dạy học tình huống là phƣơng pháp đặc thù của dạy học giải quyết vấn đề tình huống, ở đó tình huống là đối tƣợng chính của quá trình dạy học. Giáo viên tạo ra các tình huống phù hợp với nội dung bài học và học sinh tích cực tìm hiểu tình huống, tìm cách giải quyết tình huống đó hoặc lựa chọn giải pháp mà giáo viên đƣa ra. Thông qua giải quyết tình huống đó, học sinh lĩnh hội đƣợc những tri thức mới của bài học và cho bản thân. 1.3 Ƣu nhƣợc điểm của phƣơng pháp giảng dạy tình huống 1.3.1 Ƣu điểm Thứ nhất, phƣơng pháp giảng dạy tình huống phát huy đƣợc tính chủ động tích cực của ngƣời học Dạy học tích cực thực chất là cách dạy học hƣớng tới việc học tập tích cực, tự giác, độc lập, sáng tạo chống thói quen học tập thụ động của học sinh “tính tích cực trong học tập là trạng thái hoạt động nhận thức của ngƣời học biểu hiện ở khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ, nghị lực cao trong quá trình nắm kiến thức” (F.Khalamov). Dạy học tích cực làm cho ngƣời học đƣợc cuốn hút vào những hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo để có đƣợc sức cuốn hút giáo viên cần sử dụng các 6 Nguyễn Hữu Lam(2003), Phƣơng pháp nghiên cứu tình huống, tài liệu giảng dạy khóa học, “viết chƣơng trình môn học và sử dụng tình huống trong giảng dạy”, Đại học kinh tế 7 Phan Trọng Ngọ, 2005, Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường, Nxb Đại học sƣ phạm. 9
17. phƣơng pháp dạy học và các phƣơng tiện dạy học nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của ngƣời học. Nếu nhƣ phƣơng pháp thuyết giảng làm cho sinh viên học tập một cách thụ động, sinh viên chỉ đi học với tƣ thế là ngƣời đi nghe ghi nhận những kiến thức mà giáo viên truyền đạt, dẫn đến ngƣời học thấy nhàm chán vì không thực sự “tham gia” vào việc học thì phƣơng pháp dạy học tình huống với tƣ cách là phƣơng pháp dạy học tích cực đã khắc phục đƣợc nhƣợc điểm này. Với phƣơng pháp dạy học bằng tình huống thì yêu cầu tối thiểu là ngƣời học phảiđƣa ra quyết định để giải quyết tình huống. Để thực hiện yêu cầu này, học viên phải đọc lý thuyết, phải “động não” phải dùng hết khả năng, tƣ duy vốn có để giải quyết vấn đề, để bảo vệ lập luận quan điểm của mình thay vì thụ động chấp thuận quan điểm của giảng viên đƣa ra. Bên cạnh đó, phƣơng pháp giảng dạy tình huống còn giúp ngƣời học chia sẻ đƣợc thông tin, học cách lập luận, ý kiến từ ngƣời học khác để làm phong phú thêm tri thức, tích lũy đƣợc kinh nghiệm cho bản thân. Thứ hai, phƣơng pháp giảng dạy tình huống làm cho học viên hứng thú hơn Với cách giảng dạy khá phổ biến hiện nay là giáo viên trình bày theo từng mục của bài, có đặt một số câu hỏi (nhƣng câu hỏi cũng chỉ nhắc lại những kiến thức đã học) cho học viên. Nhƣ vậy trong suốt giờ học học sinh chỉ ghi chép những gì mà giáo viên ghi bảng hoặc đọc chậm. Rõ ràng việc giảng dạy nhƣ trên không gây hấp dẫn và hứng thú và phát huy đƣợc tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh trong giờ học. Khi hƣớng dẫn học viên nắm nội dung kiến thức cơ bản, giáo viên cần chú ý đến nhu cầu tƣ duy, việc tiếp thu kiến thức mới hoặc muốn hiểu sâu sắc phong phú kiến thức, từ đó tạo sự hấp dẫn cho giờ học, gây hứng thú học tập cho học sinh nhằm nâng cao hiệu quả bài học. Đây là một yêu cầu căn bản của hình thức lên lớp, với phƣơng pháp tình huống làm cho giờ học trở nên hấp dẫn hơn, học viên sẽ cảm thấy thích thú hơn. Sự hứng thú đến từ chính nội dung các tình huống mà giáo viên đƣa ra. Những tình huống do giáo viên đƣa ra gắn với thực tiễn thƣờng cuốn hút học viên. Phƣơng pháp tình huống tạo sự hấp dẫn còn đƣợc thể hiện ở biểu lộ cảm xúc, biểu lộ chính kiến của ngƣời giải quyết tình huống. Phƣơng pháp này không chỉ cung cấp thêm tri thức của bài học mà còn trang bị cho học sinh vốn tri thức về cuộc sống. 10
18. Thứ ba, phƣơng pháp giảng dạy bằng tình huống nâng cao tính thực tiễn của môn học Tình huống đƣợc sử dụng trong phƣơng pháp giảng dạy tình huống thƣờng là tình huống thực tiễn để học viên có thể giải quyết. Chẳng hạn, đối với môn học pháp luật đại cƣơng thì tình huống đƣợc sử dụng là những tình huống thƣờng mang tính thời sự gắn liền với các sự kiện lớn về chính trị, kinh tế, đạo đức, văn hóa, gắn bó mật thiết với thực tiễn cuộc sống xã hội. Do đó, khi tham gia vào quá trình học, học viên có thể nắm bắt đƣợc các sự kiện, các vấn đề pháp lý nảy sinh trong cuộc sống để có thể trình bày quan điểm, quan niệm của mình, vận dụng đƣợc các quy định của pháp luật để giải quyết từ đó nâng cao kiến thức pháp luật, nâng cao kỹ năng phân tích luật. Chính những điều này làm cho môn học có ý nghĩa thực tiễn vô cùng lớn không chỉ là những bài học lý thuyết suông, những bài học giáo điều khô khan nữa. Thứ tƣ, phƣơng pháp giảng dạy tình huống giúp cho ngƣời học có thể rèn luyện một số kỹ năng cơ bản nhƣ kỹ năng làm việc nhóm, tranh luận và thuyết trình. Đây là những kỹ năng quan trọng giúp cho ngƣời học có thể thành công trong tƣơng lai, nhất là đối với sinh viên luật. Học bằng tình huống giúp ngƣời học dễ dàng nhận ra những ƣu điểm và hạn chế của bản thân khi họ luôn có môi trƣờng thuận lợi để so sánh với các học viên khác trong quá trình giải quyết tình huống. Từ đó họ sẽ có cơ hội học hỏi kỹ năng làm việc nhóm, tranh luận và thuyết trình từ những học viên khác. Phƣơng pháp học bằng tình huống cũng giúp ngƣời học phát triển các kỹ năng phát biểu trƣớc đám đông một cách khúc chiết, mạch lạc, dễ hiểu; phân tích vấn đề một cách logic; hiểu biết thực tế sâu rộng, biết vận dụng linh hoạt lý thuyết để giải quyết các tình huống thực tế; biết phản biện, bảo vệ quan điểm cá nhân, đồng thời có khả năng thƣơng lƣợng và dễ dàng chấp nhận các ý kiến khác biệt, biết lắng ghe và tôn trọng ý kiến của ngƣời khác để làm phong phú hơn vốn kiến thức của mình. Nếu mục tiêu của giáo dục đào tạo trong giai đoạn hiện nay là dạy kiến thức, kỹ năng và thái độ thì phƣơng pháp giảng dạy tình huống nếu đƣợc áp dụng tốt có thể đạt đƣợc cả ba mục tiêu này. 11
19. Thứ năm, phƣơng pháp tình huống dễ kết hợp với các phƣơng pháp dạy học khác Phƣơng pháp tình huống là phƣơng pháp dạy học mở, nó có khả năng và điều kiện để thực hiện việc kết hợp với các phƣơng pháp dạy học khác nhằm phát huy sức mạnh của các phƣơng pháp dạy học trong quá trình dạy học. Để tiết dạy có hiệu quả giáo viên có thể kết hợp các phƣơng pháp tình huống với các phƣơng tiện dạy học khác nhƣ: tranh ảnh, máy chiếu hoặc có thể kết hợp với phƣơng pháp thảo luận nhóm, thuyết trình, đàm thoại nhằm làm sáng tỏ tình huống trong giờ học. Hơn nữa không có một phƣơng tiện hay phƣơng pháp dạy học nào là vạn năng, điều quan trọng là giáo viên phải biết căn cứ vào đặc điểm cụ thể của từng bài học, từng đơn vị kiến thức, trình độ học sinh mà sử dụng phƣơng pháp tình huống để đạt hiệu quả học tập cao. 1.3.2 Nhƣợc điểm Bên cạnh những ưu điểm nêu trên, phương pháp dạy và học bằng tình huống còn có một số điểm hạn chế nhất định. Thứ nhất, phƣơng pháp bằng tình huống tốn nhiều thời gian của ngƣời dạy và ngƣời học. - Đối với ngƣời dạy Phƣơng pháp giảng dạy tình huống đòi hỏi ngƣời dạy phải luôn là ngƣời tích cực, luôn đổi mới, cập nhật thông tin, kiến thức, văn bản pháp quy và kỹ năng mới. Để có những tình huống thực tế, ngƣời dạy phải đầu tƣ thời gian, công sức, trí tuệ để tiếp cận với các thông tin và xây dựng tình huống. Thực tế này làm tăng đáng kể khối lƣợng công việc của ngƣời dạy. Giảng viên gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng các “tình huống giảng dạy” – một trong những yếu tố quyết định thành công của phƣơng pháp mới này. Phƣơng pháp giảng dạy tình huống đòi hỏi những kỹ năng phức tạp hơn trong giảng dạy, nhƣ cách thức tổ chức lớp học, bố trí thời lƣợng, đặt câu hỏi, tổ chức học viên thảo luận, khuyến khích các thành viên nhóm đều tham gia thảo luận, dẫn dắt mạch thảo luận để đạt đƣợc mục tiêu đặt ra khi viết tình huống, nhận xét, phản biện ý kiến của học viên. Nếu giảng viên chƣa đƣợc trang bị tốt những kỹ năng này, phƣơng pháp mới này sẽ trở thành gánh nặng đối với học viên. Nhiều trƣờng hợp, thầy “nghỉ 12
20. ngơi”, trò phải làm việc mà không có bất kỳ sự định hƣớng, dẫn dắt nào, nên ngƣời học thực chất cũng chẳng thu đƣợc lợi ích gì. - Đối với học viên Thách thức lớn nhất thuộc về tính năng động, tinh thần ham học hỏi, và khả năng tƣ duy độc lập, sáng tạo của học viên. Phƣơng pháp giảng dạy tình huống chỉ thật sự phát huy giá trị khi có sự tham gia chủ động và sự yêu thích của học viên, và học viên phải biết cách quản lý tốt thời gian học của mình, biết phƣơng pháp tự học, tự nghiên cứu. Tuy nhiên, do đã quá quen thuộc với cách tiếp thu kiến thức thụ động (thầy giảng bài, trò ghi chép), một bộ phận học viên không quen với tƣ duy độc lập, không quen với việc phản biện quan điểm đƣợc đƣa ra sẽ khó thích ứng với phƣơng pháp này. Kết quả là một số học viên rất năng động, yêu thích kiến thức, sẽ tiếp thu đƣợc rất nhiều trong quá trình học, một số khác thì chỉ đến lớp vì nghĩa vụ. Thứ hai, không phải bài học nào cũng áp đƣợc phƣơng pháp tình huống Đối với môn học pháp luật đại cƣơng, có nhiều bài học mà kiến thức mang tính lý luận cao nhƣ bài những vấn đề cơ bản về Nhà nƣớc hay Những vấn đề cơ bản về pháp luật thì không thể áp dụng phƣơng pháp tình huống mà phải sử dụng phƣơng pháp thuyết giảng để ngƣời học nắm bắt đƣợc những khái niệm pháp lý cơ bản, những vấn đề có tính khái quát trƣớc. Thứ ba, dạy học bằng phƣơng pháp tình huống gặp phải những hạn chế về mặt khách quan Một số thách thức thuộc điều kiện khách quan nhƣ môi trƣờng học tập, điều kiện cơ sở vật chất bao gồm các yếu tố về trang thiết bị dạy và học (nhƣ kiểu bàn ghế linh động, projector, overhead, các thức bố trí bàn ghế trong lớp ), âm thanh, ánh sáng, quy mô lớp học, thƣ viện, phòng tự học, internet có ảnh hƣởng đáng kể đến thành công của phƣơng pháp giảng dạy tình huống. Những lớp học có quy mô khá lớn (hàng trăm học viên), giảng viên khó có thể quan tâm sâu sát, hƣớng dẫn và trợ giúp kịp thời đối với hoạt động học tập của từng học viên. Hơn nữa, muốn buổi thảo luận có chất lƣợng, học viên phải mất rất nhiều thời gian để tự trang bị các kiến thức lý thuyết và thông tin liên quan trƣớc khi đến lớp. Tuy nhiên, thực tế hiện nay sinh viên vẫn phải học quá nhiều môn học trong một học kỳ nên không đủ thời gian cần thiết 13
21. S K L 0 0 2 1 5 4