Bài giảng Giải phẫu học: Xương chi dưới - TS. Trịnh Xuân Đàn

Nội dung text: Bài giảng Giải phẫu học: Xương chi dưới - TS. Trịnh Xuân Đàn

1. XƯƠNG CHI DƯỚI Bài giảng Giải phẫu học Chủ biên: TS. Trịnh Xuân Đàn 1.1. Xương chậu (os coxae) Là một xương dẹt, do 3 xương nhỏ tạo thành: xương cánh chậu ở trên, xương mu ở trước dưới, xương ngồi ở sau dưới. Trung tâm chắp nối của 3 xương là đáy ổ khớp. 1.1.1. Định hướng Đặt xương theo chiều thẳng đứng. - Mặt có hõm khớp ra ngoài. - Khuyết ở vành hõm khớp xuống dưới. - Bờ có khuyết to ra sau. 1.1.2. Mô tả 1. Bờ trên 10. Củ mu 2. Gai chậu sau trên 11. Ngành trên xương mu 3. Gai chậu sau dưới 12. Hố ổ cối 4. Khuyết ngồi lớn 13. Diện nguyệt ổ cối 5. Gai ngồi 14. Gai chậu trước dưới 6. Khuyết ngồi bé 15. Đường mông dưới 7. Ụ ngồi 16. Gai chậu trước trên 8. Lỗ bịt 17. Hố chậu ngoài 9. Ngành dưới xương 18. Mào chậu mu Hình 3.1. Xương chậu (mặt ngoài) Xương chậu do 3 xương hợp thành, trung tâm tiếp nối là đáy ổ cối Xương giống như hình cánh quạt có 2 mặt, 4 bờ và 4 góc. - Hai mặt
2. * Mặt ngoài: Ở giữa có ổ cối (acetabulum), tiếp khớp với chỏm xương đùi, riêng phần đáy ổ cối không tiếp khớp với xương đùi. Xung quanh ổ cối có vành ổ cối, vành này không liên tục mà ở phía dưới có khuyết vành ổ cối (insisura acetabuli), nơi có dây chằng ngang ổ cối chạy qua. Dưới ổ cối có lỗ bịt (foramen obturatum) hình vuông hay hình tam giác, phía trên và trước lỗ bịt là xương mu, phía sau và dưới lỗ bịt là xương ngồi. Trên ổ cối là mặt ngoài xương cánh chậu (mặt mông), còn gọi là hố chậu ngoài, có các diện để cho 3 cơ mông bám. * Mặt trong: Có gờ vô danh 1.Mào chậu 2. Hố chậu trong 3. Gai chậu trước trên 4. Gá chậu trước dưới 5.Lồi chậu luợc 6. Mào lược 7. Mặt khớp mu 8. Ngành ngồi mu 9. Củ ngồi 10.Khuyết ngồi bé 11.Gai ngồi 12. Đường cung 13. Khuyết ngồi to 14. Mặt nhĩ 15.Gai chậu sau trên Hình 3.2. Xương chậu (mặt trong) (mào eo trên) chia mặt trong thành hai phần: - Phần trên là hố chậu trong có phần chậu của cơ thắt lưng chậu bám, lồi chậu (tuberositas iliaca), phía sau có diện nhĩ (fascies auricularis).
3. - Phần dưới có diện vuông (ứng với đáy ổ cối ở mặt ngoài) và lỗ bịt. - Bốn bờ * Bờ trước : Có các chỗ lồi lõm từ trên xuống dưới gồm có: gai chậu trước trên, một khuyết nhỏ, gai đi chậu trước dưới, phình lược, bé trên biển lược, mào lược và gai mu. * Bờ sau: cũng có các chỗ lồi lõm từ trên xuống có: gai chậu sau trên, gai chậu sau dưới, khuyết mẻ hông to (khuyết ngồi lớn), gai hông (gai ngồi), khuyết mẻ hông bé (khuyết ngồi nhỏ) và ụ ngồi (củ ngồi). * Bờ trên: còn gọi là mào chậu (crista iliaca), cong hình chữ S, bắt đầu từ gai chậu trước trên đến gai chậu sau trên dầy ở phía trước và phía sau, mỏng ở giữa. * Bờ dưới: do ngành dưới mu và thân xương ngồi tạo nên. - Bốn góc + Góc trước trên là gai chậu trước trên. + Góc trước dưới là gai mu. + Góc sau trên là gai chậu sau trên. + Góc sau dưới là ụ ngồi. 1.2. Xương đùi (femur) Là một xương dài to và nặng nhất cơ thể, hơi cong lõm ra sau. 1.2.1. Định hướng - Đầu có chỏm lên trên. - Chỏm hướng vào trong. - Đường ráp của thân xương ra sau. 1.2.2. Mô tả Gồm có thân xương và hai đầu. - Thân xương Hình lăng trụ tam giác có 3 mặt, 3 bờ. * Các mặt - Mặt trước nhẵn, hơi lồi Mặt ngoài và trong lồi, rộng ở trên hơn ở dưới. * Các bờ - Bờ ngoài và trong không rõ. - Bờ sau sắc tạo thành
4. 1. Mấu chuyển to 12. Hố dây chằng tròn 2. Đường gian mấu 13. Hố mấu chuyển lớn 3. Diện bánh chè 14. Mấu chuyển lớn 4. Mỏm trên lồi cầu 15. Mào gian mấu ngoài 5. Lồi cầu trong 16. Lồi củ mông 6. Mỏm trên lồi cầu 17. Đường lược trong 7. Củ cơ khép 18. Đường ráp 8. Hố khoeo 19. Hố gian lồi cầu 9. Mấu chuyển bé 20. Mỏm trên lồi cầu ngoài Hình 3.3. Xương đùi (A. Mặt nước B. Mặt sau) đường ráp của xương đùi. Đầu trên đường ráp chia ra làm 3 ngành: một ngành chạy vào mấu chuyển to, một ngành chạy vào mấu chuyển nhỏ và một ngành chạy vào cổ xương; còn đầu dưới đường ráp chia làm 2 ngành đi xuống tận hai lồi cầu, ở đường ráp có nhiều cơ bám. - Hai đầu xương * Đầu trên: lần lượt có: Chỏm xương đùi (caput fermoris) hình 2/3 khối cầu hướng lên trên, vào trong và hơi ra trước. Đỉnh chỏm có hố dây chằng tròn (hõm chỏm xương đùi). - Cổ xương (collum fermoris) hay cổ giải phẫu (dài khoảng 3-4cm), hợp với thân xương một góc 1300. - Mấu chuyển lớn (trochanter major) và mấu chuyển bé (tr. minor). Giữa hai mấu chuyển ở phía trước có đường liên mấu, phía sau có mào liên mấu. Phía sau mấu chuyển lớn có hố mấu chuyển (hố ngón tay). Đầu trên tiếp với thân xương bởi cổ tiếp hay cổ phẫu thuật. * Đầu dưới: gồm 2 lồi cầu trong và ngoài.
5. Lồi cầu trong: lồi tròn tiếp khớp với mâm chày, mặt trong phía trên có lồi củ cơ khép lớn. - Lồi cầu ngoại: lồi tròn tiếp khớp với mâm chày. - Phía trước, giữa 2 lồi cầu có rãnh ròng rọc tiếp khớp với xương bánh chè. Phía sau, giữa 2 lồi cầu là nghẽn lồi cầu. 1.3. Xương chày (tibia) Xương chày hay còn gọi là xương ống quyển (theo Nguyễn Thế Khánh - Đỗ Xuân Hợp). Là xương dài, chắc, và là xương chính ở cẳng chân. 1.3.1. Định hướng - Đầu bé xuống dưới - Mấu của đầu nhỏ (mắt cá trong) vào trong - Bờ sắc cong hình chữ S của thân xương ra trước. 1.3.2. Mô tả Thân xương: hình lăng trụ tam giác có 3 mặt, 3 bờ. * Ba mặt: + Mặt trong phẳng, nằm ngay dưới da. + Mặt ngoài lõm thành rãnh ở trên, ở dưới lồi. + Mặt sau có đường bám của cơ dép ở 1/3 trên chạy chếch xuống dưới vào trong, dưới đường chéo có lỗ nuôi xương. * Ba bờ: + Bờ trước (mào chày) cong hình chữ S, sắc ở giữa, nhẵn ở 2 đầu. + Bờ trong mờ ở trên rõ ở dưới. + Bờ ngoài sắc có màng liên cất bám. - Hai đầu: * Đầu trên: to hình khối vuông. + Mặt trên, ở giữa có 2 gai chày (lồi gian lồi cầu), có diện trước gai và diện sau gai. Hai bên là 2 mâm chày, hơi lõm tiếp khớp với 2 lồi cầu xương đùi. + Ở phía trước dưới và giữa hai mâm chày có lồi củ chày trước. + Ở phía sau ngoài lồi cầu ngoài có diện khớp với xương mác. Giữa diện khớp với xương mác và lồi củ chày trước có lồi củ Gerdy. * Đầu dưới: nhỏ hơn đầu trên, cũng có hình khối vuông. + Mặt dưới tiếp khớp với ròng rọc của xương sên, ở phía sau có 1 phần xương xuống thấp hơn gọi là mắt cá thứ 3
6. A. Nhìn mặt trước B. Nhìn mặt sau 1. Lồi cầu ngoài 11. Đường cơ dép 2. Lồi củ chày 12. Lồi cẩu trong 3. Mặt ngoài xương 13. Củ gian lồi cầu trong mác 4. Mặt ngoài xương 14. Mắt cá ngoài chày 5. Mặt trong xương 15. Đầu dưới xương mác mác 6. Mắt cá ngoài 16. Mắt cá thứ ba 7. Mắt cá trong 17. Mặt sau xương mác 8. Mặt trong xương 18. Mặt ngoài xương mác chày 9. Bờ gian cốt xương 19. Chỏm xương mác chày 10. Bở trước xương chày Hình 3.4. Xương chày và xương mác (bên phải) + Mặt trưc và mặt sau lồi, tròn. + Mặt ngoài có diện khớp với xương mác. + Mặt trong có mắt cá trong (mặt ngoài mắt cá trong tiếp khớp với xương sên). 1.4. Xương mác (fibula) Là một xương dài, mảnh ở cẳng chân, nằm ngoài xương chầy. 1.4.1. Định hướng - Đầu dẹt hình 3 góc xuống dưới - Diện khớp của đầu này vào trong
7. - Rãnh ở đầu này ra sau. 1.4.2. Mô tả -Thân xương. hình lăng trụ tam giác có 3 mặt, ba bờ. * Ba mặt: . Mặt ngoài ở trên phẳng ở dưới lõm thành rãnh. . Mặt trong có 1 mào thẳng. . Mặt sau lồi và gồ ghề. * Ba bờ: . Bờ trước mỏng và sắc. . Bờ trong sắc ở giữa. . Bờ ngoài tròn và nhẵn ở dưới. - Hai đầu * Đầu trên: Là chỏm xương mác, mặt trong chỏm có diện khớp với xương chày. * Đầu dưới: Tạo nên mắt cá ngoài. Mắt cá ngoài xuống thấp hơn mắt cá trong lcm. Mặt trong có diện khớp với xương chày. 1.5. Xương bánh chè (ossa pedis) Là một xương vừng hơi dẹt, nằm trong gân cơ tứ đầu đùi. - Hình tam giác, nền ở trên, đỉnh ở dưới. - Mặt trước hơi lồi có nhiều khía và rãnh. - Mặt sau có 1 gờ ngang chia thành 2 phần, phần trên tiếp khớp với ròng rọc của xương đùi phần dưới gồ ghề liên quan với khối mỡ ở đầu gối. A. Mặt trước B. Mặt sau 1. Nền 4. Phần ngoài mặt khớp 2. Mặt trước 5. Phần trong mặt khớp 3. Đỉnh 6. Gờ dọc mặt khớp Hình 3.5. Xương bánh chè 1.6. Các xương cổ chân (ossa tarsi) Có 7 xương, xếp làm hai hàng. - Hàng sau: có xương sên và xương gót. - Hàng trước có 5 xương: xương hộp, xương thuyền và 3 xương chêm (I, II, III). 1.6.1. Xương sên (talus) Hình thể giống hình con sên, nằm giữa xương chày, xương mác và xương gót. Có mặt trên là hình ròng rọc tiếp khớp với xương chày; mặt dưới có 2 diện tiếp khớp với xương gót, mặt trước là chỏm tiếp khớp với xương thuyền; mặt sau hẹp có rãnh để gân cơ gấp riêng ngón cái lướt qua, 2 mặt bên tiếp khớp với hai mắt cá của xương chày và xương mác.
8. 1.6.2. Xương gót (calcaneus) Nằm dưới xương sên gồm có một thân và hai mỏm 2/3 trước có 2 diện khớp với xương sên, 1/3 sau và mặt sau có gân Achille bám. Ở mặt dưới có 3 lồi củ: 1 ở trước và 2 ở sau bên tựa xuống đất tạo thành đế gót. Mặt trong phía trên có mỏm chân đế gót, phía dưới lõm thành rãnh có bó mạch thần kinh chày sau lướt qua. Mặt ngoài có củ xương mác ở 1/3 trước trên có rãnh cơ mác bên ngắn và phía dưới có rãnh cơ mác bên dài đi qua, mặt trước có diện khớp với xương hộp 1.6.3. Xương hộp (os cuboideum) Nằm trước xương sên, xương gót, ở sau các xương đốt bàn chân, ở ngang với xương thuyền và 3 xương chêm gồm có các mặt: mặt trước có 2 diện tiếp khớp với 2 xương đốt bàn chân IV và V; mặt sau tiếp khớp với xương gót; mặt trong có 2 diện tiếp khớp với xương chêm III và xương thuyền; mặt trên có cơ mu chân và da che phủ, mặt dưới do rãnh gân cơ mác bên dài lướt qua. A. Nhìn phía trong; B. Nhìn phía ngoài 1. Xương sên 4. Xương đốt bàn 2. Xương thuyền 5. Xương hộp 3. Xương chêm 6. Xương gót Hình 3.6. Các xương cổ, bàn chân (nhìn nghiêng) 1. 6.4. Xương thuyền (os naviculare) Nằm ngay trước xương sên, sau các xương chêm, gồm có các mặt: mặt sau khớp với xương sên, mặt trước khớp với 3 xương chêm. 1.6.5. Xương chêm (os cuneiformis) Có 3 xương chêm từ trong ra ngoài là xương chêm I, xương chêm II và xương chêm III. Mỗi xương chêm gồm có: mặt trước khớp với xương đốt bàn chân I, II, III; mặt bên tiếp khớp với nhau (trừ mặt trong của xương chêm I), mặt sau khớp với xương thuyền, mặt ngoài xương chêm III khớp với xương hộp. 1.7. Các xương đốt bàn chân (ossa metatarsalia) Có 5 xương đốt bàn chân, kể từ trong ra ngoài (đánh số từ I đến Vì mỗi xương đốt bàn chân là một xương dài gồm có một thân và hai đầu: thân xương cong lồi lên trên, đầu sau khớp với các
9. xương cổ chân, đầu trước lồi tiếp khớp với các xương đốt ngón chân. 1.8. Các xương đất ngón chân (ossa digitonum pedis) Ngón I có 2 đốt. Các ngón II, III, IV, V có 3 đốt: gần, giữa và xa (đốt I, II, III). 1. Chỏm xương bàn chân I 2. Thân xương bàn chân I 3. Nền xương bàn chân I 4. Các xương chêm 5. Xương thuyền 6. Xương sên 7. Xương gót 8. Xương hộp 9. Xương bàn chân V 10. Đốt I ngón V 1 1. Đốt II ngón V 12. Đốt III ngón V 13. Mỏm ngoài củ gót 14. Mỏm ngoài củ gót 15. Mỏm trong củ gót Hình 3.7. Các xương bàn chân (A. Mặt mu chân B. Mặt gan chân)