Bài giảng Đánh giá tác động môi trường - ThS. Nguyễn Hữu Vinh

196 trang phuongnguyen 3340

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Đánh giá tác động môi trường - ThS. Nguyễn Hữu Vinh", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

bai_giang_danh_gia_tac_dong_moi_truong_ths_nguyen_huu_vinh.pdf

Nội dung text: Bài giảng Đánh giá tác động môi trường - ThS. Nguyễn Hữu Vinh

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NOÂNG LAÂM TP. HCM BOÄ GIAÙO DUÏC & ÑAØO TAO /320 h.Nue ihQy1 Ths. Nguyen9/23/2006 Vinh Quy ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG
NOÄINOÄI DUNGDUNG CHÖÔNGCHÖÔNG TRÌNHTRÌNH MÔÛ ÑAÀU HÌNH THÖÙC ÑAÙNH GIAÙ VAØ TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHAÀN I GIÔÙI THIEÄU CHUNG: KHAÙI NIEÄM VAØ NGUYEÂN LYÙ PHAÀN II KYÕ THUAÄT VAØ PHÖÔNG PHAÙP PHAÀN III QUY ÑÒNH VAØ THUÛ TUÏC ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 2
MÔÛMÔÛ ÑAÀUÑAÀU A/ HÌNH THÖÙC ÑAÙNH GIAÙ 1. Tham gia ñaày ñuû caùc giôø giaûng treân lôùp: 10 % 2. Baøi taäp nhoùm: 30 %. ° Baøi taäp soá 1: 15%. I SEE I REMEMBER.ppt ° Baøi taäp soá 2: 15%. 3. Kieåm tra cuoái khoaù: 60% 4. B/ TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ⊇ Leâ Trình 2000, Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: Phöông phaùp vaø öùng duïng, Nhaø xuaát baûn khoa hoïc vaø kyõ thuaät, Tp. HCM. ⊄ Leâ Trình 1999, Quan traéc vaø kieåm soaùt oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc, Nhaø xuaát baûn khoa hoïc Kyõ thuaät Tp. HCM. ⊂ Cuïc Moâi tröôøng 1999, Höôùng daãn laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng, ⊆ Glasson, J., Therivel, R. & Chadwick, A. 1999, Introduction to Environmental Impact Assessment, 2nd edn, UCL Press, London 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 3
MÔÛMÔÛ ÑAÀUÑAÀU B/ TAØI LIEÄU THAM KHAÛO (Tieáp) ∈ Lee, N & George, C. (eds) 2000, Environmental Assessment in Developing and Transitional Countries: Principles, Methods and Practice, University of Manchester, UK. ∉ Duggin, J. D. 1999, Impact Assessment in Natural Resources Management: Book A- Introdcution: Concepts and Principles, University of New England, Armidale, NSW ∠ Duggin, J. D. 1999, Impact Assessment in Natural Resources Management: Book B- Legislation and Procedures, University of New England, Armidale, NSW ∇ Duggin, J. D. 1999, Impact Assessment in Natural Resources Management: Book C- Techniques and Methods, University of New England, Armidale, NSW ® Duggin, J. D. 1999, Impact Assessment in Natural Resources Management: Book D – EIA by Resourse Sector, University of New England, Armidale, NSW 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 4
GIÔÙIGIÔÙI THIEÄUTHIEÄU CHUNG:CHUNG: KHAÙIKHAÙI NIEÄMNIEÄM VAØVAØ NGUYEÂNNGUYEÂN LYÙLYÙ 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 5
CHÖÔNGCHÖÔNG I:I: GIÔÙIGIÔÙI THIEÄUTHIEÄU CHUNGCHUNG 1.1. MOÂI TRÖÔØNG, PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG VAØ BEÀN VÖÕNG SINH THAÙI. MOÂI TRÖÔØNG LAØ GÌ? THEÁ NAØO LAØ PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG VAØ BEÀN VÖÕNG SINH THAÙI? 1.1.1. Ñònh nghóa veà moâi tröôøng vaø taøi nguyeân. “Moâi tröôøng laø taát caû nhöõng gì xung quanh toâi!” (Anhxtanh). Ñònh nghóa veà moâi tröôøng laàn ñaàu tieân ñöôïc thaûo luaän taïi Hoäi nghò Lieân Hieäp Quoác veà moâi tröôøng nhaân vaên (UNCHE), thaùng 6, 21972 cho raèng “Moâi tröôøng laøkhoâng gian vaät chaát nôi con ngöôøi ñang sinh soáng”. Moät soá ñaïi bieåu Hoäi nghò, ñaëc bieät laø caùc ñaïi bieåu töø caùc nöôùc ñang phaùt trieån, khoâng thoáng nhaát vôùi ñònh nghóa treân vaø cho raèng ”moâi tröôøng laø toaøn boä caùc vaán ñeà töï nhieân vaø kinh teá xaõ hoäi trong quaù trình phaùt trieån” Luaät baûo veä moâi tröôøng naêm 1994 cuûa Vieät nam ñònh nghóa:”Moâi tröôøng bao goàm caùc yeáu toá vaät chaát nhaân taïo vaø yeáu toá töï nhieân quan heä maät thieát vôùi nhau, bao quanh con ngöôøi, coù aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng saûn xuaát, söï toàn taïi, phaùt trieån cuûa con ngöôøi vaø thieân nhieân”. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 6
CHÖÔNG I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG (Tieáp) ☻ Ñeå thuaän tieän trong nghieân cöùu vaø thöïc tieån öùng duïng khoa hoïc veà moâi tröôøng,ñònh nghóa sau ñaây ñöôïc thoáng nhaát söû duïng “Moâi tröôøng laø caùc yeáu toá vaät chaát töï nhieân vaø nhaân taïo (lyù hoïc, hoaù hoïc vaø sinh hoïc) cuøng toàn taïi tron moät khoâng gian bao quanh con ngöôøi, caùc yeáu toá ñoù quan heä maät thieát, töông taùc laãn nhau vaø taùc ñoäng leân caùc caù theå sinh vaät hay con ngöôøi deå cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån. Toång hoaø cuûa caùc chieàu höôùng phaùt trieån cuûa töøng nhaân toá naøy quyeát ñònh chieàu phaùt trieån cuûa caù theå sinh vaät cuûa heä sinh thaùi vaø con ngöôøi.” Caùc yeáu toá vaät chaát vaø nhaân taïo trong ñònh nghóa naøy bao haøm: Toå hôïp caùc ñieàu kieän vaät lyù, hoaù hoïc vaø sinh hoïc aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa moät caù theå hay moät coäng ñoàng. Toå hôïp caùc ñieàu kieän xaõ hoäi vaø vaên hoaù aûnh höôûng ñeán baûn chaát cuûa moät caù theå hay moät coäng ñoàng. Moâi tröôøng bao goàm caùc yeáu toá khoâng soáng (abiotic: ñaát, nuôùc, khoâng khí ) vaø caùc yeáu toá soáng (biotic: con ngöôøi, vi khuaån , ñoäng thöïc vaät ) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 7
CHÖÙCCHÖÙC NAÊNGNAÊNG CÔCÔ BAÛNBAÛN CUÛACUÛA MOÂIMOÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG Môi trường có 05 chứcnăng cơ bảnsau: z Môi trường là không gian sống của con người và các loài sinh vật. z Môi trường là nơi cung cấp tài nguyên cầnthiếtchocuộc sống và hoạt động sảnxuấtcủa con người. z Môi trường là nơichứa đựng các chấtphế thải do con ngườitạo ra trong cuộcsống và hoạt động sảnxuấtcủa mình. z Môi trường là nơigiảmnhẹ các tác động có hạicủathiên nhiên tới con ngườivàsinhvậttrêntráiđất. z Môi trường là nơilưutrữ và cung cấp thông tin cho con người. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 8
CHÖÔNG I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG (Tieáp) Ñònh nghóa veà taøi nguyeân Taøi nguyeân laø caùc daïng vaät chaát ñöôïc taïo thaønh trong suoát quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa töï nhieân, cuoäc soáng sinh vaät vaø con ngöôøi. Caùc daïng vaät chaát naøy cung caáp nguyeân – nhieân vaät lieäu, hoã trôï vaø phuïc vuï cho caùc nhu caàu phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. 1.1.2. Phaùt trieån beàn vöõng phaùt trieån beàn vöõng sinh thaùi (Sustainable development and ecologically sustainable development). Phaùt trieån beàn vöõng laø söï phaùt trieån laøm thoaû maõn caùc nhu caàu hieän taïi nhöng khoâng gaây khoù khaên cho theá heä töông lai thoaû maõn nhu caàu cuûa hoï. Ñònh nghóa treân veà söï phaùt trieån beàn vöõng ñaëc tröng bôûi 2 quan ñieåm chính sau ñaây. Söï nhaän thöùc veà nhu caàu, ñaëc bieâït laø caùc nhu caàu thieát yeáu cuûa ngöôøi ngheøo ñeå ñöa ra caùc öu tieân phaùt trieån. Söï hieän thöïc hoaù khaû naêng cuûa con ngöôøi ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu trong khi giôùi haïn taøi nguyeân laø haïn cheá. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 9
CHÖÔNG I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG (Tieáp) Ñònh nghóa veà beàn vöõng sinh thaùi “Söû duïng, baûo toàn vaø phaùt trieån caùc nguoàn taøi nguyeân cuûa coäng ñoàng sao cho caùc quaù trình sinh thaùi, caùc quaù trình maø cuoäc soáng con ngöôøi phuï thuoäc vaøo, ñöôïc duy trì vaø toång chaát löôïng cuoäc soáng hieän taïi vaø töông lai coù theå ñöôïc naâng cao/ using, conserving and enhancing the community’s resources so that ecological processes, on which life depends, are maintained, and the total quality of life, now and in the future can be increased ” (Commonwealth of Australia 1992). 4 Boán muïc tieâu cô baûn ñeå ñaït ñöôïc phaùt trieån sinh thaùi beàn vöõng: Naâng cao phuùc lôïi xaõ hoäi cuõng nhö söï giaøu coù veà kinh teá cho caù nhaân vaø coäng ñoàng nhöng khoâng aûnh höôûng ñeán söï thònh vöôïng cuûa töông lai; Taïo söï bình ñaúng trong vaø giöõa caùc theá heä; Nhaän thöùc ñöôïc caùc vaán ñeà mang tính toaøn caàu caàn phaûi giaûi quyeát; vaø Baûo toàn ña daïng sinh hoc vaø duy trì caùc quaù trình cuõng nhö heä sinh thaùi. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 10
1.2. MAÂU THUAÃN GIÖÕA PHAÙT TRIEÅN VAØ BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG 1.2.1 ÑÒNH NGHÓA VEÀ PHAÙT TRIEÅN VAØ CAÙC MAËT TÍCH CÖÏC, HAÏN CHEÁ CUÛA PHAÙT TRIEÅN Ñònh nghóa veà phaùt trieån “Phaùt trieån khoâng chæ coù nghóa laø cung caáp dòch vuï xaõ hoäi vaø aùp duïng caùc coâng ngheä môùi maø noù bao haøm caû vieäc thay ñoåi trong nhaän thöùc, haønh ñoäng vaø caùch ñoái xöû cuûa caùc caù nhaân vaø trong moái quan heä giöõa caùc caù nhaân cuõng nhö caùc nhoùm ngöôøi trong xaõ hoäi. Caùc thay ñoåi naøy nhaát thieát phaûi ñöôïc xuaát phaùt töø baûn thaân caùc caù nhaân, caùc nhoùm ngöôøi trong xaõ hoâïi vaø khoâng bò aùp ñaët bôûi caùc ngoaïi löïc” (Burkey 1993) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 11
1.2. MAÂU THUAÃN GIÖÕA PHAÙT TRIEÅN VAØ BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG Tính tích cöïc Phaùt trieån laø xu höôùng taát yeáu Phaùt trieån giuùp nhaân loaïi thoûa maõn ñöôïc nhu caàu ngaøy caøng taêng cuûa con ngöôøi caû veà maët vaät chaát laãn tinh thaàn. Haïn cheá Tieâu toán nhieàu taøi nguyeân daãn ñeán caïn kieät hoaëc suy thoaùi nhieàu loaïi taøi nguyeân thieân nhieân, ñaëc bieät laø loaïi taøi nguyeân khoâng theå phuïc hoài. Phaùt thaûi ra moâi tröôøng nhieàu loaïi chaát thaûi coù khoái löôïng vaø ñoäc tính cao, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 12
1.2. MAÂU THUAÃN GIÖÕA PHAÙT TRIEÅN VAØ BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG Sô ñoà minh hoïa bieán ñoåi moâi tröôøng trong quaù trình phaùt trieån cuûa nhaân loaïi MOÂI TRÖÔØNG SAÏCH Nguyeân nhieân lieäu Khoâng khí, & nöôùc nöôùc & thöïc phaåm Saûn phaåm Con ngöôiø tieâu Hoaït ñoäng coâng thuï,ø tích luyõ vaø nghieäp Taùi cheá caùc saûn phaåm hö hoûng baøi tieát Chaát thaûi khoâng phaûi SP. Chaát thaûi laø saûn phaåm (Loûng, khí vaø raén) (Sau khi ñaõ söû duïng) MOÂI TRÖÔØNG BÒ OÂ NHIEÃM 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 13
1.2. MAÂU THUAÃN GIÖÕA PHAÙT TRIEÅN VAØ BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG Sô ooà bieåu thò moái lieân heä giöõa quaûn lyù moâi tröôøng vaø xaõ hoäi Caùc ngaønh: Caùc ngaønh: 9 Sinh vaät hoïc 9 Xaõ hoäi hoïc 9 Sinh thaùi hoïc 9 Kinh teá hoïc Heä sinh thaùi Söû duïng Xaõ hoäi 9 Khoa hoïc veà ñaát Caáu truùc vaø vaø quaûn Caáu truùc vaø 9 Khoa hoïc chính t. lyù cuûa 9 Ñòa lyù hoïc chöùc naêng hoaït ñoäng 9 Taâm lyù xaõ hoäi nhaân loaïi 9 Ñòa maïo hoïc 9 Nhaân khaåu hoïc 9 Thuyû ñoäng hoïc 9 Nhaân loaïi hoïc 9 Khoa hoïc veà hoà 9 Söùc khoeû coäng ñ. 9 Khío haäu hoïc 9 Moâi tröôøng n.taïo Taùc ñoäng moâi tröôøng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 14
1.2. MAÂU THUAÃN GIÖÕA PHAÙT TRIEÅN VAØ BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG Caùc thaønh phaàn phaûi ñöôïc xem xeùt trong quaûn lyù moâi tröôøng Moãi vò trí cuûa khoái töù dieän Moâi tröôøng nhaán maïnh moät thaønh phaàn, trong khi 3 thaønh phaàn coøn laïi taïo thaønh moät ñeá vöõng chaéc cho quyeát ñònh. Möùc ñoä taàm quan troïng cuûa Xaõ hoäi moãi thaønh phaàn coù theå thay Social welfare ñoåi tuyø theo nhu caàu cuûa xaõ hoäi. Chính trò Kinh teá 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 15
1.2.2. MOÄT SOÁ SÖÏ COÁ MOÂIÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG TRONGTRONG QUAÙQUAÙ TRÌNHTRÌNH PHAÙT TRIEÅN Thaùng 12 naêmêm 1930: Thung luõng soângâng Meuse (Bæ) bò bao truøm bôûi maøn söông muø do khoùi thaûi coâng nghieäp daãn ñeán haøng ngaønø ngöôøiøi bò nhieãm ñoäc ñöôøng hoâ haáp vaøø 600 ngöôøiøi bò cheát. Naêm 1952, ôû Lon Ñon do aùp suaát khoâng khí cao vaø keùmùm ñoái löu trong nhieàu ngaøy laøm moâi tröôøng khoâng khí bò oâ nhieãm daãn ñeán 3000 ngöôøiøi cheát. Naêm 1961-1967 ôû Yokaichi (Nhaät) moâi tröôøng khoâng khí bò oâ nhieãm do khí thaûi (chuû yeáu laø SO2) töøø caùc lieân hieäp hoaù daàu ñaõ laøm cho haøøng ngaøn ngöôøiøi cheát vaø nhieõm nhieàu loaïi beânh. Naêm 1984, do roø ræ hôn 40 taán hoaù chaát söû duïng ñeå saûn xuaát thuoác baûo veä thöïïc vaät ñaõ laøm 8000 ngöôøiøi ôû Bholpal – AÁn ñoä cheát vaøø gaànàn 500.000 ngöôøiø bò nhieãm nhieàu loaïi beänh. Naêm 1986 taïi Ucrina xaûy ra vuï Chernobyl laøm haøng traêm ngaøøn ngöôøiøi bò cheát vaø bò nhieãm phoùng xaï.ï 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 16
1.2.3. MOÄT SOÁ VAÁN EEÀ MOÂI TRÖÔØNG HIEÄN NAY TREÂN BÌNH DIEÄN TOAØN CAÀU 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 17
CHÖÔNGCHÖÔNG II:II: BAÛNBAÛN CHAÁTCHAÁT VAØVAØ CAÙCHCAÙCH TIEÁPTIEÁP CAÄNCAÄN MOÂIMOÂI TRÖÔØNG.TRÖÔØNG. 2.1. CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG. Chaát löôïng moâi tröôøng “Chaát löôïng moâi tröôøng laø thuaät ngöõ bieåu thò muïc tieâu coù lieân quan ñeán haønh vi öùng xöû vaø töông taùc giöõa caùc ñaëc tính moâi tröôøng vaø con ngöôøi – xaõ hoäi söû duïng moâi tröôøng ño”ù (Huebner and Paul 1979) “Environmental quality is a behaviour -related function concerned with the interaction of environmental characteristics and characteristics of individuals and or society viewing each environment” (Huebner and Paul 1979) Taûi löôïng tôùi haïn (Critical loads) “Taûi löôïng tôùi haïn ñöôïc ñinh nghóa laø löôïng öôùc tính cuûa moät hoaëc nhieàu taùc nhaân gaây oâ nhieãm toàn taïi hoaëc phaùt thaûi ra moâi tröôøng maø döôùi möùc ñoù aûnh höôûng coù haïi seõ khoâng xaûy ra cho moâi tröôøng” (Brodin and Kuylenstierna 1992). “a quantitative estimate of an exposure to one or more pollutants below which significant harmful on specified sensitive elements of the environment do not occur according to our present knowledge” (Brodin and Kuylenstierna 1992) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 18
2.1. CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG Taûi löôïng tôùi haïn (haïn ñònh) ñöôïc xaùc ñònh döïa treân söï hieåu bieát cuûa chuùng ta vaø söï ñònh löôïng khaû naêng ñoàng hoaù cuûa moãi heä moâi tröôøng hoaëc caùc thaønh phaàn cuûa heä moâi tröôøng. Khi löôïng chaát gaây oâ nhieãm vöôït quaù taûi löôïng haïn ñònh thì aûnh höôûng tieâu cöïc seõ xaûy ra ñoái vôùi heä. Taûi löôïng muïc tieâu/mong muoán ñaït ñöôïc (Target loads) Thöïc teá, vaän haønh cuûa heä sinh thaùi raát phöùc taïp vaø moái lieân heä giöõa taûi löôïng chaát oâ nhieãm vaø phaûn öùng cuûa heä sinh thaùi vôùi taûi löôïng chaát oâ nhieãm raát khoù xaùc ñònh. Vì vaäy, khaùi nieäm taûi löôïng muïc tieâu ñöôïc söû duïng. Taûi löôïng muïc tieâu laø giaù trò duøng ñeå xaùc ñònh möùc ñoä taûi löôïng chaát gaây oâ nhieãm coäng ñoàng coù theå chaáp nhaän ñöôïc vaø cho pheùp thaûi ra moät moâi tröôøng naøo ñoù. Naêng löïc taûi hay khaû naêng ñoàng hoaù cuûa heä sinh thaùi. Moãi heä sinh thaùi ñeàu coù khaû naêng töï laøm saïch vaø ñoàng hoaù caùc taùc nhaân gaây oâ nhieãm. Möùc ñoä ñoàng hoaù cuûa heä sinh thaùi phuï thuoäc vaøo daïng cuûa heä, ñieàu kieän vaø möùc ñoä cuõng nhö ñoäc tính cuûa taùc nhaân gaây oâ nhieãm. Ví duï, nöôùc ôû moät soá ao, hoà bò oâ nhieãm nheï bôûi kim loaïi naëng hoaëc nitô sau moät thôøi gian seõ töï phuïc hoài vaø chaát löôïng cuûa heä sinh thaùi trong nöôùc khoâng bò aûnh höôûng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 19
CHÖÔNGCHÖÔNG II:II: BAÛNBAÛN CHAÁTCHAÁT VAØVAØ CAÙCHCAÙCH TIEÁPTIEÁP CAÄNCAÄN MOÂIMOÂI TRÖÔØNG.TRÖÔØNG. 2.2. CAÙCH TIEÁP CAÄN HEÄ THOÁNG TRONG ÑTM Phöông phaùp tieáp caän heä sinh thaùi (ecosystem approach) coù theå söû duïng raát hieäu quaû ñeå moâ taû hieän traïng moâi tröôøng vaø döï ñoaùn söï bieán ñoåi coù theå xaûy ra khi thöïc hieän moät döï aùn. Heä sinh thaùi (laø moät taäp hôïp caùc cô quan, toå chöùc töông taùc vôùi nhau vaø vôùi caùc yeáu toá hoaù, lyù taïo neân moâi tröôøng cuûa chuùng) coù theå xem nhö laø moät thöïc theå hoaït ñoäng ñôn leõ coù ñaàu vaøo vaø ñaàu ra ( moät chieác xe coù theå xem laø moät thöïc theå rieâng leõ). Phaân tích caân baèng giöõa ñaàu vaøo vaø ñaàu ra cho pheùp ta hieåu bieát raát nhieàu veà hoaït ñoäng cuûa heä maø khoâng caàn thieát phaûi hieåu caùc quaù trình xaûy ra beân trong heä. Ví duï, moät heä sinh thaùi tích luyõ dinh döôõng thì sinh khoái cuûa heä seõ taêng leân, ngöôïc laïi neáu heä sinh thaùi maø “xuaát’ dinh döôõng thì sinh khoái noù seõ giaûm. Taùc ñoäng moâi tröôøng bao goàm caû söï thay ñoåi caùc thaønh phaàn cuûa heä sinh thaùi (ñoán goå ra khoûi röøng) vaø söï bieán ñoåi cuûa caùc quaù trình cuûa heä (haáp thuï nöôùc töø ñaát qua caây seõ giaûm vaø taêng doøng nöôùc chaûy ra khoûi röøng). Taùc ñoäng cuûa döï aùn leân caùc yeáu toá (element) cuûa heä sinh thaùi seõ phaù vôõ quy trình sinh thaùi vaø ñaây chính laø taùc ñoäng lyù sinh cuûa döï aùn. Vì vaäy, khi thöïc hieän ÑTM caàn phaûi xaùc ñònh vai troø cuûa caùc thaønh phaàn trong quy trình heä sinh thaùi. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 20
Hình 2.1: SÔ ÑOÀ MOÙI LIEÂN HEÄ CAÙC QUAÙ TRÌNH GIÖA VAØ TRONG HEÄ SINH THAÙI Heä sinh thaùi Khí quyeån Chaát höõu cô vaøo Ñaàu Sinh quyeån Ñaát vaø caùc Ña Chaát dinh àu ra khoaùng chaát döôõng Chu trình trong heä 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 21
2.3.2.3. CAÂNCAÂN BAÈNGBAÈNG HEÄHEÄ SINHSINH THAÙITHAÙI 2.3.1. Khaùi nieäm veà caân baèng heä sinh thaùi "Cân bằng sinh thái là trạng thái ổn định tự nhiên củahệ sinh thái, hướng tớisự thích nghi cao nhấtvới điềukiệnsống". Trong mộthệ sinh thái, vậtchất luân chuyểntừ thành phầnnàysang thànhphần khác. Ðây là một chu trình tương đối khép kín. Trong điềukiệnbìnhthường, tương quan giữa các thành phầncủahệ sinh thái tự nhiên là cân bằng. Ví dụ: Trong mộthệ sinh thái rừng, thựcvậtlấydinhdưỡng từđấttổng hợp thành chấthữucơ. Chấthữucơ này đủ để mộtphần nuôi dưỡng phát triển cây, mộtphần nuôi động vật ănthựcvật trong rừng, mộtphầnrơirụng, trả lại màu cho đất. Ðộng vật ănthựcvật phát triểnvừa đủ để tiêu thụ hếtphầnthức ăn thiên nhiên dành cho nó 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 22
2.3.2 CAÙC VAÁN ÑEÀ CAÀN XEM XEÙT KHI CAÂN BAÈNG HEÄ SINH THAÙI BÒ THAY ÑOÅI Baát kyø moät haønh ñoäng naøo ñoù cuûa döï aùn (chöông trình, chính saùch ) ñeàu laøm bieán ñoåi vò trí caân baèng cuûa heä thoáng. Do ñoù thöïc hieän ÑTM caàn chuù yù caùc vaán ñeà sau: ¾ Döï ñoaùn “ñieåm” caân baèng môùi cuûa heä sinh thaùi; ¾ Ñaùnh giaù haäu quaû cuûa vò trí môùi ñoù; vaø ¾ Ñaùnh giaù möùc ñoä chaáp nhaän cuûa xaõ hoäi veà ñieåm caân baèng môùi ñoù cuûa heä thoáng vaø haäu quaû do söï bieán ñoåi vò trí caân baèng sinh thaùi ñoù. Nhaèm muïc ñích moâ taû ñaày ñuû, chính xaùcvò trí caân baèng môùi cuûa heä sinh thaùi, 5 vaán ñeà sau ñaây caàn phaûi quan taâm: Höôùng cuûa söï bieán ñoåi (Direction of change): Ñieàu kieän tieân quyeát ñeå dö ñoaùn ñöôïc höôùng cuûa söï bieán ñoåi khi bò xaùo troän (taùc ñoäng) laø phaûi hieåu roõ caáu truùc vaø chöùc naêng cuûaheä tröôùc khi bò taùc ñoäng. Vì vaäy caùc thoâng tin moâ taû tình traïng ban ñaàu cuûa heä laø yeâu caàu raát quan troïng trong ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. Möùc thay ñoåi (Rate of change): Thoâng thöôøng ngöôøi ta cho raèng taùc ñoäng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 23
2.3.2 CAÙC VAÁN ÑEÀ CAÀN XEM XEÙT KHI CAÂN BAÈNG HEÄ SINH THAÙI BÒ THAY ÑOÅI cuûa con ngöôøi seõ laøm cho heâï sinh thaùi thay ñoåi ngay nöng thöïc teá söï bieán ñoåi cuûa heä seõ xaûy ra töø töø vaø haäu quaû chæ coù theû xaùc ñònh sau moät thôøi gian daøi khi haønh ñoäng ñaõ xaûy ra. Vò trí caân baèng môùi (New Equilibrium): Khi bò taùc ñoäng heä seõ chuyeån veà traïng thaùi caân môùi, traïng thaùi naøy khaùc so vôùi traïng thaùi ban ñaàu vaø traïng thaùi mong muoán. Coù nhieàu taùc ñoäng laøm cho heä chuyeån veà traïng thaùi môùi khaùc xa vôùi traïng thaùi ban ñaàu (Röøng bò chaát ñoäc hoaù hoïc ñaõ hoaøn toaøn maát caây coái thay vaøo doù laø coû tranh ) Tính phuïc hoài (Reversibility): Heä sinh thaùi coù theå phuïc hoài vaø caân baèng ôû taïng thaùi môùi, nhöng coù nhieàu taùc ñoäng laøm cho heä khoâng theå phuïc hoài (loaøi ñoäng thöïc vaät bò bieán maát, nguoàn nöôùc bi caïn ). Tính khoâng chaéc chaén (Uncertainty): Do nhaân loaïi khoâng theå hieåu heát chöùc naêng vaø quaù trình dieãn ra trong heä, neân toàn taïi möùc ñoä khoâng chaéc chaén trong vieäc döï ñoaùn. Ñeå khaéc phuïc söï khoâng chaéc chaén caàn phaûi coá gaéng hieåu roõ heä sinh thaùi vaø phaûn öùng cuûa heä khi coù söï xaùo troän. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 24
2.3.2 CAÙC VAÁN ÑEÀ CAÀN XEM XEÙT KHI CAÂN BAÈNG HEÄ SINH THAÙI BÒ THAY ÑOÅI Ví duï bieåu thò söï thay ñoåi traïng thaùi caân baèng cuûa heä do moät hoaït ñoäng môùi cuûa con ngöôøi taùc ñoäng leân heä sinh thaùi: Hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi laø vieäc xaây döïng nhaø maùy nhieät ñieâïn $ Heä sinh thaùi laø vuøng cöûa soâng $ H Thoâng soá moâi tröôøng: o a ït ñ o n än ¾ E : Nhieät ñoä cuûa nöôùc g 1 3 g Traïng ö c E ô u øi ûa thaùi 1 c ¾ E : Ñoä ñuïc o 2 n tröôøng ¾ E Ñoä maën oâi 3: m E 2 soá g ôøn Döï aùn seõ xaû nöôùc noùng vaø laøm moâi trö oâi Traïng thaùi 2 á m tröôøng thay ñoåi traïng thaùi: Traïng Thoâng so g oân thaùi 2 vôùi ñaëc ñieåm nhieät ñoä nöôùc Th cao hôn, ñoä maën giaûm vaø ñoä ñuïc taêng nheï. Thoâng soá moâi tröôøng E1 Hình 2.2: Traïng thaùi moâi tröôøng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 25
2.3.3. TÍNH ÑAØN HOÀI VAØ TÍNH OÅN ÑÒNH CUÛA MOÂI TRÖÔØNG Tính oån ñònh vaø tính ñaøn hoài cuûa moâi tröôøng laø 2 ñaëc tính heát söùc quan troïng khi xem xeùt vò trí can baèng cuûa heä sinh thaùi. Trong caùc heä sinh thaùi töï nhieân, tính oån ñònh laø haïn ñoä möùc ñoä bieán ñoåi cuûa moâi tröôøng khi xaùc laäp traïng thaùi caân baèng. Traïng thaùi caân baèng cuûa moâi tröôøng khoâng coá ñònh maø thöôøng thay ñoåi do söï bieán ñoåi cuûa caùc bieán soâ theo thôøi gian vaø chöùc naêng cuûa moâi tröôøng. Tính ñaøn hoài cuûa moâi tröôøng: Laø khaû naêng phuïc hoài laïi vò trí ban ñaàu cuûa moâi tröôøng sau khi bò taùc ñoäng. Traïng thaùi tính oån ñònh cao, thaáp vaø tính ñaønh hoøi cao, thaáp cuûa moâi tröôøng ñöôïc minh hoaï baèng sô ñoà sau 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 26
2.3.3. TÍNH ÑAØN HOÀI VAØ TÍNH OÅN ÑÒNH CUÛA MOÂI TRÖÔØNG Hình 2.3: Sô ñoà moâ taû tính oån ñònh vaø tính ñaøn hoài cuûa moâi tröôøng Tính oån ñònh OÅnñònhcao OÅn ñònh thaáp Tính ñaøn hoài Ñaøn hoài cao Ñaøn hoài thaáp 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 27
2.4 MIEÀN AÛNH HÖÔÛNG Moãi taùc ñoäng do thöïc hieän döï aùn ñem laïi ñeàu giôùi haïn trong moät “khu vöïc” khaùc nhau. Khu vöïc naøy ñöôïc goïi laø “mieàn aûnh höôûng” vaø mieàn aûnh höôûng ñeàu coù kích thöôùc veà khoâng gian vaø thôøi gian. Ba vaán ñeà chuû choát caàn phaûi xaùc ñònh laø: Mieàn aûnh höôûng cuûa döï aùn lan roäng nhö theá naøo. (How far does the sphere of influence extend beyond the project site for each impact).: Chuù troïng ñeán vaán ñeà taùc ñoäng moâi tröôøng coù vöôït ra ngoaøi ranh giôùi vaät lyù vuøng xaùc laäp döï aùn vaø xaùc ñònh ranh giôùi mieàn aûnh höôûng cho moãi taùc ñoäng. Mieàn aûnh höôûng coù theå ôû phaïm vi toaøn caàu (khí nhaø kính, möa acid), phaïm vi vuøng, quoác gia (löu vöïc),vaø khu vöïc. Sô ñoà minh hoaï mieàn aûnh höôûng (trang sau) Caùc aûnh höôûng tích luyõ cuûa töøng döï aùn trong phaïm vi mieàn aûnh höôûng ñoù. (The cumulative effects of individual projects within that sphere of influence) Khoaûng thôøi gian aûnh höôûng caàn phaûi thöïc hieän vieäc ñaùnh giaù taùc ñoäng. (The time scale over which impact assessment should be undertaken) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 28
HÌNH 2.4: SÔ ÑOÀ MIEÀN AÛNH HÖÔÛNG Ñaùnh giaù moâi tröôøng ñoøi hoûi phaûi xaùc Mieàn taùc ñoäng Phaùt thaûi ra N h ñònh caùc taùc ñoäng Tieáng kkhoâng khí lö u ô c ïn a oàn g àu v n a a ø h ên a g ngoaøi ranh ï ta àn g ån o h át giôùi ñòa lyù n í a Th t ø ñ a ay ûa v u ho c øn ñoåi o cuûa döï aùn h Vò trí döï aùn ïc n m ò s ùi ñ inh o X (mieàn aûnh V ie äc la n øm h a v höôûng). ân õn a e ø j k t h g h h g ân a a n o åu y c h aé t ñ T o Mieàn aûnh o ia åi g höôûng coù ranh Chaát thaûiûi giôùi caû veà khoâng gian vaø thôøigian 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 29
CHÖÔNG III: ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG 3.1 MOÄT SOÁ ÑÒNH NGHÓA ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG Khaùi nieäm veà ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng (ÑTM)/Environmental Impact Assessment, raát roäng vaø cho ñeán nay haàu nhö chöa coù moät ñònh nghóa thoáng nhaát: ÑTM laø quaù trình nghieân cöùu nhaèm döï baùo caùc haäu quaû veà maët moâi tröôøng cuûa moät döï aùn phaùt trieån (Chöông trình moâi tröôøng cuûa Lieân Hieäp Quoác/UNEP). ÑTM laø xaùc ñònh, döï baùo vaøñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa moät döï aùn, moät chính saùch ñeán moâi tröôøng (Uyû Ban Kinh Teá Chaâu AÙ Thaùi Bình Döông/ESCAP) ÑTM laø moät phaàn cuûa quy hoaïch döï aùn vaø ñöôïc tieán haønh ñeå xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù caùc haäu quaû moâi tröôøng quan troïng vaø ñaùnh giaù caùc yeáu toá xaõ hoäi lieân quan ñeán quaù trình thieát keá vaø hoaït ñoäng cuûa döï aùn. (Boä Moâi tröôøng & Taøi nguyeân Philippines) ÑTM laø moät nghieân cöùu ñeå xaùc ñònh, döï baùo, ñaùnh giaù vaø thoâng baùo veà taùc ñoäng moâi tröôøng cuûa moät döï aùn vaø neâu ra caùc bieän phaùp giaûm thieåu tröôùc khi thaåm ñònh vaø thöïc hieän döï aùn (Boä Khoa hoïc, Coâng ngheä & Moâi triöôøng Malaysia) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 30
CHÖÔNG III: ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG 3.1 MOÄT SOÁ ÑÒNH NGHÓA ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG Ngaân haøng theá giôùi (WB) vaø moät soá toå chöùc quoác teá söû duïng thuaät ngöõ ñaùnh giaù moâi tröôøng/EA bao goàm caùc noäi dung xem xeùt veà moâi tröôøng ñoái vôùi caùc döï aùn, chöông trình hoaëc chính saùch. Luaät Baûo veä moâi tröôøng cuûa Vieät nam do Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 27 thaùng 12 naêm 1993 vaø ñöôïc ban haønh theo saéc leänh soá 29-L/CTN cuûa Chuû tòch nöôùc ngaøy 10 thaùng 01 naêm 1994 ñònh nghóa: “ÑTM laø quaù trình phaân tích, ñaùnh giaù, döï baùo aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng caùc döï aùn quy hoaïch phaùt trieån KT-XH cuûa caùc cô sôû saûn xuaát, kinh doanh, coâng trình kinh teá, khoa hoïc, kyõ thuaät, y teá, vaên hoaù, xaõ hoäi, an ninh- quoác phoøng vaø caùc coâng trình khaùc, ñeà xuaát caùc giaûi phaùp thích hôïp veà baûo veä moâi tröôøng” 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 31
CHÖÔNGCHÖÔNG III:III: ÑAÙNHÑAÙNH GIAÙGIAÙ TAÙCTAÙC ÑOÄNGÑOÄNG MOÂIMOÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG Theo Luaät Baûo Veä Moâi Tröôøng ñöôïc Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 29/11/2005 vaø Saéc leänh cuûa Chuû tòch nöôùc ngaøy 12/12/2005 (Coù hieäu löïc thi haønh töø 01/7/2006). Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng laø vieäc phaân tích, döï baùo caùc taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng cuûa döï aùn ñaàu tö cuï theå ñeå ñöa ra caùc bieän phaùp baûo veä moâi tröôøng khi trieån khai ööï aùn ñoù. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 32
CHÖÔNG III: ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG Ñònh nghóa ñöôïc xem laø ñaày ñuû vaø phuø hôïp nhaát do Harvey ñöa ra naêm 1995 nhö sau: “Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng laø quaù trình xaùc ñònh, ñaùnh giaù vaø döï baùo caùc taùc ñoäng moâi tröôøng tieàm taøng (bao goàm caùc taùc ñoäng ñòa-sinh- hoaù, kinh teá - xaõ hoäi vaø vaên hoaù) cuûa caùc döï aùn, chính saùch vaø chöông Trình vaø thoâng tin ñeán caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch tröôùc khi ban haønh quyeát ñònh veà döï aùn, chính saùch hoaëc chöông trình ñoù” (Harvey 1995) “Environmental impact assessment is a process of identifying and predicting the potential environmental impacts ) including bio- geophysical, socio-economic and cultural) of proposed projects, policies and programs and communicating this information to decision makers before they make their decisions on the proposed actions” (Harvey 1995) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 33
3.2 NOÄI DUNG CÔ BAÛN CUÛA ÑTM Tuy coù nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà ÑTM, nhöng taát caû caùc ñònh nghóa ñeàu höôùng tôùi caùc muïc tieâu sau: Xaùc ñònh, moâ taû taøi nguyeân vaø caùc giaù trò moâi tröôøng coù khaû naêng bò taùc ñoäng do döï aùn, haønh ñoäng hoaëc chöông trình phaùt trieån. Khi thöïc hieän muïc ñích naøy, ñoøi hoûi phaûi coù söï hieåu bieát lyù thuyeát cuõng nhö thöïc tieån veà caáu truùc cuõng nhö chöùc naêng cuûa heä sinh thaùi seõ xaåy ra nhö theá naøo khi thöïc hieän döï aùn vaø taùc ñoäng sinh thaùi (AÛnh höôûng sinh thaùi laø söï thay ñoåi trong caáu truùc cuûa heä sinh thaùi toàn taïi tröôùc vaø sau khi bò thay ñoåi do thöïc hieän döï aùn). Ngoaøi ra, vò trí vaø øcaùc “ñieåm” caùc taùc ñoäng coù theå xaûy ra cuõng caàn xaùc ñònh. caùc taùc ñoäng/aûnh höôûng coù theå: 9 AÛnh höôûng tieâu cöïc hoaëc tích cöïc ñoái vôùi heä sinh thaùi vaø xaõ hoäi; 9 AÛnh höôûng tröïc tieáp, giaùn tieáp, thöù caáp hoaëc caáp 3, 4 9 AÛnh höôûng thoaùng qua (transient), aûnh höôûng boät phaùt (intermittent), aûnh höôûng mang tính ngaén haïn, daøi haïn 9 Nhöõng taùc ñoäng naøo heä sinh thaùi seõ coù phaûn öùng ngay vaø nhöõng taùc ñoäng heä sinh thaùi phaûn öùng chaäm 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 34
3.2 NOÄI DUNG CÔ BAÛN CUÛA ÑTM Xaùc suaát cuûa söï xaûy ra caùc taùc ñoäng (Probability of the impact occurring); vaø Taùc ñoäng coù theå khaéc phuïc, taùc ñoäng khoâng theå khaéc phuïc Xaùc ñònh vaø döï baùo cöôøng ñoä, quy moâ cuûa caùc taùc ñoäng coù theå coù (taùc ñoäng tieàm taøng) cuûa döï aùn, haønh ñoäng hoaëc chöông trình phaùt trieån ñeán moâi tröôøng (töï nhieân vaø KT-XH). Muïc ñích xaùc ñònh vaø döï baùo cöôøng ñoä taùc ñoäng laø öôùc tính khoái löôïng hoaëc kích thöôùc taùc ñoäng ñaõ xaùc ñònh (löôïng chaát thaûi töø caùc khu coâng nghieäp, möùc ñoä boài laéng caùc loøng hoà ). Phaïm vi vaø cöôøng ñoä caøng taêng khi ñieåm caân baênngf cuûa heä sinh thaùi vöôït xa ñieåm caân baèng abn ñaàu (xem theâm phaàn caân baèng vaø ñaøn hoài cuûa heä sinh thaùi). Döï ñoaùn coù theå döïa treân kinh nghieäm thöïc tieån ñaùnh giaù moâi tröôøng, qua thí nghieäm, qua moâ hình Khi thöïc hieäïn döï baùo cöôøng ñoä hoaëc quy moâ taùc ñoäng moâi tröôøng do vieäc thöïc hieän döï aùn caàn phaûi xem xeùt “phaïm vi taùc ñoäng/nhöõng taùc ñoäng xaûy ra ngoaøi vò trí vaät lyù cuûa döï aùn” (ví duï: vieäc cho pheùp söû duïng moät loaïi thuoác tröø saâu naøo ñoù coù theå daãn ñeán aûnh höôûng söùc khoeû coäng ñoàng). Thöïc teá cho thaáy ñaây laø moät khía caïnh/yeáu toá thöôøng bò boû quabôûi nhöõng ngöôøi thöïc hieän ÑTM. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 35
3.2 NOÄI DUNG CÔ BAÛN CUÛA ÑTM (Tieáp) Ñeà xuaát vaø phaân tích caùc phöông aùn thay theá ñeå giaûm thieåu taùc ñoäng nhöng vaãn ñaûm baûo yeâu caàu phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. Khi tieán haønh ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng, nhöõng ngöôøi ñaùnh giaù coù theå ñeà xuaát caùc phöông aùn thay theá nhö: thöïc hieän hay khoâng thöïc hieân döï aùn; thöïc hieän theo ñuùng thieát keá hay phaûi thay ñoåi. Ñeà xuaát caùc bieän phaùp quaûn lyù vaø coâng ngheä ñeå giaûm thieåu taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa caùc döï aùn, chính saùch. Ñeà xuaát chöông trình quan traéc vaø giaûm thieåu taùc ñoäng. Do ñaùnh giaù taùc ñoäng haàu nhö laø coâng taùc döï baùo, xeùt ñoaùn treân cô sôû ssöï hieåu bieát chöa hoaøn chænh vì vaäy coâng taùc quan traéc laø heát söùc quan troïng. Thöïc ra, quan traéc nhaèm tìm hieåu nhöõng ñieàu chöa chaéc chaên veà: ☻ Caùch maø heä sinh thaùi vaän haønh (ecosystem functions) tröôùc khi coù döï aùn; 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 36
3.2 NOÄI DUNG CÔ BAÛN CUÛA ÑTM ☻ So saùnh möùc ñoä chính xaùc caùc taùc ñoäng döï ñoaùn vôùi thöïc teá xaûy ra khi döï aùn ñi vaøo vaän haønh; ☻ Khaû naêng thöïc hieän döï aùn tuaân thuû theo caùc tieâu chuaån vaø quy ñònh veà moâi tröôøng. Ñeà xuaát keá hoaïch quaûn lyù moâi tröôøng (Environmental Management Plan/EMP) ñoái vôùi döï aùn, chöông trình hoaëc chính saùch. Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng baét buoäc phaûi thöïc hieän ñoäc laäp vôùi quaù trình ban haønh quyeát ñinh vì vaäy laïp keá hoaïch cho quaûn lyù moâi tröôøng phaûi laø moät boä phaän khoâng theå taùch rôøi cuûa ÑTM. Thöïc chaát quan traéc moâi tröôøng vaø kieåm taùon moâi tröôøng chæ laø moät boä phaän cuûa quaûn lyù. Do ñoù chieán löôïc phaûi coù khaû naêng cho pheùp thay theá vaän haønh döï aùn khi caùc aûnh höôûng tieâu cöïc xaûy ra nhôø 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 37
3.3 CAÙC DAÏNG BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG Thoâng thöôøng keát quaû ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñöôïc trình baøy trong caùc baûn baùo caùo.Tuyø theo möùc ñoä chi tieát trình baøy trong baûn baùo caùo, teân goïi cuûa caùc baûn baùo cuõng ñöôïc ñaët cho phuø hôïp. Lieân bang UÙc quy ñònh, ñoái vôùi nhöõng döï aùn, chöông trình coù khaû naêng gaây taùc ñoäng lôùn, möùc ñoä taùc ñoäng cao vaø nhöõng döï aùn ñang coù nhieàu tranh caûi phaûi tieán haønh ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. Keát quaû ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñöôïc trình baøy döôùi daïng “Tuyeân boá taùc ñoäng moâi tröôøng/Environmental Impact Statement-EIS). Ñoái vôùi nhöõng döï aùn maø caùc caáp coù thaåm quyeàn xeùt thaây koâng gaây nhieàu tranh caûi, khaû naêng gaây ra ít taùc ñoäng vaø caùc taùc ñoäng khoâng traàm troïng thì chæ caàn laøm “Toång quan caùc yeáu toá moâi tröôøng/Review of Environmental Factors-REF). Tuyeân boá taùc ñoäng moâi tröôøng (Environmental Impact Statement-EIS) Maëc daàu hình thöùc vaø yeâu caàu veà moät baûn EIS coù khaùc nhau chuùt ít ôû moãi bang trong Lieân bang UÙc, nhöng moïi EIS ñeàu yeâu caàu ñeà caäp caùc vaán ñeà sau: Muïc ñích cuûa döï aùn; Mieâu taû döï aùn vaø ñeà xuaát caùc phöông aùn thay theá; Xaùc ñònh vaø mieâu taû moâi tröôøng seõ bò aûnh höôûng khi thöïc hieän döï aùn; Caùc taùc ñoäng moâi tröôøng vaø ñeà xuaát caùc phöông aùn baûo veä. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 38
3.3: CAÙC DAÏNG & NOÄI DUNG BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG Ñaùnh giaùveà lôïi ích vaø haäu quaû moâi tröôøng cuûa döï aùn neáu ñöôïc chaáp nhaän. Chöông trình quan traéc vaø quaûn lyù moâi tröôøng khi döï aùn ñi vaøo thöïc hieän. Toång quan caùc yeáu toá moâi tröôøng (Review of Environmental Factors/REF). Ñoái vôùi nhöõng döï aùn khoâng gaây tranh caõi, möùc ñoä taùc ñoäng moâi tröôøng ít thì khoâng caàn phaûi laøm EIS maø chæ caàn laøm REF hay coøn goïi laø “mini EIS hay coøn goïi laø /preliminary environmental report). Veà hình thöùc thì REF cuõng coù theå khaùc nhau tuyø theo quy ñònh cuûa bang, nhöng nhìn chung REF ñeàu yeâu caàu phaûi ñeà caäp ñeán caùc noäi dung sau: Giôùi thieäu vaø moâi taû döï aùn. Caùc phöông aùn thay theá Moâ taû hieän traïng moâi tröôøng Ñaùnh giaù caùc taùc ñoäng moâi tröôøng; vaø Muïc ñích thöïc hieän baûo veä moâi tröôøng vaø chöông trình phoøng ngöøa ñoái vôùi nhöõng taùc ñoäng traàm troïng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 39
3.3: CAÙC DAÏNG BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG Theo thoâng tö soá 490/1998/TT-BKH CNMT ngaøy 29/4/1998 veà höôùng daãn laäp vaø thaåm ñònh baùo caùo ÑTM ñoái vôùi caùc döï aùn ñaàu tö, Boä Khoa hoïc, Coâng Ngheä & Moâi tröôøng quy ñònh danh muïc caùc döï aùn ñaàu tö thaønh 2 loaïi: Loaïi döï aùn phaûi laäp “Baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng” laø nhöõng döï aùn coù tieàm naêng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng treân dieän roâng, deã gaây ra söï coá moâi tröôøng, khoù khoáng cheá vaø khoù xaùc ñònh tieâu chuaån moâi tröôøng, trong thoâng tö 490 goïi laø döï aùn loaïi 1. Danh muïc caùc döï aùn vaø noïi dung baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng seõ ñöôïc giôí thieäu chi tieát ôû phaàn rieâng. Tuy vaäy, neáu nhöõng döï aùn thuoäc loaïi 1 nhöng ñaàu tö vaøo caùc khu coâng nghieäp hoaëc khu cheá xuaát ñaõ ñöôïc caáp coù thaåm quyeàn pheâ chuaån baùo caùo ÑTM thì chæ caàn Ñaêng kyù ñaït tieâu chuaån moâi tröôøng”. Taát caû caùc döï aùn coøn laïi ñöôïc goïi trong Thoâng tö soá 490 laø döï aùn loaïi 2 vaø chæ caàn “Ñaêng kyù ñaït tieâu chuaån moâi tröôøng”. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 40
3.3: CAÙC DAÏNG BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG Nghò ñònh soá 143/2004 NÑ-CP ngaøy 12-7-2004 cuûa Chính phuû coù Ñieàu khoaûn söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu trong Nghò ñònh soá 175/CP ngaøy 18-10-1998. Trong ñoù coù ñieàu lieân quan ñeán thaåm quyeàn thaåm Ñònh vaø pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. ) Luaät Baûo Veä Moâi Tröôøng naêm 2005 (Coù hieäu löïc töø ngaøy 01/7/2006) quy ñònh caùc daïng ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. Theo Luaät, coù 03 daïng baùo caùo ÑTM: c Baùo caùo moâi tröôøng chieán löôïc; d Baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng; vaø e Cam keát baûo veä moâi tröôøng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 41
3.3.1.3.3.1. ÑAÙNHÑAÙNH GIAÙGIAÙ MOÂIMOÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG CHIEÁNCHIEÁN LÖÔÏCLÖÔÏC 3.3.1.1. Khaùi nieäm. Ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc laø vieäc phaân tích, döï baùo caùc taùc ñoäng moâi tröôøng cuûa döï aùn chieán löôïc, quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån tröùc khi pheâ duyeät nhaèm baûo ñaûm phaùt trieån beàn vöõng. 3.3.1.2. Ñoái töôïng phaûi laäp baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc z Chieán löôïc, quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi caáp quoác gia. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 42
3.3.1. ÑAÙNH GIAÙ MOÂI TRÖÔØNG CHIEÁN LÖÔÏC z Chieán löôïc, quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån ngaønh, lónh vöïc treân quy moâ caû nöôùc. z Chieán löôïc, quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa tænh, thaøh phoá tröïc thuoäc trung öông (sau ñaây goïi chung laø caáp tænh), vuøng. z Quy hoaïch söû duïng ñaát; baûo veä vaø phaùt trieån röøng; khai thaùc vaø vaø söû duïng caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân khaùc treân phaïm vi lieân tænh, lieân vuøng. z Quy hoaïch phaùt trieån vuøng kinh teá troïng ñieåm. z Quy hoaïch toång hôïp löu vöïc soâng quy moâ lieân tænh. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 43
3.3.1. ÑAÙNH GIAÙ MOÂI TRÖÔØNG CHIEÁN LÖÔÏC 3.3.1.3. Laäp baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc. z Cô quan ñöôïc giao nhieäm vuï laäp döï aùn quy ñònh taïi Ñieàu 14 cuûa luaät BVMTcoù traùch nhieäm laäp baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc. z Baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc laø moät noäi dung cuûa döï aùn vaø phaûi ñöôïc laäp ñoàng thôøi vôùi quaù trình laäp döï aùn. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 44
3.3.1. ÑAÙNH GIAÙ MOÂI TRÖÔØNG CHIEÁN LÖÔÏC 3.3.1.4. Noäi dung baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc. z Khaùi quaùt veà muïc tieâu, quy moâ, ñaëc ñieåm cuûa döï aùn coù lieân quan ñeán moâi tröôøng. z Moâ taû khaùi quaùt caùc ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá – xaõ hoäi, moâi tröôøng coù lieân quan ñeán döï aùn. z Döï baùo taùc ñoäng xaáu ñoái vôùi moâi tröôøng coù theå xaûy ra khi thöïc hieän döï aùn. z Chæ daãn nguoàn cung caáp soá lieäu, döõ lieäu vaø phöông phaùp ñaùnh giaù. z Ñeà ra phöông höôùng, giaûi phaùp toång theå giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng trong quaù trình thöïc hieän döï aùn. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 45
3.3.1. ÑAÙNH GIAÙ MOÂI TRÖÔØNG CHIEÁN LÖÔÏC 3.3.1.5. Thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc. z Baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc ñöôïc moät hoäi ñoàng toå chöùc theo quy ñònh ôû khoaûn 7. z Thaønh phaàn cuûa hoäi ñoàng thaåm ñònh coù quy moâ quoác gia, lieân tænh bao goàm ñaïi dieän cuûa cô quan pheâ duyeät döï aùn; ñaïi dieän cuûa boä, cô quan ngang boä, cô quan thuoäc Chính phuû, UÛy ban nhaân daân caáp tænh coù lieân quan ñeán döï aùn; caùc chuyeân gia coù kinh nghieäm, trình ñoä chuyeân moân phuø hôïp vôùi noäi dung, tính chaát cuûa döï aùn; ñaïi dieän cuûa toå chöùc, caù nhaân khaùc do cô quan coù thaåm quyeàn thaønh laäp hoäi ñoàng thaåm ñònh quyeát ñònh. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 46
3.3.1.5. THAÅM ÑÒNH BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ MOÂI TRÖÔØNG CHIEÁN LÖÔÏC. z Thaønh phaàn cuûa hoäi ñoàng thaåm ñònh ñoái vôùi caùc döï aùn cuûa tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông bao goàm ñaïi dieän cuûa UÛy ban nhaân daân caáp tænh; cô quan chuyeân moân veà baûo veä moâi tröôøng vaø caùc ban, ngaønh caáp tænh coù lieân quan; caùc chuyeân gia coù kinh nghieäm, trình ñoä chuyeân moân phuø hôïp vôùi noäi dung, tính chaát cuûa döï aùn; ñaïi dieän cuûa toå chöùc, caù nhaân khaùc do cô quan coù thaåm quyeàn thaønh laäp. z Hoäi ñoàng thaåm ñònh quy ñònh taïi khoaûn 2 & 3 phaûi coù treân 50% soá thaønh vieân coù chuyeân moân veà moâi tröôøng vaø caùc lónh vöïc lieân quan ñeán noäi dung döï aùn. Ngöôøi tröïc tieáp tham gia laäp baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc khoâng ñöôïc tham gia hoäi ñoàng thaåm ñònh. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 47
3.3.1.5. THAÅM ÑÒNH BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ MOÂI TRÖÔØNG CHIEÁN LÖÔÏC. z Toå chöùc, caù nhaân coù quyeàn gôûi yeâu caàu, kieán nghò veà baûo veä moâi tröôøng ñeán cô quan toå chöùc hoäi ñoàng thaåm ñònh vaø cô quan pheâ duyeät döï aùn; hoäi ñoàng vaø cô quan pheâ duyeät döï aùn coù traùch nhieäm xem xeùt caùc yeâu caàu, kieán nghò tröôùc khi ñöa ra keát luaän, quyeát ñònh. z Keát quaû thaåm ñònh baùo caùo moâi tröôøng chieán löôïc laø moät trong nhöõng caên cöù ñeå pheâ duyeät döï aùn. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 48
3.3.1.5. THAÅM ÑÒNH BAÙO CAÙOÙO ÑAÙNHÑAÙNH GIAÙGIAÙ MOÂIMOÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG CHIEÁN LÖÔÏC. z Traùch nhieäm toå chöùc hoäi ñoàng thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc ñöôïc quy ñònh nhö sau: a) Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng toå chöùc hoäi ñoàng thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc ñoái vôùi caùc döï aùn do Quoác hoäi, Chính phuû, Thuû töôùng Chính phuû pheâ duyeät; b) Boä, cô quan ngang boä, cô quan thuoäc Chính phuû toå chöùc hoäi ñoàng thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc ñoái vôùi caùc döï aùn thuoäc thaåm quyeàn pheâ duyeät cuûa mình; c) UÛy ban nhaân daân caáp tænh toå chöùc hoäi ñoàng thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc ñoái vôùi caùc döï aùn thuoäc thaåm quyeàn quyeát ñònh cuûa mình vaø cuûa Hoäi ñoàng nhaân daân cuøng caáp. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 49
3.3.2.3.3.2. DAÏNGDAÏNG ÑAÙNHÑAÙNH GIAÙGIAÙ TAÙCTAÙC ÑOÄNGÑOÄNG MOÂIMOÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG 3.3.2.1. Ñoái töôïng phaûi laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng z Chuû caùc döï aùn sau ñaây phaûi laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng: a) Döï aùn coâng trình quan troïng quoác gia; b) Döï aùn coù söû duïng moät phaàn dieän tích ñaát hoaëc coù aûnh höôûng xaáu ñeán khu baûo toàn thieân nhieân, vöôøn quoác gia, caùc khu di tích lòch söû – vaên hoùa, di saûn töï nhieân, danh lam thaéng caûnh ñaõ ñöôïc xeáp haïng; 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 50
3.3.2.1. ÑOÁI TÖÔÏNG PHAÛI LAÄP BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG c) Döï aùn coù nguy cô aûnh höôûng xaáu ñeán nguoàn nöôùc löu vöïc soâng, vuøng ven bieån, vuøng coù heä sinh thaùi ñöôïc baûo veä; d) Döï aùn xaây döïng keát caáu haï taàng khu kinh teá, khu coâng nghieäp, khu coâng ngheä cao, khu cheá xuaát, cuïm laøng ngheà; ñ) Döï aùn xaây döïng môùi ñoâ thò, khu daân cö taäp trung; e) Döï aùn khai thaùc, söû duïng nöôùc döôùi ñaát, taøi nguyeân thieân nhieân quy moâ lôùn; g) Döï aùn khaùc coù tieàm aån nguy cô lôùn gaây taùc ñoäng xaáu ñoái vôùi moâi tröôøng. z Chính phuû quy ñònh danh muïc caùc döï aùn phaûi laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 51
3.3.2. DAÏNG ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG 3.3.2.2 Laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng z Chuû döï aùn theo muïc “Ñoái töôïng phaûi laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng” coù traùch nhieäm phaûi laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng trình cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn pheâ duyeät. z Baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng phaûi ñöôïc laäp ñoàng thôøi vôùi baùo caùo nghieân cöùu khaû thi cuûa döï aùn. z Chuû döï aùn töï mình hoaëc thueâ toå chöùc dòch vuï tö vaán laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng vaø chòu traùch nhieäm veà caùc soá lieäu, keát quaû neâu trong baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. z Tröôøng hôïp coù thay ñoåi veà quy moâ, noäi dung, thôøi gian trieån khai, thöïc hieän, hoaøn thaønh döï aùn thì chuû döï aùn coù traùch nhieäm giaûi trình vôùi cô quan pheâ duyeät; tröôøng hôïp caàn thieát phaûi laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng boå sung. z Toå chöùc dòch vuï tö vaán laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng phaûi coù ñuû ñieàu kieän veà caùn boä chuyeân moân, cô sôû vaät chaát – kyõ thuaät caàn thieát. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 52
3.3.2. DAÏNG ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG 3.3.2.3. Noäi dung baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. z Lieät keâ, moâ taû chi tieát caùc haïng muïc coâng trình cuûa döï aùn keùm theo quy moâ veà khoâng gian, thôøi gian vaø khoái löôïng thi coâng; coâng ngheä vaän haønh cuûa töøng haïng muïc coâng trình vaø cuûa caû döï aùn. z Ñaùnh giaù chung veà hieän traïng moâi tröôøng nôi thöïc hieän döï aùn vaø vuøng keá caän; möùc ñoä nhaïy caûm vaø söùc chòu taûi cuûa moâi tröôøng. z Ñaùnh giaù chi tieát caùc taùc ñoäng moâi tröôøng coù khaû naêng xaûy ra khi döï aùn ñöôïc thöïc hieän vaø caùc thaønh phaàn moâi tröôøng, yeáu toá kinh teá – xaõ hoäi chòu taùc ñoäng cuûa döï aùn; döï baùo ruûi ro veà söï coá moâi tröôøng do coâng trình gaây ra. z Caùc bieän phaùp cuï theå giaûm thieåu taùc ñoäng xaáu ñeán moâi tröôøng; phoøng ngöøa, öùng phoù söï coá moâi tröôøng. z Cam keát thöïc hieän caùc bieän phaùp baûo veä moâi tröôøng trong quaù trình xaây döïng vaø vaän haønh coâng trình. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 53
3.3.2.3. NOÄI DUNG BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG. z Danh muïc coâng trình, chöông trình quaûn lyù vaø giaùm saùt moâi tröôøng trong quaù trình trieån khai thöïc hieän döï aùn. z Döï toaùn kinh phí xaây döïng caùc haïng muïc coâng trình baûo veä moâi tröôøng trong toång döï toaùn kinh phí cuûa döï aùn. z YÙ kieán cuûa UÛy ban nhaân daân xaõ, phöông, thò traán (Sau ñaây goïi laø UBND caáp xaõ), ñaïi dieän coäng ñoàng daân cö nôi thöïc hieän döï aùn; caùc yù kieán khoâng taùn thaønh vieäc ñaët döï aùn taïi ñòa phöông hoaëc khoâng taùn thaønh ñoái vôùi caùc giaûi phaùp baûo veä moâi tröôøng phaûi ñöôïc neâu trong baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. z Chæ daãn nguoàn cung caáp soá lieäu, döõ lieäu vaø phöông phaùp ñaùnh giaù. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 54
3.3.2. DAÏNG ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG 3.3.2.4. Thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng z Vieäc thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñöôïc thöïc hieän thoâng qua hoäi ñoàng thaåm ñònh hoaëc toå chöùc dòch vuï thaåm ñònh. Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng quy ñònh ñieàu kieän vaø höôùng daãn hoaït ñoäng thaåm ñònh ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng cuûa toå chöùc dòch vuï thaåm ñònh. z Thaønh phaàn hoäi ñoàng thaåm ñònh ñoái vôùi caùc döï aùn quy ñònh taïi ñieåm a vaø b khoaûn 7 Ñieàu naøy bao goàm ñaïi dieän cuûa cô quan pheâ duyeät döï aùn; cô quan chuyeân moân veà baûo veä moâi tröôøng cuûa cô quan pheâ duyeät döï aùn; cô quan chuyeân moân veà baûo veä moâi tröôøng caáp tænh nôi thöïc hieän döï aùn; caùc chuyeân gia coù kinh nghieäm, trình ñoä chuyeân moân phuø hôïp vôùi noäi dung, tính chaát cuûa döï aùn; ñaïi dieän cuûa toå chöùc, caù nhaân khaùc do cô quan coù thaåm quyeàn thaønh laäp hoïi ñoàng thaåm ñònh quyeát ñònh. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 55
3.3.2.4. THAÅM ÑÒNH BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG z Thaønh phaàn cuûa hoäi ñoàng thaåm ñònh ñoái vôùi caùc döï aùn quy ñònh taïi ñieåm c khoaûn 7 ñieàu naøy bao goàm ñaïi dieän UÛy ban nhaân daân caáp tænh; cô quan chuyeân moân veà baûo veä moâi tröôøng vaø caùc sôû, ban chuyeân moân caáp tænh coù lieân quan; caùc chuyeân gia coù kinh nghieäm, trình ñoä chuyeân moân phuø hôïp vôùi noäi dung, tính chaát cuûa döï aùn; ñaïi dieän cuûa toå chöùc, caù nhaân khaùc do cô quan coù thaåm quyeàn thaønh laäp hoäi ñoàng thaåm ñònh quyeát ñònh. Tröôøng hôïp caàn thieát, UÛy ban nhaân daân caáp tænh coù theå môøi ñaïi dieän cuûa Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng, boä, cô quan ngang boä, cô quan thuoäc Chính phuû coù lieân quan tham gia hoäi ñoàng thaåm ñònh. z Hoäi ñoàng thaåm ñònh quy ñònh taïi khoaûn 2 vaø khoaûn 3 Ñieàu naøy phaûi coù treân 50% soá thaønh vieân coù chuyeân moân veà moâi tröôøng vaø lónh vöïc coù lieân quan ñeán noäi dung döï aùn. Ngöôøi tröïc tieáp tham gia laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng khoâng ñöôïc tham gia hoäi ñoàng thaåm ñònh. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 56
3.3.2.4. THAÅM ÑÒNH BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG z Toå chöùc dòch vuï thaåm ñònh ñöôïc tham gia thaåm ñònh theo quyeát ñònh cuûa cô quan pheâ duyeät döï aùn vaø phaûi chòu traùch nhieäm veà yù kieán, keát luaän thaåm ñònh cuûa mình. z Toå chöùc, coäng ñoàng daân cö, caù nhaân coù quyeàn göûi yeâu caàu, kieán nghò veà baûo veä moâi tröôøng ñeán cô quan toå chöùc vieäc thaåm ñònh quy ñònh taïi khoaûn 7 Ñieàu naøy; cô quan toå chöùc thaåm ñònh coù traùch nhieäm xem xeùt yeâu caàu, kieán nghò ñoù tröôùc khi ñöa ra keát luaän, quyeát ñònh. z Traùch nhieäm toå chöùc vieäc thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñoái vôùi döï aùn ñöôïc quy ñònh nhö sau: a) Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng toå chöùc hoäi ñoàng thaåm ñònh hoaëc tuyeån choïn toå chöùc dòch vuï thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñoái vôùi caùc döï aùn do Quoác hoäi, Chính phuû, Thuû töôùng Chính phuû quyeát ñònh, pheâ duyeät; döï aùn lieân ngaønh, lieân tænh; 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 57
3.3.2.4. THAÅM ÑÒNH BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG b) Boä, cô quan ngang boä, cô quan thuoäc Chính phuû toå chöùc hoäi ñoàng thaåm ñònh hoaëc tuyeån choïn toå chöùc dòch vuï thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñoái vôùi caùc döï aùn thuoäc thaåm quyeàn quyeát ñònh, pheâ duyeät cuûa mình, tröø döï aùn lieân ngaønh, lieân tænh; c) UÛy ban nhaân daân caáp tænh toå chöùc hoäi ñoàng thaåm ñònh hoaëc tuyeån choïn toå chöùc dòch vuï thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñoái vôùi caùc döï aùn treân ñòa baøn quaûn lyù thuoäc thaåm quyeàn quyeát ñònh, pheâ duyeät cuûa mình vaø cuûa Hoäi ñoàng nhaân daân cuøng caáp. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 58
3.3.2.5. PHEÂ DUYEÄT BAÙOÙO CAÙOCAÙO ÑAÙNHÑAÙNH GIAÙGIAÙ TAÙCTAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG z Cô quan thaønh laäp hoäi ñoàng thaåm ñònh baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng coù traùch nhieäm xem xeùt vaø pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng sau khi ñaõ ñöôïc thaåm ñònh. z Cô quan pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng coù traùch nhieäm xem xeùt khieáu naïi, kieán nghò cuûa chuû döï aùn, coäng ñoàng daân cö, toå chöùc, caù nhaân lieân quan tröôùc khi pheâ duyeät. z Trong thôøi haïn 15 ngaøy laøm vieäc, keå töø ngaøy nhaän ñöôïc baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñaõ ñöôïc chænh söõa ñaït yeâu caàu cuûa hoäi ñoàng thaåm ñònh, toå chöùc dòch vuï thaåm ñònh, thuû tröôûng cô quan quy ñònh taïi khoaûn 1 Ñieàu naøy phaûi xem xeùt, quyeát ñònh pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng; neáu khoâng pheâ duyeät thì phaûi traû lôøi baèng vaên baûn neâu roõ lyù do cho chuû döï aùn bieát. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 59
3.3.2.5. PHEÂ DUYEÄT BAÙOÙO CAÙOCAÙO ÑAÙNHÑAÙNH GIAÙGIAÙ TAÙCTAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG z Caùc döï aùn quy ñònh taïi Ñieàu 18 “Ñoái töôïng phaûi laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng” cuûa luaät naøy chæ ñöôïc pheâ duyeät, caáp pheùp ñaàu tö, xaây döïng, khai thaùc sau khi baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñaõ ñöôïc pheâ duyeät. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 60
3.3.2.5. TRAÙCH NHIEÄM THÖÏC HIEÄN VAØ KIEÅM TRA VIEÄC THÖÏC HIEÄN CAÙC NOÄI DUNG TRONG BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG. ) Chuû döï aùn coù traùch nhieäm sau ñaây: a) Baùo caùo vôùi UÛy ban nhaân daân nôi thöïc hieän döï aùn veà noäi dung cuûa quyeát ñònh pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng; b) Nieâm yeát coâng khai taïi ñòa ñieåm thöïc hieän döï aùn veà caùc loaïi chaát thaûi, coâng ngheä xöû lyù, thong soá tieâu chuaån veà chaát thaûi, caùc giaûi phaùp baûo veä moi tröôøng ñeå coäng ñoàng daân cö bieát, kieåm tra, giaùm saùt; 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 61
3.3.2.5. TRAÙCH NHIEÄM THÖÏC HIEÄN VAØ KIEÅM TRA VIEÄC THÖÏC HIEÄN CAÙC NOÄI DUNG TRONG BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG. c) Thöïc hieän ñuùng, ñaày ñuû caùc noäi dung baûo veä moâi tröôøng neâu trong baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng vaø caùc yeáu caàu cuûa quyeát ñònh pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng; d) Thoâng baùo cho cô quan pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñeå kieåm tra, xaùc nhaän vieäc ñaõ thöïc hieän caùc noäi dung cuûa baùo caùo vaø yeâu caàu cuûa quyeát ñònh pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng; ñ) Chæ ñöôïc ñöa coâng trình vaøo söû duïng sau khi ñaõ ñöôïc cô quan coù thaåm quyeàn kieåm tra, xaùc nhaän vieäc thöïc hieän ñaày ñuû yeâu caàu quy ñònh taïi caùc ñieåm a, b vaø c khoaûn naøy. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 62
3.3.2.5. TRAÙCH NHIEÄM THÖÏC HIEÄN VAØ KIEÅM TRA VIEÄC THÖÏC HIEÄN CAÙC NOÄI DUNG TRONG BAÙO CAÙO ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG ) Cô quan pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng coù traùch nhieäm sau ñaây: a) Thoâng baùo noïi dung quyeát ñònh pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng do mình pheâ duyeät cho UÛy ban nhaân daân caáp tænh nôi thöïc hieän döï aùn; UÛy ban nhaân daân caáp tænh thoâng baùo noäi dung quyeát ñònh pheâ duyeät baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng do mình hoaëc boä hoaëc cô quan ngang boä, cô quan thuoäc Chính phuû pheâ duyeät cho UÛy ban nhaân daân huyeän, quaän, thò xaõ, thaønh phoá thuoäc tænh (sau ñaây goïi laø UÛy ban nhaân daân caáp huyeän), UÛy ban nhaân daân caáp xaõ nôi thöïc hieän döï aùn; b) Chæ ñaïo, toå chöùc vieäc thöïc hieän caùc noäi dung trong baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñaõ ñöôïc pheâ duyeät. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 63
3.3.3. CAM KEÁT BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG 3.3.3.1. Ñoái töôïng phaûi coù baûn cam keát baûo veä moâi tröôøng. Cô sôû saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï quy moâ hoäï gia ñình vaø caùc ñoái töôïng khoâng thuoäc quy ñònh phaûi: laäp aùo caùo ñaùnh giaù moâi tröôøng chieán löôïc (Ñieàu 14 trong Luaät BVMT) vaø laäp baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng (Ñieàu 18 trong Luaät BVMT), phaûi coù cam keát baûo veä moâi tröôøng. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 64
3.3.3.3.3.3. CAMCAM KEÁTKEÁT BAÛOBAÛO VEÄVEÄ MOÂIMOÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG 3.3.3.2. Noäi dung cam keát baûo veä moâi tröôøng z Ñòa ñieåm thöïc hieän. z Loaïi hình, quy moâ saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï vaø nguyeân nhieân lieäu söû duïng. z Caùc loaïi chaát thaûi phaùt sinh. z Cam keát thöïc hieän caùc bieän phaùp giaûm thieåu, xöû lyù chaát thaûi vaø tuaân thuû caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät veà baûo veä moâi tröôøng. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 65
3.3.3.3 ÑAÊNG KYÙ CAM KEÁT BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG z UÛy ban nhaân daân caáp huyeän coù traùch nhieäm toå chöùc ñaêng kyù baûn cam keát baûo veä moâi tröôøng; tröôøng hôïp caàn thieát, coù theå uûy quyeàn cho UÛy ban nhaân daân caáp xaõ toå chöùc ñaêng kyù. z Thôøi haïn chaáp nhaän baûn cam keát baûo veä moâi tröôøng laø khoâng quaù naêm ngaøy laøm vieäc, keå töø ngaøy nhaän ñöôïc baûn cam keát baûo veä moâi tröôøng hôïp leä. z Ñoái töôïng thuoäc dieän phaûi coù cam keát baûo veä moâi tröôøng chæ ñöôïc trieån khai hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï sau khi ñaõ ñaêng kyù baûn cam keát baûo veä moâi tröôøng. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 66
3.3.4. TRAÙCH NHIEÄM THÖÏC HIEÄN VAØ KIEÅM TRA THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG. z Toå chöùc, caù nhaân cam keát baûo veä moâi tröôøng coù traùch nhieäm thöïc hieän ñuùng vaø ñaày ñuû caùc noäi dung ñaõ ghi trong baûn cam keát baûo veä moâi tröôøng. z UÛy ban nhaân daân caáp huyeän, caáp xaõ chæ ñaïo, toå chöùc kieåm tra, thanh tra vieäc thöïc hieän caùc noäi dung ñaõ ghi trong baûn cam keát baûo veä moi tröôøng. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 67
3.4. QUY TRÌNH XEÙT DUYEÄT HOÀ SÔ 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 68
3.5. QUY TRÌNH XIN CAÁP GIAÁY CHÖÙNG NHAÄN. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 69
3.6. MOÄT SOÁ DAÏNG ÑAËC THUØ VEÀ ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG TREÂN THEÁ GIÔÙI Cuøng vôùi söï xuaát hieän vaø söû duïng roäng raõi ÑTM treân toaøn theá giôùi, coù nhieàu daïng ñaùnh giaù taùc ñoäng chi tieát khaùc cuõng ñöôïc xaây döïng vaø söû duïng. Do ñònh nghóa “moâi tröôøng” bao goàm caû thaønh phaàn sinh lyù vaø kinh teá xaõ hoäi neân coù nhieàu tröôøng hôïp caùc daïng ñaùnh giaù taùc ñoäng naøy ñöôïc xem laø moät phaàn ñaëc bieät cuûa ÑTM. Ñaùnh giaù taùc ñoäng veà caùc loaøi (Species Impact Assessment/SIS): SIS ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa moät döï aùn leân caùc loaøi ñoäng thöïc vaät vaø sinh thaùi. Ñaùnh giaù taùc ñoäng xaõ hoäi (Social Impact Assessment/SIA): SIA ñaùnh giaù taùc ñoäng leân con ngöôøi vaø xaõ hoäi Ñaùnh giaù taùc ñoäng veà söùc khoeû (Health Impact Assessment/HIA): HIA ñaùnh giaù taùc ñoäng leân söùc khoeû con ngöôøi. Ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa caùc quy ñònh (Regulatory Impact Assessment/RIS): RIS laø ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa caùc chính sach, quy ñònh leân xaõ hoäi Ñaùnh giaù voøng ñôøi (Life Cycle Assessment): Söû duïng nguyeân lyù: ”Cradle – to grave” 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 70
3.7.3.7. QUYQUY TRÌNHTRÌNH BANBAN HAØNHHAØNH QUYEÁTQUYEÁT ÑÒNHÑÒNH 3.7.1 VAI TROØ CUÛA ÑTM TRONG VIEÄC XAÂY DÖÏNG VAØ BAN HAØNH CHÍNH SAÙCH Muïc tieâu cuûa ÑTM laø ñeå duy trì vaø caûi thieän (ôû nhöõng nôi coù theå) chaát löôïng moâi tröôøng vaø do ñoù lieân quan ñeán taøi nguyeân vaø caùc quyeát ñònh lieân quan ñeán phaân phoái va øsöû duïng ñaát. Vieäc phaân phoái phoái söû duïng ñaát vaø taøi nguyeân lieân quan ñeán phaân phoái lôïi ích giöõa caùc caù nhaân vaø caùc doanh nghieäp, cô quan. Vì vaäy, ÑTM laø moät phaàn cuûa quaù trình ban haønh quyeát ñònh söû duïng ñaát vaø laø moät giaûi phaùp chính trò. Vieäc giaûi thích thoaû ñaùng trong ÑTM vaø thaønh coâng hay thaát baïi cuûa ÑTM phu thuoäc vaøo söï am hieåu caùc quy trình chính trò cuûa ngöôøi thöïc hieän vaø vai troø cuûa caùc caáp chính quyeàn trong quaù trình ñaùnh giaù. Ngöôøi thöïc haønh ÑTM, do ñoù, phaûi hình dung ñöôïc quy trình chính trò, naém ñöôïc vai troø cuûa mình trong coâng taùc duy trì chaát löôïng moâi tröôøng nhaèm toái ña hoaù hieäu quaû vai troø cuûa mình. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 71
3.7. QUY TRÌNH BAN HAØNH QUYEÁT ÑÒNH 3.7.2. CAÙC GIAÛI PHAÙP VAØ VAÁN ÑEÀ ÑOÀNG HAØNH VÔÙI CHIEÁN LÖÔÏC THÖÏC HIEÄN. Sô ñoà bieåu thò caùc coâng cuïï vaø keát quaû trong BVMT Coâng cuï chính saùch Keát quaû veà moâi moâi tröôøng tröôøng Coâng cuï chính saùch Keát quaû veà kinh kinhteá–xaõhoäi teá – xaõ hoäi Keát quaû tröïc tieáp Keát quaû giaùn tieáp 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 72
3.7.2. CAÙC GIAÛI PHAÙP VAØ VAÁN ÑEÀ ÑOÀNG HAØNH VÔÙI CHIEÁNÁN LÖÔÏC THÖÏC HIEÄN 3.7.2.1. CHIEÁN LÖÔÏC LOÀNG GHEÙP ÑTM TRONG QUAÛN LYÙ MOÂI TRÖÔØNG Chieán löôïc loàng gheùp ÑTM nhö laø moät phaàn baét buoäc trong quaù trình chuaån bò vaø ban haønh quyeát ñònh veà thöïc hieän moät döï aùn, chöông trình ñaõ ñöôïc nhieàu nöôùc treân theá giôùi thöïc hieän töø giöõa thaäp kyû 1970. Muïc tieâu cuûa vieäc loàng gheùp naøy laø ñaûm baûo: ¾ AÛnh höôûng veà moâi tröôøng khoâng bò boû qua bôûi caùc nhaø ñeà xuaát döï aùn, chöông trình; vaø ¾ Caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng ñöôïc xem xeùt bôûi nhieàu nhaùnh vaø caáp chính quyeàn khi chuaån bò ban haønh quyeát ñònh veà moät döï aùn, chöông trình naøo ñoù. Tuy vaây, cho ñeán nay vieäc loàng gheùp ÑTM vaøo quaù trình ban haønh quyeát ñònh vaãn coøn nhieàu vaán ñeà caàn ñöôïc nghieân cöùu theâm. Cuï theå laø moät soá vaán ñeà sau: • Daïng döï aùn naøo ñoøi hoûi phaûi thöïc hieän ÑTM vaø chuaån bò baùo caùo taùc ñoäng moâi tröôøng; 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 73
3.7.2.2 MOÄÄT SOÁÁ VAÁNÁ ÑEÀÀ XUAÁÁT HIEÄÄN TRONG QUAÙÙ TRÌNH LOÀÀNG GHEÙÙP ÑTM TRONG QUAÛÛN LYÙÙ MOÂI TRÖÔØNGØ • Nhöõng thoâng tin naøo caàn cho vieäc chuaån bò baùo caùo ÑTM vaø söû duïng nhö theá naøo trong quaù trình chuaån bò vaø xeùt duyeät; • Ai laø ngöôøi chòu traùch nhieäm laøm baùo caùo ÑTM (ngöôøi ñeà xöôùng döï aùn, chuyeân gia tö vaán, ban ngaønh cuûa chính quyeàn, caùc nhoùm ñoäc laäp ) • Noäi dung vaø nhöõng phaàn caàn trình baøy trong baùo caùo ÑTM cuõng nhö phaân roõ traùch nhieäm caùc ñôn vò xem xeùt baùo caùo ÑTM (phaàn naøo ñöôïc xem xeùt bôûi caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc, phaàn naøo do coäng ñoàng xem xeùt,vaø phaàn naøo thuoäc traùch nhieäm cuûa toaø aùn ). • Vaøo giai doaïn naøo cuûa quùa trình quy hoaïch döï aùn, baùo caùo ÑTM caàn ñöôïc chuaån bò vaø noäp cho ñôn vò ban haønh quyeát ñònh ñeå xem xeùt, ñaùnh giaù. • Cô quan naøo thaåm ñònh baùo caùo ÑTM (cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn veà kieåm soaùt phaùt thaûi, quy hoaïch söû duïng ñaát, cô quan quaûn lyù nguoàn taøi nguyeân ) • Tham gia cuûa coäng ñoàng ôû möùc ñoä vaø phaïm vi naøo. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 74
3.7.2.2 MOÄÄT SOÁÁ VAÁNÁ ÑEÀÀ XUAÁÁT HIEÄÄN TRONG QUAÙÙ TRÌNH LOÀÀNG GHEÙÙP ÑTM TRONG QUAÛÛN LYÙÙ MOÂI TRÖÔØNGØ Muïc tieâu cuûa ñaùnh giaù taùc ñoâïng moâi tröôøng laø nhaèm caûi thieän chaát löôïng moâi tröôøng baèng caùch söû duïng quaù trình ban haønh quyeát ñònh cuûa chính quyeàn nhö laø chieán löôïc thöïc hieän. Tuy vaäy, ÑTM thöïc hieän ñieàu naøy vôùi “phong thaùi phaûn öùng/reactive manner” hôn laø”phong thaùi thuaän/proactive manner”. Baûn chaát “phaûn öùng/reactive) cuûa ÑTM thöôøng bò chæ trích vaø coù nhieàu chieán löôïc quaûn lyù moâi tröôøng ñaõ ñöôïc ñeà xuaát thay theá. Sau gaàn moät thaäp kyû aùp duïng ÑTM, Holling (1978) ñaõ chæ trích caùch tieáp caän mang tính phaûn öùng cuûa ÑTM nhö sau: “Maëc daàu troïng taâm cuûa quyeån saùch naøy laø ñaùnh giaù moâi tröôøng, nhöng quan ñieåm cuûa toâi laø quy trình neân thay ñoåi. Moái baän taâm veà moâi tröôøng hieän nay thöôøng ñöôïc giaûi quyeát trong moät nghieân cöùu, xem xeùt ñònh saún cuûa moät chính saùch ñöôïc thieát keá moät caùch ñoäc laäp. Chuùng toâi cho raèng, caùch tieáp caän coù tính phaûn öùng naøy seõ caûn trôû caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng kinh teá coù hieäu quaû vaø 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 75
3.7.2.2 MOÄÄT SOÁÁ VAÁÁN ÑEÀÀ XUAÁÁT HIEÄÄN TRONG QUAÙÙ TRÌNH LOÀÀNG GHEÙÙP ÑTM TRONG QUAÛÛN LYÙÙ MOÂI TRÖÔØNGØ vi phaïm caùc chuaån möïc moâi tröôøng thieát yeáu. Chuùng toâi ñeà xuaát moät quy trình thay theá trong quaûn lyù vaø thieát laäp chính saùch moâi tröôøng, chieán löôïc naøy loàng gheùp caùc vaán ñeà kinh teá, moâi tröôøng vaø xaõ hoäi vaøo giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa döï aùn / Although the focus of this book is environmental assessment, its central massage is that the process itself should be replaced. Environmental concerns now often dealt with in a fixed review of an independently designed policy. We argue that this reactive approach will inhibit laudable economic enterprises as well as violate critical environmental constraints. We offer as an alternative the process of adaptive environmental management and policy design, which integrates environmental with economic and social understanding at the very beginning of the design process (Holling 1978) ÑTM seõ khoâng phaùt huy taùc duïng neáu döï ñoaùn vaø ñaùnh giaù thieáu chính xaùc. Vì vaäy, thöïc hieän ÑTM chuaån xaùc vaø coù traùch nhieäm seõ laø moätyeáu toá quan Troïng ñeå naâng cao chaát löôïng moâi tröôøng. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 76
3.7.3 KEÁT HÔÏP ÑTM VÔÙI QUAÛN LYÙ MOÂI TRÖÔØNG Thöïc hieän ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng khoâng neân chæ aùp duïng ôû giai ñoaïn thaåm ñònh maø phaûi nôùi roäng töø giai ñoaïn thaåm ñònh döï aùn ñeán giai ñoaïn quaûn lyù döï aùn ngay töø khi döï aùn ñi vaøo hoaït ñoäng. Thoâng thöôøng nhöõng ngöôøi ñeà xöôùng döï aùn phaùt trieån thöôøng “xem” ÑTM laø moät trong nhöõng raøo caûn caûn trôû hoï ñaït ñöôïc söï chaáp nhaän cho pheùp tieán haønh döï aùn töø nhöõng caáp coù thaåm quyeàn. Vì vaäy, caùc nhaø deà xöôùng neân thay ñoåi thaùi ñoä vaø xaùc ñònh ÑTM laø cô sôû ñeå vaïch chieán löôïc quaûn lyù moâi tröôøng coù hieäu quaû nhaèm ñem laïi lôïi ích laâu daøi cho xaõ hoäi. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 77
3.7.4. VAI TROØ CUÛA ÑTM TRONG QUY HOAÏCH SÖÛ DUÏNG ÑAÁT Quy hoaïch söû duïng ñaát coù theå thöïc hieän ôû nhieàu caáp ñoä. Caùc quy ñònh quy hoaïch ôû caùc caáp ñoä ñeàu töông töï nhau ôû nhieàu khía caïnh, maëc daàu muïc ñích quy hoaïch coù khaùc nhau vaø yeâu caàu thoâng tin vaø möùc ñoä chi tieát cuõng khaùc nhau. Ba caáp ñoä trong quy hoaïch söû duïng ñaát ñöïôc xem thoâng duïng nhaát laø: Quy hoaïch chính saùch; Quy hoaïch chieán löôïc (caùc ñieàu kieän, thuû tuïc/cô cheá ñöôïc xaây döïng nhaèm thöïc hieän ñöôïc chính saùch ñeà ra. Ví duï, kieåm soaùt quaù trình phaùt trieån, cô cheá phaùp lyù ) vaø keá hoaïch thöïc hieän/operational planning (lieân quan ñeán coâng taùc quaûn lyù vaø giaûi quyeát nhöõng khoù khaên trong quaù trình vaän haønh.). Muïc ñích cuûa ÑTM laø caûi thieän chaát löôïng moâi tröôøng vaø laø moät phaàn cuûa quy trình ban haønh quyeát ñònh söû duïng ñaát. Vì vaäy ÑTM neân laø moät phaàn cuûa quaù trình quy hoaïch söû duïng ñaát. ☻ Saùu nhieäm vuï cuûa ÑTM ñöôïc loàng vaøo caùc caáp ñoä quy hoaïch söû duïng ñaát ñöôïc bieàu thò ôû sô ñoà sau: 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 78
SÔ ÑOÀ BIEÅU THÒ MOÂI LIEÂN HEÄ GIÖÕA QUY HOAÏCH SÖÛ DUÏNG ÑAÁT VAØ CAÙC NHIEÄM VUÏ CUÛA ÑTM QUY HOAÏCH CHÍNH QUY HOAÏCH CHIEÁN QUY HOAÏCH VAÄN SAÙCH. LÖÔÏC HAØNH (POLICY (STRATEGIC (OPERATIONAL PLANNING) PLANNING) PLANNING). ¾ Nhaän daïng ¾ Nhaän daïng ¾ Nhaän daïng ¾ Döï baùo ¾ Döï baùo ¾ Döï baùo ¾ Phaân tích ¾ Phaân tích ¾ Phaân tích ¾ Ñaùnh giaù ¾ Ñaùnh giaù ¾ Ñaùnh giaù ¾ Quaûn lyù moâi ¾ Quaûn lyù moâi ¾ Quaûn lyù moâi tröôøng tröôøng tröôøng ¾ Quan traéc vaø ¾ Quan traéc vaø ¾ Quan traéc vaø laøm giaûm taùc ñoäng laøm giaûm taùc ñoäng laøm giaûm taùc ñoäng Ghi chuù: Caùc hoaït ñoäng ñöôïc in ñaäm vaø chöû xieân laø nhöõng hoaït ñoäng caàn chuù troïng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 79
3.7.5. NGUYEÂN TAÉC PHOØNG NGÖØA TRONG ÑTM. ♠ Nguyeân taéc phoøng ngöøa ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán ruûi ro hoaëc söï khoâng chaéc chaén trong ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. ♠ Nguyeân taéc phoøng ngöøa laø söï chaáp nhaän caùch tieáp caän thaän troïôûptong quaù trình ban haønh quyeát ñònh ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp thieáu chöùng cöù roõ. Ñieàu naøy coù nghóa laø neân traùnh nhöõng haønh ñoäng mang laïi nhöõng taùc ñoäng chöa xaùc ñònh vaøkhoâng chaéc chaén. Ñieàu 15 cuûa Tuyeân boá Rio veà Moâi tröôøng & Phaùt trieån vaøo thaùng 6/1992: “Ñeå baûo veä moâi tröôøng, caùch tieáp caän theo nguyeân taéc phoøng ngöøa neân ñöôïc aùp duïng roäng raõi, theo khaû naêng, ôû caùc quoác gia. Nhöõng bieän phaùp chöa hieåu heát veà maët khoa hoïc vaø nhöõng bieän phaùp coù nguy cô gaây haïi khoâng ñöôïc duøng trong Coâng taùc baûo veä moâi tröôøng/ In oder to protect the environment, the precautionary approach shall be widely applied by States according to their capabilities. Where there are threats of serious or irreversible damage, lack of full scientific certainty shall not be used as a reason for postponing cost effective measures to prevent environmental degradation. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 80
3.7.6. THAM GIA CUÛA COÂNG CHUÙNG TRONG QUAÙ TRÌNH ÑTM. Tham gia cuûa coäng ñoàng laø moät caâuù phaàn khoâng theå thieáu trong quaù trình ban haønh quyeát ñònh cuûa ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng. Möùc ñoä vaø phaïm vi tham gia cuûa coâng chuùng tuyø thuoäc vaøo quy ñònh haønh chính/ cô cheá chính trò cuûa chínhquyeàn vaø mong muoán tham gia cuûa coäng ñoàng. Coâng chuùng khoâng theå tham gia moät caùch coù hieäu quaû neáu khoâng ñöôïc thoâng tin ñaày ñuû. ÔÛ nhöõng nöôùc (tö baûn) thöôøng coù söï choáng ñoái cuûa coâng chuùng ñoái vôùi quyeát ñònh cuoái cuøng cuûachính quyeàn neáu coâng chuùng khoâng ñöôïc tham gia ngay töø ñaàu vaø trong caùc quaù trình ban haønh quyeát ñònh. Söï chaäm treã hoaëc choáng ñoái cuûa coâng chuùng coù theå laøm cho döï aùn bò thaát baïi. Vì vaäy, chuyeàn taûi thoâng tin veà taùc ñoäng vaøsöï tham gia cuûa coâng chuùng trong quaù trình ÑTM vaøvieäc xeùt duyeät EIS laø moät coâng cuï quan troïng ñoái vôùi nhöõng nhaø ñeà xuaát döï aùn, coâng luaän vaø nhaø ban haønh quyeát ñònh. Chieán löôïc tham gia cuûa coäng ñoàng bao goàm 2 daïng chính: 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 81
3.7.6. THAM GIA CUÛA COÂNG CHUÙNG TRONG QUAÙ TRÌNH ÑTM. Tham gia theo söï ñoàng loøng töø giôùi leân treân (An upward forming consensus/bottom-up): Caùch tieáp caän naøy döïa vaøo söï ñoàng yù cuûa moïi ngöôøi veà nhöõng vaán ñeà moâi tröôøng vaø phöông phaùp khaéc phuïc. Caùch tieáp caän naøy phuï thuoäc vaøo vieäc coâng chuùng ñöôc cung caáp caùc thoâng tin chính xaùc, caùc nhaøhoaïch ñònh chính saùch vaø quaûn trò ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng. Caùch tieáp caän treân baûo döôùi nghe (a top down approach): Caùch tieáp caän naøy bieåu thò moái lieân heä loûng leûo giöõa caùc nhaø ban haønh quyeát ñònh vaø coâng chuùng. Trong caùch tieáp caän naøy, coâng chuùng chæ coù theå ñöôïc tham gia khi coù söï phaån noä vaø choáng ñoái, tham möu cho caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch laø caùc nhaø (administrators - kyõ sö, nhaø tö vaán, cô quan quaûn lyù ) Trong caùch tieáp caän naøy, vai troø cuûa coâng chuùng thöôøng bò queân laûng vaø boû qua. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 82
KYÕ THUAÄT VAØ PHÖÔNG PHAÙP ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 83
CHCHÖÖÔNGÔNG IV:IV: CHCHÆÆ THÒTHÒ VAVAØØ CHCHÆÆ SOSOÁÁ MOÂIMOÂI TRTRÖÖÔÔØNGØNG 4.1. CHÆ THÒ MOÂI TRÖÔØNG (ENVIRONMENTAL INDICATOR)Tai lieu giang day\Cau hoi ve moi truong.htm 4.1.1 Khaùi nieäm veà chæ thò moâi tröôøng Chæ thò moâi tröôøng (Environmental indicator) laø moät hoaëc taäp hôïp caùc thoâng soá moâi tröôøng (taùc nhaân hoaù hoïc, lyù hoïc vaø sinh hoïc) chæ ra ñaëc tröng naøo ñoù cuûamoâi tröôøng. Döïa vaøo baûn chaát cuûa heä sinh thaùi ngöôøi ta nhaän thaáy raèng söï taêng hoaëc giaûm veà noàng ñoä hoaëc söï bieán maát cuûa moät soá thoâng soá hay taùc nhaân ñaõ cho pheùp xaùc ñònh ñöôïc ñaëc ñieåm cuûa moâi tröôøng caàn nghieân cöùu. Hieän nay chæ thò moâi tröôøng ñang ñöôïc söû duïng roäng raõi trong quan traéc va ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng treân theá giôùi Trong thöïc teá moät thaønh phaàn naøo ñoù cuûa moâi tröôøng (ñaát, nöôùc, khoâng khí, sinh vaät ) laø taäp hôïp voâ soá caùc chæ soá moâi tröôøng. Vieäc xaùc ñinh vaø quan traéc taát caû caùc chæ soá naøy laø khoâng theå. Thaâm chí, ngay caû khi chuùng ta coù taát caû caùc soá lieäu veà moâi tröôøng thì vieäc ñaùnh giaù chaát löôïng moâi tröôøng cuõng khoâng theå neáu khoâng döïa vaøo moät soá thoâng soá chuû ñaïo coù vai troø chæ thò. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 84
4.1. CHÆ THÒ MOÂI TRÖÔØNG (ENVIRONMENTAL INDICATOR) Ví duï, ñoái vôùi moâi tröôøng khoâng khí haàu heát caùc quoác gia chæ choïn 6-7 thoâng soá chæ thò (maëc daàu trong khoâng khí coù haøng traêm taùc nhaân): Buïi, SO2; NOx, CO, caùc chaát oxy hoaù - quang hoaù (O3), chì hoaëc toång hydrocarbon ñeå xaùc ñònh tieâu chuaån veà chaát löôïng khoâng khí xung quanh vì caùc chaát naøy ñaëc tröng cho khoâng khí bò taùc ñoäng do caùc nguoàn oâ nhieãm chuû yeáu töø coâng nghieäp, giao thoâng, sinh hoaït vaø töø nguoàn töï nhieân. ☻ Vöông quoác Haø Lan, Vöông quoác Bæ vaø nhieàu quoác gia chæ quy ñònh 4-5 + thoâng soá: SS, DO, NH4 , BOD vaø E. coli khi thieát laäp baûn ñoà chaát löôïng nöôùc toång quaùt löu vöïc. Ñaây laø caùc thoâng soá cô baûn theå hieän chaát löôïng nöôùc do aûnh höôûng hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. ☻ Maëc daàu trong nguoàn nöôùc vaø nöôùc thaûi coù haøng traêm loaïi vi sinh, nhöng ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc soâng hoà, nöôùc uoáng vaø xay döïng chæ tieâu chaát löôïng nöôùc, Toå chöùc Y teá Theá giôùi vaø haàu heát caùc quoác gia chæ choïn 2 thoâng soâ: vi khuaån coliforms töø phaân (feacal coliforms) vaø toång vi khuaån coliforms ñeå laøm vi sinh chæ thò. ☻ Ñeå xaùc ñònh möùc ñoä oâ nhieãm nguoàn nöôùc do caùc yeâuù toù ñoäc haïi (kim loaïi naëng vaø caùc hoaù chaát ñoäc vi löôïng) nhieàu khi khoâng xaùc ñònh ñöôïc haøm löôïng cuûa chuùng do haøm löôïng quaù thaáp maø phaûi thoâng qua sinh vaät chæ thò (nhö ñoäng vaät ñaùy) vì khaû naêng toàn löu caûu caùc hoaù chaát naøy trong chuùng raát laâu daøi. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 85
4.1. CHÆ THÒ MOÂI TRÖÔØNG (ENVIRONMENTAL INDICATOR) 4.1.2 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC a) Chæ thò hoaù lyù Ñeå löïa choïn thoâng soá chæ thò chaát löôïng nöôùc caàn phaûi hieåu baûn chaát nguoàn gaây oâ nhieãm vaø caùc taùc ñoäng chính. Sau ñaây laø moät soá taùc ñoäng chính do caùc nguoàn gaây oâ nhieãm gaây ra Baûng 4.1: Nguoàn oâ nhieãm vaø caùc taùc ñoäng chính Nguoàn gaây oâ nhieãm Taùc ñoäng chính leân chaát löôïng nöôùc Nöôùc thaûi vaø chaát raén sinh hoaït - OÂ nhieãm do chaát höõu cô - Phuù döôõng hoaù(Eutrophication) - OÂ nhieãm do vi khuaån Nöôùc thaûi coâng nghieäp caùc - Gaây ñuïc. ngaønh: Cheá bieán thöïc phaåm vaø coâng - OÂ nhieãm do chaát höõu cô nghieäp nöôùc giaûi khaùt - OÂ nhieãm do chaát dinh döôõng - Gaây ñuïc, chaát raén lô löõng, muøi,ø maøu. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 86
4.1.2 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC Nguoàn gaây oâ nhieãm Taùc ñoäng chính leân chaát löôïng nöôùc Coâng nghieäp deät, nhuoäm - OÂ nhieãm do chaát höõu cô - Gaây ñuïc, chaát raén maøu. - OÂ nhieãm ñaëc bieät (caùc chaát höõu cô beàn vöõng, hydrocacbon ña voøng FAH, caùc kim loaïi naëng). Coâng nghieäp cô khí, ñoùng taøu, söûa chöõa. - Daàu, môõ. - Gaây ñuïc, chaát raén lô löõng. - OÂ nhieãm ñaëc bieät (FAH, caùc kim loaïi naëng) Coâng ngheä giaáy, boät giaáy. - OÂ nhieãm do chaát höõu cô, gaây ñuïc, chaát raén, maøu vaø oâ nhieãm ñaëc bieät (phenol, lignin ) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 87
4.1.2 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC Nguoàn gaây oâ nhieãm Taùc ñoäng chính leân chaát löôïng nöôùc Coâng ngheä thuoäc da - OÂ nhieãm do chaát höõu cô - Gaây ñuïc, chaát raén maøu, daàu, môõ. - OÂ nhieãm ñaëc bieät (caùc kim loaïi naëng). Coâng ngheä myõ phaåm bao goàm SX OÂ nhieãm do chaát höõu cô. chaát taåy röûa. - Gaây ñuïc, chaát raén, maøu. - OÂ nhieãm do chaát dinh döôõng - Kieàm hoaù - Caùc chaát hoaït ñoäng beà maët. Coâng nghieäp saûn xuaát thuoác tröø OÂ nhieãm do chaát höõu cô. saâu. - Muøi. - OÂ nhieãm ñaëc bieät (thuoác tröø saâu, hydrocacbon thôm ña voøng – PAH) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 88
4.1.2 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC Nguoàn gaây oâ nhieãm Taùc ñoäng chính leân chaát löôïng nöôùc Coâng nghieäp hoaù daàu - OÂ nhieãm do chaát höõu cô - Gaây ñuïc, daàu, môõ. - OÂ nhieãm ñaëc bieät (phenol, PAH, caùc kim loaïi naëng). Noâng nghieäp - Phuù döôõng hoaù. •Söû duïng phaân boùn - OÂ nhieãm ñaëc bieät (thuoác BVTV) • Söû duïng thuoác tröø saâu. - Chua hoaù. • Khai hoang vaø ñaøo keânh - Gaây ñuïc, chaát raén. • Ngoït hoaù. - OÂ nhieãm do vi khuaån, oâ nhieãm chaát höõu cô. Nöôùc möa chaûy traøn - Gaây ñuïc, oâ nhieãm do chaát höõu cô, phuù döôõng, oâ nhieãm do vi khuaån, oâ nhieãm ñaëc bieät. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 89
4.1.2 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC Ngoaøi oâ nhieãm gaây ra do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi , caùc yeáu toá töï nhieân nhö: xaâm nhaäp maën, lan truyeàn nöôùc chua pheøn, xoùi lôû cuõng gaây taùc ñoäng ñeán chaát löôïng nöôùc. Tuø nhaän ñinh treân veà nguoàn gaây oâ nhieãm ta coù theå neâu ra caùc taùc nhaân gaây oâ nhieãm nöôùc chuû yeáu trong soâng, raïch Vieät nam laø: Caùc chaát höõu cô; Caùc chaát dinh döôõng; Ñoä ñöïc, chaát raén lô löõng; Ñoä chua; Ñoä maên; Daàu môõ; Caùc chaát gaây oâ nhieãm ñaëc bieâït chuû yeáu laø kim loaïi naëng, phenol vaø caùc thuoác tröø saâu; vaø Vi khuaån. Sau ñaây laø caùc thoâng soá lyù, hoaù sinh duøng ñeå laøm thoâng soá chæ thò ñeå nghieân cöùu ÑTM vaø quan traéc, ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 90
4.1.2 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC Baûng 5.2: Caùc thoâng soá chæ thò ñeå ñaùnh giaù oâ nhieãm nöôùc Vaán ñeà oâ nhieãm caàn ñaùnh giaù Caùc thoâng soá chæ thò OÂ nhieãm do chaát höõu cô Oxy hoaø tan (DO); Nhu caàu oxy sinh hoaù 20 (BOD 5) hay nhu caàu oxy hoaù hoïc (COD). - 3- OÂ nhieãm do caùc chaát dinh döôõng (Caùc NO3 , toång N, PO4 , toång P. chaátgaâyphuùdöôõnghoaù) OÂ nhieãm do vi khuaån Toång soá vi khuaån coliforms, vi khuaån E.coli Ñoä ñuïc Ñoä ñuïc (NTU, FTU, JTU)/ñoä trong Ñoä chua pH Ñoä maën Ñoä daãn ñieän (EC), toång ion hoaø tan (TDS), CL- Daàu môõ Caùc loaïi daàu khoaùng Caùc chaát gaây oâ nhieãm ñaëc bieät: Cu, Zn, Hg, Cr, Cd, As, v.v - Kim loaïi naëng Toång caùc chaát phenol - Caùc phenol. Caùc hoaù chaát BVTV rieâng reõ. - Caùc hoaù chaát BVTV 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 91
4.1.2 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC b) Chæ thò sinh hoïc Töø ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa caùc nguoàn nöôùc töï nhieân, chuùng ta nhaän thaáy roõ laø moät soá loaøi thuyû sinh coù theå phaùt trieån toát trong moâi tröôøng naøy nhöng laïi keùm hoaëc khoâng phaùt trieån trong moâi tröôøng khaùc. Ñaây laø cô sôû ñeå löïa choïn chæ thò sinh hoïc (bioindicator) ñeå quan traéc chaát löôïng nöôùc vaø ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng nöôùc. Chæ thò vi sinh: Ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm nöôùc do chaát thaûi sinh hoaït, ngoaøi caùc thoâng soá hoaù, lyù ta chæ caàn quan traéc caùc vi sinh chæ thò: E. coli, toång coliform vaø caùc vi sinh vaâït gaây beänh. Trong ñoù E. coli laø chæ thò thöôøng duøng nhaát vì noù ñaëc tröng cho nöôùc bò nhieãm phaân vaø deã xaùc ñònh trong ñieàu kieän thöïc ñòa. Ñoäng vaät ñaùy khoâng xöông soáng: Ñoäng vaät ñaùy (oác, heán, ngheâu, soø ) ñöôïc söû duïng laøm chæ thò sinh hoïc trong quan traéc oâ nhieãm nöôùc vì: - Töông ñoái phoå bieán trong soâng, hoà vaø ña daïng veà loaøi. Söï phaùt trieån cuûa chuùng ñaëc tröng cho ñieàu kieän thuyû vaên, caáu truùc neàn ñaùy vaø chaát löôïng nöôùc. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 92
4.1.2 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC - Töông ñoái coá ñònh taïi ñaùy soâng hoà, chòu aûnh höôûng cuûa söï thay ñoåi lieân tuïc cuûa chaát löôïng nöôùc vaø cheá ñoä thuyû vaên trong ngaøy. - Thôøi gian phaùt trieån khaù laâu. - Deã thu maãu, deã phaân loaïi. ☻ Ñoäng vaât ñaùy khoâng xöông soáng ñöôïc söû duïng nhö chæ thò sinh hoïc ñeå ñaùnh giaù oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc do caùc nguyeân nhaân: - OÂ nhieãm höõu cô daãn ñeán suy giaûm oxy hoaø tan. - OÂ nhieãm do caùc chaát dinh döôõng. - OÂ nhieãm do kim loaïi naëng vaø hoaù chaát BVTV. OÂ nhieãm do caùc taùc nhaân naøy seõ laøm thay ñoåi quaàn theå ñoäng vaät ñaùy. OÂ nhieãm do kim loaïi naëng, hoaù chaát BVTV coøn ñöôïc phaùt hieän deã daøng qua vieäc xaùc ñònh toàn löu caùc hoaù chaát naøy trong ñoäng vaät ñaùy. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 93
4.1.2 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC c) Sinh vaät phuø du (Sinh vaät troâi noåi). Moät soá sinh vaät troâi noåi (phytoplankton) coù khaû naêng chæ thò oâ nhieãm nguoàn nöôùc do: - OÂ nhieõm höõu cô (gaây kieät oxy hoaø tan). - Phuù döôõng hoaù. - OÂ nhieãm do hoaù chaát ñoäc (kim loaïi naëng, hoaù chaát BVTV, hydrocacbon voøng ) - OÂ nhieãm do daàu môõ. Toùm laïi, chæ thò sinh hoïc laø coâng cuï ñôn giaûn nhöng laïi coù hieäu quaû cao trong quan traéc chaát löôïng nöôùc vaø ñaùnh giaù taùc ñoäng ñeán moâi Tröôøng nöôùc ôû taát caû caùc ñòa phöông. Tuy vaäy, ôû töøng löu vöïc heä thoáng chæ thò sinh hoïc ñaëc thuø caàn ñöôïc nghieân cöùu. Toång keát vaø aùp duïng Tai lieu giang day\EIA\Disease ecology.htm 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 94
4.1.3 CHÆ THÒ CHAÁT LÖÔÏNG KHOÂNG KHÍ ♣ Khoâng khí khoâ coù caùc thaønh phaàn hoaù hoïc chuû yeáu laø: Nitô (78% theo tích), oxy (20,95%), argon (0,93%), CO2 (0,03%), neon (0,002 %), heli (0,005%). ♣ Khi bò oâ nhieãm, ngoaøi caùc khí treân, trong khoâng khí coøn coù moät löôïng nhaát ñinh caùc khí SO2, NOx, CO, chì, hydrocarbon vaø buïi. Caùc khí naøy coù moâi tröôøng khoâng khí chuû yeáu laø do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi nhö: ñoát nhieân lieâïu hoaù thaïch, giao thoâng, coâng nghieäp vaø ñaây chính laø caùc chæ thò oâ nhieãm khoâng khí. Vì vaäy, caùc tieâu chuaån khoâng khí xung Quanh cuûa haàu heùt caùc quoác gia ñeàu löïa choïn caùc thoâng soá naøy ñeå ñaùnh giaù. Caùc thoâng soá naøy cuõng ñöôïc quy ñònh trong Heä thoáng Quan traéc moâi tröôøng toaøn caàu (GEMS) vaø cuõng laø caùc chæ thò ñöôïc söû duïng trong Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng vaø moâ hình hoaù quaù trình phaùt taùn oâ Nhieãm khoâng khí. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 95
4.1.34.1.3 CHÆCHÆ THÒTHÒ CHAÁTCHAÁT LÖÔÏNGLÖÔÏNG KHOÂNGKHOÂNG KHÍKHÍ Baûng 5.3. Löïa choïn thoâng soá oâ nhieãm khoâng khí MuïctieâuquantraécvaøÑTM Thoângsoáchæthòcaànsöûduïng 1. Thay ñoåi khí haäu Taûi löôïng CO2, noàng ñoä CO2 trong khoâng khí vaø nhieät ñoä khoâng khí toaøn caàu 2. Phoùng xaï, söï coá phoùng xaï Möùc ñoä phoùng xaï trong khoâng khí, noàng ñoä moät soá nguyeân toá phoùng xaï trong khoâng khí. 3. Möa axít Taûi löôïng SO2, NO2, pH nöôùc möa. 4. Khoâng khí khu daân cö Caùc chaát oâ nhieãm thoâng thöôøng NO2, CO, SO2, O3, buïi. 5. OÂ nhieãm do khí thaûi giao thoâng Buïi, SO2, NOx, hydrocarbon, chì. 6. OÂ nhieãm do caùc nguoàn ñoát coâng Buïi, SO2, NOx. nghieäp (SX ximaêng, nhieät ñieän chaïy than, daàu) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 96
4.1.4. TOÅ HÔÏP CAÙC CHÆ THÒ DUØNG ÑEÅ ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG ÑEÁN HEÄ SINH THAÙI Moät heä sinh thaùi bao goàm caùc thaønh phaàn voâ sinh (ñòa hình, ñaát, nöôùc, khí haäu thuyû vaên ) vaø höõu sinh (vii sinh vaât). Caùc thaønh phaàn moâi tröôøng trong heä sinh thaùi coù quan heä töông hoã vôùi nhau vaø chính chaát löôïng moâi tröôøng soáng quyeát ñònh söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa sinh vaät. Do vaäy baèng caùch quan saùt, phaân tích toå hôïp caùc chæ thò moâi tröôøng ta coù theå xaùc ñinh sô boä ñaëc ñieåm, naêng suaát sinh hoïc, traïng thaùi, xu höôùng dieãn bieán vaø khaû naêng söû duïng cuûa moät heä sinh thaùi hoaëc moät vuøng sinh thaùi. Ví duï: Taïi vuøng ÑBSCL chæ caàn quan saùt söï hieän dieän cuûa caây döøa nöôùc ta coù theå bieát ñaây laø vuøng thaáp, ngaäp trieàu, nöôùc bò nhieãm maën moät khoaûng thôøi gian trong naêm. Söï coù maët cuûa caây baàn (Sonneratia spp.) cho ta bieát ñaây laø vuøng ven soâng, nhieãm maën nheï. Söï coù maët cuûa caây ñöôùc cho ta bieát ñoù laø vuøng baõi laày, thaáp, nhieãm maën töø trung bình ñeán cao. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 97
4.1.5 KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG CHÆ THÒ MOÂI TRÖÔØNG TRONG ÑTM ÔÛ VIEÄT NAM. Chæ thò moâi tröôøng coù giaù trò lôùn trong ÑTM vaø quan traéc moâi truôøng, caùc chæ thò naøy giuùp cho vieäc ñaùnh giaù dieãn bieán chaát löôïng moâi tröôøng chính xaùc, nhanh choùng. Chæ thò moâi tröôøng coù theå aùp duïng trong heä thoáng quan traéc moâi tröôøng quoác gia hoaëc heä thoáng quan traéc moâi tröôøng cuûa tænh, thaønh, trong nghieân cöùu khaûo saùt moâi tröôøng rieâng reõ vaø trong ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa hoaït ñoäng KT-XH ñeán moâi tröôøng. ÔÛ nöôùc ta phöông phaùp chæ thò moâi tröôøng ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi, ñaëc bieät la caùc chæ thò vaät lyù, hoaù hoïc vaø sinh hoïc trong caùc ñeà taøi nghieân cöùu vaø nghieân cöùu ÑTM trong moät soá döï aùn. Tuy vaäy, ñeå coù theå ñöa chæ thò moâi tröôøng vaøo coâng taùc nghieân cöùu ÑTM vaø quan traéc moâi tröôøngcaùcvieäcsauñaâycaànphaûiñöôïc laøm sôùm: Caàn ban haønh quy ñònh veà löïa choïn caùc thoâng soá chæ thò ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoaù quoác teá (Boä Taøi nguyeân, Moâi tröôøng). Cuøng vôùi caùc trung taâm nghieân cöùu löaï choïn caùc chæ thò sinh hoïc boå sung cho quan traéc moâi tröôøng vaø ÑTM cuûa töøng vuøng (Boä TN&MT) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 98
4.2 CHÆ SOÁ MOÂI TRÖÔØNG 4.2.1 KHAÙI NIEÄM Chæ soá moâi tröôøng (environmental index) laø söï phaân caáp hoaù (categorization) theo soá hoïc hoaëc theo khaû naêng moâ taû löôïng lôùn caùc soá lieäu, thoâng tin veà moâi tröôøng nhaèm ñôn giaûn hoaù caùc thoâng tin naøy deå cung caáp cho caùc cô quan quaûn lyù vaø coâng chuùng. Caùc loaïi chæ soá moâi tröôøng thöôøng duøng laø: Caùc chæ soá moâi tröôøng töï nhieân (chaát löôïng khoâng khí, chaát löôïng nöôùc, ñoä oàn, ñoä nhaïy caûm sinh thaùi, ñoä ña daïng sinh hoïc ) Caùc chæ soá moâi tröôøng vaên hoaù – xaõ hoäi: khaûo coå, giaù trò vaên hoaù, chaát löôïng cuoäc soáng, Trong ÑTM, caùc chæ soá moâi tröôøng ñöôïc söû duïng trong caùc muïc tieâu sau: Khaùi quaùt soá lieäu moâi tröôøng hieän coù. Cung caáp thoâng tin veà chaât löôïng caùc thaønh phaàn moâi tröôøng coù theå bò taùc ñoäng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 99
4.24.2 CHÆCHÆ SOÁSOÁ MOÂIMOÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG Ñaùnh giaù khaû naêng chòu ñöïng vaø khaû naêng chaáp nhaän cuûa moâi tröôøng coù theå bò taùc ñoäng. Xaùc ñònh caùc yeáu toá moâi tröôøng then choát caàn taäp trung nghieân cöùu. Theå hieän caùc taùc ñoäng khi döï baùo söï khaùc nhau giöõa caùc chæ tieâu trong tröôøng hôïp coù döï aùn vaø khoâng döï aùn. Chæ soá moâi tröôøng coù theå ñöôïc theå hieän ôû daïng toaùn hoïc. Thoâng thöôøng khi ñaùnh giaù söï thay ñoåi veà moâi tröôøng ta coù theå söû duïng caùc tæ soá giöõa chaát löôïng moâi tröôøng vaø moät thaønh phaàn naøo ñoù cuûa moâi tröôøng ñeå laäp ra chæ soá moâi tröôøng. Thí duï: Chaát löôïng moâi tröôøng hieän höõu/Tieâu chuaån chaát löôïng moâi tröôøng Chaát löôïng (hoaëc khoái löôïng) phaùt thaûi/Tieâu chuaån thaûi. Chaát löôïng moâi tröôøng hieän höõu/Chaát löôïng trung bình theo t. g. Chaát löôïng moâi tröôøng hieän höõu/Chaát löôïng trung bình theo k. gian 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 100
4.24.2 CHÆCHÆ SOÁSOÁ MOÂIMOÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG 4.2.2 CHÆ SOÁ CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC Nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñaõ xaây döïng chæ soá chaát löôïng nöôùc (Water Quality Index – WQI) trong hôn 30 naêm qua. Phöông phaùp maø Quyõ Veä sinh Hoa kyø (NSF) duøng ñeå xaây döïng WQI nhö sau: NSF (döïa theo phöông phaùp Delphi) ñaõ môøi 142 chuyeân gia coù kinh nghieäm trong nhieàu lónh vöïc quaûn lyù chaát löôïng nöôùc ôû Myõ (bao goàm caû caùc vieân chöùc quaûn lyù, caùc kyõ sö, nhaø khoa hoïc ) cuøng tham gia ñoùng goùp yù kieán. Soá ngöôøi naøy traû lôøi baûng caâu hoûi (Baûng caâu hoûi soá 1) veà 35 loaïi taùc nhaân oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc coù theå ñöôïc löïa choïn laøm chæ soá chaát löôïng nöôùc vaø saép xeáp caùc thoâng soá theo möùc ñoä quan troïng . Sau ñoù traû lôøi (baûng caâu hoûi soá 2) veà möùc ñoä quan troïng cuûa töøng thoâng soá trong soá 35 treân theo caùch cho ñieåm. Döïa vaøo keát quaû thu ñöôïc töø vieïc traû lôøi 2 baûng caâu hoùi treân, NSF ñaõ xaùc ñònh 9 thoâng soá quan troïng nhaát ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc sinh hoat: Oxy hoaø tan (DO), 20 - coliform phaân, pH, nhu caàu oxy sinh hoaù 5 ngaøy (BOD5 ), caùc nitrat (NO3 ), 3- caùc phosphat (PO4 ), nhieät ñoä, ñoä ñuïc vaø toång chaát raén (TS) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 101
4.2.2 CHÆ SOÁ CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC Baûng 4.4: Thoâng soá duøng ñeå xaùc ñònh chaát löôïng nöôùc (baûng caâu hoûi soá 1) 1. Oxy hoaø tan 13. Nhu caàu oxy hoaù hoïc (COD) 26. Sulphat 2. Coliform phaân 14. Caùc chaát chieát baèng cloroform 27. Canxi 3. pH. 15. Amoniac 28. Ñoä cöùng 20 4. BOD5 16. Toång chaát raén. 29. Natri 5. Hoaù chaát dieät caây 17. Daàu vaø môõ. 30. Kali. (herbicides) 18. Ñoä ñuïc. 31. Ñoä axit 6. Nhieät ñoä 19. Clorua 32. Bicacbonat 7. Hoaù chaát baûo veä thöïc vaät 20. Ñoä kieàm. 33. Magieâ. 8. Phosphat 21. Saét 34. Nhoâm 9. Nitrat 22. Maøu. 35. Silic. 10. Chaát raén hoaø tan. 23. Mangan. 11. Hoaït tính phoùng xaï 24. Florua 12. Caùc phenol 25. Ñoàng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 102
4.2.2 CHÆ SOÁ CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC Leâ Trình vaø coäng taùc vieân (1996) ñaõ döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm chính ñaõ ñeà xuaát + 3- v löïa choïn caùc thoâng soá DO, BOD, NH4 , PO4 aø toång coliform ñeå xaây döïng bieåu chæ soá chaát löôïng nöôùc toaøn löu vöïc soâng Ñoàng Nai – Saøi Goøn nhö sau: Baûng 5.4: Baûng phaân loaïi möùc ñoä oâ nhieãm nguoàn ncôùc maët (Leâ Trình) + 3- Ñieåm DO BOD5 NH4 PO4 Toång coliform (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (MNN/100ml 1 > 7,0 20,0 > 1,0 > 0,20 > 50.000 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 103
4.2.3 CHÆ SOÁ CHAÁT LÖÔÏNG KHOÂNG KHÍ Ôû Hoa kyø, “Chæ soá tieâu chuaån oâ nhieãm/Pollutant Standard Index, PSI) ñaõ ñöôïc xaây döïng töø gaàn 30 naêm qua nhaèm ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm khoâng khí. Caùc tieâu chí trong PSI laø: Deã hieåu ñoái vôùi coâng chuùng. Bao goàm ñöôïc caû caùc taùc nhaân oâ nhieãm chính vaø caùc taùc nhaân oâ nhieãm thöù caáp. Theå hieän ñöôïc moái quan heä vôùi caùc tieâu chuaån chaát löôïng khoâng khí. Deã tính toaùn. Coù cô sôû khoa hoïc hôïp lyù. Phaûn aùnh ñuùng möùc ñoä oâ nhieãm khoâng khí. Coù yù nghóa veà khoâng gian. Theå hieän ñöôïc söï thay ñoåi haøng ngaøy. Coù theå döï baùo cho ngaøy hoâm sau PSI löïa chon 5 taùc nhaân gaây oâ nhieãm nhö: buïi (toång haït lô löõng), sulphua dioxit, cacbon monoxit, caùc chaát quang hoaù vaø nitô dioxit laøm chæ soá xaùc ñònh möùc ñoä oâ nhieãm khoâng khí. Phaân loaïi chaát löôïng khoâng khí theo noàng ñoä taùc nhaân gaây oâ nhieãm vaø ñaùnh giaù aûnh höôûng ñeán söùc khoeû con ngöôøi theo PSI bieåu thò ôû baûng 4.5 sau. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 104
4.2.34.2.3 CHÆCHÆ SOÁSOÁ CHAÁTCHAÁT LÖÔÏNGLÖÔÏNG KHOÂNGKHOÂNG KHÍKHÍ Baûng 4.5: Noàng ñoä caùc taùc nhaân gaây oâ nhieãm vaø möùc ñoä aûnh höôûng ñeán söùc khoeû con ngöôøi (Theo PSI Hoa kyø). Möùc ñoä Noàng ñoä chaát oâ nhieãm Giaù trò chaát löôïng Ñaùnh giaù aûnh Buïi SO CO O NO chæ soá khoâng khí 2 3 2 höôûng söùc khoeû µg/m3, µg/m3, µg/m3, µg/m3, µg/m3, 24h 24h 24h 24h 24h 500 Taùc haïi roõ 1000 2620 57,5 1200 3750 Nguy caáp 400 Khaån caáp 875 2100 46,0 1000 3000 Nguy haïi 300 Baùo ñoäng 625 1600 34,0 800 2260 Raát khoâng toát 200 Caûnh baùo 375 800 17,0 400 1130 Khoâng toát 100 Tieâu 260 365 10,0 160 _ Bình thöôøng chuaån Myõ 50 50% TC 75 80 5,0 80 _ Toát Myõ 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 105
4.2.34.2.3 CHÆCHÆ SOÁSOÁ CHAÁTCHAÁT LÖÔÏNGLÖÔÏNG KHOÂNGKHOÂNG KHÍKHÍ 4.2.3.1. Taùc ñoäng cuûa thoâng soá ñoä aåm vaø nhieät ñoä. Caùc vaät chaát soáng trong caùc thaønh phaàn moâi tröôøng (nöôùc, ñaát, khoâng khí) chæ coù theå sinh tröôûng vaø phaùt trieån ôû moät ñieàu kieän veà nhieät ñoä vaø ñoä aåm naøo ñoù, nhieät ñoä vaø ñoä aåm moâi tröôøng quaù cao hoaëc quaù thaáp coù theå laøm ñình treä hoaëc huyû dieät söï soáng cuûa sinh vaät. Ñoä aåm aûnh höôûng ñeán tyû suaát maát nhieät trong quaù trình thoaùt hôi. Trong ñieàu kieän thôøi tieát noùng, ñoä aåm khoâng khí cao thöôøng gaây caûm giaùc khoù chòu do trong ñieàu kieän ñoù khaû naêng giaûm nhieät cuûa cô theå bò haïn cheâ.ù ñoä aåm lyù töôûng vaøo muøa heø laø 50% vaø muøa ñoâng laø 35% (Casava 2006). Ña soá caùc loaøi thöïc vaät seõ ngöøng hoaëc chaäm laïi quaù trình trao ñoåi chaát ôû nhieät ñoä khoâng khí döôùi 100C hoaëc treân 400C 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 106
4.2.34.2.3 CHÆCHÆ SOÁSOÁ CHAÁTCHAÁT LÖÔÏNGLÖÔÏNG KHOÂNGKHOÂNG KHÍKHÍ Baûng 4.6 Giôùi haïn nhieät ñoä vaø ñoä aåm khoâng khí ñoái vôùi ñoäng thöïc vaät. Giaù trò Giôùi haïn Nhieät ñoä Ñoä aåm (%) 1. Lyù töôûng 200C (680F) 50 – 60 2. Toái ña 400C (1050F) 80 3. Toái thieåu 100C (450F) 30 Nguoàn: Casavan (2006). 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 107
4.2.3.2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CACBON DIOXIT & CACBON MONOXIT. $ Cacbon dioxit (CO2) Ñaëc tính cuûa khí CO2 laø loaïi khí khoâng maøu, coù vò chaát, khoâng chaùy vaø deã bò hoaù loûng khi neùn, tyû troïng d = 1,53 vaø soâi ôû nhieät ñoä – 780C Löôïng khí CO2 hieän dieän trong khoâng khí coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán chaát löôïng moâi tröôøng, haøm löôïng CO2 trong khoâng khí chæ taêng vaøi phaàn traêm seõ laøm cho haøm löôïng oxy trong khoâng khí giaûm ñaùng keå. Theo Friedman (2006), haøm löôïng CO2 trong moâi tröôøng khoâng khí taêng ñeán möùc treân 6% (töông ñöông 60.000 ppm) seõ laøm cho oxy trong khoâng khí giaûm töø 20,96% xuoáng coøn 19,9%. Theo OSHA, giaù trò Ngöôõng Giôùi Haïn/TVL – Threshold Limit Values cuûa CO2 trong khoâng khí ñoái vôùi baát kyø vaät chaát naøo ñeàu vaøo khoaûng 5000 ppm. NIOSHA cho raèng, con ngöôøi coù theå laøm vieäc vaø phôi nhieãm lieân tuïc 10 giô trong moâi tröôøng khoâng khí coù haøm löôïng CO2 laø 10.000 ppm (1,0%) vaø phôi nhieãm trong moâi tröôøng khoâng khí coù noàng ñoä CO2 leân ñeán 30.000 ppm (3,0%) trong khoaûng thôøi gian 10 phuùt, töø ñoù, giaù trò PELs cho CO2 do NIOSH ñöa ra laø 1,0% (Friedman 2006). 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 108
4.2.3.2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CACBON DIOXIT & CACBON MONOXIT. Baûng 4. 7: Noàng ñoä CO2 trong khoâng khí vaø möùc ñoä gaây aûnh höôûng. TT Noàng ñoä CO2 (%) Trieäu chöùng – taùc haïi 1 0,5 Caûm thaáy khoù chòu 2 1,5 Khoù chòu ôû möùc khoâng theå laøm vieäc ñöôïc 3 3- 6 Nhöùc ñaàu, choùng maët 4 8 – 10 Nhöùc ñaàu, roái loaïn thò giaùc, ngaït thôû 5 10 – 30 Tim ñaäp yeáu, suy hoâ haáp ngay 6 35 Tuû vong Nguoàn: Leâ Huy Baù (2000) 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 109
4.2.3.2.4.2.3.2. AÛNHAÛNH HÖÔÛNGHÖÔÛNG CUÛACUÛA CACBONCACBON DIOXITDIOXIT && CACBONCACBON MONOXIT.MONOXIT. $ Cacbon monoxit (CO) So vôùi CO2, haøm löôïng CO trong moâi tröôøng khoâng khí töï nhieân khoâng cao nhöng ñoäc tính cuûa CO laïi cao hôn nhieàu so vôùi CO2, monoxit cacbon laø moät chaát gaây oâ nhieãm coù khoái löôïng lôùn nhaát trong khí quyeån cuûa caùc ñoâ thò hieän nay. Nguoàn CO trong moâi tröôøng khoâng khí chuû yeáu do vieäc ñoát khoâng hoaøn toaøn nhieân lieäu hoaëc caùc vaät lieäu coù chöùa caùcbon. Monoxit caùcbon (CO) laø moät chaát khoâng maøu, khoâng muøi vaø khoâng vò, tyû troïng d = 0,967 vaø soâi ôû nhieät ñoä – 1920C 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 110
4.2.3.2.4.2.3.2. AÛNHAÛNH HÖÔÛNGHÖÔÛNG CUÛACUÛA CACBONCACBON DIOXITDIOXIT && CACBONCACBON MONOXIT.MONOXIT. $ Haøm löôïng CO cao trong moâi tröôøng khoâng khí coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa thöïc vaät vaø ñoäng vaät keå caû con ngöôøi. Vôùi muïc tieâu phoøng ngöøa hôn laø xöû lyù, OSHA thieát laäp giaù trò PELs ñoái vôùi monoxyùt caùcbon laø 50 ppm cho 8 giôø phôi nhieãm vaø chæ soá naøy cuõng laø giaù trò TLV. Traùi vôùi OSHA, vieän NIOSH laïi quy ñònh giaù trò PELs cuûa CO laø 35 vôùi thôøi gian phôi nhieãm laø 8 tieáng trong ngaøy, töông ñöông 40 tieáng trong tuaàn ñoái vôùi coâng nhaân laøm vieäc $ Phaûn öùng laáy oxy trong maùu cuûa CO coù theå bieåu thò baèng phöông trình: Hb.O2 + CO Q Hb.CO + O2 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 111
4.2.3.2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CACBON DIOXIT & CACBON MONOXIT. Baûng 4.8: Noàng ñoä vaø möùc ñoä gaây ñoäc cuûa CO Noàng ñoä CO Noàng ñoä Hb.CO trong Trieäu chöùng vaø möùc ñoä gaây ñoäc T trong khoâng khí maùu T (ppm) (Phaàn ñôn vò) 1 50 0,07 Nhieãm ñoäc nheï 2 100 0,12 Nhieãm ñoäc vöøa vaø choùng maët 3 250 0,25 Nhieãm ñoäc naëng vaø choùng maët 4 500 0,45 Buoàn noân, truî tim maïch 5 1.000 0,60 Hoân meâ 6 10.000 0,95 Töû vong Nguoàn: Leâ Huy Baù (2000). 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 112
4.2.3.3. CAÙC THOÂNG SOÁ NO2, SO2 vaø NH3 TRONG MOÂI TRÖÔØNG Ngoaøi caùc thoâng soá CO2, CO, nhieät ñoä vaø ñoä aåm, moät soá khí khaùc nhö: sulfur oxít (SO2), nitô oxít (NOx) vaø amoniac (NH3) sulphur oxít trong khoâng khí chuû yeáu phaùt sinh töø nguoàn phun traøo nham thaïch do hoaït ñoäng cuûa nuùi löûa vaø caùc quaù trình ñoát chaùy khaùc Sulphur dioxit laø chaát coù ñoäc tính khaù cao, khoâng khí coù SO2 vôùi noàng ñoä trung bình haøng naêm 25µg/m3 (0,025 mg/m3) seõ laøm taêng nguy cô beänh veà ñöôøng hoâ haáp. Da treû em seõ bò roäp neáu phôi nhieãm trong moâi tröôøng khoâng khí coù noàng ñoä SO2 töông ñöông 200 µg/m3 trong 30 phuùt, tyû leä töû ôû ngöôøi lôùn tuoåi taêng cao khi haøng ngaøy phôi nhieãm trong moâi tröôøng khoâng khí coù chöùa SO2 ôû möùc 200 µg/m3 Thöïc vaät cuõng khaù maãn caûm vôùi SO2, thöïc vaät baét ñaàu coù bieåu hieän bò taùc ñoäng neáu moâi tröôøng khoâng khí coù haøm löôïng SO2 trung bình naêm 20 µg/m3. Quaù trình quang hôïp cuûa thöïc vaät seõ bò ngöng neáu moâi tröôøng khoâng khí bò oâ nhieãm vôùi noàng ñoä SO2 trong khoaûng 2,7 mg/m3 – 5,5 mg/m3 vaø vôùi haøm löôïng naøy caây seõ bò heùo laù sau vaøi giôø phôi nhieãm. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 113
4.2.3.3. CAÙC THOÂNG SOÁ NO2, SO2 vaø NH3 TRONG MOÂI TRÖÔØNG Amoniac (NH3) laø chaát khí khoâng maøu nhöng laïi coù muøi raát ñaëc tröng, nhieät ñoä soâi cuûa amoniac laø -330C. Hoån hôïp khoâng khí vôùi haøm löôïng amoniac töø 16-25% theo theå tích seõ raát deã bò noå neáu gaëp tia löûa vaø taïo ra khí ñoäc môùi laø NO vaø NO2. Nguoàn phaùt sinh ammoniac bao goàm töø 02 chính: hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi vaø nguoàn töï nhieân. Ammoniac phaùt thaûi töø caùc nguoàn ñeå daøng töông taùc vôùi oxyt sulphur vaø nitô oxyt trong moâi tröôøng khoâng khí taïo ra caùc chaát nitrat vaø sulphat gaây aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán söùc khoeû con ngöôøi, aûnh höôûng ñeán caùc heä sinh thaùi vaø laøm giaûm taàm nhìn trong khoâng khí 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 114
4.2.3.3.4.2.3.3. CAÙCCAÙC THOÂNGTHOÂNG SOÁSOÁ NO2,NO2, SO2SO2 vaøvaø NH3NH3 TRONGTRONG MOÂIMOÂI TRÖÔØNGTRÖÔØNG Trong soá caùc hôïp chaát taïo thaønh töø nitô trong moâi tröôøng khoâng khí, caùc chaát dinitro oxít (N2O), nitric oxít (NO) vaø nitô dioxyt (NO2) ñeàu coù aûnh höôûng ñeán chaát löôïng khoâng khí, ví duï, dinitro oxít (N2O) coù theå phaù huyû taàng ozone laøm taêng quaù trình noùng leân cuûa traùi ñaát Quaù trình hình thaønh NO vaø NO2 trong khoâng khí dieãn ra theo caùc phaûn öùng hoaù hoïc sau ñaây N2 + O2 ' 2NO Nitric oxít taïo thaønh tieáp tuïc phaûn öùng vôùi oxy vaø nöôùc trong khoâng khí ñeå hình thaønh NO2 vaø axít HNO3 theo phöông trình phaûn öùng: NO + 0,5O2 ' NO2 3NO2 + H2O 2HNO3 + NO . 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 115
4.2.3.3. CAÙC THOÂNG SOÁ NO2, SO2 vaø NH3 TRONG MOÂI TRÖÔØNG NO +SO +NH +VOC Caùc PM kích thöôùc nhoû taïo AÛnh höôûng ñeán x 2 3 thaønh trong khoâng khí nhö: Taàm nhìn ammonia nitrat, sulfate, ammoniac, buïi öïc aûi tr aùt th øng í ph tröô Kh moâi , vaøo SO 2 ieáp hí: t ângk , Caùc PM kho , CO 2 , NO x , AÛnh höôûng ñeán H 3 CH 4 N OC, söùc khoeû con O, V Axit N 2 , PM NOx + SO2 + NH3 ngöôøi vaø ñoäng thöïc vaät NOx + VOC Ozone Nguoàn phaùt töï Nguoàn töï nhieân: Gaây toån haïi ñeán nhieân: ñoát nhieân saám seùt, ñaát, nuùi heä sinh thaùi bò lieäu hoaù thaïch, löûa phun traøo noâng nghieäp Phuù döôõng Laéng ñoïng axit 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 116
4.2.5. CHÆ SOÁ ÑOÄ NHAÏY CAÛM SINH THAÙI VAØ ÑA DAÏNG SINH HOÏC Caùc chæ soá veà sinh hoïc ñöôïc söû duïng roäng raõi trong ÑTM vaø ñoä nhaïy caûm sinh thaùi cuûa moãi vuøng, moõi heä sinh thaùi, theo G.F. Cooper (1980) coù theå ñaùnh Giaù qua caùc noäi dung sau: YÙù nghóa cuûa heä sinh thaùi ñoái vôùi khu vöïc vaø ñoái vôùi toaøn caàu. YÙ nghóa cuûa heä sinh thaùi töùc laø söï theå hieän taàm quan troïng cuûa caùc loaøi sinh vaät vaø cuûa caû heä sinh thaùi, bao goàm: Vai troø cuûa heä sinh thaùi ñòa phöông trong chöùc naêng sinh thaùi toaøn vuøng hoaëc taàm quan troïng cuûa caùc loaøi chöùc naêng sinh thaùi; Hôïp nhaát hoaëc coâ laäp; Giaù trò thaåm myõ; Giaù trò khoa hoïc; Giaù trò kinh teá; Kích thöôùc töông ñoái hoaëc ñoä hieám; vaø Khaû naêng chòu ñöïng 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 117
4.2.5. CHÆ SOÁ ÑOÄ NHAÏY CAÛM SINH THAÙI VAØ ÑA DAÏNG SINH HOÏC Ñoä khan hieám hoaëc phong phuù cuûa heä sinh thaùi ñoù so vôùi caùc heä sinh thaùi khaùc trong vuøng. Ñoä hieám vaø ñoä phong phuù thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh ñoä nhaïy caûm sinh thaùi. Ngöôøi ta thöôøng xaùc ñònh ñoä hieám vaø ñoä phong phuù baèng ño ñaïc thöïc ñòa, khoâng aûnh, baèng veä tinh . Khaû naêng phuïc hoài cuûa heäï sinh thaùi. Töùc laø khaû naêng chòu ñöïng cuûa heä sinh thaùi ñoái vôùi caùc taùc ñoäng moâi tröôøng maø khoâng thay ñoåi ñaëc ñieåm sinh thaùi cuûa noù. Khaû naêng phuïc hoài cuûa heä sinh thaùi hoaëc caùc loaøi ñöôïc ñaùnh giaù qua moät soá chæ thò (indicator) nhö: toác ñoä sinh saûn, toác ñoä taùi laäp khaû naêng ñaùp öùng cuûa heä sinh thaùi ñoái vôùi stress moâi tröôøng. Ví duï, khaû naêng phuïc hoài ñöôïc xem xeùt qua caùc yeáu toá: - Ñoä cheát; - Thay ñoåi veà ñoä sinh saûn; - Söï di truù (söï ñoåi choã); - Thay ñoåi dieän tích, taêng tröôûng, söùc soáng. 9/23/2006 Ths. Nguyen Vinh Quy 118