Bài giảng Nấm và bệnh do nấm gây ra

Nội dung text: Bài giảng Nấm và bệnh do nấm gây ra

1. NẤM VÀ BỆNH DO NẤM GÂY RA
2. MỞ ĐẦU Khái niệm môn học Nấm học thú y(Vet.fungiology) : Là môn khoa hoc nghiên cứu về nấm và những loài nấm phổ biến gây bệnh cho động vật nuôi, các phương pháp chẩn đoán, phòng và trị bệnh.
3. • Nấm học (Mycology) được khai sinh bởi nhà thực vật học người Ý tên là Pier Antonio Micheli (1729) qua tài liệu công bố về“giống cây lạ” (Nova Plantarum Genera). • Tuy nhiên, theo Giáo sư Ekriksson Gunnan (1978) thì người có công nghiên cứu sâu về nấm mốc lại là Elias Fries (1794 - 1874).
4. Chương 1 ĐẠI CƯƠNG VỀ NẤM I. ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ CẤU TẠO CỦA GIỚI NẤM ❖ Giới nấm (Fungi) là nhóm sinh vật đơn ngành thuộc dạng tế bào nhân thực. Cơ thể có thể là đơn bào hoặc đa bào dạng sợi, có thành kitin (trừ một số ít có thành xenlulôzơ), không có lục lạp. Sống dị dưỡng hoại sinh, kí sinh và cộng sinh (địa y). Sinh sản chủ yếu bằng bào tử, bào tử thường không có lông và có thể có roi. ❖ Nấm phát triển trong điều kiện có sẵn chất hữu cơ và ở nhiệt độ từ 25oC đến 30oC. Ở 0oC thì nấm không phát triển, 100oC giết chết nhiều loại nấm.
5. Vị trí phân loại trong tự nhiên (Theo hệ thống phân loại 5 giới của RH. Whittaker the five kingdom system) • Animals Giới động vật • Plants Giới thực vật • Fungi Giới nấm • Protista Giới nguyên sinh • Procaryota Giới khởi sinh
6. Theo Elizabeth Tootyll (1984) nấm mốc có khoảng 5.100 giống(chi) và 50.000 loài được mô tả, tuy nhiên, ước tính có trên 100.000 đến 250.000 loài nấm hiện diện trên trái đất Liên quan đến bệnh tật , nấm có 4 phương thức gây bệnh: - Ký sinh gây bệnh. - Gây bệnh với các hiện tượng dị ứng. - Gây bệnh do ăn phải thức ăn nhiễm nấm và độc tố của chúng. - Gây bệnh do ăn phải nấm độc.
7. Nấm da
8. BÖnh nÊm da ë tr©u bß do Trichophyton verrucosum (V¶y dÇy, mµu tr¾ng x¸m, hình ®ång xu, næi gå trªn da )
9. NẤM KẼ
10. HẮC LÀO
11. Nấm Tưa ở trẻ em
12. NẤM TÓC
13. Nấm gây hại cây trồng
14. ASPEGILLUS
15. II. CÁC DẠNG NẤM Các dạng nấm điển hình bao gồm nấm men và nấm sợi, chúng khác nhau về nhiều đặc điểm sinh học. Ngoài ra, người ta còn ghép địa y (là cơ thể cộng sinh giữa nấm với tảo hoặc vi khuẩn lam) vào Giới nấm. 1. Nấm men(Yeast) - Sinh vật đơn bào, sinh sản bằng nảy chồi hoặc phân cắt. Đôi khi các tế bào dính nhau tạo thành sợi nấm giả. VD: Nấm men candida thường có dạng sợi giả. 2. Nấm sợi:(Filamentous fungi) - Là Sinh vật đa bào hình sợi, sinh sản vô tính và hữu tính. VD: Nấm mốc, nấm đảm.
16. Hình th¸i cña nÊm men
17. NÊm Candida
18. Nấm sợi
19. Trong chương này, chỉ xem xét về vi nấm (microfungi) • Vi nấm là một nhóm VSV có nhân thật bao gồm: ❖ TÊt c¶ c¸c loµi nÊm men vµ c¸c nÊm sîi kh«ng sinh qu¶ thể lín (mò nÊm). ❖ C¸c nÊm sinh qu¶ thể d¹ng lín thêng ®îc gäi lµ nÊm lín (mushroom). Tuy nhiªn giai ®o¹n sîi nÊm cña c¸c nÊm lín còng vÉn lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña vi sinh vËt häc.
20. Mushroom
21. Mushroom
22. Lynda Chambers
23. NÊm nãi chung cã 7 ®Æc ®iÓm sau ®©y: 1) C¬ thÓ nÊm cã bé m¸y dinh dìng cha ph©n ho¸ thµnh c¸c c¬ quan riªng biÖt. Nấm thường tồn tại ở dạng ®¬n bµo hoÆc ®a bµo, ®a sè cã d¹ng sîi gäi lµ sîi nÊm hay khuÈn ty (hypha). ▪ Sîi nÊm cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã v¸ch ngăn. ▪ Sîi nÊm cã ®êng kÝnh trung bình lµ 5 - 10μm, ®«i khi rÊt lín (tíi 25μm) nhng còng cã khi rÊt nhá (1 - 2μm).
24. Sîi nÊm cã v¸ch ngăn
25. ▪ Cã sîi nÊm trong suèt, kh«ng mµu, cã sîi cã mµu. Mét sè sîi nÊm tiÕt s¾c tè vµo m«i trêng nu«i cÊy. Mét sè sîi nÊm kh¸c cã thÓ tiÕt ra c¸c chÊt hữu c¬, kÕt tinh trªn bÒ mÆt sîi nÊm. ▪ Đa sè sîi nÊm ph©n nh¸nh nhiÒu lÇn nhng còng cã lo¹i sîi nÊm kh«ng ph©n nh¸nh. ▪ Tõ mét bµo tö hay mét ®o¹n sîi nÊm gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lợi, sîi nÊm sÏ ph¸t triÓn ra theo c¶ ba chiÒu t¹o thµnh mét khèi sîi nÊm, gäi lµ hÖ sîi nÊm hay khuÈn ti thÓ (mycelium).
26. Mycelium
27. 2). C¸c v¸ch ngăn ë sîi nÊm ®Òu cã lç th«ng: Tuú lo¹i nÊm mµ v¸ch ngăn cã thÓ: ▪ Cã mét lç th«ng kh¸ lín ë chÝnh giữa VÝ dô: ë nÊm tói vµ nÊm bÊt toµn ▪ Cã thÓ cã nhiÒu lç th«ng t¬ng ®èi nhá. VÝ dô: ë Geotrichum candidum vµ nhiÒu loµi Fusarium). Qua lç th«ng, kh«ng những chÊt nguyªn sinh cã thÓ ®i qua mµ nh©n tÕ bµo còng cã thÓ thãt nhá l¹i ®Ó chui qua.
28. • Nh©n tÕ bµo trong sîi nÊm thêng di chuyÓn tíi những phÇn sîi nÊm ®ang cã ho¹t ®éng sinh lý m¹nh mÏ. • Nh vËy lµ ë c¶ sîi nÊm kh«ng ngăn v¸ch lÉn ë sîi nÊm cã ngăn v¸ch vÒ thùc chÊt chØ lµ những èng dµi cha chÊt nguyªn sinh vµ nhiÒu nh©n tÕ bµo. • Trõ c¸c tÕ bµo nÊm men ®¬n bµo cßn sîi nÊm râ rµng cha cã cÊu t¹o tÕ bµo ®iÓn hình nh ë c¸c sinh vËt nh©n thËt kh¸c. • Mçi tÕ bµo trong mét sîi nÊm cha cã ho¹t ®éng trao ®æi chÊt ®éc lËp vì cha cã giới h¹n râ rÖt.
29. 3) NÊm còng cã rÊt nhiÒu ®Æc ®iÓm chung víi c¸c sinh vËt cã nh©n thËt, nhÊt lµ vÒ cÊu t¹o cña nh©n. NÊm kh¸c h¼n vÒ nhiÒu mÆt víi c¸c vi sinh vËt thuéc nhãm nh©n nguyªn thuû nh vi khuÈn,vi khuÈn lam.
30. 4). NÊm cã những ®Æc ®iÓm riªng biÖt về mÆt ho¸ häc tÕ bµo: NÊm kh«ng cã cÊu tróc thèng nhÊt giữa c¸c nhãm vÒ thµnh phÇn cña thµnh tÕ bµo. ChØ cã mét sè Ýt cã chøa xenluloz¬ trong thµnh tÕ bµo. ChÊt dù trữ cña nÊm kh«ng ph¶i lµ tinh bét nh ë thùc vËt mµ lµ glicogen nh ë ®éng vËt.
31. 5) Nấm không chứa trong tế bào sắc tố quang hợp: Khác với thực vật và các vi khuẩn quang hợp, nấm không chứa trong tế bào sắc tố quang hợp, vì vậy nấm không có khả năng quang hợp, không có khả năng sống tự dưỡng, nấm chỉ có đời sống hoại sinh (trên chất hữu cơ chết), kí sinh (trên cơ thể sống) và cộng sinh (với tảo và VK lam hoặc với rễ cây)
32. 6) NÊm sinh s¶n b»ng bµo tö v« tÝnh vµ bµo tö hữu tÝnh: a) C¸c bµo tö v« tÝnh: kh¸c nhau ë hình th¸i vµ ë nguån gèc ph¸t sinh. ❖Căn cø vµo ®Æc ®iÓm ph¸t sinh ngêi ta ph©n ra thµnh b¶o tö kÝn vµ bµo tö trÇn. ❖Mét d¹ng bµo tö v« tÝnh kh«ng ph¶i lµ d¹ng sinh s¶n ®îc gäi lµ bµo tö mµng dày hay bµo tö ¸o. Chóng do mét ®o¹n sîi nÊm tÝch luü nhiÒu chÊt dinh dìng vµ cã thµnh tÕ bµo dµy lªn mµ t¹o thµnh nh»m môc ®Ých thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn bÊt lîi cña m«i trêng.
33. ❖Mét kiÓu bµo tö v« tÝnh kh¸c ®ã lµ c¸c bµo tö cã roi cã kh¶ năng b¬i léi trong níc, ngêi ta gäi lµ c¸c bµo tö ®éng. VÒ bµo tö v« tÝnh ë nÊm cßn ph¶i kÓ ®Õn bµo tö ®èt, bµo tö phÊn, bµo tö chåi. b) C¸c bµo tö hữu tÝnh ë nÊm rÊt ®a d¹ng. Cã thÓ kÓ ®Õn bµo tö no·n, bµo tö tiÕp hîp, bµo tö tói, bµo tö ®¶m.
34. 7) NÊm kh«ng cã mét chu trình ph¸t triÓn chung: Cã thÓ ph©n biÖt ®îc 5 kiÓu chu trình ph¸t triÓn cña nÊm: - Chu trình lìng béi: Giai ®o¹n ®¬n béi t¬ng øng víi thÓ giao tö đó là c¸c giao tö hoÆc c¸c nang giao tö. ThÓ bµo tö lìng béi chiÕn u thÕ râ rÖt so víi thÓ giao tö. NhiÒu loµi nÊm thuéc líp Chytridiomycotes vµ líp Oomyceter cã kiÓu chu trình ph¸t triÓn nµy. - Chu trình hai thÕ hÖ: Trong chu trình nµy thÓ giao tö ®¬n béi xen kÏ víi thÓ bµo tö lìng béi vµ vÒ nguyªn t¾c t¬ng ®¬ng nhau. Mét sè loµi nÊm thuéc líp Oomycetes cã kiÓu chu trình ph¸t triÓn nµy.
35. Oomycetes
36. Oomycetes
37. Oomycetes
38. Chu trình hai thế hệ
39. - Chu trình ®¬n béi: Sù gi¶m ph©n nèi tiÕp ngay víi qu¸ trình phèi nh©n (karyogamy) ®Ó t¹o thµnh thÓ giao tö ®¬n béi. ThÓ giao tö ®¬n béi ph¸t triÓn b»ng c¸c bµo tö v« tính ®¬n béi vµ sinh ra mét thÕ hÖ giao tö ®¬n béi thø hai. ThÕ hÖ nµy tiÕp tôc ph¸t triÓn b»ng c¸c bµo tö v« tÝnh ®¬n béi hoÆc tạo thµnh c¸c giao tö rÊt Ýt ph©n ho¸ vÒ hình th¸i. Giai ®o¹n lìng béi t¬ng øng víi thÓ bµo tö chØ tån t¹i trong mét thêi gian rÊt ng¾n. NhiÒu loµi nÊm thuéc líp Zygomycetes cã kiÓu chu trình ph¸t triÓn nµy.
40. Zygomycetes
41. Chu trình đơn bội
42. Chu trình đơn bội
43. Chu trình đơn bội
44. Bào tử đính
45. - Chu trình ®ơn béi - song nh©n: Đ©y lµ mét biÕn d¹ng cña chu trình ®¬n béi. ë nÊm tói (Ascomycotina) giai ®o¹n ®¬n béi chiÕn u thÕ so víi giai ®o¹n song nh©n. C¸c sîi nÊm ®¬n béi sau mét thêi gian ph¸t triÓn sÏ t¹o ra c¸c giao tö rÊt it ph©n ho¸ vÒ hình th¸i. Sau khi phèi trộn nguyên sinh chÊt (plasmogamy) nh©n tÕ bµo vÉn tån t¹i riªng rÏ thµnh tõng ®«i. Giai ®o¹n nµy ng¾n h¬n giai ®o¹n ®¬n béi.
46. Đơn bội song nhân
47. - Chu trình v« tÝnh: ĐÆc trng cho nÊm bÊt toµn (Deuteromycotina), hoµn toµn kh«ng cã giai ®o¹n hữu tÝnh. Cho ®Õn nay ngêi ta cha tìm thÊy giai ®o¹n hữu tÝnh cña c¸c nÊm nµy.
48. Nấm bất toàn
49. Nấm bất toàn
50. III. NÊm men NÊm men (Yeast, Levures) lµ tªn gäi th«ng th- êng cña mét nhãm nÊm cã vÞ trÝ ph©n lo¹i kh«ng thèng nhÊt nhng cã chung c¸c ®Æc ®iÓm sau ®©y: ❖Thường tån t¹i ở tr¹ng th¸i ®¬n bµo. ❖Đa sè sinh sản theo lèi n¶y chåi, còng cã khi trực phân. ❖NhiÒu lo¹i cã kh¶ năng lªn men ®êng ❖ Thµnh tÕ bµo cã chøa Mannan(D- mannoza) ❖ ThÝch nghi víi m«i trêng chøa ®êng cao, cã tÝnh axit cao.
51. ❖NÊm men ph©n bè rÊt réng r·i trong tù nhiªn, nhÊt lµ trong c¸c m«i trêng cã chøa ®êng, cã pH thÊp, ch¼ng h¹n nh trong hoa qu¶, rau da, mËt mÝa, rØ ®êng, mËt ong, trong ®Êt ruéng mÝa, ®Êt vên c©y ăn qu¶, trong c¸c ®Êt cã nhiÔm dÇu má.
52. 2.1. Hình th¸i vµ cÊu tróc cña tÕ bµo nÊm men ➢ NÊm men lµ vi sinh vËt ®iÓn hình cho nhãm nh©n thËt. ➢ TÕ bµo nÊm men thêng lín gÊp 10 lÇn so víi vi khuÈn. ➢ Lo¹i nÊm men nhµ m¸y rîu, nhµ m¸y bia thêng sö dông lµ Saccharomyces cerevisiae, cã kÝch thíc thay ®æi trong kho¶ng 2,5-10μm x 4,5-21μm do ®ã cã thÓ thÊy râ ®îc díi kÝnh hiÓn vi quang häc.
53. ➢ Về hình thái :Tuú loµi nÊm men mµ tÕ bµo cã hình cÇu, hình trøng, hình «van, hình chanh, hình elip, hình mò phít, hình môn c¬m, hình sao , hình thoi, hình ống, hình cung , hình tam gi¸c, hình chai, hình kÐo dµi, hình mò s¾t, hình qu¶ ãc chã, hình b¸o cÇu, hình thËn, hình lìi liÒm, hình thÊu kÝnh, hình elip dµi, hình qu¶ lª, hình kim, hình b¸n cÇu hÑp, hình mò lìi trai ➢ Cã loµi nÊm men cã khuÈn ti hoÆc khuÈn ti gi¶. KhuÈn ti gi¶ cha thµnh sîi râ rÖt mµ chØ lµ nhiÒu tÕ bµo nèi víi nhau thµnh chuçi dµi. Cã loµi cã thÓ t¹o thµnh v¸ng khi nu«i cÊy trªn m«i trêng dÞch thÓ.
54. Hình th¸i cña nÊm men
55. Hình th¸i cña nÊm men
56. NÊm men Candida
57. NÊm Candida
58. NÊm Candida
59. KhuÈn l¹c cña nÊm men
60. KhuÈn l¹c cña nÊm men
61. KhuÈn l¹c cña nÊm men
62. CẤU TẠO TẾ BÀO 1) Thµnh tÕ bµo nÊm men: ➢ Dày kho¶ng 25m (chiÕm 25% khèi lîng kh« cña tÕ bµo). ➢ Đa sè nÊm men cã thµnh tÕ bµo cÊu t¹o bëi Glucan vµ mannan. ➢ Mét sè nÊm men cã thµnh tÕ bµo chøa kitin vµ mannan. ➢ Trong thµnh tÕ bµo nÊm men cã chøa kho¶ng 10% protein (tÝnh theo khèi lîng), trong sè protein nµy cã mét phÇn lµ c¸c enzim. Trªn thµnh tÕ bµo cßn thÊy cã c¶ mét lîng nhá lipit.
63. 2) Díi líp thµnh tÕ bµo lµ líp mµng tÕ bµo chÊt (NSC) ▪ Sö dông dÞch tiªu ho¸ cña èc sªn Helix pmotia cã thÓ lµm ph¸ vì thµnh tÕ bµo cña nÊm men tạo ra tÕ bµo trÇn. Lấy tÕ bào trÇn ®a vµo trong mét dung dÞch cã ¸p suÊt thÈm thÊu, ly t©m ®Ó lÊy ra mµng tÕ bµo chÊt, röa vµ li t©m l¹i ®Ó thuÇn khiÕt mµng, quan s¸t díi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö thÊy nã gồm 3 lớp. Cấu t¹o chñ yÕu lµ protein (chiÕm 50% khèi lîng kh«), phần cßn l¹i lµ lipit (40%) vµ mét Ýt polisaccarit.
64. ▪ Thµnh phÇn cña mµng tÕ bµo chÊt nÊm men - Protein - Lipit,glixerol, di, tries,te,Glixero-photpholipit, Sterol- Lipit - Hidrat cacbon ▪ PhÇn sterol trong mµng tÕ bµo chÊt nÊm men khi ®îc chiÕu tia tö ngo¹i cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh vitamin D2. ▪ Lîng sterol trong tÕ bµo cña loµi nÊm men Saccharomyces fermentati cã thÓ chiÕm tíi 22% khèi lîng cña tÕ bµo.
65. 3) Nguyên sinh chất ; ngoài những thành phần cơ bản, NSC tế bào nấm men còn chứa : - Ti thÓ cña nÊm men còng gièng víi c¸c nÊm sîi vµ tế bào của c¸c sinh vËt cã nh©n kh¸c. ADN cña ti thÓ nÊm men lµ mét ph©n tö d¹ng vßng cã khèi lîng ph©n tö lµ 50 x 106 Da (gÊp 5 lÇn so víi ADN ti thÓ ®éng vËt bËc cao). ADN cña ti thÓ nÊm men chiÕm 15 - 23% tæng lîng ADN cña toµn tÕ bµo nÊm men.
66. Chøc năng cña ty thÓ: lµ mét tr¹m năng lîng cña nÊm men, năng l- îng ®îc tÝch luü díi d¹ng ATP Thùc hiÖn tæng hîp protein vµ photpholipit do ty thÓ cã chøa ADN vµ riboxom( protein cã träng lîng thÊp). - Cã mét lo¹i plasmit ®îc ph¸t hiÖn năm 1967 ë tÕ bµo nÊm men Saccharomyces cerevisiae ®- îc gäi lµ “2m plasmit” cã vai trß quan träng trong thao t¸c chuyÓn gen cña kÜ thuËt di truyÒn. Lo¹i plasmit nµy lµ mét ADN vßng chøa 6300 cặp baz¬.
67. - C¸c tÕ bµo nÊm men khi giµ sÏ xuÊt hiÖn kh«ng bµo. Trong kh«ng bµo cã chøa c¸c ezim thuû ph©n, poliphophat, lipoit, ion kim lo¹i, c¸c s¶n phÈm trao ®æi chÊt trung gian. Ngoµi t¸c dông mét kho dù trữ, kh«ng bµo cßn cã chøc năng ®iÒu hoµ ¸p suÊt thÈm thÊu cña tÕ bµo. - Trong mét tÕ bµo nÊm men (vÝ dô ë loµi Candida albicans) cßn thÊy c¸c vi thÓ. Đã lµ c¸c thÓ hình cÇu hay hình trøng, ®êng kÝnh 3m, chØ phñ mét líp mµng dµy kho¶ng 7nm. Vi thể cã vai trß nhÊt ®Þnh trong qu¸ trình oxi ho¸ metanol.
68. 4) Nh©n: ➢ Nh©n cña tÕ bµo nÊm men lµ nh©n thËt, cã kÕt cÊu hoµn chØnh cã mµng nh©n, dÞch nh©n, c¸c nhiÔm s¾c thÓ. Nh©n thêng hình trßn, đêng kÝnh 2 - 3 m. ChÝnh vì vËy sù sinh s¶n cña nÊm men còn ®îc tiÕn hµnh theo ph¬ng thức gi¸n ph©n. ➢ Nh©n cña tÕ bµo nÊm men ®îc bao bäc bëi mét mµng nh©n nh ë c¸c sinh vËt cã nh©n thËt kh¸c. Mµng nh©n cña nÊm men cã cÊu tróc 2 líp vµ cã rÊt nhiÒu lç thñng.
69. ➢ Nh©n cña tÕ bµo men rîu Saccharomyces cerevisiae cã chøa 17 ®«i nhiÔm s¾c thÓ. ➢ ADN trong tÕ bµo nÊm men ®¬n béi cã khèi lîng ph©n tö lµ: 1 x 1010 Da (Dalton, 1 Da = 1,67 x 10-24g), So víi khèi lîng ph©n tö ADN của TB Nấm men với ADN của vi khuÈn Escherichia coli thì lín h¬n 10 lÇn nhng so víi ADN cña ngêi thì l¹i nhá h¬n 100 lÇn.
70. 5. Sinh s¶n vµ c¸c chu kú sèng cña nÊm men NÊm men cã nhiÒu ph¬ng thøc sinh s«i n¶y në kh¸c nhau: 5.1. Sinh s¶n v« tÝnh: (a). N¶y chåi: ë tÊt c¶ c¸c chi nÊm men (b). Ph©n c¾t: ë chi Schizosaccharomyces (c). B»ng bµo tö: + Bµo tö ®èt: ë chi Geotrichum + Bµo tö b¾n: ë chi Sporobolomyces + Bµo tö ¸o: ë nÊm Candida albicans
71. Nảy chồi
72. Bào tử đốt của geotrichum
73. Bào tử đốt
74. Geotrichum trên thạch đĩa
75. Bào tử đốt của geotrichum penicillatum
76. • Sinh sản b»ng ph¬ng thức ph©n c¾t ❖Ph©n c¾t lµ hình thøc sinh s¶n thÊy ë chi nÊm men Schizosaccharomyces. ❖Lèi ph©n c¾t nµy t¬ng tù nh ë vi khuÈn. TÕ bµo dµi ra, ë giữa mäc ra v¸ch ngăn chia tÕ bµo ra thµnh 2 phần t¬ng ®¬ng nhau, mçi tÕ bµo con sÏ cã mét nh©n.
77. Phân cắt của schizosaccharomyces
78. Phân cắt
79. Schizosaccharomyces
80. • Sinh sản b»ng ph¬ng thức nÈy chåi: Đ©y lµ hình thøc sinh s¶n chñ yÕu cña nÊm men, được tiÕn hµnh nh sau: ▪ Khi tÕ bµo nÊm men trëng thµnh sÏ nÈy ra mét chåi nhá. ▪ Chåi lín dÇn lªn, nguyªn sinh chÊt vµ mét phÇn nh©n cña tÕ bµo mÑ ®îc chuyÓn sang chåi. ▪ V¸ch ngăn ®îc hình thµnh, ngăn c¸ch víi tÕ bµo mÑ,t¹o nªn tÕ bµo míi ▪ TÕ bµo con t¹o thµnh cã thÓ t¸ch khái tÕ bµo mÑ, hoÆc vÉn dÝnh víi tÕ bµo mÑ vµ tiÕp tôc n¶y sinh tÕ bµo míi
81. Nẩy chồi
82. Ph¬ng thức nÈy chåi
83. • Sinh sản b»ng c¸ch hình thµnh bµo tö v« tÝnh: Khi m«i trêng nghÌo dinh dìng, nÊm men chuyÓn sang hình thøc sinh s¶n hình thµnh bµo tö: ➢ Khi ®ã nh©n cña tÕ bµo mÑ ph©n chia 2 - 3 lÇn liªn tiÕp t¹o ra 4 - 8 nh©n con ➢ Mçi nh©n con ®îc NSC bao bäc vµ cã mµng bäc ®Ó t¹o thµnh bµo tö ➢ TÕ bµo men mÑ trë thµnh túi bµo tö ➢ Bµo tö b¾n thêng gÆp ë chi nÊm men Sporob- olomyces, Sporidiobolus, Bullera vµ Aessosporon Lo¹i bµo tö nµy cã hình thái sinh ra trªn mét cuèng nhá mäc ë c¸c tÕ bµo dinh dìng hình trøng.
84. ➢ Sau khi bµo tö chÝn, nhê mét c¬ chÕ ®Æc biÖt bµo tö sÏ ®îc b¾n ra phÝa ®èi diÖn. ➢ Khi cÊy c¸c nÊm men nµy trªn th¹ch nghiªng theo mét ®êng zich z¾c, Ýt h«m sÏ thÊy trªn thµnh èng nghiÖm phÝa ®èi diÖn víi bÒ mÆt th¹ch sÏ cã mét ®êng zich z¾c khác do c¸c bµo tö b¾n t¹o thµnh ➢ Bµo tö mµng dµy hay bµo tö ¸o thêng mäc ë ®Ønh cña c¸c khuÈn ti gi¶ (pseudomycelium) mét sè men (nh Candida albicans).
85. Bào tử bắn của sporobolomyces
86. Bào tử bắn
87. 5.2. Sinh s¶n hữu tÝnh: ❖ Ở mét sè lo¹i nÊm men bµo tö cßn ®îc hình thµnh do sù tiÕp hîp giữa hai tÕ bµo: ▪ Khi 2 tÕ bµo ®øng gÇn nhau. ▪ Mçi ®Çu cña 2 tÕ bµo mäc ra mÊu låi híng vµo nhau ▪ T¹i chç tiÕp xóc mµng tÕ bµo bÞ thuû ph©n, 2 tÕ bµo th«ng víi nhau ▪ 2 tÕ bµo tiÕp hîp víi nhau vµ hình thµnh hîp tö ▪ Nh©n cña hîp tö ph©n chia 2 - 3 lÇn t¹o thµnh 4 - 8 nh©n con míi ▪ Mçi nh©n con ®îc NSC vµ mµng bao bäc t¹o thµnh bµo tö ▪ Mçi tói bµo tö cã 4 - 8 bµo tö ❖ Ở ®iÒu kiÖn thuËn lîi, mµng tói bµo tö bÞ ph¸ vì, c¸c bµo tö ®îc gi¶i phãng, ph¸t triÓn thµnh tÕ bµo nÊm men míi.
88. ❖ Chu kỳ sèng cña nÊm men cã thÓ ph©n ra thµnh 3 lo¹i hình: 1- C¸c tÕ bµo dinh dìng ®¬n béi (n) cã thÓ tiÕp hîp víi nhau ®Ó t¹o ra tÕ bµo dinh dìng lìng béi (2n). Sau qu¸ trình gi¶m ph©n sÏ sinh ra c¸c bµo tö tói (thêng lµ 4 bµo tö tói). 2- Bình thêng khi kh«ng cã sinh s¶n hữu tÝnh chóng vÉn liªn tôc n¶y chåi ®Î sinh s«i n¶y në. Chu kỳ sèng nµy thÊy ë nÊm men rîu Saccharomyces cerevisiae.
89. 3- C¸c tÕ bµo dinh dìng ®¬n béi (n) sinh s¶n theo lèi ph©n c¾t. sau qu¸ trình ph©n c¾t 3 lÇn, lÇn ®Çu gi¶m nhiÔm sÏ t¹o ra 8 bµo tö tói. TÕ bµo mang 8 bµo tö nµy trë thµnh tói. Khi tói vì c¸c bµo tö tói sÏ tho¸t ra ngoµi vµ khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi ph¸t triÓn trë l¹i thµnh c¸c tÕ bµo dinh dìng. Chu kỳ sống nµy thÊy ë Schizosaccharmyces octospora .
90. octospora
91. octospora
92. ▪ ThÓ dinh dìng chØ cã thÓ tån t¹i díi d¹ng lìng béi (2n), sinh s¶n theo lối n¶y chåi kh¸ l©u. Bµo tö tói ®¬n béi tiÕp hîp tõng ®«i víi nhau ngay c¶ tõ khi cßn n»m trong tói. Giai ®o¹n ®¬n béi tån t¹i díi d¹ng bµo tö tói n»m trong tói vµ kh«ng thÓ sèng mét c¸ch ®éc lËp. Cã thÓ thÊy râ chu kỳ sèng nµy ë Saccharomy- codess ludwigii
93. 2.3. Ph©n lo¹i nÊm men ❖ J.Lodder (1970) ®· x¸c ®Þnh cã 349 loµi nÊm men, thuéc 39 chi kh¸c nhau. ❖ J.A. Barnett, R.W. Payne vµ D.Yarrow (1983) x¸c ®Þnh cã 483 loµi nÊm men thuéc 66 chi kh¸c nhau. ➢ ĐÆc ®iÓm sinh häc cña tõng loµi vµ kho¸ ph©n lo¹i ®Õn chi, ®Õn loµi cã thÓ tham kh¶o cuèn “Ph©n lo¹i NÊm men” do B¶o tµng gièng chuÈn vi sinh vËt (Đ¹i häc quèc gia Hµ Néi) xuÊt b¶n năm 1995
94. Aciculoconidium: 1 loµi Dehkera: 2 loµi Ambrosiozyma; 3 loµi Eeniella: 1 loµi Arthrooascus: 1 loµi Endomyces: 1 loµi Botryoascus: 1 loµi Endonzycopsella: 2 loµi Brettanomyces: 7 loµi Filobasidiella: 1 loµi Bullera: 6 loµi Filobasidium: 3 loµi; Candida: 155 loµi Geotrichum: 10 loµi; Citeromyces:1 loµi Guilliermondella: 1loµi; Clauispora:1 loµi Hanseniaspora: 7 loµi; Cryptococcus: 24 loµi Hansenula: 27 loµi Cyniclomyces:1 loµi Hormoascus: 1 loµi Debaryomyces: 11 loµi Hyphopichia: 1 loµi Debaryozyma: 1 loµi Issatchenkia: 4 loµi
95. Kloeckera: 1 loµi Phaffia: 1 loµi Kluyueromyces: 11 loµi Pichia 62 loµi Leucosporidium: 6 loµi Rhodosporidium: 9 loµi Lipomyces: 5 loµi Rhodotorula: 18 loµi Lodderomyees: 1 loµi Saccharomyces: 7 loµi Malassezia: 2 loµi Saccharomycodes: 2 loµi Mastigomyces: 1 loµi Saccharomycopsis: 2 loµi tyletschnihowia: S loµi Sarcinosporon:1 loµi Nadsonia: 3 loµi Shizoblastosporion: 1 loµi Nematospora: 1 loµi Shizosaccharomyces: 4 loµi Oosporidium: 1 loµi Schwanniomyces: 1 loµi Pachsolen: 1 loµi Sporidiobolus: 5 loµi Pachytichospora: 1 loµi Sporobolomyces: 6 loµi
96. Sporopachydermia: 3 loµi Trigonopsis: 1 loµi Stephansaseus 1 loµi Wickerhamia: 1 loµi Sterigmatomyces: 6 loµi Wickerhamiella: 1 loµi Sterigmatosporidium: 1 loµi Williopsis: 5 loµi; Sympodiomyces 1 loµi Wingea: 1 loµi Torulaspora 3 loµi; Yarrowia: 1 loµi Trichosporon 8 loµi Zygosaccharomyces: 8 loµi.
97. 5.Vai trß cña nÊm men: ❖NÊm men ph©n bè réng trong tù nhiªn, cã vai trß quan träng vÒ nhiÒu mÆt: ▪ Tham gia khÐp kÝn vßng tuÇn hoµn vËt chÊt trong tù nhiªn ▪ Do trao ®æi chÊt cña hÇu hÕt nÊm men kh«ng sinh chÊt ®éc h¹i cho ngêi, ®éng vËt nªn ®îc øng dông réng trong: - ChÕ t¹o chÊt hữu c¬ quan träng: cån, axeton, glyxerin - ChÕ biÕn thùc phÈm: Rîu, bia, lµm në bét mú, níc chÊm - S¶n xuÊt protein ®¬n bµo - Dïng nÊm men lªn men trùc tiÕp thøc ăn cho gia sóc
98. ❖ Tuy nhiªn bªn c¹nh c¸c nÊm men cã Ých còng cã kh«ng Ýt c¸c nÊm men cã h¹i, chóng g©y ra hiÖn tîng lµm h háng thùc phÈm t¬i sèng hoÆc c¸c thùc phÈm chÕ biÕn. Cã kho¶ng 13 - 15 loµi nÊm men cã kh¶ năng g©y bÖnh cho ngêi vµ cho ®éng vËt chăn nu«i. иng chó ý nhÊt lµ c¸c loµi: - Candida albicans, - Crytococcus neoformans, - Trichosron cutaneum, - T. capitatum
99. BÖnh do nÊm Candida g©y ra
100. Nấm Tưa ở trẻ em
101. IV. NÊm sîi NÊm sîi lµ tÊt c¶ c¸c nÊm kh«ng ph¶i nÊm men vµ cung có thể sinh mò nÊm (thÓ qu¶ cã kÝch thíc lín) nh ë c¸c nÊm lín. Tuy nhiªn ë tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cha sinh mò nÊm thì khuÈn ti thÓ (hÖ sîi nÊm) cña nÊm lín vÉn ®îc coi lµ nÊm sîi vµ ®îc nghiªn cøu vÒ c¸c mÆt sinh lÝ, sinh ho¸, di truyÒn nh c¸c nÊm sîi kh¸c.
102. ❖ NÊm sîi cßn ®îc gäi lµ nÊm mèc (Monds), tøc lµ chØ tÊt c¶ c¸c mèc mäc trªn thùc phÈm, trªn chiÕu, trªn quÇn ¸o, trªn giÇy dÐp, trªn s¸ch vở Chóng ph¸t triÓn rÊt nhanh trªn nhiÒu nguån c¬ chÊt hữu c¬ khi gÆp khÝ hËu nãng Èm. Trªn nhiÒu vËt liÖu v« c¬ do dÝnh bôi bËm (nh c¸c thÊu kÝnh ë èng nhßm, m¸y ¶nh, kÝnh hiÓn vi ) nÊm mèc vÉn cã thÓ ph¸t triÓn, sinh axit vµ lµm mê c¸c vËt liÖu nµy.
103. • Nấm mốc đa số có hình sợi (filamentous fungi = nấm sợi), sợi có ngăn vách (đa bào đơn nhân) hay không có ngăn vách (đơn bào đa nhân). • Sợi nấm thường là một ống hình trụ dài có kích thước lớn nhỏ khác nhau tùy loài. • Đường kính của sợi nấm thường từ 3-5µm, có khi đến 10µm, thậm chí đến 1mm
104. • Chiều dài của sợi nấm có thể tới vài chục cm. • Các sợi nấm phát triển chiều dài theo kiểu tăng trưởng ở ngọn. Có thể phân nhánh và các nhánh có thể lại phân nhánh liên tiếp tạo thành hệ sợi nấm khí sinh xù xì như bông. • Trên môi trường đặc và trên một số cơ chất trong tự nhiên, bào tử nấm, tế bào nấm hoặc một đoạn sợi nấm có thể phát triển thành một hệ sợi nấm có hình dạng nhất định gọi là khuẩn lạc nấm.
105. 4.1-Dinh dưỡng và tăng trưởng của nấm mốc • Hầu hết các loài nấm mốc không cần ánh sáng trong quá trình sinh trưởng. Tuy nhiên, có một số loài lại cần ánh sáng trong quá trình tạo bào tử (Buller, 1950). • Nhiệt độ: – Tối thiểu cần cho sự phát triển là từ 2oC đến 5oC, – Tối thích hợp từ 22oC đến 27oC – Tối đa mà chúng có thể chịu đựng được là 35oC đến 40oC – Cá biệt có một số ít loài có thể sống sót ở 0oC và ở 60oC.
106. • pH: – Nói chung, nấm mốc có thể phát triển tốt ở môi trường acid (pH=6) – pH tối thích là 5 - 6,5 – Một số loài phát triển tốt ở pH 9 (Ingold, 1967). • Oxi cũng cần cho sự phát triển của nấm mốc vì chúng là nhóm hiếu khí bắt buộc và sự phát triển sẽ ngưng khi không có oxi . • nước cũng là yếu tố cần thiết cho sự phát triển.
107. • Nấm mốc không có diệp lục tố nên chúng cần được cung cấp dinh dưỡng từ bên ngoài (nhóm dị dưỡng). • Một số sống sót và phát triển nhờ khả năng ký sinh (sống ký sinh trong cơ thể động vật hay thực vật) hay hoại sinh (saprophytes) trên xác bã hữu cơ. • Nhóm nấm rễ hay địa y sống cộng sinh với nhóm thực vật nhất định.
108. • Nguồn dưỡng chất cần thiết cho nấm được xếp theo thứ tự sau: C, O, H, N P, K, Mg, S, B, Mn, Cu, Zn, Fe, Mo và Ca. – Các nguyên tố này hiện diện trong các nguồn thức ăn vô cơ đơn giản như glucoz, muối ammonium sẽ được nấm hấp thu dễ dàng. – Nếu từ nguồn thức ăn hữu cơ phức tạp nấm sẽ sản sinh và tiết ra bên ngoài các loại enzim thích hợp để cắt các đại phân tử này thành những phân tử nhỏ để dễ hấp thu vào trong tế bào.
109. 4.2. Hình th¸i vµ cÊu tróc cña nÊm ▪ CÊu tróc cña sîi nÊm còng t¬ng tù nh cÊu tróc cña tÕ bµo nÊm men. ▪ Bªn ngoµi cã thµnh tÕ bµo, råi ®Õn mµng tÕ bµo chÊt, bªn trong lµ tÕ bµo chÊt víi nh©n ph©n ho¸. ▪ Mµng nh©n cã cÊu t¹o 2 líp vµ trªn mµng cã nhiÒu lç nhá. ▪ Trong nh©n cã h¹ch nh©n
110. ➢ Bªn trong tÕ bµo nÊm cßn cã thÓ mµng biªn ➢ThÓ mµng biªn lµ mét kÕt cÊu mµng ®Æc biÖt, n»m ë giữa thµnh tÕ bµo vµ mµng tÕ bµo chÊt, bao bäc bëi mét líp mµng ®¬n vµ cã hình d¹ng biÕn ho¸ rÊt nhiÒu (hình èng, hình tói, hình trøng hoÆc hình nhiÒu líp) ➢ C«ng dông cña thÓ mµng biªn cßn cha ®îc lµm s¸ng tá, cã thÓ lµ cã liªn quan ®Õn sù hình thµnh thµnh tÕ bµo.
111. CÊu t¹o tÕ bµo nÊm
112. 2. Hình th¸i : NÊm mèc gåm cã 2 bé phËn: khuÈn ty vµ bµo tö ❖ KhuÈn ty (Hypha) hay sîi nÊm: ▪ CÊu t¹o d¹ng sîi ph©n nh¸nh, những sîi nµy sinh tr- ëng ë ®Ønh . ▪ C¶ ®¸m sîi ®ù¬c gäi lµ khuÈn ty thÓ hay hÖ sîi nÊm (Mycellium). ▪ KhuÈn ty ®îc sinh ra tõ bµo tö, tuú tõng lo¹i, khuÈn ty cã thÓ cã hình lß xo, xo¾n èc, c¸i vît, sõng h¬u, c¸i lîc, l¸ dõa.
113. KhuÈn ty
114. Mycelium
115. Mycelium
116. •Sîi nÊm cã 2 lo¹i:  Sîi nÊm cã v¸ch ngăn Lo¹i nµy cã ë phÇn lín c¸c lo¹i nÊm mèc Sîi nÊm do những chuçi tÕ bµo t¹o nªn. Sîi nÊm lín lªn do tÕ bµo kh«ng ngõng ph©n c¾t, nªn c¬ thÓ chóng cã cÊu t¹o ®a bµo ®¬n nh©n VÝ dô: Aspergillus Penicillinum.
117. Sîi nÊm cã v¸ch ngăn
118. NÊm Aspergillus fumigatus
119.  Sîi nÊm kh«ng cã v¸ch ngăn: - Lo¹i nµy cã ë mét sè nÊm mèc bËc thÊp - Toµn bé hÖ sîi nÊm ®îc coi nh mét tÕ bµo ph©n nh¸nh ®îc gäi lµ c¬ thÓ ®a nh©n - Trong qu¸ trình ph¸t triÓn cña sîi nÊm,chØ cã nh©n ph©n chia, NSC tăng lªn nhng kh«ng cã mµng ngăn, nªn c¬ thÓ chóng ®îc gäi lµ c¬ thÓ ®¬n bµo ®a nh©n VÝ dô: Mèc Murco Rhizupus,
120. NÊm mèc Murco
121. ❖ Khi nu«i cÊy trong m«i trêng ®Æc, căn cø vµo vÞ trÝ chøc năng cña khuÈn ty cã thÓ ph©n ra lµm 3 lo¹i khuÈn ty: ▪ KhuÈn ty c¬ chÊt: KhuÈn ty ph¸t triÓn s©u vµo m«i trêng lÊy thøc ăn ▪ KhuÈn ty khÝ sinh: KhuÈn ty ph¸t triÓn trªn bÒ mÆt m«i trêng ▪ KhuÈn ty sinh s¶n: KhuÈn ty sinh s¶n ph¸t triÓn tõ mét khuÈn ty khÝ sinh, ®Çu cña khuÈn ty ph¸t triÓn ®Æc biÖt trong chøa bµo tö.
122. ❖ Bµo tö: ▪ Bµo tö lµ c¬ quan sinh s¶n chñ yÕu cña nÊm mèc. ▪ Khi nÊm mèc trëng thµnh, c¸c khuÈn ty sinh s¶n sÏ sinh ra c¸c bµo tö. ▪ Bµo tö ®îc hình thµnh b»ng hình thøc sinh s¶n v« tÝnh hay hữu tÝnh
123. ❖ Sinh s¶n cña nÊm mèc: Khi nÊm mèc trëng thµnh sÏ tiÕn hµnh sinh s¶n. Cã 2 hình thøc sinh s¶n chÝnh:  Sinh s¶n v« tÝnh: Sinh s¶n v« tÝnh cña nÊm mèc cã nhiÒu hình thøc: - Trùc ph©n: gièng vi khuÈn - NÈy chåi : gièng nÊm men - Khóc khuÈn ty: trªn c¬ thÓ nÊm mèc, khuÈn ty ®øt ra tõng ®o¹n, mçi ®o¹n ph¸t triÓn thµnh c¬ thÓ nÊm míi
124. ❖Hình thµnh c¸c bµo tö v« tÝnh, gåm: ➢ Bµo tö no·n: ▪ ĐÇu c¸c khuÈn ty sinh s¶n cã sù ng¾t ®èt ▪ Mçi ®èt ®îc coi nh mét bµo tö, khi r¬i vµo m«i tr- êng sÏ ph¸t triÓn thµnh mét khuÈn ty míi. ➢ Bµo tö mµng dµy (hËu bµo tö): ▪ Ở nÊm mèc ®a bµo ▪ ĐÕn thêi kú sinh s¶n, mét sè tÕ bµo ë c¬ thÓ nÊm tÝch luü chÊt dinh dìng mµng dµy lªn hình thµnh bµo tö. ▪ Bµo tö t¸ch rêi khái c¬ thÓ, gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi n¶y mÇm cho c¬ thÓ míi.
125. ➢ Bµo tö nang: (bµo tö néi sinh) ▪ Đ©y lµ hình thøc sinh s¶n chñ yÕu cña ®a sè nÊm mèc bËc thÊp ▪ Ở ®Çu khuÈn ty sinh s¶n phình to ra hình thµnh nang bµo tö (hình trßn, hình chai, ph©n nh¸nh) ▪ Trong ®ã nh©n ph©n chia nhiÒu lÇn liªn tiÕp t¹o mét lo¹t nh©n con. ▪ Nh©n con ®îc NSC vµ mµng bao bäc hình thµnh bµo tö nang ▪ Nang bµo tö chøa c¸c bµo tö ▪ Khi nang vì, bµo tö ®îc gi¶i phãng, gÆp ®iÒu kiªn thuËn lîi hình thµnh c¬ thÓ nÊm míi
126. ➢ Bµo tö ®Ýnh hay bµo tö trÇn: (Bµo tö ngo¹i sinh) ▪ Đ©y lµ hình thøc sinh s¶n cña nÊm mèc bËc cao vµ mét sè nÊm bËc thÊp ▪ Tõ c¬ chÊt mäc lªn những khuÈn ty ®Æc biÖt gäi lµ cuèng sinh bµo tö. ▪ ĐÇu cuèng sinh bµo tö phình to hoÆc ph©n nh¸nh t¹o ra chåi ng¾n nh hình c¸i chai. ▪ Tõ c¸c chåi nµy c¸c bµo tö ®îc sinh ra tuÇn tù liªn tiÕp, c¸c bµo tö ®Ýnh míi sinh ra sÏ ®Èy dÇn c¸c bµo tö cò ra ngoµi. ▪ Bµo tö ®Ýnh cña tõng lo¹i nÊm mèc cã hình d¹ng, mµu s¾c kh¸c nhau: VÝ dô: Penicillinum bµo tö ®Ýnh cã mµu xanh, hình cÇu
127. Bào tử đính của penicillinum
128.  Sinh s¶n hữu tÝnh: NÊm mèc sinh s¶n hữu tÝnh hình thµnh c¸c lo¹i bµo tö sau: ➢ Bµo tö no·n: ▪ ë ®Ønh c¸c sîi nÊm sinh s¶n sinh ra c¸c no·n khÝ (c¬ quan giao tö c¸i) trong ®ã chøa nhiÒu no·n cÇu ▪ Hïng khÝ (c¬ quan giao tö ®ùc) ë gÇn no·n khÝ. ▪ No·n khÝ vµ hïng khÝ tiÕp xóc, hïng khÝ sÏ thô tinh cho c¸c no·n cÇu b»ng nh©n vµ mét phÇn NSC cña mình ®Ó t¹o thµnh mét bµo tö no·n. ▪ Bµo tö no·n ®îc bao bäc bëi mét mµng dµy, sau mét thêi gian ph©n chia gi¶m nhiÔm sÏ t¹o ra bào tử đơn bội và phát triển thành mét khuÈn ty míi.
129. ➢ Bµo tö tiÕp hîp:(zygospore) ▪ Khi 2 khuÈn ty sinh s¶n kh¸c giíi tiÕp gi¸p nhau, sÏ mäc ra 2 mÊu låi gäi lµ nguyªn phèi nang ▪ C¸c mÊu låi tiÕn dÇn l¹i gÆp nhau. ▪ Mçi mÊu låi sÏ xuÊt hiÖn mét v¸ch ng¨n t¹o ra mét tÕ bµo ®a nh©n ▪ 2 tÕ bµo cña 2 mÉu låi sÏ tiÕp hîp víi nhau t¹o thµnh mét hîp tö ®a nh©n cã mµng dµy bao bäc gäi lµ bµo tö tiÕp hîp. ▪ Sau mét thêi gian sèng tiÒm tµng, bµo tö tiÕp hîp sÏ phát triển thµnh mét nang trong chøa nhiÒu bµo tö
130. Bµo tö tiÕp hîp
131. ➢ Bµo tö tói: (Ascospore) ▪ Trªn mét khuÈn ty sinh ra 2 c¬ quan sinh s¶n: - Tói giao tö ®ùc - hïng khÝ - Tói giao tö c¸i - thÓ sinh tói Hïng khÝ vµ tói giao tö c¸i tiÕp hîp hình thµnh tói trong chøa bµo tö. ▪ Ngoµi ra cßn cã bµo tö ®¶m hay gäi lµ bµo tö ngo¹i sinh.Bµo tö ®¶m sinh ra trªn nhng c¬ quan ®Æc biÖt gäi lµ qu¶ ®¶m.
132. Bào tử túi
133. 3.2. C¸c d¹ng biÕn ho¸ cña hÖ sîi nÊm ❑Lóc bµo tö nÊm r¬i vµo mét ®iÒu kiÖn m«i trêng thÝch hîp nã sÏ n¶y mÇm mäc ra theo c¶ ba chiÒu thµnh mét hÖ sîi nÊm hay gäi lµ khuÈn ti thể.
134. HÖ sîi nÊm cã thÓ biÕn ho¸ ®Ó thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn sèng kh¸c nhau thµnh c¸c d¹ng ®Æc biÖt sau ®©y: ▪ RÔ gi¶ (rhizoid): Trông gÇn gièng nh mét chïm rÔ ph©n nh¸nh, cã t¸c dông gióp nÊm b¸m chÆt vµo c¬ chÊt vµ hÊp thô dinh dìng tõ c¬ chÊt. Cã thÓ thÊy râ rÔ gi¶ khi quan s¸t nÊm Rhizopus. ▪ Sîi hót (haustoria): GÆp ë c¸c nÊm kÝ sinh b¾t buéc. Chóng ®îc mäc ra tõ khuÈn ti vµ ph©n nh¸nh råi ®©m s©u vµo tÕ bµo vËt chñ, ë ®ã chóng cã thÓ biÕn thµnh hình cÇu, hình ngãn tay hay hình sîi. Chóng sö dông c¸c sîi hót nµy ®Ó hót chÊt dinh dìng tõ c¬ thÓ cña vËt chñ
135. Rễ giả (rhizoids)
136. Sợi hut (haustoria)
137. ▪ Sîi ¸p (appressoria): GÆp ë c¸c nÊm kÝ sinh ë thùc vËt. PhÇn sîi nÊm tiÕp xóc víi vËt chñ sÏ phång to ra, tăng diÖn tiÕp xóc víi vËt chñ. PhÇn nµy thêng cã hình ®Üa, cã nhiÒu tÕ bµo, ¸p chÆt vµo vËt chñ. C¸c m« cña vËt chñ díi t¸c dông cña enzim do nÊm sinh ra sÏ bÞ ph¸ huû tõng phÇn hay hoµn toµn. Qua m« bÞ ph¸ huû nµy c¸c sîi nÊm sÏ lÊn s©u vµo bªn trong vËt chñ vµ tiÕp tôc sinh enzim ®Ó tiªu ho¸ c¬ thÓ vËt chñ. Kh¸c víi sîi hót, sîi ¸p kh«ng ph¸t triÓn thµnh c¸c nh¸nh ®©m s©u vµo tÕ bµo cßn sèng cña vËt chñ.
138. Sợi áp (appressoria)
139. ▪ Sîi bß hay th©n bß (stolon): Đã lµ ®o¹n sîi nÊm khÝ sinh kh«ng ph©n nh¸nh, ph¸t sinh tõ c¸c sîi n¸m c¬ chÊt, cã hình th¼ng hoÆc hình cong. ĐÇu mót cña c¸c sîi bß ch¹m vµo c¬ chÊt ph¸t triÓn thµnh c¸c rÔ gi¶ ®Ó b¸n ch¾c vµo c¬ chÊt. Sîi bß cø lan dÇn ra mäi phÝa ®Ó c¶ trªn thµnh thuû sinh cña èng nghiÖm, cña n¾p hép Petri Sîi bß vµ rÔ gi¶ thêng gÆp ë bé Mucorales
140. Sợi bò (stolon)
141. ▪ Vßng nÊm hay m¹ng nÊm: ➢ Đã lµ những biÕn ®æi ë c¸c loµi nÊm cã kh¶ năng bÉy c¸c ®éng vËt nhá trong ®Êt (nh amÝp, tuyÕn trïng). ➢ Vßng nÊm cã thÓ cã d¹ng bäng dÝnh mäc ra tõ những cuèng ng¾n xÕp th¼ng gãc víi sîi nÊm chÝnh. ➢ ĐØnh cña c¸c cuèng nµy phình to ra thµnh bäng hình cÇu.
142. Nấm mạng
143. ➢ Bäng nµy tiÕt ra mét chÊt dÝnh trªn kh¾p bÒ mÆt. Khi mét con måi ch¹m vµo chÊt dÝnh nµy sÏ bÞ giữ chÆt l¹i vµ mäc ra mét nh¸nh ®©m s©u xuyªn qua vá ngoµi cña con vËt. ➢ C¸c nh¸nh nµy l¹i phång lªn thµnh mét bäng nhá bªn trong c¬ thÓ con vËt vµ tiÕp tôc ph©n nh¸nh thµnh c¸c sîi hót. ➢ M¹ng nÊm hay cßn gäi lµ líi dÝnh lµ mét m¹ng sîi dÝnh víi nhau nh tÊm líi nhá. C¸c c«n trïng ch¹m vµo sÏ bÞ giữ chÆt lÊy. Sau ®ã mét tÕ bµo cña m¹ng nÊm sÏ ph¸t triÓn thµnh mét bäng nhá vµ c¸c sîi hót ®Ó tiªu ho¸ dÇn c¶ c¬ thÓ con måi.
144. ❑Tõ khuÈn ti khÝ sinh cã thÓ mäc ra những sîi sinh s¶n v« tÝnh hoÆc hữu tÝnh sau ®©y: ▪ ĐÇu bµo tö trÇn (conidial head): ✓ C¸c c¬ quan sinh s¶n v« tÝnh cã thÓ cã cÊu t¹o chøa c¸c bµo tö v« tÝnh. ✓ ë nÊm thuéc c¸c chi Penicillium vµ Aspergillus cã c¸c ®Çu bµo tö trÇn víi nhiÒu sîi nÊm ph©n ho¸ kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n ë chi Penicillium b¾t ®Çu tõ ®o¹n sîi cha ph©n nh¸nh gäi lµ cuèng nÊm råi ®Õn c¸c sîi ph©n nh¸nh bËc hai gäi lµ cµnh nh¸nh. ✓ PhÇn sinh ra c¸c bµo tö trÇn gäi lµ thÓ bình. ThÓ bình cã thÓ cã mét líp hoÆc hai líp. ✓ ë Aspergillus thêng chØ cã c¸c cµnh nh¸nh mäc ra tõ mét bäng cßn gäi lµ bµo nang. C¸c bµo tö trÇn ë Aspergillus cã thÓ to¶ trßn ra thµnh hình phãng x¹, còng cã thÓ híng c¶ vÒ mét phÝa t¹o hình trô.
145. Đầu bào tử trần Microscopy
146. Đầu bào tử trần Aspegillus fumigatus
147. Đầu bào tử trần Aspegillus flavus
148. ▪ Nang bµo tö kÝn (sporangia): ✓ Lµ d¹ng biÕn ®æi ë bé Mucorales, mäc ra tõ cuèng nang. ✓ Mçi nang bµo tö kÝn cã mét nang trô nèi tiÕp víi cuèng nang vµ n»m bªn trong cña nang bµo tö kÝn. ✓ C¸c bµo tö kÝn ®îc sinh ra bªn trong c¸c nang nµy
149. Nang bao tử kin (Sporangia)
150. Nang bao tử kin (Sporangia)
151. Nang bào tử kín (Sporangia)
152. ▪ жm (basidia): ✓Lµ c¬ quan sinh s¶n hữu tÝnh do tÕ bµo song nh©n ë ®Ønh sîi phình to ra mµ t¹o thµnh. ✓Trong ®¶m hai nh©n sÏ phèi hîp víi nhau ®Ó hình thµnh mét nh©n lìng béi. ✓Sau ®ã do ph©n c¾t gi¶m nhiÔm mµ sinh ra 4 nh©n ®¬n béi. Khi ®ã trªn ®¶m sÏ mäc ra 4 cuèng nhá ®Çu phình to ra. ✓C¸c nh©n ®¬n béi sÏ ®i vµo 4 cuèng nhá nµy vµ vÒ sau ph¸t triÓn thµnh 4 bµo tö
153. ĐĐảm (Basidia)
154. Basidia
155. ▪ Tói gi¸ (picmidium): ✓ Lµ d¹ng hình th¸i: - Hình cÇu - Hình chai ✓Vá cÊu t¹o bëi c¸c líp sîi nÊm quÊn chÆt l¹i víi nhau. ✓Thµnh trong cña vá mang c¸c cuèng bµo tö trÇn. ✓C¸c bµo tö trÇn sinh ra tõ ®Ønh c¸c cuèng nµy.
156. ▪ Côm gi¸ (sporodochium): ✓ CÊu t¹o bëi c¸c cuèng bµo tö trÇn ng¾n xÕp liÒn víi nhau t¹o thµnh mét khèi kh¸ dÇy. ✓ Bµo tö trÇn sinh ra trªn ®Ønh cuèng, t¹o thµnh mét c¸i ®Öm gåm nhiÒu cuèng dÝnh víi nhau mét phÇn hoÆc tÊt c¶.
157. Cụm giá
158. ▪ ĐØa gi¸ (acervulus): ✓ GÆp ë c¸c nÊm kÝ sinh trªn thùc vËt, n»m bªn díi biÓu bì hoÆc tÇng cutin. ✓ĐØa gi¸ gåm mét ®Øa ph¼ng cÊu t¹o bëi c¸c sîi nÊm quÊn chÆt lÊy nhau trªn ®ã cã c¸c cuång bµo tö trÇn mäc th¼ng ®øng. ✓Khi biÓu bì cña c©y chñ vì ra, ®Üa gi¸ sÏ lé ra bªn ngoµi. ✓Bªn c¹nh c¸c cuèng bµo tö trÇn cßn thÊy cã c¸c l«ng cøng.
159. Đỉa giá
160. Đỉa giá
161. ▪ Bã gi¸ (coremium; synnema): ✓ Lµ nhiÒu cuèng bµo tö trÇn dµi ✓ XÕp song song víi nhau ë phÇn gèc hoÆc suèt däc cuèng ✓ Mang c¸c bµo tö trÇn ë phÇn ngän hoÆc suèt däc th©n.
162. Bó giá
163. ▪ H¹ch nÊm (slepotium): ✓ Lµ mét khèi sîi nÊm r¾n ch¾c thêng cã tiÕt diÖn trßn, kh«ng mang c¸c c¬ quan sinh s¶n. ✓ ChØ cã ë c¸c nÊm cã sîi nÊm ngăn v¸ch. Đã lµ mét d¹ng sèng nghØ cña nÊm ®Ó b¶o vÖ nÊm tr¶i qua ®îc c¸c ®iÒu kiÖn bÊt lîi cña m«i trêng sèng. ✓ Thêng cã kÝch thíc tõ 100m - 1mm. ✓ Thêng cã cÊu tạo 2 líp: - Bªn ngoµi: lµ líp vá r¾n cÊu t¹o bëi nhu m« gi¶ cã thµnh dÇy, phñ cutin vµ cã s¾c tè h¹ch nÊm cã mµu vµng, n©u, tÝm ®en . - Líp trong: thêng mÒm h¬n, cÊu t¹o bëi m« c¸c tÕ bµo hình thoi, gåm c¸c sîi nÊm bình thêng hoÆc gelatin ho¸, v« mµu, chøa nhiÒu chÊt dù trữ thuéc lo¹i hidrat cacbon vµ lipit.
164. ▪ ThÓ ®Öm (stroma): ✓Cßn gäi lµ ®Öm nÊm, lµ mét khèi sîi nÊm cã thµnh tÕ bµo dÝnh liÒn nhau theo nhiÒu híng. Trªn hoÆc trong thÓ ®Öm cã mang c¸c c¬ quan sinh s¶n. ✓ThÓ ®Öm chØ gÆp ë: - NÊm tói (Ascomycotina) - NÊm ®¶m (Basidiomycotina). ✓C¸c tÕ bµo trong ®Öm nÊm cha t¹o thµnh m« thËt nh ë ®éng vËt, thùc vËt mµ chØ lµ c¸c m« gi¶. Cã hai lo¹i m« gi¶: - M« tÕ bµo hình thoi: cã cÊu t¹o xèp, c¸c sîi xèp song song víi nhau vµ vÉn cã thÓ ph©n biÖt ®îc tõng sîi riªng biÖt. - Nhu m« gi¶: cã c¸c tÕ bµo hình ®a gi¸c hay hình trßn dÝnh chÆt víi nhau, kh«ng t¸ch rêi ®îc thµnh tõng sîi.
165. ▪ Qu¶ tói (fruit bodes): ✓ Lµ lo¹i thÓ ®Öm gÆp ë NÊm tói. ✓ Cã c¸c d¹ng qu¶ tói: - Hình cÇu (cleistothecium) - Hình chai (perithecium) - Hình ®Øa (apothecium) - Hình cÇu gÆp ë líp Plectomycetes - Hình chai gÆp ë líp Pyrenomycetes - Hình ®Üa gÆp ë líp Discomycetes
166. 3.3. HÖ thèng ph©n lo¹i nÊm ❖Cho ®Õn nay cha cã hÖ thèng ph©n lo¹i nÊm nµo ®îc tÊt c¶ c¸c nhµ nÊm häc thèng nhÊt c«ng nhËn. ❖Tuy nhiªn, hÖ thèng ph©n lo¹i cña G.C. Ainsworth (1973) lµ ®îc sö dông réng r·i h¬n c¶. ❖Nấm phân bố trên toàn thế giới và phát triển ở nhiều dạng môi trường sống khác nhau, kể cả ở sa mạc. ❖Đa phần nấm sống ở trên cạn, nhưng một số loài lại chỉ tìm thấy ở môi trường nước. ❖Nấm và vi khuẩn là những sinh vật phân huỷ chính có vai trò quan trọng đối với các hệ sinh thái trên cạn trên toàn thế giới
167. • Dayal (1975) liệt kê 7 đặc tính để phân loại nấm mốc như sau: – Đặc điểm hình thái – Ký chủ đặc thù – Đặc điểm sinh lý – Đặc điểm tế bào học và di truyền học – Đặc điểm kháng huyết thanh – Đặc tính sinh hóa chung – Phân loại số học
168. ❖Theo Gwynne-Vaughan và Barnes (1937) chia nấm thành 3 lớp chính: • Phycomycetes • Ascomycetes • Basidiomycetes ❖ Theo Stevenson (1970) đã phân loại nấm trong ngành Mycota gồm 6 lớp: • Chytridiomycetes • Oomycetes • Zygomycetes • Ascomycetes • Basidiomycetes • Deuteromycetes
169. • Gần đây, Kurashi (1985) nhấn mạnh đến tầm quan trọng của hệ thống ubiquinon trong phân loại nấm mốc cũng như ứng dụng kỹ thuật sinh học phân tử để khảo sát đa dạng di truyền và qua mối liên hệ di truyền phân loại lại cho chính xác hơn.
170. ▪ 3.4 Sinh thái : Dựa theo sự theo tỉ lệ giữa số loài nấm với số loài thực vật ở trong cùng một môi trường, người ta ước tính giới Nấm có khoảng 1,5 triệu loài. Khoảng 50.000 loài nấm đã được các nhà phân loại học phát hiện và miêu tả, tuy nhiên kích cỡ thực sự của tính đa dạng của giới Nấm vẫn còn là điều bí ẩn. ▪ Đa phần nấm phát triển dưới dạng các sợi đa bào gọi là sợi nấm, cấu tạo nên thể sợi (hay khuẩn ty), trong khi những loài khác thì lại phát triển dưới dạng đơn bào.
171. ▪ Dù không dễ thấy, nhưng nấm lại có mặt ở tất cả các môi trường trên Trái Đất và đóng một vai trò rất quan trọng trong hệ sinh thái. ▪ Cùng với vi khuẩn, nấm là sinh vật phân hủy chính ở hầu hết các hệ sinh thái trên cạn (và có thể dưới nước), bởi vậy nên chúng cũng có vai trò quan trọng các chu trình sinh địa hóa và ở nhiều lưới thức ăn. ▪ Khi sống hoại sinh hay cộng sinh, chúng phân hủy những vật chất hữu cơ thành những phân tử vô cơ, rồi sau đó những chất này sẽ được đồng hóa ở thực vật hay những sinh vật khác.
172. 1.Cộng sinh: ✓ NÊm có mối quan hệ cộng sinh với hầu hết tất cả các giới. Quan hệ của chúng có thể hỗ trợ hoặc đối nghịch nhau, hay với những nấm hội sinh thì không đem lại bất cứ lợi ích hay tác hại rõ ràng nào đối với vật chủ. 2. Săn mồi: ✓ Một số loài nấm là những kẻ săn giun tròn. Chúng có thể biến đổi sợi nấm để tạo thành những cấu trúc đặc biệt có chức năng bẫy giun tròn, nên được gọi với tên chung là nấm bẫy mồi. Những bẫy thường thấy: mạng dính (lưới dính), bọng dính, vòng không thắt, cột dính, vòng thắt và bào tử dính. ✓ Các loài nấm bắt mồi theo kiểu này thường thuộc các chi Arthrobotrys, Dactylaria, Dactylella và Trichothecium. Có vài loài như Zoopage phanera thì lại tiết chất dính ra toàn bộ mặt ngoài sợi nấm và cũng có khả năng bẫy mồi tương tự.
173. 3.5 VAI TRÒ CỦA NẤM ✓Nấm đã được con người sử dụng để chế biến và bảo quản thức ăn một cách rộng rãi và lâu dài: - Sử dụng cho quá trình lên men để tạo ra rượu, bia và bánh mì. - Một số loài nấm khác được sử dụng để sản xuất xì dầu , tương, nước chấm ✓Nhiều loại nấm được sử dụng để sản xuất chất kháng sinh, gồm các kháng sinh β- lactam như penicillin và cephalosporin.
174. ✓Nấm rất tích cực trong cạnh tranh về dinh dưỡng và không gian với những sinh vật khác. ✓Ví dụ: nấm có thể ngăn chặn sự tăng trưởng hay loại trừ kẻ thù nguy hiểm của thực vật và con người, như kiến đục gỗ, mối, châu chấu, muỗi, ve bét, cỏ dại, giun tròn hay nấm khác mà có thể gây hại cho mùa màng và nhà cửa.
175. ✓ Khả năng điều khiển sinh học các loài gây hại cho nông nghiệp của nấm đã được quan tâm và ứng dụng thực tế: ▪ Loài nấm kí sinh côn trùng đã được sử dụng làm thuốc trừ sâu sinh học vì khả năng kí sinh và tiêu diệt côn trùng của chúng. ▪ Có ít nhất 14 loại nấm có khả năng chống rệp. ▪ Loài nấm thuộc chi Trichoderma cũng có khả năng ngăn chặn những loài nấm gây bệnh cho cây. ▪ Các nấm hiển vi trong đất còn có thể phân giải các chất hữu cơ thành chất vô cơ.
176. ❑ TÁC HẠI ✓ Mặc dù có rất nhiều lợi ích, nhưng nấm cũng có không ít tác hại. Ngoài mầm bệnh và chất độc, nấm còn có thể là những kẻ phá hoại ghê gớm. ✓ Dưới điều kiện độ ẩm thích hợp, nấm mốc sẽ phát triển và sinh sôi trong các căn nhà. Chúng tiết ra các enzym và acid để phân huỷ các chất hữu cơ, do đó nên chúng có thể phá hoại áo quần, tranh, phim ảnh ✓ Chúng là nguyên nhân phổ biến gây thối rữa thức ăn dự trữ, tạo ra những sản phẩm độc hại cho con người và làm suy giảm chất lượng không khí trong nhà.
177. ✓ Bởi tính năng phân giải xenlulozo và lignin, nên nhiều loại nấm có thể phá huỷ hay làm mục gỗ ở nhà cửa và công trình xây dựng, gây thiệt hại lớn về kinh tế hàng năm. ✓ Có ba dạng nấm làm mục gỗ chính: - Mục khô (dry rot), - Mục ẩm (wet rot) - Mục mềm (soft rot) dựa theo đặc điểm của gỗ bị mục ✓Ngoài ra còn có: - Mục nâu (brown rot) - chuyên tấn công và phá hủy các loại quả hạch, như đào, lê, táo, mận - Mục trắng (white rot), dựa theo màu sắc gỗ mục. ✓ Để nhằm ngăn chặn quá trình này, một trong số các phương pháp là sử dụng điều khiển sinh học như dùng thông Pinus radiata hay kể cả loại nấm như Phlebiopsi gigantea.
178. ✓ Ví dụ: ▪ Nấm von làm gây bệnh cho cây lúa. ▪ Nấm than làm hỏng ngô. ▪ Nấm mốc làm hỏng chè, cao su, bông ▪ Nấm kí sinh gây bệnh hắc lào, lang ben. ▪ Nấm độc gây ngộ độc, rối loạn tiêu hóa. ▪ Mốc che phủ và thối rữa quả đào sau 6 ngày ▪ NhiÒu nÊm sîi ký sinh trªn ngêi, trªn ®éng vËt, thùc vËt vµ g©y ra c¸c bÖnh nÊm kh¸ nguy hiÓm. NhiÒu nÊm sîi sinh ra c¸c ®éc tè nÊm cã thÓ g©y ra bÖnh ung th vµ nhiÒu bÖnh kh¸c.
179. NẤM TÓC
180. NẤM TÓC
181. NẤM TÓC
182. NẤM MÓNG
183. LANG BEN
184. HẮC LÀO
185. HẮC LÀO
186. NẤM VẨY RỒNG
187. NẤM KẼ
188. BÀO TỬ ĐÍNH
189. ASPEGILLUS
190. ASPEGILLUS
191. ASPEGILLUS
192. ASPEGILLUS
193. ASPEGILLUS
194. ASPEGILLUS
195. Công thức
196. Aspergillus fumigatus g©y bÖnh nÊm phæi ë gµ Hình thành các hạt nhỏ ở xoang ngực và túi khí
197. BÖnh nÊm da ë tr©u bß do Trichophyton verrucosum (L«ng rông thµnh tõng ®¸m quanh mÝ m¾t, hình thµnh v¶y mµu tr¾ng hoÆc tr¾ng x¸m )
198. BÖnh nÊm da ë tr©u bß do Trichophyton verrucosum (V¶y dÇy, mµu tr¾ng x¸m, hình ®ång xu, næi gå trªn da )
199. 4. Nu«i cÊy nÊm ➢Nu«i cÊy nÊm lµ mét kh©u hÕt søc cÇn thiÕt nhng tiÕn hµnh phøc t¹p. ➢ĐÓ nu«i cÊy nÊm kÕt qu¶, cÇn chuÈn bÞ m«i tr- êng, lµm tèt thñ thuËt nu«i cÊy. ➢Riªng ®èi víi mét sè gièng nÊm y häc và thó y học, cã khi cÇn những kü thuËt riªng biÖt.
200.  M«i trêng nu«i cÊy nÊm Các loại môi trường: Có thể phân loại MT nuôi cấy nấm dựa trên cơ sở sau; ➢ Dựa vào môc ®Ých, cã m«i trêng ph©n lËp vµ m«i trêng ®Þnh lo¹i nÊm. ➢ Dựa vào cơ chất , cã m«i trêng tù nhiªn vµ m«i trêng nh©n t¹o. ▪ M«i trêng tù nhiªnlà MT chứa cơ chất nguyªn thÓ nh khoai t©y, cµ rèt. ▪ M«i trêng nh©n t¹o do con người phối chế nhiều thµnh phÇn ho¸ chÊt kh¸c nhau. ➢ Dựa vào thµnh phÇn dinh dưỡng cã m«i trêng giµu vµ m«i trêng nghÌo. ➢ Để b¶o qu¶n nÊmcần ph¶i sö dông m«i trêng b¶o qu¶n.
201. ❖ M«i trêng ph©n lËp nÊm ▪ Tõ những bÖnh phÈm tríc tiªn ph¶i ph©n lËp ®îc nÊm. ▪ Thêng m«i trêng Sabouraud cã glucoza, Sabouraud cã maltoza. ▪ Khi cÇn b¶o qu¶n, dïng m«i trêng Sabouraud b¶o qu¶n.
202. ➢ M«i trêng Sabouraud cã glucoza. Thành phần: - Níc thêng 1000ml - Glucoza 40g - Pepton 10g - Th¹ch sîi 20g
203. ➢ M«i trêng Sabouraud cã malloza Thành phần: - Níc thêng 1000ml - malloza 40g - Pepton 10g - Th¹ch sîi 20g
204. ➢ M«i trêng Sabouraud ®Ó b¶o qu¶n Muèn b¶o qu¶n ®îc c¸c khuÈn l¹c nÊm trong mét thêi gian t¬ng ®èi dµi, cÇn chuÈn bÞ m«i trêng b¶o qu¶n kh«ng cã ®êng. - Níc cÊt 1000ml - Pepton 30g - Th¹ch sîi 20g
205. ❖ M«i trêng ®Ó ®Þnh lo¹i nÊm • Những m«i trêng ®Ó ph©n lËp nÊm ®«i khi còng ®ñ ®Ó tiÕn hµnh ®Þnh lo¹i nÊm. Nhng cã nhiÒu trêng hîp, trong m«i trêng ph©n lËp nÊm cha ph¸t triÓn tèi ®a vÒ hình thÓ, vì vËy cÇn tíi những m«i trêng ®Þnh lo¹i. • Trong m«i trêng ®Þnh lo¹i thÝch hîp, khuÈn l¹c nÊm ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, béc lé những đặc tÝnh gióp cho viÖc ®Þnh lo¹i ®îc dÔ dµng. • Cã những lóc m«i trêng tù nhiªn vµ m«i trêng nh©n t¹o được dïng để ®Þnh lo¹i.
206. ➢ M«i trêng tù nhiªn dïng trong ®Þnh lo¹i C¸c m«i trêng tù nhiªn dïng trong ®Þnh lo¹i cã 8 lo¹i: 1. M«i trêng níc car«t vµ khoai t©y 2. Môi trường bột ngũ cốc 3. M«i trêng nu«i chiÕt nÊm Dïng cuèng nÊm r¬m, r¹ röa s¹ch ®Ó r¸o råi nghiÒn, thªm níc sinh lý 0,9%. Lîng níc sinh lý ph¶i gÊp ®«i träng lîng cña nÊm. Läc qua v¶i hoÆc qua giÊy läc. HÊp tyndall( hấp 1000c/h). Tríc khi hÊp thªm th¹ch 2%.
207. 4. M«i trêng níc chiÕt malt ❖Ng©m tiÓu m¹ch cho mäc mÇm, sau ®ã ®Ó kh« ë tñ Êm 300C råi nghiÒn ë 3 cèi. Cø 200g tiÓu m¹ch thªm 1 lÝt nuíc vµ ®un nãng dÇn lªn 600C. Khi nhiÖt ®é ®· ®¹t 600C tiÕp tôc ®un giữ vững nhiÖt ®é 600C, råi võa ®un võa khuÊy. Sau ®ã thªm 3g Houblon, ®un s«i 1 giê råi läc. Nªn ®Þnh lîng maltoza b»ng rîu Fehling vµ sau ®ã thªm níc ®Ó cã tû lÖ maltoza lµ 3%. Cuèi cïng hÊp tiÖt trïng 1200C. ❖M«i trêng níc chiÕt malt cã thÓ dïng díi d¹ng láng hoÆc díi d¹ng ®Æc (thªm th¹ch hoÆc gelatin).
208. ❑Thñ thuËt nu«i cÊy nÊm: tiÕn hµnh theo 3 bíc: ➢ ĐÞnh híng cÊy ➢ Nu«i cÊy ➢ Theo dâi sau khi nu«i cÊy. 3.2.1 - ĐÞnh híng nu«i cÊy nÊm ▪ Trong y häc, thú y học kh¸c víi ®iÒu tra nÊm ë ngoµi thiªn nhiªn, cÇn ph¶i cã ®Þnh híng nu«i cÊy. DiÔn biÕn l©m sµng, bÖnh phÈm lÊy ®îc lµ những ®iÒu kiÖn gióp cho ®Þnh híng nu«i cÊy. Đång thêi sau những kÕt qu¶ ph©n lËp ®Çu tiªn, hình d¹ng nÊm còng lµ những gợi ý cho ®Þnh híng nu«i cÊy nÊm tiÕp tôc. ▪ ViÖc ®Þnh híng nu«i cÊy nÊm rÊt quan träng vì sÏ quyÕt ®Þnh thñ thuËt nu«i cÊy, x¸c ®Þnh lo¹i m«i trêng cÇn thiÕt. Ên ®Þnh quy t¾c theo dâi.
209. 3.2.2 - Nu«i cÊy nÊm. • Cã nhiÒu thñ thuËt nu«i cÊy kh¸c nhau: ▪ Nu«i cÊy trªn thạch nghiªng ▪ Trong m«i trêng láng ▪ Trªn ®Üa th¹ch ▪ Trªn phiÕn kÝnh  Nu«i cÊy nÊm trªn th¹ch nghiªng. ➢HÇu nh mäi lo¹i nÊm ®Òu cÇn nu«i cÊy trªn th¹ch nghiªng ®Ó ph©n lËp, ®Þnh lo¹i, giữ gièng. ➢ Thêng dïng 2 lo¹i èng nghiÖm 18 x 180mm vµ 30 x 180mm
210.  Nu«i cÊy nÊm ë m«i trêng láng. Thñ thuËt nu«i cÊy nÊm ë m«i trêng láng còng gièng khi cÊy nÊm trªn th¹ch nghiªng. CÇn chó ý khi h¬ nãng kh«ng lµm nãng m«i trêng.  Nu«i cÊy nÊm trªn ®Üa th¹ch. ▪ Trong èng nghiÖm nu«i cÊy khã thÊy ®îc chi tiÕt hình thái của khuÈn l¹c. ĐÓ cã những khuÈn l¹c lín thì cần nu«i cÊy nÊm trªn ®Üa th¹ch. ▪ Mét ph¬ng thøc kh¸c còng ®em l¹i kÕt qu¶ t¬ng tù lµ nu«i cÊy trong chai bÑp Roux. ▪ Nu«i cÊy nÊm trªn ®Üa th¹ch cßn cã u ®iÓm lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó dÔ quan s¸t ë phÇn rìa còng nh phÇn ®¸y cña khuÈn l¹c.
211.  Nu«i cÊy nÊm trªn phiÕn kÝnh. ▪ Nu«i cÊy nÊm trªn phiÕn kÝnh chØ cÇn mét sè rÊt Ýt m«i trêng. ▪ Ph¬ng ph¸p nu«i cÊy nÇy còng nh c¸c ph¬ng ph¸p nu«i cÊy trªn diÖn tÝch nhá gióp cho dÔ theo dâi hình th¸i cña nÊm nhÊt lµ ®èi víi những nÊm máng manh, dÔ gÉy.
212. 3.2.3. ThuÇn khiÕt khuÈn l¹c nÊm ➢ Th«ng thêng khi khuÈn l¹c ®· mäc cã những nÊm t¹p nhiÔm, vi khuẩn cũng mäc ë m«i trêng vì vËy ph¶i thuÇn khiÕt khuÈn l¹c nÊm míi tiªn hµnh ®Þnh lo¹i hoÆc nghiªn cøu ®îc. ➢ Muèn thuÇn khiÕt khuÈn l¹c nÊm, ph¶i tiÕn hµnh 6 biÖn ph¸p: ▪ Ngăn c¶n sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn ▪ T¸ch rêi khuÈn l¹c nÊm víi những khuÈn l¹c t¹p nhiÔm ▪ Pha lo·ng c¸c khuÈn l¹c c«ng sinh ®Ó cã thÓ cã khuÈn l¹c nÊm mäc riªng rÏ ▪ Dïng yÕu tè nhiÖt ®é thÝch hîp ®Ó t¸ch khuÈn l¹c ▪ CÊy truyÒn ▪ Ngăn c¶n sù ph¸t triÓn cña nÊm vµ vi khuÈn t¹p nhiÔm khi lÊy bÖnh phÈm vµ khi nu«i cÊy.
213. ❖Những bÖnh phÈm nÊm thêng rÊt dÔ t¹p nhiÔm do ë những th¬ng tæn nÊm cã những hiÖn tîng cộng sinh víi những vi sinh vËt kh¸c; h¬n nữa phßng thÝ nghiÖm nÊm, tñ cÊy nÊm, sau mét qu¸ trình sö dông rÊt dÔ t¹p nhiÔm. Vì vËy hÇu nh bÊt kú trêng hîp nu«i cÊy nÊm nµo còng cÇn ®îc thuần thiÕt.  Ngăn c¶n sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn trong m«i trêng cÊy nÊm. • Những kh¸ng sinh th«ng dông hiÖn nay nh Penixilin, Tetraxyclin cã t¸c dông ngăn c¶n sù ph¸t triÓn cña nhiÒu lo¹i vi khuÈn nhng kh«ng cã t¸c dông ngăn c¶n sù ph¸t triÓn cña nÊm.
214.  T¸ch riªng rÏ những khuÈn l¹c khi cÊy. ❖ KÕt qu¶ ®Þnh lo¹i, nghiªn cøu thêng gÆp khã khăn do m«i trêng nu«i cÊy cã nhiÒu khuÈn l¹c vi sinh vËt cïng mäc gÇn nhau, kh«ng nhËn ®Þnh ®îc tõng khuÈn l¹c riªng rÏ. Cã khi tõ mét bÖnh phÈm cã c¶ những gièng vµ lo¹i nÊm kh¸c nhau cïng mäc gÇn nhau. ❖ Những khuÈn l¹c mäc gÇn nhau cã thÓ øc chÕ nhau vµ nhÊt lµ cã những khuÈn l¹c u thÕ cã thÓ lµm tµn lôi mét khuÈn l¹c kh¸c. Do ®Æc ®iÓm nµy, khi cÊy nÊm ph¶i tiÕn hµnh cÊy rêi r¹c nhau, xa nhau. Còng kh«ng nªn cÊy mét lîng nhiÒu bÖnh phẩm mµ chØ nªn cÊy 1 lîng bÖnh phÈm rÊt nhá. ❖ Tõ thñ thuËt tiÕn hµnh nh vËy sÏ cã những khuÈn l¹c t- ¬ng ®èi thuÇn khiÕt ngay tõ lÇn cÊy ®Çu tiªn.
215.  Pha lo·ng nÊm • C¸ch thøc pha lo·ng nÊm được tiÕn hµnh theo những c¸ch thøc cæ ®iÓn dùng ®Ó pha lo·ng vi khuÈn. • C¸ch pha lo·ng th«ng dông lµ ®æ m«i trêng cã khuÈn l¹c ®· mäc vµo m«i trêng th¹ch ®un láng cã nhiÖt ®é kho¶ng 40oC, sau ®ã ®æ th¹ch vµo những hép lång petri. Khi lÊy khuÈn l¹c, dïng dao mæ hoÆc ngßi bót chñng ®Ëu khoÐt riªng rÏ tõng kho¶ng th¹ch cã khuÈn l¹c mäc ®Ó cÊy truyÒn theo dâi.
216.  Dïng yÕu tè nhiÖt ®é ®Ó thuần khiÕt nÊm ❖ Do ®Æc ®iÓm sinh th¸i, gièng vµ lo¹i nÊm cã những yªu cÇu nhiÖt ®é kh¸c nhau. ▪ Cã lo¹i mäc tèt ë nhiÖt ®é 25oC ▪ Cã lo¹i mäc tèt ë nhiÖt ®é 37oC. ❖ Lîi dông ®Æc ®iÓm sinh th¸i nµy, khi cÊy nÊm cÇn ®Æt những èng nu«i cÊy tèi thiÓu ë 2 tủ Êm kh¸c nhau: ▪ Tủ Êm 25oC ▪ Tñ Êm 37oC. ▪ NÕu cã ®iÒu kiÖn dùng thêm tñ Êm > 37oC. ➢ TiÕn hµnh nh vËy tõ mét lÇn cÊy thuÇn nhÊt cã thÓ cã những khuÈn l¹c kh¸c nhau, ph¸t triÓn kh¸c nhau.
217.  CÊy truyÒn nÊm ®Ó thuÇn khiÕt. • Tõ mét bÖnh phÈm qua lÇn ®Çu nu«i cÊy rÊt dÔ cã nhiÒu lo¹i khuÈn l¹c. Ph¬ng ph¸p cÊy truyÒn rÊt cÇn thiÕt ®Ó dÇn dÇn cã khuÈn l¹c nÊm cÇn thiÕt. • Khi cÊy truyÒn ph¶i chó ý cÊy truyÒn ®óng thêi gian kh«ng ®Ó nÊm ®· cã những biÕn dÞ vµ biÕn d¹ng. • Sè lÇn ph¶i truyÒn thay ®æi tuú theo tõng trêng hîp. • Nãi chung ph¶i cÊy truyÒn cho tíi lóc cã những khuÈn l¹c thuÇn khiÕt.
218.  Chèng t¹p nhiÔm tõ kh©u lÊy bÖnh phÈm vµ khi nu«i cÊy trong phßng thÝ nghiÖm. • Khi lÊy bÖnh phÈm, ph¶i chó ý tu©n thñ những nguyªn t¾c tiÖt khuÈn ®îc chØ dÉn. Lµm nh vËy sÏ gi¶m ®îc nhiÒu khuÈn l¹c céng sinh cña vi khuÈn. • Phßng thÝ nghiÖm nu«i cÊy nÊm lµ n¬i tiÕp thu rÊt nhiÒu nÊm bÖnh kh¸c nhau, thêng cã rÊt nhiÒu những bµo tö nÊm. Vì vËy ph¶i tiÖt trùng phßng thêng kú b»ng tia cùc tÝm C¸c phiÕn kÝnh èng nghiÖm, que cÊy sau khi sö dông cÇn tiÖt trùng triÖt ®Ó. Đèi víi ngêi tiÕn hµnh nu«i cÊy, quÇn ¸o mÆc chó ý thùc hiÖn v« trùng ®Õn møc cao nhÊt cã thÓ ®îc.
219. 3.2.4. Quan s¸t ®¹i thÓ những khuÈn l¹c nÊm. ❖Trong qu¸ trình nu«i cÊy, khuÈn l¹c nÊm ®îc theo dâi hµng ngµy nh»m quan s¸t sù ph¸t triÓn vÒ ®¹i thÓ, viÖc quan s¸t cã nhiÒu kh©u: ▪ Tèc ®é ph¸t triÓn cña khuÈn l¹c ▪ Hình d¹ng cña khuÈn l¹c ▪ CÊu t¹o cña mÆt khuÈn l¹c ▪ T©m cña khuÈn l¹c ▪ Rìa cña khuÈn l¹c ▪ CÊu t¹o cña mÆt khuÈn l¹c.
220.  Tèc ®é ph¸t triÓn cña khuÈn l¹c. • Tèc ®é ph¸t triÓn cña khuÈn l¹c cã liªn quan ®Õ viÖc ®Þnh lo¹i nÊm. Cã những lo¹i khuÈn l¹c mäc sím, có lo¹i mäc muén. • Sau khi ®· mäc, tèt ®é ph¸t triÓn tiÕp tôc nhanh hay chËm còng thay ®æi tuú theo sinh th¸i tõng lo¹i nÊm. • Vì vËy quan s¸t ®¹i thÓ ph¶i chó ý c¶ 2 mặt: ▪ Thêi gian xuÊt hiÖn khuÈn l¹c ▪ Tèc ®é ph¸t triÓn tiÕp tôc
221.  Hình d¹ng cña khuÈn l¹c. • Cã những lo¹i nÊm cã hình trßn ®Òu, cã những lo¹i nÊm cã hình kh«ng ®Òu ®Æn. Hình thái cña khuÈn l¹c nÊm rÊt quan träng cho ®Þnh lo¹i. • Còng tuú lo¹i nÊm kh¸c nhau, d¹ng cña khuÈn l¹c thay ®æi, khuÈn l¹c nÊm cã thÓ cã d¹ng t¬ hay l«ng, cã khi mît nh nhung, cã khi cã d¹ng nh½n nh vi khuÈn BÒ mÆt còng cã thÓ kh«ng ®Òu ®Æn, cã những khuÈn l¹c mäc ph¼ng vµ cã thÓ cã những khuÈn l¹c cã sïi
222. Geotrichum trên thạch đĩa
223. Khuẩn lạc của nấm sợi
224.  CÊu t¹o bÒ mÆt cña khuÈn l¹c. ❖ Tuú theo tõng lo¹i nÊm, mÆt khuÈn l¹c cã thÓ cã những vÕt nhăn hình cuén xo¾n, cã thÓ cã những ®êng tia cã thÓ xÕp theo d¹ng tia. Còng cã những lo¹i nÊm bÒ mÆt cã r·nh. ❖Tuú theo giai ®o¹n ph¸t triÓn, khuÈn l¹c cã thÓ t¹o thµnh những quÇng.  Rìa cña khuÈn l¹c. ❖Hình th¸i rìa cña khuÈn l¹c kh¸c nhau tuú lo¹i: ▪ Cã những khuÈn l¹c cã rìa nham nhë kh«ng ®Òu ®Æn; ▪ Cã những khuÈn l¹c cã rìa dµi, cã lo¹i cã rìa máng.
225. KHUẨN LẠC CỦA NẤM MỐC
226.  Mµu s¾c cña khuÈn l¹c. ❖Mµu s¾c cña khuÈn l¹c cã thÓ thay ®æi tuú theo giai ®o¹n ph¸t triÓn: lóc ®Çu có kho¶ng tr¾ng kho¶ng n©u xen kÏ , cã thÓ vùng giữa mµu tr¾ng, vïng rìa mµu x¸m Cã thÓ lóc ®Çu khuÈn l¹c cã mµu tr¾ng, sau chuyÓn sang mµu n©u, cuèi cïng chuyÓn sang mµu ®en
227. - иy cña khuÈn l¹c còng cã thÓ cã những mµu kh¸c nhau. Khi quan s¸t khuÈn l¹c ®¹i thÓ, cÇn chó ý ®Æt s¾p èng nghiÖm hoÆc hép lång nu«i cÊy ®Ó quan s¸t mµu s¾c cña ®¸y khuÈn l¹c. ❖ viÖc quan s¸t ®¹i thÓ khuÈn l¹c lµ mét kh©u hÕt søc quan träng cña ®Þnh lo¹i vµ nghiªn cøu vÒ nÊm. Qu¸ trình quan s¸t ph¶i tiÕn hµnh thêng xuyªn, cã ghi chÐp, cã ®èi chiÕu víi những ®Æc ®iÓm ®Þnh d¹ng cña nÊm.
228. 5. G©y nhiÔm thùc nghiÖm nÊm trªn sóc vËt ❖Nh»m môc ®Ých nghiªn cøu hoÆc chÈn ®o¸n, nhiÒu khi cÇn ph¶i g©y nhiÔm nÊm trªn sóc vËt. ❖Muèn g©y nhiÔm thùc nghiÖm nÊm ®îc tèt ph¶i chän läc sóc vËt nhiÔm, chän läc ®êng g©y nhiÔm, ph¶i cã mÇm bÖnh nÊm g©y nhiÔm thÝch hîp vµ cuèi cïng ph¶i ®äc kÕt qu¶ chÝnh x¸c.
229. 4.1. Sóc vËt g©y nhiÔm ❖Những sóc vËt g©y nhiÔm thêng dïng lµ chuét lang, chuét nh¾t tr¾ng, chuét cèng tr¾ng, thá. ❖Những sóc vËt g©y nhiÔm ph¶i kh«ng cã bÖnh, ®îc nu«i dìng tèt ®Ó khái g©y nhÇm lÉn kÕt qu¶ vµ sèng ®îc dµi ngµy ®¸p øng cho yªu cÇu thùc nghiÖm
230. 4.2. Đêng g©y nhiÔm ▪ Cã nhiÒu ®êng cã thÓ g©y nhiÔm: ▪ Th«ng thêng dïng ®êng tiªm díi da vµ ®êng tiªm vµo phóc m¹c. ▪ Đêng tiªm tÜnh m¹ch thêng Ýt dïng vì dÔ g©y những ph¶n øng sai lÖch. ▪ Đêng g©y nhiÔm nªn t¬ng tù nh thùc tÕ l©m sµng. Ví dụ: ✓ G©y th¬ng tÝch, s©y x¸t tríc khi g©y nhiÔm .NÕu lµ g©y nhiÔm b»ng hÝt bôi nÊm hoÆc ®êng phÕ qu¶n. ✓ Đèi víi nÊm g©y bÖnh ë da, ph¬ng ph¸p nhiÔm tèt nhÊt lµ cho da tiÕp xóc trùc tiÕp víi nÊm. ▪ Tuú theo ph¬ng ph¸p cô thÓ, tiÕn hµnh tiªm truyÒn vµ g©y nhiÔm sÏ kh¸c nhau.
231. 4.2.1. Tiªm néi bì (trong da) ❖ Thêng dïng ®Ó thö c¸c ph¶n øng kh¸ng nguyªn cña nÊm. . ❖ Khi tiªm néi bì, nªn chän con vËt lông tr¾ng nÕu kh«ng thì ph¶i b«i thuèc rông l«ng tríc mét h«m ®Ó cã thÓ quan s¸t râ nèt mÇn kh¸ng nguyªn. ❖ Tiªm trong da víi sóc vËt khã h¬n ®èi víi ngêi vì da sóc vËt rÊt máng. Khi tiªm ph¶i t¹o thµnh nèt phång nÕu kh«ng lµ ®· tiªm vµo díi da. ❖ Khi rót kim ra thì ph¶i lÊy b«ng cã thÊm rîu 900 ®Ó ngay lªn nèt tiªm cho hỗn dịch tiêm khái ch¶y ra theo.
232. 4.2.2. Tiªm díi da ❖ Đîc ¸p dông ®èi víi c¸c lo¹i nÊm bÖnh ë díi da nh Sporotrichum, Blastomyces Ngêi ta lÊy hçn dÞch nÊm tiªm vµo thµnh bông hay ë bÑn. ❖ Đèi víi những bÖnh nÊm g©y tæn th¬ng h¹ch b¹ch huyÕt nh Sporotrichum thì nªn tiªm ë bÑn ®Ó sau nµy dÔ quan s¸t h¹ch bÞ sng to. ChØ cÇn cè ®Þnh con vËt thËt tèt, s¸t trïng cÈn thËn, beo da lªn råi tiªm bÖnh phÈm vµo, kh«ng cÇn ph¶i vËt l«ng. NÕu thÊy chç tiªm låi lªn lµ tiªm ®óng ph¬ng ph¸p, nÕu kh«ng thÊy låi tøc lµ ®· tiªm vµo æ bông, cÇn ph¶i rót kim ra tiªm l¹i. Sau khi tiªm còng lÊy b«ng tÈm rîu ®Ó vµo nèt tiªm cho chÊt nÊm khái ch¶y ra.
233. 4.2.3. Tiªm b¾p thÞt Thêng tiªm vµo b¾p thÞt ®ïi ch©n sau, b¾p thÞt ë thµnh bông hoÆc phÝa bªn thµnh vïng x¬ng øc. 4.2.4. Tiªm tÜnh m¹ch Tuú theo lo¹i sinh vËt thÝ nghiÖm mµ chän vÞ trÝ tÜnh m¹ch tèt nhÊt
234. 4.2.5. G©y nhiÔm thùc nghiÖm víi nÊm da ❖ Tríc hÕt ph¶i nhæ hÕt l«ng hoÆc dïng thuèc b«i rông l«ng ®Ó béc lé vïng da cÇn g©y nhiÔm. ❖Sau ®ã dïng kim chñng đËu hoÆc ®inh ghim r¹ch lªn da nhiÒu vÕt nhng kh«ng ®îc lµm ch¶y m¸u. ❖LÊy bào tö nÊm trén lÉn víi mËt ong råi b«i lªn vïng da g©y nhiÔm cña con vËt. ❖Khi ®· xuÊt hiÖn tæn th¬ng thì hµng ngµy c¹o lÊy vÈy xÐt nghiÖm tìm nÊm hoÆc tiÕn hµnh nu«i cÊy.
235. 4.2.6. G©y nhiÔm nÊm ë niªm m¹c ▪ Thêng tiÕn hµnh víi nÊm Candida albicans. ▪ LÊy nÊm men hoµ vµo trong níc muèi sinh lý v« trïng råi b¬m vµo måm con vËt hoÆc dïng x«ng nhá cho vµo d¹ dµy råi b¬m bÖnh phÈm vµo.
236. 4.3. BÖnh phÈm g©y nhiÔm ❖BÖnh phÈm g©y nhiÔm nÕu cã thÓ ®îc nªn dïng bÖnh phÈm lÊy trùc tiÕp tõ th¬ng tæn nÊm. ❖NÕu lµ mñ, cã thÓ dïng 0,1-0,5ml ®Ó g©y nhiÔm. ❖NÕu lµ miÕng sinh thiÕt, nªn dïng những miÕng máng díi 1mm vµ g©y nhiÔm b»ng kim th«ng Trocart. ❖Tuy nhiªn còng cã lóc ph¶i g©y nhiÔm b»ng nÊm cã ë m«i trêng nu«i cÊy; trong những trêng hîp nµy cÇn lÊy nÊm ë những khuÈn l¹c ®· ph¸t triÓn ®Çy ®ñ víi mäi hình thÓ cã ®îc.
237. 4.4. NhËn ®Þnh kÕt qu¶ g©y nhiÔm ❖Th«ng thêng những kÕt qu¶ g©y nhiÔm cã thÓ nhËn ®Þnh kho¶ng 15 - 30 ngµy sau g©y nhiÔm. Tuy nhiªn, cã trêng hîp bÖnh ph¸t muén, vì vËy kh«ng nªn sím vøt bá những sóc vËt g©y nhiÔm cha thÊy ph¸t bÖnh sau 30 ngµy. ❖KÕt qu¶ vÒ nÊm da g©y bÖnh thêng dÔ nhËn ®Þnh căn cø vµo những th¬ng tæn ë da. Nhng ®èi víi những nÊm g©y bÖnh néi t¹ng viÖc nhËn ®Þnh kÕt qu¶ nhiều khi rÊt khã khăn. ❖KÕt qu¶ gây nhiÔm thùc nghiÖm cÇn ®îc kh¼ng ®Þnh thªm b»ng c¸ch nu«i cÊy phôc håi nÊm, xÐt nghiÖm c¬ thÓ bÖnh häc, lµm c¸c ph¶n øng miÔn dÞch.
238. chương II Phòng và chữa các bệnh do nấm ❖Nấm có 4 phương thức gây bệnh: - Ký sinh gây bệnh. - Gây bệnh với các hiện tượng dị ứng. - Gây bệnh do ăn phải thức ăn nhiễm nấm. - Gây bệnh do ăn phải nấm độc. ❖Với phạm vi y học và thú y học, chỉ đề cập tới việc phòng và chữa các bệnh do nấm ký sinh.
239. I. PHÒNG CÁC BỆNH DO NẤM Việc phòng các bệnh do nấm bao gồm 3 nhóm biện pháp: • Thực hiện vệ sinh đề phòng nấm xâm nhập cơ thể; • Ngăn ngừa nhiễm nấm do lây lan; • Chủ động phòng bệnh bằng cách điều trị những cơ thể đã mắc bệnh nấm.
240. 1. Thực hiện vệ sinh đề phòng nấm xâm nhập cơ thể ✓ Theo đặc điểmsinh học, nấm không cần ánh sáng vì thế, nấm có thể mọc bất kỳ nơi nào. ✓ Tuy nhiên, để phát triển, nấm ký sinh vẫn cần một số điều kiện như nhiệt độ, độ ẩm, thức ăn. ✓ Thực hiện tốt nhưng điều kiện vệ sinh như giữ vệ sinh da, vệ sinh ăn uống là thực tế ngăn ngừa sự xâm nhập và phát triển của nấm trên cơ thể
241. ✓ Thực hiện vệ sinh còn nhằm tăng cường sức đề kháng và ngăn ngừa hiện tượng nấm chuyển từ trạng thái không gây bệnh sang trạng thái gây bệnh. ✓ Một số nấm men như Candida albicans có thể sống cộng sinh ở đường tiêu hoá của người, súc vật mà không gây bệnh nhưng nếu ruột bị viêm nhiễm hoặc có một sự đảo lộn của khuẩn hệ ở ruột hoặc cơ thể suy giảm sức đề kháng, Candida albicans sẽ chuyển sang trạng thái gây bệnh.
242. ✓Một điều kiện khác khi nấm có mậtđộ cao ở môi trường sống chúng sẽ dễ xâm nhập.Vì thế, nếu nhà ở,chuồng trại vật dụng sạch sẽ thì mật độ nấm ở môi trường sống sẽ giảm đi và sự xâm nhập vào cơ thể sẽ giảm. Do đó ngoài việc ăn sạch, uống sạch, việc ở sạch cũng là một yêu cầu của phòng bệnh nấm. ✓Rất nhiều loại nấm được dự trữ trên súc vật do đó cũng có thể coi bệnh nấm là một bệnh có nguồn dịch tự nhiên (Chmel). Tránh sự tiếp xúc mất vệ sinh giữa người và súc vật .
243. 2. Ngăn ngừa nhiễm nấm do gây lan. • Bất kỳ loài nấm gây bệnh nào cũng lây lan với phương thưc thích hợp. Vì vậy cần khống chế bằng cách không để nấm lây lan từ cơ thể mắc bệnh sang cơ thể chưa mắc bệnh. • Việc cách ly những cơ thể mắc bệnh nấm, việc tiệt khuẩn ở những vật dụng chăn nuôi cần được tiến hành theo những quy định chung của bệnh truyền nhiễm.
244. • Cần chú ý phát hiện những súc vật mang trùng , xử lý triệt để các chất thải của cơ thể bệnh. 3. Chủ động phòng bệnh bằng cách điều trị những động vật mắc nấm Những động vật mắc nấm là vật chủ dự trữ mầm bệnh. Phát hiện động vật mắc bệnh nấm, điều trị kịp thời và triệt để bệnh là một biện pháp chủ động ngăn ngừa sự phát triển của bệnh nấm.
245. II. ĐiỀU TRỊ BỆNH DO NẤM A. NGUYÊN TẮC ĐIỀU TRỊ BỆNH NẤM Nguyên tắc điều trị bệnh nấm cần dựa trên các đặc điểm sinh học của nấm để khống chế nấm phát triển, cần kết hợp việc chữa với việc phòng bệnh, cần sử dụng tốt các thuốc và hoá chất chống nấm. 1. Ngăn ngừa sự phát triển của nấm ▪ Nấm muốn phát triển tại nơi ký sinh cần một số điều kiện sống thích hợp: - Điều kiện môi trường - Điều kiện trụ bám - Điều kiện sinh sản. ▪ Để chữa bệnh nấm cần phá được các điều kiện sống trên.
246. 1) Thay đổi điều kiện của môi trường nơi nấm ký sinh ▪ Một số nấm muốn phát triển, cần một số điều kiện hằng định của môi trường. ▪ Nấm gây bệnh ở miệng và họng cần môi trường toan và nhiều đường →dễ gặp ở những động vật đang trong lứa tuổi bú sữa. Gây điều kiện kiềm hoá môi trường miệng bằng các loại kiềm nhẹ như nước vôi loãng, natribicacbonat, sẽ chữa được bệnh.
247. 2) Phá vỡ trụ bám của nấm ▪ Đối với một số nấm ký sinh ở những phụ cận của da như lông, móng, nếu phá được trụ bám sẽ khống chế được bệnh. ▪ Những nấm ký sinh ở lông nhưng không ký sinh ở chân lông có thể chữa bằng cách cắt lông. Đối với những nấm ký sinh ở cả chân lông có thể chữa bằng cách cho rụng lông trong một giai đoạn như: ▪ Làm rụng bằng tia X ▪ Làm rụng bằng thalium axetat.
248. 3)Ngăn ngừa tái sinh sản của nấm ▪ Bào tử nấm là thành phần sinh sản của nấm. Nấm có thể tồn tại kéo dài dưới dạng bào tử và khi đó có thể gây bệnh với mức độ không đáng kể. ▪ Chữa nấm thật triệt để, diệt các bào tử là biện pháp khống chế tái sinh sản của nấm và ngăn ngừa bệnh nấm phát triển trở lại khi có điều kiện thích hợp
249. 2. Kết hợp chữa bệnh với phòng bệnh Kết hợp phòng và chữa bệnh là một nguyên tắc chung của ngành y tế và cũng cần ứng dụng trong việc chữa bệnh nấm, phòng các bệnh viêm nhiễm kết hợp là một nguyên tắc cần thiết trong chữa nấm.
250. 3. Sử dụng các thuốc và hoá chất chống nấm ▪ Các hoá chất chống nấm gồm rất nhiều loại. Đa số các hoá chất chống nấm đều có thể gây hại đối với da nếu sử dụng với nồng độ cao thí dụ iốt, kali-iodua, axit phenic nên cần chú ý sử dụng theo đúng liều lượng quy định. ▪ Hiện nay có nhiều các loại thuốc chống nấm nhưng cần sử dụng theo đúng liều lượng và phác đồ quy định để bảo đảm điều trị kết quả.
251. ▪ Nếu thấy nấm có hiện tượng kháng, không nhạy cảm với thuốc điều trị, phải kịp thời thay đổi thuốc. ▪ Một số thuốc chống nấm có thể có phản ứng phụ, phải đình chỉ thuốc hoặc xử trí những phản ứng phụ tuỳ theo trường hợp. ▪ Một số thuốc chống nấm ( kháng sinh ) có hoạt phổ rộng, nhưng nhiều loại có tính đặc hiệu cao, vì vậy việc chẩn đoán đúng bệnh, xác định loại nấm ký sinh gây bệnh để lựa chọn thuốc điều trị phù hợp là cần thiết.
252. B - ĐIỀU TRỊ BỆNH I - ĐIỀU TRỊ BỆNH NẤM DA • Bệnh nấm da có thể gây ra bởi rất nhiều những giống nấm khác nhau. Thường là những giống Achorion, Microsporum, Trichophyton, Epidermophyton ▪ Để điều trị hiệu quả, cần chú ý một số nguyên tắc riêng của điều trị nấm da và sử dụng tốt những loại thuốc chữa.
253. 1. Nguyên tắc riêng của điều trị nấm da • Những nguyên tắc riêng của điều trị nấm da xuất phát từ những đặc điểm ký sinh của nấm gây bệnh ở da. ❖ Nấm gây bệnh ở da có 4 đặc điểm: a) Da là một bề mặt liên tục, nấm ký sinh ở da có những điều kiện khuếch tán và lan toả dễ dàng. Một số bệnh nấm da thường gây ngứa, tạo vẩy bong nên thương tổn dễ lan rộng do gãi,tiếp xúc với vùng da khác, hoặc vẩy nấm được gieo rắc. Do đặc điểm này, điều trị nấm da phải điều trị sớm ngay sau khi phát hiện được bệnh. Trong quá trình chữa bệnh phải hết sức chú ý vệ sinh, hạn chế gãi ngứa, nếu cần phải băng kín vùng bị nấm lại.
254. b) Đa số nấm da thường ký sinh ở ngoại bì nhưng cũng có một số nấm da có khả năng ăn sâu xuống dưới da. Hơn nữa dù nấm da ký sinh ở ngoại bì, nấm cũng thường ở dưới lớp vẩy. Vì vậy những thuốc điều trị cần có tính ngấm tới lớp có nấm.
255. c) Đa số nấm da ký sinh ở ngoại bì và ở lớp tế bào sừng, sử dụng thuốc có thể gây tổn thương lớp tế bào này. Vì vậy cần hạn chế thương tổn bằng cách chữa sớm, không dùng thuốc làm cháy hoặc phá huỷ lớp tế bào sừng. Mà phải dùng những loại thuốc giúp cho da khôi phục được những thương tổn đã có. Một số nấm da có đặc tính phân giải được tế bào sừng nên lại càng cần phải chú ý .
256. d) Bệnh nấm da thường khó chữa, tiến triển dai dẳng, vì vậy chữa bệnh phải kiên trì dù quá trình điều trị kéo dài. • Hiện nay, có nhiều loại thuốc kháng sinh kháng nấm có khả năng điều trị bệnh nấm da. Nhưng nếu không thật cần thiết thì cần hạn chế sử dụng. Ưu tiên sử dụng những dung dịch và hoá chất dùng ngoài da dù đạt kết quả chậm hơn so với phương pháp dùng kháng sinh. Sở dĩ như vậy vì những kháng sinh kháng nấm thường có độc tính nhất định với cơ thể, kháng sinh kháng nấm dùng kéo dài dễ tạo điều kiện kháng thuốc .
257. 2. Các thuốc và biện pháp chữa bệnh nấm da ▪ Có rất nhiều loại thuốc điều trị nấm da. Có loại dùng dạng bôi tại chỗ, đắp gạc hoặc có băng giữ. Gần đây có một số thuốc dùng uống nhưng phải rất thận trọng, nếu không cần thiết không nên dùng. ▪ Các loại thuốc bôi ở thương tổn thường có 3 cơ chế tác dụng sau: - Làm mát da, ngăn cản hiện tượng viêm da. - Thay đổi vi tuần hoàn ở da làm co hoặc giãn mạch tạo điều kiện cho thuốc ngấm được sâu, ngấm được dễ và nhanh. - Diệt nấm do tiếp xúc trực tiếp với những bộ phận dinh dưỡng và sinh sản của nấm.
258. ▪ Đối với những loại thuốc uống, do thuốc ngấm vào máu, khuếch tán đến lớp thượng bì bị nhiễm nấm và có tác dụng đến nấm gây bệnh. ▪ Thuốc bôi chữa nấm da có nhiều nhưng dưới đây là một số thuốc thông dụng. . 2-cloro-4-nitrophenolum. (Biệt dược của Tiệp Khắp là Nitrofungin). . 2-cloro-4-nitrophenolum, được pha chế thành thuốc bôi theo công thức sau:
259. - 2 cloro – 4 nitrophenolum 1g - Triaxetylen glucolum 10g - Spiritis 50% 100ml ▪ Tổn thương của nấm có nhiều vị trí nhưng chủ yếu là ở những nơi da mỏng như bụng bẹn và ở bộ phận sinh dục. nấm gây bệnh chủ yếu là Trichophytonvà Apidermophyton . ▪ Về cách chữa, cho đắp hoặc ngâm vùng da có nấm trong dung dịch nước muối sinh lý 30 phút. Sau đó bôi Nitrofunginvào vùng thương tổn, ngày 2 lần.
260. ❖ Axit boric. • Thường dùng Axit boric 4% để chữa các bệnh nấm da vì dung dịch này có tác dụng làm bong vẩy mạnh, tiệt khuẩn ở nơi thương tổn, làm ráo nước ở nơi bị nấm ký sinh. Khi bôi thường nên xát mạnh, bôi liên tục cho đến khi thấy trên da có xuất hiện những tinh thể axit. Bôi hàng ngày 2 -3 lần và bôi liên tục trong 7 -10 ngày. • Axit boric có tác dụng tốt trong điều trị một số nấm da thể nhẹ.
261. ❖ Sunfua canxi. • Sunfua canxi có thể điều chế đơn giản theo công thức sau: - Vôi tôi 14g - Lưu huỳnh 35g - Nước vôi 150g • Tôi vôi vào nước rồi thêm lưu huỳnh để sôi hoặc đun sôi. • Sunfua canxi có tác dụng tốt đối với một số nấm gây bệnh dai dẳng nhưng khi dùng phải chú ý vì vôi có thể ăn da
262. ❖ Axit salixylic • Axit salixylic có tác dụng diệt nấm tốt. Thường dùng dưới dạng thuốc mỡ 2% phối hợp với một số thuốc chữa nấm khác. • Đặc tính của axit salixylic là ngoài tác dụng diệt nấm, còn làm dịu da, làm mềm da, giảm hiện tượng khô da và do đó giảm được những kích thích của da trong quá trình điều trị nấm. • Nên dùng axit salixylic giữa 2 đợt điều trị hoặc sau khi bệnh nấm da đã được điều trị tốt nhằm khôi phục da và đồng thời tránh hiện tượng nấm tái phát trở lại.
263. ❖ Oxit kẽm. • Oxit kẽm cũng có tác dụng chữa nấm nhất là đối với loại nấm như Epidermophyton gây loét trợt và có viêm cấp tính. • Những vùng bị nấm và loét được ngâm ở thuốc tím pha loãng sau đó bôi thuốc theo công thức: - Norsufazol 5g - Oxyt kẽm 10g - Dầu Helianthe 15g
264. ❖ Axit benzoic. • Cũng như axit salixylic, axit benzoic cũng dùng để chữa nấm và thường được dùng hỗn hợp với một số thuốc chữa nấm khác theo công thức sau: - Axit benzoic. 10 g - Axit salixylic 10g - Resorcin 10g - Mỡ cừu 35g - Vaselin 35g • Axit benzoic thường dùng với các loại nấm kẽ ở bàn chân
265. ❖Axit tricloraxetic • Axit tricloraxetic thường được dùng phối hợp với Axit salixylic dưới dạng dung dịch ATS 3% có kèm glyxerin: - Axit tricloraxetic tinh thể 3g - Axit salixylic 50g - Glyxerin100g • Ưu điểm của dung dịch ATS là có tác dụng diệt diệt nấm nhưng không làm hại da.
266. ❖ Iốt và kali iodua • Iốt và kali iodua là những thuốc chữa nấm đã dùng từ rất lâu và có tác dụng đối với nhiều loại nấm nhất là những loại nấm gây hắc lào. • Iốt và kali iodua có thể dùng riêng hoặc có thể dùng phối hợp với một số hoá chất khác để tăng cường tác dụng chữa nấm như một số công thức sau:
267. - Iốt tinh thể 2g Hoặc: - Axit salixylic 2g - Iốt 2g - Rượu 800 100ml - Rượu 800 100ml Hoặc: Hoặc: - Iốt tinh thể 3g - Axit benzoic 50g - Xylol 15g - Axit salixylic 50g - Vaselin 85g - Iốt 25g Hoặc: - Rượu 1000ml - Iốt 1g - Kali iodua 2g - Nước 100ml
268. ❖ Điều trị nấm da bằng đông y: Nước ta có nguồn dược liệu phong phú và qua kinh nghiệm dân gian, một số dược liệu được coi là có tác dụng chữa nấm da sau: • Trầu không. – Thường sử dụng dưới dạng các dạng rượu trầu không, mỡ trầu không và cao trầu không. – Rượu trầu không được pha chế bằng cách lấy lá trầu không phơi khô, tán nhỏ thành bột rồi ngâm vào rượu. – Mỡ trầu không được pha chế bằng cách cất rượu cho bốc hơi giữ lại tinh chất bột trầu không rồi trộn với vaselin. – Nếu lấy lá trầu thái nhỏ, đun sôi lấy nước rồi cô đặc lại thì sẽ được dạng cao trầu không.
269. 2. Điều trị nấm móng Những nấm gây bệnh ở móng thường gây bệnh kéo dài và có những đặc điểm như sau: ➢ Bệnh nấm móng thường kết hợp với bệnh nấm da. ➢ Bệnh nấm móng do rất nhiều loại nấm có thể gây ra, nhưng chủ yếu là do các nấm thuộc giống: ▪ Trichophyton ▪ Epidermophyton. ➢ Nấm trichophyton thường gây bệnh nấm móng là: ▪ T. rubum ▪ T. mentagrophytes ▪ T. sulphureum ▪ T. violaceum. ➢ Nấm Epidermophyton gây bệnh thường là E. floccosum. ➢ Bệnh nấm móng thường dai dẳng khó chữa nhiều khi phải dùng đến kháng sinh kháng nấm
270. - Do tác nhân gây bệnh phức tạp, bệnh nấm móng có nhiều biểu hiện bệnh khác nhau nhưng thông thường là sùi móng, nứt móng, rụng móng. Những thương tổn do nấm ở móng có thể dễ dàng lan toả đến toàn bộ vùng móng và dễ lây sang móng khác. - Chữa nấm móng, dùng các loại thuốc đã được chỉ dẫn trong chữa các bệnh nấm da. Tuy nhiên những loại thuốc đó thường rất ít có tác dụng nên đến nay loại thuốc chữa nấm móng đem lại kết quả chủ yếu là Griseofulvin.
271. II - ĐIỀU TRỊ BỆNH NẤM MEN • Nấm men có nhiều loại gây bệnh nhưng chủ yếu là những nấm men thuộc giống Candida và dễ gặp là loại Candida albicans. • Những nấm men gây bệnh thường có một số đặc điểm chung: - Đa số thích hợp với môi trường toan. - Có thể chuyển từ tạp sinh sang tình trạng ký sinh gây bệnh hoặc do sức đề kháng của cơ thể giảm sút hoặc do có một sự rối loạn về khuẩn hệ nơi nấm men sống tạp sinh.
272. • Nếu nấm men ký sinh gây bệnh ở những hốc tự nhiên (miệng, hầu họng ). Nên thay đổi pH của nơi nấm ký sinh sang tình trạng kiềm tính. • Tăng cường sức đề kháng và khôi phục lại khuẩn hệ bình thường ở nơi nấm ký sinh bằng cách:
273. – Khi bệnh súc đang sử dụng kháng sinh và kháng sinh đã diệt khuẩn không hợp lý, phải đình chỉ việc sử dụng kháng sinh nhằm làm cho khuẩn hệ tự khôi phục trở lại. – Khi khuẩn hệ phát triển đột xuất về một chủng nào đó nhất là những chủng loại tạo nên tình trạng toan tính của khu vực có nấm ký sinh thì lại phải dùng thuốc kháng sinh diệt loại vi khuẩn đó nhằm đẩy lùi sự phát triển của nấm men.
274. • Các loại nấm men có thể gây bệnh ở nhiều nơi: – Miệng, thực quản, ruột, quanh hậu môn, âm đạo, da, móng, – Nội tâm mạc, ở phổi, đường tiết niệu. – Có thể gây bệnh nhiễm nấm men toàn thân. • Đối với những nấm men gây bệnh ở phủ tạng, tiến hành điều trị theo như những bệnh nấm nội tạng. • Đối với những loại nấm men gây bệnh ở da có thể điều trị gần như các bệnh nấm da. • Riêng đối với những nấm men ở các hốc tự nhiên thì dùng một số phương pháp điều trị đặc hiệu. • Thông thường dễ gặp và cần thiết phải điều trị đặc hiệu là nấm men ở miệng
275. 1. Điều trị nấm men ở miệng • Nấm men ở miệng dễ gặp ở động vật sơ sinh đang ở thời kỳ bú sữa gây bệnh tưa rõ nhất là ở lưỡi. - bệnh có thể gây tác hại không đáng kể nhưng có khi gây tổn thương nặng niêm mạc vùng miệng làm ảnh hưởng đến sức khỏe của động vật non. • Có nhiều biện pháp để chữa nấm men ở miệng:
276. d) Nystatin • Nystatin rất đặc hiệu để chữa nấm men Candida. Trong những trường hợp tưa nặng có thể bôi dung dịch Nystatin hoặc bôi sáp Nystatin điều chế theo công thức sau: - Nystatin 2.000.000 đơn vị - Glyxerin 100 ml - Bismut cacbonat 10 g - Bismut sous gallat 10 g - Nước 60 ml • Cũng có thể pha chế đơn giản dung dịch Nystatin theo công thức sau: - Nystatin 150.000 đơn vị - Glyxerin borat 30 ml
277. III - ĐIỀU TRỊ CÁC BỆNH NẤM NỘI TẠNG • Những bệnh nấm ở nội tạng tuy không phổ biến nhưng nói chung gây tác hại nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến tính mạng của bệnh súc. • Nấm nội tạng có thể gây ra do nhiều giống và loại nấm như Xạ khuẩn Actinomyces, các giống nấm Sporotrichum, Cryptococcus, Coccidioides, Blastomyces, Histoplasma, Aspergillus, • Vị trí bị bệnh cũng rất phức tạp: bất kỳ cơ quan phủ tạng nào cũng có thể bị .
278. • Đối với các bệnh nấm nội tạng, nhằm điều trị được tốt cần chú ý: - Phải chẩn đoán chính xác vì hình thái bệnh rất phong phú, cần chẩn đoán phân biệt với những bệnh khác. - Trong chẩn đoán, khó dùng những phương pháp phân lập và định loại nấm nên cần kết hợp các phương pháp chẩn đoán miễn dịch với chẩn đoán lâm sàng. - Khi đã chẩn đoán được bệnh, việc điều trị cần được tiến hành khẩn trương vì bệnh nấm nội tạng có diễn biến cấp tính nguy hiểm.
279. • Để chữa các bệnh nấm nội tạng,ở người, trước kia thường có những biện pháp điều trị cổ điển như dùng iôt, kali iodua hoặc quang tuyến X nhưng nói chung không đem lại kết quả chắc chắn và nhiều khi thất bại hoàn toàn .
280. KHÁNG SINH CHỐNG NẤM • Từ năm 1949, sau những phát minh về kháng sinh kháng nấm, việc điều trị nấm nội tạng đã có những tiến bộ đặc biệt. • Kháng sinh kháng nấm tạo ra những khả năng điều trị rất tốt với nấm nội tạng.
281. • Đến nay những kháng sinh kháng nấm thường dùng để điều trị nấm nội tạng đã thay thế hoàn toàn những phương pháp cổ điển. Những kháng sinh kháng nấm thường được dùng là:  Nystatin  Amphotericin B  Griseofuvin 4 Mycostatin Một số kháng sinh khác:  Trichomycin  Pimaricim  Candicidin.
282. • kháng sinh chống nấm được phân loại theo cơ chế tác động như sau: • - Thuốc gây trở ngại sự tổng hợp vách tế bào: thường cản trở sự tổng hợp chitin của vách tế bào như nhóm polyoxin A là các thuốc cạnh tranh acetyl glucosamin trở ngại tổng hợp chitin, do đó có tác dụng đối với các nấm gây bệnh thực vật mà không có tác dụng với các nấm gây bệnh động vật. Haloprogin có tác dụng chống các nấm da và Candida. Aculeacin A và echinocandin B gây trở ngại phản ứng enzym tổng hợp -glucan của các nấm men.
283. - Thuốc gây tổn hại màng tế bào chất: là các thuốc kết hợp trực tiếp với sterol, phosphlipid, protein màng gây tổn hại cơ năng của màng. • Amphotericin B có tác động chống Histoplasma, Cryptococcus, Candida, Sporothrix, nhưng cũng gây hại thận, gây sốt, . • Cyclopiroxolamin không gây hại đối với cấu trúc của màng nhưng có tác dụng chống nấm do tác dụng trực tiếp đến protein ATPaza của nấm.
284. • - Thuốc gây trở ngại sự tổng hợp sterol gồm các hợp chất hệ acetyl amin, hệ thiocarbamin và hệ azol, bao gồm tất cả các imidazol, thông qua con đường acetyl CoA tác động đến chu trình tổng hợp sterol. • Các thuốc hệ aryl amin, (naftifin, terbinafin) và hệ thiocarbamin (tolnaflat, tolciclat) gây trở ngại một cách đặc hiệu đối với phản ứng squalen epoxidaza của các nấm da và Candida. • Các thuốc hệ azol (imidazol, fluconazol, itraconazol) trở ngại tổng hợp ergosterol và phản ứng loại methyl C – 14 của - methyl sterol mà có tác dụng chống nấm và có thể sử dụng bên trong cơ thể.
285. - Thuốc gây trở ngại bộ máy truyền điện tử: Mặc dù tính độc chọn lọc yếu vì hệ truyền điện tử phosphoryl hoá nhờ oxy hoá của tế bào nấm và tế bào động vật giống nhau. • siccanin gây trở ngại một cách đặc hiệu sự truyền điện tử từ enzym dehydrogenza của axit succinic đến hệ ubiquinon. Siccanin có tác dụng chống nấm da, • Pyrrolnitrin có tác dụng đối với các nấm da, Aspergillus, Candida. • Các chất kháng sinh hệ quinon (nanaomycin) gây trở ngại hệ hô hấp của vi khuẩn và nấm, gây trở ngại sự tổng hợp AND, ARN và protein nên cũng hữu hiệu đối với bệnh nấm da ở động vật.
286. • - Thuốc gây trở ngại tổng hợp protein: Điểm tác dụng chủ yếu của actidione là ribosom 80S nên gây trở ngại việc di chuyển amin từ phức hợp aminoacyl – tRNA đến chuỗi peptid. Do phản ứng không đặc hiệu nên không thể dùng điều trị bệnh nhưng có thể thêm vào môi trường nuôi cấy (0,5 mg/l) để ức chế các nấm men, Aspergillus, các nấm họ Mucoraceae, để phân lập nấm da.
287. • - Thuốc gây trở ngại sự tổng hợp AND: Variotin gây trở ngại phản ứng của enzym enzym DNA – polymeraza , biểu hiện hoạt tính chống các nấm da. • Flucytosin (5 – fluorocytosin) là chất cản trở sự chuyển hoá các pyrimidin, sản phẩm 5- fluoro – 2' – deoxyuridilat kết hợp với enzym tổng hợp thymidin gây trở ngại hoạt tính enzym nên có tác dụng mạnh chống các nấm như Candida, Cryptococcus, các nấm đen và có thể dùng qua đường miệng.
288. • - Thuốc trở ngại cơ năng mạng lưới nội chất. • Gryseofulvin là thuốc gây trở ngại cơ năng mạng lưới nội chất, gây dị thường trong phân chia tế bào và hình thái tế bào, được gọi là yếu tố cứu (curing factor), là thuốc kháng nấm sợi da có thể sử dụng nội bì.
289. MỘT SỐ KHÁNG SINH CHỐNG NẤM THƯỜNG DÙNG  Nystatin • Nystatin ở nồng độ 1,5 – 13 mg/1ml có tác dụng ức chế phát triển đối với rất nhiều giống nấm thông thường. • Do đó, Nystatin được thực nghiệm để chữa các bệnh nấm nội tạng của động vật có vú . • Những loại nấm được thử tác dụng là: – Cryptococcus neoformans, – Blastomyces dermatitidis, – Histoplasma capsulatum, – Coccidioides immitis – và Candida albicans. • Trên thực nghiệm, Nystatin có tác dụng điều trị tốt và từ đó được ứng dụng điều trị bệnh nấm nội tạng .
290. • Nystatin có công thức đại cương C46H77NO19 , có tác dụng với những nấm gây bệnh và một số đơn bào gây bệnh như Trichomonas vaginalis và Leishmania dorovani. Nystatin thực nghiệm ở liều cao còn có tác dụng đối với một số vi khuẩn . • Nystatin rất ít tạo kháng. Thường chỉ có một số nấm biến dị hoặc một số chủng nấm đặc biệt mới đề kháng với nystatin.
291. • Nấm ngoài da, dùng Nystatin dưới dạng thuốc bôi. • Nấm ở âm đạo dùng Nystatin phối hợp với một số hoá chất và dùng dưới dạng thuốc kiểu viên đạn, mỗi viên chứa khoảng 100.000 đơn vị. • Nấm ở phổi, có thể dùng Nystatin dưới dạng khí dung (25.000 – 500.000 đơn vị Nystatin trong 5 ml nước muối) và dùng 2 lần một ngày. • Nấm ở mắt, có thể rỏ Nystatin dưới dạng pha dung dịch treo có 20.000 đơn vị trong 1 ml nước muối.
292.  Amphotericin B • Năm 1965, Gold và những người cộng tác nhận xét thấy Streptomyces nodosus có tác dụng ức chế rõ sự phát triển của một số loài nấm: – Saccharomyces cerevisae – Rhodotorula glutinis – Candida albicans – Aspergillus niger – Không ức chế sự phát triển của vi khuẩn. • Sau đó đã chiết xuất được từ nấm Streptomyces nodosus 2 hợp chất có tác dụng chống nấm và được gọi là: – Amphotericin A – Amphotericin B.
293. ➢ Amphotericin A và B đều có tác dụng ngăn cản sự phát triển của nấm , có tác dụng chữa bệnh nấm nội tạng và bệnh nấm ở ngoài da. ➢ Trên thực nghiệm điều trị những súc vật nhiễm: ▪ Candida albicans ▪ Histoplasma capsulatum ▪ Cryptococcus neoformans Đều đem lại kết quả điều trị lớn. ❖Amphotericin B được xác nhận có tác dụng chống nấm cao hơn Amphotericin A nên được chọn lựa dùng điều trị trên người.
294. • Với nấm gây bệnh ở phổi, dùng liều 5 mg Amphotericin B pha với 1 ml nước cất và 6 giờ tiến hành tiêm một lần hoặc một ngày 2 lần. • Dùng Amphotericin B tiêm trực tiếp vào phổi với liều lượng 3 mg pha với nước cất thu được kết quả tốt trong điều trị nấm phổi và không có tai biến đặc biệt • Dùng ngoài da, thường dùng dung dịch Amphotericin B 3%.
295.  Trichomycin ▪ Được chiết xuất từ nấm Streptomyces hachijaensis (Nakano, 1961). ▪ . Trichomycin A có công thức H86O21N2H2O , dưới ảnh hưởng của nhiệt độ, sẽ thay đổi màu. ▪ Trichomycin thường có màu vàng, đun nóng tới 1750C sẽ chuyển sang màu đỏ da cam và đun nóng tới 3200C sẽ có màu nâu. ▪ Không tan trong nước, dễ tan trong pyridin, axit axetic, phenol, ít tan trong rượu và axeton. ▪ Trichomycin A được sử dụng để chống nấm
296. ❖Trichomycin có khả năng ức chế phát triển các loại nấm: ▪ Candida albicans ▪ Saccharomyces cerevisae ▪ Torula rubra ▪ Trichohyton ▪ Aspergillus ❖Tác dụng diệt: ▪ Trichomonas vaginalis ▪ Entamoeba hystolytica ▪ Trypanosoma cruzii.
297. ❖Điều trị thực nghiệm trên súc vật, thấy: ▪ Trichomycin có LD50 là 2,20mg nếu dùng theo đường tiêm tĩnh mạch; ▪ LD50 là 17,8mg nếu dùng theo đường tiêm phúc mạc, (LD50 tính theo kg thể trọng). ▪ Như vậy độc tính của Trichomycin thay đổi rất nhiều tuỳ theo dạng sử dụng. ▪ Dùng theo đường uống, độc tính nói chung thấp: ▪ Ở thỏ dùng 200.000 đơn vị cho 1kg thể trọng, ▪ Ở người dùng 500.000 đơn vị cho 1 kg thể trọng (theo đường uống) → không gây tai biến đặc biệt.
298. • Hiện nay, Trichomycin được sử dụng nhiều để điều trị bệnh nấm gây ra do Candida ở đường tiêu hoá và bệnh trùng roi âm đạo do Trichomonas vaginalis. • Điều trị bệnh do Trichomonas vaginalis hoặc do Candida ở các hốc tự nhiên (như âm đạo) thường dùng phương pháp đặt viên trichomycin tại chỗ, mỗi viên thường chứa 500.000 đơn vị kháng sinh. • Đối với những trường hợp Candida gây bệnh ở ống tiêu hoá hoặc đường tiết niệu, có thể dùng trichomycin dưới dạng uống 500.000 đơn vị/ngày.
299. CHƯƠNG 3 BỆNH DO NẤM GÂY RA
300. I - BỆNH NẤM Ở GIA CẦM
301. 1.1. BỆNH DACTYLARIA (NẤM NÃO) (Dactylariosis) ❖Bệnh Dactylaria là do nấm gây ra ở gà con từ 1 - 5 tuần tuổi. ❖Triệu chứng đặc trưng: thần kinh trẹo cổ, bại liệt rối loạn vận động. ❖Bệnh ít sảy ra. ❖Tỷ lệ chết thấp từ 1 -2 %.
302. triệu chứng ở Gà tây
303. dactylaria
304. Khuẩn lạc dactylaria
305. Khuẩn lạc của Dactylaria trên thạch
306. ❖ ĐỘNG VẬT CẢM THỤ Chủ yếu là gà tây, gà. ❖ NGUYÊN NHÂN Do nấm Dactylaria gallopara gây nên. ❖ CON ĐƯỜNG TRUYỀN LÂY Chủ yếu do con đường thức ăn. ❖ TRIỆU CHỨNG - Rối loạn vận động, do nấm nhiễm vào não. - Cổ ngoẹo một bên. - Chân bại liệt không đi được, tỷ lệ chết từ 1 -2%.
307. ❖ BỆNH TÍCH - Bệnh tích chủ yếu ở não gà con. - Đôi khi xuất hiện ở xoang mắt. - Ở não thấy áp xe màu trắng hơi vàng hoặc nâu, đặc biệt ở vùng thuỳ thị giác hay tiểu não (trung khu điều hành vận động). - Tổ chức tế bào não xem trên kính hiển vi thấy những mô bị bệnh có tế bào bị hoại tử. - Xuất hiện nhiều sợi nấm trong tế bào não, bắt màu vàng nhợt, đường kính sợi nấm từ 1,2 – 2,4μm.
308. ❖ CHẨN ĐOÁN - Căn cứ vào triệu chứng lâm sàng thần kinh và bệnh tích ở não. - Khám tổ chức học ở não. - Phân lập và giám định nấm gây bệnh.
309. ❖ PHÒNG VÀ ĐIỀU TRỊ Phòng bệnh: ▪ Tránh để thức ăn bị nấm mốc. Phải bảo quản ở nơi khô ráo. ▪ Tránh làm đổ vãi thức ăn ra nền chuồng. Vì nền chuồng ẩm thấp nấm sẽ phát triển và lây nhiễm vào thức ăn cho gà. ▪ Trộn thuốc vào thức ăn để chống nấm mốc như: Quixalus trộn 1g/10kg TĂ. Mycostatin trộn 1g/kg TĂ. Alltech trộn 1g/kg TĂ. Feed Curb trộn 1g/2kg TĂ.
310. 2. BỆNH DO MONILIA (NẤM ĐƯỜNG TIÊU HÓA) (Moniliasis) ❖ Bệnh do nấm Monilia hay Candidia gây viêm loét phần trên đường tiêu hóa ở gà. ❖ Triệu chứng đặc trưng là nôn ộc ra thức ăn có chất nhầy hôi thối, kèm theo tiêu chảy. ❖ Gà chậm lớn và tỷ lệ chết thấp
311. ❖ ĐỘNG VẬT CẢM THỤ Gà, bồ câu, gà tây và gà lôi đều mẫn cảm với bệnh. Gà con nhiễm bệnh nhiều hơn gà trưởng thành. ❖ NGUYÊN NHÂN Do nấm Monilia albicans (hoặc Candidia albicans). ❖ CON ĐƯỜNG TRUYỀN LÂY - Do hệ thống dụng cụ đựng nước uống và uống nước không được vệ sinh, bị nhiễm nấm. - Do dùng kháng sinh trộn thức ăn hay nước uống kéo dài làm cho nấm phát triển ngay trong đường tiêu hóa. - Do kế phát một số bệnh đường tiêu hóa. - Do thức ăn bị nhiễm nấm.
312. Sợi nấm phát triển trong ổ trứng
313. Chăn thả tự do, gà con dễ nhiễm nấm
314. ❖ TRIỆU CHỨNG - Tăng trọng kém và tiêu chảy phân xanh kèm thức ăn sống. - Nôn mửa ra chất nhầy và thức ăn, có mùi hôi thối. ❖ BỆNH TÍCH - Niêm mạc ở diều dày lên với những mụn loét hơi trắng. Đôi khi có màng giả ở diều. Trong diều chứa nhiều nước hôi thối. - Niêm mạc miệng và thực quản đôi khi cũng loét như ở diều. - Dạ dày tuyến đôi khi sưng hoặc xuất huyết niêm mạc. Trên niêm mạc có dịch viêm nhầy. - Niêm mạc ruột non đôi khi cũng bị viêm cata với nhiều dịch nhầy
315. ❖ CHẨN ĐOÁN + Căn cứ vào triệu chứng. + Phân lập và giám định bệnh. + Chẩn đoán phân biệt với bệnh viêm phế quản truyền nhiễm (IB): Gà cũng non nước ra liên tục nhưng không có mùi hôi thối. Ngoài nôn nước ra gà còn thở khò khè. Còn do nấm Monilia thì không có thở khó. ❖ PHÒNG VÀ TRỊ BỆNH Giống như bệnh Asperigillus (nấm phổi). Thuốc điều trị tốt nhất là Quixalus, trộn thức ăn 1g/1kg TĂ, liên tục 7 -10 ngày.
316. 3. BỆNH FAVUS (NẤM DA, NẤM MÀO) Là bệnh nấm ngoài da, biểu hiện chủ yếu ở mào và mặt màu trắng như bột mì. Thỉnh thoảng bệnh cũng ở phần lông. Bệnh xuất hiện nhiều ở đàn gà nuôi nền đất hoặc nuôi nửa sàn, nửa đất với điều kiện vệ sinh kém. Bệnh ít chết. ❖ ĐỘNG VẬT CẢM THỤ Tất cả mọi giống gà đều nhiễm bệnh. ❖ CON ĐƯỜNG TRUYỀN LÂY Do tiếp xúc giữa gà khỏe với gà bệnh khi mổ nhau, ăn chung, uống chung, đụng chạm vào nhau.
317. Nấm mào do favus
318. ❖ TRIỆU CHỨNG - Trên bền mặt mào, tích nổi lên những vẩy trắng. - Gà tăng trọng giảm và thiếu máu. - Đôi khi nấm lan vào đường hô hấp gây khó thở. ❖ BỆNH TÍCH - Ở mào vẩy nấm dày lên giống như đắp bột mì vào mào. Sờ vào thấy cứng và nhăn nheo. - Đôi khi ở niêm mạc đường hô hấp hay ở diều và ruột non có điểm hoại tử, hạt vàng có casein ❖ CHẨN ĐOÁN Dựa vào triệu chứng và bệnh tích trên mào. Phân lập và giám định nấm.
319. ❖ PHÒNG VÀ ĐIỀU TRỊ BỆNH a) Phòng bệnh Tránh đưa gà bệnh vào đàn gà chưa bệnh. Loại bỏ những gà bệnh để giảm lây lan trong đàn. b) Trị bệnh Nếu nuôi số lượng lớn thì không cần thiết điều trị vì sau một thời gian bệnh sẽ tự khỏi. Nếu nuôi ít có thể các thuốc sát trùng bôi trên mào như: - CuSO4 1%. - Cồn Iod 3%. Dùng liên tục ngày 1 -2 lần, trong 5 -7 ngày.
320. 4. BỆNH NẤM PHỔI GIA CẦM (Pneumoniposis, Aspergillosis Avium) 1. Đặc điểm căn bệnh ▪ Là bệnh truyền nhiễm cấp tính, của gia cầm con. ▪ Tỷ lệ chết cao. ▪ Đặc trưng của bệnh: hình thành các u nấm màu vàng xám ở phổi và thành các túi hơi. ▪ Bệnh nấm mốc ở phế quản và túi hơi gia cầm được Meyer phát hiện lần đầu tiên năm 1815 ở Đức. Từ năm 1841 lần lượt tìm thấy ở gia cầm, loài có vú và người. Năm 1855 Freusesius nghiên cứu nấm ở cơ quan hô hấp gia cầm và đặt tên cho căn bệnh là Aspergillosis fumigatus. Từ đó bệnh có tên là Aspergillosis.
321. • Hiện nay bệnh có khắp nơi trên thế giới, ở Việt Nam chưa có công trình nào nghiên cứu bệnh này, nhưng trong khi mổ khám xác chết của nhiều loại thủy cầm, thường xuyên thấy các dấu hiệu mãn tính của bệnh nấm phổi. • Trong các khối u, sợi nấm có đường kính 3-4μ, chia nhánh bào tử xếp thành chuỗi có kích thước 2,5-3μ bắt màu tốt với Lactofucsin. • Nấm phát triển tốt trên môi trường thạch Furo, thạch Saburo, thạch Manto, ở nhiệt độ 30oC, khuẩn lạc có dạng đen mịn trắng, sau chuyển sang vàng xám hay xám tro.
322. • Trong phòng thí nghiệm có thể gây bệnh cho thỏ, chuột lang bằng cách tiêm bào tử nấm vào tĩnh mạch. U nấm sẽ xuất hiện ở phổi. • Nấm có sức đề kháng lớn với nhiệt độ và hóa chất: – Hấp khô ở nhiệt độ 120oC/1h, đun sôi 5 phút, nấm mới chết. – Các hóa chất như: • Formol 2,5% • Acide salicilic 2,5% diệt được nấm.
323. Phôi trứng nhiễm nấm
324. ❖ Truyền nhiễm học ▪ Gia cầm, chim đều mắc; vịt, ngỗng dễ cảm thụ nhất. ▪ Con non cảm thụ bệnh hơn con già, tỷ lệ chết cao hơn, bệnh ở loài gia cầm lớn thường ở thể mãn tính. ▪ Nguồn bệnh nhiễm là từ thức ăn, ổ rơm, máy ấp. ▪ Bệnh lây chủ yếu qua đường hô hấp, gia cầm hít phải sẽ nhiễm bệnh. ▪ Bệnh thường phổ biến ở những nơi nuôi công nghiệp, nuôi tập trung mật độ lớn. ▪ Ngoài ra có thể lây qua đường tiêu hóa, qua thức ăn, nước uống. ▪ Thực tế bệnh liên quan tới việc dùng rơm rạ, cỏ khô độn chuồng. ▪ Việc lưu hành của bệnh còn phụ thuộc vào mùa vụ và sức đề kháng của cơ thể.
325. ❖ Triệu chứng – Cơ chế sinh bệnh: ▪ Sau khi vào niêm mạc đường hô hấp, hoặc tiêu hóa, bào tử nấm theo máu vào địa điểm ký sinh. Tại đây, bào tử nẩy mầm thành sợi Nấm tăng lên gấp bội, tạo ra các u Nấm to nhỏ, màu trắng xám ở phổi. ▪ Cấu tạo của u Nấm gồm: - Sợi Nấm và bào tử Nấm - Tế bào khổng lồ - Tế bào lâm ba và dịch xuất.
326. + Nếu lây nhiễm qua máy ấp và hộp đựng gà con, thì bệnh phát sớm lúc 2-6 ngày tuổi với triệu chứng: - Thở hổn hển, thở nặng nhọc, gà há mỏ thở, hít giật vào âm kêu như huýt sáo. - Bỏ ăn, uống nên gà suy yếu, ít cử động, cổ ngoẹo vào ngực. - Giai đoạn cuối gà tiêu chảy phân trắng xanh, run rẩy, co giật, bại liệt và chết. - Tỷ lệ chết từ 2-20% hoặc nhiều hơn.
327. + Nếu gây nhiễm qua niêm mạc mắt: - Gà đứng túm tụm lại một chỗ, tránh ánh sáng. - Nước mắt chảy ra liên tục, 1 mắt hoặc cả 2 mắt, mi mắt đóng lại. - Giác mạc bị loét dẫn đến mù mắt, làm cho gà đứng tách bầy, không lấy thức ăn và nước uống được nên bị đói và chết. Xác gầy ốm, phân xanh.
328. ❖ Bệnh tích • Bệnh tích điển hình: hình thành khối u to nhỏ, màu vàng xám ở phổi. • U nấm thường có ở 2 thể: Thể u hạt và thể tràn lan. – Thể hạt: khuẩn lạc có giới hạn rõ ràng trên bề mặt của tổ chức. Thể này thường thấy trong bệnh cấp tính. – Thể tràn lan các hạt Nấm không có giới hạn, mọc khắp ở các tổ chức. Thường thấy ở bệnh mãn tính. • Phổi có thể bị viêm phù và tụ máu đỏ. • Niêm mạc khí quản xung huyết, chứa nhiều dịch nhờn, chứa nhiều mủ và Fibrin. • Ngoài ra còn có bệnh tích Nấm ở gan, lách, cơ tim. Trong tim bệnh nấm thường xuất hiện ở nội tạng. • Nấm còn phát triển ở phúc mạc. Niêm mạc dạ dày và ruột viêm đỏ.
329. ❖ Chẩn đoán bệnh a. Chẩn đoán phân biệt • Phân biệt với các bệnh: – Bệnh Thương hàn gà: có những nốt trắng ở phổi gần giống như nấm phổi, nhưng đó là điểm hoại tử. – Bệnh viêm phế quản truyền nhiễm: phế quản viêm nặng và không có bệnh tích ở các cơ quan khác. – Bệnh Lao: nốt Lao bên trong bị đậu hóa hoặc canxi hóa và sâu vào trong các tổ chức gan, lách, ruột, tủy xương. b. Chẩn đoán trong phòng thí nghiệm – Phết kính bệnh tích hạt nấm hay dịch xuất của phổi, phủ tạng. – Nhuộm Lactofucsin để tìm sợi nấm. – Cũng từ bệnh phẩm có thể nuôi cấy phân lập căn bệnh trên môi trường, hoặc trên động vật thí nghiệm.
330. ❖ Phòng trị • Công tác vệ sinh chuồng trại có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong việc phòng bệnh Nấm. – Không nên tích trữ thức ăn quá lâu, hoặc rơm rạ quá ẩm trong chuồng. – Thường xuyên thay đổi chất độn chuồng, giữ cho nền chuồng khô ráo, thoáng mát. – Không ấp trứng từ lò ấp, hoặc trứng đã nhiễm Nấm. – Có thể thực hiện sát trùng bằng cách 1m2 nền xông 40ml Formol duy trì trong 24 giờ.
331. – Vệ sinh lò ấp nghiêm ngặt. – Chất độn chuồng (trấu) phải luôn luôn khô. – Không để thức ăn và nước rơi xuống chuồng làm ẩm ướt môi trường chuồng nuôi. – Phun các thuốc sát trùng và diệt nấm ở chuồng trại, máng ăn, máng uống, lò ấp bằng dung dịch formol 2-3%, sunphat đồng (CuSO4) 1%. – Trộn thuốc vào thức ăn để phòng bệnh: Quixalus liều 1g/1kg TĂ, cho ăn liên tục. Mycostatin liều 1g/1kg thức ăn. Alltech liều 1g/1kg thức ăn.
332. • Việc duy trì sức đề kháng cho con vật có ý nghĩa quan trọng, vì vậy: – Trong khẩu phần thức ăn có thể bổ sung vitamine A, B, C – Có thể dùng các hóa chất điều trị như: • Dung dịch diệt Nấm Iode-kali 0,8% cho uống • Flavofungin, Fungixiline hòa với nước theo tỷ lệ 350.000-425.000 trong 1lít, phun dưới dạng khí dung. Mỗi ngày cho gia cầm hít thở 6 phút • Dùng kháng sinh Micostatin, Tricomicine Penicilline, Biomicine hoặc Tetramincine có tác dụng diệt Nấm.
333. Trị bệnh: Bệnh khi đã phát ra triệu chứng thì điều trị ít có kết quả. Tuy vậy chúng ta có thể dùng một trong những thuốc sau để hạn chế thiệt hại do nấm. - Quixalux: Trộn 1g/1kg thức ăn, cho ăn liên tục trong 7-10 ngày. - Propionis axit: Trộn 0,5-1,5g/kg thức ăn. - Gentian violet: Trộn 0,5-1,5g/kg thức ăn. - Thiabendazone: Trộn 0,1g/kg thức ăn. - 8-Hydroxyquinioline: Trộn 0,5g/kg thức ăn.
334. - Feed Curb: Trộn 0,5-1kg thức ăn. - Iodua kali: Hoà 5-10g/lít nước uống. - CuSO4: Hoà 0,3-0,5g/lít nước uống. - Mycostatin: Trộn 2g/kg thức ăn. - Nystatin: Trộn 5,5g/kg thức ăn. • Liệu trình dùng thuốc trên từ 5-10 ngày liên tiếp kể từ khi có triệu chứng bệnh. • Trong khi điều trị nên phối hợp với vitamin C và đường glucoza pha nước uống để giải độc.
335. Thuốc bột uống đặc trị bệnh nấm phổi gia cầm, thủy cầm. ➢ Gói 20g, 10 gói/túi, 600 gói/thùng; ➢ Gói 100g, 5 gói/túi, 150 gói/thùng; ➢ Gói 500g, 40 gói/thùng; hộp 1kg.
336. ➢ Thành phần: - Nystatin: 10.000.000 UI - Tá dược và phụ gia đặc biệt vừa đủ 100g. ➢ Công dụng: phòng và trị các bệnh do nấm. – Bệnh nấm phổi gà, vịt, ngan, ngỗng, chim. – Bệnh nấm miệng (tưa lưỡi), nấm diều (giãn to diều ở gia cầm do nấm Candida albicans). – Bệnh nấm Histomonas meleayridis gây ra các bệnh tích ở gan và manh tràng gà, cút, đa đa, công. – Bệnh viêm phổi cấp tính do thức ăn bị nhiễm nấm Aspergillus ở bò, bê, nghé, dê, cừu. – Các trường hợp viêm phổi bội nhiễm nấm, rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy do dùng kháng sinh phổ rộng, dài ngày.
337. ➢ Cách dùng, liều dùng: Trộn vào thức ăn hoặc hòa vào nước cho bệnh súc uống. - Trong bệnh nấm phổi, nấm phủ tạng: + Gà, vịt, ngan, ngỗng, chim: 10g/20 - 25kgP/ngày. + Lợn, bê, nghé, dê, cừu: 10g/30 - 40kgP/ngày. + Trâu, bò: 10g/100kgP/ngày. 2 ngày đầu dùng liều như trên, 3 - 5 ngày tiếp theo dùng 1/2 liều. - Trong các bệnh nhiễm nấm ở miệng, diều, thực quản, dạ dày, ruột: Dùng 1/2 liều trên liên tục 4 - 6 ngày. Thời gian ngừng thuốc trước khi giết mổ: 5 ngày