Bài giảng Côn trùng học Entomology - PGS. TS. Nguyễn Thế Nhã

Nội dung text: Bài giảng Côn trùng học Entomology - PGS. TS. Nguyễn Thế Nhã

1. CÔN TRÙNG HỌC ENTOMOLOGY • Lý thuyết: 35 tiết GVC: PGS. TS. Nguyễn Thế Nhã • ĐT: 33840.628 hoặc 0912.202.305 • Email: nhanguyenthe@gmail.com hoặc nhafuv@yahoo.com • Thực hành: 10 tiết GV: Vũ Thị Huyên: ĐT 33721.189 • GV: Bùi Đình Đức • GV: Bùi Văn Bắc
2. CÔN TRÙNG HỌC Tài liệu tham khảo
3. CÔN TRÙNG HỌC Tài liệu tham khảo
4. 2006 2005
5. Tài liệu tham khảo (Tiếp) • Phạm Bình Quyền, Đời sống côn trùng, 1976
6. Côn trùng học - Entomology Entomos Logos Entomology • ARISTOTELES (384-322 TCN), một nhà khoa học vĩ đại đã quan tâm đến hệ thống hóa và sự phát triển của động vật, trong các công trình của ông có đề cập tới hơn 60 loài côn trùng và ông đã gọi chúng là loại động vật chân có đốt. • Năm 1735 CARL von LINNE (1707 - 1778) xuất bản cuốn sách nổi tiếng "Systema naturae" đề cập tới 3 lĩnh vực quan trọng của tự nhiên là khoáng, thực vật và động vật. Ông là người đầu tiên phân loại động vật, trong đó có côn trùng một cách hiện đại. Lần xuất bản thứ 10 của sách "Hệ thống tự nhiên" này LINNE đã đưa vào cách gọi tên khoa học các loài sinh vật. • LAMARCK (1744 - 1829) đã có những đóng góp đáng kể cho môn côn trùng học, đặc biệt trên lĩnh vực phân loại côn trùng.
7. Côn trùng học - Entomology Sinh vËt §éng vËt C«n trïng = ? §éng vËt kh«ng x¬ng sèng §éng vËt ngµnh ch©n ®èt
8. Ngµnh Ch©n ®èt S¬ ®å c©y tiÕn ho¸ (Arthropoda)
9. Bao nhiêu loài?
10. Bao nhiêu loài?
11. C¸nh mµng Bé C¸nh cøng C¸nh vÈy Hai c¸nh C«n trïng kh¸c C¸nh nöa cøng Ch©n ®èt kh¸c §v cã x¬ng sèng §v th©n mÒm §éng vËt kh¸c Tû lÖ % sè loµi c«n trïng trong giíi ®éng vËt
12. Côn trùng học - Entomology
13. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng ❖ Kho¶ng 90% phÝ tæn phßng trõ r¬i vµo mét sè t¬ng ®èi Ýt loµi. ❖ ChØ cã 0,1% sè loµi c«n trïng cã m©u thuÉn víi lîi Ých cña con ngêi. ➢ Trong sè Ýt ®µi kû niÖm ®îc dùng lªn ®Ó "tëng nhí" tíi c«n trïng l¹i dµnh cho mét loµi s©u h¹i rÊt quen thuéc lµ con Vßi voi h¹i b«ng Anthonomus grandis Bott - "ngêi më ®êng cho sù phån vinh" (Enterprise Alabama, USA): ➢ N¨m 1925 s©u vßi voi tõ Mexico ®Õn USA, 60% s¶n lîng b«ng bÞ ph¸ hñy. Ngêi Mü buéc ph¶i bá viÖc trång b«ng vµ quay sang trång l¹c, ng«, khoai t©y, mÝa vµ ®· thu ®îc th¾ng lîi h¬n nhiÒu so víi c©y b«ng.
14. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng ➢ CÇm mét chai rîu vang Ph¸p næi tiÕng ta sÏ thÊy cã mét líp vá ®Ñp bao bäc cæ chai. Nhng chøc n¨ng ®Çu tiªn cña nã lµ ®Ó b¶o vÖ c¸i nót bÊc ë bªn trong. • Mét c«ng ty x©y dùng tù nhiªn gÆp trë ng¹i lín trong viÖc x©y tr¸t têng. Ngêi ta tr¸t nh½n têng h«m tríc, h«m sau, qua mét ®ªm l¹i thÊy têng bÞ lç chç vµ bÞ ®µo bíi lung tung. • §em khèi v÷a tr¸t ®i xÐt nghiÖm míi hay trong ®ã cã rÊt nhiÒu s©u non ruåi Rhagoletis cerasi.
15. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng  Hµng n¨m 54% s¶n lîng bÞ mÊt m¸t ngoµi ®ång ruéng trong ®ã do ®éng vËt g©y ra chiÕm 14%. Riªng c«n trïng g©y ra thiÖt h¹i hµng n¨m lµ 25 tû$. Khi phát sinh hàng loạt côn trùng có thể cạnh tranh thức ăn với con người. Ví dụ ruồi đục quả hàng năm gây ra thiệt hại hàng tỷ EU. Chấu chấu đã gây ra những thiệt hại kinh khủng ở nhiều nơi trên thế giới.
16. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng Theo “§éng vËt di c“: T¹i Amani (mét lµng nhá ë §«ng B¾c Tanganika) ch©u chÊu ®· ph¸t sinh nhiÒu tíi møc hñy diÖt tÊt c¶ nh÷ng g× ®îc gäi lµ mµu xanh. §©y lµ mét ®o¹n m« t¶ chóng: "BÇu trêi phÝa B¾c trë nªn ®en kÞt. Mét ®¸m m©y ®¸ng sî gi¨ng kh¾p bÇu trêi, che tèi c¶ mÆt trêi. Nh÷ng con c«n trïng ®Çu tiªn lao xuèng nh nh÷ng h¹t ma ®¸ trªn c¸c c©y ¨n qu¶ cña vên thÝ nghiÖm vµ nh¶y l¸ch t¸ch trªn c¸c m¸i nhµ Mét c¬n lèc lín x¸m bèc lªn phÝa trªn mÆt ®Êt. TiÕng ®éng do c¸nh ®Ëp g©y ra ¸t c¶ tiÕng nãi. Cµnh l¸ gÉy r¨ng r¾c díi søc nÆng cña bän ph¸ h¹i. TÊt c¶ mäi khu vùc xung quanh ®Òu phñ mét mµu vµng è Ngµy h«m sau n÷a, sau khi ®· biÕn khu vùc võa míi tng bõng nhén nhÞp nµy thµnh mét chèn tiªu ®iÒu bÇy c«n trïng liÒn bay ®i. §êng xe löa bao quanh ch©n nói Kilimangiaro phñ mét líp dµy ch©u chÊu. C¸c b¸nh xe tµu ho¶ lóc ®Çu dµy xÐo lªn chóng v« téi v¹, dÇn dÇn bÞ trît cho tíi khi "hæn hÓn" bÊt lùc, ®Çu m¸y ph¶i ®øng s÷ng l¹i díi ch©n mét líp mÆt gå ghÒ nhÌ nhÑ "
17. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng ➢ §¸m m©y ch©u chÊu dµi 100 km, réng 20km bay thµnh ®µn dµy ®Æc nh vËy chõng 3000 km. ➢ Mçi con nÆng 2 gram, mét ®¸m m©y ch©u chÊu nh vËy cã thÓ nÆng tíi 40 triÖu tÊn. ➢ Mét tÊn ch©u chÊu ngèn tíi 10 tÊn l¸ c©y kh¸c nhau. Đám mây châu chấu (Schistocerca gregaria) 50 tỷ cá thể, che kín 1000km2 bầu trời, cần 6 tiếng để bay qua một điểm nào đó. Một đàn châu chấu như vậy hàng ngày ăn hết 4 lần lượng thức ăn của dân số New York và London cộng lại.
18. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng Đám mây châu chấu (Schistocerca gregaria) 50 tỷ cá thể, che kín 1000km2 bầu trời, cần 6 tiếng để bay qua một điểm nào đó. Một đàn châu chấu như vậy hàng ngày ăn hết 4 lần lượng thức ăn của dân số New York và London cộng lại.
19. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng ➢ ë T©y Ban Nha vµo n¨m 1917 mét m¸y bay sau khi lao vµo mét ®µn ch©u chÊu ®· bÞ r¬i xuèng ®Êt tan tµnh. ➢ N¨m 125 tríc CN, ch©u chÊu triÖt h¹ tÊt c¶ ®ång lóa m× vµ lóa m¹ch cña thÞ trÊn R«ma ë Xirªnai vµ ë Numi®i bªn B¾c Phi. N¹n ®ãi kÌm theo ë ®©y g©y ra tö vong cho toµn thÓ d©n chóng, lªn tíi 80 v¹n ngêi. ➢Một bộ lạc người Nóoc-man (Norman) sống trên đảo Groenland đã bị tuyệt diệt vào thế kỷ 14-15 do Sâu xám Agrotis occulta?
20. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng ➢ 1889 ë MÕt Phít (Massachussett) S©u rãm (Lymantria dispar). ➢ Nhµ thiªn v¨n Ph¸p Le«pon Truv¬l« ®· lµm mÊt s©u. Sau 20 n¨m s©u h¹i nµy ®· triÖt h¹ hÕt rõng xung quanh thµnh phè.
21. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng ➢ Vµo n¨m 1868 ë Avinh«ng (Ph¸p) RÖp nho (Phylloxera vastatrix) triÖt h¹ gÇn 1 triÖu ha.
22. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng ➢ Tõ nh÷ng n¨m cuèi 50, ®Çu 60 cho ®Õn nay S©u rãm th«ng ®u«i ngùa ®· ph¸ hñy hµng tr¨m ®Õn hµng ngµn ha rõng ë c¸c tØnh B¾c Giang, Qu¶ng Ninh, Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh ➢ Hµng n¨m s©u h¹i ®· g©y ra n¹n mÊt mïa hoÆc gi¶m n¨ng suÊt c©y trång rÊt lín.
23. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng ➢ KiÕn Ecit«n sèng ë khu vùc Amazon vµ ch©u Phi cã mét b¶n n¨ng tÖ h¹i lµ sèng du c. NhiÒu loµi cø lang thang 20 ngµy l¹i nghØ 20 ngµy. Trªn ®êng ®i chóng tÊn c«ng tÊt c¶ c¸c loµi ®éng vËt, x« vµo c¾n xÐ, ¨n thÞt. ➢ C¸c loµi ®éng vËt lín nhá, tõ con gi¸n cho ®Õn thó d÷, kÓ c¶ con ngêi chØ cßn biÕt "v¾t ch©n lªn cæ mµ ch¹y". Chóng ¨n thÞt c¶ tr¨n, b¸o, chã, Nh mét "bé l¹c" kiÕn tha ph¬ng, chóng ra ®i gieo r¾c sù khiÕp ®¶m cho mu«n loµi, kh«ng cã g× c¶n trë ®- îc chóng
24. Côn trùng học - Entomology T¸c h¹i cña c«n trïng ➢ Tõ 1347 ®Õn 1350 dÞch h¹i cíp ®i 1/4 d©n sè (50 triÖu ngêi) ch©u ¢u. ➢ 1896-1910 ë Ên §é 6,4 triÖu ngêi bÞ thiÖt m¹ng v× dÞch h¹i. ➢ Cã quan niÖm cho r»ng bÖnh sèt rÐt ®· gãp phÇn lµm sôp ®æ nÒn v¨n minh rùc rì cña Hy L¹p. ➢ ë ch©u Phi cã mét lo¹i ruåi Glossina (ruåi Tsetse) g©y truyÒn bÖnh ngñ cho ngêi. ➢ BÖnh sèt xuÊt huyÕt do muçi v»n g©y ra. ➢ Gi¸n, chÊy, rËn, rÖp
25. ¶nh hëng tÝch cùc cña c«n trïng
26. Côn trùng học - Entomology Lîi Ých cña c«n trïng ➢ Ch©u chÊu kh«: • 61% Anbumin • 10,1% mì • 6,4% Hydrad carbon • 4,6% muèi ➢ Mèi chóa ®îc coi lµ mãn ¨n h¶o h¹ng vµ ë mét sè khu vùc ch©u Phi, chóng ®îc giµnh cho thñ lÜnh. ➢ ë Wales mçi tæ mèi cã chñ nh©n cña nã. ➢ ë Australia vµ Mü cã loµi kiÕn mËt (Myrmecocystus), kiÕn thî cã bông tr¬ng trßn nh qu¶ bãng, trong chøa ®Çy mËt. Thæ d©n ë ®©y rÊt a thÝch nªn kh«ng qu¶n g× khã nhäc ra søc ®µo bíi chóng. ë Mexico nã xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng víi gãi 12 c¸i mét.
27. Côn trùng học - Entomology Lîi Ých cña c«n trïng
28. Côn trùng học - Entomology C«n trïng cã thÓ: • Nghe vµ ph¸t siªu ©m. • Nh×n thÊy ¸nh s¸ng cùc tÝm. • NhËn thÊy sù chªnh lÖch nhiÖt ®é rÊt nhá, ®iÒu chØnh chÝnh x¸c nhiÖt ®é tæ. • §Þnh híng theo tõ trêng tr¸i ®Êt. • ¡n b»ng ch©n vµ nghe b»ng ®Çu gèi. • §o¸n chÝnh x¸c giê trong ngµy vµ dù tÝnh tríc hµng giê ®êng ®i cña mÆt trêi. • Th«ng b¸o vÒ kho¶ng c¸ch, híng vµ chÊt lîng nguån thøc ¨n. • Bay tíi nguån chÊt th¬m ë xa hµng 100km hoÆc hµng km. • Vç c¸nh 1000 lÇn/gi©y vµ bay h¬n 1000km liÒn kh«ng nghØ. • Sèng trong nguån níc nãng trªn 500C vµ sèng trong dÇu löa. • ¡n gç kh«, x¬ng hoÆc mãng. • Sèng mét phÇn lín cuéc ®êi trong d¹ dµy hoÆc ruét ®éng vËt cã vó. • NhÞn ®ãi h¬n mét n¨m. • S¶n xuÊt níc trong m«i trêng cùc kh«. • Nu«i cÊy nÊm. • Kh« hoµn toµn hoÆc ®«ng cøng l¹i vµ khi cã ®iÒu kiÖn b×nh thêng l¹i tØnh dËy. • Hoµ nh¹c. • Ph¸t s¸ng vµ ph¸t tÝn hiÖu s¸ng cho nhau. • Sö dông c«ng cô. • X©y dùng tæ ®å sé. • “Tæ chøc” nh÷ng x· héi cña hµng ngh×n hoÆc hµng triÖu c¸ thÓ. • “QuyÕt ®Þnh” giíi tÝnh con c¸i. • Sèng h¬n 10 n¨m hoÆc hµng chôc n¨m.