Bài giảng Quản lý chất thải rắn

87 trang phuongnguyen 2730

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Quản lý chất thải rắn", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

bai_giang_quan_ly_chat_thai_ran.doc

Nội dung text: Bài giảng Quản lý chất thải rắn

QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN - 1 -
QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN TẬP 1 : CHẤT THẢI RẮN ĐÔ THỊ CHƯƠNG 1 : MỞ ĐẦU 1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG VÀ QUẢN LÝ CHẤT THẢI. 1.1.1. Khái niệm chung về quản lý môi trường : Quản lý chất lượng môi trường là sự tác động liên tục, có tổ chức, có phương hướng và mục đích xác định của một chủ thể (con người, địa phương, quốc gia, tổ chức quốc tế v.v ) đối với một đối tượng nhất định (môi trường sống) nhằm khôi phục, duy trì và cải thiện tốt hơn môi trường sống của con người trong những khoảng thời gian dự định. Bản chất của việc quản lý môi trường là hạn chế hành vi vô ý thức hoặc có ý thức của con người trong quá trình sống , sản xuất - kinh doanh gây tác động đến môi trường chủ yếu (các hành vi có tác động xấu đến môi trường ) để tạo ra được môi trường ổn định, luôn ở trạng thái cân bằng. Các hành vi vô ý thức là các hoạt động do không nhận thức và không nắm bắt được các quy luật của tự nhiên, xã hội và của bộ phận dị dưỡng trong hệ sinh thái (các sinh vật lớn tiêu thụ - các sinh vật ăn sinh vật, mà chủ yếu là con người) gây ra. Chính các hành vi vô ý thức này đã phá vỡ trạng thái nội cân bằng của môi trường hoặc đẩy xa môi trường ra ngoài trạng thái nội cân bằng đó. - 2 -
Các hành vi có ý thức là các hoạt động có chủ đích của con người vì lợi ích cá nhân, cục bộ, nhất thời gây ra làm đảo lộn trạng thái nội cân bằng của hệ môi trường (nguồn nước, nguồn ánh sáng, đất đai, thảm thực vật, chỉ số đa dạng của các loài, chỉ số âm thanh, khí hậu, v.v ). Quản lý môi trường có các đặc thù sau : - Quản lý môi trường là hoạt động mang tính trách nhiệm có ý thức của con người; - Các hoạt động quản lý môi trường mang tính liên tục theo thời gian và theo không gian; - Các hoạt động quản lý môi trường là trách nhiệm của mọi người theo mối quan hệ ràng buộc lẫn nhau (có tổ chức); - Các hoạt động quản lý môi trường phải nhằm đạt được những mục đích cơ bản là bảo vệ môi trường và phát triển bền vững; - Hoạt động quản lý môi trường còn là công việc đòi hỏi phải có sự nỗ lực chung của mọi quốc gia trên toàn thế giới. 1.1.2. Các nguyên tắc quản lý môi trường : Các nguyên tắc quản lý môi trường là các quy tắc chỉ đạo những tiêu chuẩn hành vi mà các cơ quan quản lý môi trường phải tuân thủ trong quá trình quản lý. Cơ sở để đề ra các nguyên tắc quản lý môi trường là mục tiêu quản lý và các đòi hỏi của các quy luật khách quan trong việc quản lý môi trường . Hoạt động quản lý môi trường được dựa trên những nguyên tắc cơ bản sau : - Bảo đảm duy trì trạng thái cân bằng của hệ sinh thái bằng một tổ hợp các biện pháp kinh tế, kỹ thuật , xã hội; - Có mối liên hệ ngược (feedback); - Mang lại hiệu quả và có khả năng thực thi; - Đa dạng hóa; - Phân cấp và chuyên môn hóa; - Gắn hiệu quả hiện tại với tương lai; - Thử - Sai - Sữa. - 3 -
Bảo vệ môi trường ngày nay đã trở thành một vẫn đề vô cùng bức bách và trọng yếu của mọi quốc gia, vì nó liên quan đến vấn đề sống còn của nhân loại. Cùng với sự phát triển khoa học và công nghệ, cùng với phát kiến về thế giới xung quanh và động cơ làm giàu một cách vị kỷ, nhiều quốc gia, nhiều công ty, tập đoàn xuyên quốc gia đã tàn phá môi trường - cái nôi nuôi dưỡng chính họ, và con người đã bước đầu nhận thức ra được nguy cơ này. Tổ chức môi trường của Liên Hợp Quốc và của nhiều quốc gia đã thường xuyên ban hành các quy ước quốc tế về môi trường , các quyết định nghiêm cấm tức thời và lâu dài v.v Nhân loại đã thấy răng, vấn đề môi trường là vấn đề của toàn cầu. Ý thức được tầm quan trọng của vấn đề này, nước ta đã chính thức tham gia các công ước quốc tế về môi trường. 1.1.3. Các tác động của chất thải rắn tới chất lượng môi trường. Hiện nay (năm1999) tổng lượng rác sinh hoạt thải ra hàng ngày ở các đô thị nước ta vào khoảng trên 9000m3, nhưng mới thu gom được 45% - 50%. Điều kiện chủ yếu để đảm bảo tốt trạng thái vệ sinh ở khu dân cư đô thị là phải có kế hoạch làm sạch, quét dọn thường xuyên các loại chất thải rắn ở các khu nhà ở. Đó là các loại rác sinh hoạt, thức ăn dư thừa , các loại rác đường phố, (chi tiết được mô tả ở chương 2). Các loại chất thải rắn sẽ gây ô nhiễm, nhiễm khuẩn đối với môi trường bao quanh con người : đất, không khí , nước , các nhà ở và công trình công cộng Rác thải thu gom được chủ yếu đổ vào các bãi rác một cách tạm bợ, đại khái mà không được xử lý, chôn lấp theo quy hoạch và hợp vệ sinh gây ảnh hưởng xấu tới môi trường , nguồn nước mặt và nước ngầm. Thiết bị thu gom và vận chuyển rác thải ở hầu hết các đô thị Việt Nam còn lạc hậu và ít ỏi - không đáp ứng được nhu cầu thu gom hiện tại. Khối lượng chất thải rắn trong các đô thị này càng tăng do tác động của sự gia tăng dân số, phát triển kinh tế xã hội và sự phát triển về trình độ và tính chất tiêu dùng trong đô thị. Lượng chất thải rắn nếu không được xử lý tốt sẽ dẫn đến hàng loạt hậu quả tiêu cực đối với môi trường sống. Tác động của việc xử lý không hợp lý chất thải đô thị được minh họa ở hình 1.1. Để trả lời câu hỏi: "Sống trong một xã hội có nhiều chất thải có nghĩa là gì ?" chúng ta hãy hình dung bức tranh về người tiêu dùng Mỹ ném bỏ một khối lượng đáng kinh ngạc, các chất thải rắn bao gồm : - 4 -
- Lượng nhôm bỏ đi chỉ trong 3 tháng củng đủ để chế tạo toàn bộ máy bay của nước Mỹ. - Lượng thủy tinh vứt bỏ chỉ trong hai tuần đủ để chất cao bằng trung tâm thương mại quốc tế cao 412 m. - Lượng lốp bỏ đi trong một năm đủ để quấn quanh hành tinh 3 lần. - Lượng cốc, đĩa bỏ đi dùng trong một năm đủ để phục vụ 6 bữa ăn cho tất cả mọi người trên toàn cầu. - Một lượng vải bỏ đi khoảng 18 triệu đơn vị trong một năm, nếu nối lại từ đầu nọ đến đầu kia đủ để nối liền với mặt trăng và trở về 7 lần. - Bỏ đi khoảng 2 tỉ lưỡi dao cạo râu; 1,6 tỉ bút chì, 500 triệu bật lữa trong một năm. - Khoảng 8 triệu ti vi mỗi năm. - Mỗi giờ khoảng 2,5 triệu chai chất dẻo không sử dụng lại được. - Khoảng 14 tỉ catalog, và 38 tỉ các mảnh vụn bưu phẩm mỗi năm. Và điều này chỉ là một phần của 1,5% của tất cả các loại chất thải rắn đô thị như đã được minh họa ở hình 1.2. Như vậy, về khía cạnh quản lý môi trường có thể nói chất thải là nguồn gốc chủ yếu dẫn tới phá hoại môi trường sống. Nếu con người không quan tâm thỏa đáng tới chất thải hôm nay, thì ngày mai chất thải sẽ loại bỏ chính con người ra khỏi môi trường sống. Ở Việt Nam, tuy dân số đô thị chỉ mới chiếm hơn 20% dân số của cả nước nhưng do cơ sở hạ tầng kỹ thuật quá kém lại ít được chăm sóc nên tình trạng vệ sinh môi trường bị sa sút nghiêm trọng. Tình hình ứ đọng rác do thiếu các trang thiết bị kỹ thuật cần thiết và hiệu quả quản lý môi trường kém đang gây trở ngại cho sự phát triển kinh tế trong nước và chính sách mở cửa kinh tế với nước ngoài. Quá trình đô thị hóa ở Việt Nam trong những thập kỹ trước đây phát triển chậm với tỷ lệ đô thị hóa thuộc loại thấp nhất so với các nước trong khu vực, từ khi chuyển sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước , tốc độ đô thị hóa đang có đà tăng nhanh hơn. Sự gia tăng dân số đô thị trong khi chưa có điều kiện chuẩn bị tốt về cơ sở vật chất gây nên nhiều hậu quả về kinh tế, xã hội nghiêm trọng. Kết cấu hạ tầng cơ sở của các đô thị như cấp nước , thoát nước , - 5 -
nhà ở, giao thông đô thị, vệ sinh môi trường v.v còn yếu kém không đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng của xã hội. 1.2. HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN Ở ĐÔ THỊ 1.2.1. Cơ cấu và sơ đồ tổ chức quản lý chất thải rắn đô thị : Quản lý chất thải rắn là vấn đề then chốt của việc đảm bảo môi trường sống của con người mà các đô thị phải có kế hoạch tổng thể quản lý chất thải rắn thích hợp mới có thể xử lý kịp thời và có hiệu quả. Một cách tổng quát, các hợp phần chức năng của một hệ thống quản lý chất thải rắn được minh họa ở hình 1.3. Sơ đồ tổng thể của hệ thống quản lý chất thải rắn ở một số đô thị lớn ở Việt Nam được trình bày ở hình 1.4. 1.2.2. Nhiệm vụ của các cơ quan chức năng trong hệ thống quản lý chất thải rắn ở một số đô thị lớn ở Việt Nam: Bộ khoa học công nghệ và môi trường chịu trách nhiệm vạch chiến lược cải thiện môi trường chung cho cả nước, tư vấn cho nhà nước trong việc đề xuất luật lệ chính sách quản lý môi trường quốc gia. Bộ xây dựng hướng dẫn chiến lược quản lý và xây dựng đô thị, quản lý chất thải. Ủy ban Nhân dân thành phố chỉ đạo Ủy ban nhân dân các quận, huyện, Sở Khoa học Công nghệ và Môi trường và Sở Giao thông Công chính thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường đô thị, chấp hành nghiêm chỉnh chiến lược chung và luật pháp về bảo vệ môi trường của Nhà nước thông qua việc xây dựng các quy tắc, quy chế cụ thể trong việc bảo vệ môi trường của thành phố. Công ty Môi trường đô thị là cơ quan trực tiếp đảm nhận nhiệm vụ xử lý chất thải rắn, bảo vệ vệ sinh môi trường thành phố theo chức trách được Sở Giao Thông Công Chính thành phố giao. 1.3. CÁC YÊU CẦU CHUNG TRONG QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN Ở CÁC ĐÔ THỊ VIỆT NAM : Việc quản lý chất thải rắn ở các đô thị nói chung, về cơ bản phải đảm bảo các yêu cầu sau: - Phải thu gom và vận chuyển hết chất thải. Đây là yêu cầu đầu tiên, cơ bản của việc xử lý chất thải nhưng hiện đang còn là một khó khăn, đòi hỏi phải có nhiều cố gắng khắc phục. - 6 -
- Phải bảo đảm việc thu gom, xử lý có hiệu quả theo nguồn kinh phí nhỏ nhất nhưng lại thu được kết quả cao nhất. Bảo đảm sức khỏe cho đội ngũ những người lao động trực tiếp tham gia việc quản lý chất thải phù hợp với khả năng kinh phí của thành phố và Nhà nước. - Đưa được các công nghệ và kỹ thuật , các trang thiết bị xử lý chất thải tiên tiến của các nước vào sử dụng ở trong nước, đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý và lao động có đầy đủ kiến thức, kinh nghiệm và lòng yêu nghề, có trách nhiệm với vấn đề môi trường của đất nước. Phù hợp với cơ chế quản lý của Nhà nước theo hướng chấp nhận mở cửa và cạnh tranh với nhiều thành phần kinh tế. Các biện pháp kỹ thuật xử lý chất thải chủ yếu thể hiện trong hình 1.5. 1.4. MỘT SỐ VĂN BẢN PHÁP LUẬT LIÊN QUAN TỚI QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN ĐÔ THỊ Ở VIỆT NAM : - Luật Bảo vệ môi trường (BVMT) do chủ tịch nước ký sắc lệnh ban hành số 29-L/CTN ngày 10/ 01/1994; - Nghị định số 175 về Hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường ban hành ngày18/10 /1994; - Luật Hàng hải Việt Nam ban hành ngày 30/6/1990; - Luật Bảo vệ sức khỏe cộng đồng ban hành năm 1991; - Luật Dầu mỏ, ban hành tháng 7/1993; - Luật Đất đai, ban hành tháng 7/1993; - Luật Khoáng sản, ban hành ngày 20/3/1996; - Luật Thương mại, ban hành ngày 10/5/1996; - Quy chế quản lý chất thải nguy hại, ban hành ngày 16/7/1999; - Tiêu chuẩn Việt Nam về phân loại những hợp chất độc hại và yêu cầu an toàn, TCVN3164 - 1979, ban hành ngày 01/01/1981; - Tiêu chuẩn Việt Nam về hóa chất nguy hiểm, Quy phạm an toàn trong sản xuất, sử dụng, bảo quản và vận chuyển, TCVN 5507-1991, ban hành năm 1991; - Chiến lược Quản lý chất thải rắn đô thị và Quyết định số 152/1999/QĐ-TTg ngày 10/7/1999 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt chiến lược quản lý chất thải rắn tại các đô thị và khu công nghiệp Việt Nam đến năm 2000; - Quy chế quản lý chất thải y tế - Bộ Y tế - Hà Nội 1999. - 7 -
- Tiêu chuẩn cho phép của khí thải lò đốt chất thải y tế TCVN 6560 - 1999; - Chất thải rắn - bãi chôn lấp hợp vệ sinh - Yêu cầu chung về bảo vệ môi trường TCVN 6696- 2000; - Văn bản hướng dẫn thực hiện bảo vệ môi trường trong quản lý và phát triển đô thị, nông thôn và đầu tư xây dựng năm 2000. Chương 2 NGUỒN GỐC, PHÂN LOẠI CHẤT THẢI RẮN ĐÔ THỊ 2.1. ĐỊNH NGHĨA CHẤT THẢI RẮN: Theo quan niệm chung: Chất thải rắn là toàn bộ các loại vật chất được con người loại bỏ trong các hoạt động kinh tế - xã hội của mình (bao gồm các hoạt động sản xuất, các hoạt động sống và duy trì sự tồn tại của cộng đồng v.v ). Trong đó quan trọng nhất là các loại chất thải sinh ra từ các hoạt động sản xuất và hoạt động sống. Theo quan điểm mới: Chất thải rắn đô thị (gọi chung là rác thải đô thị) được định nghĩa là: Vật chất mà con người tạo ra ban đầu vứt bỏ đi trong khu vực đô thị mà không đòi hỏi được bồi thường cho sự vứt bỏ đó. Thêm vào đó, chất thải được coi là chất thải rắn đô thị nếu chúng được xã hội nhìn nhận như một thứ mà thành phố phải có trách nhiệm thu gom và tiêu hủy. Theo quan điểm này, chất thải rắn đô thị có các đặc trưng sau: - Bị vứt bỏ trong khu vực đô thị; - Thành phố có trách nhiệm thu dọn. 2.2. NGUỒN TẠO THÀNH CHẤT THẢI RẮN ĐÔ THỊ: Các nguồn chủ yếu phát sinh ra chất thải rắn đô thị bao gồm: - Từ các khu dân cư (chất thải sinh hoạt); - Từ các trung tâm thương mại; - Từ các công sở, trường học, công trình công cộng; - Từ các dịch vụ đô thị, sân bay; - Từ các hoạt động công nghiệp; - Từ các hoạt động xây dựng đô thị; - Từ các trạm xử lý nước thải và từ các đường ống thoát nước của thành phố. - 8 -
Các lại chất thải rắn được thải ra từ các hoạt động khác nhau được phân loại theo nhiều cách. a) Theo vị trí hình thành: người ta phân biệt rác hay chất thải rắn trong nhà, ngoài nhà, trên đường phố, chợ b) Theo thành phần hóa học và vật lý: người ta phân biệt theo các thành phần hữu cơ, vô cơ, cháy được, không cháy được, kim loại, phi kim loại, da , giẻ vụn, cao su, chất dẻo c) Theo bản chất nguồn tạo thành - chất thải rắn được phân thành các loại: Chất thải rắn sinh hoạt: là những chất thải liên quan đến các hoạt động của con người, nguồn tạo thành chủ yếu từ các khu dân cư, các cơ quan, trường học, các trung tâm dịch vụ, thương mại. Chất thải rắn sinh hoạt có thành phần bao gồm kim loại, sành sứ, thủy tinh, gạch ngói vỡ, đất, đá, cao su, chất dẻo, thực phẩm dư thừa hoặc quá hạn sử dụng, xương động vật, tre, gỗ, lông gà vịt, vải , giấy, rơm, rạ, xác động vật, vỏ rau quả v.v Theo phương diện khoa học, có thể phân biệt các loại chất thải rắn sau: - Chất thải thực phẩm bao gồm các thức ăn thừa, rau, quả loại chất thải này mang bản chất dễ bị phân hủy sinh học, quá trình phân hủy tạo ra các chất có mùi khó chịu, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng ẩm. Ngoài các loại thức ăn dư thừa từ gia đình còn có thức ăn dư thừa từ các bếp ăn tập thể, các nhà hàng, khách sạn, ký túc xá, chợ - Chất thải trực tiếp của động vật chủ yếu là phân, bao gồm phân người và phân của các động vật khác. - Chất thải lỏng chủ yếu là bùn ga cống rãnh, là các chất thải ra từ các khu vực sinh hoạt của dân cư. - Tro và các chất dư thừa thải bỏ khác bao gồm: các loại vật liệu sau đốt cháy, các sản phẩm sau khi đun nấu bằng than , củi và các chất thải dễ cháy khác trong gia đình, trong kho của các công sở, cơ quan, xí nghiệp, các loại xỉ than. - Các chất thải rắn từ đường phố có thành phần chủ yếu là các lá cây, que, củi, nilon, vỏ bao gói Chất thải rắn công nghiệp: là các chất thải phát sinh từ các hoạt động sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp. Các nguồn phát sinh chất thải công nghiệp gồm: - Các phế thải từ vật liệu trong quá trình sản xuất công nghiệp, tro , xỉ trong các nhà máy nhiệt điện; - 9 -
- Các phế thải từ nhiên liệu phục vụ cho sản xuất; - Các phế thải trong quá trình công nghệ; - Bao bì đóng gói sản phẩm. Chất thải xây dựng: là các phế thải như đất cát, gạch ngói, bê tông vỡ do các hoạt động phá dỡ, xây dựng công trình v.v chất thải xây dựng gồm: - Vật liệu xây dựng trong quá trình dỡ bỏ công trình xây dựng; - Đất đá do việc đào móng trong xây dựng ; - Các vật liệu như kim loại, chất dẻo Các chất thải từ các hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật như trạm xử lý nước thiên nhiên, nước thải sinh hoạt , bùn cặn từ các cống thoát nước thành phố. Chất thải nông nghiệp: là những chất thải và mẫu thừa thải ra từ các hoạt động nông nghiệp, thí dụ như trồng trọt, thu hoạch các loại cây trồng, các sản phẩm thải ra từ chế biến sữa, của các lò giết mổ Hiện tại việc quản lý và xả các loại chất thải nông nghiệp không thuộc về trách nhiệm của các công ty môi trường đô thị của các địa phương. d) theo mức độ nguy hại - chất thải rắn được phân thành các loại: Chất thải nguy hại: bao gồm các loại hóa chất dễ gây phản ứng , độc hại, chất thải sinh học dễ thối rữa, các chất dễ cháy, nổ hoặc các chất thải phóng xạ, các chất thải nhiễm khuẩn, lây lan có nguy cơ đe dọa tới sức khỏe người , động vật và cây cỏ. Nguồn phát sinh ra chất thải nguy hại chủ yếu từ các hoạt động y tế, công nghiệp và nông nghiệp. Chất thải y tế nguy hại: là chất thải có chứa các chất hoặc hợp chất có một trong các đặc tính gây nguy hại trực tiếp hoặc tương tác với các chất khác gây nguy hại với môi trường và sức khỏe của cộng đồng. Theo quy chế quản lý chất thải y tế, các loại chất thải y tế nguy hại được phát sinh từ các hoạt động chuyên môn trong các bệnh viện, trạm xá và trạm y tế. Các nguồn phát sinh ra chất thải bệnh viện bao gồm: - Các loại bông băng, gạc, nẹp dùng trong khám bệnh, điều trị , phẫu thuật; - Các loại kim tiêm, ống tiêm; - Các chi thể cắt bỏ, tổ chức mô cắt bỏ; - Chất thải sinh hoạt từ các bệnh nhân; - 10 -
- Các chất thải có chứa các chất có nồng độ cao sau đây: chì, thủy ngân, Cadimi, Arsen, Xianua - Các chất thải phóng xạ trong bệnh viện. Các chất nguy hại do các cơ sở công nghiệp hóa chất thải ra có tính độc tính cao, tác động xấu đến sức khỏe, do đó việc xử lý chúng phải có những giải pháp kỹ thuật để hạn chế tác động độc hại đó. Các chất thải nguy hại từ các hoạt động công nghiệp chủ yếu là các loại phân hóa học, các loại thuốc bảo vệ thực vật. Chất thải không nguy hại: là những loại chất thải không chứa các chất và các hợp chất có một trong các đặc tính nguy hại trực tiếp hoặc tương tác thành phần. Trong số các chất thải của thành phố, chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ có thể sơ chế dùng ngay trong sản xuất và tiêu dùng, còn phần lớn phải hủy bỏ hoặc phải qua một quá trình chế biến phức tạp, qua nhiều khâu mới có thể sử dụng lại nhằm đáp ứng nhu cầu khác nhau của con người. Lượng chất thải trong thành phố tăng lên do tác động của nhiều nhân tố như: sự tăng trưởng và phát triển của sản xuất, sự gia tăng dân số, sự phát triển về trình độ và tính chất của tiêu dùng trong thành phố v.v Các nguồn phát sinh chất thải và phân loại chất thải được trình bày ở hình 2.1 - 11 -
Các hoạt động kinh tế xã hội của con người Các quá Các quá Hoạt động Các hoạt Các hoạt trình trình sống và tái động động giao sản xuât phi sản sản sinh con quản lý tiếp và xuât người đối ngoại Chất Thải Dạng lỏng Dạng khí Dạng rắn Bùn Chất Hơi Chất thải Các ga lỏng độc Chất thải công loại cống dầu mỡ hại sinh hoạt nghiệp khác Hình 2.1. Các nguồn phát sinh chất thải và phân loại chất thải 2.3. LƯỢNG CHẤT THẢI RẮN ĐÔ THỊ PHÁT SINH Lượng chất thải tạo thành hay còn gọi là tiêu chuẩn tạo rác được định nghĩa là lượng rác thải phát sinh từ hoạt động của một người trong một ngày đêm (kg/người.ngđ). Tiêu chuẩn tạo rác trung bình theo đầu người đối với từng loại chất thải rắn mang tính đặc thù của từng địa phương và phụ thuộc vào mức sống, văn minh của dân cư ở mỗi khu vực(bảng 2.1). Bảng 2.1. Tiêu chuẩn tạo rác trung bình theo đầu người đối với từng loại chất thải rắn đô thị Tiêu chuẩn (kg/người.ngđ) Nguồn Khoảng giá trị Trung bình Sinh hoạt đô thị (1) 1 -3 1,59 - 12 -
Công nghiệp 0,5 - 1,6 0,86 Vật liệu phế thải bị tháo dỡ 0,05 - 0,4 0,27 Nguồn thải sinh hoạt khác (2) 0,05 - 0,3 0,18 Ghi chú: (1) : kể cả nhà ở và trung tâm dịch vụ thương mại (2) : không kể nước và nước thải. Các yếu tố ảnh hưởng tới tiêu chuẩn, thành phần chất thải rắn đô thị bao gồm: - Điều kiện sinh hoạt; - Điều kiện thời tiết, khí hậu; - Các yếu tố xã hội; - Tập quán. Hệ số không điều hòa: Rmax Kng = Rtb Trong đó: Rmax : lượng rác thải lớn nhất theo ngày, tháng, năm Rtb : lượng rác thải trung bình theo ngày, tháng, năm. Giá trị của hệ số không điều hòa K phụ thuộc nhiều vào quy mô của đô thị, vào mức sống và các yếu tố khác, thường có giá trị Kng = 1,2 ÷ 2; Kh = 1,5 ÷ 2,5 2.4. THÀNH PHẦN VÀ TÍNH CHẤT CỦA CHẤT THẢI RẮN Thành phần lý, hóa học của chất thải rắn đô thị rất khác nhau tùy thuộc vào từng địa phương, vào các mùa khí hậu, các điều kiện kinh tế và nhiều yếu tố khác (bảng 2.2). Trọng lượng riêng % trọng lượng Độ ẩm (%) (kg/m3) Hợp phần Khoảng Trung KGT TB KGT TB giá trị bình Chất thải thực phẩm 6 - 25 15 50 - 80 70 12 - 80 28 Giấy 24 - 45 40 4 - 10 6 32 - 128 81,6 - 13 -
Catton 3 - 15 4 4 - 8 5 38 - 80 49,6 Chất dẻo 2 - 8 3 1 - 4 2 32 - 128 64 Vải vụn 0 - 4 2 6 - 15 10 32 - 96 64 Cao su 0 - 2 0,5 1 - 4 2 96 - 192 128 Da vụn 0 - 2 0,5 8 - 12 10 96 - 256 160 Sản phẩm vườn 0 - 20 12 30 - 80 60 84 - 224 104 Gỗ 1 - 4 2 15 - 40 20 128 - 1120 240 Thủy tinh 4 - 16 8 1- 4 2 160 - 480 193,6 Can hộp 2 - 8 6 2 - 4 3 48 - 160 88 Kim loại không thép 0 - 1 1 2 - 4 2 64 - 240 160 Kim loại thép 1 - 4 2 2 - 6 3 128 - 1120 320 Bụi, tro, gạch 0 - 10 4 6 - 12 8 320 - 960 480 Tổng hợp 100 15 - 40 20 180 - 420 300 2.4.1. Các phương pháp phân tích thành phần và tính chất của chất thải rắn : Ba phương pháp cơ bản sau thường được sử dụng trong quá trình phân tích thành phần và tính chất của chất thải rắn: - Phân tích / kiểm tra trực tiếp (nghiên cứu phân loại cổ điển); - Phân tích sản phẩm thị trường (từ cân bằng vật chất của khu vực); - Phân tích sản phẩm của chất thải (từ các quá trình xử lý). * Mỗi phương pháp đều có ưu nhược điểm riêng. Không có phương pháp đơn độc nào có thể phân tích được toàn bộ tính chất của phế thải. * Tại những khu vực thiếu các số liệu và các phương tiện, cần thiết phải phối hợp các phương pháp để đạt được kết quả hoàn chỉnh, tin cậy. 2.4.2. Nguyên tắc lấy mẫu chất thải rắn: Tùy thuộc mục đích nghiên cứu, các mẫu chất thải rắn thường được lấy ở những bãi rác tập trung, trên xe tải của từng khu vực, từng phường. Phải điều tra theo mùa và phải được tiến hành theo các quy trinh sau: Bước 1:đối với các mẫu để phân loại lý học - 14 -
a) Đổ các chất thải đã được thu gom xuống sàn; B b) Trộn kỹ các chất thải; A D C c) Đánh đống chất thải theo hình nón; d) Chia thành 4 phần bằng nhau và lấy 2 phần chéo nhau (A + D) (B + C), nhập 2 phần với nhau và trộn đều. e) Chia mỗi phần chéo đã phối thành 2 phần bằng nhau; f) Phối các phần chéo thành 2 đống, sau đó lại lấy ra ở mỗi đống 1/2 phần (xấp xỉ khoảng 20÷30 kg) để phân loại lý học. Bước 2: Đối với các mẫu phân loại hóa học. Mẫu phân tích được lấy theo quy trình như ở hình 2.2. 2.4.3. Nguyên tắc phân loại lý học: Mẫu chất thải thu được từ bước 1 được phân ra các loại sau đó bỏ từng loại vào trong thùng đựng riêng như nhau: 1. Các chất cháy được: a) Giấy; b) Rác (bao gồm cả thịt nhưng không bao gồm phần xương, vỏ sò); c) Hàng dệt; d) Gỗ, cỏ , rơm, rạ; e) Chất dẻo; f) Da và cao su. 2. Các chất không cháy được: a) Kim loại sắt; b) Kim loại không phải sắt; c) Thủy tinh; d) Đá và sành sứ (không bao gồm xương và vỏ sò). 3. Các chất hỗn hợp: a) Các chất hỗn hợp có kích thước lớn hơn 5 mm; b) Các chất hỗn hợp có kích thước nhỏ hơn 5 mm. (tách các chất hỗn hợp có kích thước nhỏ hơn 5mm và lớn hơn 5mm bằng cách sàng qua một cặp sàng, phân càng nhiều loại càng tốt). - 15 -
Cân và ghi lại trọng lượng của từng loại vào trong mẫu ghi sẵn trên cơ sở của trọng lượngười ướt và biểu thị theo phần trăm của toàn bộ mẫu. 2.5. CÁC CHỈ TIÊU LÝ HỌC 2.5.1. Trọng lượng riêng hay trọng lượng thể tích Nguyên tắc: Lấy mẫu chất thải thu được theo quy trình ở mục 2.4.2. Thể tích mẫu khoảng 50 ÷ 100 lít. 1. Cho mẫu chất thải một cách nhẹ nhàng vào một thùng chứa đã biết dung tích (thích hợp nhất là thùng có dung tích 100 lít) cho tới khi thùng được làm đầy. 2. Nhấc thùng lên cách mặt sàn khoảng 30 cm và thả xuống, lặp lại điều này 4 lần. 3. Tiếp tục làm đầy thùng. 4. Cân và ghi lại kết quả trọng lượng của cả thùng và chất thải. 5. Lấy kết quả ở bước 4 trừ đi trọng lượng của thùng chứa. 6. Lấy kết quả ở bước 5 chia cho dung tích của thùng chứa ta thu được tỷ trọng theo đơn vị kg/lít. Làm điều này 2 lần và lấy kết quả trung bình. Trọng lượng riêng của chất thải rắn (BD) được xác định theo công thức sau: (Trọng lượng thùng chứa + chất thải) - (Trọng lượng thùng chứa) BD = Dung tích thùng chứa 2.5. Độ ẩm Độ ẩm của chất thải rắn được định nghĩa là lượng nước chứa trong một đơn vị trọng lượng chất thải ở trạng thái nguyên thủy. Xác định độ âm được tuân theo công thức: a b Độ ẩm = 100(%) a Trong đó: a - trọng lượng ban đầu của mẫu. b - trọng lượng của mẫu sau khi sấy khô ở 105oC. Độ ẩm và trọng lượng riêng của các hợp phần trong chất thải rắn đô thị được biểu thị ở bảng 2.2. Các định nghĩa chi tiết của thành phần chất thải được trình bày ở bảng 2.3. - 16 -
Bảng 2.3. Định nghĩa các thành phần lý học của chất thải rắn Thành phần Định nghĩa Thí dụ 1. Các chất cháy được Các vật liệu làm từ giấy và bột Các túi giấy, các mảnh bìa, a) Giấy giấy giấy vệ sinh Có nguồn gốc từ các sợi Vải , len , nylon b) Hàng dệt Các chất thải ra từ đồ ăn thực Các cọng rau , vỏ quả, thân c) Thực phẩm phẩm cây, lõi ngô Các vật liệu và sản phẩm được Đồ dùng bằng gô như bàn d) Cỏ, gỗ củi, rơm rạ chế tạo từ gỗ, tre và rơm ghế, thang, giường, đồ chơi Các vật liệu và sản phẩm được Phim cuộn, túi chất dẻo, chai e) Chất dẻo chế tạo từ chất dẻo lọ chất dẻo, các đầu vòi bằng chất dẻo, dây bện Các vật liệu và sản phâm được Bóng, giầy, ví, băng cao su f) Da và cao su chế tạo từ da và cao su 2. Các chất không cháy Các loại vật liệu và sản phẩm Vỏ hộp, dây điện, hàng rào, a) Các kim loại sắt được chế tạo từ sắt mà dễ bị dao, nắp lọ nam châm hút. Các loai vật liệu không bị nam Vỏ hộp nhôm, giấy bao gói, b) Các kim loại phi sắt châm hút đồ đựng Các loại vật liệu và sản phẩm Chai lọ , đồ đựng bằng thủy c) Thủy tinh chế tạo từ thủy tinh tinh, bóng đèn Bất kỳ các lọai vật liệu không Vỏ trai, ốc , xương, gạch đá, d) Đá và sành sứ cháy khác ngoài kim loại và gốm thủy tinh Tất cả các loại vật liệu khác Đá cuội, cát, đất, tóc 3. Các chất hỗn hợp không phân loại ở bảng này. - 17 -
Loại này có thể được chia thành 2 phần: Kích thước lớn hơn 5 và loại nhỏ hơn 5mm - 18 -
Chất thải thô Phân tích thành phần lý học Phân tích thành phần hóa học 2 m3 100 - 120 kg Để phân tích trọng lượng Để tạo mẫu ban đầu riêng và thành phần 1 - 2 kg chất thải tươi 20 kg Sấy khô ở nhiệt độ 102 - 105oC cho tới khi trọng lượng không đổi Độ ẩm pH Nghiền nhỏ cho tới kích thước 1mm bằng máy nghiền Sấy khô lại tại nhiệt độ 75oC trong vòng 2 giờ Bảo quản trong bình cách ẩm Lấy 25g mẫu đã sấy 6g 5g 50mg 2,5g 3g 2g 1g 1g Các chất Chất Cac bon Nitơ Photpho Nhiệt lượng Sulfua Hydrocacbon bay hơi béo thô Độ tro Tỷ số C/N Protein Nhiệt trị tinh Nhiệt trị thô Chất lỏng Hình 2.2. Sơ đồ phân tích chất thải rắn - 19 -
2.6. CÁC CHỈ TIÊU HÓA HỌC 2.6.1. Chất hữu cơ: Lấy mẫu, nung ở 950 oC. Phần bay hơi đi là chất hữu cơ hay còn gọi là tổn thất khi nung, thông thường chất hữu cơ dao động trong khoảng 40 - 60%. Trong tính toán, lấy trung bình 53% chất hữu cơ. 2.6.2. Chất tro: Phần còn lại sau khi nung - tức là các chất trơ dư hay chất vô cơ. 2.6.3. Hàm lượng cacbon cố định: là lượng cacbon còn lại sau khi đã loại các chất vô cơ khác không phải là cacbon trong tro, hàm lượng này thường chiếm khoảng 5 - 12%, trung bình là 7%. Các chất vô cơ khác trong tro bao gồm thủy tinh, kim loại Đối với chất thải rắn đô thị, các chất này có trong khoảng 15 - 30%, trung bình là 20%. 2.6.4. Nhiệt trị: Giá trị nhiệt tạo thành khi đốt chất thải rắn. Giá trị này được xác định theo công thức Dulông: KJ 1 Đơn vị nhiệt trị = 2,326 [145,4C + 620 H O + 41.S ] Kg 8 Trong đó: C : Lượng cacbon tính theo % H : Hydro tính theo % O : Oxi tính theo % S : Sunfua tính theo % Thành phần hóa học của các hợp phần cháy được - được trình bày ở bảng 2.4. Bảng 2.4. Thành phần hóa học của các hợp phần cháy được của chất thải rắn % trọng lượng theo trạng thái khô Hợp phần C H O N S Tro Chất thải thực phẩm 48 6,4 37,6 2,6 0,4 5 Giấy 3,5 6 44 0,3 0,2 6 Catton 4,4 5,9 44,6 0,3 0,2 5 Chất dẻo 60 7,2 22,8 Không xđ Không xđ 10 Vải, hàng dệt 55 6,6 31,2 4,6 0,15 2,45 Cao su 78 10 Không xđ 2 Không xđ 10 - 20 -
Da 60 8 11,6 10 0,4 10 Lá cây, cỏ 47,8 6 38 3,4 0,3 4,5 Gỗ 49,5 6 42,7 0,2 0,1 1,5 Bụi, gạch vụn, tro 26,3 3 2 0,5 0,2 68 Số liệu trung bình về các chất dư trơ và nhiệt năng của chất thải rắn đô thị được trình bày ở bảng 2.5. Bảng 2.5. Số liệu trung bình về các chất dư trơ và nhiệt năng của chất thải rắn đô thị Chất dư trơ *(%) Nhiệt trị KJ/Kg Hợp phần Khoảng giá trị Trung bình Khoảng giá trị Trung bình Chất thải thực phẩm 2 - 8 5 3.489 - 6.978 4.652 Giấy 4 - 8 6 11.630 - 1.608 16.747,2 Catton 3 - 6 5 13.956 - 17.445 16.282 Chất dẻo 6 - 20 10 27.912 - 37.216 32.564 Vải vụn 2 - 4 2,5 15.119 - 18.608 17.445 Cao su 8 - 20 10 20.934 - 27.912 23.260 Da vụn 8 - 20 1 15.119 - 19.771 17.445 Lá cây, cỏ 2 - 6 4,5 2.326 - 18.608 6.512,8 Gỗ 0,6 - 2 1,5 17.445 - 19.771 18.608 Thủy tinh 96 - 99+ 98 116,3 - 22,6 18.608 Can hộp 96 - 99+ 98 232,6 - 1.163 697,8 Phi kim loại 90 - 99+ 96 Không xác định Không xđ Kim loại 94 - 99+ 96 232,6 - 1.163 697,8 Bụi, tro, gạch 60 - 80 70 2.326 - 11.630 6.978 Tổng hợp 9.304 - 12.793 10.467 Ghi chú: * : Chất dư trơ là chất còn lại sau khi cháy hoàn toàn + : Dựa trên kết quả phân tích. - 21 -
2.7. ĐẶC ĐIỂM VỀ THÀNH PHẦN RÁC THẢI Ở CÁC ĐÔ THỊ VIỆT NAM Ở Việt Nam, tốc độ phát sinh rác thải tùy thuộc vào từng loại đô thị và dao động từ 0,35 - 0,8 kg/người.ngày. Lượng chất thải rắn trung bình phát sinh từ các đô thị và thành phố năm 1996 là 16.237 tấn/ngày; năm 1997 là 19.315 tấn/ngày. Con số này đạt đến giá trị 22.210 tấn/ngày vào năm 1998. Hiệu suất thu gom dao động từ 40 - 67% ở các thành phố lớn và từ 20 - 40% ở các đô thị nhỏ; Lượng bùn cặn cống thường lấy theo định kỳ hàng năm, số lượng ước tính trung bình cho một ngày là 822 tấn.Tổng lượng chất thải rắn phát sinh và tỷ lệ thu gom được thể hiện ở bảng2.6 Trọng lượng riêng của chất thải rắn đóng vai trò quyết định trong việc lựa chọn thiết bị thu gom và phương thức vận chuyển. Số liệu này dao động từ 480 - 580 kg/m 3 tại Hà Nội; Tại Đà Nẵng : 420 kg/m3; Hải Phòng: 580 kg/m3; Thành phố Hồ Chí Minh: 500 kg/m3. Thành phần của chất thải rắn rất đa dạng và đặc trưng theo từng loại đô thị (thói quen, mức độ văn minh, tốc độ phát triển). Các đặc trưng điển hình của chất thải rắn như sau: - Hợp phần có nguồn gốc hữu cơ cao (50,27 - 62,22%) - Chứa nhiều đất cát, sỏi đá vụn, gạch vỡ - Độ ẩm cao, nhiệt trị thấp (900 kcal/kg). Việc phân tích thành phần chất thải rắn đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn công nghệ xử lý. Thành phần chất thải rắn của một số đô thị Việt Nam theo các số liệu nghiên cứu năm 1998 được trình bày ở bảng 2.7. Bảng 2.6. Lượng chất thải rắn tạo thành và tỷ lệ thu gom trên toàn quốc từ 1997 - 1999 Lượng phát sinh (tấn/ngày) Lượng thu gom (%) Loại chất thải 1997 1998 1999 1997 1998 1999 Chất thải sinh hoạt 14.525 16.558 18.879 55 68 75 Bùn, cặn cống 822 920 1049 90 92 92 Phế thải xây dựng 1.798 2.049 2.336 55 65 65 Chất thải y tế nguy hại 240 252 277 75 75 75 Chất thải công nghiệp nguy hại 1.930 2.200 2.508 48 50 60 Tổng cộng 19.315 21.979 25.049 56 70 73 Nguồn: số liệu quan trắc - CEETIA - 22 -
Bảng 2.7. Thành phần chất thải rắn ở một số đô thị năm 1998 (theo % trọng lượng) Tại Tại Tại TP Tại Tại TP STT Thành phần Hà Nội Hải Phòng Hạ Long Đà Nẵng HCM 1 Chất hữu cơ 51,10 50,58 40,1 - 44,7 31,50 41,25 2 Cao su, nhựa 5,50 4,52 2,7 - 4,5 22,50 8,78 3 Giấy, catton, giẻ vụn 4,20 7,52 5,5 - 5,7 6,81 24,83 4 Kim loại 2,50 0,22 0,3 - 0,5 1,40 1,55 5 Thủy tinh, sứ, gốm 1,80 0,63 3,9 - 8,5 1,80 5,59 6 Đất, đá,cát, gạch vụn 35,90 36,53 47,5 - 36,1 36,00 18,00 Độ ẩm 47,7 45 - 48 40 - 46 39,05 27,18 Độ tro 15,9 16,62 11,0 40,25 58,75 Tỷ trọng - tấn/m3 0,42 0,45 0,57 - 0,65 0,38 0,412 Nguồn: số liệu quan trắc - CEETIA Diễn biến về thành phần rác thải sinh hoạt tại Hà Nội từ năm 1995 đến 1998 được thể hiện ở bảng 2.8. Bảng 2.8. Diễn biến về thành phần rác thải sinh hoạt tại Hà Nội từ năm 1995 đến 1999 Thành phần 1995 1996 1997 1998 Giấy vụn 2,20 2,90 2,30 4,20 Lá cây, rác hữu cơ 45,90 50,40 53,00 50,10 Túi nilon, đồ nhựa 1,70 3,20 4,10 5,50 Kim loại, vỏ đồ hộp 1,20 1,80 5,50 2,50 Thủy tinh, sành , gốm 1,40 2,60 3,80 1,80 Đất, cát và các chất khác 47,60 39,10 31,30 35,90 Tổng cộng 100 100 100 100 Độ ẩm của rác thải 52,0 47,6 50,0 47,70 Độ tro 12,0 10,5 21,4 15,90 Tỷ trọng trung bình-T/m3 0,432 0,416 0,420 0,420 Nguồn : số liệu quan trắc - CEETIA - 23 -
2.8. CHẤT THẢI RẮN NGUY HẠI Hiện nay thực hiện việc phân loại nguy hại đều chưa được xử lý hoặc mới chỉ được xử lý rất sơ bộ sau đó được đem chôn lấp cùng các loại chất thải sinh hoạt tại các bãi chôn lấp, chất thải nguy hại ở Việt Nam. Lượng rác thải nguy hại phát sinh hàng ngày từ các cơ sở y tế ước tính từ 50 - 70 tấn/ngày (chiếm 22% tổng rác thải y tế phát sinh). Thành phần của rác thải y tế theo các khu vực khác nhau ở Việt Nam được trình bày ở bảng 2.9. Bảng 2.9. Thành phần của rác thải y tế theo các khu vực khác nhau ở Việt Nam Tỷ lệ Có thành phần chất thải Thành phần rác thải y tế (%) nguy hại Các chất hữu cơ 52,9 Không Chai nhựa PVC, PE, PP 10,1 Có Bông băng 8,8 Có Vỏ hộp kim loại 2,9 Không Chai lọ thủy tinh, xilanh thủy tinh, ống thuốc thủy tinh 2,3 Có Kim tiêm, ống tiêm 0,9 Có Giấy các loại, catton 0,8 Không Các bệnh phẩm sau mổ 0,6 Có Đất, cát, sành sứ và các chất rắn khác 20,9 Không Tổng cộng 100 Tỷ lệ phần chất thải nguy hại 22,6 Nguồn : Bộ Y tế , 1998. Tỷ trọng trung bình của rác thải y tế là 150 kg/m 3. Độ ẩm : 37 - 42%. Nhiệt trị: 400 - 2.150 kcal/kg. Chất thải rắn công nghiệp: theo số liệu thống kê của 4 thành phố lớn (Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng và TP.HCM), tổng lượng chất thải rắn công nghiệp chiếm 15 - 26% của chất thải rắn thành phố. Trong chất thải rắn công nghiệp có khoảng 35 - 41% mang tính nguy hại. Thành phần của chất thải công nghiệp nguy hại rất phức tạp, tùy thuộc vào nguyên liệu sản xuất, sản phẩm tạo thành của từng công nghệ và các dịch vụ có liên quan. - 24 -
Lượng chất thải nguy hại tạo thành hàng ngày từ các hoạt động công nghiệp năm 1997 ước tính khoảng 1.930 tấn/ngày (chiếm 19% chất thải rắn công nghiệp). Con số này tăng tới 2.200 tấn/ngày vào năm 1998 và lên tới 2.574 tấn/ngày vào năm 1999. Lượng chất thải rắn phát sinh từ một số ngành công nghiệp điển hình ở một số thành phố năm 1998 được trình bày ở bảng 2.10. Bảng 2.10. Lượng chất thải rắn nguy hại phát sinh tại một số tỉnh, Thành phố ở Việt Nam (tấn/năm) Công Công Công Công Chế biến Các nghiệp Tổng Tỉnh/Thành phố nghiệp nghiệp nghiệp thực ngành điện, cộng cơ khí hóa chất nhẹ phẩm khác điện tử Hà Nội 1.801 5.005 7.333 2.242 87 1.640 10.108 Hải Phòng 58 558 3.300 270 51 420 4.657 Quảng Ninh - 15 - - - - 15 Đà Nẵng - 1.622 73 32 36 170 1.933 Quảng Nam - 1.544 - - 10 219 1.783 Quảng Ngãi - - - 10 36 40 86 TP.HCM 27 7.506 5.571 25.002 2.026 6.040 46.172 Đồng Nai 50 3.330 1.029 28.614 200 1.661 34.884 Bà Rịa - Vũng Tàu - 879 635 91 128 97 1.830 Tổng cộng 1.936 20.469 17.941 56.261 2.574 10.287 109.468 Nguồn : Cục Môi trường 1999 Chương 3 THU GOM, LƯU GIỮ VÀ XỬ LÝ TẠI CHỔ CHẤT THẢI RẮN TỪ NHÀ Ở Thu gom chất thải là quá trình thu nhặt rác thải từ các nhà dân, các công sở hay từ những điểm thu gom, chất chúng lên xe và chở đến địa điểm xử lý, chuyển tiếp, trung chuyển hay chôn lấp. Dịch vụ thu gom rác thải thường có thể chia ra thành các dịch vụ "sơ cấp" và "thứ cấp". Sự khác biệt này phản ánh yếu tố là ở nhiều khu vực, việc thu gom phải đi qua một quá trình hai - 25 -
giai đoạn: thu gom rác từ các nhà ở và thu gom tập trung về chổ chứa trung gian rồi từ đó lại chuyển tiếp về trạm trung chuyển hay bãi chôn lấp. Ở chương 3 sẽ tập trung trình bày các vấn đề thu gom sơ cấp. Giai đoạn thu gom sơ cấp ảnh hưởng trực tiếp đối với người dân củng như đối với mỹ quan đô thị và hiệu quả của các công đoạn sau đó. Thu gom sơ cấp (thu gom ban đầu) là cách mà theo đó rác thải được thu gom từ nguồn phát sinh ra nó (nhà ở hay những cơ sở thương mại) và chở đến các bãi chứa chung, các địa điểm hoặc bãi chuyển tiếp. Thường thì các hệ thống thu gom sơ cấp ở các nước đang phát triển bao gồm những xe chở rác nhỏ, xe hai bánh kéo bằng tay để thu gom rác và chở đến các bãi chứa chung hay những điểm chuyển tiếp. Do vậy, thu gom ban đầu sẽ được cần đến trong mọi hệ thống quản lý thu gom và vận chuyển, còn thu gom thứ cấp lại phụ thuộc vào các loại xe cộ thu gom được lựa chọn hay có thể có được và vào hệ thống và các phương tiện vận chuyển tại chổ. Khi thu gom rác thải từ các nhà ở hay công sở thường ít chi phí hơn so với việc quét dọn chúng từ đường phố đồng thời cần phải có những điểm chứa ở khoảng cách thuận tiện cho những người có rác và chúng cần được quy hoạch, thiết kế sao cho rác thải được đưa vào thùng chứa đựng đúng vị trí tạo điều kiện thuận lợi cho thu gom thứ cấp. 3.1. THU GOM CHẤT THẢI RẮN TỪ TRONG NHÀ Ở (THU GOM SƠ CẤP) Trong hệ thống này, các hộ gia đình có thể tham gia hoặc không cần tham gia vào quá trình thu gom. Những người thu gom rác sẽ đi vào từng nhà (sân hay vườn), mang thùng rác ra đổ vào xe của họ và sau đó trả về chổ cũ. Hệ thống này chủ yếu chi phí cho nhân công lao động vì mất nhiều thời gian vào ra từng căn nhà và từ nhà này sang nhà khác. Tuy nhiên, ở những nước có thu nhập thấp - lao động thường khá rẻ nên hình thức này tương đối tốt. Một dạng khác của hình thức này là những người thu gom rung chuông hay gõ cữa từng nhà và đợi chủ nhà mang rác ra cửa. thường thì những chiếc xe chở rác củng có đủ tiếng động để các cư dân biết và sẵn sàng với thùng rác của họ. Điều này về một vài điểm nào đó, tương tự như những hệ thống thu gom cơ bản đã được trình bày ở trên. Trong phạm vi cuốn sách, thuật ngữ "nhà ở thấp tầng" được sử dụng tương đối với những ngôi nhà có số tầng nhỏ hơn 4. thuật ngữ " nhà ở cao tầng" được sử dụng đối với những ngôi nhà có số tầng lớn hơn 7. Đối với những nhà có số tầng từ 4-7 thì được xem là những nhà có độ cao - 26 -
trung bình. Việc thu gom tại chổ là toàn bộ những hoạt động có liên quan tới thu gom chất thải rắn tới khi chúng lưu giữ trong các côngtenơ trước khi được vận chuyển bằng các phương tiện thu gom ở bên ngoài. Nguồn nhân công và thiết bị thu gom tại chổ được trình bày ở bảng 3.1. Bảng 3.1. Nguồn nhân công và các thiết bị thu gom tại chổ Nguồn phát sinh rác thải Người chịu trách nhiệm Thiết bị thu gom 1. Từ các khu dân cư - Nhà ở thấp tầng - Dân cư tại khu vực, người - Các đồ dùng thu gom tại nhà, các làm thuê. xe gom. - Nhà trung bình - Người làm thuê, nhân viên - Các máng tự chảy, các thang phục vụ của khu nhà, dịch vụ nâng, các xe gom, các băng của các công ty vệ sinh. chuyền chạy bằng khí nén. - Nhà cao tầng - Người làm thuê, nhân viên - Các máng tự chảy, các thang phục vụ của khu nhà, dịch vụ nâng, các xe gom, các băng của các công ty vệ sinh. chuyền chạy bằng khí nén. 2. Các khu vực kinh Nhân viên, dịch vụ của các Các loại xe thu gom có bánh lăn, doanh, thương mại công ty vệ sinh. các côngtenơ lưu giữ, các thang nâng hoặc băng chuyền. 3. Các khu công nghiệp Nhân viên, dịch vụ của các Các loại xe thu gom có bánh lăn, công ty vệ sinh. các côngtenơ lưu giữ, các thang nâng hoặc băng chuyền. 4. Các khu sinh hoạt Chủ nhân của khu vực hoặc Các thùng lưu giữ có mái che hoặc ngoài trời (quảng các công ty công viên, cây nắp đậy. trường, công viên ) xanh. 5. Các trạm xử lý nước Các nhân viên vận hành trạm Các loại băng chuyền khác nhau thải và các thiết bị. 6. Các khu nông nghiệp Chủ nhân của khu vực hoặc Tùy thuộc vào trang bị của từng công nhân. đơn vị đơn lẽ. - 27 -
3.1.1. Thu gom từ các nhà ở thấp tầng Người nhà hoặc người thuê có nhiệm vụ quét dọn và gom rác vào thùn chứa hay các túi đựng bằng nhựa. Việc tập trung và thu gom chất thải ở các khu nhà này thường là ít nhất 1lần/ngày, đặc biệt đối với các khu nhà ổ chuột có thu nhập thấp bởi vì ở những khu này có mật độ dân cư tương đối chen chúc hơn những khu nhà ở bình thường. Lượng rác tạp thành thường dao động nhiều và có khả năng tái chế. Lưu ý rằng lượng chất thải rắn theo đầu người trong năm sẽ rất ít ở những nơi thực hiện tuần hoàn dùng lại các loại chất thải (thủy tinh, giấy, kim loại ) 3.1.2. Thu gom từ các nhà ở trung và cao tầng Đối với nhà ở loại này, mỗi căn hộ phải có người thu dọn hoặc gom rác để đưa xuống tầng dưới cùng để đổ vào bể chứa. Tiến bộ hơn, người ta áp dụng công nghệ gom rác chủ yếu bằng các ống đứng. Các ống đứng thải rác thường có tiết diện tròn hay chữ nhật, xây bằng thép, bê tông hoặc gạch. Đường kính 300 - 900mm, trung bình 500 - 600mm. Sơ đồ thu gom rác thải từ nhà trung, cao tầng được thể hiện ở hình 3.1. Chi tiết hệ thống thu gom từ các tầng được biểu thị ở hình 3.2. Những yếu tố quan trọng nhất cần được xem xét khi xây dựng một dịch vụ thu gom sơ cấp bao gồm: - Cấu trúc hành chính và quản lý đối với dịch vụ; - Các tiêu chuẩn của dịch vụ sẽ được đưa ra; - Cơ quan chịu trách nhiệm thu gom (chính quyền thành phố, xí nghiệp, cơ quan trong thành phố, những người nhặt rác, các gia đình); - Địa điểm thu gom (từ các gia đình, từ lề đường, từ bãi rác công cộng); - Loại xe thu gom sẽ được sử dụng; - Liệu sự phân loại tại nguồn các vật liệu dùng lại có khả năng kinh tế không và cần phải được cho phép? - Tần suất thu gom. 3.2. CÁC PHƯƠNG TIỆN LƯU, CHỨA TẠI CHỔ VÀ TRUNG GIAN Các loại thùng rác có thiết kế khác nhau có thể được sử dụng để chứa rác tại các khu nhà ở hay những khu có mật độ dân cư cao như những khu chung cư. Củng có thể thiết kế những điểm thu gom công cộng mà rác thải được đổ trực tiếp vào những thùng côngtennơ được đặt bên trong - 28 -
điểm thu gom, mọi gia đình đều đổ những thùng rác của họ vào điểm thu gom này. Việc này tạo điều kiện thuận lợi cho bốc trực tiếp rác thải vào những xe thu gom thứ cấp, giúp cho giảm bớt bốc dỡ bằng thủ công. Các nguyên tắc thực tế khi lựa chọn hay thiết kế một hệ thống chứa rác thải bao gồm: - Chọn các vật liệu của địa phương, vật liệu dùng lại, hay đã có sẵn: đôi khi thiết kế một loại thùng rác có dáng vẽ hấp dẫn và đồng nhất lại có thể làm thay đổi đáng kế cách đổ rác của quần chúng và ảnh hưởng đến thái độ của họ. Việc sử dụng thành công những thùng màu xanh bằng vật liệu dùng lại ở Bắc Mỹ đã kích thích và thúc đẩy sự chấp nhận các vật liệu dùng lại và làm tăng tỷ lệ thu lại từ 20% lên tới 75% ở một số nơi. - Chọn thùng chứa dễ dàng nhìn thấy, bất kể bằng hình dáng, màu sắc hay những dấu hiệu đặc biệt: đây củng là một ưu điểm để chỉ rõ một loại thùng chứa đồng nhất khi bắt đầu đưa vào một hệ thống thu gom mới, vì điều này đã nói lên tính chính thức của thu gom và đưa thêm tầm quan trọng vào sự chấp nhận. Ngoài ra, nếu các thùng này là dễ dàng nhận ra thì điều này củng có thể có một phần vai trò chống trộm cắp. - Chọn các thùng cứng dễ sửa chữa hoặc thay thế: Điều này là cần thiết đối với tính lâu dài của hệ thống thu gom về mặt độ tin cậy của hệ thống và chi phí. Đó củng là cần thiết để đảm bảo rằng các thùng chứa sẽ không bị gió thổi bay đi mất hay dễ bị bỏ qua do những người bới rác hay súc vật bới. - Chọn loại thùng mà không ngăn cản những người bới rác: Nếu những người bới rác cảm thấy khó khăn khi tìm kiếm, họ có thể sẽ lật đổ cả thùng ra và làm cho rác vương vãi ra phố, do vậy thủ tiêu mất mục đích của thùng rác. - Xem xét việc nhận diện thùng rác: theo các chủ nhân bằng địa chỉ, tên hay mã số. Đôi khi tên và địa chỉ trên thùng rác lại mang lại một ý thức tốt hơn về trách nhiệm và có xu hướng giữ cho thùng rác được sạch hoặc lấy về ngay khỏi điểm đổ rác sau khi đã đổ hết. - Chọn thùng rác phù hợp với địa hình: Chọn loại có bánh xe nếu đó là những đường phố được lát bằng phẳng, bằng vật liệu không thấm nước nếu ở đó có nhiều mưa, bằng vật liệu nặng nếu ở đó hay có gió mạnh - Chế tạo thùng rác bằng những vật liệu không hấp dẫn kẻ trộm: thường có sự lo lắng là các thùng rác nếu được đưa ra rất có thể sẽ bị ăn trộm. Có thể giảm thiểu sự rủi ro do mất trộm này - 29 -
bằng việc chế tạo những thùng rác bằng những vật liệu không có giá trị, thí dụ như loại nhựa không tái sinh được. Nhìn chung, các phương tiện thu chứa rác phải thõa mãn các tiêu chuẩn sau: - Chống sự xâm nhập của súc vật, côn trùn. - Bền, chắc, đẹp và không bị hư hỏng do thời tiết. - Dễ cọ rửa. 3.2.1.Các phương tiện lưu, chứa tại chổ Dung tích trung bình của phương tiện thu chứa được quyết định bởi số người trong gia đình, số lượng nhà được phục vụ và tần suất thu gom rác thải. Dung tích trên được tính toán với mức thải rác 0,5 - 0,8 kg/người.ngày. Có các loại phương tiện thu chứa sau: Túi đựng rác không thu hồi: Túi được làm bằng giấy hoặc bằng chất dẻo, những túi làm bằng chất dẻo còn có các khung đỡ kim loại để đổ túi khi đổ rác vào, còn túi bằng giấy thì cứng hơn. Kích thước và màu sắc của túi được tiêu chuẩn hóa để tránh sử dụng túi đựng rác vào mục đích khác. Thùng đựng rác: thùng đựng rác thông dụng thường làm bằng chất dẻo, dung tích loại thùng trong nhà 5 - 10 lít;loại dùng tại cơ quan, văn phòng thường 30 - 75 lít, đôi khi 90 lít. Thùng phải có nắp đậy. Nhìn chung kích thước của các loại thùng rác có thể được lựa chọn theo quy mô và vị trí thùng chứa. - Thùng rác trong nhà được sử dụng để chứa rác thải trong nhà và được đưa ra ngoài vào thời điểm được định trước để đổ. - Thùng rác bên ngoài là những thùng chứa lớn hơn đặt bên ngoài nhà ở và để bên lề đường khi chờ thu gom. - Thùng đựng rác sử dụng khi thu gom bằng các phương tiện đậy kín rác. Đó là các thùng đựng rác có nắp lắp vào bản lề một hệ thống moóc để có thể đổ rác bằng máy vào trong xe qua một cửa đặc biệt. Dung tích thùng thường từ 110 - 160 lít và thường làm bằng chất dẻo. - Thùng đựng rác di động: Thùng đựng rác bằng sắt hoặc bằng chất dẻo, có nắp đậy lắp vào bản lề. Để di chuyển được dễ dàng, các thùng này được đặt trên các bánh xe: 2 bánh xe nhỏ cố định đối với loại thùng nhỏ và 4 bánh xe xoay được cho loại thùng lớn. Một hệ thống moóc cho phép đổ rác bằng máy vào xe thu rác. Có 3 cỡ: cỡ nhỏ 500 lít, cỡ vừa 750 lít, cỡ lớn 1000 lít. - 30 -
Gồm có 2 loại: - Loại thông dụng cho những loại rác thải có khối lượng trung bình 0,15 kg/l. - Loại bền chắc cho những loại rác thải có khối lượng trung bình là 0,4 kg/l. Loại "thùng rác lớn thông dụng" thường được sử dụng trong những khu nhà ở cao tầng. Phương tiện lưu chứa rác cho các tòa nhà thường là các thùng kim loại (cố định); bể chứa rác hoặc các hố rác. Một số thùng chứa rác vụn đặt sẵn bên đường phố và nơi công cộng hiện nay hầu như không có rác ở trong. Sở dĩ như vậy là vì người dân rất ngại khi vứt rác vào thùng lại phải dùng tay nâng nắp đậy thùng lên. Sơ đồ một số loại thùng chứa được trình bày ở hình 3.3. Khi thiết kế các loại thùng chứa rác vụn loại này phải thỏa mãn các yêu cầu sau: - Đẹp và vệ sinh - Dễ sử dụng - Được đặt cố định trên hề phố. 3.2.2. các phương tiện lưu , chứa trung gian Thu chứa rác trên các xe đẩy tay cải tiến: rác các hộ dân cư, được công nhân sử dụng xe đẩy tay đi thu gom đem tập trung tại vị trí xác định. Sau đó, các thùng rác của xe đẩy tay (xe đẩy tay có thùng xe rời) được cẩu lên đổ vào xe chuyên dùng. 3.2.3. Chi phí cho việc thu gom các chất thải tại chỗ Các chi phí cho việc thu gom các chất thải ở khu vực thường lấy từ quỹ phúc lợi của đô thị (chi phí công cộng). Khi việc chi phí này thuộc về phúc lợi công cộng thì việc thu nhặt các loại chất thải có khả năng tái chế sẽ được dân chúng thu nhặt một cách tự nguyện. Giá thành thu nhặt, tập trung, vận chuyển và xử lý chất thải rắn theo đầu người trong một năm được trình bày ở bảng 3.2. Bảng 3.2. Giá thành thu nhặt, tập trung, vận chuyển và xử lý chất thải rắn theo đầu người trong một năm Nguồn thu nhặt Giá thành thu nhặt (USD/người/năm) - 31 -
Trung bình đối với tất cả đô thị 5,39 Thu nhặt một lần/tuần 5,60 Thu nhặt hai lần/tuần 6,82 Trung bình đối với tất cả các đô thị 1,42 Các trạm trung chuyển trong thành phố 2,17 3.3. ƯU NHƯỢC ĐIỂM CỦA CÁC PHƯƠNG THỨC THU GOM TẠI CHỔ Những thuận lợi và bất lợi của từng phương thức thu gom, lưu giữ chất thải rắn tại chổ được trình bày ở bảng 3.3. Bảng 3.3. Các thuận lợi và bất lợi của từng phương thức thu gom, lưu giữ tại chổ Phương thức Thuận lợi Bất lợi Khu dân cư và thương mại - Chất đống Dễ dàng đối với dân Mất vệ sinh. Kém mỹ quan và rơi vãi bởi những người nhặt rác. - Kho chứa cố định Gộp nhóm chất thải thu Đòi hỏi sự đóng góp tự nguyện của (xây bằng gạch) gom dân. Mất thời gian khi chuyển giao. Kém mỹ quan và rơi vãi bởi những người nhặt rác. - Túi chất dẻo Vệ sinh, lấy nhanh, ít Đòi hỏi phải thu gom từng nhà. phải quét. Bọc kín các Dân phải mua túi. chất thải - Bọc cứng nhỏ Kinh tế hơn và có thể tái Đòi hỏi phải thu gom từng nhà, có sinh, thu nhanh hơn. mùi, các thùng chứa dễ bị mất cắp, Không phải quét. phải lau chùi thường xuyên. - Bể chứa chất thải Dân dễ sử dụng. Tập Khó thực hiện việc thu gom có (nhiều hộ gia đình) trung chất thải. phân loại đối với bể một ngăn. Khó khuyến khích nhân dân, sử dụng không có hiệu quả. - 32 -
- Côngtennơ (nhiều hộ gia Gộp nhóm chất thải. Thu Đòi hỏi sự đóng góp tự nguyện của đình và chất thải xây dựng) gom và vận chuyển dễ dân. Phải có không gian. Kém mỹ dàng. quan và rơi vải bởi những người nhặt rác. Đường công cộng Dễ sử dụng cho người Có khả năng tràn đầy. - Thùng rác nhỏ cố định qua lại. - Xe đẩy cố định 350 lít Thu gom và vận chuyển Kém mỹ quan, dễ bị phá hoại. dễ dàng. - Côngtennơ Gộp nhóm chất thải. Thu Xa nhà ở. Không có nhiều không gom và vận chuyển dễ gian. Kém mỹ quan. Rơi vãi bởi dàng những người nhặt rác. Cơ quan và xí nghiệp - Kho cố định Gộp nhóm chất thải. Mất thời gian khi chuyển giao. Rơi vãi bởi những người thu nhặt rác - Côngtennơ Gộp nhóm chất thải. Thu và các nhân viên. gom và vận chuyển dễ Phải có sẵn không gian. Kém mỹ dàng. quan. Phương thức sử dụng các côngtennơ để lưu giữ tạm thời các loại chất thải rắn là phương thức được áp dụng phổ biến ở các nước đang phát triển vì nó cho phép những người dân không có túi nhựa để đựng chất thải của họ, được xả rác mà không ảnh hưởng tiêu cực. Đồng thời phương thức này củng cho phép giảm giá thu gom củng như góp phần làm sạch thành phố một cách đáng kể, đặc biệt đối với các khu nhà đông đúc, các cơ quan, nhà máy và dùng cho các chất thải xây dựng. Việc sử dụng các loại túi nhựa đòi hỏi phải động viên mạnh mẽ dân chúng có sự thay đổi lớn các thói quen của họ. Các bể chứa chất thải ở các khu dân cư nhiều hộ gia đình củng được áp dụng thành công ở nhiều nước phương Tây. Tuy nhiên ở các nơi dân cư đông đúc, cần phải bố trí xây dựng các bể lưu giữ hai ngăn để tạo điều kiện cho việc sàn chất thải, nâng cao giá trị tái sử dụng lại hoặc tái chế. - 33 -
3.4. CÁC BIỆN PHÁP GIẢM VIỆC PHÁT SINH CHẤT THẢI RẮN Khối lượng rác sinh ra tại các nguồn xả ngày càng lớn vì vậy việc giảm khối lượng và đặc tính các chất thải rắn là những vấn đề kỹ thuật đòi hỏi xã hội phải giải quyết với mục tiêu lâu dài, phù hợp với tình hình phát triển và bảo vệ môi trường , bảo đảm cân bằng sinh thái. Hiện nay nhu cầu của dân chúng ngày càng cao, số lượng chất thải khổng lồ ngày càng tăng, và do vậy có nhiều sự cố xảy ra trong quá trình quản lý, giải quyết chất thải rắn tạo thành và xu thế ảnh hưởng của chất thải rắn tới môi trường thiên nhiên ngày càng tăng. Giai đoạn đầu của việc giảm lượng chất thải là phải nhận thức được rằng chất thải rắn là loại chất thải không mong muốn, không biết trước được quá trình trao đổi của nó trong vùng và những tác động của nó gây ra mang tính xã hội. Các vấn đề liên quan dưới đây sẽ trả lời câu hỏi tại sao việc tạo ra ít chất thải và ít ô nhiễm là cách lựa chọn tốt nhất: 1. Tiết kiệm năng lượng và các nguồn năng lượng gốc; 2. Giảm sự khai thác, xử lý, sử dụng các nguồn gây tác động xấu tới môi trường; 3. Tăng cường sức khỏe công nhân và sự an toàn bởi việc giảm sự xuất hiện các vật liệu có tính độc hại hay nguy hiểm. 4. Giảm chi phí khống chế ô nhiễm và quản lý chất thải (chi phí này đang tăng rất nhanh hơn cả tỷ lệ tăng sản phẩm công nghiệp) và khả năng mắc phải trong tương lai đối với chất thải độc hại và nguy hiểm. Phương thức để giảm chất thải và ô nhiễm: - Tăng mức tiêu thụ; - Thiết kế lại các quy trình sản xuất và sản phẩm sao cho sử dụng ít nguyên liệu hơn; - Thiết kế và tạo ra các sản phẩm ít gây ô nhiễm và ít các nguồn gây chất thải hơn khi sử dụng; - Loại bỏ sự đóng gói không cần thiết. Áp dụng công nghệ sản xuất sạch hơn trong sản xuất. Mục tiêu của công nghệ này là hạn chế sử dụng tài nguyên và giảm thiểu chất thải. Trong tương lai có thể tạo ra công nghệ hiệu quả hơn, tạo ra quá trình sản xuất mới, củng như bảo vệ và tái sử dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên kể cả việc chuyển hóa chất thải thành năng lượng. 3.5. CÁC PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SƠ BỘ VÀ XỬ LÝ TẠI CHỖ CHẤT THẢI RẮN - 34 -
Như đã đề cập ở các phần trước, nhiều hệ thống thu gom rác thải đô thị ở những thành phố có thu nhập thấp đều phải đối mặt với những vấn đề tương tự trong xử lý rác thải. Đó là sự trùng lặp không cần thiết của việc chứa và xử lý rác thải. rác thải có thể được xử lý tới bốn lần hoặc nhiều hơn trong quá trình thu gom, điều đó làm tăng thêm thời gian và chi phí cho quá trình, đồng thời làm giảm hiệu quả. Các quy trình xử lý đơn giản điển hình hiện đang sử dụng ở các nước đang phát triển được thể hiện ở bảng 3.4. Bảng 3.4. Các quy trình xử lý tại chỗ điển hình Quy trình xử lý hiện tại điển hình Mục tiêu - Rác được đổ đống trên đường phố Rác được chứa trong các gia đình trong các thùng chứa đầu tiên - Rác được vun, thu gom và đổ vào các Đổ rác thải trực tiếp từ các thùng rác riêng vào thùng rác trên phố xe rác hay vào những thùng rác chở đi được (thùng rác thứ cấp) - Rác thải được thu gom thủ công và chất Rác thải được chuyển trực tiếp không qua bốc vào những xe chở rác không tự đổ thủ công và các xe thu gom thứ cấp (thu gom thứ cấp) - Dỡ rác bằng thủ công tại các điểm trung Dỡ rác bằng cơ giới tại điểm trung chuyển hoặc chuyển, phân loại và bốc xúc lên xe để chở chôn lấp. nếu là tại điểm chuyển tiếp thì dỡ rác đi chôn lấp ra sàn bê tông và bốc xúc bằng cơ giới. Cần thiết phải có các biện pháp xử lý sơ bộ rác thải bằng các phương pháp cụ thể nhằm giảm thể tích, đồng nhất kích thước chất thải rắn, phân các hợp phần nặng riêng, nhẹ riêng tạo điều kiện thuận lợi cho các bước tiếp theo. Xử lý sơ bộ củng để nhằm mục đích dễ vận chuyển và dễ xử lý. 3.5.1. Xử lý sơ bộ bằng phương pháp nén ép Đối với các tòa nhà trung bình và nhà cao tầng, quá trình xử lý vận hành đối với chất thải từ các nhà riêng bao gồm: nén đầm, đốt, nghiền, đốt và tạo thành bột nhão, hoặc củng có khi nghiền nhỏ và phân loại như ở các nhà ít tầng. - 35 -
- Đầm nén: để giảm dung tích chất thải rắn, khi thu gom người ta thường dùng các thiết bị đầm nén ở các tòa nhà lớn. Thiết bị đầm nén được đặt ở đầu dưới ống đứng ở tầng dưới cùng. Chất thải sau khi rơi xuống đáy ống đứng, người ta dùng tế bào quang điện hoặc nút bấm để đấy rác - chất thải rắn đến thiết bị đầm nén. Tùy thuộc thiết kế chế tạo thiết bị đầm nén, chất thải rắn có thể được nén thành kiện và tự động xếp tải vào thùng kim loại hoặc túi giấy. khi các kiện được hình thành và thùng hoặc túi đầy thì máy đầm nén lại tự động đẩy đi và cứ thế lặp đi lặp lại. Trọng lượng chất thải không thay đổi nhưng dung tích giảm được 20 - 60% so với dung tích ban đầu. Chất thải rắn đã được đầm chặt rất thuận lợi cho việc đổ đầy vào các bãi rác thải. Khi dùng phương pháp đốt thì chất thải đã được đầm nén lại phải được xới lên để dễ cháy và cháy hết trong lò đốt. Cho dù chất thải rắn được xới lên thì củng không thu hồi được các vật liệu cần hoặc có thể thu hồi. Sơ đồ xử lý sơ bộ bằng nén ép được thể hiện ở hình 3.4. a) Bắt đầu chu trình nén Cửa đổ rác ở các tầng Thùng nhấc Rác thải di động Khung thép b) Kéo khỏi buồng nén c) Nén ép trong thùng Hình 3.4. Sơ đồ của xử lý sơ bộ bằng nén ép - 36 -
3.5.2. Xử lý tại chổ chất thải rắn bằng phương pháp ủ sinh học tại chổ Ủ là chất rác thải thành đống, trong đó dưới tác dụng của oxy và sự hoạt động của vi sinh vật mà quá trình sinh hóa diễn ra phân hủy chất hữu cơ thành mùn. Đây là phương pháp phổ biến để xử lý rác, tạo điều kiện cho rác được phân hủy thành mùn, có thể dùng làm phân bón phục vụ trồng trọt. Trong các đống ủ rác, do kết quả của quá trình sinh hóa, nhiệt độ có thể đạt tới 60 oC và hơn nữa. Với nhiệt độ đó và các yếu tố khác, các vi khuẩn đường ruột không tạo nha bào (thương hàn, tiêu chảy, lị ) và trứng giun sẽ bị tiêu diệt. Các yếu tố ảnh hưởng tới quá trình ủ bao gồm: nhiệt độ, độ ẩm, pH, hợp phần nguyên liệu Sau thời gian ủ thì các mầm bệnh sẽ bị tiêu diệt. phương pháp này được đề nghị áp dụng để xử lý cục bộ chất thải do các khu dân cư có diện tích không nằm trong khu vực trung tâm đô thị và cho các xí nghiệp chế biến hoa quả, thực phẩm củng như các khu vực khác có tạo ra tỷ lệ cao của thành phần hữu cơ trong rác thải. Bãi ủ rác (cánh đồng ủ rác): Rác được ủ ở khu vực riêng biệt. Trong cánh đồng ủ người ta chia thành các khu vực lần lượt ủ rác. Nếu tính toán sơ bộ thì 1000 dân cần 0,13 - 0,15 ha diện tích ủ, có trồng cây xanh cách ly với các khu vực xung quanh. Hố ủ rác: xây dựng các hố ủ rác ngoài trời, đào trực tiếp dưới đất. Tuy nhiên cần lưu ý tránh gây ô nhiễm nguồn nước ngầm. Bể ủ sinh học: Bể có dung tích 5 - 15 m 3. Để tăng hiệu quả quá trình ủ người ta cơ giới hóa khâu nạp và lấy rác ủ ra ngoài. Quá trình sinh hóa trong bể chủ yếu nhờ sự tham gia tích cực của các vi sinh vật hiếu khí hoặc yếm khí tùy tiện. Để tăng cường quá trình sinh hóa trong bể, người ta phải thực hiện làm thoáng, thông hơi tốt và phải xây dựng sau cho giử được nhiệt độ cao trong đó. Vị trí xây dựng bể phải được sự đồng ý của cơ quan vệ sinh dịch tễ và quản lý môi trường. Sơ đồ một số bể ủ sinh học được trình bày ở hình 3.5. - 37 -
a) Loại hố ủ với rào chắn đơn giản b) Loại thùng ủ ba ngăn theo quá trình phân hủy sinh học c) Loại hình trống ủ với dung tích 200 lít Các thuận lợi và bất lợi và bất lợi của từng phương thức ủ chất thải rắn tại chổ được trình bày ở bảng 3.5. - 38 -
Bảng 3.5.Các thuận lợi và bất lợi của từng phương thức ủ chất thải rắn tại chổ. Phương thức Thuận lợi Bất lợi Làm phân ủ ở nhà Không ảnh hưởng gì tới môi Cần có sự ủng hộ và theo dõi. trường. Rẻ tiền. Khuyến khích Chỉ áp dụng đối với rác thải hữu nhân dân về lợi ích của phân ủ cơ. Phân ủ tại chổ Có thể áp dụng cho một chương Cần có sự tham gia của dân. (nhiều hộ gia đình) trình mang tính cộng đồng để Cần có thời gian. nâng cao giá trị khu dân cư. Động viên nhân dân bảo vệ môi trường của họ. Giảm chi phí về lắp đặt. Phân ủ tại chổ Người sử dụng được dùng những Cần không gian. Cần có sự kiểm (tại các khu công sản phẩm để cải thiện nơi trú ngụ tra. nghiệp và cơ quan) của mình. Trong tương lai, các chương trình làm phân ủ ở nhiều hộ gia đình, các cơ quan, trường học sẽ phải được thực hiện phương pháp này. Cần lưu ý tới các chất cặn đã được làm phân ủ ở các cơ sở xí nghiệp, trường học và lưu lý tới việc sử dụng cuối cùng của các sản phẩm đó. 3.5.3. Phương pháp thiêu đốt Phương pháp này tuy chi phí cao, thông thường là 20 – 23 USD/tấn, nhưng chu trình xử lý ngắn , chỉ 3-4 ngày. Vì giá thành đắt nên chỉ có các nước phát triển áp dụng nhiều. Ở các nước đang phát triển nên áp dụng phương pháp này với quy mô nhỏ để xử lý chất thải độc hại như: chất thải bệnh viện, chất thải công nghiệp Nhờ thiêu đốt, dung tích chất thải rắn được giảm nhiều chỉ còn khoảng 10% so với dung tích ban đầu; trọng lượng giảm chỉ còn 25% hoặc thấp hơn so với ban đầu. Như vậy sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu gom và giảm nhu cầu về dung tích chứa tại chổ, ngay tại nguồn, đồng thời củng dễ dàng chuyên chở ra bãi chôn lấp tập trung nếu cần. Tuy nhiên phương pháp đốt rác thải tại chổ sẽ gây ô nhiễm không khí cho khu vực dân cư xung quanh, đồng thời làm mất mỹ quan đô thị, vì vậy phương pháp này chỉ dùng tại các địa phương nhỏ, có mật độ dân số thấp. - 39 -
Ngoài ra còn có các kỹ thuật mới như chất thải là vỏ bào, vỏ trấu, mùn cưa đem ép áp lực cao với keo tổng hợp để làm thành tấm tường, trần nhà, tủ, bàn ghế, hoăc xử lý dầu cặn dùng lại Chương 4 THU GOM TẬP TRUNG VÀ VẬN CHUYỂN CHẤT THẢI RẮN ĐÔ THỊ Thuật ngữ thu tập trung (hay còn gọi là thu gom thứ cấp) bao hàm không chỉ việc thu gom nhặt các chất thải rắn từ những nguồn khác nhau mà còn cả việc chuyên chở các chất thải đó tới địa điểm tiêu hủy. Việc dỡ đổ các xe rác củng được coi như là một phần của hoạt động thu gom thứ cấp. Như vậy thu gom thứ cấp là cách thu gom các loại chất thải rắn từ các điểm thu gom chung (điểm cẩu rác) trước khi vận chuyển chún theo từng phần hoặc cả tuyến thu gom đến một trạm trung chuyển, một cơ sở xử lý hay bãi chôn lấp bằng các loại phương tiện chuyên dụng có động cơ. 4.1.CÁC KHÁI NIỆM Quy hoạch thu gom chất thải rắn: là việc đánh giá các cách thức sử dụng nhân lực và thiết bị để tìm ra một sự sắp xếp hiệu quả nhất. Muốn vậy cần xem xét các yếu tố sau: - Chất thải rắn được tạo ra: Số lượng (tổng cộng và từng đơn vị); tỷ trọng; nguồn tạo thành. - Phương thức thu gom: Thu gom riêng biệt hay kết hợp. - Mức độ dịch vụ cần cung cấp: Lề đường; lối đi; khối nhà - Tần suất thu gom và năng suất thu gom: Số nhân công và tổ chức của một kíp; Lập lộ trình thu gom theo từng khu vực; ghi chép nhật ký vào báo cáo. - Sử dụng hợp đồng thành phố hoặc các dịch vụ tư nhân - Thiết bị thu gom: Kích cỡ; chủng loại; số lượng; sự thích ứng với các công việc khác. - Khôi phục nguồn lực: Giá thành; thị trường; thu gom; phân loại - Tiêu hủy: Phương pháp; địa điểm; chuyên chở; tính pháp lý - Mật độ dân số: Kích thước nhà cửa; số lượng điểm dừng; lượng chất thải rắn tại mỗi điểm; những điểm dừng công cộng - Các đặc tính vật lý của khu vực: Hình dạng và chiều rộng đường phố; địa hình; mô hình giao thông (giờ cao điểm, đường một chiều ) - 40 -
- Khí hâu: Mưa; gió; nhiệt độ - Đối tượng và khu vực phục vụ: Dân cư (các hộ cá thể và những điểm dừng công cộng); doanh nghiệp; nhà máy - Các nguồn tài chính và nhân lực. Dịch vụ thu gom tập trung chất thải rắn là công việc khó khăn phức tạp vì những lý do sau: - Các nguồn tạo chất thải rắn tản mạn theo không gian và thời gian; - Chất thải rắn ngày càng gia tăng về số lượng và chủng loại; - Giá thành chi phí nhân công và nhiên liệu ngày càng cao; Chi phí cho công đoạn thu gom, tập trung chiếm từ 60 – 80% tổng chi phí thu gom tập trung xử lý và xả chất thải rắn. Các tiêu chí chính đặc trưng cho hiệu quả thu gom: 1. Số tấn chất thải được thu gom trong một giờ; 2. Tổng số hộ được phục vụ trong một giờ làm việc của một kíp; 3. Chi phí của một ngày thu gom; 4. Chi phí cho mỗi lần dừng để thu gom; 5. Số lượng người được phục vụ bởi một xe trong một tuần. 4.2. CÁC PHƯƠNG THỨC THU GOM Thu gom theo khối: Trong hệ thống này các xe thu gom chạy theo một quy trình đều đặn theo tần suất đã được thõa thuận trước (2-3lần/tuần hay hàng ngày ). Những xe này dừng tại mỗi ngã ba, ngã tư và rung chuông. Theo tín hiệu này, mọi người dân ở phố quanh đó mang những sọt rác của họ đến để đổ vào xe. Có nhiều dạng khác nhau của hình thức thu gom này đã được áp dụng nhưng điểm chung là mọi gia đình được yêu cầu phải có thùng rác của riêng mình ở trong nhà và mang đến cho người thu gom rác vào những thời điểm được quy định trước. Trong một số trường hợp chính quyền cung cấp những thùng rác đã được tiêu chuẩn hóa , mặc dù vấn đề chi phí cho sự tiêu chuẩn hóa này cần phải được xem xét một cách cẩn thận. Thu gom bên lề đượng: Hệ thống thu gom này đòi hỏi một dịch vụ đều đặn và một thời gian biểu tương đối chính xác. Các cư dân cần phải đặt lại thùng rác sau khi đã được đổ hết rác. Điều quan trọng là những thùng này phải có dạng chuẩn. nếu không sử dụng những thùng rác chuẩn thì có thể có hiện tượng rác không được đổ hết ra khỏi thùng (thí dụ như các loại giỏ, thùng - 41 -
catton). Trong những điều kiện này, rác có thể bị gió thổi hay súc vật làm vương vãi ra, do vậy làm cho quá trình thu gom rác trở nên kém hiệu quả. Ở những nước có thu nhập thấp, hình thức thu gom bên lề đường thường không hoàn toàn phù hợp. Một số vấn đề thường nảy sinh trong cách thu gom này, ví dụ những người nhặt rác có thể sẽ đổ những thùng rác này ra để nhặt trước, thùng rác có thể bị mất cắp, sục vật làm đổ hay có thể bị vứt lại ở trên đường phố trong một thời gian dài. 4.3.HỆ THÔNG THU GOM VẬN CHUYỂN CHẤT THẢI RẮN 4.3.1. các loại thiết bị tập trung vận chuyển chất thải rắn Có thể phân loại theo nhiều cách như: - Theo kiểu vận hành hoạt động - Theo thiết bị, dụng cụ được sử dụng như các loại xe tải cỡ lớn, nhỏ - Theo loại chất thải cần thu gom. Theo kiểu vận hành hoạt động gồm: Hệ thống xe thùng di động (tách rời), hệ thống xe thùng cố định. - Hệ thống xe thùng di động(HTĐ) là hệ thu gom trong đó các thùng chứa đầy rác được chuyên chở đến bãi thải rồi đưa thùng không về vị trí tập kết rác ban đầu. Hệ thống này phù hợp để vận chuyển chất thải rắn từ các nguồn tạo ra nhiều chất thải rắn., củng có thể nhấc thùng rác đã đầy lên xe và thay bằng thùng rỗng tại điểm tập kết. - Hệ thống xe thùng cố định(HTCĐ) là hệ thu gom trong đó các thùng chứa đầy rác vẫn cố định đặt ở nơi tập kết rác, trừ một khoảng thời gian rất ngắn nhấc lên đổ rác vào xe gom rác (xe có thành xung quang làm thùng). Hệ xe thùng di động đòi hỏi phải có xe tải và trang thiết bị. Bảng 4.1 trình bày hệ thống xe thu gom loại di động. Dùng các thùng lớn giảm được thời gian bốc dỡ, vệ sinh hơn so với việc dùng nhiều thùng nhỏ. Hệ xe thùng di động có ưu điểm là đa dạng về hình dạng và và kích thước cho nên cơ động thích hợp với nhiều loại chất thải rắn, thu gom được từng loại chất thải rắn. - 42 -
Tuy nhiên vẫn có nhược điểm là do các thùng lớn và công việc thường phải thực hiện bằng thủ công nên thường không chất được đầy, do vậy hiệu quả sử dụng dung tích kém. Nếu bốc dỡ bằng cơ giới mới tận dụng được dung tích. Bảng 4.1.Các hệ thống xe thùng thu gom loại di động Dung tích Loại xe Loại thùng thùng (m3) Hệ xe thùng vận chuyển di động: - Xe nâng (Hoittruck) Có bộ nén đầm cố định 5 – 10 - Xe kéo (tilt-frame) sàn nghiêng Trên hở gọi là hộp 10 – 36 nâng lên hạ xuống tự đổ Có bộ nén cố định 12 – 30 Có bộ cơ thùng tự nén 15 – 30 - Xe có tời kéo(truck-tractor) Trên hở có tời kéo 12 - 30 Hệ xe thùng cố định: - Máy đầm nén bốc dỡ cơ giới Thùng kín có bộ tời kéo có trang bị bộ cơ 15 – 30 - Máy đầm nén bốc dỡ thủ công thùng tự nén Trên hở và kín bốc dỡ phía trên 0,76 – 6 Thùng nhựa hoặc kẽm loại mạ nhỏ túi giấy 0,05 hoặc nilông kiểu bao tải. Xe nâng: trước đây được sử dụng phổ biến trong thiết bị quân sự, trong các xí nghiệp công nghiệp. Nó có thể tự nâng và thu gom, tuy nhiên có nhược điểm và hạn chế là chỉ sử dụng để: - Thu gom chất thải rắn từ các điểm rải rác về một nơi và lượng chất thải rắn là đáng kể. - Thu gom các đống chất thải rắn hoặc chất thải rắn công nghiệp mà không dùng các xe có bộ nén được. Xe sàn nghiêng(nâng lên hạ xuống): hệ này dùng xe tải kiểu đây nghiêng lên hạ xuống với các thùng lơn – được dùng để thu gom mọi loại chất thải rắn từ nguồn mới tạo ra. Bảng 4.2 liệt kê các loại thùng lớn kèm theo với loại xe này. Các thùng hở phía trên được dùng hàng ngày ở nơi phá dỡ hoặc công trường xây dựng. Các thùng lớn thường kèm với bộ đầm nén cố định dùng để thu gom chất thải rắn ở các trung tâm - 43 -
thương mại, các công trình đa năng, ở các trạm trung chuyển chất thải rắn. Vì có dung tích lớn và vận chuyển tương đối tốt nên loại xe thùng đổ nghiêng được dùng rất rộng rãi. Bảng 4.2. Các loại thùng lớn đi kèm với loại xe vận chuyển chất thải Loại xe thu Dung tích Số Thùng Kích thước mm Phương gom thùng trục hoặc xe Rộng Cao Dài pháp hoặc xe xe có dung xã tải(m3) tích m3 Hệ xe thùng di động Xe nâng 5 - 10 2 8 84 80 - 100 110 - 150 Rơi tự do – mở Xe sàn 10 - 36 3 24 96 80 - 90 220 - 300 Rơi tự do – nghiêng đóng Xe có tời 12 - 30 3 32 96 90 - 150 220 - 450 Rơi tự do - nghiêng Hệ xe thùng cố định, có trang bị bộ nén cơ giới Bốc xếp 15 - 30 3 24 96 140 – 150 240 – 290 Nâng thủy phía trước lực Bốc xếp 7,6 – 27 3 24 96 132 – 150 220 – 260 Nâng thủy phía bên lực Bốc xếp 7,6 – 22 2 15 96 125 – 135 210 – 230 Nâng thủy phía sau lực Hệ xe thùng cố định, có trang bị nén thủ công Bốc xếp 7,6 – 28 3 28 96 132 - 150 240 – 300 Nâng thủy phía trước lực Bốc xếp 7,6 – 22 2 15 96 125 - 135 210 - 230 Nâng thủy phía sau lực - 44 -
Xe thùng có tời kéo: giống như loại xe thùng có sàn đổ nghiêng, dùng rộng rãi để thu gom chuyên chở chất thải rắn như cát, gỗ xẻ nhà cửa, mảnh vụn kim loại, tức là dùng cho việc phá dỡ nhà cửa công trình (demolition). Hệ thống xe thùng cố định và trang bị: hệ thống này được sử dụng rộng rải để thu gom mọi loại chất thải rắn. Những hệ thống này được sử dụng tùy thuộc vào số lượng chất thải rắn cần thu dọn và số điểm (nguồn) tạo chất thải rắn. Hệ thống này có hai loại chính: + Hệ thống với bộ nén và tự bốc dỡ (cơ khí): thường để vận chuyển chất thải rắn đến khu trại, bãi thải vệ sinh, trạm trung chuyển hoặc trạm xử lý chất thải rắn . Loại này khá đa dạng về hình dáng và kích thước. Tuy nhiên có nhược điểm là không thu gom được các loại chất thải rắn nặng, cồng kềnh như của công nghiệp, công trường xây dựng, phá dỡ công trình + Hệ thống với xe bốc dỡ thủ công: loại này phổ biến dùng để chuyên chở bốc dỡ chất thải rắn ở các khu nhà ở. Loại bốc dỡ thủ công có hiệu quả hơn loại bốc dỡ cơ giới trong các khu nhà ở bởi vì lượng chất thải rắn cần bốc xếp ở rải rác các nơi với số lượng ít, thời gian tiếp xúc , bốc xếp ngắn. 4.3.2. Ý nghĩa kinh tế của hoạt động trung chuyển (transper oporation) và vận chuyển chất thải rắn Hoạt động trung chuyển và vận chuyển chất thải rắn bao gồm các động tác: chất thải rắn – thùng chứa (hoặc bản thân các xe thu gom) – chở đến nơi tập kết. Hoạt động trung chuyển có thể kinh tế khi : - Các xe thu gom nhỏ bốc xúc thủ công được dùng để thu gom chất thải rắn sinh hoạt và chở đi xa; - Lượng chất thải rắn nhiều phải chở đi rất xa; - Có trạm trung chuyển với một số xe thu gom. 4.3.3.Nhu cầu lao động Nhu cầu lao động tùy thuộc vào việc tổ chức thu gom và loại hệ thống xe thu gom. - 45 -
+ Hệ xe thùng di động: Nhu cầu nhân lực chỉ cần một người vừa lái xe, vừa chất đầy chất thải lên xe, vừa đổ dỡ chất thải rắn tại bãi chôn lấp. Tuy nhiên để an toàn thường biên chế hai người (người lái và người phụ). Người lái chính có trách nhiệm vận hành máy, cho máy hoạt động Người phụ có nhiệm vụ đóng mở xe xích, cáp tời khi bốc dỡ chất thải rắn. Trường hợp với chất thải rắn nguy hại, nhất thiết phải bố trí hai nhân lực. + Hệ xe thùng cố định(bốc dỡ cơ giới): củng như đối với hệ thống xe thùng di động. Khi có hai người thì người lái chính còn phải giúp người lái phụ trong việc cùng nâng các thùng rác đổ vào xe, hạ thùng về vị trí. Khi có nhiều điểm thu gom tản mạn xe không đến từng nơi được cần phải khiêng thùng rác từ nơi đặt đến xe thu gom hoặc đưa thùng không về nơi đặt thì cần phải có 3 người. + Hệ thùng xe cố định (bốc dỡ thủ công): củng yêu cầu từ 1-3 người tùy thuộc loại công tác thu gom và trang bị dụng cụ thu gom. Khi thu gom chất thải rắn ở lề đường, ngõ xóm lối đi chỉ cần 1 người. Khi địa bàn rộng, nhiều sân bãi sau nhà cần nhiều người (3 người) 4.4. Phân tích hệ thống thu gom Để xét nhu cầu về dụng cụ, phương tiện, nhân công đối với hệ thống thu gom, người ta phải xác định thời gian , đơn vị, định mức, thời gian hoàn thành từng nhiệm vụ, công đoạn. Bằng cách phân chia các hoạt động người ta có thể : - Xác định các số liệu thiết kế, tổ chức và xác lập các mối quan hệ trong hệ thống. - Đánh giá các phương án trong hoạt động thu gom chất thải rắn và kiểm soát các vị trí đặc biệt. 4.4.1. Sơ đồ hóa hệ thống thu gom Để mô hình hóa hệ thống thu gom chất thải rắn người ta phải phân biệt từng nhiệm vụ, từng công đoạn. 4.4.2. Phân tích hệ thống vận chuyển Quá tình vận chuyển bao gồm 4 thao tác cơ bản là : Bốc xếp – chuyên chở - các thao tác tại điểm tập trung – hoạt động ngoài hành trình. Bốc xếp: thời gian để bốc xếp chất thải rắn từ thùng lên xe được tính toán như sau: - Với hệ thống xe thùng di động kiểu thông thường (hình 4.1a) TBốc xếp = TĐặt thùng không xuống + TDi chuyển + TBốc xếp lên xe (4-1) - 46 -
- Với hệ thống xe thùng tách rời kiểu thay thùng (hình 4.1b): TBốc xếp = TBốc xếp lên xe + TĐặt thùng không xuống (4-2) - Với hệ thống xe thùng cố định: TBốc xếp = Nt.Tbốc xếp lên xe + (Np - 1).Thành trình thu gom (4-3) Trong đó: Tđặt thùng : Thời gian đặt một thùng không xuống (phút/ thùng) Tdi chuyển : Thời gian di chuyển trung bình giữa các vị trí đặt thùng chất thải rắn(phút/điểm, phút/chuyến). Tbốc xếp lên xe : Thời gian bốc xếp các thùng chứa đầy chất thải rắn lên xe(phút/chuyến) Nt : Số thùng chất thải rắn làm đầy 1 chuyến xe (thùng/chuyến) Thành trình thu gom : Thời gian di chuyển trung bình giữa các vị trí đặt thùng chứa đối với hệ thùng xe cố định. Cần lưu ý rằng khi tính toán phải chuyển đổi đơn vị thời gian phút thành giờ. Chuyên chở: thời gian chuyên chở là thời gian vận chuyển chất thải rắn từ các vị trí đặt các thùng chứa chất thải rắn tới điểm tập trung (trạm trung chuyển, trạm xử lý hoặc bãi chôn lấp) Với hệ thống xe thùng di động (tách rời): Tchuyên chở = ttừ điểm tập kết – điểm tập trung + tbãi tập trung – điểm tập kết tiếp theo (4-4) Với hệ thống xe thùng cố định: Tchuyên chở = ttừ điểm cuối của hành trình – điểm tập trung + tđiểm tập trung – điểm đầu của hành trình tới (4-5) Thao tác tại bãi thải: Thời gian thao tác tại bãi thải được xác định như sau: Tbãi = tbốc dỡ + tchờ đợi (4-6) Thời gian hoạt động ngoài hành trình: Bao gồm thời gian không hiệu quả (thời gian vô ích): + Thời gian tính toán để kiểm tra phương tiện; + Thời gian đi từ cơ quan tới vị trí bốc xếp đầu tiên; + Thời gian khắc phục do ngoại cảnh gây ra; + Thời gian bảo dưỡng, sửa chữa thiết bị. Đây là thời gian bắt buộc phải chi phí. Ngoài ra hoạt động của ngoài hành trình còn bao gồm thời gian không bắt buộc: + Thời gian kéo dài khi ăn uống, nghỉ ngơi và thời gian chời đợi, nói chuyện. - 47 -
Thông thường để tính đến thời gian này người ta sử dụng hệ số ngoài hành trình W. Hệ số ngoài hành trình W có giá trị dao động từ 0,10 – 0-,25 ; đa số trường hợp W = 0,15. 4.5.XÁC ĐỊNH CÁC THÔNG SỐ TÍNH TOÁN ĐỐI VỚI HỆ VẬN CHUYỂN HỆ THỐNG XE THÙNG DI ĐỘNG (TÁCH RỜI). Thời gian yêu cầu cho một chuyến , một hành trình của một xe(gọi tắt là một chuyến xe): Tyêu cầu = (Tbốc xếp + Tchuyên chở + Tbãi ).1/(1-W) (4-7) Trong đó: Tyêu cầu : Thời gian yêu cầu cho một chuyến xe (giờ/chuyến). Tbốc xếp : Thời gian bốc xếp cho một chuyến xe (giờ/chuyến) được xác định theo công thức (4-1), (4-2) và (4-3). Thời gian bốc xếp và bốc dỡ thường ít thay đổi. Tchuyên chở : Thời gian chuyên chở cho một chuyến (Tchuyên chở = a + bx) (4-8) Thời gian chuyên chở phụ thuộc vào chiều dài quảng đường và tốc độ của xe. Kết quả phân tích nhiều số liệu cho thấy thời gian chuyên chở có thể biểu thị gần đúng theo công thức (4-8). a : Hằng số thực nghiệm (giời/chuyến). a = 0,060 b : Hằng số thực nghiệm (giờ/km) b = 0,042 x : khoảng cách vận chuyển cho một chuyến đi và về (km/chuyến). Tbãi : Thời gian thao tác ở bãi thải (giờ/chuyến) được xác định theo công thức (4-6). Từ công thức (4-7) và (4-8) ta có: Tyêu cầu = (Tbốc xếp + Tbãi + a + bx)/(1-W) (4-9) Trong đó W: hệ số ngoài hành trình Số chuyến xe thực hiện được trong một ngày: H H (1 W ) Nngày = (4-10) Tyêu câu (Tbô c xê p Tba~i Tchuyên cho ) Trong đó: Nngày : số chuyến xe thực hiện được trong một ngày (chuyến/ngày); - 48 -
H : Số giờ làm việc trong` ngày (giờ/ngày) Thời gian yêu cầu làm việc trong một tuần: 1 Dw = Xw(Tbốc xếp + Tbãi + Tchuyên chở) (4-11) (1 W )H Trong đó: Dw : Số ngày yêu cầu làm việc trong một tuần; Xw : Số chuyến xe yêu cầu trong một tuần (chuyến/tuần); Vw Xw = (4-12) V. f 3 Vw : Lượng chất thải rắn tạo ra trong một tuần (m /tuần); V : Thể tích trung bình của xe(m3/chuyến); f : Hệ số sử dụng dung tích xe tính theo tải trọng, thường f = 0,8 Lưu ý: có thể tính toán Xw theo công thức (4-12) sau đó làm tròn số. Xác định nhu cầu lao động (NCLĐ): Nhu cầu lao động được xác định theo công thức sau: Số ngày công lao động/1tuần = Dw × Số người cần phục vụ. 4.6. XÁC ĐỊNH CÁC THÔNG SỐ TÍNH TOÁN ĐỐI VỚI HỆ VẬN CHUYỂN HỆ THỐNG XE THÙNG CỐ ĐỊNH Do có sự khác nhau trong khâu bốc xếp nên ta phải xét các trường hợp khác nhau: a) Bốc xếp cơ giới Thời gian yêu cầu cho một chuyến xe: 1 Tyêu cầu = (Tbốc xếp + Tbãi + a + bx) (4-13) 1 W Trong đó: Tbốc xếp : được xác định theo công thức (4-3) TBốc xếp = Nt.Tbốc thùng lên xe + (Np - 1).Thành trình thu gom (4-14) Tbãi : Thời gian thao tác ở bãi thải (giờ/chuyến); Các thông số a, b, x như đã giải thích ở công thức (4-8), (4-9); Nt : số thùng chất thải làm đầy một chuyến xe; Np : số điểm bốc xếp cho một chuyến xe; - 49 -
Số thùng chất thải làm đầy một chuyến xe được xác định: V.r N t Vt . f Trong đó: Nt : Số thùng chất thải rắn làm đầy một chuyến xe (thùng/chuyến); V : Dung tích trung bình của thùng xe (m3/chuyến); r : Hệ số đầm nén r = 2 3 Vt : Dung tích trung bình của mỗi thùng chất thải rắn (m /thùng); f : Hệ số sử dụng (dung tích) của thùng nhưng tính theo trọng lượng. Số chuyến xe yêu cầu thực hiện trong một tuần: V X w (chuyến/tuần) (4-15) w V.r Trong đó: 3 Vw : Lượng chất thải rắn được tạo ra trong một tuần (m /tuần); V,r : Dung tích trung bình của thùng xe(m3/chuyến) và hệ số đầm nén r = 2 Thời gian yêu cầu làm việc trong một tuần: 1 Dw = Xw(Tbốc xếp + Tbãi + Tchuyên chở) (4-16) (1 W )H Trong đó: Dw : Số ngày yêu cầu làm việc trong một tuần; Xw : Số chuyến xe yêu cầu trong một tuần (chuyến/tuần); Vw Xw = (4-17) C. f 3 Vw :lượng chất thải rắn được tạo ra trong 1 tuần (m /tuần); C : thể tích trung bình của thùng xe (m3/chuyến); f : hệ số sử dụng dung tích thùng xe theo tải trọng, thường f = 0,8; H : thời gian làm việc trong ngày (giờ/ngày); Nếu làm tròn số chuyến trong ngày thì thời gian làm việc trong một ngày là: 1 H = Nng(Tbốc xếp + Tbãi + Tchuyên chở) (4-18) 1 W - 50 -
Hay : 1 H = Nng(Tbốc xếp + Tbãi + a + bx) (4-18a) 1 W Nng : số chuyến xe thực hiện trong một ngày (chuyến/ngày). Sau đó tiếp tục xác định được nhu cầu lao động và số lượng xe cần thiết vận chuyển chất thải rắn . b) Bốc xếp thủ công Việc phân tích vận chuyển tập trung chất thải rắn bằng thủ công cho thấy: - Nếu biết H là thời gian làm việc trong ngày (giờ/ngày); - Nếu biệt Nng là số chuyến xe làm việc trong ngày (chuyến/ngày) Theo công thức (4-15) tính được thời gian bốc xếp Tbốc xếp và tính được các thông số khác. Số điểm cần bốc xếp cho một chuyến xe: N Np = 60.Tbốc xếp . (4-19) t p Trong đó: Np : Số điểm cần bốc xếp cho một chuyến xe (điểm/chuyến); Tbốc xếp : Thời gian bốc xếp cho một chuyến (giờ/chuyến); 60 : Hệ số đổi từ giờ sang phút; N : Số người tham gia bốc xếp, thu dọn (người) tp : Thời gian bốc xếp thu dọn cho một điểm chất thải rắn (người/phút/điểm); Dung tích của thùng xe được xác định khi biết số điểm cần bốc xếp cho một chuyến xe (Np): 1 V = Vp.Np× (4-20) r Trong đó: V : dung tích trung bình của thùng xe (m3/chuyến); 3 Vp : lượng chất thải rắn của một điểm (m /điểm); r : tỷ số đầm nén; Số chuyến xe yêu cầu trong một tuần: F Nw = Tp (4-21) N p - 51 -
Trong đó: Tp : Tổng số điểm cần bốc xếp (điểm); F : Tần suất (số lần) thu gom trong một tuần F = 2 ÷ 3 (lần/tuần); Nhu cầu lao động hàng tuần: D NC = w (4-22) Tw Trong đó: NC : nhân công hay số người lao động cần thiết trong một tuần; Dw : số ngày làm việc trong tuần(ngày/tuần); Tw : tổng thời gian làm việc của một người trong 1 tuần (giờ/người.tuần); Số lượng xe yêu cầu cho công tác vận chuyển: Dw Xyêu cầu = (4-23) 5  6 Các số liệu trung bình để tính nhu cầu trang thiết bị và nhu cầu lao động đối với các hệ thu gom được trình bày ở bảng 4.3. Thời gian cần thiết Thời gian để bốc xếp nhấc cần để đổ Thời gian ở Phương Tỷ lệ đầm thùng và đặt thùng thùng chứa bãi thải khu Loại xe pháp bốc nén không về vị trí đầy CTR trại Tbãi xếp (r) Tbốc xếp Tbốc xếp (h/chuyến) (h/chuyến) (h/thùng) Hệ xe thùng di động Xe nâng Cơ giới - 0,067 0,053 Xe sàn nghiêng - 0,40 0,127 Xe có tời kéo 2 – 4 0,40 0,133 Hệ xe thùng cố định Có bộ nén Cơ giới 2 – 2,5 0,05 0,10 Có bộ nén Thủ công 2 – 2,5 - 0,10 - 52 -
4.7. CHỌN TUYẾN ĐƯỜNG THU GOM VẬN CHUYỂN Sau khi xác định được thông số tính toán với nhu cầu vận chuyển chung như máy móc, thiết bị, nhân công, thì phải vạch tuyến thu gom sao cho hợp lý. 4.7.1. Các yếu tố cần xét đến khi chọn tuyến đường vận chuyển - Xét đến chính sách và quy tắc hiện hành có liên quan tới việc tập trung chất thải rắn, số lần thu gom 1 tuần; - Điều kiện làm việc của hệ thống vận chuyển, các loại xe, máy vận chuyển; - Tuyến đường cần phải chọn sao cho lúc bắt đầu và kết thúc hành trình phải ở đường phố chính; - Ở địa hình dốc thì hành trình nên xuất phát từ điểm cao xuống thấp; - Chất thải phát sinh tại các nút giao thông, khu phố đông đúc thì phải được thu gom vào các giờ có mật độ giao thông thấp; - Nguyên nhân nguồn tạo thành chất thải rắn với khối lượng lớn cần phải tổ chức vận chuyển vào lúc ít gây ách tắc, ảnh hưởng cho môi trường ; - Những vị trí có chất thải rắn ít và phân tán thì việc vận chuyển phải tổ chức thu gom cho phù hợp. 4.7.2. Tạo lập tuyến đường vận chuyển - Chuẩn bị bản đồ vị trí các điểm tập trung chất thải rắn trên đó chỉ rõ số lượng, thông tin nguồn chất thải rắn; - Phải phân tích thông tin và số liệu, cần thiết phải lập bảng tổng hợp thông tin; - Phải sơ bộ chọn tuyến đường theo 2 hay 3 phương án; - So sánh các tuyến đường cân nhắc bằng cách thử dần để chọn được tuyến đường hợp lý; 4.8. CÔNG NGHỆ VÀ THIẾT BỊ THU GOM RÁC BỤI ĐƯỜNG 4.8.1. Rác mặt đường ở các đô thị Rác trên các mặt đường đô thị được hình thành do nhiều nguồn: do hàng hóa ven đường, do người bộ hành, do sự phóng uế của gia đình ở mặt đường, do rơi vãi của các phương tiện chuyên chở vật liệu xây dựng, do các phương tiện giao thông mang đất, do bụi Do vậy rác trên mặt đường rất đa dạng về chủng loại, về kích thước, về hình dạng và khối lượng riêng: - Loại nhỏ như hạt cát, bụi; - Loại lớn như trang giấy, viên đá, mảnh gạch; - 53 -
- Loại nhẹ như mút, miếng bông; - Loại nặng như hòn gạch, viên đá lớn. Độ ẩm của rác mặt đường thay đổi lớn phụ thuộc vào sự thay đổi thời tiết. Thành phần của rác mặt đường thay đổi phụ thuộc vào tính chất của khu phố (công chức hay buôn bán). 4.8.2. Công nghệ và phương thức thu gom rác mặt đường Công nghệ và phương thức thu gom thay đổi phụ thuộc và các điều kiện cụ thể. Có những phương thức sau: - Thu gom bằng thủ công (quét tay) và bằng xe cơ giới; - Thu gom khô và có tưới nước ; - Thu gom 1 giai đoạn và 2 giai đoạn (thô và sạch); 4.8.3.Các thiết bị thu gom bụi đường a. Theo nguyên tắc thu gom: - Xe quét và dồn rác bụi thành đống dọc theo lề đường; - Xe quét thu rác bụi: làm sạch mặt đường bằng quét và thu đựng trong thùng chứa riêng; - Xe hút rác bụi: làm sạch và vận chuyển bằng hút; - Xe quét – hút rác bụi; - Xe thu gom đặc biệt: dùng để thu các vật thể có khối lượng lớn. b. Theo dẫn động: - Xe dẫn động chung: quạt gió và chổi quét đều được dẫn động bằng động cơ của xe cơ sở qua các bộ trích công suất và bộ truyền; - Xe dẫn động riêng: có trang bị thêm một nguồn động lực(máy nổ) để quay quạt hút và chổi quét. Tốc độ quạt và chổi quét sẽ độc lập với tốc độ chuyển động của xe. Để dẫn động quay chổi quét, người ta sử dụng ngay động cơ của xe cơ sở qua bộ trích công suất. Với dẫn động riêng quạt gió luôn làm việc ổn định không phụ thuộc vào tốc độ xe chạy, do vậy mặt đường luôn được làm sạch , không phụ thuộc vào tốc độ di chuyển của xe trên đường. - Ngoài ra còn phân biệt : xe thu gom khô và tưới nước . 4.8.4. Chọn công nghệ , phương thức thu gom rác bụi đường Do rác bụi mặt đường phức tạp, đa dạng nên chọn phương thức thu gom 2 giai đoạn: Thu gom khô: quét dọn rác nặng có kích thước lớn bằng quét thủ công. - 54 -
- Quét dọn sạch bụi: dùng xe hút ở dạng khô (không tưới ẩm) sử dụng phương thức quét hút khô để làm kết cấu xe đơn giản và tránh các phiền phức do phải bổ sung nước khi làm việc trên đường, xe quét hút thu gom bụi và rác nhỏ, nhẹ còn lại trên đường sau khi đã làm sạch các rác nặng kích thước lớn. Xe quét hút có kích thước nhỏ với các tính năng sẽ được nêu ở các mục 4.9.2. 4.9. CÔNG NGHỆ VÀ THIẾT BỊ THU GOM PHÂN XÍ MÁY 4.9.1. Các loại công nghệ thu chuyển Công nghệ thu gom và vận chuyển ở các bệ xí tự hoại và bán tự hoại bao gồm các phương thức sau: - Hút và chuyển phân bằng xe hút phân chuyên dùng; - Múc thủ công và chuyển bằng các phương tiện thô sơ; Hình thức sau thường áp dụng đối với các công trình vệ sinh tại các vị trí ngõ hẹp , ngoài tầm với của các loại xe hút phân hiện có. 4.9.2.Công nghệ và thiết bị hút chuyển phân xí tự hoại 1. Dùng xe hút chuyển cỡ nhỏ: Theo giải pháp này để có thể tiếp cận được các bể xí ở trong xóm sâu ngõ hẹp cần chế tạo loại xe hút phân có kích thươc nhỏ song năng lực hút lớn. Kích thước bao của xe hút không lớn hơn 4200 × 2500 mm. Kích thước vệt bánh xe không lớn hơn: dài × rộng = 2700 × 1500mm. Dung tích thùng chứa không ít hơn 2m3, cự ly hút không ít hơn 70m trên cùng độ cao với bệ xí. Giải pháp này, xe hút trực tiếp tiếp cận bể phốt, hút phân vào thùng chứa đặt trên xe rồi chuyển đến nơi xả. Dùng thiết bị này không những mở rộng được phạm vi hoạt động của xe hút chuyển phân, vươn sâu vào các bể xí ở xóm sâu ngõ hẹp mà còn mang lại lợi ích kinh tế lớn cho các bể phốt dung tích nhỏ hơn 1,5m 3. Với các bể phốt đó khi dùng xe hút loại nhỏ sẽ giảm được chi phí so với khi thuê xe có tải trọng và dung tích lớn. Điều đáng khích lệ là số lượng các bể phốt có dung tích dưới 1,5 m3 là đa số hiện nay. 2. Dùng liên hợp bơm hút đầy: - 55 -
Theo giải pháp này thì ngoài xe bơm hút cỡ nhỏ kể trên cần chế tạo thêm một rơmoóc bơm đẩy chuyên dùng có kích thước nhỏ. Kích thước bao của xe rơmoóc này không lớn hơn: dài × rộng = 1400×800mm. Năng lực bơm đẩy không nhỏ hơn: - Chiều cao hút H = 2m - Chiều xa đẩy L = 250m 3. Đặc tính kỹ thuật của xe hút phân (loại Multicar) - Trọng lượng không tải : 1950 kg - Trọng lượng đầy tải : 3950 kg - Phân bố tải trọng Trục trước : 1450 kg Trục sau : 2500 kg - Dung tích thùng chứa : 2 m3 - Dung tích chứa cho phép : 1,5 m3 - Năng suất hút : 30 m3/h - Cự ly hút cho phép : 80 m - Kích thước bao Dài : 4380 mm Rộng : 1700 mm Cao : 2520 mm Sơ đồ một số loại xe thu gom và vận chuyển chất thải rắn đô thị được trình bày ở hình 4.3. - 56 -
Chương 5 XỬ LÝ CHẤT THẢI RẮN ĐÔ THỊ 5.1. CƠ SỞ LỰA CHỌN PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ Mục tiêu của xử lý chất thải rắn là giảm hoặc loại bỏ các thành phần không mong muốn trong chất thải như các chất độc hại, không hợp vệ sinh, tận dụng vật liệu và năng lượng trong chất thải. Các kỹ thuật xử lý chất thải rắn có thể là các quá trình: - Giảm thể tích cơ học (nén, ép); - Giảm thể tích hóa học (đốt); - Giảm kích thước cơ học (băm, cắt, nghiền ); - Tách loại theo từng thành phần (thủ công hoặc cơ giới); - Làm khô và khử nước (giảm độ ẩm của cặn); Khi lựa chọn các phương pháp xử lý chất thải rắn cần xem xét các yếu tố sau: - Thành phần tính chất chất thải rắn: Thành phần và tính chất chất thải rắn sinh hoạt; Thành phần và tính chất chất thải rắn công nghiệp; Thành phần nguy hại và không nguy hại; - Tổng lượng chất thải rắn cần được xử lý; - Khả năng thu hồi sản phẩm và năng lượng; - Yêu cầu bảo vệ môi trường . 5.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ CHẤT THẢI RẮN Các phương pháp có thể áp dụng để xử lý chất thải rắn đô thị bao gồm: a) Phương pháp cơ học: - Tách kim loại, thủy tinh, giấy ra khỏi chất thải; - Làm khô bùn bể phốt (sơ chế); - Đốt chất thải không có thu hồi nhiệt; - Lọc , tạo rắn đối với các chất thải bán lỏng; - 57 -
b) Phương pháp cơ lý: - Phân loại vật liệu trong chất thải; - Thủy phân; - Sử dụng chất thải như nhiên liệu; - Đúc , ép các chất thải công nghiệp để làm vật liệu xây dựng . c) Phương pháp sinh học: - Chế biến phân ủ sinh học; - Metan hóa trong các bể thu hồi khí sinh học. Đối với chất thải rắn sinh hoạt , do có thành phần chất hữu cơ chiếm tỷ trọng lớn (44-50% trọng lượng) nên có thể tận dụng để sản xuất phân hữu cơ, cung cấp cho khu vực ngoại thành để cải tạo đất nông nghiệp, và như vậy việc áp dụng phương pháp ủ đối với thành phần hữu cơ sẽ phù hợp. Các thành phần chất dễ cháy như giấy vụn, giẻ rách, nhựa, cao su, da , cây gỗ mà không còn khả năng tái chế có thể dùng phương pháp đốt để giảm thể tích sau đó chôn lấp, loại này thường chiếm từ 5-10% trọng lượng chất thải rắn đô thị. Thành phần chất tái chế được thu hồi để tái sử dụng bao gồm chủ yếu là thủy tinh (0,31-2,1%); kim loại (1,02-5,0%), giấy, chất dẻo (4,71-9,5%). Chất thải rắn xây dựng và các thành phần không cháy được khác như vỏ ốc, xương , gạch đá, sạn sứ và tạp chất khó phân hủy chiếm từ 38,5-27,5% đưa đi san nền hoặc chôn lấp trực tiếp tại bãi chôn lấp. Đối với các loại bùn, phân sử dụng phương pháp ủ sinh học (composting) chung với thành phần hữu cơ trong rác thải sinh hoạt. Các phế thải của các quá trình sản xuất công nghiệp được phân loại từ xí nghiệp để thu hồi phần có tái chế, phần loại bỏ, tùy theo mức độ nguy hiểm, độc hại phải áp dụng các biện pháp xử lý đặc biệt để đưa đi chôn lấp. Hiện nay trên toàn thế giới đã có một số công nghệ mới xử lý, chế biến chất thải công nghiệp và phế thải xây dựng được liên kết lại bằng chất lỏng hỗn hợp và polime hóa và đúc ép, để tạo thành các tấm, khối vật liệu dùng trong xây dựng. Một số hãng ở Nhật Bản và Hòa Kỳ đã giới thiệu công nghệ này ở nước ta như công nghệ pasta, hydromex. Việc áp dụng các công nghệ trên - 58 -
theo giới thiệu của các hãng Nhật Bản và Hòa Kỳ cho phép tận dụng những chất thải công nghiệp, giảm các chi phí xử lý, chông lấp Việc một số chất độc hại được đúc ép và polyme hóa có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và mức độ nguy cơ đó như thế nào còn được xem xét. Tuy nhiên mức ô nhiễm đó nhỏ hơn nhiều so với việc chôn lấp đơn thuần các chất thải này trong các bãi chôn lấp. Thành phần chất thải bệnh viện bao gồm các loại bông băng, gạc, các loại kim tiêm, ống tiêm, các chi thể và tổ chức mô cắt bỏ, chất thải sinh hoạt của bệnh nhân. Trừ chất thải sinh hoạt ra, các loại này hầu hết đều chứa vi trùng và mầm bệnh có thể lây lan và truyền bệnh. Biện pháp tốt nhất để xử lý là đốt để diệt trùng và giảm thể tích, phần tro đưa đi chôn lấp. Thành phần chất phóng xạ, các kim loại nặng, chất độc hại, các chất dễ cháy, dễ nổ, các chất thuộc loại axit, bazơ, các hóa chất độc Với các chất thuộc loại này cần phải được thu gom, xử lý và chôn lấp riêng. 5.2.1. Xử lý sơ bộ chất thải rắn đô thị Giảm thể tích bằng phương pháp cơ học Nén rác là một khâu quan trọng trong quá trình xử lý chất thải rắn. Ở nhiều đô thị, một số phương tiện vận chuyển chất thải rắn được trang bị thêm bộ phận cuốn ép và nén rác, điều này góp phần làm tăng sức chứa của xe và tăng hiệu suất chuyên chở củng như kéo dài thời gian phục vụ cho bãi chôn lấp. Các thiết bị nén ép có thể là các máy nén cố định và di động hoặc các thiết bị nén ép cao áp. + Máy nén ép cố định được sử dụng ở các khu vực: - Vùng dân cư - Công nghiệp nhẹ hoặc thương mại - Công nghiệp nặng - Trạm trung chuyển với lực ép nhỏ hơn 689,5 kN/m2 + Máy ép di động được sử dụng cho: - Các xe trung chuyển với khối lượng lớn - Côngtennơ - Các thùng chứa đặc biệt - 59 -
Giảm thể tích bằng phương pháp hóa học: chủ yếu bằng phương pháp trung hòa, hóa rắn kết hợp với các chất phụ gia đông cứng , khi đó thể tích của chất thải có thể giảm đến 95%. Giảm thể tích bằng phương pháp cơ học: chủ yếu là dùng phương pháp cắt hoặc nghiền. Tách, phân chia các hợp phần của chất thải rắn: Để thuận tiện cho việc xử lý, người ta phải tách, phân chia các hợp phần của chất thải rắn. Đây là quá trình cần thiết trong công nghệ xử lý để thu hồi tài nguyên từ chất thải rắn, dùng cho quá trình chuyển hóa biến thành sản phẩm hoặc cho các quá trình thu hồi năng lượng sinh học. Hiện nay người ta áp dụng các phương pháp tách, phân chia các hợp phần trong chất thải rắn bằng thủ công hoặc bằng cơ giới. - Bằng phương pháp thủ công: Dùng sức người - Bằng phương pháp cơ giới: Trong công nghệ có sấy khô, nghiền, sau đó mới dùng thiết bị tách (quạt gió, xyclon) Vị trí tách, phân chia các hợp phần có thể như sau: - Tách ngay từ nguồn chất thải rắn - Tách tại trạm trung chuyển - Tách ở trạm tập trung khu vực - Tách tại trạm xử lý chất thải rắn : phục vụ cho việc xử lý sao cho có hiệu quả - Tác kim loại ra khỏi chất thải rắn , tách các loại giấy, catton, polietylen Khối lượng và các hợp phần được tách, phân chia phụ thuộc vào vị trí phân tách. Điển hình nhất là các loại giấy vụn, catton, thủy tinh, kim loại màu (nhôm, đồng), kim loại đen (sắt, thép), chất dẻo a) Tách các hợp phần chất thải rắn bằng quạt gió(trọng lực): phương pháp này được sử dụng nhiều trong công nghệ tách hợp phần của chất thải rắn khô. Các hợp phần có trọng lực nhẹ chủ yếu là hữu cơ tách khỏi hợp phần nặng chủ yếu là vô cơ. Sơ đồ hệ thống quạt gió được sử dụng để phân tách các hợp phần trong chất thải rắn được thể hiện ở hình 5.1 Nguyên tắc : Quạt gió hoạt động tạo áp lực lớn hơn áp lực khí quyển. Các chất nặng rơi xuống, vật nhẹ sẽ được cuốn theo luồng khí và đươc tách ra ở xyclon. Trong thực tế, phương pháp này dùng để tách các vật nhẹ như giấy vụn, túi chất dẻo hoặc các vật liệu nhẹ khác khỏi hỗn hợp chất thải. - 60 -
Chọn thiết bị phân chia bằng quạt gió: Việc lựa chọn thiết bị phân chia bằng quạt gió được dựa trên cơ sở như: đặc tính của vật liệu sau khi nghiền (kích thước hạt sau khi nghiền, hàm lượng ẩm còn lại sau khi sấy và nghiền); đặc điểm, tính chất vật liệu nhẹ cần tách; ngoài ra còn phụ thuộc vào các phương pháp vận chuyển chất thải từ nhà máy nghiền tới thiết bị phân chia , vận tốc treo, lưu lượng không khí, áp suất và phương pháp nạp chất thải rắn vào thiết bị phân chia. Chú ý tỷ lệ chất thải trên 1 m 3 không khí; các đặc điểm vận hành, yêu cầu bảo dưỡng, năng suất của thiết bị phân chia như mức ồn, khả năng gây ô nhiễm môi trường ; đặc điểm của nhà xưởng, phương pháp nghiền và các vấn đề về môi trường . Các loại thiết bị tách, phân chia hợp phần của chất thải rắn có thể chia thành các loại: - Loại đơn giản - Loại ziczac - Loại rung - Loại khác Tỷ lệ chất thải rắn và không khí biến động từ 0,2 – 0,8 đối với vật liệu nhẹ. Vận tốc treo(lơ lững) đối với thiết bị phân tách bằng khí được thể hiện ở bảng 5.1 Vận tốc (m/s) Trong ống thẳng Hợp phần Thiết bị ziczac đứng D = 50 mm D = 150 mm 1. Túi chất dẻo 2 2. Giấy bao gói khô, độ ẩm 25% 2 – 2,5 1,8 3. Giấy bao giấy khô đã được nghiền nhỏ với chu 2,5 1,8 vi 25 mm 4. Loại hỗn hợp giấy báo, giấy catton 3 2 5. Giấy báo đã nghiền ẩm (độ ẩm 25%) 3,8 - 6. Loại giấy catton có sóng, nghiền khô 3,5 – 3,8 2 – 2,5 7. Giấy catton có sóng, cắt vuông, chu vi 25 mm 5 3,5 8. Vật liệu xốp dùng để đóng bao gói 3,8 – 5,1 - - 61 -
9. Cao su bọt có diện tích 1,5 cm2 11 - 10. Cao su củng được nghiền nhỏ có diện tích 1,5 17,5 - cm2 c)Tách các hợp phần từ chất thải rắn bằng từ: phương pháp chung nhất để thu hồi sắt vụn từ chất thải rắn là dùng phân chia bằng từ. Vật liệu sắt thường được thu hồi sau khi cắt và trước khi phân chia bằng quạt gió hoặc sau khi cắt và phân chia bằng quạt gió. Ở một số trạm lớn, hệ thống phân chia từ thường đặt ở đầu dây chuyền trước khi cắt. Khi chất thải là khối dễ cháy trong các lò đốt thành phố thì việc phân chia bằng từ có thể đặt sau khi đốt để tách các mảnh vụn kim loại ra khỏi tro đốt. Hệ thống thu hồi bằng từ củng có thể đặt ở khu bãi thải. Những vị trí đặc biệt nơi vật liệu sắt cần thu hồi tùy thuộc mục tiêu cần đạt, chẳng hạn việc giảm-khử các đồ cũ, rách trong quá trình sơ bộ và thiết bị phân chia, mức độ trong sạch của sản phẩm cần đạt, hiệu quả thu hồi cần thiết. phương pháp này được áp dụng để thu hồi các kim loại sắt trong công nghiệp như : thu hồi sắt trong các nhà máy cơ khí hay thu hồi các thành phần sắt rỉ nhằm đảm bảo sự trong sạch của sản phẩm Chọn thiết bị phân chia, tách loại bằng từ: Việc lựa chọn thiết bị phân chia bằng từ được dựa trên các cơ sở sau: - Vị trí thu hồi sắt - Đặc tính chất thải có chứa sắt - Lượng sắt có trong chất thải rắn nhiều hay ít , sắt có kích thước lớn phải tách riêng, nghiền nhỏ - Thiết bị nạp chất thải rắn tới thiết bị phân chia bằng từ. - Đặc tính thiết kế, tải trọng, năng suất, kích thước của máy phân chia bằng từ, độ mạnh của từ. - Nhu cầu về năng lượng bảo dưỡng của thiết bị. - Môi trường: tiếng ồn, tình trạng khu trại, kho bãi, điều kiện tách từ. Các thiết bị phân tách bằng từ gồm các loại như : Thiết bị phân tách bằng từ treo (a); từ kiểu trục (b); trống từ treo (c); kiểu băng tải (d). Sơ đồ thể hiện các thiết bị này được thể hiện ở hình 5.2. - 62 -
b) Tách các hợp phần chất thải rắn bằng sàng Sàng làm nhiệm vụ phân chia chất thải rắn có kích thước khác nhau thành 2 hoặc nhiều loại khác nhau tùy theo kích thước của sàng. Công việc này được thực hiện trong điều kiện khô hoặc điều kiện ướt, vị trí đặt sàng có thể đặt trước hoặc sau các công đoạn khác. Thiết bị sàng: Thiết bị sàng có thể là các loại sàng rung, sàng trống quay và sàng đĩa. Phương pháp sàng có thể thủ công (chủ yếu dùng phương pháp thủ công để phân loại các thành phần mà máy móc khó thực hiện) hoặc phương pháp cơ giới (dùng các máy thổi khí, hút từ cơ học). Sơ đồ các loại sàng được thể hiện ở hình 5.3. Hiệu suất sàng (S) có thể được đánh giá theo phần trăm thu hồi vật liệu được tách ra so với lượng nạp vào: U .W S(%) = x u (5-1) Fx .Wz Trong đó: Ux : trọng lượng vật liệu qua sàng (kg/h) Fx : trọng lượng vật liệu đưa vào sàng (kg/h) Wu : trọng lượng phần vật liệu kích thước mong muốn Wz : trọng lượng phần vật liệu kích thước mong muốn ở vật liệu đưa vào sàng. Hiệu suất vận hành sàng = phần thu hồi × phần lẫn vào ==> Hiệu suất vận hành sàng: U.Wu U 1 Wu η = 1 (5-2) F.Wz F 1 Wz η = THc × PL Trong đó: THc : phần vật liệu có thể thu hồi PL : phần bị lẫn vào vật liệu thu hồi PL = 1 - THk THk : phần vật liệu thu hồi không mong muốn 5.2.2. Làm khô và khử nước - 63 -
Ở nhiều trạm thu hồi năng lượng đốt phần nhẹ đã nghiền của chất thải cần được sấy khô sơ bộ để giảm lượng ẩm và giảm trọng lượng. Khi bùn cặn từ trạm xử lý nước thải cần được đốt cháy hoặc được sử dụng để làm nhiên liệu thì người ta phải khử nước trong bùn. Phương pháp này chủ yếu sử dụng cho các loại chất là bùn xả ra từ các nhà máy xử lý nước và nước thải. a) Các phương pháp chung - Khử ẩm: khử ẩm là một khâu quan trọng trong xử lý chất thải rắn , đặc biệt khử ẩm bao giờ củng trước công nghệ đốt. Khử ẩm có tác dụng giảm trọng lượng chất thải rắn. - Sấy khô: trước khi xem xét thiết kế, chế tạo phải xét tới việc sử dụng nhiệt đối với các vật liệu cần sấy. Có những phương pháp sử dụng nhiệt sau đây: + Đối lưu: chất mang nhiệt thường là không khí hoặc sản phẩm của quá trình cháy tiếp xúc trực tiếp với chất thải rắn. + Truyền nhiệt: nhiệt được truyền gián tiếp bằng cách tiếp xúc giữa vật liệu ướt với bề mặt sấy khô. + Bức xạ: nhiệt được truyền trực tiếp và độc nhất từ vật sấy nóng đến vật liệu ướt bằng bức xạ nhiệt. Sơ đồ chế độ hoạt động của phương thức sấy được thể hiện ở hình 5.4. - 64 -
Khí nguội ẩm, bụi Chất thải rắn khô Chất thải rắn ẩm Khí nóng Hình 5.4. Sơ đồ cơ chế hoạt động của phương thức sấy Trong các loại thiết bị sấy, thiết bị trống quay được sử dụng nhiều và tỏ ra có những ưu điểm, loại trống quay là loại có kết cấu đơn giản nhất. Qua trống vật liệu cần sấy và nguồn tác nhân nhiệt được đồng thời tiếp xúc với nhau trong quá trình vận chuyển đầu nọ tới đầu kia của trống. - Đầu tiên vật liệu cần sấy được làm nóng lên và độ ẩm ban đầu của vật liệu giảm xuống. - Vật liệu tiếp tục được sấy khô. - Vật liệu được tăng lên đến nhiệt độ khống chế. Lúc này lượng ẩm tương ứng đạt được ở cuối gian đoạn sấy. - Thời gian vật liệu được sấy 30 – 45 phút. Để khống chế người ta dùng van chạy để khống chế thời gian lưu vật liệu trong ống sấy. Ở cửa xả phải chú ý khí có hơi nước và có thiết bị lọc khử bụi và xả không khí vào khí quyển. Tốc độ trung bình của không khí trong ống cần thiết để vận chuyển các loại vật liệu được thể hiện ở bảng 5.2. Đặc tính của một số thiết bị sấy được trình bày ở bảng 5.3. - 65 -