Bài giảng Hệ điều hành Unix/Linux - Bài 3: Quản trị hệ thống và người dùng - Đặng Ngọc Cường

pdf

50 trang phuongnguyen 5040

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Hệ điều hành Unix/Linux - Bài 3: Quản trị hệ thống và người dùng - Đặng Ngọc Cường", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

bai_giang_he_dieu_hanh_unixlinux_bai_3_quan_tri_he_thong_va.pdf

Nội dung text: Bài giảng Hệ điều hành Unix/Linux - Bài 3: Quản trị hệ thống và người dùng - Đặng Ngọc Cường

Qu ản tr ị hệ th ống và ng ười dùng ệ ề
ậ ệ ố Với Linux có hai l ựa ch ọn để tương t ác v ới h ệ th ống: Tươ ng tác b ằng dòng l ệnh (command-line) Tươ ng tác b ằng giao di ện đồ họa Mỗi l ần đă ng nh ập vào s ử dụng h ệ th ống, Linux g ọi là phiên làm vi ệc (session). Phiên làm vi ệc s ẽ kết thúc khi gõ l ệnh exit ho ặc logout hệ th ống. ệ ề
ả ườ Mỗi ng ười s ử dụng (user) trên h ệ th ống được mô tả qua các thông tin sau: 1. username : tên ng ười s ử dụng 2. password : m ật kh ẩu 3. uid : s ố nh ận d ạng ng ười dùng (user identify number) 4. gid : s ố của nhóm (group identify number ) 5. Comment (Full name) : chú thích 6. Th ư m ục ch ủ của tài kho ản (user home directory ) 7. Shell đăng nhập (ch ươ ng trình ch ạy lúc b ắt đầu phiên làm vi ệc) ệ ề
ả Trong quá trình cài đặt Linux, trình cài đặt s ẽ tạo ra một tài kho ản đặc bi ệt v ới tên là root cho h ệ th ống. Tài kho ản root còn được g ọi là tài kho ản qu ản tr ị (admin) hay superuser có quy ền không gi ới h ạn. Với user root s ẽ có toàn quy ền x ử lý h ệ th ống nh ư: tạo tài kho ản m ới, gi ới h ạn ho ặc c ấp quy ền cho từng tài kho ản, shutdown h ệ th ống, Li khuyên là không nên s dng tài kho n root nh p và làm vi c v i h th ng và ch nên dùng trong nh ng tr ưng h p th t c n thi t. ệ ề
ả Tài kho ản này được định ngh ĩa là tài kho ản có UserID là 0. Chú ý: Nếu đă ng nh ập v ới user th ường thì dấu nh ắc t ại shell là $ Nếu đă ng nh ập v ới super user ( root ) thì dấu nh ắc t ại shell là # ệ ề
ậa Các thông tin c ủa ng ười dùng trong h ệ th ống được ch ứa trong t ập tin /etc/passwd Tập tin /etc/passwd được l ưu d ưới d ạng text. M ọi ng ười đều có th ể đọc được t ập tin này nh ưng ch ỉ có root m ới có quy ền thay đổi nó. Ví dụ: root:x:0:0:root:/root:/bin/bash bin:x:1:1:bin:/bin: mars:x:500:500:Sao hoa :/home/mars:/bin/bash ệ ề
ậa Mỗi user được l ưu trong m ột dòng g ồm 7 c ột. Cột 1 : tên ng ười s ử dụng Cột 2 : mã liên quan đến passwd. Linux lưu mã n ày trong t ập tin /etc/shadow ch ỉ có root m ới có quy ền đọc. Cột 3:4 : user ID:group ID Cột 5 : Tên đầy đủ của ng ười s ử dụng. Cột 6: thư mục cá nhân Cột 7 : chươ ng trình s ẽ ch ạy đầu tiên sau khi user login (thường là shell). ệ ề
ậa mars : x : 500 : 500 :Sao hoa :/home/mars:/bin/bash GroupID Home username userID directory Fullname shell Password code ệ ề
ạ ộ ả ớ Mở cửa s ổ Terminal và th ực hi ện các l ệnh: useradd [username] passwd [username] Ví dụ: [root@srv foo]# useradd jerry [root@srv foo]# passwd jerry Change password for user jerry. New password: Retype new password: passwd: all authentication tokens update successfully ệ ề
a ộ ả Mở cửa s ổ Terminal và th ực hi ện các l ệnh: userdel [username] Ví dụ: [root@srv foo]# userdel jerry Ta c ũng có th ể xóa m ột user b ằng cách: Xoá điểm nh ập t ươ ng ứng v ới ng ười dùng trong /etc/passwd và trong /etc/group . Xoá các file mail và mail alias c ủa ng ười dùng Xoá mọi cron và at Xoá thư mục cá nhân c ủa user đó. ệ ề
ả ườ Nhóm ch ứa hai ho ặc nhi ều user có liên quan. Một nhóm ng ười (group) s ử dụng được mô t ả bằng các thông tin sau: groupname : tên c ủa nhóm gid : s ố của nhóm (gid: group identify number) users : Danh sách các tài kho ản user thu ộc nhóm Các thông tin trên được ch ứa trong t ập tin /etc/group Ví dụ: daemon:x:2:root,bin,daemon ệ ề
ậ Xem n ội dung c ủa /etc/group [root@srv foo]# cat /etc/group root: x : 0 : root bin : x : 1 : root, bin, daemon tty : x : 5 kmem : x : 9 wheel : x : 10 : root draft: x : 500 : foo, tom, jerry ệ ề
ậ Các dòng có định d ạng nh ư sau: group name : password code : group ID : users Ví dụ: draft : x : 500 : foo, tom, jerry Group name GroupID List users Password code ệ ề
ạ Tạo nhóm m ới, s ử dụng l ệnh: groupadd [groupname] Ví dụ: Tạo nhóm m ới: [root@srv foo]# groupadd star Tạo user m ới thu ộc nhóm star: [root@srv foo]# useradd –g star mars [root@srv foo]# passwd mars Xóa nhóm đã t ồn t ại, s ử dụng l ệnh groupdel [ groupname ] ệ ề
ụ ạ a [root@dnc ~]# groupadd K15TCD12 [root@dnc ~]# useradd longtb -g K15TCD12 [root@dnc ~]# passwd longtb Changing password for user longtb. New UNIX password: lBAD PASSWORD: it is based on a dictionary word Retype new UNIX password: passwd: all authentication tokens updated successfully. [root@dnc ~]# ệ ề
ử ụ ụ ồ ọa Vào System menu -> Administration -> Users and Groups , ch ọn tab ‘Users’ để tạo user m ới. ệ ề
Qu ản lý ti ến trình ệ ề
ệ ề ế Ti ến trình (process) là một th ể hi ện c ủa m ột ch ươ ng trình đang th ực hi ện. Các ti ến trình được t ổ ch ức theo d ạng cây: Ti ến trình cha (parent) ti ến trình con (child) Mỗi ti ến trình có độ ưu tiên kết h ợp v ới nó. Một user bình th ường ch ỉ có th ể gi ảm độ ưu tiên của m ột ti ến trình s ử dụng l ệnh nice ho ặc renice nhưng chỉ có root mới có quy ền tăng độ ưu tiên của ti ến trình ệ ề
ạ ế Có 5 ki ểu ti ến trình trên h ệ th ống Linux: Daemon Parent Child Orphan ( đơn độc) Zombie ho ặc defunct Có th ể chia ti ến trình thành 2 h ạng m ục: Ti ến trình ti ền c ảnh (foreground) Ti ến trình h ậu c ảnh (background) ệ ề
ếa Đa s ố các ch ươ ng trình server cho các d ịch v ụ mạng đều ch ạy theo ph ươ ng th ức deamon, như các d ịch v ụ: Mail, Web, DNS Đây là các ch ươ ng trình sau khi được n ạp lên b ộ nh ớ, l ắng nghe các yêu c ầu t ừ các ti ến trình khách (client) trên m ột s ố cổng (port) xác định nào đó. Tên các ch ươ ng trình daemon th ường k ết thúc bằng ký t ự “d” như named , xinetd ệ ề
ế ậ ảa Là ti ến trình ch ạy ng ầm trong h ệ th ống, không có giao di ện hi ển th ị trên màn hình. Để th ực hi ện m ột l ệnh ch ạy “hậu c ảnh” từ dòng lệnh thêm d ấu & sau câu l ệnh. Ví dụ: $ find / -name cool & [1] 4463 Các ch ươ ng trình ch ạy h ậu c ảnh v ẫn hi ển th ị kết qu ả ở ti ền c ảnh. Ta có th ể chuy ển h ướng hi ển th ị vào m ột t ập tin. Ví dụ: $ Find / -name cool > output & ệ ề
ộ ủa ế Mỗi ti ến trình có một s ố định danh duy nh ất trong hệ th ống PID (Process ID) Mỗi ti ến trình có một ch ủ sở hữu UID và nhóm s ở hữu GID xác định quy ền c ủa ti ến trình trong h ệ th ống. Ngoài ra, ti ến trình có một s ố các thông tin khác nh ư: ng ữ cảnh ti ến trình, đoạn d ữ li ệu, vùng nh ớ stack, và không gian địa ch ỉ của ti ến trình, ệ ề
ể ị ế Cú pháp: ps [option] Trong đó: option có th ể là: -e: xem thông tin v ề mỗi ti ến trình trên h ệ th ống. -f: li ệt kê d ạng đầy đủ (li ệt kê theo d ạng các c ột). -l: li ệt kê d ạng th ức dài. Chú ý: Một user bình th ường có th ể th ấy t ất c ả các ti ến trình, nh ưng ch ỉ có th ể điều khi ển được các ti ến trình c ủa mình t ạo ra. Ch ỉ có root mới có quy ền điều khi ển t ất c ả các ti ến trình c ủa h ệ th ống Linux và của ng ười khác. ệ ề
ể ị ế Ý ngh ĩa c ủa các c ột: UID : s ố UserID c ủa ch ủ sở hữu ti ến trình PID : định danh c ủa ti ến trình PPID : định danh c ủa ti ến trình cha C: ch ỉ số sử dụng b ộ xử lý (CPU utilization for scheduling) STIME : th ời điểm b ắt đầu ti ến trình TTY : terminal điều khi ển ti ến trình TIME : th ời gian tích l ũy th ực hi ện ti ến trình COMMAND : tên l ệnh t ạo ra ti ến trình ệ ề
ế ế Tìm các ti ến trình theo m ẫu dùng l ệnh pgrep Cú pháp: pgrep [option] [pattern] Ví dụ: tìm các ti ến trình v ới tên trong đó có “mysql” $ pgrep -lu mysql Ho ặc: $ ps –lu | grep mysql ệ ề
ểa ọa ộ ế Để ki ểm tra ho ạt động c ủa các ti ến trình, đặc bi ệt là các thông tin v ề tài nguyên h ệ th ống c ũng nh ư vi ệc sử dụng tài nguyên c ủa m ỗi ti ến trình dùng top . Cú pháp: top [-p pid] Trong đó: -p pid: xem thông tin v ề ti ến trình có định danh pid. Ngoài ra, l ệnh top còn cho phép theo dõi xem có ti ến trình nào chi ếm d ụng quá nhi ều th ời gian CPU cũng nh ư truy c ập đĩa không. ệ ề
ệ ệ ề
ộư ủa ế Độ ưu tiên của ti ến trình xác định quy ền s ử dụng CPU và ảnh h ưởng đến quá trình điều ph ối ti ến trình c ủa nhân Linux. Khi gán độ ưu tiên cho một ti ến trình, Linux s ử dụng một s ố xác định g ọi là số nice (nice number ). Các số nice có giá tr ị trong kho ảng t ừ -20 (highest) đến +19 (lowest). Các ti ến trình b ắt đầu b ởi m ột ng ười dùng th ường có giá tr ị nice là 0 . Để thay đổi độ ưu tiên của ti ến trình dùng l ệnh nice ho ặc renice . ệ ề
ệ Cú pháp: nice [options] [command [arg] ] Ý ngh ĩa: th ực hi ện l ệnh “command” với độ ưu tiên được xác định b ởi option. Ví dụ: $ nice –n 2 ls –l /root *Gán nice number là 2 $ nice 2 top *Gán nice number là -2 ệ ề
ệ Các ng ười dùng bình th ường ch ỉ có th ể điều ch ỉnh giá tr ị nice từ 0 đến 19 , trong khi đó root có th ể điều ch ỉnh giá tr ị nice từ -20 đến 19. Nếu không có sự điều ch ỉnh giá tr ị, thì ti ến trình được gán m ột giá tr ị mặc định là 0. Lệnh nice không có đối s ố sẽ hi ển th ị các độ ưu tiên được điều ph ối hi ện th ời. Ví dụ: $ nice -2 ls -a *Gán nice number là 2 # nice –n -2 ./baitap.sh *Gán nice number là -2 $ nice ệ ề
ệ Cú pháp: renice priority PID [[-g] group] [[-u] user] Dùng để sửa đổi độ ưu tiên của các ti ến trình đang họat động trong h ệ th ống. Ví dụ: # renice -2 203 *Gán nice number là -2 cho ti ến trình có định danh là 203 # renice 5 –u hainv *Gán nice number là 5 cho t ất c ả ti ến trình b ắt đầu b ởi user hainv ệ ề
ử ệ Các l ỗi ch ươ ng trình liên quan đến ph ần c ứng (như: chia cho 0), ho ặc nh ấn Ctrl+C, có th ể gây ra các tín hi ệu. Các qu ản tr ị hệ th ống th ường s ử dụng các tín hi ệu để thao tác trên các ti ến trình. Có một s ố các tín hi ệu chu ẩn đã được định ngh ĩa trong Linux. Có th ể sử dụng l ệnh kill –l ho ặc man 7 signal để liên k ết t ất c ả các tín hi ệu được h ỗ tr ợ bởi hệ th ống. ệ ề
ử ệ ế ế Có một s ố tín hi ệu chu ẩn trong Linux: Để gửi tín hi ệu đến ti ến trình dùng l ệnh kill và lệnh pkill . ệ ề
ệ Lệnh kill cho phép tác động tr ực ti ếp ho ặc làm k ết thúc ti ến trình l ệnh không mong mu ốn. Cú pháp: kill [-signal] Trong đó: -signal : tín hi ệu c ần g ửi đến ti ến trình đang h ọat động PID : định danh c ủa ti ến trình nh ận tín hi ệu. Ví dụ: # kill –SIGKILL 3532 ệ ề
ệ Cú pháp: pkill [-signal] [option] Dùng để kết thúc m ột ti ến trình v ới tên được so kh ớp theo m ẫu. Trong đó: Các giá tr ị của option có th ể là: -u username : các ti ến trình thu ộc username. -x : so kh ớp chính xác v ới m ẫu Ví dụ: #pkill -9 –u tom mysql *Ngh ĩa là, k ết thúc các ti ến trình có tên “mysql ” của user tom. ệ ề
ậ ị ế Để lập l ịch th ực hi ện các ti ến trình Linux s ử dụng ch ủ yếu hai l ệnh sau: Lệnh at Lệnh crontab ệ ề
ệa Cho phép l ập l ịch x ử lý m ột hay nhi ều câu l ệnh ch ạy m ột l ần vào m ột th ời điểm c ụ th ể nào đó. Cú pháp: at [options] Lệnh at đọc các câu l ệnh t ừ bàn phím ho ặc tập tin (v ới tùy ch ọn là –f) và xử lý chúng vào th ời điểm trên. Kết qu ả ho ặc thông báo l ỗi của câu l ệnh được g ửi mail đến user. ệ ề
ụ ệa Ví dụ 1: Ch ạy ch ươ ng trình myprogram một l ần vào lúc 6:15 PM ngày mai: $ at 6:15pm tomorrow at> myprogram at> Ctrl+D (nh ấn Ctrl và phím D) Ví dụ 2: Ch ạy các câu l ệnh được li ệt kê trong t ập tin cmd.list vào lúc 9 p.m vào hai t ới: $ at -f cmd.list 9pm + 2 days ệ ề
ể ị ủya Li ệt kê các công vi ệc (jobs) đã lập v ới at: # at –l (là bí danh cho atq ) Ho ặc: # atq 14 2003-10-31 12:00 a root Hủy các công vi ệc đã l ập l ịch: # at –d Ho ặc: atrm ệ ề
ụ ệ ề
ệa Đối v ới l ệnh at ch ỉ cho phép l ập l ịch th ực hi ện ti ến trình m ột l ần. Linux còn cho phép l ập k ế ho ạch có tính ch ất chu k ỳ thông qua ti ến trình crond và các tập tin crontab (hay còn g ọi là bảng cron) . Ti ến trình crond được b ắt đầu lúc kh ởi động h ệ th ống, nó sẽ liên t ục ki ểm tra hàng đợi vào b ởi l ệnh at , và các t ập tin crontab xem có ti ến trình c ần ph ải th ực hi ện hay không. Tất c ả các user đều có th ể đặt các ti ến trình s ẽ được cho phép th ực hi ện b ởi crond . ệ ề
ệa Lệnh crontab cho phép c ấu hình và lập l ịch công vi ệc trong b ảng cron. Cú pháp: crontab [options] [-u user] Trong đó: option có th ể là: -l : li ệt kê n ội dung c ủa b ảng cron. -e: s ửa đổi b ảng cron hi ện hành. -r: xóa b ảng cron. Mỗi user s ẽ có một b ảng cron trùng tên mình (username) n ằm t ại th ư m ục /var/spool/cron lưu tất cả các l ệnh c ần th ực hi ện theo chu k ỳ. ệ ề
ử ụ ệa Li ệt kê n ội dung b ảng cron dùng: # crontab [-u user] –l sửa đổi b ảng cron hi ện hành dùng: # crontab [-u user] –e Xóa b ảng cron dùng: crontab [-u user] –r ệ ề
ấ ậa Mỗi dòng trong t ập tin crontab xác định m ột l ệnh, và thông tin c ần thi ết khi nào thì lệnh được ch ạy, có dạng nh ư sau: Trong đó: Giá tr ị có th ể của các c ột là minute : phút (0-59) hour : gi ờ (0-23) day : ngày (1-31) month : tháng (1-12) weekday : ngày tu ần (0-6, 0 là ch ủ nh ật) ệ ề
ấ ậa Các l ưu ý: Các c ột cách nhau b ởi ký t ự Space ho ặc tab . Sử dụng d ấu ph ẩy (,) để tách danh sách các giá tr ị trong m ột c ột. Cột v ới d ấu sao “*” có ngh ĩa là có giá tr ị bất k ỳ Dòng b ắt đầu v ới d ấu “#” là dòng chú thích và được bở qua b ởi ti ến trình crond . ệ ề
ụ Để xử lý chương tr ình myprogram hàng ngày vào lúc 6:15 a.m, s ử dụng m ột dòng trong t ập tin crontab nh ư sau: 15 6 * * * myprogram Để xử lý vào lúc 6:15 và18:15 vào các ngày 1 st và 15 th hàng tháng, s ử dụng: 15 6,18 1,15 * * myprogram User có th ể sử dụng crontab để hi ển th ị câu nh ắc nh ở thông thường ho ặc backup d ữ li ệu: 0 8 29 2 * echo “Happy Birthday” 11 1 * * 0 /home/bin/full.backup ệ ề
ả ị a a Ki ểm soát và cấu hình thông qua các t ập tin c ấu hình được l ưu gi ữ trong /etc at.allow : Danh sách các users được phép s ử dụng at at.deny : Danh sách các users b ị cấm s ử dụng at (ch ỉ được s ử dụng n ếu không t ồn t ại at.allow ) cron.allow : Danh sách các users được phép s ử dụng cron cron.deny: Danh sách các users b ị cấm s ử dụng cron crontab : b ảng cron (cron table) h ệ th ống. ệ ề
ả ị a a Các t ập tin này ch ỉ đơn giản li ệt kê các tài kho ản ng ười dùng (username). Nếu t ập tin allow tồn t ại thì ch ỉ nh ững users được li ệt kê trong t ập tin allow có th ể sử dụng d ịch v ụ. Nếu t ập tin allow không t ồn t ại nh ưng t ập tin deny có, thì ch ỉ nh ững users không được li ệt kê trong t ập tin deny có th ể sử dụng d ịch v ụ. Đối v ới cron , n ếu không có tập tin nào t ồn t ại thì tất cả các users đều có th ể truy xu ất cron. Đối v ới at , n ếu không có tập tin nào t ồn t ại thì, ch ỉ có root được truy xu ất at. ệ ề
ả ị a a Tất c ả crontabs được l ưu trong th ư m ục cron spool là /var/spool/cron Tất c ả các công vi ệc at được l ưu trong th ư m ục cron spool là /var/spool/at Không nên s ửa đổi các t ập tin trong các th ư m ục spool. Sử dụng ti ện ích at và crontab để th ực hi ện thay đổi chúng. ệ ề
ạ Qu ản tr ị người dùng Qu ản tr ị ti ến trình Thanks you ! ệ ề