›
›

Bài giảng môn Dược lý học - Hứa Thị Ngọc Dung

pdf 100 trang phuongnguyen 7100
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng môn Dược lý học - Hứa Thị Ngọc Dung", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfbai_giang_mon_duoc_ly_hoc_hua_thi_ngoc_dung.pdf

Nội dung text: Bài giảng môn Dược lý học - Hứa Thị Ngọc Dung

  1. Moân hoïc Döôïc lyù hoïc Giaùo vieân giaûng daïy Höùa Thò Ngoïc Dung Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 1
  2. CHƯƠNG 1: ÑAÏI CÖÔNG VEÀ DÖÔÏC LYÙ HOÏC Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 2
  3. NOÄI DUNG TRÌNH BAØY • I. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM • II. NGUOÀN GOÁC CUÛA THUOÁC • III. PHAÂN LOAÏI THUOÁC • IV. ÑÖÔØNG ÑÖA THUOÁC VAØO CÔ THEÅ • V. CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN TAÙC ÑOÄNG CUÛA THUOÁC TREÂN CÔ THEÅ • VI. DÖÔÏC LÖÏC HOÏC CUÛA THUOÁC • VII. DÖÔÏC ÑOÄNG HOÏC CUÛA THUOÁC Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 3
  4. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 4
  5. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 5
  6. DÖÔÏC LYÙ HOÏC (PHARMACOLOGY) Laøø moân khoa hoïc nghieân cöùu veà nguyeân lyù vaø nhöõng quy luaät taùc ñoäng laãn nhau giöõa thuoác vaø heä thoáng soáng cuûa sinh vaät Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 6
  7. Döôïc lyù hoïc (Pharmacology) Döôïc lyù cô baûn Döôïc lyù aùp duïng (Basic pharmacology) (Pharmacotherapeutics) Döôïc ñoäng hoïc Döôïc löïc hoïc Döôïc ñoäc hoïc Döôïc trò lieäu Pharmacokinetics Pharmadynamics Pharmacotoxycology Pharmacotherapeutics Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 7
  8. DÖÔÏC ÑOÄNG HOÏC (PHARMACOKINETICS) laø nghieân cöùu soá phaän cuûa thuoác trong cô theå, töø khi duøng thuoác ñeán khi thaûi tröø, bao goàm: •- söï haáp thu thuoác •- söï vaän chuyeån thuoác trong cô theå •- söï khuyeách taùn vaø phaân boá thuoác vaøo caùc moâ cuûa cô theå •- söï chuyeån hoùa thuoác. •- söï thaûi tröø thuoác. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 8
  9. DÖÔÏC LÖÏC HOÏC (PHARMACODYNAMICS) Laø nghieân cöùu taùc duïng cuûa thuoác trong cô theå khoûe maïnh hoaëc bò beänh veà maët tính chaát, cöôøng ñoä vaø thôøi gian, bao goàm: + Vò trí taùc duïng cuûa thuoác + Cô cheá taùc ñoäng cuûa thuoác: + Moái lieân quan giöõa caáu truùc hoùa hoïc vaø taùc duïng cuûa thuoác + Töông taùc giöõa caùc thuoác. + Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán taùc duïng cuûa thuoác Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 9
  10. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 10
  11. THUOÁC Laø nhöõng saûn phaåm coù nguoàn goác töø ñoäng vaät, thöïc vaät, khoaùng vaät hay sinh hoïc ñöôïc baøo cheá duøng cho ngöôøi nhaèm: * Phoøng beänh, chöõa beänh * Phuïc hoài, ñieàu chænh chöùc naêng cô theå * Laøm giaûm trieäu chöùng beänh * Phuïc hoài hoaëc naâng cao söùc khoûe * Laøm maát caûm giaùc moät boä phaän hay toaøn thaân * Laøm aûnh höôûng ñeán quaù trình sinh ñeû * Laøm thay ñoåi hình daùng cô theå Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 11
  12. Nhöõng thöù ñöôïc xem nhö thuoác Vaät lieäu nha khoa, boâng baêng, chæ khaâu y teá, saûn phaåm caàn ôû laïi trong cô theå taïm thôøi hay laâu daøi Döôïc phaåm (PHARMACEUTICAL PRODUCTS) Thuoác thaønh phaåm chöùa moät hay nhieàu hoaït chaát vaø chaát khaùc. Ñöôïc trình baøy döôùi daïng baøo cheá thích hôïp nhö: vieân neùn, vieân nang, oáng tieâm Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 12
  13. Döôïc chaát (PHARMACEUTICAL SUBSTANCE) Chaát thuoác coù nguoàn goác thieân nhieân (thöïc vaät, ñoäng vaät, khoaùng vaät) hoaëc toång hôïp hoaù hoïc duøng laøm nguyeân lieäu baøo cheá Döôïc chaát coù nguoàn goác thieân nhieân thì ngoaøi hoaït chaát coù taùc duïng trò lieäu thì coøn chöùa caùc chaát khaùc nhöng nhöõng chaát naøy khoâng ñöôïc gaây haïi cho cô theå Döôïc chaát laø hoaù chaát toång hôïp thöôøng coù ñoä tinh khieát cao, coù lyù hoaù tính vaø taùc duïng döôïc lyù oån ñònh. Döôïc chaát phaûi traûi qua quaù trình baøo cheá môùi trôû thaønh thuoác ñöôïc. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 13
  14. TAÙ DÖÔÏC (EXCIPIENTS) Taù döôïc laø nhöõng chaát phuï trôï, khoâng coù taùc duïng ñieàu trò ñaùng keå, ñöôïc duøng ñeå pha loaõng hoaëc ñeå ñònh hình cho daïng baøo cheá BIEÄT DÖÔÏC (PHARMACEUTICAL SPECIALTIES) Laø nhöõng saûn phaåm thuoác mang teân thöông maïi rieâng cuûa moät cô sôû saûn xuaát ñang ñöôïc baûo hoä quyeàn sôû höõu coâng nghieäp. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 14
  15. HOAÙ CHAÁT Hoaù chaát laø nhöõng chaát ñöôïc duøng ñeå xöû lyù, caûi taïo moâi tröôøng, phoøng vaø trò beänh trong NTTS. CHEÁ PHAÅM SINH HOÏC Theo Ewing vaø Haresigh, 1989. Töø probiotic theo nghóa ñen laø nhöõng cheá phaåm (pro) coù lôïi cho söï soáng (bio). Vì vaäy, thuaät ngöõ probiotic coù theå aùp duïng cho baát kyø saûn phaåm naøo coù ích cho cô theå vaät chuû baèng caùch kích thích hoaït ñoäng cuûa caùc vi sinh vaät coù lôïi Tuy nhieân theo taùc giaû Irianto vaø Austin, 2002. Thuaät ngöõ probiotic chæ neân söû duïng cho caùc vi sinh vaät hay caùc thaønh phaàn cuûa chuùng maø coù ích cho söùc khoeû cuûa cô theå cuûa vaät chuû. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 15
  16. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 16
  17. THÖÏC ÑOÄNG KHOAÙNG VI BAÙN TOÅNG VAÄT VAÄT VAÄT SINH TOÅNG HÔÏP VAÄT HÔÏP TOAØN PHAÀN Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 17
  18. II.1 THUOÁC COÙ NGUOÀN GOÁC TÖÏ NHIEÂN Töø thöïc vaät: + Chieám ña soá trong nhoùm thuoác töø töï nhieân, gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. + Baét ñaàu töø nhöõng daïng döôïc lieäu thoâ sô döôùi daïng nöôùc saéc. . . + Ngaøy nay nhieàu hoaït chaát töø caây coû ñöôïc chieát xuaát ñeå laøm thuoác (morphine töø quaû thuoác phieän, strychnin töø haït maõ tieàn, caffein töø haït caø pheâ . . .) + Đang coù xu höôùng phaùt trieån maïnh meõ vôùi phong traøo “trôû veà vôùi thieân nhieân”. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 18
  19. Caây choù ñeû raêng cöa – coù khaû naêng dieät khuaån cao Coù taùc duïng vôùi 1 soá vk:Aeromonas hydrophyla, Edwasdsiella, V.parahaemolyticus,Võ Chí Thuần 49bh V. Hứaalginolyticus, Thị Ngọc Dung - GV beänh ñaàu vaøng ôû Thaùi 19lan
  20. Caây coû söõa laù nhỏ Trò caùc beänh do vi khuaån ôû caù Vieâm ruoät, thoái mang, xuaát huyeát nhieãm truøng maùu Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 20
  21. Caây tía ñoû Caây toûi Võchöõa Chí Thuần beänh 49bh ñöôøng ruoät cho caùHứa Thị Ngọc Dung -chöõaGV beänh ñöôøng ruoät cho caù 21
  22. Caây Thaàu daàu tía Caây xoan Chöõa beänh ñoám ñoû, dieät truøng moû neo vaø truøng baùnh xe beänh loeùt mang ôû caù Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 22
  23. Caây ngheå Caây rau sam Chöõa beänh vieâm ruoät, Chöõa beänh ñöôøng ruoät do vi khuaån beänh loeùt mang ôû caù gioáng Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 23
  24. Traùi boà hoøn – duøng ñeå dieät caù taïp Caây thaøn maùt – dieät taïp trong ao nuoâi toâm Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 24
  25. THUOÁC COÙ NGUOÀN GOÁC TÖÏ NHIEÂN (tt) Töø ñoäng vaät: + Nhieàu ñoäng vaät ñöôïc söû duïng laøm thuoác + Caùc boä phaän ñoäng vaät cuõng ñöôïc duøng cheá thuoác + Soá löôïng ít hôn thöïc vaät nhieàu. Töø khoaùng chaát Nhieàu khoaùng chaát, nguyeân toá ña (Ca, P ), vi löôïng (Cu, Zn, Fe, Mg . . .) cuõng ñöôïc söû duïng laøm thuoác Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 25
  26. THUOÁC COÙ NGUOÀN GOÁC TÖÏ NHIEÂN (tt) Töø vi sinh vaät: + Nhieàu vi sinh vaät trong quaù trình phaùt trieån sinh ra caùc chaát coù taùc duïng ñieàu trò: - Penicilin töø naám Penicillinum notatum (Fleming, 1928). - Streptomycin töø naám Streptomyces griseus - Caùc khaùng sinh khaùc : Bacitracin töø vi khuaån Bacillus Polymixa + Caùc vi khuaån ñöôøng ruoät, probiotics Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 26
  27. THUOÁC COÙ NGUOÀN GOÁC TOÅNG HÔÏP Baùn toång hôïp Toång hôïp baùn phaàn döïa vaøo moät hôïp chaát coù saün vôùi caáu truùc caàn thieát baèng caùch bieán ñoåi moät phaàn caáu truùc Toång hôïp toaøn phaàn Toång hôïp töø caùc phaân töû ñôn giaûn. Thöôøng moâ phoûng töø caùc chaát töï nhieân (Ví duï: toång hôïp toaøn phaàn cloramphenicol . . .) Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 27
  28. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 28
  29. PHAÂN LOAÏI THUOÁC TAÙC DUÏNG DAÏNG ÑÖÔØNG ÑOÄC TÍNH DÖÔÏC LYÙ BAØO CHEÁ CHO CUÛA CUÛA THUOÁC THUOÁC THUOÁC THUOÁC (Hôïp lyù nhaát vaø phoå bieán nhaát) Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 29
  30. PHAÂN LOAÏI THEO TAÙC DUÏNG DÖÔÏC LYÙ - Thuoác taùc duïng treân heä thaàn kinh trung öông - Thuoác taùc duïng treân heä thaàn kinh töï chuû - Thuoác taùc duïng treân heä tieâu hoaù - Thuoác taùc duïng treân heä tuaàn hoaøn - Thuoác taùc duïng treân heä hoâ haáp - Thuoác taùc duïng treân heä tieát nieäu - Thuoác khaùng sinh - Thuoác khaùng naám - Thuoác choáng kyù sinh truøng - Vitamin - Hormon Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 30
  31. Ñöôøng Ñöôøng ngoaøi Ñöôøng Ñöôøng Ñöôøng ruoät ruoät qua qua da qua heä hay (Parentaral) maøng hoâ haáp ñöôøng nhaøy mieäng (Oral) Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 31
  32. CAÙC ÑÖÔØNG Ngaäm hít ÑÖA döôùi löôõi U THUOÁC oá Tieâm truyeàn tónh maïch n Daùn qua da Ñoäng maïch VAØO g CÔ THEÅ Tieâm döôùi da Phaân phoái khaép cô theå Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 32 Tieâm baép thòt Tröïc traøng
  33. IV.1 ÑÖÔØNG MIEÄNG: Thuoác ñöôïc duøng qua mieäng vaø ñi suoát oáng tieâu hoùa. Daïng baøo cheá * Daïng raén: vieân neùn, coám, goùi, nang * Daïng loûng: nhuõ töông, siroâ, dung dòch, dòch treo - Ñoái vôùi gia suùc coù theå cho uoáng hoaëc troän vaøo thöùc aên - Ñoái vôùi ñoäng vaät thuyû saûn (toâm, caù . . . ): troän vaøo thöùc aên Taùc ñoäng (taùc duïng ñieàu trò): + Toång quaùt toaøn thaân, + Taïi choã suoát ñöôøng ñi. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 33
  34. Haáp thu thuoác tuøy thuoäc + giôø uoáng thuoác, + söï hieän dieän cuûa thöùc aên + daïng baøo cheá. - Öu ñieåm: ñöôøng duøng töï nhieân, hôïp vôùi sinh lyù, khoâng caàn phaûi coù duïng cuï, phöông tieän hoaëc ñieàu kieän gì ñaëc bieät. - Nhöôïc ñieåm: + Qua oáng tieâu hoùa neân hoaït chaát bò huûy hoaïi bôûi pH + Hoïat chaát kích öùng maøng nhaøy daï daøy. + Khoâng ñöôïc haáp thu hoaøn toaøn + Khoâng theå söû duïng ñeå ñieàu trò caùc beänh caáp tính. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 34
  35. IV.2 ÑÖÔØNG NGOAØI RUOÄT (ÑÖÔØNG TIEÂM) - TIEÂM TRONG DA (ID: Intradermal injection) Thuoác xaâm nhaäp giôùi haïn ôû phaàn da vaø bieåu bì. Ñöôøng naøy thöôøng ñöôïc duøng ñeå chaån ñoaùn hay tieâm chuûng. - TIEÂM DÖÔÙI DA (SC, subcutaneous injection) Thuoác xaâm nhaäp vaøo moâ lieân keát ôû buïng, vai, moâng. - TIEÂM BAÉP THÒT (IM, intramuscular injection) Thuoác xaâm nhaäp vaøo saâu trong cô. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 35
  36. - TIEÂM TÓNH MAÏCH (IV : Intravenous injection) Thuoác xaâm nhaäp vaøo tónh maïch. - TIEÂM ÑOÄNG MAÏCH (IA : Intraarterial injection) Thuoác xaâm nhaäp vaøo ñoäng maïch nhö ñoäng maïch ñuøi. - TIEÂM TUÛY SOÁNG (Intrathecal) Thuoác xaâm nhaäp vaøo giöõa tuûy soáng vaø coät soáng, hoøa laãn vôùi dòch naõo tuûy. - TIEÂM KHÔÙP (IA : Intraarticulaire injection) Thuoác xaâm nhaäp tröïc tieáp vaøo khôùp. - TIEÂM PHUÙC MAÏC (IP, Intraperitoneal injection) Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 36
  37. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 37
  38. - Daïng baøo cheá cuûa thuoác tieâm + Daïng loûng: nhuõ dòch, dung dòch, dòch treo. + Daïng raén: caáy - Taùc ñoäng: toång quaùt toaøn thaân hoaëc taïi choã. - Öu ñieåm: + Hoaït chaát khoâng bi hö hoûng bôûi dòch tieâu hoùa + Haáp thu raát nhanh (ñöôøng tónh maïch) - Nhöôïc ñieåm: + Đau ñôùn, + Coù nguy cô bò nhieãm truøng, + Đieåm tieâm coù giôùi haïn. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 38
  39. IV.3 ÑÖÔØNG QUA MAØNG NHAØY ( NIEÂM MAÏC) Maøng nhaøy laø moâ giôùi haïn cuûa 1 vaøi xoang môû ra beân ngoaøi (ngoaïi tröø oáng tieâu hoùa), Maøng nhaøy ñöôïc caáu taïo bôûi + Vaøi lôùp teá baøo, + Heä thoáng mao maïch phaùt trieån neân hoaït chaát coù theå thaâm nhaäp deã daøng vaøo maùu. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 39
  40. - MAØNG NHAØY MIEÄNG VAØ DÖÔÙI LÖÔÕI - MAØNG NHAØY TRÖÏC TRAØNG - MAØNG NHAØY MUÕI – HAÀU: - MAØNG NHAØY MAÉT: - MAØNG NHAØY TAI: - MAØNG NHAØY PHOÅI: - MAØNG NHAØY ÑÖÔØNG TIEÁT NIEÄU VAØ SINH DUÏC: Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 40
  41. IV.4 ÑÖÔØNG QUA DA: Daïng baøo cheá: Thuoác boït, thuoác môõ, thuoác xöùc, thuoác daùn. Taùc ñoäng: toång quaùt hoaëc taïi choã. Öu ñieåm: haáp thu toái ña hoaït chaát taïi choã. Nhöôïc ñieåm: + Tính thaám, + Da caàn laønh maïnh. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 41
  42. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 42
  43. THUOÁC DUØNG NGOAØI DA Lôùp baûo veä Lôùp chöùa hoaït chaát Lôùpbaêng bít Heä thoáng ñieàu trò qua da Phoùng thích hoaït chaát Thuoác boät Thoa pommade Heä thoáng qua da Thôøi gian Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 43
  44. IV.5 ÑÖÔØNG HOÂ HAÁP: Khí quaûn vaø pheá quaûn coù maøng nhaøy baûo veä neân thuoác ñöôïc haáp thu keùm. Pheá nang coù dieän tích raát lôùn, mao maïch phong phuù, maøng pheá nang coù caáu taïo thích öùng cho söï trao ñoåi khí, deã thaám neân söï haáp thu qua maøng raát deã. Daïng baøo cheá: caùc chaát deã bay hôi. Taùc ñoäng: + Taïi choã (khaùng sinh, saùt khuaån, daõn pheá quaûn) + Toaøn thaân (thuoác meâ) Öu ñieåm: taùc ñoäng nhanh, maïnh. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 44
  45. Ñoä saâu ñaït ñöôïc Bôûi caùc tieåu phaân THUOÁC DUØNG QUA Nuoát thuoác Mieäng vaø haàu ÑÖÔØNG HOÂ Khí quaûn, pheá quaûn HAÁP Tieáu pheá quaûn Vaän chuyeån qua tieâm mao Thaûi tröø tröôùc Gaàn nhö khi vaøo heä khoâng haáp tuaàn hoaøn thu ôû ruoät Taùc ñoäng toaøn thaân yeáu Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV Bieåu moâ coù tieâm mao45
  46. CHÖÔNG 1 V. CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN TAÙC DUÏNG CUÛA THUOÁC TREÂN CÔ THEÅ Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 46
  47. CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN TAÙC DUÏNG CUÛA THUOÁC TREÂN CÔ THEÅ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Loaøi Giôùi Löùa Taàm Tình Yeáu toá Traïng Ñöôøng Söï tính tuoåi voùc traïng caù theå thaùi ñöa töông vaø dinh (Möùc ñoä beänh thuoác taùc theå döôõng Chuyeån lyù vaøo thuoác troïng hoaù cô theå thuoác) vaø lieàu 10. Caùc yeáu toá khaùc löôïng Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV thuoác 47
  48. V.1. LOAØI: Loaøi vaät khaùc nhau, sự maãn caûm vôùi thuoác khaùc nhau: Ví dụ: + Morphin giảm đau vaø gaây nguû ôû choù, nhöng chuoät lang, thoû, haàu nhö khoâng coù taùc duïng. Ngöôïc laïi, ở boø, ngựa, lợn, morphin coù taùc dụng kích thích thần kinh, chỉ khi sử dụng với liều cao, gần với liều gaây độc mới coù taùc dụng gaây choaùng vaùng nheï nhöng khoâng gaây ngủ. + Boø, ngöïa vaø người nhaïy caûm vôùi atropin nhöng choù vaø meøo ít bò aûnh höôûng. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 48
  49. V.2. GIÔÙI TÍNH Giôùi tính aûnh höôûng ñeán taùc dụng cuûa thuoác: Nhìn chung con caùi ñaëc bieät nhaïy caûm hôn với nicotin, strychnin, caùc thuoác ngủ, nhöng laïi chịu ñöïng toát hôn vôùi coàn. Nguyeân nhaân laø do söï khaùc bieät veà hormones sinh duïc cho neân hieäu öùng cuûa thuoác ôû ngöôøi nam khaùc vôùi ôû ngöôøi nöõ. Noùi chung, phuï nöõ nhaïy caûm vôùi caùc hieäu öùng cuûa thuoác hôn. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 49
  50. V.3. LÖÙA TUOÅI Ñoäng vaät non thường rất mẫn cảm vôùi thuoác so vôùi ñoäng vaät trưởng thaønh, do chức năng trao ñoåi chaát vaø baøi tieát cuûa chuùng chöa hoaøn chỉnh, ảnh hưởng tới sự chuyển hoaù thuốc. Lyù do chính: heä thoáng enzym tham gia chuyeån hoaù thuoác ôû ñoäng vaät non chöa phaùt trieån hoaøn chænh. ÔÛ ñoäng vaät giaø, thöôøng chöùc naêng của gan, thaän ñeàu giảm laøm cho khả năng chuyển hoaù vaø thải trừ thuốc giảm do ñoù aûnh öôûng ñeán taùc dụng của thuốc. Vì những lyù do treân, trong thöïc teá ñieàu trị người ta thường sử dụng liều lượng thuốc cho động vật non vaø giaø thaáp hơn liều thuốc của động vật trưởng thaønh. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 50
  51. V.4. TAÀM VOÙC VAØ THEÅ TROÏNG Tầm voùc vaø theå troïng khaùc nhau dẫn tới sự khaùc nhau về diện tích da, löôïng lipid, theå tích maùu v.v , do vaäy aûnh höôûng đến quaù trình taùc ñoäng cuûa thuoác treân cô theå. Vì lyù do naøy, một trong nhöõng caùch tính liều lượng thuoác laø tính cho moãi kg troïng löôïng cô thể. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 51
  52. V.5. TÌNH TRAÏNG DINH DÖÔÕNG Tình traïng dinh döôõng của cô theå aûnh höôûng ñeán taùc dụng của thuốc. Ví duï: - neáu dinh döôõng thieáu protein, caùc loaïi muoái khoaùng, vitamin caàn thieát, ñaëc bieät vitamin C seõ laøm giaûm ñaùng keå taùc duïng cuûa thuoác. - thức aên chöùa nhieàu Mg2+, Ca2+ seõ giaûm taùc dụng cuûa tetracyclin. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 52
  53. V.6. YEÁU TOÁ CAÙ THEÅ (MÖÙC ÑOÄ CHUYEÅN HOAÙ THUOÁC) Nhìn chung, moãi caù theå phaûn ứng vôùi thuoác khaùc nhau. Ví dụ: Hieän töôïng quen thuoác: arsenic, röôïu, morphin, heroin, nicotin vv Söï giảm taùc dụng ôû nhöõng caù theå quen thuốc laø do cöôøng ñoä chuyển hoaù thuoác thay ñoåi, do caùc enzym chuyển hoaù thuốc vaø do sự thích nghi của caùc thụ thể (receptors) thay ñoåi. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 53
  54. V.7. TRAÏNG THAÙI BEÄNH LYÙ Ví dụ: + Caùc thuoác haï soát chỉ coù taùc duïng khi cô thể ñang sốt. + Long naõo (camphor) trôï tim khi tim bò thieåu naêng, nhưng ôû tim bình thường taùc dụng naøy khoâng roõ. + Morphin giảm đau (vôùi lieàu thaáp) khi cô thể đang bị đau döõ doäi nhưng khoâng taùc dụng ñoái với cô thể bình thường. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 54
  55. V.7. TRAÏNG THAÙI BEÄNH LYÙ (tt) Noùi chung, ñoái vôùi trường hợp bệnh lyù ôû traïng thaùi öu naêng, thuốc coù taùc dụng điều chỉnh trở lại bình thường roõ hơn, nhanh hơn so vôùi bệnh lyù thiểu năng. Vì ôû trạng thaùi thiểu naêng phaàn lôùn caùc teá baøo teâ liệt hoaëc bị chết, khoù khoâi phục hoặc khoâng theå khoâi phục ñöôïc. Teá baøo bệnh lyù mẫn cảm với thuốc hơn teá baøo bình thường, do mất ñi khả năng thích öùng vaø sự giao động sinh lyù neân dễ chịu taùc dụng bôûi thuoác ngay ở liều lượng nhỏ. Cần chọn ñöờng ñöa thuốc, liều lượng thuốc phuø hợp cho từng tình trạng bệnh lyù ñeå phaùt huy taùc dụng của thuốc, traùnh gaây ngộ độc. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 55
  56. V.8. ÑÖÔØNG ÑÖA THUOÁC VAØ LIEÀU LÖÔÏNG Ví dụ: + Magnesium sulfat (MgSO4) uống laø thuoác xoå, nhưng nếu tieâm thì lại coù taùc dụng ức chế thần kinh. +Adrenalin vaø strophantin nếu tieâm tĩnh mạch taùc dụng treân hệ tuần hoaøn; nhưng nếu cho uống thì sẽ khoâng coù taùc duïng vì bị phaân huyû tröôùc khi được hấp thu. + Insulin vaø caùc hormon khaùc loại polypeptid, nếu cho uống sẽ khoâng coù taùc dụng, neân trong thực tế điều trò chỉ duøng tieâm. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 56
  57. V.9. SÖÏ TÖÔNG TAÙC THUOÁC Theo chiều hướng coù lôïi (taêng taùc dụng điều trị), hoặc coù haïi (giảm taùc dụng điều trị). Ví dụ: + Phenolbarbital laøm tăng chuyển hoaù novocain, giảm độc tính của strychnin, tăng độc tính của CCl4. + Vitamin C laøm tăng hoạt tính của caùc enzym chuyển hoaù thuốc neân laøm giảm độc tính của thuốc. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 57
  58. V.9. SÖÏ TÖÔNG TAÙC THUOÁC (tt) + Cồn laøm taêng hoạt tính của nhiều enzym phân huỷ thuốc, do vậy người nghiện rượu duøng thuốc hiệu quả khoâng cao. + Khoâng neân phối hợp caùc thuốc khaùng sinh nhoùm diệt khuẩn (bactericidal) với nhoùm kìm khuaån (bacteriostatic) vì laøm giaûm hoạt tính của chuùng. Noùi chung, ngoaøi taùc động chính, nhiều thuốc coøn coù nhiều taùc dụng phụ, taùc ñoäng leân những hệ thống sinh lyù, laøm tăng hoặc giảm taùc động của thuốc khaùc treân cuøng một hệ thống ấy. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 58
  59. V.10. CAÙC YEÁU TOÁ KHAÙC - Ñieàu kiện soáng: + Cho chuột nhoát rieâng uống barbiturate, thì khối lượng töông ñoái của gan taêng cao hôn, thời gian ngủ ngắn hôn so vôùi chuoät nhoát chung. + Beänh nhaân noäi truù khi tieâm penicillin coù nồng ñộ thuốc trong maùu cao hôn bệnh nhaân ngoaïi truù. - Thời gian sử dụng thuốc (döôïc lyù thôøi khaéc) + Amphetamin, morphin duøng ñeâm tốt hơn. + Strophantin taùc dụng tốt vaøo buoåi toái . Nguyeân nhaân laø do caùc enzym tương ứng coù hoạt tính thay đổi theo nhịp điệu thời gian. Do ñoù, caàn chuù yù ñeán yeáu toá nhòp sinh hoïc khi cho thuoác. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 59
  60. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 60
  61. ÔÛ möùc ñoä phaân töû, sự tương taùc của thuốc với caùc hệ thống sống của sinh vật coù theå khaùi quaùt thaønh hai töông taùc: -Töông taùc chuyeân bieät: gồm những töông taùc giữa thuốc – receptor vaø caùc hiệu ứng của thuốc leân caùc enzym. - Töông taùc khoâng chuyeân bieät: những thuốc coù caáu truùc hoaù hoïc khaùc nhau nhưng coù cuøng taùc dụng như nhau leân caùc cô quan, bộ phận cô thể. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 61
  62. 1. Taùc dụng tại choã Taùc dụng của thuốc xuất hiện ở ngay tại nôi cho thuốc. Ví dụ: boâi thuốc saùt truøng treân da, rắc bột thuốc khaùng khuẩn vaøo vết thöông nhiễm truøng, thuốc phuû nieâm mạc đường tieâu hoaù Tuy nhieân, thuoác taùc duïng taïi choã cuõng coù aûnh höôûng toaøn thaân, do moät phần thuốc ñöôïc hấp thu vaøo maùu vaø ñeán caùc cô quan khaùc Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 62
  63. 2. Taùc dụng toaøn thaân Laø taùc dụng ñeân nhiều cô quan, bộ phận treân cô thể do thuốc được hấp thu vaøo maùu vaø phaân boá đến nhiều vị trí treân cô theå. Những thuốc gaây taùc dụng toaøn thaân thöôøng laø những thuốc dễ tan trong mỡ, dễ ñöôïc hấp thu töø vò trí cho thuốc. 3. Taùc dụng phaûn xaï Laø taùc duïng do sự dẫn truyền kích thích từ nơi cho thuốc đến caùc bộ phận ở xa, thoâng qua hệ thaàn kinh trung ương. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 63
  64. 4. Taùc dụng ñieàu khiển töø xa Laø taùc duïng phaùt ra töø nôi cho thuoác treân beà maët da, chi phoái hoaït đoäng cuûa caùc cô quan beân trong, töông öùng vôùi phaàn beà maët da ñoù. Y hoïc phöông ñoâng cho raèng moãi cô quan noäi taïng, thoâng qua heä kinh maïch, coù theå ñieàu tiết töø beân ngoaøi, treân bề maët cô theå. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 64
  65. 5. Taùc dụng chọn lọc Laø taùc dụng rieâng bieät chæ ñoái với một hoặc một số cô quan naøo, mặc duø thuốc ñöôïc phaân boá ñi khaép cô theå. Ví dụ: digitalin taùc dụng öu tieân leân tim, morphin taùc dụng leân hệ thần kinh trung öông, 6. Taùc dụng tröïc tiếp vaø giaùn tieáp Ví duï: Cafein taùc dụng tröïc tieáp leân tim mạch laøm tăng cường tuần hoaøn. Do tuần hoaøn taêng cường, maùu löu thoâng qua thaän laøm taêng thaûi nöôùc tiểu. Ñoù laø taùc dụng giaùn tiếp. Digitalin cũng taùc duïng töông töï. Taùc dụng gían tiếp chính laø hậu quả của taùc dụng trực tiếp vaø giuùp choáng phuø ôû beänh nhaân suy tim. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 65
  66. 7. Taùc dụng chính vaø taùc dụng phụ Taùc dụng chính laø mục đích cần đạt được của ñieàu trò. Taùc dụng phuï laø taùc dụng khoâng mong muoán cho vieäc ñieàu trị, thậm chí coøn gaây trở ngại, gaây độc cho cô thể. vd: Formol, thuốc khaùng sinh Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 66
  67. 8. Taùc dụng hiệp đồng vaø taùc dụng ñoái laäp 8.1 Taùc dụng hiệp đồng Taùc dụng hiệp đồng laø taùc duïng cuûa nhieàu loaïi thuoác laøm taêng hieäu quaû ñieàu trò. Trong điều trị, ñeå naâng cao hiệu quả, neân phối hợp thuốc theo caùch naøy. - Khi phối hợp hai thuốc hieäu qủa baèng hieäu quaû hai loại cộng lại thì gọi laø dụng hiệp đồng cộng. - Nếu hiệu quả chung cao hơn sự cộng gộp thì goïi laø hiệp đồng trội. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 67
  68. + Phoái hôïp sulfamethoxazol vôùi trimethoprim trong ñieàu trò caùc beänh nhieãm khuaån: taùc duïng hieäp ñoàng troäi. Duøng thuốc phối hợp theo hướng hiệp đồng trội sẽ giảm được liều lượng của mỗi thuốc, do ñoù giảm bớt được taùc dụng phụ vaø độc tính của thuốc. Ví dụ: + Ph i h p NaCl + MgSO (3,5 : 1,5): duøng 0,5% ố ợ 4 + Phối hợp aminosid gaây ñoäc treân thaän + fosformycin Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 68
  69. 8.2. Taùc duïng ñoái laäp: Laø khi phối hợp thuốc maø taùc dụng điều trị giảm hoặc phản taùc dụng. Taùc dụng đối lập thể hiện ở mức độ khaùc nhau. - Ñối lập về mặt vật lyù hay hoaù học, + Thuoác laø protein (insulin) + muoái kim loaïi Kết tủa. + Trong NTST: Voâi + chlorine giaûm taùc dụng cuûa chlorine. - Ñối lập về sinh học, döôïc lyù: xảy ra trong cơ thể. + Ñối lập trực tiếp (treân cuøng cô quan): Acetylcholin gaây hưng phấn, atropin ức chế treân thụ cảm cholin. + Ñối lập giaùn tiếp (treân 2 cô quan khaùc nhau): Pilocarpin laøm co đồng tử mắt, adrenalin laøm giaõn đồng tử, Pilocarpin laøm co cơ voøng coøn adrenalin laøm co cơ tia, gaây ra 2 taùc d ng ng c chi u nhau. Võ Chí Thuần 49bh ụ Hứaượ Thị Ngọc Dungề - GV 69
  70. Taùc dụng đối lập của thuốc raát quan troïng trong độc chất học qua vieäc duøng chaát đối lập (đối khaùng) với chất độc ñeå giaûi ñoäc. + Piribenzamin (antihistamin) đối khaùng với histamin. + Dimercaptanopropanol đối khaùng với caùc chế phẩm arsenic. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 70
  71. A rieâng B rieâng HIEÄäP ÑOÀNG Moät phaàn A + B Coäng A + B A + B Troäi ÑOÁI KHAÙNG Toaøn phaàn Moät phaàn Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 71
  72. 9. Taùc duïng ñaûo ngöôïc Taùc duïng ñaûo ngöôïc laø taùc duïng ñoái laäp cuûa moät thuoác khi söû duïng vôùi lieàu löôïng khaùc nhau. Ví duï: Terpin hydrat + khi duøng lieàu 0,6g: gaây hieän töôïng khoù long ñaøm, bí tieåu tieän. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 72
  73. Chöông 1. Söï haáp thu Söï phaân phoái Söï chuyeån hoaù Söï thaûi tröø Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 73
  74. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 74
  75. SÖÏ HAÁP THU (ABSORPTION) Söï haáp thu laø hieän töôïng thaâm nhaäp cuûa thuoác vaøo moâi tröôøng beân trong cuûa cô theå theo con ñöôøng töï nhieân hoaëc nhaân taïo. CAÙCH HAÁP THU thuoác phaûi ñi qua 1 haøng raøo phaân caùch vôùi heä tuaàn hoaøn. Coù 2 cô cheá quan troïng: + khueách taùn thuï ñoäng khoâng caàn duøng ñeán naêng löôïng + vaän chuyeån chuû ñoäng caàn duøng ñeán naêng löôïng CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG + Ñaëc ñieåm cuûa thuoác + Ñaëc ñieåm cuûa beänh nhaân Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 75
  76. Ñaëc ñieåm cuûa thuoác + kích thöôùc, hình theå + daïng baøo cheá Ñaëc ñieåm cuûa beänh nhaân + pH vaø söï thaùo saïch daï daøy + hoïat ñoäng cuûa ruoät toát hay xaáu + dinh döôõng: böõa aên giaøu chaát beùo + duøng chung nhieàu loïai thuoác + tuoåi taùc + coù beänh veà tieâu hoùa, tim maïch Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 76
  77. Ñaùnh giaù veà söï haáp thu: döïa vaøo sinh khaû duïng. SINH KHAÛ DUÏNG (BIOAVAILABILITY) Laø phaàn hoaït chaát cuûa 1 thuoác ñöôïc haáp thu ñeán ñöôïc tuaàn hoøan chung Yeáu toá aûnh höôûng: ñoä hoøa tan, toác ñoä tan cuûa hoaït chaát, thaønh phaàn, traïng thaùi lyù- hoùa cuûa thuoác, taù döôïc, daïng baøo cheá . Khi IV lieân tuïc thì sinh khaû duïng laø 100% Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 77
  78. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 78
  79. SÖÏ PHAÂN PHOÁI (DISTRIBUTION) Khi hoaït chaát vaøo trong cô theå thì noù ñöôïc phaân chia vaøo caùc moâ, teá baøo, dòch theå (maùu, dòch gian baøo vaø dòch noäi baøo) Söï phaân chia naøy tuøy thuoäc vaøo - Baûn chaát hoùa hoïc, - Tính thaân daàu, - AÙi löïc veà sinh hoïc. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 79
  80. Haáp thu Kho döï tröõ Keát hôïp HUYEÁT TÖÔNG Keát hôïp khaû hoài Thuoác töï do Bieán ñoåi Chaát chuyeån hoùa Thuï caûm Töï do Keát hôïp Baøøi tieát Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 80
  81. GAÉN (FIXATION) THUOÁC VAØO PROTEIN HUYEÁT TÖÔNG ÔÛ maùu, thuoác ñöôïc chia thaønh 2 daïng: + daïng gaén vôùi protein huyeát töông + daïng töï do. Coù 1 lieân keát thuaän nghòch vaø caân baèng: THUOÁC ÔÛ DAÏNG TÖÏ DO + PROTEIN TÖÏ DO PHÖÙC HÔÏP THUOÁC – PROTEIN Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 81
  82. Phöùc hôïp « thuoác – protein » ôû maùu nhaû ra daïng töï do môùiû khi daïng thuoác töï do cuõ saün coù ñaõ hao huït döôùi möùc bình thöôøng (do chuyeån hoùa, thaûi tröø).  Phöùc hôïp naøy keùo daøi söï coù maët cuûa thuoác ôû maùu, + khoâng khueách taùn qua maøng + khoâng chuyeån hoùa, + khoâng thaûi tröø + laø nguoàn cung caáp ñaëc bieät, thöôøng xuyeân thuoác daïng töï do. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 82
  83. Khaû naêng gaén vôùi protein nhieàu hay ít tuøy loaïi thuoác, moät soá thuoác khoâng gaén ñöôïc nhö loaïi coù phaân töû löôïng thaáp, tan nhieàu trong nöôùc, khoâng phaân cöïc nhö ureâ, glucose, INH, Söï gaén thuoác vaøo protein cuûa huyeát töông ñöôïc xem laø cao khi tyû leä gaén > 90 %. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 83
  84. SÖÏ KHUEÁCH TAÙN (DIFFUSION) TRONG MOÂ Caùc moâ khaùc nhau trong cô theå coù aùi löïc khaùc nhau ñoái vôùi thuoác. Thuoác trôï tim khi vaøo cô theå seõ öu tieân ñeán tim do coù aùi löïc vôùi moâ naøy. Thoâng thöôøng, thuoác ñöôïcï phaân phoái (distribution) ôû caùc khoûang troáng giöõa caùc teá baøo. Nhö vaäy ñeå khueách taùn thì thuoác phaûi ñi qua caùc maøng cuûa moâ. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 84
  85. Moâ gan, thaønh maïch maùu bò giaùn ñoïan neân thuoác ñi qua deã daøng. Ngöôïc laïi ôû naõo coù haøng raøo maùu – naõo ñeå ngaên söï khueách taùn cuûa caùc chaát vaøo naõo nhaèm baûo veä naõo, tuy nhieân khi bò toån thöông, nhieãm truøng thì caùc chaát deã xaâm nhaäp hôn. Haøng raøo nhau thai: soá thuoác coù theå qua vaø aûnh höôûng ñeán thai nhi neân caàn duøng thuoác thaän troïng khi mang thai. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 85
  86. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 86
  87. SÖÏ CHUYEÅN HOÙA Söï chuyeån hoùa (metabolism) laø toaøn boä caùc bieán ñoåi hoùa hoïc cuûa 1 thuoác trong cô theå, coù theå laø sinh toång hôïp, phaân huûy . Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 87
  88. Chuyeån hoùa vaø taùc duïng + Chaát chuyeån hoùa vaãn coøn giöõ nguyeân taùc duïng cuûa chaát meï hoaëc coù khi coøn maïnh hôn chaát meï. Ví duï: - codein chuyeån thaønh morphin choáng ho, - phenacetin chuyeån thaønh paracetamol haï soát, - digitoxin chuyeån thaønh digoxin trôï tim, - prednison chuyeån thaønh prednisolon khaùng vieâm. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 88
  89. + Chaát chuyeån hoùa môùi coù taùc duïng hoaëc coù ñoäc tính, khi ñoù thuoác ñöôïc goïi laø tieàn chaát (prodrug, precursor). Ví duï: - DOPA chuyeån thaønh dopamin chöõa parkinson; - metyl DOPA chuyeån thaønh metyl noradrenalin chöõa cao huyeát aùp, Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 89
  90. •Chuyeån hoùa vaø thaûi tröø Coù thuoác khoâng qua chuyeån hoùa, khi vaøo cô theå roài thì ñöôïc thaûi ra nguyeân veïn. Ví duï: bromid, lithium, saccarin, khaùng sinh aminosid, saùt khuaån ñöôøng nieäu. Coù thuoác sau khi haáp thu phaûi ñöôïc chuyeån hoùa roài môùi thaûi tröø, caùc chaát chuyeån hoùa (metabolite) seõ coù tính phaân cöïc cao, ít tan trong lipid hôn chaát meï seõ deã thaûi tröø hôn. Thoâng thöôøng qua chuyeån hoùa thì thuoác seõ maát taùc duïng, maát ñoäc tính, nhö vaäy, chuyeån hoùa laø tieàn ñeà cuûa söï thaûi tröø. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 90
  91. Nhöõng nôi chuyeån hoùa thuoác * Naõo (L-DOPA thaønh dopamin), oáng tieâu hoùa (coù proteaz, lipaz), * Ruoät: caùc taïp khuaån ruoät, *Huyeát thanh: coù esteraz chuyeån aspirin thaønh a.salicylic * Nhau thai, thaän, gan giöõ vai troø quan troïng nhaát. Ña soá thuoác ñöôïc chuyeån hoùa ôû gan do gan coù nhieàu men chuyeån hoùa seõ gaén vôùi thuoác neân khi thuoác vaøo cô theå seõ bò chuyeån hoùa thaønh moät chaát khaùc. Caùc chaát naøy coù theå vaãn coøn giöõ nguyeân hoaït tính ban ñaàu, coù theå bò maát hoaït tính hoaëc trôû thaønh chaát ñoäc (nhö CCl4 sau khi chuyeån hoùa thì thaønh CCl3 vaø Cl: gaây hoaïi töû gan) Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 91
  92. SÖÏ THAÛI TRÖØ (ELIMINATION) laø söï ñöa thuoác ra khoûi cô theå döôùi daïng nguyeân thuûy (khoâng ñöôïc chuyeån hoùa) hoaëc daïng ñaõ ñöôïc chuyeån hoùa. Moät thuoác coù theå ñöôïc thaûi tröø qua nhieàu ñöôøng khaùc nhau nhöng trong ñoù coù 1 ñöôøng thaûi tröø chính (ñöôøng thaûi tröø chuû yeáu). Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 92
  93. THAÛI TRÖØ QUA ÑÖÔØNG TIEÂU HOÙA: + Caùc thuoác khoù haáp thu ôû daï daøy – ruoät seõ thaûi tröø theo ñöôøng naøy: Ví duï: Ganidan, streptomycin + Caùc thuoác loaïi base (nhö caùc ancaloit), töø maùu, coù theå chuyeån qua nieâm maïc daï daøy ñoå vaøo daï daøy vaø ñi xuoáng ruoät, sau ñoù chuùng laïi ñöôïc taùi haáp thu taïo neân chu trình daï daøy – ruoät. + Maät: Thöôøng thì nhöõng chaát coù phaân töû löôïng cao (300-800) seõ ñöôïc thaûi tröø qua maät. Chuùng ñöôïc baøi tieát theo maät vaø töø maät thaûi tröø theo phaân. Coù khi chuùng laïi ñöôïc taùi haáp thu vaøo ruoät, chuyeån hoaù laïi vaøo maät vaø tieáp tuïc baøi tieát. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 93
  94. THAÛI TRÖØ QUA NÖÔÙC TIEÅU (Qua thaän) Thuoác trong maùu khi ñi qua thaän seõ ñöôïc ñöa ra ngoaøi nhôø söï loïc ôû thaän. Khi thaän bò suy yeáu thì söï thaûi tröø qua ñöôøng naøy bò haïn cheá. Caùc chaát tan trong nöôùc thöôøng ñöôïc thaûi tröø qua ñöôøng naøy. Thí duï: barbituric. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 94
  95. Thaûi tröø qua thaän phuï thuoäc vaøo 3 cô cheá:  Loïc qua tieåu caàu thaän (caù: qua mao maïch quaûn caàu)  Baøi tieát vaø taùi haáp thu chuû ñoäng cuûa oáng thaän.  Khuyeách taùn thuï ñoäng pH nöôùc tieåu coù lieân quan ñeán söï taùi haáp thu vaø thaûi tröø thuoác. Muoán thuoác thaûi tröø toát caàn phaûi coù löôïng nöôùc phuø hôïp vôùi töøng lôïi thuoác. Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 95
  96. THAÛI TRÖØ QUA PHAÂN Caùc chaát + khoâng tan trong nöôùc hoaëc + tan trong nöôùc nhöng khoâng ñöôïc haáp thu qua ñöôøng tieâu hoùa ñöôïc thaûi tröø qua ñöôøng naøy. Thí duï: + daàu parafin. + streptomycin sulfat, Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 96
  97. CHU TRÌNH GAN – RUOÄT (ENTERO-HEPATIC CYCLE) laø söï taùi haáp thu ôû ruoät caùc chaát ñöôïc tieát ra töø gan neân keùo daøi söï hieän hieän cuûa caùc chaát naøy trong cô theå. ví duï: + caùc chaát sinh lyù: acid maät, hormon steroid, + thuoác: quinin, cloramphenicol . Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 97
  98. CHU TRÌNH GAN – RUOÄT Teá baøo gan Keânh daãn maät Thaûi tröø qua maät Lieân hôïp vôùi Acid glucuronic Tónh maïch cöûa Giaûi lieân hôïp bôûi beta glucuronidaz cuûa vi khuaån ruoät Phaân töû Ñaøo thaûi thaân daàu Haáp thu Bôûi thaän qua ruoät Saûn phaåm Võ Chí Thuần 49bh Hứalieân Thị hôïpNgọc Dung - GV 98 thaân nöùoc
  99. THAÛI TRÖØ QUA CAÙC ÑÖÔØNG KHAÙC Thaûi tröø qua moà hoâi: iod Thaûi tröø qua nöôùc maét, nöôùc boït: rifampicin Thaûi tröø qua da, loâng, toùc: arsen. Thaûi tröø qua phoåi: caùc chaát deã bay hôi nhö tinh daàu, röôïu. Thuoác coù theå qua söõa meï Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 99
  100. THÔØI GIAN BAÙN THAÛI (T1/2) Thôøi gian baùn thaûi hay thôøi gian baùn huûy (demi live) cuûa thuoác laø thôøi gian maø noàng ñoä cuûa thuoác coøn laïi trong cô theå baèng ½ noàng ñoä ñaït ñöôïc ban ñaàu. HEÄ SOÁ THANH LOÏC THUOÁC Heä soá thanh loïc thuoác laø theå tích huyeát töông ñöôïc loïc saïch thuoác trong moät thôøi gian ñaõ ñònh bôûi moät heä thoáng Co HSTL = * löu löôïng maùu (ml/phuùt) Ci C0: löôïng thuoác thaûi ra Ci: löôïng thuoác thu vaøo Võ Chí Thuần 49bh Hứa Thị Ngọc Dung - GV 100