›
›

Bài giảng Lý thuyết trang bị điện

doc 53 trang phuongnguyen 3940
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Lý thuyết trang bị điện", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • docbai_giang_ly_thuyet_trang_bi_dien.doc

Nội dung text: Bài giảng Lý thuyết trang bị điện

  1. KẾT QUẢ HỌC TẬP 1: CÁC PHẦN TỬ ĐIỀU KHIỂN A. Muïc ñích: Sau khi hoïc xong baøi naøy caùc baïn hieåu ñöôïc moät soá vaán ñeà sau: - Naém ñöôïc caáu taïo nguyeân lyù laøm vieäc moät soá loaïi khí cuï ñieän thoâng duïng - Naém ñöôïc öùng duïng cuûa töøng loaïi khí cuï ñieän - Phaân loaïi caùc khí cuï ñieän ñieàu khieån vaø caùc loaïi khí cuï ñieän baûo veä B. Noäi dung: Các phần tử điều khiển TĐĐ là các phần tử tham gia vào mạch TĐĐ với chức năng điều khiển hoặc bảo vệ. Điều khiển có thể bằng tay hay tự động; một phần tử điều khiển có thể chỉ giữ một chức năng hoặc điều khiển, hoặc bảo vệ hoặc giữ cả hai chức năng. 1.Các phần tử bảo vệ: 1.1 Cầu chì (cầu chảy) : Là phần tử dùng để bảo vệ cho thiết bị điện tránh khỏi sự cố ngắn mạch (đoản mạch, chập mạch). Bộ phận cơ bản của cầu chảy là dây chảy, nó thường làm bằng các chất có nhiệt độ nóng chảy thấp. Với mạch có cường độ dòng điện lớn, dây chảy có thể làm bằng chất có nhiệt độ nóng chảy cao, nhưng tiết diện nhỏ thích hợp. Dây chảy thường là dây chì tiết diện tròn hoặc bằng các lá chì, kẽm, hợp kim chì – thiếc, nhôm hay đồng được dập, cắt theo các hình dạng khác nhau. Dây chảy được kẹp chặt vào đế cầu chảy bằng vít. Cầu chảy thường có nắp cách điện để tránh hồ quang bắn tung tóe ra xung quanh khi dây chảy đứt. Để cầu chảy bảo vệ được đối tượng cần bảo vệ với một dòng điện nào đó trong mạch, dây chảy phải chảy đứt trước khi đối tượng bị phá hủy. Trị số dòng điện mà dây chảy bị chảy đứt được gọi là dòng điện giới hạn. Như vậy cần có dòng điện giới hạn lớn hơn dòng định mức: (I gh > Iđm) để dây chảy không bị đứt khi làm việc với dòng định mức. Thông thường, đối với dây chảy chì thì: I gh 1,25 1,45 I dm Dây chảy hợp kim chì – thiết: I gh 1,15 I dm Dây chảy đồng: I gh 1,6  2 I dm Cầu chì trong kỹ thuật có nhiều dạng, kiểu khác nhau, nhưng nguyên lí làm việc hoàn toàn giống nhau: - Cầu chì loại xoáy, thường lắp ở tủ điện. - Cầu chì loại kẹp, thường lắp ở các mảng mạch điều khiển. 1
  2. Côû daây chaûy chòu doøng ñieän toái ña: Ñöôøng kính Cöôøng ñoä doøng ñieän taùc ñoäng laøm chaûy daây daây chaûy Daây chì – thieác Daây chì Daây nhoâm (mm) (A) ( A ) ( A ) 0,3 5 0,4 8 1,8 2 0,5 12 2,5 3 0,7 20 4 5 1,0 35 7 8,5 1,2 42 12,5 14 1,5 60 2,0 85 1. Caùc daïng caàu chì: - Caàu chì hoäp - Caàu chì oáng - moái haøn chì Caàu chì ñuoâi xoaén oác loø xo - Caàu chì ngoaøi trôøi - Caàu chì noå chaäm 2. Caáu taïo nguyeân lyù laøm vieäc caàu chì noå chaäm: Caáu taïo goàm daây ñoàng noái vôùi loø xo ñöôïc keùo caêng vaø moät ñaàu daây ñoàng ñöôïc noái haøn chì ôû ñaàu oáng kia nhö hình veõ. Coâng duïng cuûa caàu chì loaïi naøy duøng baûo veä cho ñoäng cô. Khi khôûi ñoäng doøng khôûi ñoäng cuûa ñoäng cô lôùn hôn doøng ñieän ñònh möùc cuûa ñoäng cô töø 5 ñeán 7 laàn doøng ñieän ñònh möùc. Neáu duøng caàu chì thöôøng thì caàu chì seõ noå ngaét maïch ñieän ngay luùc ñoäng cô khôûi ñoäng. Nhöng duøng caàu chì noå chaäm, do thôøi gian khôûi ñoäng cuûa ñoäng cô ngaén neân khoâng ñuû nhieät löôïng laøm noùng chaûy moái haøn chì. Chæ khi naøo ñoäng cô bò laøm vieäc quùa taûi thì caàu chì môùi noå. 1.2. Moät soá loaïi rôle: Rôle thöïc chaát laø moät coâng taéc ñieän töø, khi cuoän daây cuûa rôle coù ñieän noù seõ huùt tieáp ñieåm ñoùng kín maïch. Caùc loaïi rôle ñöôïc söû duïng ñeå ñieàu khieån caùc thieát bò nhö: maùy giaët, thang maùy, thieát bò baùo goïi, ñeøn xi nhan cho oâtoâ, maùy ñieän thoaïi, * Öu ñieåm: - Thích hôïp vôùi vieäc ñieàu khieån töø xa. - Noù coù theå nhôù ñöôïc caùc leänh chuyeån maïch. - Maïch ñieàu khieån vaø maïch laøm vieäc caùch ly nhau veà ñieän. - Vôùi moät doøng ñieàu khieån nhoû noù coù theå ñieàu khieån moät doøng taûi lôùn. Coù nhöõng loaïi rôle sau khi aán nuùt khôûi ñoäng thì coâng taéc cuûa rôle seõ töï giöõ ôû vò trí ñoùng maïch maët daàu nuùt nhaán ñaõ trôû veà vò trí ban ñaàu (h.1.2.3). Coâng taéc K1 trong hình 1.2.3 ñöôïc goïi laø coâng taéc töï giöõ. Trong tröôøng hôïp naøy noù ñöôïc noái song song vôùi nuùt aán khôûi ñoäng. Rôle laøm chaäm vieäc ñoùng hôû maïch: Caùc cuoän daây cuûa rôle ñöôïc noái song song vôùi caùc tuï ñieän, loaïi naøy ñöôïc söû duïng trong caùc maïch ñeøn xi nhan (h.1.2.4) 2
  3. Thieát bò baùo ñoäng (h.1.2.5): Phaàn lôùn caùc thieát bò baùo ñoäng ñöôïc caáu taïo töø caùc rôle, maïch baùo ñoäng khoâng noái tröïc tieáp vôùi ñieän aùp nguoàn ñeå ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi söû duïng, maø ñöôïc noái vôùi moät nguoàn pin nhö hình veõ. Hoaït ñoäng cuûa maïch: Khi khôûi ñoäng S1, coøi H1 seõ keâu. Khôûi ñoäng S2, cuoän daây K2 coù ñieän vaø coâng taéc töï giöõ seõ noái k1 vôùi nguoàn ñeäin aùp; ñeøn H2 saùng 1. Rơle nhiệt: laù löôõng kim Là khí cụ dùng để bảo vệ các thiết bị điện (động cơ) khỏi bị qúa tải Dòng điện làm việc với vài trăm ampe, điện áp một chiều tới 440V, điện áp xoay chiều tới 500V, tần số 50Hz. ñieän trôû loø xo Ñöôïc thieát keá döïa treân cô sôû söï daõn nôû cuûa laù löôõng kim khi haáp thuï nhieät naêng. Nguyên lý: Khi dòng điện phụ tải chạy qua, phần tử đốt nóng sẽ nóng lên và tỏa nhiệt ra xung quanh, băng kép hơ hơ nóng sẽ cong lên. Rôle nhieät coøn öùng duïng coù taùc ñoäng ñieàu nhieät laøm oån ñònh nhieät ñoä nhö rôle nhieät trong baøn laø, beáp ñieän 2. Rô le ñieän töø: a. Caáu taïo: maïch töø ñoäng Loø xo ñoäng nhaû maïch cuoän daây voøng ngaén maïch maïch töø tænh Heä thoáng maïch töø vaø cuoän daây: laø boä phaän chuû yeáu, coù cuoän daây ñöôïc laép ñaët ôû maïch töø coá ñònh, nhaän doøng ñieän ñeå taïo ra löïc taùc ñoäng huùt maïch töø di ñoäng laøm ñoùng maïch caùc tieáp ñieåm daãn ñieän ôû maïch chính. Heä thoáng tieáp ñieåm: bao goàm caùc tieáp ñieåm ôû maïch chính vaø caùc tieáp ñieåm phuï cho maïch ñieàu khieån. Caùc tieáp ñieåm ñöôïc caùch ñieän ñoäc laäp vaø gaén chaët leân maïch töø di ñoäng coù loøxo ñeäm ñeå baûo ñaûm caùc tieáp ñieåm di ñoäng tieáp xuùc toát vôùi tieáp ñieåm coá ñònh. Cô caáu truyeàn ñoäng heä thoáng tieáp ñieåm: bao goàm giaù mang caùc tieáp ñieåm di ñoäng, loøxo nhaû maïch ñeå ñaåy baät tieáp ñieåm hôû maïch trôû veà vò trí ban ñaàu. Buoàng daäp hoà quang: ñoái vôùi caùc loaïi rôle ñieän töø coù coâng suaát lôùn caàn phaûi coù buoàng daäp hoà quang, ñeå deã trieät tieâu tia löûa trong quùa trình caùc tieáp ñieåm hôû maïch, ñeå traùnh caùc beà maët caùc maët vít cuûa tieáp ñieåm khoâng bò roã maët gaây tieáp xuùc xaáu. b. Nguyeân lyù laøm vieäc : gioáng nhö nguyeân lyù laøm vieäc cuûa coâng taéc tô. 3
  4. 5 6 3. Rôle doøng ñieän vaø rôle ñieän aùp: Rôle laø khí cuï ñieän thöôøng gaëp trong maïch ñieän ñieàu khieån ñeå töï ñoäng ñoùng, caét, khoáng cheá hoaëc baûo veä maïch ñieän. 2 a. Rôle ñieän aùp: ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä 1 l 4 quùa ñieän aùp hoaëc töï ñoäng caét ñieän khi ñieän aùp thaáp döôùi möùc qui ñònh. b. Rôle doøng ñieän: thöôøng ñöôïc duøng ñeå baûo Nguyeân lyù caáu taïo cuûa rôle ñieän aùp veä quùa taûi hoaëc baûo veä ngaén maïch. * Caáu taïo cuûa hai loaïi rôle naøy nhö hình veõ. Cuoän daây (1) ñöôïc quaán treân loõi theùp ñeå sinh ra löïc huùt ñieän töø laøm cho naép (2) chuyeån ñoäng.(4) loøxo ñeå keùo naép 5, 6 laø tieáp ñieåm. * Nguyeân lyù laøm vieäc : Khi chöa coù ñieän vaøo cuoän daây nhôø loøxo (4) neân naép ñoäng (2) luoân nhaû ra laøm cho caùc tieáp ñieåm (5) luoân ôû traïng thaùi môû coøn tieáp ñieåm (6) ñoùng. Khi coù tín hieäu ñieän vaøo cuoän daây thì naép (2) bò huùt, tieáp ñieåm (5) ñoùng coøn tieáp ñieåm (6) môû ra. Neáu rôle ñieän aùp thì cuoän daây ñöôïc quaán baèng daây ñieän töø côõ nhoû, nhieàu voøng. Coøn rôle doøng ñieän thì cuoän daây quaán côõ daây lôùn ít voøng. 4. Rôle trung gian: Caùc loaïi rôle söû duïng ôû trong maïch ñieàu khieån, maïch ñieän baûo veä, kieåm soaùt thöôøng coù coâng suaát nhoû, chæ taïi doøng ñieän khoâng quùa 5A ñöôïc goïi laø rôle trung gian. Veà caáu taïo raát ñôn giaûn goàm coù caùc tieáp ñieåm (thöôøng hôû vaø thöôøng ñoùng) vaø cuoän daây chòu ñieän aùp. Rôle trung gian ñöôïc saûn xuaát goàm 2 loaïi. - Rôle trung gian 1 chieàu söû duïng nguoàn moät chieàu vôùi ñieän aùp 6, 12, 24, 28V vaø treân cuoän daây coù ghi trò soá ñieän trôû cuûa cuoän daây thoâng thöôøng töø vaøi traêm omh ñeán vaøi ngaøn omh. - Rôle xoay chieàu söû duïng nguoàn ñieän xoay chieàu vôùi ñieän aùp 100, 110, 220V. 5. Rôle toác ñoä: truïc rôle toác ñoä(noái ñoàng truïc vôùi truïc cuûa ñoäng cô a. Caáu taïo: nam chaâm vónh cöûu hình truï troøn truïc quay töï do N caùc thanh daãn kheùp maïch(gioáng nhö roâto loàng soùc) S caàn tieáp ñieåm ñoäng 6,7: heä thoáng tieáp ñieåm 8,9: loø xo laù 7 6 9 8 4
  5. Laø loaïi rôle lôïi duïng löïc ly taâm ñeå taùc ñoäng ñoùng hay môû tieáp ñieåm. Nhôø theá oån ñònh ñöôïc toác ñoä quay cuûa ñoäng cô hoaëc öùng duïng laøm coâng taéc töï ñoäng ngaét maïch pha ñeå sau khi ñoäng cô 1 pha ñaõ khôûi ñoäng. Cô caáu cuûa loaïi rôle toác ñoä hay coøn goïi laø coâng taéc ly taâm goàm coù: 1 heä thoáng cô khí gaén chaët treân trruïc quay cuûa ñoäng cô vaø 1 boä coâng taéc laép coá ñònh ôû naép voû maùy. b. Nguyeân lyù laøm vieäc: Khi ñoäng cô khôûi ñoäng quay taêng daàn, thì löïc ly taâm xuaát hieän taùc ñoäng leân 2 mieáng saét, nhöng chöa ñuû löïc thaéng löïc caûn cuûa loøxo. Ñeán thôøi ñieåm toác ñoä quay ñoäng cô gaàn ñaït ñònh möùc, thì baây giôø löïc ly taâm ñaït ñeán trò soá lôùn hôn löïc caûn cuûa loøxo, neân keùo luøi mieáng phíp caùch ñieän ra, khoâng ñeø tieáp ñieåm nöõa. Tieáp ñieåm ñoäng ñöôïc töï do neân nhaû maïch, caét doøng ñieän ra khoûi pha ñeà: Khi ñoäng cô cho ngöøng quay thì toác ñoä quay giaûm xuoáng, loøxo keùo heä thoáng trôû veà vò trí ban ñaàu, mieáng phíp laïi ñeø tieáp ñieåm ñoäng tieáp xuùc vôùi tieáp ñieåm coá ñònh, ñoùng maïch laïi, chuaån bò tö theá cho cuoän ñeà hoaït ñoäng ôû laàn khôûi ñoäng sau. 6. Rôle thôøi gian: tieáp ñieåm a. Rôle thôøi gian cô khí: nuùm choïn thôøi gian loø xo cam ñieàu khieån Chuû yeáu ñieàu khieån laø boä neùn loøxo laù laøm hoaït ñoäng heä thoáng baùnh raêng giaûm toác, khi ta leân daây coùt loøxo laù ñeå tích tröõ naêng löôïng. Khi hoaït ñoäng, truïc cam xoay chaäm ñeå taùc ñoäng ñoùng hay môû tieáp ñieåm ñieän chaäm. Nhôø cam ñieàu khieån, maø coù theå cho pheùp söï chuyeån maïch tuaàn hoaøn theo chu kyø ñoùng, môû trong thôøi gian rôle hoaït ñoäng nhö hình veõ. Loaïi rôle naøy chæ cho pheùp laøm chaäm thôøi gian hoaït ñoäng khoaûng 1 giôø vaø thöôøng ñöôïc söû duïng trong maïch ñieàu khieån cuûa quaït baøn, maùy giaët b. Rôle thôøi gian ñieàu khieån baèng ñoäng cô: ñeøn baùo R COLL 2 7 1 ÑC 3 1 3 6 8 5 Caáu taïo goàm moät ñoäng cô ñieän nhoû duøng chuyeån ñoäng heä thoáng baùnh raêng giaûm 5
  6. toác, ñeå ñieàu khieån caùc tieáp ñieåm coâng taéc ñieän hoaït ñoäng chaäm do keát hôïp vôùi cuoän daây huùt caùc tieáp ñieåm nhö hình veõ. Khi cho ñieän vaøo, cuoän daây cuûa rôle coù ñieän taïo löïc huùt caùc tieáp ñieåm, nhöng caùc tieáp ñieåm chöa hoaït ñoäng ñöôïc, vì bò choán chaën caûn laïi, cuøng luùc ñoù doøng ñieän qua tieáp ñieåm thöôøng ñoùng cung caáp cho ñoäng cô beù hoaït ñoäng, laøm chuyeån ñoäng heä thoáng baùnh raêng, xoay truïc taùc ñoäng quay chaäm. Ñeán khi caàn cam taùc ñoäng môû choát chaän, thì töùc khaéc caùc tieáp ñieåm thôøi gian hoaït ñoäng vaø ñoàng thôøi tieáp ñieåm thöôøng ñoùng môû, caét doøng ñieän cung caáp laøm ñoäng cô ngöng hoaït ñoäng. Tieáp ñieåm 1 – 3 ôû vò trí ñoùng maïch ngay khi cuoän daây rôle coù ñieän, thôøi gian taùc ñoäng chaäm cuûa rôle loaïi naøy khoaûng 1 giaây ñeán vaøi giôø. c. Rôle thôøi gian loaïi pít – toâng: cuoän daây huùt loã thoaùt khoâng khí pít - toâng loûi theùp thuûy ngaân 66 55 F = mg 1 3 2 67 56 I N Cô caáu rôle loaïi naøy goàm 1 cuoän daây khi coù ñieän taùc ñoäng huùt loõi saét coù lieân keát vôùi moät pít – toâng huùt ñaåy khoâng khí, ñeå ñieàu khieån môû chaäm tieáp ñieåm thuûy ngaân. Khi hoaït ñoäng cuoän daây taùc ñoäng huùt loõi saét laøm tieáp ñieåm trong boùng chöùa thuûy ngaân noái maïch daãn ñieän vaø ñoàng thôøi caét ngay doøng ñieän qua cuoän daây. Neân cuoän daây khoâng taïo löïc huùt nöõa, nhöng loõi saét khoâng trôû veà traïng thaùi ban ñaàu ngay, vì bò khoâng khí trong pít – toâng cho ñeán khi boùng chöùa thuûy ngaân bò nghieâng leäch veà vò trí ban ñaàu ngaét maïch. Thôøi gian trì hoaõn cuûa coâng taéc naøy khoaûng vaøi chuïc phuùt. Hieän nay rôle naøy ñöôïc saûn xuaát raát goïn vaø chính xaùc. d. Rôle thôøi gian ñieàu khieån baèng maïch ñieän töû: 6
  7. 2 + 100mF D4 1K D3 1 3K3 _ TR D 2 2 RLY 6,8v TR TR1 3 4 3 1K TR4 D1 5,6v 25K 4,7K 1K 1K 7 Cô caáu cuûa loaïi rôle naøy bao goàm heä thoáng tieáp ñieåm ñöôïc ñieàu khieån bôûi maïch ñieän töû, loaïi maïch thôøi gian. Maïch ñieän treân hình veõ trình baøy nguyeân lyù laøm vieäc cuûa maïch treã thôøi gian ñôn giaûn nhö sau: Khi ñaët nguoàn ñieän vaøo chaáu 2 –7 doøng ñieän xoay chieàu ñöôïc chænh löu nhôø diode D4 vaø giaûm theá qua R coøn raát thaáp. TR1 hoaït ñoäng daãn doøng ñieän naïp vaøo tuï C = 100F. Caùc transistor TR2, TR3, TR4 ngöng daãn. Khi tuï ñaõ naïp ñaày ñeán 7,4V thì D2 daãn laøm caùc TR2, TR3,TR4 daãn taùc ñoäng daãn doøng ñieän qua cuoän daây rôle RLY hoaït ñoäng huùt tieáp ñieåm laøm ñoùng maïch tieáp ñieåm 1 – 3 nhaû tieáp ñieåm 1 – 4. Thôøi gian ñoùng chaäm cuûa rôle tuøy thuoäc vaøo bieán trôû 25K. Ta coù: t = R.C Vì vaäy, muoán thay ñoåi thôøi gian hoaït ñoäng ñoùng môû caùc tieáp ñieåm phaûi chænh bieán trôû vaø beân ngoaøi nôi nuùm xoay bieán trôû coù chia vaïch thôøi gian. Loaïi rôle thôøi gian maïch ñieän töû raát chính xaùc neân coù theå ñöôïc thieát keá töø giaây ñeán haøng traêm giaây. 6 5 4 3 tieáp ñieåm 6 tieáp ñieåm thôøi gian 3 ñoùng ngay 8 1 7 8 1 2 220V SÔ ÑOÀ CHAÂN 7
  8. 1.3. Caàu dao vaø ñaûo ñieän: 1. Caàu dao: Laø khí cuï ñieän duøng ñeå ñieàu khieån ñoùng môû maïch ñieän tröïc tieáp baèng tay ôû ñöôøng daây chính, chòu taûi doøng ñieän lôùn vaø coù caàu chì baûo veä söï coá khi coù hieän töôïng chaäp maïch hoaëc quùa taûi. Caàu dao ñöôïc saûn xuaát 2 cöïc hoaëc 3 cöïc, coù caàu chì baûo veä, phaàn ñeá laøm baèng söù gaén caùc coïc noái vaø dao tieáp ñieän, phía treân laø caùc phaàn chaén baèng chaát PVC ñeå ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi söû duïng. 2. Ñaûo ñieän: Laø loaïi caàu dao coù hai höôùng, ñöôïc saûn xuaát loaïi hai cöïc vaø 3 cöïc khoâng coù caàu chì baûo veä. ÖÙng duïng cuûa ñaûo ñieän duøng ñeå laáy ñieän ôû hai nguoàn khaùc nhau, ñaûo chieàu quay ñoäng cô. Ñoái vôùi taûi coù doøng ñieän lôùn neân söû duïng tuû ñieän ñeå ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi söû duïng traùnh tia hoà quang phoùng ra khi coù söï coá xaûy ra. a. Kyù hieäu: 1 pha 3 pha 1pha 3pha b. ÖÙng duïng cuûa ñaûo ñieän: TAÛI MF 8
  9. Phuï P taûi N C Ñaûo ñieän D 3 pha OUTP UTT INPU 1.4. Aùp - toâ - maùt: T 1. Khaùi nieäm: OÅN AÙP Laø loaïi khí cuï ñieän duøng ñieàu khieån ñoùng môû maïch ñieän tröïc tieáp baèng tay gioáng nhö caàu dao, nhöng coù boä baûo veä quùa doøng töï ñoäng ngaét maïch nhanh khi bò quùa taûi hoaëc bò chaäp maïch. Nhôø theá traùnh cho thieát bò ñieän khoûi bò hoûng, ñöôøng daây daãn khoûi bò chaùy. 3 1 4 6 5 2 OFF Hình . b 3 ON 2 OFF 6 Hình . a 4 1 Hình. c a. Hình daïng beân ngoaøi cuûa Aùptoâmaùt b. Aùptoâmaùt doøng ñieän cöïc ñaïi c. Aùptoâmaùt ñieän aùp thaáp 2. Nguyeân lyù laøm vieäc: Treân hình b khi maïch ñieän quùa taûi hay ngaén maïch, nam chaâm ñieän 2 seõ huùt phaàn öùng 4 xuoáng laøm nhaû moùc 1, caàn 5 ñöôïc töï do, keát quûa caùc tieáp ñieåm cuûa aùptoâmaùt ñöôïc môû ra döôùi taùc duïng cuûa löïc loø xo 6, maïch ñieän bò nhaét. 9
  10. Treân hình b khi suït aùp quùa möùc, nam chaâm ñieän 1 seõ nhaû phaàn öùng 6 laøm nhaû moùc 2, do ñoù caùc tieáp ñieåm cuûa aùptoâmaùt cuõng ñöôïc môû ra döôùi taùc duïng cuûa löïc loø xo 4, maïch ñieän bò caét. 3. Caùch löïa choïn aùptoâmaùt: Chuû yeáu döïa vaøo: - Doøng ñieän tính toaùn ñi trong maïch - Doøng ñieän quùa taûi - Tính thao taùc coù choïn loïc Ngoaøi ra löïa choïn aùptoâmaùt coøn phaûi caên cöù vaøo ñaëc tính laøm vieäc cuûa phuï taûi, aùptoâmaùt khoâng ñöôïc pheùp caét khi coù quùa taûi ngaén haïn thöôøng xaûy ra trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng nhö khôûi ñoäng, doøng ñieän ñænh trong ñoà thò phuï taûi coâng ngheä. Yeâu caàu chung laø doøng ñònh möùc cuûa moùc baûo veä aùptoâmaùt khoâng ñöôïc nhoû hôn doøng ñieän tính toaùn. Iaùptoâmaùt Itt Tuøy theo ñaëc tính, ñaëc ñieåm laøm vieäc cuï theå cuûa phuï taûi thöôøng choïn doøng ñònh möùc cuûa moùc baûo veä baèng 125%  150% hay lôùn hôn nöõa so vôùi doøng ñieän tính toaùn. 1.5. Nam chaâm ñieän: 1. Khaùi nieäm chung: Trong kyõ thuaät ñieän coâng nghieäp ngöôøi ta thöôøng duøng nhieàu ñeán nam chaâm . Nam chaâm vónh cöûu, laøm baèng vaät kieäu saét töø cöùng, coù töø dö vaø löïc giöõ töø lôùn. Nam chaâm ñieän coù loõi laøm baèng vaät lieäu coù ñoä töø thaåm lôùn, ñöôïc töø hoùa bôûi doøng ñieän ñi qua cuoän daây quaán treân loõi theùp. Vaät lieäu saét töø chia laøm 3 loaïi: - Loaïi saét töø meàm coù löïc giöõ töø nhoû, ñoä töø thaåm töông ñoái lôùn. Ñöôøng cong töø treã heïp neân toån hao töø treã beù. Saét töø meàm thöôøng duøng laøm maïch töø cho maùy ñieän, thieát bò ñieän xoay chieàu vaø moät chieàu, moät soá vaät lieäu thuoäc loaïi naøy nhö gang, caùc theùp kyõ thuaät ñieän, theùp Peùcmaloâi( hôïp kim cuûa saét töø töø 30  85% Ni, coù ñoä töø thaám gaáp 5  50 loaïi theùp kyõ thuaät ñieän) löïc giöõ töø raát nhoû, khoaûng 0,02A/cm. - Loaïi saét töø cöùng coù töø dö vaø löïc giöõ töø lôùn, thöôøng duøng laøm nam chaâm vónh cöûu. - Loaïi töø ñieän moâi laø loaïi coù tính chaát trung gian giöõa vaät lieäu saét töø vaø khoâng saét töø. Töø ñieän moâi laøm baèng boät saét töø coù ñoä töø thaåm lôùn. 2. Khaùi nieäm veà nam chaâm ñieän: Nam chaâm ñieän laø moät boä phaän raát quang troïng cuûa khí cuï ñieän, ñöôïc duøng phoå bieán ñoåi ñieän naêng ra cô naêng trong khí cuï ñieän. Nam chaâm ñieän coøn söû duïng roäng raõi ôû nhieàu lónh vöïc khaùc nhau nhö töï ñoäng hoùa, caùc loaïi rôle, coâng taéc tô Trong coâng nghieäp, thöôøng ñöôïc cheá taïo duøng ôû caàu truïc ñeå naâng caùc theùp taám, trong truyeàn ñoäng ñieän, ñöôïc duøng trong caùc boä ly hôïp, caùc van ñieän töø, trong sinh hoaït thöôøng thaáy ôû chuoâng ñieän, loa ñieän, noài côm ñieän Nam chaâm ñieän goàm 2 boä phaän chính: - Cuoän daây (phaàn ñieän). - Maïch töø 10
  11. N F S N S S  N H.a. Nam chaâm ñieän hình H.b. Phaân tích löïc huùt chöõ U naép huùt thaúng cuûa cuoän daây nam chaâm ñieän Thöïc teá ta thöôøng gaëp 2 loaïi sau: Loaïi coù naép chuyeån ñoäng: goàm cuoän daây, loõi saét töø vaø naép (H.a). Khi coù doøng ñieän chaïy trong cuoän daây, seõ sinh löïc huùt ñieän töø vaø huùt naép veà phía loõi. Khi caét ñieän, löïc huùt maát, naép nhaû. Loaïi khoâng coù naép: goàm cuoän daây vaø loõi saét töø. Ñoái vôùi loaïi naøy, caùc vaät lieäu saét, theùp caàn huùt ñöôïc xem laø naép. Vieäc tính toaùn nam chaâm ñieän raát phöùc taïp, neân ta chæ caàn ñeà caäp ñeán caùc cô caáu ñieän töø hay gaëp nhieàu ôû khí cuï ñieän. Khi cho doøng ñieän vaøo cuoän daây seõ sinh ra töø tröôøng, töø thoâng xuyeân qua vaät lieäu saét töø theo ñöôøng kheùp kín. Choã töø thoâng ñi ra laø cöïc baéc (N) choã ñi vaøo laø cöïc nam (S). Ta thaáy cöïc tính cuûa vaät lieäu saét töø khaùc daáu vôùi cöïc tính cuûa cuoän daây. Neáu ñoåi chieàu doøng ñieän trong cuoän daây thì töø tröôøng seõ ñoåi chieàu vaät lieäu saét töø vaãn coù cöïc tính khaùc daáu vôùi cuoän daây, keát quûa vaãn bò huùt vaøo cuoän daây. Vì vaäy, khi loõi töø mang cuoän daây coù doøng ñieän (keå caû doøng xoay chieàu) töø tröôøng seõ laøm cho naép bò töø hoùa vaø huùt naép veà phía loõi. 1.6. Coâng taéc tô vaø khôûi ñoäng töø: 1. Coâng taéc tô: a. Caáu taïo: Maïch töø ñoäng Cuoän daây Maïch töø tænh 11
  12. Coâng taéc tô laø moät coâng taéc ñieän töø khôûi ñoäng töø xa, söû duïng cho nhöõng maïch coù coâng suaát lôùn. Noù coù nguyeân lyù gioáng nhö rôle vaø luoân luoân coù hai maïch ñieän rieâng bieät: Maïch ñieåu khieån vaø maïch ñoäng löïc. Tuøy theo nhieäm vuï vaø coâng suaát cuûa maïch maø ngöôøi ta phaân bieät laøm hai loaïi: Thieát bò chính (maïch ñoäng löïc cho taûi) vaø thieát bò phuï (maïch ñieàu khieån). Thieát bò ñieàu khieån ñöôïc öùng duïng trong coâng nghieäp chæ ñeå ñieàu khieån moät soá caùc thieát bò khaùc, noù coù kích thöôùc nhoû hôn caùc coâng taéc tô duøng trong maïch ñoäng löïc. - Heä thoáng maïch töø: maïch töø coá ñònh vaø maïch töø di ñoäng vaø cuoän daây - Heä thoáng tieáp ñieåm: goàm tieáp ñieåm coá ñònh vaø tieáp ñieåm di ñoäng - Cô caáu truyeàn ñoäng heä thoáng tieáp ñieåm: giaù mang tieáp ñieåm di ñoäng, loø xo nhaû maïch hoaëc nhôø khoái löôïng maïch töø di ñoäng. - Buoàng daäp hoà quang b. Nguyeân lyù laøm vieäc: ON OFF Khi coù doøng ñieän qua cuoän daây laáp ñaët ôû loõi maïch töø coá ñònh, thì cuoän daây taïo ra töø löïc huùt maïch töø di ñoäng, vì do löïc huùt lôùn hôn löïc caûn cuûa loøxo neân caùc tieáp ñieåm ñoùng maïch daãn doøng ñieän ñi qua thieát bò ñieän (ñoäng cô laøm vieäc) Muoán caét maïch, chæ aán OFF thì doøng ñieän qua cuoän daây bò ngaét ñaåy caùc tieáp ra caét doøng ñieän vaø ñoäng cô. c. Phaân loaïi: Tuyø theo nguoàn ñieän cung caáp cho coâng taéc tô hoaït ñoäng maø thieát keá cho phuø hôïp neân thöôøng gaëp 2 loaïi coâng taéc tô: - Coâng taéc toâ xoay chieài 1 pha vaø 3 pha - Coâng taéc tô moät chieàu 2. Khôûi ñoäng töø: töông töï nhö coâng taéc tô nhöng theâm boä rô le nhieät (OVERLOAD) ñeå baûo veä quùa taûi ñoäng cô. Boä baûo veä quùa taûi (OVERLOAD): Nhieäm vuï cuûa boä baûo veä quùa taûi laø khi doøng ñieän chaïy qua maïch chính daãn ñeán maïch tieâu thuï, vöôït quùa doøng ñieän ñònh möùc, thì rô le nhieät trong boä baûo veä quùa taûi naøy seõ taùc ñoäng laøm môû tieáp ñieåm phuï caét doøng ñieän cung caáp vaøo cuoän daây khôûi ñoäng töø. Do ñoù khôûi ñoäng töø ngöng laøm vieäc, caét doøng ñieän 3 pha maïch chính khoâng cung caáp ñieän cho maïch tieâu thuï. 1.7. Duïng cuï ly hôïp ñieän töø: Trong maùy coâng cuï, maùy caét kim loaïi, ly hôïp ñieän töø ñeå huùt, nhaû caùc baùnh raêng ôû hoäp giaûm toác 12
  13. 5 6 7 6/ 5/ ñeå thay ñoåi toác ñoä, thay ñoåi chieàu quay, ñoùng caét boä phaän laøm vieäc baèng ñieän moät caùch nheï nhaøng, M 8 traùnh ñöôïc nhöõng thao taùc naëng neà baèng tay gaït cô X khí. Coù theå thao taùc ñöôïc trong luùc ñoäng cô ñieän vaãn quay. X 4 Hình veõ beân laø nguyeân lyù cuûa ly hôïp ñieän töø X 1 ñóa boá trí trong hoäp giaûm toác duøng ñeå thay ñoåi chieàu X 2 quay cuûa maùy M trong tröôøng hôïp ñoäng cô Ñ vaãn Ñ 3 chæ quay moät chieàu. Ly hôïp ñieän töø coù hai nöõa giôùng nhau, moãi nöõa Nguyeân lyù cuûa ly hôïp ñieän töø 1 ñóa coù goâng töø 5 vaø cuoän daây 6 laép trôn treân truïc 8. Ñoäng cô Ñ quay theo moät chieàu nhaát ñònh neân hai baùnh raêng 2 vaø 3 cuõng quay cuøng chieàu. Qua baùnh raêng 2, nöõa traùi cuûa ly hôïp ñieän töø quay theo chieàu thuaän vaø qua baùnh raêng 3 vaø 4 nöõa phaûi quay theo chieàu ngöôïc. Khi cuoän daây 6 ( nöõa traùi ) ñöôïc tieáp ñieän moät chieàu thì noù seõ töï huùt saùt vôùi ñóa 7 (ñóa 7 laép coá ñònh vôùi truïc 8) vaø laøm cho truïc maùy M (8) quay theo chieàu thuaän. Neáu muoán ñoåi chieàu quay cuûa maùy ta ñoåi chieàu caáp ñieän vaøo cuoän daây 6 töø nöûa traùi sang nöûa phaûi thì truïc M seõ quay theo chieàu nhöôïc laïi. Ngoaøi ly hôïp ñieän töø 1 ñóa nhö hình veõ, ngöôøi ta coøn cheá taïo ly hôïp ñieän töø nhieàu ñóa vaø ñöôïc duøng trong caùc hoäp bieán toác ñeå ñoåi caáp toác ñộ. KEÁT QUAÛ HOÏC TAÄP 2 PHAÂN TÍCH, GIAÛI THÍCH CAÙC MAÏCH ÑIEÄN CÔ BAÛN ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ 2.1. MOÄT SOÁ MAÏCH ÑIEÄN ÑIEÀU KHIEÅN TRÖÏC TIEÁP ÑOÄNG CÔ. - Hiểu ñöôïc caùc nguyeân taéc töï ñoäng khoáng cheá - Naém ñöôïc caùc sô ñoà nguyeân lyù môû maùy vaø ñaûo chieàu quay ñoäng cô tröïc tieáp baèng khôûi ñoäng töø. - Naém ñöôïc caùc sô ñoà nguyeân lyù laøm vieäc töï ñoäng giôùi haïn haønh trình vaø ñaûo chieàu quay. - Naém ñöôïc caùc sô ñoà nguyeân lyù môû maùy giaùn tieáp caùc ñoäng cô khoâng ñoàng boä ba pha. - Töï ñoäng môû maùy ñoäng cô baèng phöông phaùp ñoåi noái sao / tam giaùc duøng rôle thôøi gian. 2.1.1. Khaùi nieäm veà caùc nguyeân taéc töï ñoäng khoáng cheá: Muoán maùy coâng nghieäp laøm vieäc vôùi naêng suaát cao, chaát löôïng saûn phaåm toát phaûi thöïc hieän ñuùng qui trình coâng ngheä vaø baûo ñaûm an toaøn, nhaát thieát phaûi aùp duïng töï ñoäng hoùa. 13
  14. Chöông naøy khaûo saùt moät soá nguyeân taéc phoå bieán veà khoáng cheá töï ñoäng duøng khôûi ñoäng töø vaø rôle thôøi gian, xeùt kyõ veà nguyeân lyù laøm vieäc vaø coâng duïng thöïc teá. Coù theå chia nhöõng nguyeân taéc töï ñoäng khoáng cheá ra nhö sau: 1. Töï ñoäng khoáng cheá caùc truyeàn ñoäng ñieän theo haønh trình: Ñaây laø moät daïng töï ñoäng hoùa ñöôïc söû duïng duïng nhieàu tuy möùc, chính xaùc khoâng cao laém nhöng ñôn giaûn neân ñöôïc öùng duïng phoå bieán ôû maùy coâng cuï nhö maùy phay, maùy baøo, maùy maøi, maùy tieän caùc maùy toân caùn theùp, caùc caàn caåu, pa laêng ñieän, ñeå qui ñònh möùc ñoä giôùi haïn laøm vieäc theo qui trình coâng ngheä nhaèm ñaûm baûo an toaøn. Thieát bò chính trong maïch ñieän töï ñoäng hoùa theo haønh trình laø caùc coâng taéc haønh trình, coâng taéc cuoái. 2. Töï ñoäng khoáng cheá theo thôøi gian: Ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp: môû maùy, haõm maùy nhö khi khôûi ñoäng ñoåi noái Y/ , khôûi ñoäng ñoäng cô quaán daây qua ñieän trôû (phaûi coù thôøi gian caùch nhau vaøi giaây giöõa hai laàn caét ñieän trôû). Khoáng cheá caùc truyeàn ñoäng ñieän trong moät daây chuyeàn, trong moät maùy, baêng taûi caàn nguyeân lieäu chaïy tröôùc, baêng taûi cuoái chaïy sau. ÔÛ maùy phay giöôøng truyeàn ñoäng chính quay dao phaûi chaïy tröôùc, sau ñoù môùi môû maùy truyeàn ñoäng aên dao Thieát bò duøng ñeå khoáng cheá ôû ñaây laø rôle thôøi gian. 3. Töï ñoäng khoáng cheá theo toác ñoä: Thieát bò chuû yeáu ñöôïc söû duïng trong daïng töï ñoäng khoáng cheá naøy laø rôle toác ñoä. Khoáng cheá theo toác ñoä duøng phoå bieán trong tröôøng hôïp haõm ngöôïc ñoäng cô ñieän ôû maùy khoan khi naâng haï xaø, phaûi phoái hôïp chaët cheõ moãi khi xaø ñöôïc keïp chaët thì toác ñoä ñoäng cô chaäm laïi, tieáp ñieåm cuûa rôle toác ñoä môû ra ñeå caét ñieän vaøo ñoäng cô. ÔÛ maùy tieän, phay truyeàn ñoäng chính caàn haõm nhanh ñeå naâng cao naêng suaát, duøng rôle toác ñoä kieåu caûm öùng laép cuøng truïc vôùi maùy ñeå ñoùng môû tieáp ñieåm maïch ñieàu khieån ñaûo chieàu hai daây vaøo ñoäng cô gaây ra töø tröôøng haõm ngöôïc cho maùy ñöùng laïi ngay. 4. Töï ñoäng khoáng cheá theo phuï taûi: Phöông phaùp naøy thöôøng söû duïng ôû caùc sô ñoà töï ñoäng môû maùy ñoäng cô ñieän, thieát bò laøm nhieäm vuï khoáng cheá laø rôle doøng ñieän. Nguyeân taéc doøng ñieän khaù chính xaùc, neân ñöôïc söû duïng ôû nhieàu lónh vöïc . Trong maùy caét goït kim loaïi khi caàn phaûi khoáng cheá töï ñoäng trò soá löïc sinh ra treân boä phaän naøo ñoù nhö caùc thieát bò gaù laép, caùc ñoà gaù ñeå giöõ chaët vaät gia coâng, caùc cô caáu keïp xaø ôû maùy baøo giöôøng. ÔÛ caàn truïc, caàn khoáng cheá möùc naâng toái ña vaät naëng vôùi toác ñoä naøo ñoù Ñaây laø caùch khoáng cheá theo phuï taûi baèng rôle doøng ñieän. 5. Töï ñoäng khoáng cheá theo nhieät ñoä: Phaàn lôùn caùc maùy laøm vieäc theo nhieät ñoä nhö maùy eùp, loø saáy, noài cô ñieän duïng cuï duøng ñeå khoáng cheá laø ñieän trôû nhieät hoaëc baùn daãn. * Toùm laïi coù nhieàu phöông phaùp khaùc nhau ñeå thöïc hieän caùc nguyeân taéc töï ñoäng khoáng cheá nhöng ñeàu phaûi ñaûm baûo söï lieân ñoäng giöõa caùc truyeàn ñoäng khaùc nhau trong maùy ñeå ñaûm baûo an toaøn nhö: lieân ñoäng giöõa truyeàn ñoäng chính vaø truyeàn ñoäng aên dao, giöõa truyeàn ñoäng keïp vaø xaø vaø truyeàn ñoäng di chuyeån xaø giöõa boä phaän chuyeån ñoäng naøy vôùi chuyeån ñoäng khaùc, giöõa toác ñoä thaáp vôùi toác ñoä cao 14
  15. 2.1.2. Caùc maïch ñieän öùng duïng töï ñoäng khoáng cheá: Moät soá kí hieäu cuûa thieát bò ñieän – ñieän töû TT TEÂN THIEÁT BÒ KÍ HIEÄU KHAÙC THÖÔØNG DUØNG 1 Cuoän daây khôûi ñoäng töø 2 Tieáp ñieåm khôûi ñoäng töø - Thöôøng môû - Thöôøng ñoùng 3 Tieáp ñieåm thöôøng môû rôle thôøi gian - Môû chaäm - Ñoùng chaäm - Ñoùng,môû,chaäm 4 Tieáp ñieåm thöôøng kín rôle thôøi gian - Môû chaäm - Ñoùng chaäm - Ñoùng,môû,chaäm 5 Nuùt aán - Thöôøng môû - Thöôøng ñoùng - Rôle nhieät 1. Maïch ñieän môû maùy vaø baûo veä ñoäng cô ñieän: a. Sô ñoà nguyeân lyù: L1/L2/L3 L1 L2 L3 Ñaây laø caùch môû maùy tröïc tieáp, CB CB ñoäng cô loàng soùc. Doøng ñieän môû maùy cao nhöng momen lôùn. FUSE FUSE Thöôøng duøng phoå bieán ôû caùc ñoäng cô coù coâng suaát thaáp vaø trung bình. K Maïch ñieän goàm caàu chì ñeå baûo veä K söï coá ngaén maïch, rôle nhieät baûo veä quùa taûi ñoäng cô OL OL M M Hình 1. Sô ñoà nguyeân lyù ñieàu khieån ñoäng cô tröïc tieáp ôû moät vò trí b.Vaän haønh: Ñoùng caàu dao CD aán nuùt ON khôûi ñoäng töø K seõ laøm vieäc ñoùng caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc K laïi caáp ñieän cho ñoäng cô laøm vieäc, maïch luoân laøm vieäc nhôø tieáp ñieåm duy trì K. Muoán döøng ñoäng cô ta aán nuùt OFF caét ñieän qua cuoän huùt K ngöng laøm vieäc môû caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc K ra ñoäng cô ngöng laøm vieäc. 15
  16. P1 P2 P3 P3 OFF OFF1 2 ON1 PT K K K ON2 PT PT ON3 ÑC Hình 2. Sô ñoà nguyeân lyù ñieàu khieån ôû hai vò trí hoaëc nhieàu vò trí: 2.2. PHAÂN TÍCH SÔ ÑOÀ NGUYEÂN LYÙ MOÄT SOÁ MAÏCH ÑIEÄN ÑIEÀU KHIEÅN TRÖÏC TIEÁP ÑAÛO CHIEÀU QUAY ÑOÄNG CÔ 2.2.1. Ñaûo chieàu quay ñoäng cô duøng khôûi ñoäng töø 1. Maïch ñieän ñieàu khieån ñoäng cô quay hai chieàu duøng nuùt nhaán ñôn: a. Sô ñoà nguyeân lyù: P1 P2 P3 CD OFF1 OFF2 MT PT1 PT2 T N T N T MN N T PT1 PT2 N ÑC 16
  17. 2. Maïch ñieän ñieàu khieån ñoäng cô quay hai chieàu duøng nuùt nhaán keùp P1 P2 P3 CD OFF MT DN PT1 PT2 T N T N T MN DT N T PT1 PT2 N ÑC c.Vaän haønh: * Chaïy thuaän: Ñoùng caàu dao CD aán MT khôûi ñoäng töø T laøm vieäc ñoùng caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc T laïi ñoäng cô laøm vieäc theo chieàu thuaän, vaø tieáp tuïc duy trì nhôø tieáp ñieåm duy trì T. Muoán döøng ñoäng cô ta aán nuùt OFFT khôûi ñoäng töø T ngöng laøm vieäc ngaét caùc tieáp ñieåm ñoäng löï T caét ñieän ñoäng cô ngöng laøm vieäc. * Chaïy ngöôïc: Aán MN khôûi ñoäng töø N laøm vieäc ñoùng caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc N laïi ñoäng cô laøm vieäc theo chieàu ngöôïc do luùc naøy pha P2 vaø P3 traùo pha nhau, vaø tieáp tuïc duy trì nhôø tieáp ñieåm duy trì N. Muoán döøng ñoäng cô ta aán nuùt OFFN khôûi ñoäng töø N ngöng laøm vieäc ngaét caùc tieáp ñieåm ñoäng löï N caét ñieän ñoäng cô ngöng laøm vieäc. Maïch ñieän khoâng theå laøm vieäc moät luùc hai cheá ñoä ñöôïc do hai tieáp ñieåm thöôøng ñoùng T vaø N gaøy cheùo nhau. Maïch ñieän baûo veä ngaén maïch bôûi caùc caàu chì vaø baûo veä quùa taûi ñoäng cô nhôø caùc rôle nhieät. Maïch ñaûo chieàu quay do P2 vaø P3 quaùn ñoåi vò trí 17
  18. KẾT QUẢ HỌC TẬP 3: PHAÂN TÍCH, GIAÛI THÍCH CAÙC MAÏCH ÑIEÄN KHOÁNG CHEÁ TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN. Baøi giaûng: MOÄT SOÁ MAÏCH ÑIEÄN ÑIEÀU KHIEÅN KHOÁNG CHEÁ LIEÂN ÑOÄNG 3.1. Maïch ñieän môû maùy theo trình töï qui ñònh: Ta bieát raèng moãi maùy coù nhieàu chuyeån ñoäng, duøng nhieàu ñoäng cô rieâng bieät khaùc nhau, caùc chuyeån ñoäng ñoù laïi coù nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh coù lieân quan laãn nhau nhö: Truyeàn ñoäng bôm daàu trong maùy phaûi laøm vieäc tröôùc truyeàn ñoäng chính, neáu bôm daàu hoûng thì ñoäng cô chính phaûi döøng laïi, truyeàn ñoäng baøn maùy phay chæ laøm vieäc ñöôïc khi truïc chính ñaõ quay, neáu truïc chính ngöøng thì baøn maùy cuõng ngöøng theo 3.1.1. Chaïy ñoäng cô bôm daàu: Sau khi ñoùng caàu dao CD aán nuùt M1 khôûi ñoäng, M1 coù ñieän ñoùng maïch ñoäng löïc cho bô daàu M2 chaïy. Tieáp ñieåm duy trì K1 ñoùng laïi ñeå ñaûm baûo baûo thöù töï môû maùy. 3.1.2. Chaïy ñoäng cô chính: Chæ sau khi bôm daàu coù ñieän, ta aán nuùt M2 thì khôûi ñoäng töø K2 coù ñieän ñoùng caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc laïi ñoäng cô truïc chính laøm vieäc. 3.1.3. Töï ñoäng taét maùy: Neáu coù söï coá quá tải hoaëc bôm daàu hoûng thì rơle nhieät taùc ñoäng, nhaû khôûi ñoäng töø M1 cuûa bôm daàu ra, tieáp ñieåm duy trì môû, caét ñieän vaøo cuoän daây M2 ñộng cô truïc ñoäng cô truïc chính ngöng laøm vieäc. P P 1 2 1 2 P3 OFF M1 PT1 K CD 1 K1 K1 M2 PT2 K2 K1 K2 K2 PT1 PT2 M 1 M2 18
  19. 3.2. Maïch ñieän töï ñoäng giôùi haïn haønh trình: 3.2.1.Sô ñoà nguyeây lyù: P1 P2 P3 1BK 2BK 1 A 2 CD 1 2 CC B C M1 PT1 PT2 T 3 5 7 9 8 4 KB KB KH 1BK KH KB M2 11 13 15 KH 2BK KB PT1 PT2 KH ÑC 3.2.2.Khaùi quaùt: Trong maùy coâng nghieäp nhieàu tröôøng hôïp phaûi giôùi haïn 1 hoaëc caû 2 ñaàu cuûa moät chuyeån ñoäng nhö: haïn cheá moùc treo cuûa caàu truïc khoâng ñöôïc leân cao quùa möùc qui ñònh, haïn cheá söï chuyeån ñoäng leân xuoáng cuûa xaø ngang trong caùc maùy côõ lôùn nhö maùy khoan, maùy baøo giöôøng, haïn cheá söï chuyeån ñoäng veà hai phía cuûa baøn maùy baøo giöôøng, cuûa xe caåu chaân ñeá, cuûa xe nhoû treân caàu truïc ñeàu duøng hình thöùc töï ñoäng nhö hình veõ. Chuyeån ñoäng thaúng cuûa baøn maùy A do ñoäng cô ñaûm nhaän, baøn maùy chæ ñöôïc pheùp chuyeån ñoäng trong phaïm vi B ñeá C. ÔÛ hai ñaàu B vaø C ñaët hai coâng taéc haønh trình 1BK vaø 2BK. 3.2.3. Vaän haønh: * Chaïy maùy veà phía B: Sau khi ñoùng caàu dao, aán vaùo M1 khôûi ñoäng töø KB coù ñieän (maïch 1-3-5-7-9 cuoän KB 4-2) ñoùng ñieän 3 pha vaøo ñoäng cô quay thuaän, ñöùa vaät A töø C ñeán B. Ñeán B, maáu 1 va vaøo 1BK laøm tieáp ñieåm 5-7 treân maïch khoáng cheá môû ra, khôûi ñoäng töø KB maát ñieän, nhaû 3 tieáp ñieåm beân maïch ñộng löïc ra, ñoäng cô seõ ngöøng laïi. * Chaïy maùy veà phía C: aán vaøo M2, khôûi ñoäng töø KH coù ñieän(maïch 1-3-11-13- 15-cuoän KH-4-2) ñoùng ñieän(ñaûo pha) 3 pha vaøo ñoäng cô quay ngöôïc, ñöa vaät A töø B ñeán C. Khi vaät A ñeán C neáu ta khoâng aán T caét ñieän thì maáu 2 va vaøo 2BK laøm cho 11-13 môû ra, khôûi ñoäng töø KH maát ñieän, ñoäng cô seõ töï ñoäng ngöøng laïi. 19
  20. 3.3. Maïch ñieän giôùi haïn haønh trình vaø ñoåi chieàu chuyeån ñoäng: 3.3.1. Sô ñoà nguyeân lyù: 1BK A 2BK P1 P2 P3 1 2 1 2 2BK CD B C 3 M1 PT1 PT2 1BK T 5 7 9 8 4 KB KH KB KH KB M PT1 PT2 2 11 13 15 KH 2BK KB ÑC KH 3.3.2. Vaän haønh: * Chaïy baøn veà phía B: Sau khi ñoùng caàu dao CD aán vaøo nuùt M1, khôûi ñoäng töø KB coù ñieän( maïch 1-3-5-7-9-cuoän KB-4-2) ñoùng ñieän vaøo ñoäng cô ñeå ñöa baøn maùy töø C ñeán B. * Töï ñoäng ñoåi chieàu: Ñeán B maáu 1 seõ va vaøo 1BK ñeå môû tieáp ñieåm 5-7 ra, khôûi ñoäng töø KB seõ nhaû, baøn maùy döøng laïi. Luùc naøy tieáp ñieåm 3-11 cuûa 1BK ñoùng laïi ñeå tieáp ñieän cho khôûi ñoäng töø KH( maïch 1-3-11-13-15-17 cuoän KH-4-2) khôûi ñoäng töø KH huùt seõ ñoùng ñieän ( ñaõ ñaûo chieàu) cho ñoäng cô ñeå ñöa baøn maùy töø B ñeán C. Haønh trình kín cuûa baøn maùy ñaûo chieàu cöù nhö theá tieáp dieãn. * Taét maùy: AÁn vaøo nuùt T, khôûi ñoäng töø KB hoaëc Kh seõ nhaû ra ñoäng cô döøng laïi. 3.4. Maïch ñieän lieân ñoäng giöõa caùc ñoäng cô: 3.4.1. Sô ñoà nguyeân lyù: P1 P2 P3 1 2 T1 M1 3 5 PT1 4 KD CD 7 RT KD RA KD RT KC KD RB 9 11 T2 M 13 2 19 6 PT1 PT2 RT KC 1517RB PT2 ÑC ÑD KC 20
  21. 3.4.2. Khaùi quaùt: Giöõa truyeàn ñoäng chính vaø truyeàn ñoäng bôm daàu boâi trôn cuûa nhöõng maùy lôùn vaø maùy naëng thì yeâu caàu lieân ñoäng phaûi chaët cheõ hôn, nghóa laø bôm daàu phaûi vaän haønh tröôùc, khi ñuû aùp löïc thì rôle aùp suaát daàu RA ñoùng laïi, luùc ñoù môùi chaïy ñöôïc truyeàn ñoäng chính. Neáu vì moät lyù do naøo ñoù, heä thoáng daàu khoâng hoaït ñoäng ñöôïc, thì truyeàn ñoäng chính phaûi ngöøng laïi. Nhöng ñeå ñeå cho dao khoâng caám vaøo chi tieát gia coâng caàn phaûi cho truyeàn ñoäng chính tieáp tuïc laøm theâm 1 khoaûng thôøi gian nöõa nhôø rôle thôøi gian. Toùm laïi: truyeàn ñoäng chính phaûi chaïy sau, ngöøng sau bôm daàu 1 thôøi gian ngaén nöõa nhôø rôle RA vaø rôle thôøi gian RB. 3.4.3. Vaän haønh: * Chaïy ñoäng cô chính: Sau khi ñoäng cô bôm daàu ñaõ ñoùng vaøo löôùi moät thôøi gian, aùp löïc daàu taêng leân ñuû yeâu caàu thì tieáp ñieåm 5-7 cuûa rôle aùp löïc( kieåu loø xo) daàu RA kín. Rôle trung gian RT ñöôïc tieáp ñieän ( maïch 1-3-5-7 cuoän RT-2) tieáp ñieåm thöôøng môû 15-17 cuûa noù ñoùng laïi chuaån bò môû maùy truyeàn ñoäng chính, ñoàng thôøi tieáp ñieåm 9-11 môû ra caét ñieän rôle thôøi gian RB. Luùc naøy coù theå aán M2 ñeå khôûi ñoäng töø KC taùc ñoäng ( maïch 1-13-15-17-19-cuoän KC-6-2). Ñoùng ñoäng cô chính vaøo löôùi laøm vieäc. * Ngöøng maùy töï ñoäng: Neáu söï coá thì khôûi ñoäng töø KD nhaû laøm ñoäng cô bôm daàu ÑD ngöøng quay. Rôle trung gian RT cuõng maát ñieän, tieáp ñieåm 15-17 môû ra nhöng khôûi ñoäng töø KC vaãn ñoùng ( maïch 1-13-17-19-cuoän KC-6-2) nhôø ñoù ñoäng cô chính ÑC vaãn tieáp tuïc quay. Sau khi RT nhaû, tieáp ñieåm 9-11 ñoùng laïi, rôle thôøi gian RB ñöôïc ñoùng ñieän( maïch 1-9-11-cuoän RB-2) moät thôøi gian sau tieáp ñieåm cuûa noù (17-19) môû ra caét ñieän vaøo khôûi ñoäng töø KC, laøm ñoäng cô chính ÑC bò maát ñieän vaø ngöøng laïi sau moät thôøi gian tuøy ñieàu chænh RB. 21
  22. QUÛA HOÏC TAÄP 4 PHAÂN TÍCH, GIAÛI THÍCH CAÙC MAÏCH ÑIEÄN GIAÙN TIEÁP ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ 4.1. Phaân tích sô ñoà nguyeân lyù ñieàu khieån ñoäng cô baèng phöông phaùp ñoåi noái sao/tam giaùc 4.1.1. Maïch môû maùy Y/ duøng Timer coù cuøng ñieän aùp ñònh möùc vôùi khôûi ñoäng töø: P1 P2 P3 1 2 CD PB CC T 3 M 5 4 PT K K K 7 Y PT PT 6 3 9 8 Y A B C ÑC Z X Y Y * Vaän haønh: + Khôûi ñoäng: Sau khi ñoùng caàu dao CD ta aán vaøo M cuoän dsaây K vaø Y coù ñieän taùc ñoäng (maïch 1-3-5-K-4-2 vaø 1-3-5-7-Y-6-4-2) ñeå ñoùng caùc tieáp ñieåm chính cuûa maïch ñoäng löïc laø K vaø Y laïi, ñoäng cô khôûi ñoäng theo hình Y luùc naøy rôle thôøi gian PB cuõng coù ñieän ( maïch 1-3-5-PB-4-2) vaø taát caû ñeàu ñöôïc duy trì baèng tieáp ñieåm 3- 5. + Sau moät thôøi gian duy trì caàn thieát ñeå toác ñoä ñoäng cô ñaït xaáp xæ ñònh möùc thì tieáp ñieåm thöôøng ñoùng cuûa PB(5-7) môû ra ñeå caét khôûi ñoäng töø Y, tieáp ñieåm hình sao ôû maïch stato nhaû ra, tieáp tuïc tieáp ñieåm thöôøng môû, ñoùng chaäm 3-9 cuûa PB ñoùng laïi ñeå caáp ñieän cho khôûi ñoäng töø tam giaùc( ) taùc ñoäng (maïch 1-3-9-8-4-2) tieáp ñieåm chính ñoùng laïi ñoäng cô laøm vieäc ôû cheá ñoä naøy. + Hai tieáp ñieåm phuï lieân ñoäng 6-4 vaø 8-4 cuûa Y vaø ôû maïch khoáng cheá coù taùc duïng ñaûm baûo an toaøn, traùnh söï coá taùc ñoäng nhaàm cuøng moät luùc gaây ra ngaén maïch. 22
  23. 4.1.2. Maïch môû maùy Y/ duøng nuùt aán: P1 P2 P3 1 2 CD OFF OFFY MY RN1 CC Y K Y RN M 2 PT PT K Y RN3 K A B C Y K ÑC Z X Y Y * Nguyeân lyù laøm vieäc: Khi aán MY khôûi ñoäng töø Y vaø khôûi ñoäng töø K laøm vieäc, ñoäng cô laøm vieäc ôû cheá ñoä Y.Sau khoûang 3 ñeán 5 giaây aán nuùt OFFY khôûi ñoäng töø Y ngöøng laøm vieäc,nhöng toác ñoä ñoäng cô vaãn coøn quay vaø khôûi ñoäng töø K vaãn laøm vieäc nhôø tieáp ñieåm duy trì K, aán lieàn M khôûi ñoäng töø laøm vieäc vaø ñoäng cô laømvieäc ôû cheá ñoä vaø ñoäng cô laøm vieäc ôû cheá ñoä naøy. - Hai tieáp ñieåm gaøy cheùo traùnh hai khôûi ñoäng töø Y vaø laøm vieäc cuøng moät luùc. - Muoán ñoäng cô laøm vieäc ôû cheá ñoä thì phaûi aán MY tröôùc. Neáu aán M tröôùc thì khoâng laøm vieäc ñöôïc. 23
  24. 4.1.3. Maïch môû maùy Y/ duøng Timer khoâng cuøng ñieän aùp ñònh möùc vôùi khôûi ñoäng töø A B C 1 2 CD OFF ON RN CC K K K P PT PT 8 B K 5 Y 8 P A B C B6 P Y ÑC B Z X Y Y 4.2. Phaân tích sô ñoà nguyeân lyù ñieàu khieån ñoäng cô baèng phöông phaùp duøng maùy töï bieán aùpï , cuoän khaùng, vaø R 4.2.1. Töï ñoäng môû maùy ñoäng cô loàng soùc baèng R-L hoaëc maùy bieán aùp töï ngaãu: 1. Sô ñoàù: P1 P2 P1 P2 P1 P2 P3 P3 P3 C C C D D D K1 K1 K1 K2 K2 R K2 TN L P P P P P P T T K2 T T T T Ñ Ñ Ñ C C C 24
  25. Khi môû maùy ñoäng cô loàng soùc thoâng thöôøng doøng ñieän khôûi ñoäng voït leân töø 5 ñeán 7 laàn doøng ñieän ñònh möùc, ñoái vôùi ñoäng cô coù coâng suaát lôùn maø ñöôøng daây taûi ñieän hoaëc traïm maùy bieán aùp nhoû thì doøng ñieän seõ giaûm xuoáng nhieàu laøm aùnh höôûng ñeán caùc thieát bò ñieän khaùc chung ñöôøng daây . Nhö vaäy ñeå giaûm doøng ñieän môû maùy, ta coù theå ñaáu stato qua ñieän trôû phuï, qua qua ñieän khaùng hoaëc qua maùy bieán aùp töï ngaãu. Môû maùy qua maùy bieán aùp töï ngaãu laø toát nhaát vì: Phöông phaùp naøy giaûm ñöôïc doøng ñieän môû maùy maø momen môû maùy giaûm ít hôn caùc tröôøng hôïp khaùc. Noù ñöôïc aùp duïng trong caùc truyeàn ñoäng coù momen quaùn tính lôùn, sau ñoù ñeán phöông phaùp môû maùy qua ñieän khaùng, qua ñieän trôû phuï. 2. Sô ñoà nguyeân lyù: 1 2 OFF ON P PT B K 1 K * Vaän haønh: K P 2 Ñoùng caàu dao CD roài aán nuùt 1ON, khôûiB ñoäng töø K1 coù ñieän, seõ ñoùng caùc tieáp ñieåm chính ôû maïch ñoäng löïc ñeå ñoäng cô khôûi ñoäng qua bieán aùp töï ngaãu hoaëc ( L,R) tieáp ñieåm duy trì K1 ñoùng laïi. Rôle thôøi gian coù ñieän, sau thôøi gian duy trì nhaát ñònh tieáp ñieåm rôle thôøi gian ñoùng laïi caáp ñieän cho K2 coù ñieän laøm vieäc vaø tieáp ñieåm thöôøng ñoùng K2 môû ra ngaét maùy bieán aùp töï ngaãu ra, vaø ñoùng tieáp ñieåm ñoäng löïc K2 laïi, ñöa ñieän ba pha tröïc tieáp vaøo ñoäng cô, quùa trình môû maùy keát thuùc. 4.2.2. Maïch baûo veä ñoäng cô 3 pha maát pha: Khi ñoäng cô 3 pha ñang vaän haønh, ñoät nhieân bò maát moät pha, ñoäng cô vaãn laøm vieäc bình thöôøng nhöng cöôøng ñoä doøng ñieän trong hai pha coøn laïi taêng voït leân khaù cao. Neáu boä baûo veä quùa taûi taùc ñoäng chaäm seõ laøm chaùy ñoäng cô, ñeå baûo veä tích cöïc ñoäng cô khi vaän haønh bò maát pha ta coù theá maéc maïch sau: 25
  26. 1. Sô ñoà nguyeân lyù: P1 P2 P3 N CD ON CC OFF PT K K R K PT1 PT2 U = 12 ñeán 16v N/ R 4MF x 3 ÑC 2. Vaän haønh: theo hình veõ, rôle phuï ñöôïc maéc vaøo giöõa 2 ñieåm trung tính giaû N/ vaø daây trung tính N. Do 3 tuï ñieän noái hình Y, neân ñieåm trung tính giaû N/ coù ñieän aùp 0v baèng vôùi ñieän aùp ov cuûa daây trung tính N. Vì vaäy, khi aán nuùt ON cho ñoäng cô vaän haønh, do ñieän aùp giöõa hai ñieåm N vaø N/ baèng 0, neân rôle phuï R khoâng hoaït ñoäng, tieáp ñieåm thöôøng ñoùng R vaãn ñoùng maïch nhö luùc ban ñaàu. Trong tröôøng hôïp 1 trong 3 pha bò maát pha,do söï maát caân baèng trong maïch 3 tuï ñieän ñaáu Y. Neân baây giôø taïi ñieåm N/ xuaát hieän ñieän aùp khoaûng 15v neân rôle phuï R hoaït ñoäng caét tieáp ñieåm R hôû maïch, taùc ñoäng laøm cuoän daây K maát ñieän ngöng laøm vieäc, caét nguoàn cung caáp cho ñoäng cô. 4.3. Maéc maïch ñaûo chieàu quay ñoäng cô 1 pha duøng khôûi ñoäng töø 4.3.1. Maïch ñieän baûo veä vaø môû maùy ñoäng cô: 1. Sô ñoà nguyeân lyù: P N CD OFF O PT1 K N K PT2 K PT1 PT2 ÑC 26
  27. Ñaây laø caùch môû maùy tröïc tieáp, ñoäng cô loàng soùc. Doøng ñieän môû maùy cao nhöng momen lôùn. Thöôøng duøng phoå bieán ôû caùc ñoäng cô coù coâng suaát thaáp vaø trung bình.Maïch ñieän goàm caàu chì ñeå baûo veä söï coá ngaén maïch, Rôle nhieät baûo veä quùa taûi ñoäng c. 2.Vaän haønh: Ñoùng caàu dao CD aán nuùt ON khôûi ñoäng töø K seõ laøm vieäc ñoùng caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc K laïi caáp ñieän cho ñoäng cô laøm vieäc, maïch luoân laøm vieäc nhôø tieáp ñieåm duy trì K. Muoán döøng ñoäng cô ta aán nuùt OFF caét ñieän qua cuoän huùt K ngöng laøm vieäc môû caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc K ra ñoäng cô ngöng laøm vieäc. 4.3.2. Maïch ñaûo chieàu quay ñoäng cô moät duøng khôûi ñoäng töø: 1. Sô ñoà nguyeân lyù: N P 220V PT PT 1 4 1 4 T N 5 1 6 6 1 5 C 5 6 TLT 1 2 3 4 D D M T N T N PT T N M N T N T 27
  28. 2. Vaän haønh: AÁn nuùt MT khôûi ñoäng töø T laøm vieäc caáp nguoàn cho ñoäng cô laøm vieäc theo chieàu thuaän. Luùc naøy theo hình veõ thì daây pha ( P ) noái vôùi ñaàu daây soá 5vaø soá 1 cuûa ñoäng cô coøn daây trung tính noái vôùi ñaàu soá 4 vaø soá 6 cuûa cuûa ñoäng cô. Muoán cho ñoäng cô quay ngöôïc ta aán nuùt DT luùc naøy khôûi ñoäng töø T maát ñieän ngöng laøm vieäc. Ta aán nuùt MN thì khôûi ñoäng töø N coù ñieän laøm vieäc caáp nguoàn cho ñoäng cô quay ngöôïc vì luùc naøy theo hình veõ thì daây trung tính N noái vôùi ñaàu daây soá 4 vaø soá 5 cuûa ñoäng cô coøn daây pha P noái vôùi ñaàu daây soá 6 vaø soá 1 do ñaàu daây ñeà soá 6 chuyeån sang chuïm vôùi soá 1 neân ñoäng cô ñoåi chieàu. Muoán döøng ñoäng cô ta aán nuùt DT hoaëc DN . KQHT5 PHAÂN TÍCH, GIAÛI THÍCH CAÙC MAÏCH ÑIEÄN HAÕM ÑOÄNG CÔ Muïc ñích: Sau khi hoïc xong baøi naøy caùc baïn hieåu ñöôïc moät soá vaán ñeà sau: - Naém ñöôïc caùc phöông phaùp haõm ñoäng cô khoâng ñoàng boä ba pha - Naém ñöôïc sô ñoà nguyeân lyù, caùch vaän haønh maïch haõm ñoäng naêng duøng rôle thôøi gian vaø haõm ngöôïc ñoäng cô - Ñoïc thaønh thaïo nguyeân lyù laøm vieäc khi coù baûn veõ nguyeân lyù caùc maïch haõm thoâng duïng. Noäi dung: 5.1. Caùc phöông phaùp haõm thoâng duïng: 1. Haõm ñoäng cô baèng phanh cô khí: Roâto ñoäng cô ñieän luoân ñöôïc giöõ chaët baèng caùc taám ma saùt(khi chöa coù ñieän vaøo stato) hoaëc loø xo. Muoán chaïy ñoäng cô thì ñoùng ñieän vaøo stato ñoàng thôøi vôùi vieäc caáp ñieän vaøo phanh nam chaâm ñieän hoaëc phanh thuûy löïc taùc ñoäng vaøo loøxo cô khí ñeå nhaû ma saùt cho roâto töï ñoäng quay. Khi caét ñieän vaøo stato, ñoàng thôøi phanh thuûy löïc cuõng maát ñieän, caùc taám ma saùt laäp töùc giöõ chaët roâto laïi, thöôøng duøng ôû caàn caåu palaêng ñieän, caùc ñoäng cô ñieän ôû ngaønh may maëc 2. Haõm ñoäng naêng: Muoán thöïc hieän haõm ñoäng naêng phaûi caét ñoäng cô ra khoûi löôùi ñieän xoay chieàu vaø ñöa ñieän moät chieàu vaøo cuoän daây stato. Doøng ñieän moät chieàu chaïy trong cuoän daây stato taïo neân töø tröôøng ñöùng yeân. Trong luùc môùi caét ñieän vaøo stato vaãn coøn ñaø quay nhöõng thanh “loàng soùc” treân roâto vaãn quay caét ñöôøng söùc töø tónh ôû stato seõ xuaát hieän doøng ñieän caûm öùng ôû voøng ngaén maïch. Taùc duïng cuûa doøng ñieän roâto vôùi töø tröôøng statoA1Z taïo neân neân moâmen ñieän töø haõm roâto ñöùng laïi. Ñieän moät chieàu thöôøng laáy töø nguoàn xoay chieàu qua chænh löu hoaëc laáy ngay caû ôû roâto neáu laø ñoäng cô roâto daây quaán. Haõm ñoäng naêng coù öu ñieåm laø toán ít naêng löôïng, ñoäng cô thöôøng xuyeân ñoùng môû, ñoåi chieàu quay thöôøng aùp duïng caùch haõm naøy. Toác ñoä caøng lôùn thì löïc haõm 28
  29. caøng maïnh, moâmen haõm giaûm theo toác ñoä, khi toác ñoän n = 0 thì moâmen haõm cuõng baèng 0. Caàn caåu, maùy naâng ôû vò trí haï haøng coù taûi thöôøng aùp duïng phöông phaùp naøy. 3. Haõm taùi sinh: Khi naøo toác ñoä ñoäng cô ñang quay n lôùn hôn toác ñoä ñoàng boä cuûa noù ( n> n1) thì seõ coù haõm taùi sinh. Trong thöïc teá thöôøng aùp duïng haõm taùi sinh cho ñoäng cô 2 caáp toác ñoä. Giaû söû moät ñoäng cô ñang laøm vieäc ôû toác ñoä cao nc öùng vôùi soá ñoâi cöïc P ít, ñem caét ñieän roài roài chuyeån ngay sang soá ñoâi cöïc P nhieàu nt thì ñoäng cô naøy seõ coù haõm taùi sinh thöôøng duøng trong nhöõng maùy caét goït kim loaïi. 4. Haõm ngöôïc: Ñoäng cô ñang quay, neáu ñem ñoåi thöù töï 2 pha thì ñoäng cô seõ coù haõm ngöôïc vì roâto luùc naøy quay ngöôïc chieàu vôùi töø tröôøng stato. Haõm ngöôïc laø moät phöông phaùp haõm maïnh, moâmen haõm lôùn nhöng ñoäng cô bò noùng nhieàu neân thöôøng coù ñieän trôû noái tieáp vôùi cuoän daây stato ñeå haïn cheá doøng ñieän khi haõm. Khi roâto ñang ngöøng, phaûi caét ñoäng cô ra khoûi löôùi ñieän ñeå traùnh ñoäng cô quay ngöôïc. Ngoaøi ra coøn coù theå haõm ñoäng cô baèng caùch ñaët ñieän aùp ngöôïc vaøo roâto daây quaán hoaëc moät taàn soá thaáp hôn 50Hz vaøo stato. 5.2. Moät soá maïch ñieän öùng duïng haõm ñoäng cô: 1. Haõm ñoäng naêng: a. Khaùi quaùt veà haõm ñoäng naêng: Muoán thöïc hieän haõm ñoäng naêng phaûi caét ñoäng cô ra khoûi löôùi ñieän xoay chieàu vaø ñöa ñieän moät chieàu vaøo cuoän daây stato. Doøng ñieän moät chieàu chaïy trong cuoän daây stato taïo neân töø tröôøng ñöùng yeân. Trong luùc môùi caét ñieän vaøo stato thì roâto vaãn coøn ñaø quay nhöõng thanh “loàng soùc” , treân roâto ñang quay caét ñöôøng söùc cuûa töø tröôøng tónh ôû stato xuaát hieän doøng ñieän caûm öùng ôû voøng ngaén maïch. Taùc duïng cuûa doøng ñieän roâto vôùi töø tröôøng stato taïo neân moâmen ñieän töø haõm roâto ñöùng laïi. b. Sô ñoà nguyeân lyù: P1 P2 P3 CD H K CC PT1 PT2 H ÑC H 29
  30. 1 2 OFF ON PT 3 5 7 K H K 9 1 H 1 RB K 1 3 RB K c. Vaän haønh: *. Chaïy maùy: AÁn nuùt M khôûi ñoäng töø K coù ñieän ( maïch 1-3-5-7-2) ñoùng cô vaøo löôùi ñieän laøm vieäc. Tieáp ñieåm 9-11 môû ra khoâng cho H taùc ñoäng nhaèm ñaûm baûo an toaøn, tieáp ñieåm 1-13 ñoùng laïi ñeå rôle thôøi gian RB hoaït ñoäng (maïch 1-13-2) ñoùng tieáp ñieåm cuûa noù laïi ñeå chuaån bò cho haõm maùy. *. Taét vaø töï ñoäng haõm maùy: AÁn nuùt OFF, khôûi ñoäng töø K ngöng laøm vieäc, ngaét ñoäng cô khoûi löôùi ñieän vaø caét ñieän vaøo rôle thôøi gian RB. Khôûi ñoäng töø H luùc naøy coù ñieän ( maïch 1-9-11-2) laøm vieäc ñoùng boä bieán aùp vaø chænh löu ñöa ñieän moät chieàu vaøo 2 pha ñoäng cô ( daây quaán stato) ñeå haõm maùy. Sau moät thôøi gian duy trì tieáp ñieåm 1 – 9 cuûa rôle thôøi gia(thöôøng môû môû chaäm) môû ra, khôûi ñoäng töø H ngöøng laøm vieäc, quùa trình haõm ñoäng naêng keát thuùc. * Hieän nay loaïi rôle naøy raát khoù tìm neân ta duøng maïch haõm ñoäng naêng öùng vôùi rôle thoäng duïng hieän nay nhö sau: *. Sô ñoà nguyeân lyù: P1 P2 P3 CD H K H ÑC H 30
  31. P N PT OFF ON1 K H ON K 2 8 5 H tg K H tg *. Vaän haønh: Khi aán nuùt OFF cho ñoäng cô ngöøng, khôûi ñoäng töø K ngöng hoaït ñoäng neân tieáp ñieåm thöôøng ñoùng K traû laïi ñoùng maïch, caáp ñieän cho rôle H vaø rôle thôøi gian tg laøm vieäc. Caùc tieáp ñieåm H ñoùng laïi ñöa doøng ñieän moät chieàu vaøo daây quaán stato ñoäng cô, boä daây quaán taïo thaønh nam chaâm ñieän taùc ñoäng leân roâto , vì theá ñoäng cô nhanh choùng ngöøng ngay, sau moät thôøi gian hieäu chænh tröôùc, rôle thôøi gian chuyeån maïch tieáp ñieåm 8 – 5 môû ra caét doøng ñieän cung caáp cho rôle H, neân doøng ñieän moät chieàu ñöôïc caét ra khoâng cho boä daây quaán bò nung noùng bôûi doøng ñieän moät chieàu naøy. *. Ñaûo chieàu quay ñoäng cô coù haõm ñoäng naêng: +.Sô ñoà nguyeân lyù: P1 P2 P3 CD RL K2 K1 RL ÑC RL 31
  32. P N PT OFF ON1 K1 K2 H K1 ON2 K2 K1 H K2 ON3 8 5 H tg H tg * Vaän haønh: Töông töï nhö ñoäng cô quay moät chieàu , luùc naøy ta theâm moät khôûi ñoäng töø nöõa ñeå ñaûo chieàu quay ñoäng cô, quùa trình haõm gioáng nhö maïch moät chieàu. 2. Haõm ngöôïc: a. Haõm ngöôïc ñoäng cô quay moät chieàu: a1. Sô ñoà nguyeân lyù: P1 P2 P3 1 2 CD M PT T 3 5 7 4 K1 K2 K1 K2 K1 PKC 9 11 K2 K1 PT PT ÑC 32
  33. a2. Vaän haønh: *. Chaïy maùy: AÁn nuùt M khôûi ñoäng töø K1 coù ñieän ñoùng ba pha vaøo cho ñoäng cô laøm vieäc. Khi toác ñoä cao thì rôle toác ñoä PKC1 ñoùng tieáp ñieåm cuûa noù laïi ( chuaån bò haõm maùy) vaø heä thoáng laøm vieäc bình thöôøng. *.Döøng vaø haõm maùy: AÁn vaøo nuùt T, khôûi ñoäng töø K1 maát ñieän, caét ñoäng cô ra khoûi nguoàn, ñoàng thôøi tieáp ñieåm 9-11 ñoùng laïi ñeå tieáp ñieän cho khôûi ñoäng töø K2 . Khôûi ñoäng töø K2 coù ñieän ( ñaõ ñaûo pha) vaøo stato ñeå thöïc hieän haõm ngöôïc. Khi toác ñoä ñoäng cô giaûm, rôle toác ñoä PKC môû tieáp ñieåm 1-9 cuûa noù, quùa trình haõm ngöôïc keát thuùc vì khôûi ñoäng töø K2 cuõng nhaõ ra. b. Haõm ngöôïc ñoäng cô quay hai chieàu: b1 .Sô ñoà nguyeân lyù: P1 P2 P3 1 2 PKC2 CD PT T 3 M1 5 7 9 K1 PKC2 K2 K1 M2 K1 K2 11 PKC1 13 15 K2 K1 K2 PKC1 PT PT ÑC b2. Vaän haønh: *. Chaïy thuaän: AÁn nuùt M1, khôûi ñoäng töø K1 coù ñieän ñoùng ñieän ba pha vaøo ñoäng cô quay thuaän, tieáp ñieåm 13 – 15 cuûa noù môû ra ñeå ñaûm baûo an toaøn ñieän. Khi toác ñoä ñoäng cô taêng cao thì tieáp ñieåm PKC1 taùc ñoäng ñoùng tieáp ñieåm 1 –13 ( chuaån bò haõm maùy) vaø môû tieáp ñieåm 13 –15( ñeå an toaøn) cuûa noù ra, heä thoáng laøm vieäc bình trhöôøng *. Taét vaø haõm maùy: AÁn vaøo nuùt T khôûi ñoäng töø K1 nhaõ ra caét ñoäng cô khoûi nguoàn ñieän, ñoàng thôøi tieáp ñieåm 13 – 15 ñoùng laïi ñeå tieáp ñieän cho khôûi ñoäng töø K2 laøm vieäc.Khôûi ñoäng ñoùng maïch ñoäng löïc( ñaûo pha) vaøo stato ñeå thöïc hieän haõm maùy. Khi toác ñoä ñoäng cô giaûm , rôle toác ñoä PKC môû tieáp ñieåm cuûa noù ( 1-13) ra, quùa trình haõm maùy keát thuùc vì caû hai khôûi ñoäng töø K1 vaø K2 ñeàu nhaû, tieáp ñieåm 11- 13 laïi ñöôïc ñoùng vaøo ñeå chuaån bò cho quùa trình laøm vieäc môùi. 33
  34. *. Chaïy maùy ngöôïc vaø haõm maùy: Töông töï nhö chaïy thuaän nhöng aán vaøo M2 vaø tieáp ñieåm PKC2 cuûa rôle toác ñoä hoaït ñoäng ñeå thöïc hieän haõm maùy. 34
  35. KEÁT QUÛA HOÏC TAÄP 6 PHAÂN TÍCH NGUYEÂN LYÙ LAØM VIEÄC CAÙC MAÏCH ÑIEÄN MAÙY COÂNG CUÏ Muïc ñích : Sau khi hoïc xong chöông naøy caùc baïn hieåu moät soá vaán ñeà sau: - Naém ñöôïc khaùi nieäm cô baûn veà maùy coâng cuï - Naém ñöôïc moät soá maïch ñieän cô baûn trong caùc maùy coâng cuï - Ñoïc vaø phaân tích nguyeân lyù laøm vieäc caùc maïch ñieän trong maùy coâng cuï moät caùch thaønh thaïo. Noäi dung: 6.1. Thang maùy duøng ñoàng cô loàng soùc: 1. Sô ñoà nguyeân lyù: 0 2 L3 P1 P2 P3 RN 1 KL3 13 19 21 25 26 27 KL3 4 AÙptoâmaùt KX KL2 KX29 1 ÑT3 D 23 Ñ3 1 L3 3 X1 KX1 KX2 21 D2 9 KL2 KL3 HX1 KX1 5 31 33 ÑT KL93 29 D3 KX1 Ñ1 7 X2 RT C1 ÑT1 HX2 9 35 39 41 KX2 F 9 KL2 C2 KX2 Ñ 11 L2 Ñ2 43 C3 ÑT HL2 13 15 17 3 45 47 49 KL2 KX2 KL3 KX1 Maïch ñieän thang maùy nhaø 3 taàng 2. Moâ taû nhöõng ñaëc ñieåm vaø trang bò ñieän cuûa thang maùy: 35
  36. Thang maùy coù nhieàu loaïi: thang maùy vaän chuyeån thaúng ñöùng, thang maùy vaän chuyeån xieân. Ñoäng löïc thöôøng duøng ñoäng cô ñieän 3 pha qua hoäp giaûm toác ñeå keùo buoàng thang (loaïi coù toác ñoä chaäm döôùi 0,75m/s). Nhöõng thang maùy hieän ñaïi, toác ñoä nhanh > 1,5m/s laïi duøng ñoäng cô toác ñoä chaäm truyeàn ñoäng tröïc tieáp khoâng qua hoäp giaûm toác. Veà maïch ñieàu khieån, ñôn giaûn nhaát thì duøng rôle vaø khôûi ñoäng töø, laïi coù nhöõng thang maùy söû duïng vi maïch”Computer” coù cô caáu ngöøng chính xaùc, khi khôûi ñoäng cuõng nhö luùc ngöøng coù quùa trình quùa ñoä nhoû, gia toác hôïp lyù nhaát ñeå ngöôøi ñöùng treân thang maùy eâm aùi, nheï nhaøng. Thieát bò trong thang maùy phaûi ñaûm baûo an toaøn cao, duøng caùc cô caáu baûo veä chaët cheõ nhö: phanh haõm ñieän töø, coïng taéc haønh trình, boä haõm haïn cheá toác ñoä, ñeäm daàu Hình veõ ôû treân laø sô ñoà ñieän cuûa thang maùy chaïy chaäm, coâng nghieäp ñòa phöông ñaõ cheá taïo, truyeàn ñoäng ñieän chöa töï ñoäng hoùa cao, duøng ñoäng cô 3 pha roâto loàng soùc, maïch ñieàu khieån kieåu ñieän töø, ñôn giaûn giaù thaønh thaáp laøm vieäc an toaøn. Ñoäng cô duøng ñoäng cô ñieän 3 pha 380v qua hoäp giaûm toác ñeå keùo buoàng thang maùy chôû haøng leân xuoáng nhaø 3 taàng, thang maùy naøy cuõng duøng cho ngöôøi leân xuoáng khi caàn thieát. Trang bò ñieän ôû buoàng thang maùy lieân heä vôùi baûng ñieàu khieån baèng daây meàm nhieàu sôïi. Ñoäng cô ñieän ñöôïc giôùi haïn haønh trình leân xuoáng baèng caùc coâng taéc ñieåm cuoái ÑT3 vaø ÑT1 ñöôïc ñaët ôû taàng 3 vaø taàng 1 vò trí cao nhaát vaø vò trí thaáp nhaát maø buoàng thang maùy leân xuoáng ñöôïc. Trong maïch khoáng cheá coù moät loaït khoùa C1, C2 , C3, ñeå taêng ñoä an toaøn, ñaây laø coâng taéc cöûa, khi cöûa buoàng thang ñaõ ñöôïc ñoùng kín thì C1, C2 ,C3 môùi kín maïch, ñieàu khieån thang maùy môùi hoaït ñoäng. Caùc nuùt döøng D1, D2 ,D3 ñaët ôû buoàng thang, nuùt X1, X2 ñaët ôû taàng 2 vaø taàng 3, nuùt L2,L3, ñaët ôû taàng 1 vaø taàng 2 laø caùc nuùt aán ñeå goïi vaø ñieàu khieån buoàng thang, ñöôïc laép song song vôùi nhau ôû caùc taàng. Caùc ñeøn tín hieäu Ñ1, D2, Ñ3 cuõng ñaët treân 3 baûng ñieàu khieån(song song) chæ vò trí cuûa buoàng thang maùy hieän ñang ôû taàng naøo cho ngöôøi ñieàu khieån bieát. Trong maïch ñieän thöïc teá phaûi duøng tôùi 4 khôûi ñoäng töø cho 2 cho hai ñoäng taùc leân, xuoáng cuûa buoàng thang, neáu duøng coâng taéc chuyeån ñoåi taàng keát hôïp vôùi rôle thôøi gian thì chæ caàn hai khôûi ñoäng töø cuõng ñaït yeâu caàu ñieàu khieån linh hoaït. 3. Caùch ñieàu khieån: Giaû söû buoàng thang ñang ôû taàng 1 muoán leân taàng 2 ( Aptomat ñaõ ñoùng ñieän saün saøng). AÁn nuùt L2, khôûi ñoäng töø L2 taùc ñoäng(maïch 1-3-7-9-11-13-15-17-45-47- 49-4-2) caáp ñieän vaøo ñoäng cô quay thuaän ñöa buoàng thang thaúng leân taàng 2, luùc naøy tieáp ñieåm 13-19 vaø 35-37 môû ra ñeå voâ hieäu hoùa L3,X1, X2 Khi buoàng thang leân ñeàn taàng 2 thì chaïm vaøo coâng taéc haïn vò HL2 môû tieáp ñieåm 47-49 ra, ñieän vaøo khôûi ñoäng töø KL2 bò caét, ñoäng cô döøng laïi, ñeøn Ñ2 saùng leân cho bieát buoàng thang maùy ñaõ ngöøng ôû taàng 2. Neáu thang maùy ñang ôû taàng 1, ñeøn Ñ1 saùng maø khaùch laïi muoán leân thaúng taàng 3 thì aán vaøo nuùt L3 khôûi ñoäng töø KL3 taùc ñoäng ( maïch 1-3-5-7-9-11-13-19-21-23-25- 36
  37. 27-4-2) caáp ñieän vaøo ñoäng cô quay thuaän ñöa buoàng thang leân thaúng taàng 3. Luùc naøy caùc tieáp ñieåm 13-15 vaø 29 -31 môû ra ñeå voâ hieäu hoùa nuùt L2,X1,X2. Khi buoàng thang leân ñeán taàng 3 thì chaïm vaøo coâng taéc haïn vò HL3, noù bò aán môû tieáp ñieåm 25-27 ra caét ñieän vaøo cuoän daây khôûi ñoäng töø KL3, ñoäng cô maát ñieän vaø phanh laïi, ñeøn Ñ3 saùng leân ñeå khaùch bieát laø thang maùy ñaõ döøng ôû taàng 3. Thang maùy ñang ôû taàng 3, khaùch muoán xuoáng taàng 2 thì aán vaøo nuùt X2 khôûi ñoäng töø KX2 ñöôïc tieáp ñieän ( maïch 1-3-5-7-9-11-13-15-17-35-37-39-41-KX2-2-4) ñaõ ñaûo chieàu ñeå ñoäng cô quay ngöôïc laïi buoàng thang ñi xuoáng taàng 2. Luùc naøy caùc tieáp ñieåm 19-21 vaø 43-45 môû ra ñeå voâ hieäu hoùa nuùt L3,L2,X1. Khi buoàng thang xuoáng tôùi möùc chaïm vaøo coâng taéc haõm vò HX2, tieáp ñieåm 39- 41 môû ra caét ñieän vaøo khôûi ñoäng töø KX2 ñoäng cô ngöønbg vaø phanh ngay laïi. Ñeøn Ñ2 laïi saùng leân cho bieát thang maùy ñaõ döøng ôû taàng 2. Tröôøng hôïp thang maùy ñang ôû taàng 3( ñeøn Ñ3 saùng) muoán xuoáng thaúng taàng 1 thì aán vaøo nuùt X1, khôûi ñoäng töø KX1 ñöôïc tieáp ñieän ( maïch 1-3-5-7-9-11-13-29-31- 33-KX1-4-2) ñoùng 3 tieáp ñieåm chính( ñaõ ñaûo pha) ñeå ñoäng cô quay ngöôïc haï buoàng thang xuoáng taàng 1. Luùc naøy caùc tieáp ñieåm 23-25 vaø 15-17 môû ra ñeå voâ hieäu hoùa caùc nuùt L3,L2,X2. Khi buoàng thang ñaõ xuoáng ñeán möùc qui ñònh ôû taàng 1 thì chaïm vaøo coâng taéc haïn vò HX1, tieáp ñieåm 33-HX1 môû ra caét ñieän vaøo khôûi ñoäng töø HX1, ñoäng cô ngöøng vaø phanh ngay laïi. Ñeøn Ñ1 saùng leân cho bieát laø thang maùy ñang ôû taàng 1. Tröôøng hôïp thang maùy khoâng naèm ôû taàng maø muoán söû duïng thì caên cöù vaøo ñeøn tín hieäu ñeå aán nuùt goïi thang ñeán( neáu luùc ñoù buoàng thang khoâng coù ngöôøi söû duïng, caùc cöûa ñaõ ñöôïc ñoùng laïi) roài laïi aán nuùt leân hoaëc xuoáng nhö treân. 6.2. Maùy caét kim loaïi: 1. Khaùi nieäm chung veà maùy caét kim loaïi: ÔÙ maùy caét kim loaïi thöôøng coù nhieàu chuyeån ñoäng khaùc nhau nhö: Ñeå coù theå caét goït ñöôïc thì dao vaø phoâi phaûi coù caùc chuyeån ñoäng töông ñoái vôùi nhau, ñeå coù theå gia coâng ñöôïc lieân tuïc maùy coøn phaûi theâm moät soá chuyeån ñoäng khaùc phuïc vuï cho quùa trình caét goït. Ngöôøi ta phaân caùc chuyeån ñoäng ñoäng ñoù ra: chuyeån ñoäng chính, chuyeån ñoäng aên dao vaø caùc chuyeån ñoäng phuï 1. Chuyeån ñoäng chính: laø chuyeån ñoäng laøm cho dao caét vaøo phoâi. Noù coù theå chuyeån ñoäng quay hoaëc chuyeån ñoäng thaúng, chuyeån ñoäng lieân tuïc hoaëc chuyeån ñoäng giaùn ñoaïn. Thí duï ôû maùy tieän, chuyeån ñoäng chính laø chuyeån ñoäng quay chi tieát gia coâng, ñoù laø loaïi chuyeån ñoäng lieân tuïc. ÔÛ maùy baøo chuyeån ñoäng chính laø chuyeån ñoäng tònh tieán cuûa chi tieát gia coâng, ñoù laø loaïi chuyeån ñoäng giaùn ñoaïn. 2. Chuyeån ñoäng aên dao: laø chuyeån ñoäng laøm di chuyeån dao caét hoaëc chi tieát gia coâng ñeå caét ra moät lôùp phoi môùi. Chuyeån ñoäng aên dao coù theå lieân tuïc hoaëc giaùn ñoaïn. ÔÛ maùy tieän, di chuyeån cuûa dao veà phía phoâi chöa caét goït laø chuyeån ñoäng aên dao, ñoù laø loaïi chuyeån ñoäng lieân tuïc. ÔÛ maùy maøi di chuyeån cuûa chi tieát gia coâng veà phía maùy laø chuyeån ñoäng aên dao. 37
  38. 3. Chuyeån ñoäng phuï: laø nhöõng chuyeån ñoäng khoâng tröïc tieáp gaây ra caét goït. Thí duï chuyeån ñoäng ñeå ñöa dao caét vaøo chi tieát gia coâng, chuyeån ñoäng ñeå naâng haï xaø maùy, bôm nöôùc laøm maùt, töï ñoäng ño chi tieát gia coâng Ñeå taêng naêng suaát maùy, ñeå vaät gia coâng ñaûm baûo ñöôïc ñoä chính xaùc, ñoä boùng phuø hôïp vôùi yeâu caàu thì truyeàn ñoäng ñieän phaûi töï ñoäng hoùa, coù toác ñoä caét hoaëc löôïng aên dao kinh teá nhaát, laøm giaûm bôùt thôøi gian phi saûn xuaát nhö: gaù laép, vaø thaùo laáy chi tieát gia coâng töï ñoäng, kieåm tra kích thöôùc baèng ñieän töû 6.3. Sô ñoà ñieän maùy khoan ñöùng K125: 1. Sô ñoà nguyeân lyù: P1 P2 P3 6 CD1 2M 1M 7 3 2 1 K1 9 K2 BO PT CC K1 4 8 5 K2 3M K1 K K2 1 K2 CD2 PT 2M 1M 2. Trang bò ñieän: Maùy khoan ñöùng K125 coù theå khoan ñöôïc chi tieát gia coâng lôùn nhaát  = 25mm, ngoaøy ra maùy coøn coù theå duøng ñeå khoeùt loã. ta roâ - Ñoäng cô truyeàn ñoäng chính 1M kieåu DK42-4, coâng suaát 2,8KW, toác ñoä 1420v/p. - Ñoäng cô bôm nöôùc 2M kieåu A22, coâng suaát 0.125kw, toác ñoä 2800v/p Ñoäng cô truyeàn ñoäng chính quay ñöôïc hai chieàu, ñieàu khieån baèng tay gaït cô khí ñeå ñoùng môû coâng taéc M. Coâng taéc ñöôïc caáu taïo nhö sau: - Ngöøng maùy: ñeå tay gaït ôû giöõa 1M(1-2) môû. - Chaïy phaûi: keùo tay gaït xuoáng döôùi, tieáp ñieåm 1-2 cuûa 1M vaø 2-4 cuûa 3M ñoùng laïi. Tieáp ñieåm 2-3 cuûa 2M ñoùng töùc thôøi luùc ñoù roài laïi nhaû ra ngay. 38
  39. - Chaïy traùi: ñöa tay gaït leân treân, tieáp ñieåm 1-2 cuûa 1M vaø 2-6 cuûa 2M ñoùng laïi, tieáp ñieåm 2-5 cuûa 3M ñoùng töùc thôøi luùc ñoù roài laïi nhaû ra ngay. 3. Nguyeân lyù laøm vieäc: a. Chaïy maùy khoan: Keùo tay gaït xuoáng döôùi, khôûi ñoäng töø K1 coù ñieän (maïch 1-2-3-7-K1-P1) laøm vieäc, ñoùng caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc K1 laïi ñoäng cô truïc chính quay phaûi. Ñoàng thôøi tieáp ñieåm 3-4 cuûa khôûi ñoäng töø K1 ñoùng laïi ñeå töï duy trì neân duø tieáp ñieåm 2-3 cuûa 2M ñaõ nhaû nhöng khôûi ñoäng töø K1 vaãn ñoùng (maïch 1-2-4-3- 7-K1-P1). Muoán döøng ñoäng cô ta gaït veà giöõa. Keùo tay gaït leân treân khôûi ñoäng töø K2 laøm vieäc ñoùng caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc K2 laïi(ñaûo pha) ñoäng cô quay ngöôïc.(traùi) b. Taroâ baèng maùy khoan: Tröôùc heát ta phaûi choïn giôùi haïn taroâ, sau ñoù cho truïc chính töï ñoäng quay phaûi ñeå taroâ, maùy seõ laøm vieäc töï ñoäng. Ñeán giôùi haïn choïn thì tieáp ñieåm taùc ñoäng ñoùng tieáp ñieåm (2-5)cuûa 3M K2 coù ñieän laøm vieäc ñoäng cô quay traùi vaø taroâ töï ñoäng ruùt ra khoûi loã caàn ren.Ngay sau ñoù tieáp ñieåm 2-5 cuûa 3M töï môû ra nhöng khôûi ñoäng töø K2 vaãn duy trì. 6.4. Maùy tieän 1M61: 1. Ñaëc ñieåm laøm vieäc vaø baûo veä cuûa maùy: Trang bò ñieän cuûa maùy tieän 1M61 Lieân Xoâ cuõ coù 3 ñoäng cô ñieän: - Ñoäng cô truïc chính 1, coâng suaát 3kw, toác ñoä 1450v/p. - Ñoäng cô bôm daàu coâng suaát 0,8kw vaø ñoäng cô bôm nöôùc coâng suaát 0,125kw. - Ñoäng cô truyeàn ñoäng chính quay ñöôïc 2 chieàu vaø coù boá trí haõm ñoäng naêng. Haõm ñoäng naêng ñöôïc thöïc hieän nhôø rôle thôøi gian PB, khôûi ñoäng töø T vaø boä bieán aùp+chænh löu TP-B. - Yeâu caàu cuûa ñaàu maùy khi vaän haønh phaûi ñöôïc töôùi daàu lieân tuïc neân giöõa truyeàn ñoäng chính vaø ñoäng cô bôm daàu ñöôïc boá trí lieân ñoäng, ñoäng cô bôm daàu laøm vieäc thì môùi ñoùng ñieän ñeå ñoäng cô chính hoaït ñoäng, neáu maïch ñieän ñoäng cô bôm daàu hoûng thì ñoäng cô truyeàn ñoäng chính töï ñoäng ngöøng laïi. - Baûo veä ngaén maïch cho toaøn heä thoáng baèng caàu chì, baûo veä cho maïch ñieàu khieån baèng caàu chì 2. - Baûo veä quùa taûi cho ñoäng cô baèng rôle nhieät PT. 39
  40. 2. Sô ñoà nguyeân lyù: TP 2  PT P1 P2 P3 2KY 1KY 3 5 7  3  B CD1  9 PB H 1 KB1 KT11 H 15 KT B 8 KB2 _ + T 17 19 H B KB 1 21KB2 23 25 27 29 T PB  H  B T PT PT CD2 3 2 1 40
  41. 3. Vaän haønh: a.Chuaån bò chaïy maùy: Ñoùng caàu dao CD1 ñieän ñi vaøo caùc maù treân khôûi ñoäng töø, vaøo maùy bieán aùp TP. Tay gaït ñeå vò trí giöõa, aán nuùt 2KY ñeå caáp ñieän cho khôûi ñoäng töø laøm vieäc (maïch 1-3-5-7-cuoän -6-4-2) ñoäng cô bôm daàu 3 laøm vieäc tröôùc. b. Chaïy maùy: Keùo tay gaït leân treân ñeå tieáp ñieåm (11-13) cuûa KB1 ñoùng laïi khôûi ñoäng töø B coù ñieän (maïch 1-3-5-11-13-15-cuoänB-8-6-4-2) ñoùng caùc tieáp ñieåm ñoäng löïc B laïi ñoäng cô truïc chính 1 laøm vieäc, ñoàng thôøi noù môû tieáp ñieåm 17-19 ñeå baûo ñaûm an toaøn, ñoùng tieáp ñieåm 7-9 ñeå rôle thôøi gian PB taùc ñoäng(maïch 1-3-5-7-9- cuoän PB-6-4-2) ñeå chuaån bò phuïc vuï haõm maùy. Neáu chaïy theo chieàu ngöôïc thì ngöôïc laïi luùc naøy khôûi ñoäng töø H laøm vieäc nhôø tieám ñieåm KB2 ñoùng . c. Ngöøng vaø haõm ñoäng naêng: Keùo tay gaït veà giöõa, khôûi ñoäng töø B maát ñieän, caét ñoäng cô ra khoûi nguoàn. Tieáp ñieåm phuï cuûa khôûi ñoäng töø B (23-25) ñoùng laïi vaø tieáp ñieåm cuûa coâng taéc KB1 laø 3-21 trôû veà traïng thaùi ñoùng. Khôûi ñoäng töø T coù ñieän laøm vieäc ñoùng caùc tieáp ñieåm T laïi caáp ñieän moät chieàu cho ñoäng cô haõm, quùa trình haõm baét ñaàu, luùc naøy rôle thôøi gian maát ñieän ngöng laøm vieäc tieáp ñieåm (7-9 môû) nhöng chæ sau moät thôøi gian tieáp ñieåm môû chaäm 27-29 môû nhaû ra vaø haõm ñoäng naêng keát thuùc. 6.5. Maùy tieän T616: 1. Ñaëc ñieåm vaø trang bò ñieän maïch ñieän: a. Trang bò: Ñoäng cô ñieän khoâng ñoàng boä 3 pha 1 kieåu A051 - 4 coâng suaát 4,5kw, toác ñoä 1450v/p ñeå quay truïc chính. Ñoäng cô bôm nöôùc 3 kieåu A-22 coâng suaát 0,125kw toác ñoä 2800v/p ñeå bôm nöôùc laøm maùt. Ñoäng cô bôm daàu 2 coâng suaát 0,1kw, toác ñoä 2800v/p. Baûng ñieän ñieàu khieån coù caùc phuï kieän: rôle ñieän aùp PH khôûi ñoäng töø chaïy phaûi, traùi LPvaø K , khôûi ñoäng töø bôm daàu KC, bieán aùp ñeøn soi b. Baûo veä: ñoäng cô truïc chính cuûa maùy caàn quay caû ñöôïc hai chieàu baèng hai khôûi ñoäng töø KP vaø K , ñeå ñaûm baûo an toaøn trong sô ñoà ñieän ñaõ thöïc hieän vieäc khoùa cheùo baèng caùc tieáp ñieåm thöôøng ñoùng cuûa chuùng. Hai tieáp ñieåm thöôøng ñoùng 3-4 vaø 4-6 ñöôïc ñaáu cheùo giöõa hai ñoäng töø K vaø KP. Khi khôûi ñoäng töø KP ñang laøm vieäc, tieáp ñieåm thöôøng ñoùng cuûa noù(4-6) môû ra,do ñoù duø ngöôøi thôï coù voâ yù keùo nhaàm tay gaït thì cuoän daây K cuõng khoâng laøm vieäc. Yeâu caàu cuûa ñaàu maùy khi vaän haønh phaûi ñöôïc töôùi daàu lieân tuïc neân giöõa ñoäng cô truïc chính vaø ñoäng cô bôm daàu coù boá trí lieân ñoäng vôùi nhau nhôø tieáp ñieåm 4-A3 cuûa KC. Chæ khi naøo ñoäng cô bôm daàu ñaõ ñoùng ñieän thì ñoäng cô truïc chính môùi hoaït ñoäng ñöôïc. - Maùy ñöôïc baûo veä ngaén maïch baèng caàu chì 1 vaø 2 . - Baûo veä ñieän aùp thaáp vaø ñieän aùp (o) nhôø tay gaït vaø rôle ñieän aùp PH. - Maùy tieän T616 khoâng boá trí baûo veä quùa taûi. 41
  42. A1 A2 A3 1A3 3A3 BB 2 0 1 1 PH 2 0 1 C 3 4 1 KP P 2 2 K KC 5 6 K K KC KP PH KD 7 KC P BD TP 1 2 3 PMD Ñ 2. Nguyeân lyù laøm vieäc: PMD a. Chuaån bò chaïy maùy: ñoùng caàu dao BB ñieän töø nguoàn seõ ñöôïc ñöa vaøo caùc maù treân cuûa khôûi ñoäng töø, heä thoáng ñieàu khieån vaø maùy bieán aùp an toaøn. Ñeå tay gaït ôû vò trí giöõa (0) tieáp ñieåm 1-A3 kín, rôle ñieän aùp PH hoaït ñoäng (maïch 1-A1- C-cuoän PH-3A3) tieáp ñieåm PH ñoùng laïi ñeå töï khoùa. Chính vì vaäy neân moãi khi maát ñieän, neáu thôï tieän queân khoâng ñöa tay gaït veà giöõa (ñieåm 0) luùc coù ñieän trôû laïi, maùy cuõng khoâng töï ñoäng chaïy ñeå ñaûm baûo an toaøn. Nhöõng maùy coù bôm daàu rieâng thì luùc naøy khôûi ñoäng töø KC cuûa bôm daàu seõ huùt(maïch 1A3-1-7-cuoänKC-3A3) ñoùng ñieän cho ñoäng cô bôm daàu vaø ñoùng tieáp ñieåm 4-3 ñeå chuaån bò cho maïch ñieàu khieån ñoäng cô truyeàn ñoäng chính. Neáu thôï tieän muoán chaïy bôm nöôùc chæ vieäc ñoùng caàu dao BD. b. Chaïy phaûi: keùo tay gaït leân phía treân, tieáp ñieåm P kín ( C vaø hôû) ñoäng cô bôm daàu vaãn hoaït ñoäng bình thöôøng nhôø tieáp ñieåm PH vaãn ñoùng. Khôûi ñoäng töø KP hoaït ñoäng ( maïch 1A3-1- P-2-KP-3-4-3A3) ñoùng ñieän cho ñoäng cô chính chaïy phaûi, tieáp ñieåm 4-6 cuûa noù môû ra ñeà phoøng K khoûi taùc ñoäng nhaàm. c. Ngöøng maùy: keùo tay gaït veà vò trí giöõa, P seõ môû ra, khôûi ñoäng KP maát ñieän nhaû ra neân ñoäng cô 1 ngöng laøm vieäc. Ñoäng cô bôm daàu vaãn hoaït ñoäng bình thöôøng vì P vaãn ñoùng. d. Chaïy traùi: keùo tay gaït xuoáng phía döôùi, tieáp ñieåm kín khôûi ñoäng töø K ñoùng laïi (maïch 1A3-1- -5-K -6-4-3A3) ñoäng cô truïc chính chaïy traùi vì ôû maïch ñoäng löïc thöù töï cuûa 2 pha ñaõ ñöôïc ñoåi nhau, ñoàng thôøi tieáp ñieåm cuûa K laø 3-4 seõ môû ra ñeå ñaûm baûo an toaøn. 42
  43. KEÁT QUÛA HOÏC TAÄP 7 TÍNH TOAÙN CHOÏN DAÂY DAÃN VAØ THIEÁT BÒ BAÛO VEÄ CAÙC THIEÁT BÒ ÑIEÄN XÍ NGHIEÄP. A.Muïc ñích: Sau khi hoïc xong baøi naøy caùc baïn hieåu moät soá vaán ñeà sau: - Naém ñöôïc moät soá phöông phaùp söûa chöõa maùy ñieän moät chieàu - Naém ñöôïc moät soá phöông phaùp söûa chöõa maùy ñieän xoay chieàu moät pha vaø ba pha - Tính toaùn choïn daây daãn cho caùc maùy ñieän coâng nghieäp - Tính toaùn choïn caùc thieát bò baûo veä heä thoáng ñieän maùy coâng nghieäp B. Noäi dung: I. Kieåm tra ñieàu chænh maùy ñieän moät chieàu: Maùy ñieän moät chieàu coù nhieàu muïc ñeå kieåm tra nhö: kieåm tra caùch ñieän, ño ñieän trôû, kieåm tra söï laøm vieäc choåi than ÔÛ ñaây chæ giôùi thieäu moät soá muïc kieåm tra caàn thieát nhaát traùnh söï coá nhö maùy chaïy yeáu,noùng,phaùt tia löûa nhieàu ôû choåi than. 1. Xaùc ñònh ñöôøng trung tính hình hoïc: ngoaøi nhöõng maùy ñieän 1 chieàu khoâng coù cöïc töø phuï choåi than ñöôïc xeâ dòch ngöôïc chieàu quay ñeå caûi thieän ñoåi chieàu, nhöõng maùy ñieän moät chieàu ñaëc bieät caàn ñieàu chænh toác ñoä noùi chung choåi than cuûa maùy ñieän moät chieàu phaûi ñaët ôû vò trí ñöôøng trung tính hình hoïc( thöôøng ñaùnh daáu ôû vaønh ñôõ choåi than vaø naép). Moãi laàn thaùo maùy ra baûo döôõng phaûi chuù yù vaïch daáu naøy baèng sôn ñoû ñeå khoûi nhaàm khi laép laïi. a. Phöông phaùp ñieän aùp cöïc ñaïi: cho maùy ñieän moät chieàu quay khoâng taûi vôùi toác ñoä khoâng ñoåi, oån ñònh, cuoän kích töø ñöôïc kích thích ñoäc laäp doøng ñieän moät chieàu (aécqui) ôû ngoaøi sao cho ñieän aùp maùy phaùt ôû phaïm vi ñònh möùc. Quay choåi than treân coå goùp ñeán choã maø voân keá noái vôùi ñaàu ra cuûa phaàn öùng maùy phaùt ñieän chæ moät trò soá lôùn nhaát. Vò trí ñoù chính laø ñöôøng trung tính hình hoïc. b. Phöông phaùp toác ñoä baèng nhau: ta bieát raèng ñoäng cô ñieän moät chieàu coù caùc cöïc töø phuï khi xeâ dòch choåi than khoûi ñöôøng trung tính hình hoïc veà 1 phía thì phaûn öùng phaàn öùng vaø caùc cöïc töø phguï khöû töø ñoái vôùi caùc cöïc töø chính coøn khi quay veà phía kia laø naïp töø. Caên cöù vaøo tính chaát naøy, ta cho moät ñieän aùp khoâng ñoåi vaøo ñoäng cô quay khoâng taûi vôùi doøng ñieän khoaûng 0,5Iñm roài duøng toác ñoä keá ñeå ño toác ñoä quay thuaän vaø toác ñoä quay ngöôïc. Vì toác ñoä quay ñoäng cô phuï thuoäc vaøo töø thoâng neân ta chæ caàn quay choåi than tôùi vò trí naøo ñoù maø toác ñoä quay thuaän vaø toác ñoä quay ngöôïc baèng nhau thì ñaáy chính laø vò trí trung tính hình hoïc. c. Phöông phaùp caûm öùng: phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi trong thöïc teá vì ñôn giaûn vaø chính xaùc coù theå tìm ñöôïc vò trí ñöôøng trung tính hình hoïc khi maùy ñieän moät chieàu ñöùng yeân. Chæ caàn 1 boä pin hoaëc aéc qui vaø ñaáu daây nhö hình veõ sau. 43
  44. AÁn nuùt K ñeå cho nhöõng xung vaøo cuoän daây kích töø, roâto seõ sinh ra doøng ñieän caûm öùng. Neáu voân keá chæ ñieän aùp caøng lôùn töùc laø choåi than ñaõ bò leäch khoûi ñöôøng trung tính V caøng nhieàu , phaûi quay choåi than veà vò trí naøo ñoù maø kim chæ soá 0 thì ñaáy chính laø ñöôøng trung tính hình hoïc. Trong thöïc teá, choåi than khi ñaõ naèm ñuùng ñöôøng trung tính hình hoïc, ñoàng hoà vaãn chæ vaøi voân do khe hôû khoâng khí K Bôûi vaäy chæ caàn choïn ñieåm maø voân keá chæ nhoû nhaát laø ñöôïc ñöôøng trung tính hình hoïc. Pin 2. Kieåm tra caùch ñieän: Muoán ñaûm baûo vaän haønh lieân tuïc vaø chaéc chaén an toaøn, maùy ñieän môùi laép ñaët hoaëc sau khi tu söûa ñeàu caàn ñöôïc xaùc ñònh traïng thaùi caùch ñieän, nhöõng maùy ñang laøm vieäc,nghæ laâu cuõng caàn coù ñònh kì kieåm tra caùch ñieän ñeå döï ñoaùn tröôùc ñöôïc söï aåm öôùt traùnh cho cuoän daây khoûi bò ñaùnh thuûng khi caáp ñieän vaøo. Ngöôøi ta duøng meâgoâmkeá 5001000v ñeå kieåm tra caùch ñieän, tuøy theo ñieän aùp nhöng noùi chung qui ñònh ôû nhieät ñoä laøm vieäc thì ñieän trôû caùch ñieän phaûi ñaït 1M/1000v. Ñieän trôû caøng cao caøng toát, ñoái vôùi maùy ñieän moät chieàu döôùi 440v vaø maùy ñieän xoay chieàu 220/380v neáu ñaït töø 0,5M trôû leân laø ñaït yeâu caàu vaän haønh. 3. Kieåm tra thoâng soá kyõ thuaät ñoäng cô ñieän xoay chieàu: caùc ñoäng cô ñieän xoay chieàu khi chaïy thöû caàn kieåm tra moät soá thoâng soá kyõ thuaät sau: - Kieåm tra caùch ñieän phaûi töø 0,5M trôû leân, thöïc teá thì caùch ñieän toát leân ñeán 20M hoaëc tôùi voâ cöïc. Tröôøng hôïp kim ñoàng hoà chæ leân 0 laø ñoäng cô bò chaïm masse phaûi söûa chöõa laïi khoâng ñöôïc vcaän haønh. - Kieåm tra doøng ñieän khoâng taûi khi vaän haønh döïa vaøo baûng sau. COÂNG DOØNG ÑIEÄN KHOÂNG TAÛI(%) SO VÔÙI ÑÒNH MÖÙC ÔÛ CAÙC TOÁC SUAÁT ÑOÄ 3000 1500 1000 750 600 0,10,4 55 70 80 0,51 40 55 60 15 35 50 55 60 510 25 45 50 55 60 1025 20 40 45 50 55 2530 18 35 40 45 50 Ghi chuù: trong baûng laø giaù trò trung bình, doøng ñieän ño ñöôïc khi khoâng taûi khoâng cao hôn möùc ñoä naøy laø ñoäng cô toát, neáu cao hôn qui ñònh thì coù theå do quaán sai, thieáu voøng, ñaáu daây sai 44
  45. TOÁC ÑOÄ QUAY CUÛA ÑOÄNG CÔ KHOÂNG ÑOÀNG BOÄ BA PHA SOÁ ÑOÂI CÖÏC P SOÁ CÖÏ 2P TOÁC ÑOÄ QUAY ( voøng /phuùt) Tö tröôøng quay(stato) Ñoäng cô ( truïc roâto) 1 2 3000 2815 2940 2 4 1500 1400  1470 3 6 1000 930  985 4 8 750 720  740 5 10 600 580  585 Kinh nghieäm khi kieåm tra mang taûi (ñoäng cô 380v) cöù 1KW, ampe keá keàm chæ töø 2A trôû laïi laø ñoäng cô chaïy ñöôïc. Thí duï: moät ñoäng cô khoâng ñoàng boä 3 pha 380v coâng suaát 7,5kw, toác ñoä 1450v/p. Doøng ñieän taûi ñònh möùc laø: Iñm = 7,5.2 = 15A Cho chaïy ño doøng khoâng taûi thì doøng ñieän ôû ba pha phaûi naèm trong khoaûng tra baûng. 15.0,45 = 6.75A. Cho mang taûi, duøng ampe keá kìm ño ñöôïc nhoû hôn hoaëc baèng 15A vaø duøng toác ñoä keá ño chæ 1450 voøng trôû leân laø ñoäng cô ñuû ñieàu khieän laøm vieäc. 4. Xaùc ñònh cöïc tính ñoäng cô khoâng ñoàng boä ba pha: PHA Tieâu chuaån(LX Tieâu chuaån Ñöùc Ñoäng cô: Phaùp, Ñoäng cô: Nhaät, cuõ) TOCT183-55 Vieät Nam Rumani Ñaàu Cuoái Ñaàu Cuoái Ñaàu Cuoái Ñaàu Cuoái 1 C1 C4 U R A X U X 2 C2 C5 V S B Y V Y T C Z 3 C3 C6 W W Z a. Duøng nguoàn ñieän xoay chieàu ñeå xaùc ñònh: a1. Ñoái vôùi ñoäng cô coù coâng suaát nhoû döôùi 3KW: Ñoái vôùi caùc ñoäng cô coù coâng suaát nhoû ta coù theå duøng nguoàn ñieän 1pha coù ñieän aùp 220v ñeå xaùc ñònh raát thuaän tieän. Nhöng chuù yù veà an toaøn ñieän, caùch xaùc ñònh nhö sau: - Duøng Ohm – keá ño xaùc ñònh töøng caëp daây ra cuûa ñoäng cô. - Thöû nghieäm laàn 1: Voân keá (10v – 20v) A R 110/220v C1 C2 C3 45
  46. Maéc daây nhö hình veõ, moät pha maéc vaøo voân keá,coøn hai pha kia noái tieáp, sau noun maéc hai ñaàu daây coøn laïi vaøo ñieän aùp nguoàn moät pha 110/220v, quan xaùc kim ñoàng hoà nhaän xeùt: + Neáu kim voân keá leäch ñi töø 6v ñeán 10v thì hai ñaàu daây maéc vaøo nguoàn moät pha khaùc cöïc tính . Vì söùc ñieän ñoäng caûm öùng trong hai pha naøy coù cuøng chieàu. + Ngöôïc laïi, neáu kim voân keá chæ ñöùng yeân taïi vaïch 0 (coù theå leäch ñi chuùt ít) thì hai ñaàu daây maéc vaøo nguoàn moät pha 110/220v cuøng cöïc tính. Vì söùc ñieän ñoäng caûm öùng trong hai pha naøy ngöôïc chieàu neân trieät tieâu, neân khoâng caûm öùng sang pha thöù ba , do ñoù söùc ñieän ñoäng trong pha 3 e3 = 0. Trong thöû nghieäm laàn naøy ta xaùc ñònh ñöôïc cöïc tính cuûa hai pha vaø ñaùnh daáu cöïc tính caùc daây pha AX,BY. - Thöû nghieäm laàn 2: Voân keá A B (10v – 20v) 110/220v C1 C3 X Y Maéc daây nhö hình veõ , môû daây hai pha ñaõ xaùc ñònh cöïc tính song, laáy 1 trong 2 pha naøy noái vaøo volt – keá, coøn pha thöù ba noái noái tieáp vôùi pha AX vaø maéc vaøo nguoànñieän110/220v. - Cho ñieän vaøo vaø quan xaùc kim volt-keá ñeå keát luaän cöïc tính cuûa 2 daây ñang noái vôùi nguoàn ñieän. - Caên cöù vaøo thöû nghieäm laàn 2, laáy chuaån ñaõ ñaùnh daáu laø pha AX, ñaùnh daáu pha 3 caùc ñaàu C,Z. Chuù yù: Thôøi gian moãi laàn thöû nghieäm cho ñoäng cô khoâng neân ñeå laâu quùa 10 giaây, coù theå laøm chaùy ñoäng cô. a2. Ñoái vôùi ñoäng cô coù coâng suaát lôùn: Ñoái vôùi ñoäng cô coù coâng suaát lôùn thì ta cuõng coù theå xaùc ñònh baèng phöông phaùp naøy nhöng nguoàn ñieän thöû phaûi thaáp khoaûng 30% Uñm cuûa ñoäng cô. Voân keá A R (10v – 20v) 30%Uñm C1 C2 C3 H.a 46
  47. Voân keá A B (10v – 20v) 30%Uñm C1 C3 X Y H.b b. Duøng nguoàn moät chieàu( bình aécquy) ñeå xaùc ñònh Ngoaøi caùch duøng nguoàn ñieän xoay chieàu ñieän aùp nguoàn vaø ñieän aùp thaáp, coù theå duøng bình accu ñeå xaùc ñònh cöïc tính ñoäng cô treân nguyeâ lyù hieän töôïng caûm öùng ñieän töø. Coâng taéc K ñoùng môû lieân tuïc K Voân keá(3v) 24V c.Duøng ñoàng hoà VOM(mA-keá) xaùc ñònh: mA-keá Pha 1 Pha 2 Pha 3 Maéc maïch nhö hình veõ, duøng tay quay truïc ñoäng cô, neáu kim mA-keá ñöùng yeân chöùng toû caùc ñaàu daây ñang noái chung moái coù cuøng cöïc tính, ngöôïc laïi see khaùc cöïc tính. 47
  48. Cöù theá traùo 2 ñaàu daây cuûa moãi pha cho ñeán khi naøo kim mA-keá chæ dao ñoäng taïi vaïch 0 thì keát quûa xaùc ñònh hoaøn taát. II. Choïn daây daãn vaø thieát bò baûo veä cho maùy coâng nghieäp: 1. Choïn daây daãn ñieän: a. Choïn daây theo baûng: ôû heä thoáng ñieän maùy coâng nghieäp, trong noäi boä töøng phaân xöôûng töøng maùy thì chæ caàn choïn theo ñieàu kieän phaùt noùng ñeå doøng ñieän qua daây daãn baèng hoaëc nhoû hôn khaû naêng taûi cuûa daây moät chuùt laø ñöôïc. Doøng ñieän phuï taûi cho pheùp cuûa daây daãn phuï thuoäc vaøo tieát dieän, söï caáu taïo vaø moâi tröôøng cuõng nhö ñieàu kieän laøm maùt daây daãn. Baûng 1 duøng ñeå choïn daây daãn ñieän vaøo ñoäng cô moät caùch nhanh choùng ( nhieät ñoä moâi tröôøng 250C). Baûng 1: CHOÏN DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ CAÀU CHÌ BAÛO VEÄ NGAÉN MAÏCH CHO MAÙY ÑIEÄN Coâng suaát ñoäng Tieát dieän daây Côõ caàu chì cô (kw) (mm2 ) Kieåu Kieåu U = U = U = U = v v v v AO AO2 220 380 220 380 0,6 1 1 6 6 0,8 1 1 6 6 1 1 1 1 10 6 1,1 1 1 10 6 1,5 1 1 15 10 1,7 1,5 1 15 10 2,2 1,5 1 20 15 2,8 2,5 1,5 25 15 3 2,5 1,5 25 15 4 2,5 1,5 35 20 4,5 2,5 1,5 60 25 5,5 2,5 1,5 60 35 7 4 2,5 80 35 7,5 4 2,5 80 35 10 10 6 4 80 60 13 6 4 100 60 14 6 4 100 80 17 10 6 125 80 20 10 6 160 100 48
  49. 22 16 10 160 100 28 16 10 225 125 30 25 16 225 160 40 40 35 25 350 200 Baûng 2: DOØNG ÑIEÄN TAÛI CHO PHEÙP CUÛA DAÂY ÑOÀNG BOÏC CAO SU NHIEÄT ÑOÄ 250C Troïng löôïng doøng ñieän taûi A soá sôïi tieát Ñöôøng daây Kg/km khi ñaët vaø  1sôïi dieän kình daây mm mm2 Caû boïc Loõi Treân Trong P ñoàng söù oáng 0,97 1x0,97 0,75 22 6,7 6(13) 1,13 1x1,13 1 25 9,2 6(15) 6 1,37 1x1,37 1,5 31 13,5 10(20) 10 1,76 1x1,76 2,5 42 21,5 15(27) 15 2,24 1x2,24 4 58 35 25(36) 25 2,73 1x2,73 6 78 52 35(46) 35 3,99 7x1,33 10 140 87 60(68) 60 5,04 7x1,68 16 211 113 90 75 6,33 7x2,11 25 317 220 125 100 7,47 7x2,49 35 417 310 150 120 9,05 19x1,81 50 585 440 190 165 10,70 19x2,14 70 787 613 240 200 12,45 19x2,49 95 1048 838 290 245 14,07 37x1,81 120 1311 1050 340 280 15,68 37x2,14 150 1630 1324 390 330 17,43 37x2,49 85 1996 1680 450 19,89 37x2,21 240 2558 2120 530 Ghi chuù: Neáu nhieät ñoä nôi daây ñaët noùng hôn thì phaûi cho doøng ñieän taûi giaûm xuoáng. Cuï theå 300C nhaân heä soá 0,95, neáu 350C nhaân heä soá 0,81 vaø 400C nhaân heä soá 0,76. Neáu loõi nhoâm thì doøng ñieän taûi cho pheùp chæ baèng 0,77 daây ñoàng coù cuøng tieát dieän. Thí duï: maùy tieän T630 coù ñoäng cô truïc chính Pñm = 10KW;U = 380v; I = 20A Tra baûng 1 tìm côõ daây taûi ñieän S = 4mm2. Neáu duøng daây boïc (P) thì ñöôøng kính(khoâng keå boïc ngoaøi) laø 2,24mm, cöù 100m daây naëng khoaûng 5,8kg(baûng 2). 49
  50. b. Choïn daây theo coâng thöùc: phöông phaùp naøy choïn tieát dieän theo ñieàu kieän toå thaát ñieän aùp ñaõ qui ñònh thöôøng aùp duïng khi taûi ñieän vôùi coâng suaát P caàn thieát coù khoaûng caùch l ñaõ bieát, coâng thöùc ñöôïc tính nhö sau: P: coâng suaát söû duïng tính baèng kw P.l S l: chieàu daøi ñöôøng daây ( m ) C. U% U: toån thaát ñieän aùp treân ñöôøng daây taûi % C: laø heä soá neáu duøng daây ñoàng, ñöôøng taûi ñieän 3 pha 380v laáy C = 80. Daây nhoâm thì laáy C = 46. Tröôøng hôïp ñöôøng daây taûi ñieän 1 pha 220v baèng ñoàng thì laáy C = 13. Neáu ñöôøng daây cung caáp cho nhieàu ñieåm khaùc nhau thì ta coäng coâng suaát P cuûa töøng ñòa ñieåm vôùi nhau vôùi khoaûng caùch töø nguoàn ñeán phuï taûi nghóa laø : Ptt = P1 + P2 +P3 Pn Thí duï: choïn daây taûi ñieän cho caàn caåu chaân ñeá KPD 94 coâng suaát P = 70kw ôû caùch xa traïm bieán aùp 200m vôùi ñieän aùp löôùi 3x380v. Cho toån thaát ñieän aùp treân ñöôøng daây laø U% = 5%. thay vaø coâng thöùc ta ñöôïc. 70.200 S 35 80.5 Vaäy ta phaûi duøng daây ñoàng côõ 35mm2 ñeå taûi. 2. Choïn caàu chì baûo veä ngaén maïch cho maùy ñieän: Trong maùy coâng nghieäp thì rôle nhieät hoaëc rôle ñieän töø chæ baûo veä quùa taûi, muoán baûo veä ngaén maïch thì phaûi duøng aùptoâmaùt hoaëc caàu chì. Hieän nay coù nhieàu loaïi caàu chì khaùc nhau tuøy theo ñieän aùp, doøng ñieän, caùch boá trí daây chaûy, maø noù ñeå ngoaøi khoâng khí ñaët trong oáng söù coù caùt daäp löûa, trong oáng nhöïa thaïch anh Caàu chì phaûi coù khaû naêng caét doøng ñieän cao khi bò ngaén maïch moät caùch nhanh nhaát ñeå baûo veä ñoäng cô, vôùi nhöõng ñoäng cô thoâng duïng ñieän aùp thaáp thì choïn côõ daây theo baûng 3. Daây chaûy trong caàu chì coù theå loaïi troøn hoaëc taám moûng baèng chì , keõm, nhoâm hoaëc hôïp kim noøng chaûy thaáp, daãn ñieän toát nhö baïc. Coâng thöùc choïn doøng ñieän daây chaûy: I I kñ cc 1,6  2,5 Thí duï: Maùy tieän T630 coù ñoäng cô truïc chính kieåu loàng soùc, P = 10kw, U = 380v; Iñm = 20A, boäi soá khôûi ñoäng 7 . Vaäy doøng ñieän khi khôûi ñoäng Ikñ = 20.7 =140A. Töø coâng thöùc treân ta tính doøng ñieän daây chaûy: 140 I 60A cc 2,5 Neáu duøng daây chaûy baèng nhoâm thì töø baûng 3 ta laáy loaïi d =- 1.6mm. 50
  51. Baûng 3: CAÙCH CHOÏN DAÂY CHAÛY CHO CAÀU CHÌ Ñöôøng kính Doøng ñieän ñònh möùc daây chaûy (A) daây chaûy Nhoâm Chì Ñoàng 0,15 0,5 4 0,20 2 0,50 8 0,25 4 0,75 10 0,30 6 1 12 0,40 10 1,5 14 0,50 14 2 16 0,60 16 2,5 21 0,70 18 3,5 28 0,80 20 4,2 36 0,90 25 5 40 1 32 6 48 1,2 40 9 1,4 50 12 1,6 60 14 1,8 75 17 2 90 20 2,5 120 32 3 160 46 51
  52. SỬA CHỮA MẠCH ĐIỆN KHỞI ĐỘNG HAI ĐỘNG CƠ CHẠY TRƯỚC - DỪNG SAU I. Sơ đồ mạch điện A1 B1 C1 L N CD A2 B2 C2 D 1 PT1 M 5 1 3 4 2 K1 A3 B 3 K 1 C3 7 9 K1 Rth K2 K1 K A B C A B C 2 4 4 4 5 5 5 D 2 PT2 11 Rth 13 6 K2 PT1 PT2 K2 A C Mạch điều khiển 6 M 6 A C 1 7 M 7 2 Mạch động lực II. Các sự cố hư hỏng: 1. Nhấn nút mở M Nguyên nhân: toàn mạch không tác động 2. Đóng cầu dao CD, Nguyên nhân: nhấn nút mở M công tắc tơ K1 không làm việc 3. Đóng cầu dao CD, Nguyên nhân: nhấn nút mở M công tắc tơ K1 làm việc, K2 không làm việc 52
  53. 4. Đóng cầu dao CD, Nguyên nhân: nhấn nút mở M công tắc tơ K1 và K2 đóng buôn ra nhả 5. Khi nhấn nút mở Nguyên nhân: M công tắc tơ K1 và K2 hút, buôn ra nhả III. Sửa chữa mạch: 1. Khoanh vùng sự cố: - Xác định chính xác vùng xảy ra sự cố hư hỏng - Ví dụ: Khi đóng cầu dao CD, nhấn nút mở M công tắc tơ K1 không làm việc Khẳng định một điều là đoạn L-1-D1-3-M-5-K1-4-PT1-N không có điện 2. Sửa chửa mạch: Dùng VOM đo đoạn L-1-D1-3-M-5-K1-4-PT1-N + Đặt 2 que đo ở 2 đầu L và N, nhấn M + Nếu không thông thì ta giử đấu dây L, đầu kia chuyển vị trí đến số 4 + Nếu thông thì ta đặt 2 que đo đến vị trí số 4 và N (không thông) + Điều quan trọng là ta không thể mở cả 2 đầu dây mà phải xác định đúng vị trí đầu đây nào Đặt 2 que đo ở đầu sau K1 và trước PT1 nếu không thông thì chắc chắn là đầu trước PT1 Nếu thông thì kiểm tra 2 đầu từ sau PT1 đến N 53