Bài giảng Cơ thể người

Nội dung text: Bài giảng Cơ thể người

1. Cơ thể người
2. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 1 MUÅC LUÅC 1. VÒ SAO NOÁI NAÄO CAÂNG DUÂNG CAÂNG THÖNG MINH? 13 2. KHAI THAÁC BAÁN CÊÌU NAÄO PHAÃI COÁ LÚÅI GÒ? 14 3. CAÁC BÖÅ PHÊÅN CUÃA ÀAÅI NAÄO ÀÛÚÅC PHÊN CÖNG NHÛ THÏË NAÂO? 15 4. COÁ PHAÃI NAÄO LÚÁN HÚN LAÂ THÖNG MINH HÚN KHÖNG? 17 5. VÒ SAO NGÛÚÂI GIAÂ HAY QUÏN NHÛÄNG VIÏÅC GÊÌN ÀÊY, NHÚÁ ROÄ NHÛÄNG VIÏÅC THÚÂI TREÃ? 19 6. VIÏÅC DUÂNG ÀÊÌU ÀAÁNH BOÁNG COÁ LAÂM NAÄO COÁ BÕ CHÊËN ÀÖÅNG KHÖNG? 20 7. VÒ SAO CHÏËT NAÄO LAÂ TIÏU CHÑ ÀÏÍ KHÙÈNG ÀÕNH SÛÅ SÖËNG CUÃA CON NGÛÚÂI KÏËT THUÁC? 21 8. THÊÌN ÀÖÌNG VAÂ CAÁC EM BEÁ BÒNH THÛÚÂNG COÁ GÒ KHAÁC NHAU? 22 9. NÏËU NGÖÌI XÖÍM LÊU THÒ KHI ÀÛÁNG DÊÅY SEÄ CAÃM THÊËY CHOÁNG MÙÅT, HOA MÙÆT, TAÅI SAO? 23 10. VÒ SAO KHI TÛÁC GIÊÅN, TA LAÅI KHÖNG MUÖËN ÙN CÚM? 23 11. VÒ SAO TÛÅ MÒNH CUÂ SEÄ KHÖNG CAÃM THÊËY BUÖÌN CÛÚÂI? 24 12. VÒ SAO NOÁI DA LAÂ KHÑ QUAN LÚÁN NHÊËT CUÃA CÚ THÏÍ? 25 13. VÒ SAO MAÂU DA, TOÁC VAÂ MÙÆT NGÛÚÂI PHÛÚNG ÀÖNG KHAÁC NGÛÚÂI PHÛÚNG TÊY? 27 14. VÒ SAO TREÃ EM CÊÌN TÙÆM NÙÆNG NHIÏÌU? 28 15. VÒ SAO VÊN TAY MÖÎI NGÛÚÂI KHÖNG GIÖËNG NHAU? 29 16. VÒ SAO MÖÎI NGÛÚÂI ÀÏÌU COÁ LÖÎ RÖËN ÚÃ BUÅNG? 29 17. ÙN XÒ DÊÌU COÁ KHIÏËN CHO DA ÀEN HÚN KHÖNG? 30 18. VÒ SAO VAÂO MUÂA HEÂ, TREÃ EM HAY NÖÍI RÖM? 31 19. VÒ SAO KHI MIÏÅNG VÏËT THÛÚNG SÙÆP LAÂNH THÛÚÂNG CAÃM THÊËY NGÛÁA? 32 20. VÒ SAO MIÏÅNG VÏËT THÛÚNG GÙÅP PHAÃI CHÊËT MÙÅN THÒ DÏÎ XOÁT? 33 vdcmedia. com
3. Nhiïìu taác giaã 2 21. VÒ SAO MÙÅT THANH NIÏN DÏÎ PHAÁT SINH NÖËT MUÅN? 34 22. VÒ SAO DA NGÛÚÂI GIAÂ THÛÚÂNG NÖÍI NÏËP NHÙN? 35 23. VÒ SAO VAÂO MUÂA ÀÖNG, VAÂNH TAI VAÂ TAY MÖÅT SÖË NGÛÚÂI HAY BÕ NÛÁT NEÃ? 36 24. VÒ SAO COÁ NÖËT RUÖÌI? 36 25. ÀÖÌI MÖÌI CUÃA NGÛÚÂI GIAÂ HÒNH THAÂNH NHÛ THÏË NAÂO? 37 26. VÒ SAO LAÅI XUÊËT HIÏÅN TREÃ COÁ LÖNG? 38 27. VÒ SAO TOÁC CUÃA MÖÅT SÖË THANH, THIÏËU NIÏN BAÅC SÚÁM? 38 28. VÒ SAO ÀÊÌU CÊY TOÁC LAÅI BÕ CHEÃ NHAÁNH? 39 29. VÒ SAO LÖNG MAÂY KHÖNG DAÂI NHÛ TOÁC? 40 30. LÖNG MAÂY VAÂ LÖNG MI COÁ TAÁC DUÅNG GÒ? 41 31. VÒ SAO TOÁC THÛÚÂNG RUÅNG? 41 32. VÒ SAO MÖÅT SÖË NGÛÚÂI ÀÊÌU COÁ GÊÌU NHIÏÌU? 42 33. CÊU NOÁI "NGÛÚÂI KHOÃE MOÅC TOÁC, NGÛÚÂI YÏËU MOÅC MOÁNG TAY" COÁ CÚ SÚÃ KHOA HOÅC KHÖNG? 43 34. VÒ SAO KHÖNG NÏN CÙÆT MOÁNG TAY QUAÁ SÊU? 44 35. VÒ SAO NHIÏÌU TREÃ EM THÑCH CÙÆN MOÁNG TAY? 44 36. COÁ PHAÃI MAÁU CHÓ LAÂ CHÊËT NÛÚÁC MAÂU ÀOÃ KHÖNG? 45 37. VÒ SAO KHAÁC NHOÁM MAÁU THÒ KHÖNG THÏÍ TIÏËP MAÁU? 46 38. MAÁU CHAÃY TRONG CÚ THÏÍ NHÛ THÏË NAÂO? 47 39. COÁ PHAÃI NHOÁM MAÁU MÖÅT NGÛÚÂI SUÖËT ÀÚÂI KHÖNG THAY ÀÖÍI? 48 40. MAÁU NHÊN TAÅO COÁ ÛU ÀIÏÍM GÒ? 48 41. VÒ SAO KHI CHAÅY, TIM ÀÊÅP NHANH HÚN? 49 42. VÒ SAO SAU KHI GIÊÅT MÒNH MÙÅT LAÅI TAÁI XANH? 51 43. VÒ SAO KHI DA BÕ CHAÃY MAÁU THÒ MAÁU SEÄ TÛÅ ÀÖÅNG ÀÖNG LAÅI? 52 44. VÒ SAO KHI DA BÕ VA ÀÊÅP LAÅI HÒNH THAÂNH ÀAÁM BÊÌM TÑM? 52 45. VÒ SAO COÁ LUÁC ÀOÃ MÙÅT, TÑA TAI? 53 46. VÒ SAO MUÂA XUÊN, CON NGÛÚÂI DÏÎ MÏÅT MOÃI? 54 vdcmedia. com
4. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 3 47. VÒ SAO VIÏÅC CHO MAÁU KHÖNG AÃNH HÛÚÃNG ÀÏËN SÛÁC KHOÃE? 55 48. VÒ SAO CÚ BÙÆP CUÃA VÊÅN ÀÖÅNG VIÏN MAÅNH HÚN CÚ BÙÆP NGÛÚÂI BÒNH THÛÚÂNG? 56 49. KHÑ LÛÅC CUÃA CON NGÛÚÂI TÛÂ ÀÊU MAÂ COÁ? VÒ SAO KHI KHÊÍN CÊËP THÒ LÛÅC CÚ BÙÆP LAÅI RÊËT LÚÁN? 57 50. KHUNG XÛÚNG CÚ THÏÍ GÖÌM COÁ MÊËY THAÂNH PHÊÌN? 58 51. VÒ SAO THANH, THIÏËU NIÏN DÏÎ BÕ VEÅO CÖÅT SÖËNG? 59 52. VÒ SAO TRONG MÖÅT NGAÂY, CHIÏÌU CAO CUÃA CÚ THÏÍ COÁ THAY ÀÖÍI? 60 53. VÒ SAO VIÏÅC THÛÚÂNG XUYÏN THÚÃ BÙÇNG MIÏÅNG KHÖNG TÖËT CHO SÛÁC KHOÃE? 60 54. VÒ SAO TA HÑT VAÂO KHÑ ÖXY NHÛNG LAÅI THÚÃ RA KHÑ CO2? 61 55. THÛÅC PHÊÍM TA ÙN VAÂO BIÏËN ÀI ÀÊU? 62 56. VÒ SAO DAÅ DAÂY KHÖNG TÛÅ TIÏU HOÁA MÒNH? 63 57. TAÅI SAO BUÅNG ÀOÁI HAY COÁ TIÏËNG "UÂNG UÅC"? 64 58. VÒ SAO KHÖNG NÏN VÛÂA ÙN, VÛÂA XEM SAÁCH BAÁO? 65 59. VÒ SAO PHAÃI COI TROÅNG BÛÄA ÙN SAÁNG? 65 60. VÒ SAO PHAÃI "CÊN BÙÇNG THÛÁC ÙN"? 66 61. VÒ SAO KHI ÙN CÊÌN PHAÃI NHAI KYÄ, NUÖËT CHÊÅM? 67 62. TREÃ EM ÙN CAÁ NHIÏÌU COÁ TRÚÃ NÏN CHÊÅM CHAÅP KHÖNG? 68 63. VÒ SAO CÚM CHAN NÛÚÁC NOÁNG KHÖNG TÖËT CHO TIÏU HOÁA? 68 64. VÒ SAO NÏN NGHÓ NGÚI TRÛÚÁC VAÂ SAU KHI ÙN ? 69 65. VÒ SAO TREÃ EM NGAÂY NAY HAY BÕ BÏÅNH ÀÛÚÂNG RUÖÅT? 70 66. VÒ SAO MÖÅT SÖË NGÛÚÂI THÛÚÂNG COÁ CAÃM GIAÁC ÀI NGOAÂI KHÖNG HÏËT? 70 67. VÒ SAO TRONG THÚÂI KYÂ THI PHAÃI ÀÙÅC BIÏÅT CHUÁ YÁ MÙÅT ÙN UÖËNG? 71 68. VÒ SAO THUÖËC COÁ THÏÍ AÃNH HÛÚÃNG XÊËU ÀÏËN DINH DÛÚÄNG? 72 69. VÒ SAO KHI NO THÒ DUÂ THÛÁC ÙN NGON MÊËY CUÄNG KHÖNG CAÃM THÊËY THEÂM? 73 70. VÒ SAO THÛÁC ÙN RAÁN LAÅI KHOÁ TIÏU? 73 vdcmedia. com
5. Nhiïìu taác giaã 4 71. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI DÏÎ SAY RÛÚÅU, COÁ NGÛÚÂI KHOÁ SAY? 74 72. VÒ SAO NGÛÚÂI SAY RÛÚÅU ÀI XIÏU VEÅO? 75 73. VÒ SAO TREÃ EM KHÖNG NÏN UÖËNG RÛÚÅU? 76 74. GAN COÁ TAÁC DUÅNG GÒ? 77 75. VÒ SAO CANH THÕT KHÖNG CHO MUÖËI THÒ KHÖNG NGOÅT? 78 76. VÒ SAO KHÖNG NÏN NÑN ÀAÅI, TIÏÍU TIÏÅN? 78 77. NÛÚÁC TIÏÍU ÀÛÚÅC HÒNH THAÂNH NHÛ THÏË NAÂO? 79 78. VÒ SAO NGÛÚÂI TA LAÅI ÀAÁNH RÙÆM? 80 79. LAÁ LAÁCH COÁ NHÛÄNG ÑCH LÚÅI GÒ? 81 80. TRONG CÚ THÏÍ COÁ "DÊÌU BÖI TRÚN" KHÖNG? 82 81. VÒ SAO LÛÚÄI, MÖI KHI BÕ RÙNG CÙÆN SEÄ LAÂNH MAU HÚN NHÛÄNG CHÖÎ KHAÁC? . 83 82. VÒ SAO NOÁI NÛÚÁC BOÅT VÖ CUÂNG QUYÁ BAÁU? 84 83. RÙNG COÁ PHAÃI LAÂ MÖÅT "MÊÎU XÛÚNG" ÀÙÅC KHÖNG? 85 84. VÒ SAO NGÛÚÂI LAÅI MOÅC RÙNG HAI LÊÌN? 85 85. VÒ SAO RÙNG COÁ HÒNH DAÅNG KHAÁC NHAU? 86 86. VÒ SAO KHÖNG NÏN DUÂNG TÙM XÓA RÙNG? 87 87. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI CHÓ NHAI MÖÅT BÏN HAÂM? 88 88. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI HAY NGHIÏËN RÙNG LUÁC NGUÃ? 88 89. VÒ SAO LÛÚÄI COÁ THÏÍ BIÏËT ÀÛÚÅC HÛÚNG VÕ THÛÁC ÙN? 89 90. VÒ SAO NGÛÚÂI TA VÑ MÙÆT VÚÁI MAÁY AÃNH? 90 91. VÒ SAO MÙÆT NGÛÚÂI LAÅI MOÅC PHÑA TRÛÚÁC MÙÅT? 90 92. VÒ SAO NHÒN MAÂU XANH NHIÏÌU COÁ LÚÅI CHO MÙÆT? 91 93. VÒ SAO AÁNH SAÁNG MAÅNH GÊY CÊÅN THÕ? 92 94. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI THÕ LÛÅC YÏËU? 93 95. VÒ SAO MÙÆT KHÖNG SÚÅ LAÅNH? 94 96. VÒ SAO THÚÅ HAÂN PHAÃI CHE MÙÅT NAÅ? 94 97. VÒ SAO COÁ LUÁC TA NHAÁY MÙÆT LIÏN TUÅC? 95 vdcmedia. com
6. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 5 98. VÒ SAO PHAÃI CHÚÁP MÙÆT? 95 99. VÒ SAO VIÏÅC TÊÅP CHO MÙÆT COÁ THÏÍ GIUÁP ÀÏÌ PHOÂNG CÊÅN THÕ? 96 100. VÒ SAO COÁ THÏÍ ÀEO KÑNH SAÁT TROÂNG TRONG MÙÆT? 97 101. VÒ SAO KHI ÀEO KÑNH ÀEN PHAÃI CHUÁ YÁ ÀÏËN THÚÂI GIAN, ÀÕA ÀIÏÍM? 97 102. VÒ SAO COÁ BÏÅNH "CÊÅN THÕ GIAÃ"? 98 103. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI KHÖNG PHÊN BIÏÅT ÀÛÚÅC MAÂU SÙÆC? 99 104. COÁ DÊËU HIÏÅU BAÁO TRÛÚÁC BÏÅNH CÊÅN THÕ KHÖNG? 100 105. VÒ SAO NÖNG DÊN ÚÃ MIÏÌN NUÁI CUÄNG BÕ BÏÅNH CÊÅN THÕ? 100 106. VÒ SAO MÙÆT MÖÅT SÖË NGÛÚÂI BÕ "TAÁN QUANG"? 101 107. VÒ SAO SAÁNG NGUÃ DÊÅY HAY COÁ DÛÃ MÙÆT? 102 108. CON NGÛÚÂI COÁ "MÙÆT THÛÁ BA" KHÖNG? 102 109. VÒ SAO MUÄI COÁ THÏÍ NGÛÃI ÀÛÚÅC CAÁC LOAÅI MUÂI? 103 110. TRONG CÚ THÏÍ, KHÑ QUAN NAÂO LÊU ÀÚÂI NHÊËT? 104 111. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI DÏÎ CHAÃY MAÁU MUÄI? 105 112. VÒ SAO KHÖNG THÏÍ ÀÖÌNG THÚÂI XÒ MUÄI BÙÇNG HAI LÖÎ MUÄI? 106 113. VÒ SAO KHI KHOÁC TO, NÛÚÁC MUÄI CHAÃY NHIÏÌU THEO NÛÚÁC MÙÆT? 106 114. VÒ SAO TIÏËNG NOÁI TÛÂ MAÁY GHI ÊM PHAÁT RA KHAÁC VÚÁI TIÏËNG NOÁI CUÃA MÒNH? 107 115. VÒ SAO HÊÌU NHÛ KHÖNG HÏÌ COÁ TIÏËNG NOÁI GIÖËNG NHAU? 108 116. VÒ SAO KHI MAÁY BAY CÊËT CAÁNH HOÙÅC HAÅ CAÁNH, THÑNH LÛÅC CUÃA HAÂNH KHAÁCH BIÏËN ÀÖÍI? 109 117. NGOAÁY TAI TÖËT HAY KHÖNG TÖËT? 110 118. VÒ SAO KHI NÛÚÁC VAÂO TAI THÒ KHÖNG NGHE ROÄ? 110 119. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI NOÁI LÙÆP? 111 120. NGÛÚÂI CÊM COÁ NHÊËT ÀÕNH LAÂ ÀIÏËC KHÖNG? 113 121. VÒ SAO TUÖÍI CAÂNG CAO CAÂNG SÚÅ LAÅNH? 114 123. VÒ SAO TÛÂ TRÏN CAO NHÒN XUÖËNG, TA CAÃM THÊËY HÖÌI HÖÅP VAÂ TAY CHÊN YÏËU ÀI? 115 vdcmedia. com
7. Nhiïìu taác giaã 6 124. VÒ SAO PHAÃI ÀÏÌ PHOÂNG BÏÅNH BEÁO PHÒ TÛÂ BEÁ? 116 125. VÒ SAO GIAÃM BEÁO KHOÁ ÀÏËN THÏË? 116 126. VÒ SAO COÁ BAÂN CHÊN BÙÇNG? 119 127. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI CHÊN NHIÏÌU MÖÌ HÖI? 120 128. VÒ SAO HOÅC SINH CÊËP 1-2 KHÖNG NÏN ÀI GIAÂY CAO GOÁT? 121 129. VÒ SAO CHÊN BAÅI LIÏÅT COÁ LOAÅI CÛÁNG VAÂ LOAÅI MÏÌM? 122 130. VÒ SAO TRONG ÀÏM TÖËI, KHI ÀI ÚÃ CHÖÎ TRÖËNG, TA THÛÚÂNG HAY QUAY VOÂNG VÏÌ CHÖÎ CUÄ? 122 131. VÒ SAO NGÖÌI LÊU HAY ÀÛÁNG LÊU, CHÊN SEÄ CÙNG TO LÏN? 123 132. KHI ÀI ÀÛÚÂNG, VÒ SAO HAI VAI LAÅI LÙÆC? 124 133. VÒ SAO NGOÁN TAY CAÁI CHÓ COÁ HAI ÀÖËT? 125 134. VÒ SAO ÚÃ ÀA SÖË NGÛÚÂI, TAY PHAÃI MAÅNH HÚN TAY TRAÁI? 126 135. HAI NÛÃA TRAÁI, PHAÃI CUÃA CÚ THÏÍ COÁ ÀÖËI XÛÁNG NHAU KHÖNG? 127 136. VÒ SAO KHI NGUÃ PHAÃI CHUÁ YÁ TÛ THÏË NÙÇM? 128 137. NGUÃ TRÛA COÁ LÚÅI GÒ? 129 138. VÒ SAO KHI NGUÃ COÁ NGÛÚÂI LAÅI NGAÁY KHOÂ KHOÂ? 130 139. VÒ SAO NOÁI NGUÃ GIÛÚÂNG HÚI CÛÁNG PHÙÈNG LAÂ TÖËT? 131 140. VÒ SAO KHI NGUÃ KHÖNG NÏN TRUÂM CHÙN KÑN ÀÊÌU? 132 141. MÖÅT NGÛÚÂI MÖÎI NGAÂY NÏN NGUÃ BAO LÊU? 132 142. VÒ SAO ÚÃ NGÛÚÂI COÁ TUÖÍI, NHU CÊÌU NGUÃ LAÅI ÑT ÀI? 133 143. COÁ PHAÃI NGUÃ GÖËI CAÂNG CAO CAÂNG TÖËT KHÖNG? 134 144. VÒ SAO KHI NGÛÚÂI MÏÅT MOÃI LAÅI HAY NGAÁP DAÂI? 135 145. VÒ SAO SAU MÖÅT THÚÂI GIAN MÏÅT MOÃI, QUÊÌNG MÙÆT LAÅI THÊM ÀEN? 136 146. VÒ SAO THANH, THIÏËU NIÏN KHÖNG NÏN THÛÁC THÊU ÀÏM NHIÏÌU? 137 147. VÒ SAO CHIÏM BAO? 139 148. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI MÖÅNG DU? 140 vdcmedia. com
8. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 7 149. VÒ SAO COÁ MÖÅT SÖË AÁC MÖÅNG COÁ THÏÍ BIÏËN THAÂNH ÀIÏÌM DÛÅ BAÁO BÏÅNH TÊÅT? 141 150. VÒ SAO COÁ GIÊËC MÖÅNG ÀÛÚÅC NHÚÁ ROÄ, COÁ GIÊËC MÖÅNG KHÖNG NHÚÁ ROÄ? 142 151. "NGUÃ ÀÖNG" COÁ THÏÍ GIUÁP KEÁO DAÂI TUÖÍI THOÅ KHÖNG? 143 152. VÒ SAO KHI NGAÁP, NÛÚÁC MÙÆT LAÅI TRAÂO RA? 144 153. VÒ SAO SAU MÖÎI TIÏËT HOÅC PHAÃI NGHÓ 10 PHUÁT? 144 154. VÒ SAO NAM GIÚÁI COÁ RÊU, COÂN PHUÅ NÛÄ THÒ KHÖNG? 145 155. VÒ SAO NOÁI CHUNG NÛÄ THÊËP HÚN NAM? 146 156. CÚ THÏÍ NAM VAÂ NÛÄ COÁ GÒ KHAÁC NHAU? 147 157. COÁ PHAÃI CON GAÁI ÑT THÖNG MINH HÚN CON TRAI KHÖNG? 148 158. VÒ SAO NÛÄ GIÚÁI THÛÚÂNG DÕU DAÂNG, ÖN HOÂA HÚN NAM GIÚÁI? 150 159. VÒ SAO BAÂ CON GÊÌN KHÖNG THÏÍ LÊËY NHAU? 151 160. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI CHÛÃA NHIÏÌU BAÂO THAI? 152 161. THAI NHI TRONG BUÅNG MEÅ LAÂM NHÛÄNG GÒ? 153 162. VÒ SAO TREÃ EM MÚÁI SINH RA LAÅI KHOÁC? 154 163. VÒ SAO TRONG THÚÂI KYÂ COÁ KINH BAN ÀÊÌU, CON GAÁI PHAÃI CHUÁ YÁ VÏÅ SINH KINH NGUYÏÅT? 155 164. DI TINH COÁ HAÅI CHO SÛÁC KHOÃE KHÖNG? 156 165. VÒ SAO THUÃ DÊM LAÅI COÁ HAÅI CHO SÛÁC KHOÃE? 158 166. VÒ SAO KHI CAÃM MAÅO, TA SEÄ SÖÍ MUÄI NÛÚÁC, TÕT MUÄI VAÂ SÖËT CAO? 159 167. VÒ SAO ÀIÏÅN THOAÅI CÖNG CÖÅNG DÏÎ TRUYÏÌN NHIÏÎM BÏÅNH? 160 168. VÒ SAO THÊN THÏÍ NÖÍI NÖËT MÏÌ ÀAY? 161 169. VÒ SAO VAÂO MUÂA HEÂ, TREÃ EM DÏÎ BÕ RÖM, MUÅN NHOÅT? 162 170. HO GAÂ COÁ PHAÃI LAÂ HO MAÄI "TRÙM NGAÂY" KHÖNG? 163 171. VÒ SAO PHAÃI ÀÏÌ PHOÂNG BÏÅNH ÀAU MÙÆT ÀOÃ? 163 172. VÒ SAO BÏÅNH "MÙÆT GAÂ CHOÅI" THÛÚÂNG KHÖNG TÛÅ KHOÃI? 164 173. BÏÅNH CHÙÆP SAÃN SINH NHÛ THÏË NAÂO? 165 vdcmedia. com
9. Nhiïìu taác giaã 8 174. VÒ SAO NHÊN DÊN MÖÅT SÖË VUÂNG DÏÎ BÕ BÛÚÁU CÖÍ? 166 175. VÒ SAO TREÃ EM CUÄNG CAO HUYÏËT AÁP? 167 176. VÒ SAO NGÛÚÂI BÕ BÏÅNH TIM THÛÚÂNG BÕ TÑM MÖI? 167 177. VÒ SAO KHI BÕ LAÅNH, NGÛÚÂI TA DÏÎ BÕ TIÏU CHAÃY? 168 178. BÏÅNH ÀAU DAÅ DAÂY COÁ TRUYÏÌN NHIÏÎM KHÖNG? 168 179. VIÏM RUÖÅT THÛÂA COÁ PHAÃI DO HAY ÙN CÚM CH AÁY GÊY RA KHÖNG? 169 180. VÒ SAO NGÛÚÂI BÕ BÏÅNH TIÏÍU ÀÛÚÂNG THÛÚÂNG HAY ÀOÁI? 170 181. VÒ SAO MÊÅT COÁ SOÃI? 171 182. HIÏËU ÀÖÅNG ÚÃ TREÃ COÁ PHAÃI LAÂ CHÛÁNG HAÂNH ÀÖÅNG LUNG TUNG KHÖNG? . 172 183. VÒ SAO COÁ NGÛÚÂI "NGAÄ NÛÚÁC"? 174 184. VÒ SAO XUÊËT HIÏÅN "PHAÃN ÛÁNG CHÏNH LÏÅCH GIÚÂ"? 174 185. VÒ SAO VAÂO NGAÂY NÙÆNG TO COÁ NHIÏÌU NGÛÚÂI NGÖÅ NÙÆNG? 176 186. SÖËT CAO COÁ PHAÃI LAÂ XÊËU KHÖNG? 177 187. 37 ÀÖÅ C COÁ PHAÃI LAÂ THÊN NHIÏÅT THÛÚÂNG COÁ CUÃA CON NGÛÚÂI KHÖNG? 178 188. VÒ SAO TIÏËNG ÖÌN COÁ HAÅI CHO SÛÁC KHOÃE? 179 189. THÏË NAÂO LAÂ TRAÅNG THAÁI THÛÁ BA CUÃA CÚ THÏÍ? 180 190. "NGÛÚÂI THÛÅC VÊÅT" LAÂ THÏË NAÂO? 181 191. UNG THÛ LAÂ GÒ? 183 192. VÒ SAO AIDS ÀÛÚÅC GOÅI LAÂ "ÀAÅI DÕCH CUÃA THÏË KYÃ 20?" 184 193. ÀÖÅC TÖË BÏÅNH AIDS HUÃY HOAÅI HÏÅ THÖËNG MIÏÎN DÕCH CUÃA CÚ THÏÍ NHÛ THÏË NAÂO? 185 194. VÒ SAO HÏÅ THÖËNG MIÏÎN DÕCH CUÃA CÚ THÏÍ COÁ THÏÍ TIÏU DIÏÅT ÀÛÚÅC VI KHUÊÍN? 186 195. ÀÖNG Y KHAÁM BÏÅNH VÒ SAO PHAÃI XEM LÛÚÄI? 187 196. VÒ SAO "SIÏU ÊM B" CUÄNG COÁ THÏÍ CHÊÍN ÀOAÁN ÀÛÚÅC BÏÅNH? 188 197. KYÄ THUÊÅT CT CHÊÍN ÀOAÁN BÏÅNH NHÛ THÏË NAÂO? 189 198. CHIÏËU X-QUANG COÁ HAÅI CHO SÛÁC KHOÃE KHÖNG? 191 vdcmedia. com
10. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 9 199. VÒ SAO MAÁY TÑNH COÁ THÏÍ CHÊÍN ÀOAÁN ÀÛÚÅC MÖÅT SÖË BÏÅNH? 191 200. VÒ SAO NÏN DUÂNG NÛÚÁC ÊËM ÀÏÍ UÖËNG THUÖËC? 193 201. VÒ SAO PHAÃI UÖËNG THUÖËC ÀUÁNG GIÚÂ QUY ÀÕNH? 193 202. LAÂM THÏË NAÂO ÀÏÍ TAÅO THAÂNH THUÖËC TÛÂ VI KHUÊÍN ? 194 203. VÒ SAO KHÖNG NÏN LAÅM DUÅNG VITAMIN? 196 204. VÒ SAO TRÛÚÁC LUÁC TIÏM, PHAÃI ÀÊÍY MÖÅT ÑT THUÖËC RA KHOÃI KIM TIÏM? 197 205. TRÛÚÁC KHI TIÏM PENICELIN, VÒ SAO PHAÃI TIÏM THÛÃ PHAÃN ÛÁNG DÛÚÁI DA? 198 206. VÒ SAO CÊËM VÊÅN ÀÖÅNG VIÏN UÖËNG THUÖËC KÑCH THÑCH? 199 207. VÒ SAO KHÖNG NÏN LAÅM DUÅNG THUÖËC KHAÁNG SINH? 200 208. VÒ SAO COÁ MÖÅT SÖË XEÁT NGHIÏÅM MAÁU PHAÃI LÊËY MÊÎU KHI ÀOÁI? 201 209. COÁ THÏÍ GIAÃM ÀAU KHI TIÏM KHÖNG? 202 210. VÒ SAO VIÏÅC UÖËNG THUÖËC, TIÏM THUÖËC COÁ THÏÍ GIUÁP CHÛÄA ÀÛÚÅC BÏÅNH? 203 211. ÀÏÍ PHAÁT HUY TAÁC DUÅNG CHÛÄA BÏÅNH, THUÖËC COÁ LIÏN QUAN VÚÁI THUÅ THÏÍ NHÛ THÏË NAÂO? 204 212. VÒ SAO KHÖNG NÏN UÖËNG NHIÏÌU THUÖËC BÖÍ? 206 213. VÒ SAO TUYÏÅT ÀÖËI KHÖNG ÀÛÚÅC THÛÃ THUÖËC GÊY NGHIÏÅN? 207 214. VÒ SAO ÊM NHAÅC CUÄNG COÁ THÏÍ CHÛÄA BÏÅNH? 208 215. VÒ SAO VIÏÅC TÙÆM NÛÚÁC LAÅNH COÁ TAÁC DUÅNG REÂN LUYÏÅN THÊN THÏÍ? 209 216. VÒ SAO TÙÆM NÙÆNG NHIÏÌU COÁ HAÅI CHO CÚ THÏÍ? 210 217. VÒ SAO TRÛÚÁC KHI NGUÃ NÏN UÖËNG MÖÅT CÖËC SÛÄA? 211 218. VÒ SAO VIÏÅC ÀÊËM LÛNG COÁ THÏÍ GIAÃI TRÛÂ MÏÅT MOÃI? 212 219. VÒ SAO MUÂA XUÊN CÊÌN ÊËM, MUÂA THU CÊÌN LAÅNH? 213 220. VÒ SAO KHI LÏN CÚN SÖËT, NÏN UÖËNG NHIÏÌU NÛÚÁC ÊËM? 214 221. VÒ SAO NOÁI "RÛÃA CHÊN NÛÚÁC NOÁNG TRÛÚÁC KHI NGUÃ CUÄNG NHÛ UÖËNG THUÖËC BÖÍ"? 215 222. VÒ SAO PHAÃI CÊÍN THÊÅN KHI TÙÆM HÚI? 216 223. VÒ SAO SÛÄA ÀÊÅU CHÛA ÀUN CHÑN COÁ ÀÖÅC? 217 vdcmedia. com
11. Nhiïìu taác giaã 10 224. VÒ SAO KHI ÀÛÁNG THAÂNH TÛÚÂNG CHÙÆN ÀAÁ PHAÅT, CÊÌU THUÃ BOÁNG ÀAÁ DUÂNG HAI TAY ÖM BUÅNG DÛÚÁI? 218 225. VÒ SAO KHI KHAÁT, VIÏÅC UÖËNG NÛÚÁC NOÁNG COÁ TAÁC DUÅNG GIAÃI KHAÁT TÖËT HÚN NÛÚÁC MAÁT? 218 226. VÒ SAO TRÛÚÁC KHI VÊÅN ÀÖÅNG MAÅNH, PHAÃI VÊÅN ÀÖÅNG CHUÊÍN BÕ? 219 227. VÒ SAO LÊÌN ÀÊÌU THAM GIA VÊÅN ÀÖÅNG MAÅNH, CÚ BÙÆP THÛÚÂNG PHAÁT SINH ÀAU MOÃI? 220 228. VÒ SAO VIÏÅC ÙN LÛÚNG THÛÅC TAÅP LAÅI COÁ ÑCH CHO SÛÁC KHOÃE? 221 229. VÒ SAO VIÏÅC NHAI KEÅO CAO SU LAÅI COÁ ÑCH? 223 230. VÒ SAO KHÖNG NÏN ÙN CUÃ ÊËU, NGOÁ SEN, CUÃ NÙN? 224 231. VÒ SAO KHÖNG NÏN ÙN SOÂ? 224 232. VÒ SAO LUÁC NÊËC CUÅT KHÖNG NÏN UÖËNG NÛÚÁC? 225 233. ÙN HOA QUAÃ CAÃ VOÃ COÁ TÖËT KHÖNG? 226 234. BUÅI VAÂO MÙÆT THÒ LAÂM THÏË NAÂO? 227 235. HOÁC XÛÚNG THÒ LAÂM THÏË NAÂO? 227 236. VÒ SAO NGÛÚÂI NUÖI SUÁC VÊÅT CAÃNH DÏÎ BÕ BÏÅNH TRUYÏÌN NHIÏÎM? 228 237. ÙN TRÛÁNG GAÂ NHÛ THÏË NAÂO MÚÁI COÁ LÚÅI CHO SÛÁC KHOÃE? 229 238. VÒ SAO CHÚI ÀIÏÅN TÛÃ QUAÁ MÛÁC SEÄ COÁ HAÅI? 230 239. VÒ SAO KHÖNG THÏÍ COÁ NHÛÄNG NGÛÚÂI TÛÚÁNG MAÅO HOAÂN TOAÂN GIÖËNG NHAU? 231 240. CHA MEÅ THÊËP COÁ SINH ÀÛÚÅC CON CAO LÚÁN KHÖNG? 231 241. VÒ SAO COÁ MÖÅT SÖË NGÛÚÂI THÊËP NHOÃ? 232 242. TAÅI SAO CAÁC NHAÂ KHOA HOÅC PHAÃI KHAÁM PHAÁ BÑ MÊÅT GENE DI TRUYÏÌN CUÃA CON NGÛÚÂI? 233 243. BÏÅNH DI TRUYÏÌN PHAÁT SINH NHÛ THÏË NAÂO? 233 244. GENE DI TRUYÏÌN VÊN TAY LAÂ GÒ? 235 245. TREÃ EM SINH TRONG ÖËNG NGHIÏÅM COÁ PHAÃI LÚÁN LÏN TRONG ÀOÁ KHÖNG?. 236 246. CON NGÛÚÂI COÁ THÏÍ TÛÅ NHÊN BAÃN MÒNH KHÖNG? 237 vdcmedia. com
12. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 11 247. CON NGÛÚÂI VÒ SAO BIÏËT XÊËU HÖÍ? 238 248. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI COÁ KHAÃ NÙNG TAÁI SINH KHÖNG? 239 249. CON NGÛÚÂI VÒ SAO KHÖNG SÖËNG HÏËT TUÖÍI THOÅ TÛÅ NHIÏN? 240 250. NÙM MÛÚI VAÅN NÙM SAU, LOAÂI NGÛÚÂI SEÄ TRÚÃ THAÂNH THÏ Ë NAÂO? 241 vdcmedia. com
13. Nhiïìu taác giaã 12 LÚÂI TOAÂ SOAÅN "Cú thïí ngûúâi laâ möåt trong 12 quyïín thuöåc böå saách Mûúâi vaån cêu hoãi", àûúåc biïn soaån búãi àöåi nguä àöng àaão caác nhaâ khoa hoåc àêìu ngaânh cuãa Trung Quöëc. Saách duâng hònh thûác traã lúâi cêu hoãi àïí giúái thiïåu, giaãi àaáp nhûäng vêën àïì liïn quan àïën cú thïí con ngûúâi, tûâ dïî àïën khoá, tûâ caån àïën sêu. Bùçng ngön ngûä dïî hiïíu, sinh àöång, vúái caách àùåt cêu hoãi phuâ húåp vúái thùæc mùæc cuãa àa söë thanh thiïëu niïn, cuöën saách àem àïën cho ngûúâi àoåc nhiïìu àiïìu lyá thuá, bêët ngúâ. Saách do Nhaâ xuêët baãn Vùn hoáa Thöng tin êën haânh nùm 2001". vdcmedia. com
14. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 13 1. Vò sao noái naäo caâng duâng caâng thöng minh? Coá ngûúâi noái: "Naäo nïëu àûúåc duâng nhiïìu, caác tïë baâo naäo seä bõ chïët", "naäo duâng nhiïìu seä trúã nïn chêåm chaåp". Caách noái naây khöng coá cú súã khoa hoåc. Trïn thûåc tïë, caác böå phêån trong cú thïí ngûúâi caâng àûúåc duâng caâng phaát triïín, naäo cuäng vêåy. Naäo ngûúâi coá khoaãng 14 tyã tïë baâo thêìn kinh, coân goåi laâ thêìn kinh nguyïn, dû sûác duâng cho caã àúâi ngûúâi. Coá nhaâ khoa hoåc tñnh toaán rùçng, vúái möåt ngûúâi söëng 100 tuöíi, söë tïë baâo thêìn kinh naäo àûúåc sûã duång chó trïn dûúái 1 tyã; nhû vêåy laâ coân khoaãng 80-90% söë tïë baâo naäo chûa àûúåc sûã duång. "Sûå söëng laâ úã sûå vêån àöång", àoá laâ quy luêåt phöí biïën cuãa giúái sinh vêåt. Caác böå phêån cú thïí ngûúâi nïëu duâng thò nhanh nhaåy, khöng duâng thò suy laäo. ÚÃ ngûúâi hay duâng naäo, chùæc chùæn naäo seä nhanh hún vò maåch maáu naäo thûúâng úã traång thaái hoaåt àöång, tïë baâo thêìn kinh naäo nhúâ àoá maâ àûúåc nuöi dûúäng töët, khiïën cho naäo caâng phaát triïín, traánh àûúåc sûå suy thoaái súám. Ngûúåc laåi, úã nhûäng ngûúâi khöng quen duâng naäo àïí suy nghô, vò àaåi naäo ñt àûúåc caác thöng tin kñch thñch, thêåm chñ khöng àûúåc kñch thñch, nïn seä suy laäo súám. Giöëng nhû möåt cöî maáy, nïëu gaác laåi khöng duâng seä mau hoen gó, hay vêån haânh thò seä trún tru. Möåt nghiïn cûáu úã nûúác ngoaâi trïn nhûäng ngûúâi 20-70 tuöíi cho thêëy, nhûäng ngûúâi lao àöång trñ oác trong möåt thúâi gian daâi thò àïën tuöíi 60 vêîn duy trò àûúåc nùng lûåc tû duy nhanh nhaåy; coân nhûäng ngûúâi lûúâi suy nghô, viïåc gò cuäng chêåc lûúäi cho qua thò tyã lïå súám suy laäo naäo tùng lïn rêët nhiïìu. Ngoaâi ra, viïåc duâng naäo nhiïìu coân giuáp ngùn ngûâa laäo hoáa cú thïí. Àaåi naäo laâ "bö å tû lïånh" chó huy caã cú thïí. Nïëu àaåi naäo chêåm chaåp thò cöng nùng sinh lyá cuãa caác cú quan khaác têët nhiïn cuäng khöng phaát triïín maånh. Viïåc duy trò hoaåt àöång cuãa naäo seä giuáp giûä vdcmedia. com
15. Nhiïìu taác giaã 14 vûäng vaâ thuác àêíy hoaåt àöång cuãa caác cú quan khaác. Tònh traång sûác khoãe cuãa ngûúâi giaâ luön laâ kïët quaã sûå aãnh hûúãng lêîn nhau giûäa caác nhên töë nhû sinh lyá, têm lyá, möi trûúâng Ngûúâi giaâ duy trò àûúåc thoái quen hay duâng naäo vaâ gioãi duâng naäo seä coá möåt traång thaái têm lyá töët, coá thïí khiïën cho hoaåt àöång vaâ cuöåc söëng tinh thêìn luön sinh àöång vaâ sung maän. "Hay duâng naäo seä laâm chêåm sûå suy laäo", àoá laâ möåt nguyïn lyá rêët khoa hoåc. Ngûúâi giaâ coân nhû thïë, huöëng höì thanh, thiïëu niïn laåi caâng nhû thïë. Chuáng ta nïn têåp thaânh thoái quen töët laâ chùm duâng naäo, thaåo duâng naäo. 2. Khai thaác baán cêìu naäo phaãi coá lúåi gò? Voã naäo ngûúâi laâ böå phêån cao cêëp nhêët cuãa hïå thöëng thêìn kinh trong cú thïí. Noá tûâng traãi qua quaá trònh diïîn biïën haâng trùm, haâng vaån nùm, tûâng nhaãy voåt tûâ lûúång biïën thaânh chêët. Voã àaåi naäo ngûúâi àûúåc chia thaânh nhiïìu khu vûåc khaác nhau, möîi khu vûåc coá möåt chûác nùng nhêët àõnh. Theo caác kïët quaã nghiïn cûáu, baán cêìu naäo traái thûúâng phaát triïín töët hún baán cêìu naäo phaãi. Àiïìu àoá coá thïí liïn quan vúái viïåc àa söë nhên loaåi thuêån tay phaãi (trung khu chó huy sûå vêån àöång cuãa caác chi bïn phaãi laâ baán cêìu naäo traái). Do àoá, muöën khai thaác àûúåc nhiïìu hún tiïìm lûåc cuãa caã hai baán cêìu naäo, chuáng ta phaãi coi troång viïåc khai thaác cöng nùng cuãa baán cêìu naäo phaãi. Trong cuöåc söëng, àa söë ngûúâi coá thoái quen duâng tay phaãi àïí viïët, cêìm àuäa hoùåc laâm viïåc. Khi böë meå thêëy con mònh coá xu hûúáng duâng tay traái àïí viïët chûä, cêìm àuäa hoùåc laâm viïåc thò thûúâng tòm caách uöën nùæn. Thûåc ra àiïìu àoá hoaân toaân khöng cêìn thiïët. Baán cêìu naäo traái coá vai troâ chñnh chó huy caác mùåt noái, viïët, tñnh toaán, tû duy vaâ phaán àoaán, coân baán cêìu naäo phaãi chuã àaåo vïì caác mùåt nhû kyä nùng kheáo leáo, myä thuêåt, êm nhaåc, tònh caãm, loâng say mï vaâ oác thêím myä Àöëi vúái nhûäng ngûúâi quen duâng tay phaãi, rêët nhiïìu thöng tin liïn tiïëp àûa àïën baán cêìu naäo traái, thuác àêíy vaâ tùng cûúâng sûå phaát triïín cöng nùng cuãa noá (vò vêåy, baán cêìu naäo traái àûúåc goåi laâ "baán cêìu ûu thïë", coân baán cêìu naäo phaãi ñt nhêån vdcmedia. com
16. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 15 àûúåc thöng tin hún àûúåc goåi laâ "baán cêìu yïëu thïí"). Ngûúåc laåi, úã nhûäng ngûúâi quen laâm viïåc bùçng tay traái, cöng nùng cuãa baán cêìu naäo phaãi seä phaát triïín maånh hún. Àûúng nhiïn, lûúång thöng tin maâ àaåi naäo ngûúâi tiïëp thu àûúåc khöng phaãi toaân böå do tay traái hoùåc tay phaãi taåo ra maâ àa söë do caác khñ quan caãm thuå khaác truyïìn àïën. Àïí phaát huy vaâ lúåi duång àêìy àuã tiïìm nùng, cöng nùng cuãa naäo, ta nïn tranh thuã giaáo duåc cho con tûâ tuöíi coân thú. Àöìng thúâi vúái viïåc böìi dûúäng cho caác em vïì nùng lûåc tû duy logic, cha meå phaãi coi troång böìi dûúäng sûå phaát triïín kyä nùng cho chuáng. Cêìn àïí cho con tham gia nhiïìu daång hoaåt àöång, laâm nhûäng àöång taác tinh tïë bùçng tay chên àïí huêën luyïån caác em sûã duång hai tay möåt caách linh hoaåt. Nhûäng em beá quen duâng tay phaãi caâng phaãi chuá yá reân luyïån caã tay traái àïí kñch thñch, laâm hûng phêën cöng nùng baán cêìu naäo phaãi, khiïën cho trñ lûåc cuãa con àûúåc phaát triïín toaân diïån. 3. Caác böå phêån cuãa àaåi naäo àûúåc phên cöng nhû thïë naâo? Caác böå phêån khaác nhau cuãa àaåi naäo àïìu coá chûác nùng riïng, coá böå phêån quaãn thõ giaác, böå phêån quaãn thñnh giaác, böå phêån quaãn tiïëng noái, böå phêån quaãn tû duy Sûå hoaåt àöång haâi hoâa giûäa caác böå phêån naây seä khöëng chïë toaân böå cuöåc söëng cuãa chuáng ta. Nùm 1861, nha â giaãi phêîu thêìn kinh Phaáp Bulopka chêín àoaán vaâ àiïìu trõ cho möåt bïånh nhên noái khoá khùn. Bïånh nhên naây coá thïí nghe hiïíu àûúåc, cú quan phaát êm khöng coá bïånh gò nhûng ngoaâi êm "tan" ra khöng thïí noái àûúåc möåt êm naâo khaác. Saáu ngaây sau, bïånh nhên bõ chïët. Kïët quaã giaãi phêîu naäo chûáng toã phêìn naäo bïn traái traán bõ töín thûúng nghiïm troång. Bulopka nghiïn cûáu tiïëp 8 bïånh nhên tûúng tûå vaâ àïìu nhêån àûúåc kïët quaã nhû nhau. Khu vûåc naây vïì sau àûúåc goåi laâ "khu vûåc Bulopka". Mêëy nùm sau, möåt baác sô ngûúâi AÁo tïn laâ Venik àaä phaát hiïån möåt daång trúã ngaåi vïì tiïëng noái khaác. Bïånh nhên naây coá thïí phaát êm roä raâng caác tûâ àún, ngûä phaáp khöng sai nhûng gioång noái rêët ngoång, khöng ai nghe roä àûúåc. Loaåi bïånh naây do võ trñ úã traán cuãa àaåi naäo (khu Venik) bõ töín thûúng. Hai khu vûåc naây laâ khu vûåc chñnh cuãa tiïëng noái. vdcmedia. com
17. Nhiïìu taác giaã 16 Sûå tòm hiïíu vïì chûác nùng vuâng traán cuãa àaåi naäo laâ möåt sûå kiïån bêët ngúâ tûúng tûå. Giûäa thïë kyã 19, khi nûúác Myä xêy dûång àûúâng sùæt vúái quy mö lúán, úã Porment (miïìn Àöng bùæc Myä) coá möåt cöng nhên àûúâng sùæt tïn laâ Keyci. Bêím sinh anh ta hiïìn laânh, vui tñnh, hay giuáp àúä ngûúâi khaác. Möåt höm, khi duâng thanh sùæt àïí tra thuöëc nöí, khöng may möåt àöëm lûãa bêët ngúâ rúi vaâo laâm thuöëc nöí tung. Luác àoá, àêìu Keyci àang húi nghiïng, tiïëng nöí hêët thanh sùæt thuác lïn bïn traái traán, hûúáng sang bïn traái àêìu, laâm cho xûúng soå phña trûúác bõ thûúng nghiïm troång. Keyci hön mï. Àiïìu laâm cho ngûúâi ta ngaåc nhiïn laâ sau khi tónh dêåy, anh ta vêîn khöng mêët caãm giaác vaâ vêån àöång bònh thûúâng. Nhûng dêìn dêìn, tñnh caách anh ta thay àöíi rêët roä. Keyci trúã thaânh ngûúâi ngaåo maån, ngang taâng, cö àöåc, khöng quan têm àïën ai, haânh vi rêët quaái dõ. Tñnh caách naây àûúåc giûä maäi cho àïën cuöëi àúâi. Bïånh tònh àoá khiïën caác nhaâ khoa hoåc nghi ngúâ rùçng, phêìn naäo vuâng traán coá liïn quan mêåt thiïët vúái tñnh caách vaâ nùng lûåc tû duy cuãa con ngûúâi. Giûäa thïë kyã 20, caác baác sô thûúâng duâng phûúng phaáp cùæt boã khu haãi maä (möåt khu vûåc trong naäo coá hònh giöëng haãi maä) vaâ khu naäo lên cêån àïí chûäa chûáng àöång kinh. Nùm 1953, baác sô Monthúliú ngûúâi Canada laâm phêîu thuêåt naây cho möåt bïånh nhên 27 tuöíi, quaã nhiïn chûäa àûúåc bïånh àöång kinh, nhûng àöìng thúâi laåi gêy nïn möåt hêåu quaã nùång nïì khaác. Àoá laâ tuy bïånh nhên vêîn giûä àûúåc trñ nhúá nhû trûúác khi phêîu thuêåt, nhûng anh ta chó nhúá àûúåc trong möåt thúâi gian rêët ngùæn. Vñ duå, sau khi noái chuyïån vúái ngûúâi khaác, anh ta liïìn quïn ngay, khöng thïí nhúá nöíi àaä noái chuyïån vúái ai; thêåm chñ anh ta khöng biïët àûúåc mònh àang úã àêu, vò sao laåi úã àêy. Anh ta hêìu nhû mêët hoaân toaân khaái niïåm vïì thúâi gian, khöng biïët roä mònh bao nhiïu tuöíi. Vò vêåy, anh ta chó coá thïí laâm möåt söë àöång taác àún giaãn, tûác thúâi vaâ khöng laâm àûúåc viïåc gò khaác nûäa. Tònh hònh àoá keáo daâi 28 nùm (àïën nùm 1981) vêîn khöng coá gò thay àöíi. Roä raâng trñ nhúá cuãa con ngûúâi coá liïn quan mêåt thiïët vúái khu haãi maä. Tûúng tûå, nïëu naäo chêím bõ töín thûúng thò thõ giaác seä coá vêën àïì, khu vûåc naäo quaãn lyá sûå vêån àöång nïëu bõ töín thûúng seä gêy trúã ngaåi cho vêån àöång. vdcmedia. com
18. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 17 Mêëy nùm gêìn àêy, caác nhaâ khoa hoåc coân phaát minh möåt kyä thuêåt múái, coá thïí khöng cêìn múã höåp soå, khöng cêìn gêy töín thûúng naäo maâ vêîn coá thïí tiïën haânh nghiïn cûáu chûác nùng caác khu vûåc khaác cuãa àaåi naäo. Àiïìu àoá àaä laâm nhêån thûác sêu thïm vïì chûác nùng cuãa caác khu vûåc. Kyä thuêåt chuåp cùæt lúáp bùçng luöìng chiïëu àiïån tûã dûúng (PET) chñnh laâ möåt trong nhûäng ûáng duång àoá. Nhû ta àaä biïët, tïë baâo thêìn kinh hoaåt àöång caâng maånh thò lûúång tiïu hao gluco caâng nhiïìu. Kyä thuêåt PET lúåi duång nguyïn lyá naây, thöng qua caác hoaåt thïí àïí xaác àõnh tònh hònh hêëp thu vaâ àaâo thaãi àûúâng gluco cuãa caác tïë baâo thêìn kinh, tûâ àoá maâ hiïíu hoaåt àöång cuãa caác khu vûåc àaåi naäo. Caác nghiïn cûáu cho thêëy, caác khu vûåc cuãa àaåi naäo tuy coá sûå phên cöng khaác nhau nhûng khi thûåc hiïån möåt cöng nùng naâo àoá thò phaãi coá nhiïìu khu vûåc cuâng tham gia. Caác khu vûåc seä phöëi húåp vúái nhau àïí hoaân thaânh nhiïìu daång cöng nùng khaác nhau. Cöng nùng tiïëng noái laâ möåt vñ duå coá tñnh tiïu biïíu. Nhaâ nghiïn cûáu àïí cho ngûúâi thñ nghiïåm tónh taáo, vêîn nghe, nhòn, noái caác àún êm khaác nhau, àöìng thúâi duâng phûúng phaáp PET àïí kiïím tra hoaåt àöång cuãa àaåi naäo. Kïët quaã quan saát àûúåc khi nghe, nhòn vaâ noái úã caác khu vûåc khöng giöëng nhau. Àùåc biïåt, khi noái möåt àöång tûâ hay danh tûâ, hoaåt àöång cuãa naäo cuäng khaác. ÚÃ nhûäng ngûúâi thaåo hai ngön ngûä, àöëi vúái nhûäng danh tûâ cuãa hai ngön ngûä coá cuâng haâm nghôa, khu vûåc naäo chûáa hai thûá tiïëng cuäng khaác nhau. Hún nûäa, tuy chûác nùng tiïëng noái chuã yïëu laâ do naäo traái khöëng chïë, nhûng khu vûåc tûúng ûáng cuãa naäo phaãi cuäng tham gia khöëng chïë vïì àöå cao thêëp cuãa gioång noái. Vò vêåy, möåt khi nhûäng khu vûåc naây bõ töín thûúng thò chuáng ta khöng thïí diïîn àaåt tiïëng noái möåt caách sinh àöång àûúåc. 4. Coá phaãi naäo lúán hún laâ thöng minh hún khöng? Coá ngûúâi noái, ai naäo to thò ngûúâi àoá thöng minh. Múái nghe thò hònh nhû cêu noái naây coá lyá. Loaâi cön truâng coá naäo beá nhû muäi kim nïn chuáng thûúâng laâ nhûäng con vêåt thua keám so vúái àöång vêåt coá vdcmedia. com
19. Nhiïìu taác giaã 18 xûúng söëng. Naäo cuãa meâo, choá vaâ thoã àïìu beá hún naäo cuãa ngûúâi, cho nïn chuáng khöng thïí tranh giaânh àûúåc vúái con ngûúâi. Con ngûúâi thûúâng àûúåc mïånh danh laâ "àêëng tinh khön nhêët cuãa loaâi vêåt" nhúâ coá àaåi naäo phaát triïín. Trong giúái àöång vêåt, trñ lûåc cuãa loaâi vûúån ngûúâi àûúåc xïëp haâng àêìu nhûng troång lûúång naäo cuãa chuáng cuäng coân caách xa so vúái con ngûúâi. Troång lûúång böå naäo cuãa hùæc tinh tinh laâ 420 g, cuãa àaåi tinh tinh gêìn 500 g, cuãa ngûúâi vûúån gêìn bùçng con ngûúâi nhûng vêîn coân möåt khoaãng caách nhêët àõnh. Troång lûúång bònh quên cuãa naäo ngûúâi hiïån àaåi laâ 1450 g, cuãa ngûúâi vûúån Bùæc Kinh laâ 1075 g, cuãa ngûúâi vûúån Lam Àiïìn laâ 850 g. Trong xaä höåi loaâi ngûúâi, úã treã em vûâa sinh ra, troång lûúång naäo chó khoaãng 390 g. Caâng lúán lïn, naäo caâng nùång thïm, to thïm, trñ lûåc cuäng phaát triïín cao hún. Vïì giaâ, troång lûúång naäo laåi giaãm dêìn xuöëng, trònh àöå trñ lûåc cuäng giaãm theo. Nhûäng àiïìu naây hêìu nhû chûáng toã naäo lúán laâ thöng minh. Nhûng trïn thûåc tïë, khöng nhêët thiïët naäo lúán laâ thöng minh. Vñ duå, naäo cuãa loaâi chuöåt nhoã hún so vúái naäo thoã, nhûng trñ nhúá cuãa chuöåt vêîn maånh hún. Vïì troång lûúång naäo thò con ngûúâi cuäng khöng phaãi laâ loaåi àûáng àêìu. Naäo cuãa caá kònh nùång khoaãng 7.000 g, naäo cuãa voi khoaãng 5.000 g, àïìu nùång gêëp mêëy lêìn so vúái naäo ngûúâi, nhûng trñ lûåc cuãa chuáng laåi thua keám con ngûúâi rêët xa. Möåt nhaâ nhên loaåi hoåc Liïn Xö (cuä) àaä àûa ra chó söë biïíu thõ mûác àöå phaát triïín cuãa àaåi naäo: (troång lûúång naäo x troång lûúång naäo)/troång lûúång cú thïí. Chó söë naây caâng lúán, naäo caâng phaát triïín. Kïët quaã: naäo chuöåt laâ 0,19; naäo ngûúâi vûúån laâ 7,35; naäo ngûúâi laâ 32. Trong loaâi ngûúâi, ngûúâi coá naäo lúán hún thò thöng minh hún chùng? Troång lûúång naäo cuãa Sekhov (nhaâ vùn nöíi tiïëng Nga) laâ 2012 g. Nhûng möåt söë danh nhên thïë giúái coá naäo khöng nùång. Naäo Gaoxú, nhaâ toaán hoåc Àûác, ngûúâi phaát hiïån nhiïìu àõnh lyá vaâ cöng thûác toaán nöíi tiïëng, chó nùång 1492 g. Nhaâ thú nöíi tiïëng thïë giúái laâ Tantin (Italy) coá naäo nùång 1420 g. Anhstanh laâ möåt trong nhûäng nhaâ khoa hoåc vô àaåi nhêët nhûng naäo cuãa öng khöng coá gò khaác so vúái ngûúâi bònh thûúâng. vdcmedia. com
20. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 19 Möåt söë ngûúâi nöíi tiïëng coá naäo khaá nhoã. Naäo cuãa Banzùc, nhaâ vùn nöíi tiïëng Phaáp, chó nùång 1017 g; naäo nhaâ hoáa hoåc Àûác Penlin cuäng chó coá 1259 g, coân nheå hún caã naäo ngûúâi bònh thûúâng. Theo möåt nghiïn cûáu, úã ngûúâi trûúãng thaânh, nïëu troång lûúång naäo cuãa nam giúái khöng thêëp hún 1000 g, cuãa nûä giúái khöng thêëp hún 900 g sûå phaát triïín trñ lûåc seä khöng bõ aãnh hûúãng. Trïn thûåc tïë, trong naäo ngûúâi coá nhiïìu nïëp gêëp, laâm tùng diïån tñch bïì mùåt voã àaåi naäo vaâ tùng thïm söë lûúång tïë baâo voã naäo. Àaåi naäo nhoã chûa chùæc tïë baâo naäo àaä ñt, àaåi naäo lúán cuäng chûa chùæc tïë baâo naäo àaä nhiïìu. Huöëng höì sûå taâi trñ, thöng minh cuãa con ngûúâi coân àûúåc quyïët àõnh búãi sûå giaáo duåc vaâ reân luyïån. Nhûäng baån treã vò naäo nhoã maâ sêìu muöån coá thïí hoaân toaân yïn têm vûát boã mùåc caãm àoá. Tûúng tûå, möåt söë ñt ngûúâi naäo lúán cuäng khöng nïn tûå kiïu tûå àaåi, khöng nïn buöng loãng hoåc têåp vaâ tinh thêìn phêën àêëu hùçng ngaây. 5. Vò sao ngûúâi giaâ hay quïn nhûäng viïåc gêìn àêy, nhúá roä nhûäng viïåc thúâi treã? Ngûúâi giaâ hay quïn nhûäng viïåc gêìn àêy, nhûng rêët nhiïìu viïåc thúâi treã (thêåm chñ laâ nhûäng viïåc rêët vuån vùåt) cuäng nhúá rêët roä. Nguyïn nhên laâ khi möåt sûå viïåc naâo àoá gêy cho voã àaåi naäo sûå hûng phêën maånh meä, lêåp nïn phaãn xaå coá àiïìu kiïån thò viïåc àoá àûúåc xem laâ àaä coá dêëu êën. Luác nhúá àïën chó cêìn kiïím tra laåi laâ àûúåc, tûác chó laâ sûå lùåp laåi phaãn xaå coá àiïìu kiïån maâ thöi. Con ngûúâi thúâi treã tinh lûåc têåp trung, phaãn xaå coá àiïìu kiïån vûâa dïî thiïët lêåp, vûâa dïî cuãng cöë, cho nïn trñ nhúá cuãa treã em vaâ thanh niïn rêët töët. Khi tuöíi taác tùng cao, nùng lûåc hiïíu biïët tuy àûúåc tùng thïm nhûng vò cöng taác nhiïìu vaâ phûác taåp nïn phaãn xaå coá àiïìu kiïån coá luác khöng àûúåc cuãng cöë, do àoá ngûúâi ta trúã nïn mau quïn. Ngûúâi giaâ caâng nhû vêåy. Ngûúâi giaâ tuy mau quïn nhûng cöng nùng cuãa voã àaåi naäo cuãa hoå töët, phaãn xaå coá àiïìu kiïån múái tuy khöng dïî thaânh lêåp nhûng nhûäng phaãn xaå coá àiïìu kiïån cuä laåi rêët vûäng chùæc, cho nïn múái coá chuyïån viïåc cuä vêîn nhúá roä, coân viïåc múái laåi rêët mau quïn. vdcmedia. com
21. Nhiïìu taác giaã 20 Hiïíu àûúåc nguyïn lyá naây, chuáng ta nïn phêën àêëu tuöíi treã phaãi hoåc têåp nhiïìu àïí àùåt nïìn taãng vûäng chùæc cho cöng taác vaâ cuöåc söëng sau naây 6. Viïåc duâng àêìu àaánh boáng coá laâm naäo coá bõ chêën àöång khöng? Trong boáng àaá, ta thûúâng thêëy nhûäng pha cêìu thuã àaánh boáng hoùåc ghi baân bùçng àêìu rêët àeåp. Coá ngûúâi hoãi: vúái quaã boáng töëc àöå nhanh, lûåc va chaåm rêët maånh, viïåc cêìu thuã àaánh àêìu liïåu coá laâm cho àaåi naäo bõ chêën àöång maånh khöng? Coá thïí khùèng àõnh hêåu quaã àaáng súå àoá hêìu nhû khöng xaãy ra. Àoá laâ vò bïn ngoaâi àaåi naäo coá möåt voã xûúng soå rêët cûáng, göìm xûúng àónh àêìu, xûúng traán, xûúng thaái dûúng, xûúng chêím vaâ xûúng gaáy cêëu taåo nïn. Noái chung cêìu thuã thûúâng duâng xûúng traán àïí àaánh àêìu. Xûúng traán laâ böå phêån daây nhêët, cûáng nhêët trong höåp xûúng soå. Noá coá thïí chõu àûång àûúåc lûåc va chaåm rêët maånh. Hún nûäa, quaã boáng àaá àûúåc laâm bùçng caác maãnh da mïìm, trong àoá coân coá húi, nïn noá coá àöå àaân höìi nhêët àõnh. Ngoaâi ra, khi cêìu thuã àaánh àêìu möåt caách chuã àöång thò toaân böå khung xûúng vaâ caác cú bùæp àïìu úã traång thaái cùng lïn cao àöå, àùåc biïåt laâ xûúng vaâ cú bùæp úã vuâng traán, giûä àûúåc möåt àöå cùng cûáng haâi hoâa, coá taác duång àaân höìi nhêët àõnh. Do àoá, coá thïí thêëy, tûâ cêëu taåo cuãa höåp xûúng soå cho àïën sinh lyá vêån àöång maâ noái, khi quaã boáng tûâ xa bay àïën vúái töëc àöå nhanh, lûåc lúán, cêìu thuã nhaãy cao duâng àêìu àaánh boáng seä khöng gêy ra nguy haåi gò cho naäo. Nhûng cuäng cêìn phaãi noái thïm, vúái möåt ngûúâi úã traång thaái hoaân toaân khöng chuêín bõ, nïëu coá möåt quaã boáng tûâ xa bay àïën vúái töëc àöå nhanh àêåp trûåc tiïëp vaâo àêìu, vò cú bùæp khöng kõp àaân höìi nïn coá khaã nùng seä gêy ra sûå chêën àöång maånh meä àöëi vúái naäo; nghiïm troång hún, coá thïí khiïën cho töí chûác cuãa naäo bõ töín thûúng, dêîn àïën nhûäng hêåu quaã khöng töët. vdcmedia. com
22. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 21 7. Vò sao chïët naäo laâ tiïu chñ àïí khùèng àõnh sûå söëng cuãa con ngûúâi kïët thuác? Chïët laâ sûå söëng kïët thuác. Quaá trònh tiïëp thu, àaâo thaãi cuãa cú thïí kïët thuác thò cú thïí cuäng chïët theo. Quan niïåm truyïìn thöëng cho rùçng, khi tim ngûâng àêåp, muäi ngûâng thúã thò sûå söëng khöng phuåc höìi laåi nûäa; luác àoá coá thïí khùèng àõnh cú thïí àaä chïët. Nhûng trïn thûåc tïë, coá khi tim àaä ngûâng àêåp, muäi àaä ngûâng thúã maâ vêîn chûa chïët thêåt. Vñ duå úã ngûúâi bõ bïånh tim, nhiïìu khi tim àaä hoaân toaân ngûâng àêåp nhûng vêîn coá thïí nhúâ maáy hö hêëp vaâ maáy kñch nhõp tim maâ cûáu söëng laåi. Mêëy nùm gêìn àêy, nhúâ sûå phaát triïín cuãa y hoåc, úã möåt söë ngûúâi, tuy cöng nùng cuãa àaåi naäo vaâ àuöi naäo àaä mêët nhûng cöng nùng tim, phöíi vêîn coá thïí àûúåc duy trò bùçng maáy hö hêëp vaâ maáy kñch nhõp tim. Nhûng chùæc chùæn hoå khöng thïí tónh laåi nhû cuä àûúåc. Chñnh vò thïë maâ quan niïåm truyïìn thöëng lêëy tiïu chñ tim vaâ hö hêëp ngûâng laâm viïåc laâ chïët àaä hoaân toaân thay àöíi. Hiïån nay, y hoåc hiïån àaåi àang dêìn dêìn xêy dûång möåt quan niïåm múái: naäo chïët múái thûåc sûå laâ ngûúâi chïët. Naäo chïët laâ khi cöng nùng cuãa àaåi naäo, tiïíu naäo vaâ àuöi naäo hoaân toaân mêët ài vaâ khöng thïí phuåc höìi, tûác laâ toaân naäo àaä chïët. Naäo vñ nhû böå tû lïånh cuãa cú thïí. Böå tû lïånh baåi liïåt, thêåm chñ bõ huãy diïåt thò cú thïí seä àûáng trûúác caái chïët. Noái chung, úã con ngûúâi, sau khi tim vaâ phöíi ngûâng laâm viïåc, voã àaåi naäo coân coá thïí chõu àûång tònh traång thiïëu öxy trong 5-6 phuát; qua thúâi gian naây, cöng nùng àaåi naäo seä vônh viïîn mêët ài. Sau khi tim vaâ phöíi ngûâng laâm viïåc, nïëu lêåp tûác cêëp cûáu, cú thïí coân coá khaã nùng phuåc höìi. Vò vêåy, viïåc duâng tiïu chñ tim ngûâng àêåp vaâ ngûâng hö hêëp àïí phaán àoaán tûã vong laâ khöng àuã cú súã khoa hoåc. Chó sau khi cöng nùng toaân böå naäo mêët ài múái àuã tiïu chñ àïí kïët luêån cuöåc söëng àaä kïët thuác. vdcmedia. com
23. Nhiïìu taác giaã 22 8. Thêìn àöìng vaâ caác em beá bònh thûúâng coá gò khaác nhau? Ngûúâi ta thûúâng goåi nhûäng em beá àûúåc trúâi phuá cho nhiïìu taâi nùng, nöíi tröåi xuêët chuáng la â thêìn àöìng. Möåt trong nhûäng thêìn àöìng nöíi tiïëng nhêët cuãa thïë kyã naây laâ nghïå sô vô cêìm Myä Yahu Meinew. Meinew sinh nùm 1916, 5 tuöíi àaä bùæt àêìu chúi violon, 7 tuöíi tham gia diïîn xuêët vúái daân nhaåc Giao hûúãng New York. Kyä thuêåt biïíu diïîn nhuêìn nhuyïîn, tûúi treã, nhiïåt tònh vaâ sûác hiïíu taác phêím sêu sùæc cuãa em khiïën cho ngûúâi ta vö cuâng mïën phuåc. Àaåi thi haâo Trung Quöëc laâ Baåch Cû Dõ (àúâi Àûúâng) múái nûãa tuöíi àaä biïët àoåc. Nhaâ toaán hoåc Gause ngûúâi Àûác chûa àïën 10 tuöíi maâ nùng lûåc tñnh toaán àaä ngang vúái giaáo sû àaåi hoåc. Vêåy thò thêìn àöìng vaâ caác em beá bònh thûúâng khaác nhau úã chöî naâo? Trûúác hïët, hïå thöëng thêìn kinh, àùåc biïåt laâ böå naäo, cuãa caác em beá thêìn àöìng thaânh thuåc súám hún rêët nhiïìu so vúái caác em bònh thûúâng, khiïën trñ lûåc phaát triïín rêët nhanh. Ngoaâi ra, nhûäng em beá thêìn àöìng coân nhêån àûúåc sûå giaáo duåc töët àeåp tûâ rêët súám. Nïëu khöng àïí cho treã tñch cûåc duâng naäo súám, naäo seä khöng thïí phaát triïín hoaân haão, trñ lûåc cuäng khöng thïí àûúåc khai thaác kõp thúâi. Gorki tûâng noái: "Taâi nùng thiïn phuá cuãa con ngûúâi giöëng nhû hoa lûãa, noá coá thïí bõ dêåp tùæt, cuäng coá thïí buâng lïn, vêën àïì laâ úã chöî noá àûúåc àöëi xûã nhû thïë naâo. Thûåc tiïîn chûáng toã, giaáo duåc súám laâ möåt khêu vö cuâng quan troång khiïën cho hoa lûãa trúâi phuá coá thïí thùng hoa nguân nguåt". Nhûng cuäng cêìn hiïíu rùçng, viïåc giaáo duåc súám chûa phaãi àaä quyïët àõnh àûúåc caã cuöåc àúâi ngûúâi. Möåt thêìn àöìng nïëu khöng coá sûå nöî lûåc vaâ phêën àêëu liïn tuåc vïì sau cuäng chó laâ möåt àöëm lûãa nhêët thúâi, cuöëi cuâng vêîn khöng laâm nïn troâ tröëng gò. Caác taâi liïåu nghiïn cûáu cho thêëy, phêìn lúán söë thêìn àöìng khi trûúãng thaânh àïìu khöng duy trò àûúåc võ trñ dêîn àêìu cuãa trñ lûåc nhû höìi coân nhoã. Vñ duå, trong söë 70 thêìn àöìng cuãa 2 thïë kyã gêìn àêy, chó 8 ngûúâi vïì sau trúã thaânh thiïn taâi. Coá thöëng kï cho thêëy, trong mêëy trùm danh nhên coá thaânh tñch xuêët sùæc, chó 5% laâ thêìn àöìng. Söë coân laåi coá trñ lûåc ban àêìu rêët bònh thûúâng, hoå phaãi phêën àêëu liïn tuåc múái giaânh àûúåc vdcmedia. com
24. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 23 nhûäng thaânh tñch nöíi bêåt. Nhaâ baác hoåc Newton laâ möåt trong nhûäng ngûúâi nhû thïë 9. Nïëu ngöìi xöím lêu thò khi àûáng dêåy seä caãm thêëy choáng mùåt, hoa mùæt, taåi sao? Thûúâng ngaây, ta vêîn coá luác ngöìi xöím. Ngöìi xöím lêu, sau àoá àûáng dêåy, baån dïî caãm thêëy choáng mùåt, hoa mùæt. Trïn thûåc tïë, àoá laâ möåt loaåi phaãn xaå cuãa thêìn kinh. Khi tû thïë àöåt nhiïn thay àöíi thò úã ngûúâi khoãe cuäng thûúâng xuêët hiïån phaãn ûáng naây. Choáng mùåt laâ vò naäo thiïëu maáu, hoaåt àöång cuãa tïë baâo thêìn kinh bõ aãnh hûúãng. Hoa mùæt laâ vò maáu úã voäng maåc khöng àûúåc cung cêëp àêìy àuã, khiïën cho tïë baâo thõ giaác bõ kñch thñch. Vò sao hiïån tûúång naây laåi phaát sinh sau khi ngöìi lêu, àûáng dêåy àöåt ngöåt? Nguyïn nhên laâ khi ta ngöìi, caác maåch maáu cuãa phêìn buång bõ eáp, maáu úã phêìn buång vaâ tûá chi giaãm thêëp rêët nhiïìu, coân àêìu húi cuái vïì phña trûúác thò maáu ûá laåi. Khi ta àûáng dêåy àöåt ngöåt, maáu úã trïn àêìu nhiïìu seä chaãy xuöëng phêìn buång vaâ tûá chi, gêy thiïëu maáu. Tuy nhiïn, nhúâ taác duång àiïìu tiïët cuãa hïå thöëng thêìn kinh, maåch maáu úã phêìn buång seä co laåi, khiïën maáu laåi àûúåc döìn lïn naäo, hiïån tûúång naäo thiïëu maáu àûúåc xoáa boã nhanh choáng; chûáng choáng mùåt, hoa mùæt cuäng mêët ài. 10. Vò sao khi tûác giêån, ta laåi khöng muöën ùn cúm? Khi buång tröëng röîng, ta coá caãm giaác àoái, trong buång coân coá tiïëng kïu; àoá laâ tñn hiïåu chuáng ta nïn àûúåc ùn cúm. Nhûng cuäng coá luác ta àang àoái, muöën ùn, nhûng böîng nhiïn möåt sûå viïåc laâm ta khöng thoaãi maái xaãy ra, khiïën caãm giaác àoái taåm thúâi mêët ài. Cuäng coá luác ta àang ùn rêët ngon miïång, böîng nhiïn möåt viïåc naâo àoá laâm ta tûác giêån, khiïën ta nuöët khöng tröi, giöëng nhû buång àaä no röìi. Vò sao nhû thïë? Nguyïn nhên laâ nhêët cûã, nhêët àöång cuãa chuáng ta àïìu àûúåc voã àaåi naäo chó huy. Noá vûâa quaãn nhûäng haânh àöång cuå thïí, vûâa quaãn tû duy cuãa chuáng ta. Tûâ luác tónh dêåy àïën vdcmedia. com
25. Nhiïìu taác giaã 24 luác ài nguã, böå naäo rêët bêån röån. Nïëu nguã khöng töët, noá vêîn khöng àûúåc nghó ngúi. Mùåc duâ coá nhiïìu viïåc nhû thïë, voã àaåi naäo vêîn hoaåt àöång rêët coá trònh tûå. Trong möåt thúâi àiïím nhêët àõnh, noá chó xûã lyá möåt sûå viïåc. Caã khi coá nhiïìu viïåc lúán nhoã àïën cuâng möåt luác, noá vêîn khöng vöåi vaâng; giöëng nhû bïn caånh baån tuy coá rêët nhiïìu maáy àiïån thoaåi cuâng àöí chuöng nhûng baån chó coá thïí lêìn lûúåt noái chuyïån vúái tûâng maáy möåt. Khi voã àaåi naäo xûã lyá cöng viïåc, chó võ trñ liïn quan àïën cöng viïåc àoá laâ phaát sinh hûng phêën, coân têët caã caác võ trñ khaác àïìu bõ khöëng chïë. Vñ duå, khi baån àang têåp trung tû tûúãng laâm möåt viïåc gò àoá, hoùåc khi baån àang àoåc saách rêët say mï thò baån seä khöng biïët àïën nhûäng sûå vêåt xuêët hiïån chung quanh, cuäng khöng nghe thêëy àiïìu gò àang xaãy ra. Àoá laâ vò voã àaåi naäo cuãa baån coá möåt võ trñ naâo àoá àang úã traång thaái hûng phêën, coân caác võ trñ khaác àïìu bõ khöëng chïë. Luác ta caãm thêëy àoái, võ trñ voã naäo quaãn lyá sûå theâm ùn àûúåc hûng phêën, khiïën ta coá caãm giaác muöën ùn. Ùn laâ nhiïåm vuå duy nhêët luác àoá, coân nhûäng viïåc khaác àïìu taåm thúâi bõ gaác laåi, tûác laâ caác võ trñ khaác cuãa voã àaåi naäo àang trong traång thaái bõ khöëng chïë. Nhûng nïëu böîng nhiïn phaát sinh möåt viïåc múái khiïën ta khöng thoaãi maái, hoùåc tûác giêån thò võ trñ khaác cuãa voã àaåi naäo seä hûng phêën maånh meä, coân võ trñ quaãn viïåc ùn laåi bõ khöëng chïë; do àoá caãm giaác theâm ùn taåm thúâi mêët ài. Thûåc ra khöng chó sûå tûác giêån múái khiïën ta khöng muöën ùn. Bêët kyâ sûå viïåc phaát sinh naâo khiïën ta hûng phêën maänh liïåt cuäng àuã khiïën võ trñ voã àaåi naäo quaãn vïì viïåc ùn bõ khöëng chïë, vaâ ta seä nuöët khöng tröi cúm. 11. Vò sao tûå mònh cuâ seä khöng caãm thêëy buöìn cûúâi? Trïn mùåt da cuãa ta coá nhiïìu àiïím àau, àiïím noáng, nhûng khöng coá àiïím ngûáa. Tuy nhiïn, ngûúâi ta vêîn thûúâng caãm thêëy ngûáa. vdcmedia. com
26. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 25 Thûåc ra, ta khöng chó caãm thêëy ngûáa maâ coá luác coân bõ "ngûáa" laâm cho khöën khöí, thêåm chñ àûáng ngöìi khöng yïn. Muöîi, rêån, rïåp cùæn gêy ngûáa àaä àaânh, khi chuáng boâ trïn ngûúâi cuäng khiïën cho ta caãm thêëy buöìn vaâ khoá chõu. Ngûúâi khaác àöåt nhiïn cuâ cuäng khiïën cho ta caãm thêëy buöìn. Vò sao ta laåi caãm thêëy buöìn vaâ sau khi caãm thêëy buöìn laåi hay cûúâi? Coá ngûúâi cho rùçng buöìn laâ do caác àiïím àau bõ kñch thñch nheâ nheå gêy nïn. Chó cêìn kñch thñch nheâ nheå, liïn tuåc vaâo àiïím àau, gêy tñn hiïåu truyïìn lïn àaåi naäo laâ ta caãm thêëy buöìn, sau àoá phaát cûúâi lïn. Nhûng ngaây nay, nhiïìu nhaâ khoa hoåc àaä àûa ra caách giaãi thñch múái àöëi vúái hiïån tûúång buöìn vaâ phaát cûúâi naây. Hoå cho rùçng, cuâ la â möåt taác àöång nheå, coá nhõp àiïåu lïn da. Caãm giaác cuãa àaåi naäo àöëi vúái àöång taác naây giöëng nhû laâ sùæp rúi vaâo möåt sûå nguy hiïím naâo àoá. Vñ duå sûå nguy hiïím naây giöëng nhû laâ coá möåt con truâng àöåc haåi, thêåm chñ laâ möåt con rùæn àöåc àang boâ trïn da. Möåt khi phaát hiïån àûúåc thûåc ra sûå viïåc khöng phaãi laâ nhû thïë thò phaãn xaå lo súå tûác thúâi trong àaåi naäo bõ mêët ài, do àoá seä caãm thêëy yïn têm vaâ böîng cûúâi oaâ lïn. Cuâ caâng nhiïìu thò caãm giaác súå haäi ban àêìu caâng maånh, tiïëng cûúâi sau àoá caâng to, caâng daâi. Vêåy vò sao khi tûå cuâ lïn, ngûúâi laåi khöng caãm thêëy buöìn? Àoá laâ vò tûå cuâ thò trong yá thûác àaä biïët trûúác, tûác laâ àaä coá sûå chuêín bõ. Khi àaåi naäo phaát lïåch cho tay cuâ thò àöìng thúâi cuäng phaát tñn hiïåu khöng coá caãm giaác nguy hiïím. Àaä biïët trûúác khöng coá gò nguy hiïím thò thêìn kinh seä khöng cùng thùèng nûäa, cho nïn cuäng khöng gêy cûúâi. 12. Vò sao noái da laâ khñ quan lúán nhêët cuãa cú thïí? Bïì mùåt cú thïí cuãa ta, ngoaâi miïång, mùæt vaâ nhûäng löî khaác ra àïìu àûúåc da che phuã. Diïån tñch mùåt da cuãa möåt ngûúâi bònh thûúâng úã lûáa tuöíi trûúãng thaânh laâ khoaãng 1,5 - 2 m2, da chiïëm khoaãng 16% troång lûúång cú thïí. Têìng trïn cuãa da laâ lúáp biïíu bò röìi àïën da trong. Löng, toác, moáng tay, moáng chên, tuyïën möì höi vaâ tuyïën múä da laâ nhûäng cú quan phuå cuãa da. Chuáng phöëi húåp vúái nhau khiïën cho da trúã thaânh möåt khñ quan coá nhiïìu cöng nùng. vdcmedia. com
27. Nhiïìu taác giaã 26 Da mïìm nhû möåt maâng chùæn tûå nhiïn, baão vïå caác töí chûác vaâ caác khñ quan trong cú thïí traánh àûúåc sûå kñch thñch vaâ gêy töín thûúng do ngoaåi giúái. Da göìm coá lúáp xú göëc ngoaâi cuâng chûáa chêët keo, röìi àïën lúáp xú coá tñnh àaân höìi vaâ cuöëi cuâng laâ lúáp múä dûúái da, dai vaâ giaâu tñnh àaân höìi, mïìm nhûng coá sûác cùng, khiïën cho da chõu àûúåc coå xaát, co keáo, àeâ neán, va àêåp vaâ chêën àöång. Tïë baâo da sùæp xïëp daây àùåc, liïn kïët chùåt cheä vúái nhau, bïì mùåt da àûúåc che phuã búãi möåt lúáp múä cûåc moãng khiïën cho da coá tñnh axit yïëu. Chêët naây ngùn caãn coá hiïåu quãa caác vi khuêín, àöåc töë tûâ mùåt da xêm nhêåp vaâo cú thïí, àïì khaáng àûúåc sûå xêm thûåc cuãa caác chêët hoáa hoåc khaác. Da coá thïí ngùn nûúác trong cú thïí thoaát ra ngoaâi, khiïën cho con ngûúâi chõu àûång àûúåc möi trûúâng rêët khö raáo. Noá cuäng ngùn ngûâa nûúác tûâ bïn ngoaâi thêím thêëu vaâo cú thïí, nïn ta coá thïí tùæm dûúái nûúác maâ khöng bõ nûúác ngêëm vaâo. Caác tïë baâo hùæt töë trong da coá khaã nùng hêëp thu tia tûã ngoaåi, laâm cho ta traánh àûúåc sûå töín thûúng do aánh nùæng mùåt trúâi gêy nïn. Giöëng nhû mùæt, tai, muäi, lûúäi, da cuäng laâ möåt khñ quan, giuáp ta hiïíu àûúåc chñnh xaác möi trûúâng chung quanh. Khi tòm àöì vêåt, cú quan xuác giaác seä laâm cho ta biïët àûúåc àaä àuång vaâo àöì vêåt àoá chûa; khi thúâi tiïët biïën àöíi, caãm xuác vïì àöå noáng seä cho ta biïët noáng hay laånh. Caác cú quan caãm giaác trong da vaâ àêìu cuöëi thêìn kinh truyïìn nhûäng tñn hiïåu khaác nhau lïn àaåi naäo. Àaåi naäo sau khi phên tñch vaâ töíng húåp seä àem àïën nhûäng caãm giaác phûác húåp rêët àa daång vaâ kyâ diïåu vïì noáng laånh, àau ngûáa, mïìm cûáng, thö mõn Cú thïí nïëu thiïëu caãm giaác naây thò khoá maâ traánh àûúåc nhûäng töín thûúng do ngoaåi giúái gêy ra. Da coân laâ "böå maáy" baão vïå nhiïåt àöå öín àõnh cuãa cú thïí. Khi thên nhiïåt quáa cao, caác maåch maáu da seä giaän ra, nhiïåt àöå da tùng cao, möì höi ra nhiïìu, giuáp taãn nhiïåt töët. Khi trúâi laånh, maåch maáu da co laåi, möì höi khöng tiïët ra àïí duy trò sûå öín àõnh cuãa nhiïåt àöå cú thïí. Da baâi tiïët múä vaâ möì höi. Múä ngùn ngûâa cho da khöng bõ khö neã vaâ laâm nhuêån löng, da. Viïåc baâi tiïët möì höi ngoaâi taác duång laâm giaãm thêëp thên nhiïåt coân coá thïí àaâo thaãi chêët àöåc. Da coân coá chûác vdcmedia. com
28. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 27 nùng hö hêëp. Ngûúâi ta duâng thuöëc böi ngoaâi böi lïn da laâ dûåa theo nguyïn lyá naây. Da khöng nhûäng coá diïån tñch lúán, troång lûúång nhiïìu maâ coân coá nhûäng chûác nùng àa daång maâ caác khñ quan khaác khöng thïí so saánh àûúåc. Do àoá, goåi da laâ khñ quan lúán nhêët trong cú thïí cuäng khöng coá gò quáa àaáng. 13. Vò sao maâu da, toác vaâ mùæt ngûúâi phûúng Àöng khaác ngûúâi phûúng Têy? Loaâi ngûúâi sinh söëng trïn traái àêët coá maâu da khaác nhau. Noái chung, ngûúâi chêu AÁ da vaâng, ngûúâi chêu Phi da àen, ngûúâi chêu Êu da trùæng. Trïn àaåi luåc AÁ - Êu, àùåc biïåt laâ chêu Êu, caâng ài vïì phña Nam thò maâu da caâng àêåm. Vò sao da ngûúâi laåi coá maâu sùæc khaác nhau? Ngaây nay, ngûúâi ta àaä biïët àûúåc àöå saáng töëi cuãa da laâ do söë lûúång caác hùæc töë trong da quyïët àõnh. Ngûúâi chêu Êu coá ñt hùæc töë nïn maâu da rêët nhaåt; ngûúâi chêu Phi nhiïìu hùæc töë nïn da maâu àen hoùåc nêu àen. ÚÃ ngûúâi da vaâng, lûúång hùæc töë úã mûác giûäa hai loaåi ngûúâi trïn nïn da maâu vaâng. Caác nhaâ khoa hoåc cho biïët, maâu da cuãa ngûúâi laâ kïët quaã thñch ûáng vúái möi trûúâng trong quaá trònh tiïën hoáa lêu daâi. Tia tûã ngoaåi cuãa aánh nùæng tuy coá thïí giuáp cú thïí húåp thaânh vitamin D, tùng thïm sûác àïì khaáng cuãa cú thï í àöëi vúái bïånh têåt nhûng laåi coá thïí gêy haåi nïëu coá quaá nhiïìu. Hùæc töë da giöëng nhû möåt caái "duâ" àïí che aánh nùæng, ngùn ngûâa tia tûã ngoaåi xêm nhêåp vaâo cú thïí. Ngûúâi chêu Phi do söëng úã vuâng vô àöå thêëp, nhiïìu aánh nùæng nïn da coá nhiïìu hùæc töë. Ngûúâi chêu Êu söëng úã vuâng vô àöå cao, khöng bõ aánh nùæng mùåt trúâi chiïëu maånh, maâu da saáng seä giuáp hoå hêëp thuå àûúåc nhiïìu tia tûã ngoaåi hún. Toác cuãa ngûúâi cuäng coá nhiïìu maâu; coá toác àen, toác vaâng, toác àoã Nhòn chung, ngûúâi da vaâng coá toác àen nhaánh, ngûúâi da trùæng toác maâu vaâng baåch kim. Giöëng nhû maâu da, maâu toác súã dô khaác nhau cuäng laâ do söë lûúång hùæc töë trong toác nhiïìu hay ñt. Ngûúâi hùæc töë nhiïìu seä coá toác àen, ngûúåc laåi la â toác vaâng hoùåc baåch kim. Maâu vdcmedia. com
29. Nhiïìu taác giaã 28 toác khaác nhau cuäng laâ möåt chûáng minh vïì sûå thñch ûáng àöëi vúái möi trûúâng cuãa con ngûúâi. Ngûúâi phûúng Têy söëng úã vuâng laånh, aánh nùæng yïëu; coân ngûúâi phûúng Àöng söëng úã vuâng nùæng nhiïìu, hùæc töë seä baão vïå toác trûúác sûå têën cöng cuãa tia tûã ngoaåi. Maâu mùæt cuãa ngûúâi phûúng Àöng vaâ ngûúâi phûúng Têy coá khaác nhau. Mùæt ngûúâi phûúng Àöng maâu vaâng hoùåc àen, mùæt ngûúâi phûúng Têy ngûúåc laåi laâ maâu lam nhaåt hoùåc maâu saáng. Trïn thûåc tïë, maâu mùæt chñnh laâ maâu cuãa cuãng maåc (maâng nûãa hònh cêìu nùçm phña trûúác nhaän cêìu). Lûúång hùæc töë trïn cuãng maåc seä quyïët àõnh maâu sùæc cuãa nhaän cêìu. ÚÃ ngûúâi phûúng Àöng hoùåc ngûúâi chêu Phi, chêu Myä la tinh, hùæc töë trïn cuãng maåc tûúng àöëi nhiïìu nïn nhaän cêìu mang maâu àen hoùåc vaâng nêu. ÚÃ ngûúâi da trùæng phûúng Têy, hùæc töë trïn cuãng maåc ñt, maåch maáu úã àoá laåi nhiïìu nïn nhaän cêìu coá maâu lam nhaåt hoùåc xaám (cuäng giöëng nhû vúái ngûúâi da trùæng, ta dïî daâng thêëy àûúåc caác maåch maáu li ti úã dûúái da). 14. Vò sao treã em cêìn tùæm nùæng nhiïìu? AÁnh nùæng mùåt trúâi coá aãnh hûúãng rêët àa daång àïën sûác khoãe. AÁnh nùæng chiïëu lïn da khiïën cho caác maåch maáu dûúái da giaän núã, huyïët maåch lûu thöng, coá lúåi cho sûå baâi tiïët caác chêët àöåc, tùng cûúâng sûác àïì khaáng cuãa da. Noá coân khiïën cho nûúác boåt vaâ dõch võ tùng lïn, ruöåt nhu àöång töët, thuác àêíy ùn ngon hún vaâ tiïu hoáa töët hún. Quan troång hún, dûúái sûå chiïëu xaå cuãa aánh nùæng, da coá thïí taåo ra vitamin D. Vitamin D thuác àêíy sûå hêëp thuå canxi vaâ phöët pho (nhûäng thaânh phêìn chuã yïëu cuãa xûúng). Nïëu thiïëu vitamin naây, xûúng seä phaát triïín khöng töët. Vò ta coá quaá nhiïìu dõp tiïëp xuác vúái aánh nùæng mùåt trúâi nïn ñt khi nghô àïën têìm quan troång cuãa noá àöëi vúái sûác khoãe; cuäng giöëng nhû ta söëng trong khöng khñ nïn khöng caãm thêëy khöng khñ laâ quan troång. Vò sao treã em caâng cêìn àûúåc tùæm nùæng? Lyá do rêët àún giaãn, úã treã em, cú thïí (trong àoá coá böå xûúng) phaát triïín vúái töëc àöå rêët lúán. Nïëu thiïëu aánh nùæng mùåt trúâi, cú thïí khöng hêëp thu àûúåc canxi, treã seä mùæc bïånh xûúng mïìm hoùåc coâi xûúng. vdcmedia. com
30. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 29 Coá ngûúâi cho rùçng, aánh nùæng mùåt trúâi coá thïí lêëy vaâo nhaâ qua cûãa kñnh, tûác laâ treã em khöng cêìn tùæm nùæng ngoaâi trúâi. Thûåc ra, cûãa kñnh chó àïí cho nhûäng tia saáng khöng quan troång ài qua; coân tia tûã ngoaåi - nhên töë taåo ra vitamin D - seä bõ ngùn laåi. Ngoaâi tùæm nùæng, coá thïí duâng phûúng phaáp uöëng dêìu caá, ùn rau tûúi, trûáng, thõt àïí böí sung vitamin D. 15. Vò sao vên tay möîi ngûúâi khöng giöëng nhau? Vên tay laâ do gene di truyïìn quyïët àõnh. Möåt khi àaä hònh thaânh, vên tay seä suöët àúâi khöng thay àöíi. Àaä coá ngûúâi vò möåt nguyïn nhên naâo àoá muöën tòm caách thay àöíi vên tay. Hoå duâng caác phûúng phaáp nhû gêy boãng, duâng dao cùæt, thêåm chñ duâng thuöëc hoáa hoåc àïí laâm biïën àöíi da. Nhûng sau khi vïët thûúng àûúåc chûäa khoãi, vên tay vêîn khöng àöíi. Vên tay do nhûäng vên daâi ngùæn, coá hònh daång vaâ àöå thö mõn khaác nhau cêëu taåo nïn. Thûúâng vên tay chia thaânh ba loaåi: hònh troân, hònh baân cúâ vaâ hònh voâng cung. Vên tay ngûúâi Trung Quöëc phêìn nhiïìu hònh troân (khoaãng 51%) vaâ hònh baân cúâ (47%), coân laåi laâ hònh cung. Duâ laâ vên hònh gò cuäng do àùåc tñnh di truyïìn quyïët àõnh, hoaân toaân khöng liïn quan àïën hoåa phuác, vêån mïånh. Sau khi maáy tñnh ra àúâi, viïåc nghiïn cûáu vên tay àaä coá möåt bûúác phaát triïín múái, phaåm vi ûáng duång cuäng ngaây caâng röång hún. Ngaây nay, caác nhaâ khoa hoåc àaä nghiïn cûáu ra möåt loaåi "chòa khoáa vên tay". Khi múã cûãa, chó cêìn duâng ngoán tay êën vaâo möåt phñm trïn maáy tñnh àùåt úã cûãa, maáy tñnh seä tiïëp thu tñn hiïåu vên tay àïí biïët ngûúâi múã cûãa coá àuáng laâ chuã nhên khöng. Nïëu àuáng laâ chuã nhên thò lêåp tûác cûãa seä múã. 16. Vò sao möîi ngûúâi àïìu coá löî röën úã buång? Möîi ngûúâi úã buång àïìu coá löî röën. Löî röën naây àaä xuêët hiïån nhû thïë naâo? Thai nhi àûúåc hònh thaânh vaâ phaát triïín trong buång meå. Luác àoá, thai nhi tuy coá muäi nhûng khöng thúã àûúåc, coá miïång nhûng khöng ùn àûúåc. Àïí söëng vaâ phaát triïín, noá cêìn öxy vaâ caác vdcmedia. com
31. Nhiïìu taác giaã 30 chêët dinh dûúäng. Thöng qua dêy röën, thai nhi seä nhêån àûúåc caác thûá àoá. Dêy röën nöëi liïìn buång cuãa thai nhi vúái rau trong cú thïí meå. Ngûúâi meå thöng qua dêy röën naây àïí cung cêëp dinh dûúäng vaâ öxy cho thai nhi. "Chñn thaáng mang thai, àeã möåt giúâ". Sau khi thai nhi ra àúâi thò rau vaâ röën seä mêët ài vai troâ cuãa noá. Baác sô saãn khoa duâng keáo cùæt dêy röën úã trïn thên thai nhi. Trïn dêy röën khöng coá thêìn kinh caãm giaác nïn luác cùæt, thai nhi khöng bõ àau. Sau khi sinh mêëy ngaây, àoaån dêy röën seä ruång ài vaâ àïí laåi maäi maäi trïn buång haâi nhi möåt dêëu tñch, àoá chñnh laâ löî röën. 17. Ùn xò dêìu coá khiïën cho da àen hún khöng? Coá möåt söë ngûúâi lo rùçng viïåc ùn xò dêìu seä laâm cho da àen thïm. Do àoá, hoå khöng daám ùn nhiïìu xò dêìu, thêåm chñ kiïng hùèn. Sùæc töë da cuãa cú thïí möîi chöî möåt khaác nhau, coá chöî maâu trùæng sûäa, coá chöî maâu vaâng, coá chöî maâu phúát höìng, coá chöî maâu àoã tñm hoùåc maâu tñm àen. Maâu da chuã yïëu do söë lûúång hùæc töë vaâ võ trñ phên böë cuãa chuáng quyïët àõnh. Loaåi sùæc töë naây coá rêët nhiïìu úã ngûúâi da àen, tûâ lúáp nïìn cho àïën bïì mùåt da. ÚÃ ngûúâi da vaâng, hùæc töë chuã yïëu phên böë úã lúáp nïìn cuãa da. ÚÃ ngûúâi da trùæng giöëng, sùæc töë naây caâng ñt. Trong cú thïí ngûúâi, hùæc töë do möåt loaåi tïë baâo maâu àen húåp thaânh vaâ tiïët ra. ÚÃ nhûäng ngûúâi coá maâu da khaác nhau, söë lûúång tïë baâo maâu àen trong da tûúng àöëi giöëng nhau. Nguyïn nhên cùn baãn gêy nïn sûå khaác nhau vïì maâu da laâ úã sûå khaác biïåt vïì àöå hoaåt àöång cuãa caác tïë baâo hùæc töë (nghôa laâ möîi tïë baâo coá thïí saãn sinh ra àûúåc bao nhiïu hùæc töë). ÚÃ nhûäng võ trñ khaác nhau trïn da ngûúâi, söë lûúång tïë baâo maâu àen khöng giöëng nhau. ÚÃ mùåt, nuám vuá, naách vaâ böå phêån sinh duåc, söë lûúång tïë baâo naây tûúng àöëi nhiïìu (khoaãng 2.000/mm2) nïn maâu da úã caác vuâng àoá khaá àêåm. ÚÃ nhûäng võ trñ khaác, söë tïë baâo hùæc töë chó bùçng möåt nûãa nïn maâu da nhaåt hún nhiïìu. vdcmedia. com
32. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 31 Hùæc töë do möåt axit amid mang tïn tyrosin taåo nïn dûúái taác duång cuãa men tyrosin. ÚÃ nhûäng vuâng maâ men tyrosin hoaåt àöång maånh, maâu da seä rêët àêåm. Ngûúåc laåi, úã nhûäng vuâng maâ àöå hoaåt baát cuãa men tyrosin bõ khöëng chïë, maâu da seä nhaåt hún. Sûå hònh thaânh hùæc töë laâ möåt quáa trònh vö cuâng phûác taåp. Möåt söë chêët trong cú thïí coá taác duång khöëng chïë men tyrosin, nhûng tia tûã ngoaåi trong aánh nùæng mùåt trúâi laåi khiïën cho men tyrosin trúã nïn hoaåt baát, tûâ àoá laâm tùng thïm söë lûúång hùæc töë trong da. Vò thïë nïn ngûúâi phúi nùæng nhiïìu dïî bõ àen da. Ngoaâi ra, tònh traång suy dinh dûúäng lêu ngaây cuäng khiïën cho hùæc töë hònh thaânh, laâm cho da àen hún. Viïåc thiïëu vitamin A cuäng gêy àen da. Sau khi biïët roä nguyïn lyá naây, chuáng ta thûã nhòn laåi xem xò dêìu coá laâm cho da àen hún khöng. Xò dêìu laâ möåt loaåi gia võ coá giaá trõ dinh dûúäng, trong àoá coá nhiïìu thaânh phêìn nhû anbumin, axit amin, àûúâng, axit hûäu cú, muöëi vaâ möåt söë nguyïn töë vi lûúång photpho, canxi, sùæt Nhûäng thaânh phêìn hoáa hoåc naây seä khöng gêy tùng thïm sùæc töë àen. Do àoá, viïåc ùn nhiïìu xò dêìu khöng liïn quan gò àïën àöå àen hay trùæng cuãa da. 18. Vò sao vaâo muâa heâ, treã em hay nöíi röm? Röm laâ nhûäng nöët mêín àoã, rêët dïî phaát sinh khi trúâi oi bûác. Noá xuêët hiïån do möì höi quaá nhiïìu nhûng khöng àûúåc baâi tiïët möåt caách thuêån lúåi, khiïën cho da chöî miïång tuyïën möì höi phaát sinh viïm cêëp tñnh. Baån àaä chuá yá quan saát quy luêåt phaát sinh röm chûa? Khöng phaãi cûá trúâi noáng laâ coá röm. Chó khi trúâi vûâa noáng vûâa oi vûâa êím ûúát, nhûäng gioåt möì höi trïn ngûúâi nhû àoång laåi khöng thoaát ra àûúåc (vò miïång tuyïën möì höi bõ caác chêët caáu bêín bao boåc gêy viïm), caác àaám röm múái hònh thaânh. Nïëu baån mùåc quêìn aáo röång vaâ mïìm, röm àúä phaát sinh vaâ ngûúåc laåi. Nhûäng em beá ngûúâi beáo, hay khoác hoùåc nhûäng ngûúâi öëm cuäng dïî moåc röm. Coá phaãi nhûäng ngûúâi ra nhiïìu möì höi àïìu moåc röm khöng? Khöng phaãi thïë, sûå thûåc laâ trong nhûäng ngaây trúâi noáng nhêët cuäng vdcmedia. com
33. Nhiïìu taác giaã 32 coá rêët nhiïìu ngûúâi khöng bõ moåc röm. Vñ duå, vêån àöång viïn thûúâng têåp dûúái aánh nùæng gay gùæt nhûng hoå àïìu khöng coá röm. Ra möì höi chó laâ möåt trong nhûäng nguyïn nhên gêy moåc röm, tònh traång sûác khoãe khöng töët, sûác àïì khaáng cuãa da yïëu múái laâ nguyïn nhên chuã yïëu cuãa tònh traång naây. Vêåy laâm thïë naâo àïí baão àaãm cho da khoãe vaâ tùng thïm sûác àïì khaáng cuãa da? Trûúác hïët, phaãi tùæm rûãa thûúâng xuyïn, baão àaãm cho da saåch seä. Trïn mùåt da coá haâng nghòn, haâng vaån löî chên löng, àoá àïìu laâ "maáy hö hêëp" cuãa da. Lêu ngaây khöng tùæm, chêët caáu bêín lêëp löî chên löng, khiïën cho da thúã khöng töët nïn sau möåt thúâi gian daâi khöng tùæm, baån seä caãm thêëy ngûúâi khöng thoaãi maái. Ngoaâi ra, viïåc phúi nùæng nhiïìu vaâ tùæm nûúác laånh cuäng coá thïí tùng thïm sûác àïì khaáng cuãa da. Vaâo muâa heâ, nïn múã cûãa phoâng àïí thoaáng gioá, mùåc quêìn aáo mïìm nheå, röång. 19. Vò sao khi miïång vïët thûúng sùæp laânh thûúâng caãm thêëy ngûáa? Khi miïång vïët thûúng sùæp kheáp kñn, ta thûúâng caãm thêëy ngûáa. Ngûúâi giaâ hay noái: "Khöng can gò, àoá laâ vïët thûúng sùæp khoãi". Quy luêåt chung quaã thûåc laâ nhû thïë: Khi miïång vïët thûúng phaát ngûáa thò sau àoá vïët thûúng seä laânh. Vò vêåy, ngûúâi ta lêëy hiïån tûúång ngûáa laâm tñn hiïåu àïí biïët vïët thûúng sùæp khoãi. Tuy nhiïn, khöng phaãi têët caã caác vïët thûúng àïìu nhû thïë. Da cuãa ngûúâi coá nhiïìu lúáp, úã àaáy cuãa lúáp biïíu bò coá möåt têìng tïë baâo goåi laâ têìng phaát sinh, coá sûác söëng rêët maånh. Giöëng nhû mêìm non cuãa cêy coã, noá khöng ngûâng sinh söi naãy núã. Khi vïët thûúng trïn da khöng sêu, têìng naây giuáp noá laânh mau. Trong quaá trònh tïë baâo sinh söi, vò miïång vïët thûúng khöng sêu nïn thêìn kinh khöng bõ kñch thñch, bïånh nhên khöng coá caãm giaác ngûáa, vïët thûúng sau khi laânh cuäng khöng àïí laåi vïët seåo. Nïëu vïët thûúng sêu vaâ röång (lúáp da trong bõ töín thûúng), trong quaá trònh liïìn miïång, chung quanh miïång vïët thûúng seä hònh thaânh nhûäng mêìm thõt goåi laâ töí chûác kïët àïë. Nhûäng maåch vdcmedia. com
34. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 33 maáu múái seä moåc ra úã lúáp kïët àïë naây. Vò daây àùåc vaâ moåc nhanh nïn chuáng rêët dïî cheân eáp vaâ kñch thñch nhûäng tïë baâo thêìn kinh múái moåc, gêy ngûáa. Nùng lûåc taái sinh cuãa caác töí chûác trong cú thïí khöng giöëng nhau. Khaã nùng taái sinh cuãa töí chûác thêìn kinh laâ tûúng àöëi chêåm so vúái caác töí chûác khaác nïn trong quaá trònh vïët thûúng laânh miïång, sûå taái sinh cuãa töí chûác thêìn kinh xuêët hiïån muöån nhêët. Noái chung, khi thêìn kinh àaä phaát triïín töët cuäng laâ luác miïång vïët thûúng àaä laânh, àêìu cuöëi thêìn kinh vaâ maåch maáu múái sinh àaä moåc sêu vaâo töí chûác kïët àïë, tri giaác cuåc böå cuäng dêìn dêìn àûúåc khöi phuåc, cho nïn miïång vïët thûúng dïî sinh ngûáa. Chúâ àïën khi miïång vïët thûúng laânh hùèn thò àöå nhaåy caãm kñch thñch àöëi vúái thêìn kinh seä giaãm xuöëng, baån seä khöng thêëy ngûáa nûäa. 20. Vò sao miïång vïët thûúng gùåp phaãi chêët mùån thò dïî xoát? Khi da bõ thûúng, ta caãm thêëy àau. Vïët thûúng caâng lúán caâng àau. Khi vïët thûúng khöng may gùåp phaãi muöëi hay nhûäng chêët mùån thò rêët xoát. Da rêët nhaåy caãm. Bïì mùåt da coá vö söë löî chên löng, chó möåt cún gioá nheå thoaãng qua laâm rung löng tú, ta cuäng coá thïí caãm nhêån àûúåc. Phêìn dûúái da coân coá nhiïìu súåi thêìn kinh vaâ caác cú quan caãm thuå khaác coá thïí caãm nhêån àûúåc sûå tiïëp xuác, àau vaâ àöå noáng. Nhûng àêìu dêy thêìn kinh khöng trûåc tiïëp löå ra ngoaâi maâ àûúåc giêëu dûúái bïì mùåt da. Thöng thûúâng, khi bõ möåt cuá àêëm hay veáo thò phêìn da chöî àoá seä coá caãm giaác àau nhûng chó trong möåt thúâi gian ngùæn. Àoá laâ vò dêy thêìn kinh àûúåc da baão vïå, khöng bõ kñch thñch keáo daâi. Nïëu laân da bõ phaá hoãng thò tònh hònh khöng nhû thïë nûäa. Khi àoá, nhûäng súåi dêy thêìn kinh nhaåy vúái caãm giaác àau seä böåc löå ra úã miïång vïët thûúng; moåi kñch thñch duâ nheå nhû gioá thöíi, aánh nùæng mùåt trúâi chiïëu àïìu aãnh hûúãng àïën noá vaâ gêy ra caãm giaác àau. Ngoaâi ra, caånh miïång vïët thûúng coân coá nhiïìu tïë baâo bõ viïm, gêy cheân eáp dêy thêìn kinh. Àöåc töë do vi khuêín tiïët ra cuäng trûåc vdcmedia. com
35. Nhiïìu taác giaã 34 tiïëp kñch thñch thêìn kinh vaâ gêy àau (vïët thûúng caâng lúán, caâng caãm thêëy àau caâng maånh). Vò sao khi miïång vïët thûúng seä àau hún khi chaåm phaãi chêët mùån? Àoá laâ vò khi nöìng àöå muöëi caâng cao, àöå kñch thñch lïn caác dêy thêìn kinh caâng maånh. 21. Vò sao mùåt thanh niïn dïî phaát sinh nöët muån? ÚÃ nhiïìu thanh niïn àöå tuöíi 17-18, trïn mùåt thûúâng xuêët hiïån nhûäng nöët muån (y hoåc goåi laâ nöët mêín). Chuáng nhêëp nhö cao thêëp khiïën cho hoå caãm thêëy rêët khoá chõu vaâ ngûúång ngêåp. Nhûäng nöët muån naây ngûâng phaát sinh sau khoaãng tuöíi 30 nïn ngûúâi ta goåi àoá laâ "muån tuöíi thanh xuên". Trïn mùåt ngûúâi, tuyïën múä rêët nhiïìu. Trong thúâi kyâ phaát duåc, caác chêët nöåi tiïët cuãa tuyïën múä dûúái da tùng lïn rêët nhiïìu. Vò vêåy, sau khi nguã dêåy, da mùåt thanh niïn thûúâng boáng hún, duâng khùn lau caãm thêëy coá chêët múä. Miïång caác tuyïën múä nùçm úã chên löng. Khi múä tiïët ra quaá nhiïìu cöång thïm löî chên löng bõ sûâng hoáa (do kñch thñch cuãa ngoaåi giúái vaâ aãnh hûúãng cuãa caác chêët nöåi tiïët), múä da seä tñch tuå laåi trong chên löng, khiïën trïn mùåt hònh thaânh nhûäng nöët cûáng to. Miïång caác löî chên löng vò bõ öxy hoáa maâ hònh thaânh nhûäng àiïím àen. Vi khuêín xêm nhêåp, phaát triïín trong löî chên löng, gêy viïm nhiïîm vaâ thaânh muã. Nhûäng nöët mêín àoá sau khi khoãi seä biïën thaânh caác vïët seåo nhoã rêët khoá coi. Ngoaâi ra, tònh traång tiïu hoáa khöng töët, taáo boán, ùn phaãi thûåc phêím coá nhiïìu múä hoùåc tinh thêìn quaá cùng thùèng cuäng coá thïí saãn sinh nhiïìu nöët muån. Vò vêåy, thûúâng ngaây, baån cêìn chuá yá giûä da saåch, ñt ùn chêët múä, têåp thïí duåc thûúâng xuyïn àïí ngùn ngûâa caác nöët muån phaát sinh. vdcmedia. com
36. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 35 22. Vò sao da ngûúâi giaâ thûúâng nöíi nïëp nhùn? Da ngûúâi giaâ thûúâng nöíi nïëp nhùn, caâng giaâ caâng nhùn nheo. Àûúng nhiïn laâ ngûúâi beáo vaâ ngûúâi baão dûúäng da töët thò seä ñt nïëp nhùn hún. Lúáp da bao boåc cú thïí göìm ba lúáp: lúáp biïíu bò, da trong vaâ caác töí chûác dûúái da. Biïíu bò úã ngoaâi cuâng, do nhiïìu têìng tïë baâo da töí chûác thaânh. Nhúâ sûå hêëp thu vaâ àaâo thaãi, caác tïë baâo múái khöng ngûâng moåc tûâ trong ra ngoaâi. Tïë baâo cuãa ngûúâi giaâ dêìn dêìn bõ sûâng hoáa, biïën thaânh nhûäng lúáp sûâng moãng, hònh thaânh caác vaãy da, khöng ngûâng bong ài. Lúáp da trong vaâ caác töí chûác dûúái da göìm coá: thêìn kinh, cú quan caãm thuå, öëng limpha, tuyïën möì höi, löî chên löng, chung quanh coân coá tuyïën múä. Bïì mùåt da vöën coá vö söë gúâ vaâ raänh loäm, do kïët cêëu cuãa caác töí chûác dûúái da bõ biïën àöíi theo nùm thaáng cho nïn caác gúâ vaâ raänh loäm ngaây caâng phên biïåt roä hún. Kïët cêëu töí chûác da cuãa treã em rêët moãng nïn lúáp chêët sûâng trïn bïì mùåt ngoaâi cuâng rêët moãng. Vò vêåy, ranh giúái giûäa caác gúâ vaâ raänh khöng roä raâng, khi súâ lïn coá caãm giaác vûâa trún vûâa mïìm. Àïën lûáa tuöíi trung niïn, chêët sûâng cuãa bïì mùåt da daây hún vaâ ngêåm nhiïìu nûúác, sûác àaân höìi cuãa da cao, caác töí chûác kïët àïë daây àùåc, tuyïën múä dûúái da cuäng döìi daâo nïn da chùæc, mïìm, dai vaâ coá sûác àaân höìi. Gúâ vaâ raänh trïn mùåt da àaä roä raâng hún nhûng coân phùèng; cöång thïm tuyïën múä vaâ tuyïën möì höi dûúái da coá sûác baâi tiïët maånh nïn mùåt da khaá mïìm, nhuêån. Sau tuöíi 50, da bùæt àêìu thoaái hoáa; sau tuöíi 60, da suy laäo rêët nhanh. Biïíu bò cuãa ngûúâi giaâ moãng ài, lúáp sûâng khö vaâ gioân hún, caác thaânh phêìn nûúác dïî böëc húi, sûác àaân höìi cuãa da giaãm xuöëng, caác töí chûác kïët àïë yïëu ài, tuyïën múä dûúái da giaãm thêëp. Nhûäng biïën àöíi naây khiïën cho da vûâa loãng leão vûâa moãng, do àoá gúâ vaâ raänh caâng nöíi roä hún, khiïën mùåt da hònh thaânh nhûäng nïëp nhùn. Ngoaâi ra, da ngûúâi giaâ ñt àûúåc tuyïën múä vaâ tuyïën möì höi laâm dõu nhuêån nïn trúã thaânh khö vaâ coá nhiïìu vaãy thö; caãm giaác tiïëp xuác, àau vaâ noáng laånh àïìu giaãm. vdcmedia. com
37. Nhiïìu taác giaã 36 23. Vò sao vaâo muâa àöng, vaânh tai vaâ tay möåt söë ngûúâi hay bõ nûát neã? Àïën muâa àöng, möåt söë ngûúâi tuy àöåi muä, àeo gùng tay nhûng vêîn bõ nûát neã. Möåt söë ngûúâi khaác tuy khöng chuá yá baão vïå, hay laâm viïåc ngoaâi trúâi nhûng laåi khöng bõ gò. Àoá laâ vò: Ngoaâi yïëu töë thúâi tiïët laånh ra, nguyïn nhên gêy nûát da coân liïn quan túái sûå tuêìn hoaân cuãa maáu. Muâa àöng laånh giaá, möåt söë ngûúâi laâm viïåc ngoaâi trúâi, thêåm chñ àûáng giûäa gioá mûa, tuyïët maâ khöng bõ neã da vò da vêîn àûúåc nuöi dûúäng töët. Coân möåt söë ngûúâi khaác (ngûúâi laâm viïåc vùn phoâng, thiïëu maáu, coá bïånh tim hoùåc suy dinh dûúäng) vêîn bõ neã da tuy tuy trúâi chûa laånh lùæm, caác böå phêån cuãa cú thïí àûúåc baão vïå töët. Àoá laâ vò hoå hoaåt àöång ñt, maáu tuêìn hoaân khöng maånh, huyïët khoá lûu thöng. Mu baân tay, vaânh tai caâng dïî bõ ûá huyïët gêy hoaåi tûã cuåc böå, taåo thaânh nûát neã. Khi trúâi quaá reát (vñ duå êm 20-30 àöå C), ngay caã ngûúâi rêët khoãe maånh cuäng cêìn àûúåc baão vïå, nïëu khöng seä dïî bõ nûát neã. Àïí àïì phoâng nûát neã, biïån phaáp töët nhêët laâ baão vïå êëm, xoa boáp tay chên vaâ löî tai, hoùåc hoaåt àöång nhiïìu àïí cho maáu lûu thöng töët. 24. Vò sao coá nöët ruöìi? Nöët ruöìi trïn da coá thïí phaát sinh úã bêët cûá lûáa tuöíi naâo. Àùåc àiïím cuãa noá laâ phaát triïín rêët chêåm vaâ khöng hïì gêy ra caãm giaác khaác thûúâng. Hêìu nhû möîi ngûúâi àïìu coá nöët ruöìi, thanh niïn thúâi kyâ phaát duåc thûúâng gùåp hún. Nöët ruöìi phêìn nhiïìu thuöåc hai loaåi maâu nêu vaâ maâu àen, to nhoã khaác nhau, nhoã nhû muäi kim, to thò bùçng haåt àêåu. Coá nöët trún tru, bùçng phùèng, khöng coá löng; coá nöët mïìm nhuän, trún, cao hún mùåt da vaâ coá löng. Coá nöët ruöìi to, mïìm vaâ coân keâm theo muâi khoá chõu. Ngoaâi viïåc coá thïí gêy ngûáa ra, nöët ruöìi hêìu nhû khöng phaát sinh biïën àöíi aác tñnh naâo, àùåc biïåt laâ nhûäng nöët mïìm nhuän vaâ coá löng. Vò thïë nïn noái chung khöng cêìn phaãi chûäa trõ hoùåc têíy boã. vdcmedia. com
38. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 37 Coá möåt loaåi nöët ruöìi àùåc biïåt goåi laâ nöët ruöìi maåch maáu, phaát sinh do töí chûác maåch maáu dûúái da phaát sinh biïën àöíi quaá mûác. Àa söë nöët ruöìi naây phaát sinh úã mùåt hoùåc úã àêìu, maâu sùæc ào ã tûúi hoùåc àoã tñm, àoã sêîm; coá caái rêët nhoã, coá caái to chiïëm gêìm caã mùåt. Nöët ruöìi maåch maáu tuy tïn goåi coá veã àaáng súå nhûng khöng gêy nguy haåi gò cho cú thïí nïn khöng cêìn lo lùæng, trûâ khi noá coá khuynh hûúáng loeát dêìn hoùåc nùçm úã nhûäng chöî dïî bõ kñch thñch. 25. Àöìi möìi cuãa ngûúâi giaâ hònh thaânh nhû thïë naâo? Cöí, mu baân tay vaâ hai bïn mùåt cuãa ngûúâi giaâ thûúâng xuêët hiïån nhûäng àöëm àen, to nhoã khaác nhau, àoá laâ àöìi möìi. Noá biïíu hiïån rùçng cú thïí cuãa ngûúâi giaâ suy laäo. Nhûäng nöët àöìi möìi gêy khoá chõu naây thûúâng xuêët hiïån sau lûáa tuöíi 50- 60, nhûng möåt söë ngûúâi úã tuöíi trung niïn cuäng àaä coá. ÚÃ con ngûúâi sau tuöíi trung niïn, nhiïìu hoaåt àöång sinh lyá bùæt àêìu "ài xuöëng döëc". Vñ duå, chûác nùng tuêìn hoaân maáu giaãm, khaã nùng hêëp thu àaâo thaãi chêåm, tïë baâo vaâ caác töí chûác dêìn dêìn thoaái hoáa, suy laäo. Chêët axit aliphatin khöng baäo hoâa trong thûåc phêím sau khi bõ öxy hoáa seä kïët húåp vúái anbumin, hònh thaânh nhûäng vïët trêìm tñch "chêët múä maâu nêu hoùåc àen" nùçm laåi trong tïë baâo. Dêìn dêìn, caác töí chûác vaâ tïë baâo bõ suy laäo khöng thïí naâo baâi tiïët nhûäng haåt maâu àen hoùåc maâu nêu naây àûúåc nûäa. Chuáng tñch luäy laåi dûúái da, hònh thaânh nïn nhûäng nöët àöìi möìi. Thûåc ra, nhûäng nöët naây khöng chó xuêët hiïån trïn mùåt maâ coân coá úã tim, huyïët quaãn, gan vaâ caác tuyïën nöåi tiïët. Vêåy coá thïí laâm chêåm hoùåc giaãm thêëp sûå hònh thaânh caác nöët àöìi möìi khöng? Caác nhaâ y hoåc cho rùçng, sûå hònh thaânh súám hay muöån caác nöët àöìi möìi liïn quan àïën tñnh di truyïìn vaâ tònh traång sûác khoãe, chïë àöå dinh dûúäng cuãa con ngûúâi. Àïí laâm chêåm hoùåc giaãm thêëp sûå hònh thaânh àöìi möìi, chïë àöå ùn uöëng cuãa ngûúâi giaâ nïn àa daång hoáa, töët nhêët nïn phöëi húåp giûäa múä àöång vêåt vaâ thûåc vêåt theo tyã lïå 1/2. Vïì muâa heâ, khöng nïn úã ngoaâi nùæng lêu vò tia tûã ngoaåi cuãa aánh nùæng laâm tùng töëc àöå suy laäo cuãa da. Hùçng ngaây nïn xoa boáp mùåt, mu baân tay va â mùåt da cuãa caác chi trïn àïí caãi vdcmedia. com
39. Nhiïìu taác giaã 38 thiïån sûå tuêìn hoaân maáu cuåc böå. Àiïìu naây rêët coá lúåi cho viïåc ngùn ngûâa vaâ laâm chêåm sûå hònh thaânh caác vïët àöìi möìi. 26. Vò sao laåi xuêët hiïån treã coá löng? Treã sú sinh ngoaâi àêìu coá toác töët ra, coân têët caã caác böå phêån khaác chó coá löng tú nhòn khöng roä. Nhûng caá biïåt cuäng coá nhûäng haâi nhi vûâa sinh ra trïn toaân thên àaä coá löng daâi daây àùåc, ngûúâi ta goåi laâ "em beá coá löng". Nùm 1977, úã tónh Liïu Ninh, Trung Quöëc coá möåt haâi nhi coá löng. Ngoaâi söëng muäi, möi, loâng baân tay vaâ loâng baân chên ra, toaân thên àïìu moåc löng daâi 2-3 cm. Tuy veã ngoaâi cuãa em beá tröng rêët àaáng súå, nhûng caác mùåt khaác vêîn bònh thûúâng, möåt tuöíi em àaä biïët goåi böë meå, hai tuöíi biïët tûå ài giaây, 3 tuöíi coá thïí rûãa tay vaâ giùåt khùn mùåt. Hiïån nay úã Trung Quöëc coá hún 30 treã em coá löng. Vò sao trïn thên cuãa chuáng laåi moåc nhiïìu löng daâi àïën thïë? Cêu traã lúâi cuãa caác nhaâ khoa hoåc laâ: àoá àïìu do hiïån tûúång phaãn töí gêy nïn. Nhû ta àaä biïët, loaâi ngûúâi tûâ loaâi vûúån cöí tiïën hoáa maâ ra, trïn thên loaâi vûúån cöí coá löng daây vaâ daâi. Thai nhi thúâi kò 5-6 thaáng tuöíi toaân thên cuäng moåc löng rêët daây, bònh thûúâng àïën thaáng thûá 7 seä tûå ruång hïët. Nhûng coá möåt söë rêët ñt thai nhi vò aãnh hûúãng di truyïìn hoùåc vò möåt nguyïn nhên naâo àoá maâ löng thai khöng ruång, cho nïn sau khi sinh ra trúã thaânh em beá coá löng. 27. Vò sao toác cuãa möåt söë thanh, thiïëu niïn baåc súám? Theo tuöíi taác, toác tûâ maâu àen biïën thaânh maâu xaám, röìi chuyïín dêìn sang maâu baåc. Tuöíi caâng giaâ, toác caâng baåc, àoá laâ àiïìu àûúng nhiïn, ai cuäng khöng cho laâ laå. Nhûng quaái laå laâ coá möåt söë ngûúâi coân treã toác cuäng baåc. Àoá laâ vò sao? Thiïëu niïn toác baåc khaác vúái cuå giaâ toác baåc. Tuöíi giaâ toác baåc laâ do cöng nùng sinh lyá biïën hoáa suy thoaái maâ ra, coân thiïëu niïn toác baåc coá thïí do di truyïìn, böë meå hoùåc öng baâ ngûúâi àoá luác treã toác àaä vdcmedia. com
40. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 39 baåc. Nïëu trong gia töåc khöng coá nhên di truyïìn naây thò àoá coá thïí laâ toác baåc do bïånh. Bïånh gêy toác baåc vö cuâng phûác taåp, nïëu laâ bêím sinh thò phêìn nhiïìu sûå phaát bïånh seä àöìng thúâi keâm theo toác baåc. Nïëu laâ bïånh hêåu thiïn thò ngoaâi lyá do tuöíi giaâ ra, coân coá thïí do chïë àöå dinh dûúäng bõ thiïëu nghiïm troång, hoùåc do bõ kñch àöång maånh, têm tònh khöng thoaãi maái, bi quan, lo lùæng quaá mûác gêy nïn. Ngûúâi giaâ toác baåc thûúâng bùæt àêìu sau tuöíi 40, thanh niïn toác baåc thûúâng xuêët hiïån vaâo khoaãng 20 tuöíi. Nhû ta àaä biïët, toác súã dô coá maâu laâ vò trong toác chûáa möåt loaåi sùæc töë àen. Sùæc töë caâng nhiïìu thò maâu toác caâng àêåm, sùæc töë ñt thò maâu toác nhaåt hún. Maâu cuãa toác laâ do àêìu chên sûäa cuãa toác hònh thaânh. Nïëu quaá trònh hònh thaânh sùæc töë hoùåc sûå vêån chuyïín sùæc töë àïën àêìu chên sûäa cuãa toác gùåp trúã ngaåi, hay sùæc töë bõ möåt loaåi tïë baâo naâo àoá tröi nöíi trong cú thïí "ùn" mêët laâm cho noá khöng thïí àïën àûúåc àêìu chên sûäa thò cho duâ ngûúâi àoá tuöíi lúán hay nhoã, toác àïìu bõ mêët maâu vaâ biïën thaânh maâu baåc. 28. Vò sao àêìu cêy toác laåi bõ cheã nhaánh? Maái toác àen nhaánh khöng nhûäng àem laåi veã àeåp maâ coân laâ tiïu chñ thïí hiïån sûác khoãe. Thúâi Trung Quöëc cöí, ngûúâi ta thûúâng duâng cêu "toác xanh ba ngaân súåi" àïí hònh dung maái àêìu nhiïìu toác. Trïn thûåc tïë, söë toác trïn àêìu cuãa ngûúâi bònh thûúâng laâ khoaãng 10- 12 vaån cêy. Cêy toác daâi ngùæn khaác nhau, daâi nhêët coá thïí àaåt hún 2 m. ÚÃ möåt söë ngûúâi, àoaån cuöëi cuãa toác cheã laâm àöi, thêåm chñ hònh thaânh mêëy nhaánh rêët nhoã. Y hoåc goåi àoá laâ "chûáng toác cheã àöi", hay coân goåi laâ "toác phên nhaánh". Möîi cêy toác àïìu do thên toác vaâ göëc cêëu taåo nïn. Phêìn thên toác löå ra bïn ngoaâi da. Trïn mùåt cùæt ngang cuãa cêy toác, nhòn tûâ ngoaâi vaâo trung têm, cêy toác coá thïí phên thaânh ba lúáp: lúáp ngoaâi cuâng goåi laâ "biïíu bò cuãa toác", rêët moãng; lúáp giûäa daây nhêët goåi laâ "chêët sûâng"; lúáp trong cuâng goåi laâ "tuãy". Chên toác nùçm sêu trong da, àûúåc bao boåc búãi möåt tuái hònh öëng (cêy toác àûúåc moåc ra tûâ trong tuái naây). Biïíu bò cuãa toác do rêët nhiïìu tïë baâo chêët sûâng àaä chïët vaâ vdcmedia. com
41. Nhiïìu taác giaã 40 caác chêët anbumin àaä sûâng hoáa töí chûác thaânh. Chuáng sùæp xïëp nöëi tiïëp nhau. Vò thên toác laâ nhûäng tïë baâo àaä chïët nïn khi cùæt toác, ngûúâi ta khöng caãm thêëy àau. Nguyïn nhên chuã yïëu gêy toác cheã nhaánh laâ do axit anbumin vaâ cystin trong toác bõ giaãm thêëp, khiïën cho toác gioân, dïî bõ gaäy. Ngoaâi ra, viïåc thûúâng xuyïn duâng maáy sêëy toác hoùåc duâng xaâ phoâng coá àöå kiïìm maånh àïí göåi àêìu cuäng khiïën cho chêët dêìu trong toác giaãm thêëp, khiïën toác cuäng dïî phên nhaánh. Ngûúâi sûác khoãe yïëu, dinh dûúäng keám, khiïën tïë baâo toác coân söëng àaä "tiïn thiïn bêët tuác" thò seä toác khöng àûúåc phaát triïín bònh thûúâng, dïî bõ phên nhaánh. Àïí haån chïë hiïån tûúång naây, coá thïí ùn vûâng àen, haåt àaâo vaâ trûáng gaâ vò nhûäng thûåc phêím naây chûáa axit amin, sùæt vaâ nhûäng thaânh phêìn dinh dûúäng khaác rêët cêìn cho sûå phaát triïín cuãa toác. 29. Vò sao löng maây khöng daâi nhû toác? Möîi ngûúâi àïìu coá löng maây. Giöëng nhû toác, löng maây àïìu moåc lïn tûâ da. Nhûng toác coá thïí moåc rêët daâi, coân löng maây thò laåi ngùæn. Duâ baån coá ài khùæp böën phûúng cuäng khöng thïí tòm thêëy möåt ngûúâi naâo coá löng maây daâi nhû toác. Àoá laâ vò sao? Muöën giaãi àaáp vêën àïì naây trûúác hïët phaãi laâm roä quaá trònh sinh trûúãng cuãa löng maây vaâ toác. Löng maây vaâ toác àïìu goåi chung laâ löng, coá göëc nùçm trong tuái chên löng dûúái da. Caác tïë baâo úã phêìn tuái chên löng khöng ngûâng phên chia vaâ chïët ài. Nhûäng tïë baâo chïët bõ àuân ra ngoaâi cú thïí liïn tuåc, trúã thaânh löng. Löng maây vaâ toác moåc úã nhûäng võ trñ khaác nhau trïn cú thïí, chu kyâ sinh trûúãng cuãa chuáng rêët khaác nhau. Thöng thûúâng möîi cêy toác coá thïí moåc liïn tuåc 2-6 nùm, sau àoá ngûâng phaát triïín, 3-4 thaáng sau àoá seä ruång ài. Nïëu möîi ngaây, cêy toác moåc àûúåc 0,3 mm thò trong 4 nùm, noá seä daâi 66cm. Coân löng maây möîi ngaây chó moåc àûúåc 0,16 mm, chu kyâ sinh trûúãng cuãa noá chó khoaãng 2 thaáng. Khi àaä ngûâng phaát triïín, chó mêëy ngaây sau laâ noá ruång. Do àoá, löng vdcmedia. com
42. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 41 maây khöng thïí moåc daâi, àöå daâi cuãa noá khöng thïí naâo so saánh vúái toác àûúåc. 30. Löng maây vaâ löng mi coá taác duång gò? Rêët nhiïìu ngûúâi cho rùçng, löng maây vaâ löng mi ngoaâi viïåc laâm àeåp ra thò khöng coá taác duång gò khaác. Vò vêåy, nhiïìu cö gaái thûúâng nhöí löng maây, sau àoá duâng buát chò veä lïn caái "maây ngaâi" cong cong, àöìng thúâi lùæp thïm löng mi giaã. Thûåc ra, laâm nhû vêåy laâ coá haåi cho sûác khoãe. Taác duång cuãa löng maây laâ baão vïå mùæt. Noá giöëng nhû con àï, chùæn möì höi vaâ nûúác mûa chaãy tûâ traán xuöëng; cuäng coá thïí nhû caánh rûâng baão höå, àúä khöng cho buåi rúi vaâo mùæt. Löng mi úã phña trïn vaâ dûúái mùæt giöëng nhû hai bûác reâm cûãa söí àïí baão vïå con mùæt kiïìu diïîm. Taác duång lúán nhêët cuãa noá laâ giuáp mùæt khoãi bõ aánh saáng quaá maånh chiïëu vaâo, àöìng thúâi ngùn buåi rúi vaâo mùæt. Nïëu mêët ài löng maây thò möì höi, nûúác mûa vaâ buåi tûâ phña traán seä rúi xuöëng, khiïën mùæt bõ viïm, maåch maáu sûng lïn. Viïåc nhöí löng maây gêy kñch thñch da, khiïën löî chên löng múã ra, vi khuêín coá thïí thûâa cú xêm nhêåp, gêy viïm. 31. Vò sao toác thûúâng ruång? Viïåc moåc toác coá liïn quan vúái tònh traång sûác khoãe, lûáa tuöíi vaâ thúâi tiïët. ÚÃ ngûúâi khoãe maånh, toác thûúâng daây, àen nhaánh. Ngûúâi sûác khoãe yïëu toác thûúâng thûa, thêåm chñ bõ ruång tûâng àaám, toác maâu vaâng, khöng boáng. ÚÃ ngûúâi treã, toác moåc nhanh, ngûúâi giaâ toác moåc chêåm. Vaâo muâa heâ, töëc àöå hêëp thu vaâ àaâo thaãi cuãa cú thïí nhanh nïn toác moåc cuäng nhanh hún, sang muâa àöng thò chêåm laåi. Chuáng ta hùçng ngaây khi chaãi toác, trïn lûúåc thûúâng thêëy coá mêëy cêy toác ruång. Nhûäng cêy toác naây daâi ngùæn khaác nhau, nïëu thêëy toác daâi nhiïìu hún toác ngùæn laâ bònh thûúâng, nïëu toác ngùæn nhiïìu hún toác daâi thò khöng coân bònh thûúâng nûäa. Thúâi gian töìn taåi cuãa möîi cêy toác laâ nhêët àõnh, thöng thûúâng 2 - 6 nùm. Toác daâi ruång laâ sûå thay àöíi bònh thûúâng; sau khi cêy toác vdcmedia. com
43. Nhiïìu taác giaã 42 àoá ruång, ngay chöî göëc dêìn dêìn moåc lïn möåt cêy toác múái. Nïëu ruång toác ngùæn tûác laâ chûa àïën thúâi gian thay toác maâ toác àaä ruång. Àiïìu àoá coá thïí laâ do àêìu chên sûäa cuãa toác bõ möåt aãnh hûúãng bêët lúåi naâo àoá. Nïëu coá thïí khûã boã àûúåc nguyïn nhên naây thò toác seä laåi phuåc höìi bònh thûúâng. Bònh thûúâng, toác ruång laâ do hiïån tûúång sûâng hoáa phaát triïín dêìn tûâ chên toác xuöëng àïën àêìu chên sûäa cuãa toác; khi àêìu chên toác bong khoãi àêìu chên sûäa thò toác ruång, möåt cêy toác múái seä moåc ra taåi àoá. Vò vêåy, mùåc duâ toác ruång hùçng ngaây nhûng töíng söë cêy toác trïn àêìu vêîn khöng giaãm mêëy. Nïëu bõ möåt yïëu töë bïn ngoaâi kñch thñch, toác coá thïí ruång vaâ taåm thúâi khöng moåc laåi àûúåc. Vñ duå, treã em suöët ngaây nùçm göëi, ma saát giûäa àêìu vúái göëi khiïën àaám toác chöî àoá ruång ài. Ngoaâi ra, khi bõ söët cao hoùåc sau möåt cún bïånh nùång, toác cuäng ruång rêët nhiïìu, coá luác duâng tay vuöët àaä coá thïí laâm ruång haâng tuám toác. Àoá laâ sûå ruång toác coá tñnh taåm thúâi. Sau möåt thúâi gian, toác vêîn coá thïí phuåc höìi. Nïëu da àêìu bõ pha á hoaåi do ngoaåi thûúng, boãng hoùåc muån nhoåt, sau khi thaânh seåo, toác seä mêët ài, khöng coân hy voång moåc laåi àûúåc. 32. Vò sao möåt söë ngûúâi àêìu coá gêìu nhiïìu? Gêìu laâ saãn phêím àaâo thaãi cuãa da àêìu, möîi ngûúâi àïìu coá. Thöng thûúâng, noá khöng gêy caãm giaác gò àùåc biïåt nhûng nïëu quaá nhiïìu, noá seä gêy ngûáa vaâ aãnh hûúãng àïën myä quan. Sûå sinh trûúãng vaâ diïîn biïën cuãa da ngûúâi àûúåc bùæt nguöìn tûâ nhûäng tïë baâo göëc úã têìng thêëp nhêët cuãa lúáp biïíu bò. Cuâng vúái sûå hêëp thu vaâ àaâo thaãi, nhûäng tïë baâo göëc naây seä phaát triïín lïn trïn, cuöëi cuâng trúã thaânh tïë baâo sûâng vaâ ruång ài. Quaá trònh naây diïîn ra trong khoaãng 310 - 430 giúâ. Tïë baâo sûâng cuãa möåt ngûúâi tûâng giúâ tûâng khùæc àïìu rúi ruång, chùèng qua laâ vò kñch thûúác möîi tïë baâo rêët nhoã nïn ta khöng caãm thêëy maâ thöi. Gêìu thûåc tïë laâ tïë baâo bõ sûâng hoáa rúi ruång maâ thaânh. vdcmedia. com
44. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 43 Vò sao coá möåt söë ngûúâi gêìu àùåc biïåt nhiïìu? Caác baác syä phaát hiïån nhûäng ngûúâi naây phêìn nhiïìu úã lûáa tuöíi thanh niïn. Do caác hooác mön giúái tñnh mêët cên bùçng, àùåc biïåt laâ mûác àöå hooác mön nam tùng cao, da tiïët ra nhiïìu chêët dêìu. Khi dêìu trïn da àêìu nhiïìu thò nhûäng tïë baâo sûâng àaä ruång ra seä dñnh laåi vúái nhau, hònh thaânh nhûäng àaám gêìu maâ mùæt thûúâng coá thïí tröng thêëy àûúåc. Ngoaâi ra, viïåc duâng xaâ phoâng göåi àêìu hoùåc dûúåc phêím coá tñnh kiïìm maånh cuäng dêîn àïën gêìu nhiïìu. Àïí traánh gêìu, trûúác hïët cêìn phaãi söëng coá quy cuã, giûä cho tinh thêìn thoaãi maái, ñt ùn chêët múä, àûúâng, ùn nhiïìu rau quaã vaâ nhûäng thûác ùn chûáa nhiïìu vitamin B. Àöëi vúái ngûúâi da möì höi dêìu, nïn tùng thïm söë lêìn göåi, duâng xaâ phoâng trung tñnh hoùåc xaâ phoâng lûu huyânh àïí khöëng chïë tiïët dêìu, giûä cho da àêìu àûúåc saåch seä, tinh khiïët. Caác nhaâ khoa hoåc phaát hiïån thêëy sûå phaát triïín gêìu coá liïn quan àïën möåt loaåi vi khuêín trïn da. Vò vêåy, coá thïí duâng thuöëc khaáng khuêín àïí chûäa gêìu. 33. Cêu noái "ngûúâi khoãe moåc toác, ngûúâi yïëu moåc moáng tay" coá cú súã khoa hoåc khöng? Ngûúâi ta duâ khoãe hay yïëu thò toác vaâ moáng tay vêîn khöng ngûâng sinh trûúãng. Toác coá tuöíi thoå trung bònh 2-6 nùm, lêu nhêët coá thïí àaåt 25 nùm. Thöng thûúâng möîi ngaây, toác moåc 0,2-0,4 mm, möåt thaáng daâi 1 cm. Töëc àöå moåc cuãa toác seä thay àöíi tuây theo tònh hònh tuöíi taác vaâ sûác khoãe. ÚÃ ngûúâi giaâ, ngûúâi thïí lûåc yïëu, bïånh nhên vaâ phuå nûä mang thai, toác moåc tûúng àöëi chêåm. ÚÃ ngûúâi khoãe úã lûáa tuöíi 16-24, toác moåc nhanh hún, chêët lûúång cuäng töët hún. Moáng tay möîi ngaây moåc khoaãng 0,1 mm. ÚÃ nhûäng ngoán tay daâi, töëc àöå moåc cuãa moáng cao hún caác ngoán ngùæn, nghôa laâ trïn cuâng möåt baân tay, moáng tay ngoán giûäa moåc nhanh nhêët, moáng tay ngoán uát vaâ ngoán caái moåc chêåm hún. Vaâo muâa heâ moáng tay moåc nhanh hún muâa àöng, ban ngaây moåc nhanh hún ban àïm, úã phûúng Nam moåc nhanh hún úã phûúng Bùæc. Moáng tay treã em múái sinh moåc tûúng àöëi chêåm, lûáa tuöíi thanh niïn moåc nhanh hún, vïì tuöíi giaâ laåi moåc chêåm laåi. Thöng thûúâng, ngûúâi coá sûác khoãe töët, vdcmedia. com
45. Nhiïìu taác giaã 44 dinh dûúäng àêìy àuã thò töëc àöå phaát triïín moáng tay seä cao hún so vúái nhûäng ngûúâi thïí lûåc yïëu hoùåc nhiïìu bïånh. Ngûúâi quen duâng tay phaãi thò moáng tay phaãi cuäng moåc nhanh hún. 34. Vò sao khöng nïn cùæt moáng tay quaá sêu? Moáng tay cuãa con ngûúâi giöëng nhû lúáp vaãy trïn thên con rùæn; àoá laâ nhûäng saãn phêím phuå cuãa da, taác duång chuã yïëu laâ baão vïå ngoán tay. Nhûng nïëu moáng tay moåc quaá daâi cuäng khöng thuêån tiïån, vò moáng tay daâi dïî chûáa nhiïìu vi khuêín. Caác nhaâ khoa hoåc tûâng phaát hiïån, trong möåt g chêët bêín cuãa moáng tay coá khoaãng 4 tyã vi khuêín. Khi baån khöng cêín thêån laâm raách da, nhûäng vi khuêín úã moáng tay coá thïí gêy viïm da. Khi baån cêìm vêåt gò ùn, vi khuêín úã moáng tay cuäng coá thïí xêm nhêåp cú thïí. Vò vêåy, àïí giûä gòn sûác khoãe, ta nïn coá thoái quen chùm cùæt moáng tay. Rêët nhiïìu ngûúâi thñch cùæt moáng tay thêåt ngùæn vò hoå cho rùçng, moáng tay caâng ngùæn caâng töët. Thûåc ra laâm nhû thïë khöng coá lúåi. Vò moáng tay cùæt quaá ngùæn seä laâm yïëu taác duång baão vïå cuãa noá cho àêìu ngoán tay. Àiïìu àaáng chuá yá laâ khöng nïn cùæt hai bïn moáng tay quaá sêu, nïëu khöng, chöî moáng tay múái moåc ra se ä àêm thõt, dïî gêy viïm nhiïîm. Toám laåi, moáng tay nïn àûúåc cùæt bùçng àêìu. 35. Vò sao nhiïìu treã em thñch cùæn moáng tay? Nïëu baån chuá yá quan saát chung quanh seä phaát hiïån nhiïìu ngûúâi coá thoái quen xêëu: thñch cùæn moáng tay, àùåc biïåt laâ treã em 5-10 tuöíi. Vò sao treã em thñch cùæn moáng tay? Hiïån tûúång naây coá thïí liïn quan nhêët àõnh vúái di truyïìn. Nhûng phêìn àöng treã em coá thoái quen cùæn moáng tay khöng hïì liïn quan gò túái di truyïìn maâ do têm lyá bõ cùng thùèng, hoùåc khöng àûúåc giaáo duåc thñch àaáng. Möåt söë nhaâ khoa hoåc chó roä caác nguyïn nhên chuã yïëu dêîn àïën treã em thñch cùæn moáng tay, bao göìm: gia àònh khöng hoâa thuêån, böë meå àïì ra nhûäng yïu cêìu hoåc têåp quaá cao àöëi vúái con caái, vdcmedia. com
46. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 45 bõ thêìy giaáo phï bònh, quúã traách. Nhûäng àiïìu naây laâm cho treã em luön úã traång thaái tinh thêìn quaá cùng thùèng. Khi treã em cùæn moáng tay (coá em cùæn caã phêìn da quanh moáng tay gêy chaãy maáu, viïm nhiïîm), böë meå thûúâng duâng biïån phaáp xûã phaåt nhû àaánh, chûãi àïí ngùn ngûâa, nhûng vêîn khöng mang laåi kïët quaã. Muöën cho treã em khùæc phuåc thoái quen xêëu naây, cêìn phaãi tòm ra nguyïn nhên cú baãn, phên tñch möi trûúâng chung quanh àïí coá phûúng phaáp uöën nùæn àuáng àùæn. Möîi khi nhòn thêëy treã vö tònh hay hûäu yá cùæn moáng tay thò nïn tòm caách àïí treã laâm nhûäng cöng viïåc ûa thñch nhû sùæp hònh, cùæt giêëy nhùçm phên taán sûå chuá yá cuãa chuáng àöëi vúái moáng tay. Ngoaâi ra, coá thïí àûa con àïën baác sô àïí xin nhûäng lúâi khuyïn, hay laâm cho em beá àûúåc thû giaän, tùng cûúâng nùng lûåc tûå khöëng chïë vaâ àöång viïn kõp thúâi möîi khi chuáng coá tiïën böå. Têët caã nhûäng viïåc naây àïìu rêët böí ñch cho viïåc khùæc phuåc thoái quen xêëu hay cùæn moáng tay. 36. Coá phaãi maáu chó laâ chêët nûúác maâu àoã khöng? Maáu trong cú thïí maâu àoã tûúi, múái nhòn giöëng nhû chêët nûúác coá thuöëc nhuöåm àoã. Thûåc ra khöng phaãi nhû thïë. Nïëu àùåt möåt gioåt maáu dûúái kñnh hiïín vi àïí quan saát, ta seä phaát hiïån thêëy trong maáu coá tïë baâo höìng cêìu, tïë baâo baåch cêëu, tiïíu cêìu vaâ möåt söë thaânh phêìn khaác. a. Tïë baâo höìng cêìu giöëng nhû caái àôa nhoã maâu höìng, úã giûäa húi loäm, chuyïn vêån chuyïín khñ öxy vaâ CO2. Sau khi maáu qua phöíi, tïë baâo höìng cêìu seä mang theo öxy múái àûúåc hñt vaâo ài khùæp toaân thên. Trïn àûúâng quay trúã vïì, noá laåi mang khñ CO2 àïën phöíi àïí thaãi ra ngoaâi. b. Baåch cêìu laâ loaåi tïë baâo coá nhên, khöng maâu, khi nùçm im coá hònh troân. Trong traång thaái hoaåt àöång, tïë baâo baåch cêìu coá thïí biïën hònh, xuyïn qua vaách caác maåch maáu li ti, ài vaâo caác töí chûác chung quanh. Trong baåch cêìu coá vö söë haåt àùåc biïåt, coá thïí chia noá thaânh vdcmedia. com
47. Nhiïìu taác giaã 46 tïë baâo daång haåt vaâ khöng haåt. Caác tïë baâo daång haåt bao göìm 3 loaåi: trung tñnh, haáo axit vaâ haáo kiïìm. Tïë baâo daång haåt trung tñnh coá khaã nùng biïën hònh rêët maånh vaâ nùng lûåc "ùn" nhûäng vêåt khaác, trûåc tiïëp giïët chïët vi khuêín, coá taác duång baão vïå quan troång trong cú thïí. Tïë baâo daång haåt haáo axit chûáa caác chêët men amoni, men thuãy giaãi , coá thïí laâm giaãm dõ ûáng, giïët hoùåc laâm töín thûúng kyá sinh truâng. Tïë baâo daång haåt haáo kiïìm chûáa caác chêët phaãn ûáng chêåm. Trong caác tïë baâo baåch cêìu khöng haåt, phêìn lúán laâ caác tïë baâo lympho. Cöng nùng cuãa noá coá liïn quan àïën chûác nùng miïîn dõch. Möåt loaåi tïë baâo khöng haåt khaác laâ tïë baâo àún haåch, coá khaã nùng vêån àöång biïën hònh maånh vaâ "ùn" nhûäng vêåt khaác. Khi ài vaâo töí chûác kïët àïë, noá coá thïí phên hoáa thaânh tïë baâo to àïí nuöët caác chêët khaác. c. Tiïíu cêìu coá hònh daång rêët khöng quy chuêín. Chûác nùng cuãa noá laâ laâm àöng maáu. Khi cú thïí bõ thûúng chaãy maáu, tiïíu cêìu traân ra bao boåc lêëy miïång vïët thûúng, tiïët ra chêët àùåc biïåt àïí gêy àöng maáu, khiïën cho maáu trïn miïång vïët thûúng àöng laåi. ÚÃ nhûäng ngûúâi bõ thiïëu tiïíu cêìu, miïång vïët thûúng rêët khoá cêìm maáu. Ngoaâi ra, trong maáu coân coá chêët khoaáng, àûúâng, múä, anbumin, chêët kñch thñch, men vaâ vitamin 37. Vò sao khaác nhoám maáu thò khöng thïí tiïëp maáu? Trûúác kia, do khöng biïët sûå töìn taåi cuãa caác nhoám maáu khaác nhau nïn khi bïånh nhên cêìn maáu, bêët cûá ngûúâi khoãe maånh naâo cuäng àïìu coá thïí cho maáu. Nhiïìu ngûúâi sau khi àûúåc tiïëp maáu àaä chïët hoùåc lêm vaâo tònh traång xêëu ài. Nùm 1902, nhaâ bïånh lyá hoåc ngûúâi AÁo laâ Lanterstana múái laâm saáng toã bñ mêåt vïì maáu vaâ àûa ra khaái niïåm nhoám maáu. Öng chia maáu ngûúâi thaânh 4 nhoám: A, B, AB, O. Ngûúâi coá khaáng nguyïn A trïn bïì mùåt caác höìng cêìu àûúåc xïëp vaâo nhoám maáu A. Ngûúâi coá khaáng nguyïn B trïn bïì mùåt höìng cêìu àûúåc coi laâ thuöåc nhoám maáu B. Ngûúâi coá caã 2 khaáng nguyïn trïn vdcmedia. com
48. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 47 thuöåc nhoám maáu AB. Ngûúâi khöng coá caã 2 khaáng nguyïn A vaâ B àûúåc xïëp vaâo nhoám maáu O. Nhoám maáu O coá thïí tûúng taác vúái caác nhoám maáu bêët kyâ khaác maâ khöng coá phaãn ûáng cuãa khaáng thïí. Vò vêåy, ngûúâi thuöåc nhoám maáu naây coá thïí cho maáu bêët kyâ ai. Ngûúåc laåi, nhoám maáu AB vò khöng phaãn ûáng vúái bêët cûá khaáng nguyïn naâo nïn coá thïí tiïëp nhêån têët caã caác nhoám maáu. Viïåc nhêån maáu thuöåc nhoám khöng phuâ húåp seä dêîn àïën phaãn ûáng àöng maáu, tïë baâo höìng cêìu bõ biïën daång, gêåp laåi, gêy nguy hiïím cho tñnh maång. . 38. Maáu chaãy trong cú thïí nhû thïë naâo? Maáu tuêìn hoaân trong cú thïí, thêåm chñ luác nguã cuäng khöng ngûâng chaãy. Vêåy quy luêåt lûu àöång cuãa maáu nhû thïë naâo? Nhû ta àaä biïët, maáu laâ chêët loãng giöëng nhû nûúác. Nûúác maáy chaãy trong àûúâng öëng àïën khùæp moåi nhaâ. Maáu cuäng phaãi chaãy trong àûúâng öëng cöë àõnh, àûúâng öëng àoá goåi laâ maåch maáu. Maåch maáu bùæt àêìu tûâ tim, coá àuã kñch thûúác tûâ to àïën nhoã, daâi àïën ngùæn, coá caã nhûäng maåch maáu nhoã li ti mùæt thûúâng khöng nhòn thêëy àûúåc, daây àùåc nhû maång nhïån, phên böë khùæp cú thïí. Nïëu cöång chiïìu daâi caác maåch maáu trong toaân cú thïí, ta seä àûúåc möåt àoaån thùèng daâi àïën 10 vaån km, àuã àïí quêën quanh quaã àêët hai voâng rûúäi. Maåch maáu múái nhòn qua gêìn nhû giöëng nhau, nhûng thûåc ra àûúåc chia laâm hai loaåi lúán laâ àöång maåch vaâ tônh maåch. Maáu chaãy trong àöång maåch laâ "maáu saåch", coân maáu chaãy trong tônh maåch laâ "maáu bêín". Maáu àûúåc búm tûâ tim ra chûáa öxy vaâ caác chêët dinh dûúäng, goåi la â "maáu saåch". Thöng qua àöång maåch, noá chaãy vaâo caác maåch maáu li ti phên böë khùæp trong cú thïí, àûa öxy vaâ caác chêët dinh dûúäng àïën cung cêëp cho tïë baâo, tûác laâ cho tïë baâo "thúã" vaâ "ùn uöëng". Caác tïë baâo laåi thaãi ra khñ CO2 vaâ caác chêët thaãi vaâo maáu. Thïë laâ "maáu saåch" biïën thaânh "maáu bêín", chaãy vïì tônh maåch, vdcmedia. com
49. Nhiïìu taác giaã 48 thöng qua phöíi, thêån vaâ da àïí thaãi caác chêët àöåc ra ngoaâi, biïën thaânh maáu saåch quay vïì tim. Cûá nhû thïë, maáu tuêìn hoaân khöng ngûâng trong àöång maåch vaâ tônh maåch. 39. Coá phaãi nhoám maáu möåt ngûúâi suöët àúâi khöng thay àöíi? Trûúác àêy, ngûúâi ta luön cho rùçng nhoám maáu cuãa möåt ngûúâi suöët àúâi khöng thay àöíi. Vò vêåy, coá ngûúâi goåi nhoám maáu laâ "höå khêíu àoã". Vúái àa söë ngûúâi, nhoám maáu quaã thûåc suöët àúâi khöng àöíi. Nhûng àiïìu àoá khöng phaãi laâ tuyïåt àöëi. Coá möåt phuå nûä tuöíi trung niïn qua giaám àõnh thuöåc nhoám maáu AB. Baâ àaä àûúåc tiïëp nhoám maáu AB 4 lêìn an toaân vö sûå, nhûng trong lêìn tiïëp maáu thûá nùm laåi coá phaãn ûáng khöng töët. Qua kiïím tra múái phaát hiïån nhoám maáu cuãa baâ àaä biïën thaânh nhoám maáu A. Caác nghiïn cûáu gêìn àêy àaä phaát hiïån thêëy, coá luác bïånh têåt khiïën cho nhoám maáu thay àöíi. Vñ duå, bïånh maáu trùæng coá thïí laâm mêët nhoám maáu; bïånh khöëi u àûúâng ruöåt coá thïí khiïën cho bïånh nhên tûâ nhoám maáu A biïën thaânh nhoám maáu B. Song àiïìu laâm cho ngûúâi ta khoá hiïíu laâ trïn thïë giúái laåi coá möåt ngûúâi àöìng thúâi töìn taåi hai nhoám maáu. Nùm 1953, úã Anh, ngûúâi ta àaä phaát hiïån möåt phuå nûä kyâ quaái, vûâa coá nhoám maáu A laåi vûâa coá nhoám maáu O. Vò sao laåi coá hiïån tûúång naây, cho àïën nay caác nhaâ khoa hoåc vêîn àang tòm toâi chûa laâm saáng toã àûúåc. 40. Maáu nhên taåo coá ûu àiïím gò? Khi bïånh nhên mêët nhiïìu maáu hoùåc traãi qua möåt cuöåc àaåi phêîu, tiïëp maáu laâ khêu quan troång, khöng thïí thiïëu àûúåc. Nhûng coá luác do gùåp khoá khùn vïì nhoám maáu hoùåc nguöìn maáu dûå trûä thiïëu, nïëu chó dûåa vaâo lûúång maáu hiïën cuãa nhûäng ngûúâi maånh khoãe thò khöng thïí naâo thoãa maän àûúåc nhu cêìu àiïìu trõ. Vò vêåy, caác nhaâ khoa hoåc àaä nghiïn cûáu ra möåt loaåi saãn phêím thay thïë cho maáu ngûúâi, àoá laâ maáu nhên taåo. Thaáng 7 nùm vdcmedia. com
50. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 49 1980, möåt giaáo sû khoa y Àaåi hoåc Hiroshima (Nhêåt Baãn) tuyïn böë, öng ta duâng maáu nhên taåo tiïëp cho 100 bïånh nhên trong phêîu thuêåt vaâ àaä thu àûúåc thaânh cöng töët àeåp. Thaáng 6 nùm 1980, Bïånh viïån Trung Sún, (Trung Quöëc) cuäng àaä tiïëp maáu nhên taåo cho möåt bïånh nhên bõ suy baåi cöng nùng thêån, kïët quaã rêët töët. Tïn àêìy àuã cuãa maáu nhên taåo laâ maáu nhên taåo fluocacbon. Noá coá khaã nùng hoâa tan chêët khñ rêët cao; trong maåch maáu, noá coá thïí thûåc hiïån phên aáp àöëi vúái öxy vaâ CO2 àïí thûåc hiïån sûå khuïëch taán khñ, nhúâ àoá maâ coá thïí àûa khñ öxy àïën khùæp cú thïí vaâ baâi tiïët khñ CO2 ra ngoaâi. Maáu nhên taåo so vúái maáu ngûúâi coá mêëy ûu àiïím sau: - Khöng bõ nhoám maáu haån chïë, coá thïí duâng cho bïånh nhên coá bêët cûá nhoám maáu naâo. Sau khi tiïëp maáu, seä khöng xaãy ra phaãn ûáng tröån maáu nghiïm troång. Àùåc biïåt, trong trûúâng húåp cêëp cûáu, khöng cêìn phaãi kiïím tra nhoám maáu, thñ nghiïåm phöëi maáu giao taåp maâ coá thïí sûã duång ngay. Àöëi vúái trûúâng húåp cêëp cûáu vúái quy mö lúán laåi caâng àún giaãn, nhanh choáng. - Baão quaãn dïî daâng, khöng cêìn phaãi cêët giûä trong tuã laånh 4-6 àöå C nhû maáu tûúi maâ vêîn coá thïí baão quaãn àûúåc haâng nùm. - Khöng phaát sinh sûå caãm nhiïîm giao taåp. Thûúâng thûúâng khi tiïëp maáu, nïëu khöng kiïím tra nghiïm ngùåt seä dïî xaãy ra tònh traång vi khuêín vaâ mêìm bïånh trong cú thïí ngûúâi cho maáu chuyïín sang cú thïí cuãa bïånh nhên cêìn maáu. Coân maáu nhên taåo àûúåc saãn xuêët bùçng phûúng phaáp cöng nghiïåp nïn khöng bõ nhiïîm vi khuêín hoùåc coá àöåc töë bïånh. Ngoaâi viïåc cêëp cûáu, maáu nhên taåo coân coá thïí duâng böí sung cho tim vaâ phöíi khi coá nhu cêìu, hoùåc duâng baão quaãn caác cú quan àïí cêëy hoùåc thay thïë. 41. Vò sao khi chaåy, tim àêåp nhanh hún? Tim giöëng nhû möåt caái búm tûå àöång, ngaây àïm khöng ngûâng co boáp, àûa maáu chûáa öxy vaâ chêët böí àïën khùæp cú thïí. Khi nguã hoùåc nghó ngúi, lûúång maáu tûâ tim àûa ra möîi phuát khoaãng 3-5 lñt vdcmedia. com
51. Nhiïìu taác giaã 50 laâ àuã, cho nïn tim àêåp tûúng àöëi chêåm, lûåc co boáp cuäng khöng lúán lùæm. Khi cú bùæp bùæt àêìu hoaåt àöång, nhu cêìu öxy vaâ chêët böí nhiïìu hún so vúái khi yïn tônh, lûúång maáu cuãa tim àûa ra cuäng phaãi tùng lïn tûúng ûáng múái thoãa maän nhu cêìu cuãa cú thïí. Möåt àöång taác duâ laâ rêët nheå (vñ duå möîi giêy gêåp chên möåt lêìn) cuäng seä khiïën cho lûúång maáu tûâ tim àûa ra tùng lïn nhiïìu lêìn. Khi vêån àöång maåch nhû chaåy, búi löåi, lûúång maáu tim àûa ra caâng nhiïìu hún. Trong möåt phuát, tim cuãa ngûúâi coá thïí co boáp àûa ra khoaãng 20 lñt maáu, nhiïìu gêëp 5 hoùåc 6 lêìn so vúái luác nghó ngúi. ÚÃ vêån àöång viïn, tim co boáp maånh meä hún, möåt phuát coá thïí àûa ra 30 - 35 lñt maáu, thêåm chñ vûúåt quaá 40 lñt. Coá thïí baån seä lêëy laâm laå, khi vêån àöång, lûúång maáu luên chuyïín tùng lïn laâ tûâ àêu maâ coá? Thûá nhêët, cú thïí phaãi àöång viïn maáu cêëp töëc. Bònh thûúâng, maáu chûáa trong gan, laá laách vaâ úã caác maåch maáu dûúái da. Khi cêìn, noá àûúåc àiïìu àöång cêëp töëc àïí cuâng tham gia cung cêëp öxy, chêët böí vaâ vêån chuyïín chêët thaãi, baão àaãm cho cú bùæp vêån àöång linh hoaåt vaâ maånh meä. Thûá hai, cú thïí tùng töëc àöå tuêìn hoaân maáu. Luác nghó ngúi, maáu tuêìn hoaân trong cú thïí 4-5 lêìn/phuát, coân luác vêån àöång coá thïí tuêìn hoaân àïën 7 lêìn; lûúång maáu qua tim cuäng tùng lïn, do àoá lûúång maáu tûâ tim àûa ra seä tùng lïn rêët nhiïìu. Möåt quaã tim khoãe maånh seä cùn cûá vaâo nhûäng àoâi hoãi khaác nhau maâ hoaân thaânh nhiïåm vuå möåt caách xuêët sùæc. Tim dûåa vaâo sûác maånh naâo àïí vêån chuyïín maáu tùng thïm? Chuã yïëu laâ bùçng hai biïån phaáp: tùng nhanh nhõp àêåp vaâ tùng cûúâng lûåc co boáp. Nhû vêåy, lûúång maáu chaãy qua caã àöång maåch vaâ tônh maåch àïìu tùng. Khi baån chaåy hoùåc leo nuái, vò vêån àöång maånh nïn thêìn kinh giao caãm àûúåc hûng phêën, nhõp tim tùng nhanh, lûåc co boáp tùng, do àoá baån seä caãm thêëy tim àêåp vûâa nhanh vûâa nùång, rêët maänh liïåt. Noái nhû thïë nghôa laâ viïåc chaåy àaä tùng thïm gaánh nùång cho tim chùng? Noá coá lúåi gò cho sûå khoãe maånh cuãa tim khöng? Coá lúåi rêët lúán. Nguyïn laâ tim àang cêìn coá möåt phuå taãi nhêët àõnh àïí tùng thïm sûå laânh maånh. Vò khi cöng viïåc tùng lïn, àöång maåch vaânh vdcmedia. com
52. CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 51 cuäng àoâi hoãi lûúång maáu chaãy qua phaãi nhiïìu hún, nhúâ àoá maâ tim cuäng àûúåc cung cêëp nhiïìu öxy vaâ chêët böí hún. Quaã tim trong àiïìu kiïån "laâm nhiïìu àûúåc hûúãng nhiïìu" nhû thïë nïn seä khoãe hún. 42. Vò sao sau khi giêåt mònh mùåt laåi taái xanh? Trong cuöåc söëng, hêìu nhû moåi ngûúâi àïìu gùåp nhûäng trûúâng húåp khêín cêëp naâo àoá. Khi àöåt nhiïn bõ giêåt mònh, cú thïí seä coá phaãn ûáng, biïíu hiïån laâ mùåt taái xanh, thêåm chñ coá thïí tûá chi laånh, toaát möì höi, nöíi da gaâ. Àoá laâ vò trong cú thïí coá möåt hïå thöëng phoâng ngûå. Khi bõ kñch thñch maånh, cú thïí seä coá haâng loaåt phaãn ûáng do thêìn kinh phaát ra. Vñ duå nhû hiïån tûúång thêìn kinh giao caãm seä hûng phêën, tuyïën yïn - voã tuyïën thûúång thêån seä tiïët ra nhiïìu chêët nöåi tiïët hún hún àïí thñch ûáng vúái sûå kñch thñch maänh liïåt àoá, nhùçm nêng cao khaã nùng àïì khaáng cuãa cú thïí àöëi vúái ngoaåi giúái, trong y hoåc goåi laâ "kñch thñch phaãn ûáng". Thêìn kinh giao caãm hûng phêën, tuyïën yïn - voã tuyïën thûúång thêån tiïët ra nhiïìu chêët kñch thñch hún khiïën tim àêåp nhanh, lûåc co boáp maånh, dêîn maáu ra nhiïìu, nêng cao huyïët aáp. Ngoaâi ra, noá coân thuác àêíy sûå phên böë laåi lûúång maáu trong cú thïí. Khi àoá da, caác taång phuã trong buång vaâ maåch maáu thêån co laåi, coân maåch maáu úã naäo khöng bõ co, bùæp cuäng múã röång baão àaãm cho tim, naäo vaâ caác cú bùæp àûúåc cung cêëp nhiïìu maáu hún. Àiïìu naây seä coá lúåi cho viïåc chöëng laåi nhûäng kñch thñch maånh cuãa ngoaåi giúái, baão àaãm cho cú thïí khöng bõ töín thûúng. Vò khi àoá da, rêët nhiïìu àöång maåch nhoã trong caác cú quan nöåi taång, caác maåch maáu li ti co heåp laåi nïn úã nhûäng böå phêån naây phaát sinh hiïån tûúång thiïëu maáu, thiïëu öxy, laâm cho mùåt taái xanh, tûá chi phaát laånh, toaát möì höi vaâ chên löng dûång lïn. Cú thïí seä nhanh choáng trúã laåi traång thaái bònh thûúâng nïëu caãm xuác khöng quaá maänh liïåt, thúâi gian xêíy ra ngùæn. Phaãn ûáng ûáng phoá kñch thñch kïí trïn coá lúåi cho viïåc àiïìu àöång toaân thên nhùçm hoaân thaânh nhiïåm vuå khêín cêëp, hoùåc traánh àûúåc töëi àa khaã nùng gêy nguy hiïím cho ta. Nghôa laâ noá seä khiïën cho ta ûáng phoá coá hiïåu quaã trûúác nhûäng khoá khùn trong cuöåc söëng. Nhûng nïëu bõ vdcmedia. com