Bài giảng Xơ gan - ThS. Nguyễn Phúc Học

Nội dung text: Bài giảng Xơ gan - ThS. Nguyễn Phúc Học

1. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y XƠ GAN Mục tiêu học tập: Sau khi học xong bài này, sinh viên có khả năng: 1. Trình bày nguyên nhân thường gặp gây xơ gan 2. Trình bày các triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng của xơ gan 3. Giải thích được các triệu chứng này dựa vào cơ chế bệnh sinh của bệnh 4. Nêu được biến chứng chính của xơ gan và hướng điều trị xơ gan. 1
2. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 1. Định nghĩa và nguyên nhân Định nghĩa Xơ gan (Cirrhosis) là một quá trình tổn thương có tính lan tỏa, kéo dài ở gan, biểu hiện bằng: - Viêm, hoại tử tế bào nhu mô gan. - Sự tăng sinh xơ của tổ chức liên kết tạo sẹo xơ hóa. - Sự hình thành các hạt tái tạo từ tế bào gan còn nguyên vẹn làm đảo lộn cấu trúc bình thường dẫn tới hình thành các u cục trong nhu mô gan. 2
3. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 2. Nguyên nhân Có nhiều nguyên nhân gây xơ gan, vẫn còn 1 số nguyên nhân chưa biết rỏ. 2.2.1 Xơ gan rượu Là nguyên nhân thường gặp ở châu Âu, gặp ở người uống rượu nhiều, tuyến mang tai lớn, nốt dãn mạch. SGOT/SGPT >2, GGT tăng, xác định bằng sinh thiết gan. 2.2.2 Xơ gan do nhiễm trùng - đứng hàng đầu là viêm gan B, C và hay phối hợp D gây xơ gan nốt lớn (xơ gan sau hoại tử). Đây là hậu quả của viêm gan mạn hoạt động mà không tìm thấy sự nhân lên của virus. Xét nghiệm huyết thanh cho thấy mang mầm bệnh B, C mạn: HBsAg+, AntiHBc+, HCV(+). Các nhiễm khuẩn khác ít gặp là: Brucellose, Echinococcus, Schistosomiasis, Toxoplasmosis. 3
4. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 2.2.3 Xơ gan do biến dưỡng 2.2.4 Xơ gan do rối loạn miễn dịch - Bệnh thiết huyết tố di truyền Xét - Xơ gan mật nguyên phát - đây là nghiệm có sắt huyết thanh tăng, độ bệnh viêm mạn tính đường mật bảo hòa ferritine và transferritine nhỏ trong gan không nung mủ, máu tăng. gặp ở phụ nữ, 30t-50t, biểu hiện - Bệnh Wilson: (xơ gan đồng): đồng ứ mật mạn tính, tăng Gama- huyết thanh tăng. globulin IgM và kháng thể kháng - Các bệnh ít gặp: bệnh porphyrin ty lạp thể. niệu, bệnh tăng galactose máu, bệnh Gaucher, fructose niệu - Viêm gan tự miễn - gây hủy tế bào gan mạn tính, thường có đợt cấp, xét nghiệm máu có kháng thể kháng cơ trơn, kháng thể kháng nhân, kháng thể kháng ty lạp thể. 4
5. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 2.2.5 Xơ gan cơ học - Xơ gan mật thứ phát Do nghẽn đường mật chính mạn tính, do hẹp cơ oddi, do sỏi. - Tắc tĩnh mạch trên gan trong hội chứng Budd-chiari, suy tim phải lâu ngày, viêm màng ngoài tim co thắt. 2.2.6 Xơ gan do thuốc: méthotrexate, maleate de perhexilene, methyl dopa, thuốc ngừa thai, oxyphenisatin, izoniazide, 2.2.7 Các nguyên nhân khác chưa được chứng minh: Bệnh viêm ruột mạn tính, đái đường, sarcoidosis. 5
6. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 3. Triệu chứng 3.1 Lâm sàng 3.1.1 Xơ gan giai đoạn còn bù Có rất ít dấu chứng cơ năng và thực thể, phát hiện nhờ khám điều tra sức khỏe, theo dỏi những người có nguy cơ cao. - Triệu chứng cơ năng Ăn kém ngon, khó tiêu, nặng tức vùng thượng vị, giảm tình dục, rối loạn kinh nguyệt. - Triệu chứng thực thể Gan lớn bờ sắc mặt nhẳn chắc không đau, lách lớn, không có cổ trướng, có giãn mạch ở gò má, nốt giản mạch hình sao, hồng ban lòng bàn tay. Chẩn đoán xác định bằng sinh thiết gan. 6
7. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 3.1.2 Xơ gan giai đoạn mất bù Đây là giai đoạn có nhiều biến chứng. Bệnh có biểu hiện qua 2 hội chứng: - Hội chứng suy gan: Với chán ăn, ăn chậm tiêu, đầy bụng, rối loạn kinh nguyệt, liệt dương, vú lớn, chảy máu chân răng, chảy máu cam, chảy máu dưới da, lông tóc dể rụng, móng tay khum mặt kính đồng hồ, ngón tay dùi trống gặp trong xơ gan mật, mặt ngực và chi trên gầy, 2 chân phù mềm, da vàng nhẹ, thiếu máu, nốt giãn mạch hình sao ở ngực và lưng, hồng ban lòng bàn tay, môi đỏ, lưỡi bóng đỏ, vú lớn, teo tinh hòan, viêm thần kinh ngoại biên, gan nhỏ lại. - Hội chứng tăng áp tĩnh mạch cửa: Khởi đầu là dấu trướng hơi hoăc đi cầu phân sệt hoăc đi cầu ra máu, nôn máu. 7
8. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y Khám có: +Tuần hoàn bàng hệ kiểu cửa chủ ở vùng thượng vị và 2 bên mạn sườn, vùng hạ vị và 2 bên hố chậu, hoặc quanh rốn(hình đầu sứa) hoặc có khi là những nối tắt giữa hệ cửa và chủ bên trong. Trong trường hợp báng lớn chèn ép tĩnh mạch chủ dưới sẽ có thêm tuần hoàn bàng hệ kiểu chủ chủ phối hợp. + Lách lớn: lúc đầu mềm, về sau xơ hóa trở nên chắc hoặc cứng, phát hiện bằng dấu chạm đá. + Cổ trướng: thể tự do. Nguyên nhân chính là do tăng áp tĩnh mạch cửa, ngoài ra còn do các yếu tố khác như giãm áp lực keo, giãm sức bền thành mạch, yếu tố giữ muối và nước. + Trĩ: thường là trĩ nội do tăng áp lực tĩnh mạch mạc treo tràng dưới, biểu hiện bằng đi cầu ra máu tươi. 8
9. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 3.2 Cận lâm sàng 3.2.1 Xét nghiệm máu ngoại vi - Hội chứng viêm + Fibrinogen máu: tăng >4g/l. + LDH>250đv, CRP>20mg/l, VS: tăng.(khi có xơ tiến triển) - Hội chứng thiếu máu: Đẳng sắc, hoặc giảm 3 dòng tế bào máu khi có cường lách. 3.2.2 Xét nghiệm chức năng gan - Hội chứng suy gan + Protid máu Giảm, nhất là albumin, gama- globulin tăng, A/G đảo ngược + Tỷ prothrombin Giảm, đây là 1 yếu tố tiên lượng nặng. + Cholesterol máu: Giảm, nhất là loại ester hóa. + Các xét nghiệm chức năng gan đặc hiệu: Nghiệm pháp Galactose niệu+, thanh thải caffein (+). + Rối loạn điện giải:Natri máu tăng hoặc giảm, kaki máu giảm, natri niệu giảm (natri niệu < 25 mEq/ 24 giờ. + NH3 máu tăng - Hội chứng hủy tế bào gan Biểu hiện khi có viêm trong xơ gan tiến triển với tăng ALAT, ASAT. 9
10. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 3.2.3 Siêu âm gan gan nhỏ, bờ không đều, hình răng cưa, dạng nốt, tĩnh mạch cửa tĩnh mạch lách giãn, tái lập tĩnh mạch rốn, thuyên tắc tĩnh cửa. 3.2.4 Soi ổ bụng Giản tĩnh mạch phúc mạc, mạc treo, tĩnh mạch rốn, hoặc soi thực quản dạ dày thấy có trướng tĩnh mạch thực quản, dạ dày. 3.2.5 Sinh thiết gan Là xét nghiệm quyết định trong chẩn đoán xơ gan, góp phần chẩn đoán nguyên nhân và phân loại xơ gan. 10
11. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 4. Tiên lượng và biến chứng 4.1 Tiên lượng Tiên lượng lâu dài là xấu, 5% sống sau 5 năm, phụ thuộc biến chứng. Tiên lượng xấu khi có vàng da kéo dài, xuất huyết, hôn mê gan, teo gan vàng cấp, nhiễm khuẩn, Child C của phân loại Child- Pugh. Bảng 1: Thang điểm để đánh giá giai đoạn xơ gan theo chỉ số Child Pugh Thang điểm để đánh giá giai đoạn xơ gan theo chỉ số Child - Pugh là: Child A: Điểm 5 hay 6. Child B: điểm từ 7-9. Child C điểm từ 10-15 11
12. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 4.2 Biến chứng 2.1. Nhiễm trùng Ruột, báng, tĩnh 2.2.Bệnh lý dạ dày tá tràng Loét dạ mạch cửa, phổi, thận. dày tá tràng, bệnh dạ dày tăng áp 2.1.1. Nhiễm trùng báng Khởi phát cửa. có thể gặp sau viêm ruột, với biểu 2.2.1.Loét dạ dày tá tràng: Hay gặp hiện báng tăng nhanh hơn, đau ổ loét ở hành tá tràng hơn loét dạ bụng tự nhiên, sốt. Khám bụng đau dày. Đặc điểm loét thường rất ít khi ấn, chọc dò màng bụng dịch triệu chứng, khó liền sẹo, dễ tái báng có tăng tế bào > 500/mm3 và phát nên có nhiều biến chứng như trên 50% là bạch cầu trung tính, thủng, chảy máu. phản ứng rivalta có thể (+), cấy có 2.2.2. Bệnh dạ dày tăng áp cửa: thể có vi trùng gây bệnh. Niêm mạc dạ dày đỏ rực, nhưng 2.1.2. Huyết khối tĩnh mạch cửa do thực sự không phải viêm. Dần dần, nhiễm trùng: Lâm sàng có báng niêm mạc có hình khảm và có thể tăng nhanh, đau bụng tự nhiên, kèm theo trướng tĩnh mạch dạ sốt, đại tiện ra máu. Chẩn đoán dày. Tổn thương này hay xảy ra ở bằng siêu âm cho hình ảnh huyết bệnh nhân được điều trị thắt tĩnh khối trong tĩnh mạch cửa. mạch trướng thực quản. 12
13. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 2.3. Chảy máu Da, niêm mạc, nội 2.4. Hôn mê gan Là tiến trình của giai tạng, chảy máu từ tỉnh mạch trướng đoạn cuối xơ gan. Thường có các yếu thực quản, từ trỉ trong tăng áp cửa. tố làm dễ như nhiễm trùng, xuất 2.3.1. Chảy máu từ tĩnh mạch trướng huyết, rối loạn nước điện giải, sau thực quản: Do áp lực tĩnh mạch cửa phẫu thuật nối tắt tĩnh mạch chủ còn quá cao. Bệnh khởi phát đột ngột với gọi là bệnh não gan. nôn máu nhưng không có triệu chứng báo trước. Tình trạng chảy máu có khi 2.5 Hội chứng gan thận: Là biến rất nặng với biểu hiện choáng do mất chứng nặng, tử vong cao. Đây là suy máu, đe doạ tính mạng. Nội soi thực thận cấp rất nặng, phát khởi trên 1 quản có trướng tĩnh mạch độ 3 có gan suy, báng quá nặng, dùng lợi tiểu chảy máu. Ngoài ra có thể chảy máu ở bừa bãi hoặc thuốc độc cho thận. các vị trí trướng tĩnh mạch khác như Lâm sàng biểu hiện tình trạng thiểu trĩ, trướng tĩnh mạch dạ dày vùng niệu hoặc vô niệu, có dấu hiệu suy phình vị, trướng tĩnh mạch ở ruột thận, có protein niệu, hồng cầu niệu, non (hiếm). natri máu giảm < 130 mEq/L, độ 2.3.2.Chảy máu do giảm yếu tố đông thẩm thấu nước tiểu cao hơn huyết máu: Chảy máu não, chảy máu dưới tương. da. 13
14. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 2.6. Ung thư gan: Thường gặp sau xơ gan ngoại trừ xơ gan do tim và xơ gan do ứ mật. 2.7. Rối loạn đường máu: Có rối loạn dung nạp glucose nhưng ít khi gây nên bệnh cảnh đái tháo đường thật sự, hoặc đường máu giảm trong suy gan nặng. 2.8.Rối loạn yếu tố đông máu. 14
15. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 5. Điều trị 5.1 Chế độ ăn uống nghỉ nghơi Chế độ hạn chế muối rất quan trọn, nên dùng đạm thực vật, hạn chế hoạt động thể lực 15
16. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 5.2 Thuốc điều trị 5.2.1 Điều trị triệu chứng a. Điều trị cổ trướng Khó khăn hơn so vơi cổ trướng do các nguyên nhân khác.Ăn nhạt và nghỉ ngơi nếu không giảm báng và Na+niệu 40%; Bilirubin máu 40.000/mm3; creatinin máu 10mmol/24h. Chọc tháo tuần 1 lần, mỗi lần lấy 1 đến 5 lít và phải truyền trả lại mỗi 6g albumin lạt/1ldịch (có thể dùng Dextran hoặc polygeline). - Dẫn lưu kín: Dẫn lưu màng bụng vào tĩnh mạch cổ qua 1 ống teflon. Nếu các phương pháp trên không làm giãm báng thì đặt shunt phúc mạc tĩnh mạch (peritoneovenous shunts) hoặc đặt TIPS và cuối cùng là ghép gan. 16
17. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y b. Điều trị tăng áp tĩnh mạch cửa - Nối thông cửa chủ: làm giảm báng nhanh nhưng có nguy cơ gây bệnh não gan, và hiệu quả không cải thiện mấy. - Thuốc chẹn giao cảm: (Propanolol, Nadolol) có tác dụng làm giảm áp lực cửa thông qua ảnh hưởng giãn mạch trên sàng mạch tạng, làm giảm kích thước tĩnh mạch trướng và hệ thống tĩnh mạch cửa. Tuy nhiên, tăng áp cửa trong xơ gan là không hồi phục cho nên phương pháp điều trị được chọn lựa là ghép gan. c. Điều trị suy gan. Không có điều trị đặc hiệu. - Các thuốc chuyển hóa mỡ: Cholin, Methionin, Inositol không làm hồi phục đươc chức năng gan - Các vitamin B, C, A, D, K, acide folic, folate, kẽm - Testosteron: không dùng vì làm vú lớn hơn, tỷ lệ tử vong tăng hơn. d. Thuốc chống xơ - Corticoides: Chỉ dùng trong viêm gan mạn tự miễn. - Các chất ức chế prolyl hydroxylase như HOE 077 còn trong thử nghiệm - Colchicin: làm ngăn quá trình xơ gan rượu, dùng 1mg/ng, 5 ngày 1 tuần trong nhiều tháng cũng chưa thuyết phục mạnh mẽ 17
18. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y 5.2.2. Điều trị biếnchứng a. Điều trị chảy máu tĩnh mạch trướng thực quản - Truyền máu tươi hoặc huyết tương tươi - Thuốc co mạch: (dùng giai đoạn cấp): Vasopressine hoặc Somatostatin. Truyền Vasopressin(Pitressin) 20 đv/100ml dextrose 5% IV trong 10ph áp lực của sẽ giãm sau 45- 60‘ - Cầm máu bằng sonde Blakemore hoặc sonde Minnesota. Nguy cơ sặc vào phổi và vỡ thực quản do loét, thủng. - Chích xơ: điều trị chảy máu cấp và chích lập lại duy trì cho đến khi xẹp tĩnh mạch. Thuỗc thường dùng là polidocanol. - Thắt tĩnh mạch trướng qua nội soi. - Phẫu thuật cấp cứu: Đặt TIPS. - Thiết đoạn thực quản cấp cứu bằng súng kẹp qua đường mở thông dạ dày mặt trước. - Cimetidine hoặc Ranitidine: để dự phòng loét dạdày cấp do stress. - Kháng sinh dự phòng nguy cơ cao nhiễm khuẩn dạ dày ruột: dùng Norfloxacin. - Tháo phân; Điều trị dự phòng chảy máu taí phát. 18
19. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y b.Điều trị bệnh dạ dày do tăng áp cửa Xác định bằng nội soi. Có chỉ định dùng thuốc chẹn ß giao cảm, trong khi kháng H2 tỏ ra ít hiệu quả. c.Điều trị viêm phúc mạc nhiễm khuẩn tiên phát (SBP) Kháng sinh được chon lựa là Cefotaxime 6g/24h x 5-7ngày. Chỉ cần dùng bằng đường tĩnh mạch sau 48 giờ đã thấy giảm bạch cầu trong dịch báng. Sau đó điều trị dự phòng với Norfloxacin 400mg/ng, hoặc Ciprofloxacin 750mg/tuần, hoặc Bactrim cho 5 ngày/tuần, tối thiểu là 6 tháng, có hiệu quả phòng tái phát. d. Điều trị hội chứng gan thận Hạn chế dịch, muối, protein, kali, không dùng thuốc độc cho gan, điều trị nhiễm khuẩn nếu có, không dùng Manitol.Lợi tiểu liều cao và thận nhân tạo cũng không cải thiện. Các thuốc co mạch như metaraminol, angiotensin II, ornipressin ít có hiệu quả trên thận. Chất ức chế nitric oxide còn trong thử nghiệm. TIPS thực hiện cho Child C ít hiệu quả mà nên đặt vấn đề ghép gan. 19
20. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y Tài liệu tham khảo chính 1. Bệnh học (ĐT dược sĩ đại học - download giao trinh nganh y ) TS Lê Thị Luyến, Lê Đình Vấn, Bộ Y Tế, Bệnh Học, Nhà xuất bản Y học, 2010. 2. H199 ( phần mềm H199. Nguyễn Phúc Học, giáo trình điện tử, tổng hợp > 1000 bệnh lý nội, ngoại, sản, nhi, hồi sức cấp cứu & các chuyên khoa. 2007- 2015. 3. Các giáo trình về Bệnh học, Dược lý, Dược lâm sàng, 20
21. BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN - KHOA Y CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ CHƯƠNG 4 CÁC BỆNH TIÊU HÓA 21