›
›

Bài giảng Bệnh nhiễm sán - Lê Bửu Châu

pdf 45 trang phuongnguyen 3350
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Bệnh nhiễm sán - Lê Bửu Châu", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfbai_giang_benh_nhiem_san_le_buu_chau.pdf

Nội dung text: Bài giảng Bệnh nhiễm sán - Lê Bửu Châu

  1. BEÄNH NHIEÃM SAÙN BS LEÂ BÖÛU CHAÂU Boä moân Nhieãm -ÑHYD TP HCM
  2. SAÙN Lôùp TREMATODA Lôùp CESTODA Nhoùm Pseudophyllidae SAÙN LAÙ SAÙN MAÙNG Nhoùm Cyclophyllidae Saùn laù ruoät Schistosoma haematobium Saùn laù phoåi S. mansoni Saùn laù gan S. japonicum S. intercalatum
  3. SAÙN LAÙ GAN Loaïi saùn Ñònh nghóa Clonorchis sinensis Laø loaïi saùn laù nhoû, thöôøng kyù (saùn laù Trung Quoác) sinh ôû heo, choù vaø meøo Opistorchis felineus Coøn goïi laø saùn laù meøo, gaây beänh SLG ôû ngöôøi nhö C. sinensis Fasciola hepatica Laø saùn laù lôùn, thöôøng kyù sinh trong oáng maät cuûa caùc ÑV aên coû. Fasciola gigantica Laø saùn laù lôùn, thöôøng gaëp ôû traâu boø Dicrocoelium Laø saùn laù thoâng thöôøng cuûa caùc dentriticum gia suùc, raát hieám gaëp ôû ngöôøi.
  4. B. BEÄNH DO SAÙN LAÙ GAN LÔÙN FASCIOLA SP I. ÑAÏI CÖÔNG Ø Laø loaïi saùn laù lôùn, thöôøng KS /oáng maät ÑV aên coû nhö traâu, boø, deâ, cöøu Coù 2 loaïi F. hepatica vaø F. gigantica  Fasciola sp Ø Laây/ngöôøi qua ñöôøng tieâu hoùa, toån thöông gan vaø ñöôøng maät. Ø LS: soát, ñau buïng, gan to vaø taêng baïch caàu ña nhaân aùi toan trong maùu. Khoaûng 50% cas khoâng coù TCLS.
  5. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH F. hepatica vaø F. gigantica coù hình daïng vaø caáu truùc khaù gioáng Ñaëc ñieåm F. hepatica F. gigantica Chieàu daøi 3 cm 5 cm thaân Chieàu 2-3/1 5/1 daøi/roäng Choå roäng nöûa tröôùc cô theå giöõa cô theå nhaát ôû: Caàu vai thaáy roõ khoâng thaáy
  6. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH Fasciola hepatica thuoäc ngaønh Platyhelminths, lôùp Trematoda, phaân lôùp Digenea, boä Prosostomata Fasciola, hoï Fasciolidae. Tröùng 130-145 m x 70-90 Saùn tröôûng thaønh 2,5x1cm m
  7. Sán lá gan trưởng thành. (Ảnh: Viện Thú y Quốc gia)
  8. Sán lá gan được ngâm trong chất bảo quản để nghiên cứu ở Viện Thú y Quốc gia (Ảnh: Ng.Huyền) Ấu trùng sán lá gan lớn chết ở nhiệt độ 60-70 độ C nhưng nếu chúng ta ăn rau sống, hoặc ăn lẩu tái, trần tái chưa đủ nhiệt độ 40-50 độ C thì ấu trùng sán lá gan vẫn sống được
  9. Chu kyø phaùt trieån cuûa F. hepatica
  10. Những con saùn laù gan lôùn chui ra töø gan bò khi giết mổ. (Ảnh: Vieän Thuù y Quốc gia)
  11. III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ -Pallas moâ taû ñaàu tieân vaøo naêm 1760 -Sau 1970, nhieàu baùo caùo nhieãm Fasciola sp ôû ngöôøi, ñaëc bieät ôû Nam Myõ, Chaâu AÂu, Chaâu Phi, Trung Quoác, Vieät Nam, UÙc. -Vieät Nam + Tröôùc 1997: beänh leû teû + Sau 1997: Soá BN taêng nhieàu ñaëc bieät laø ôû caùc tænh thuoäc vuøng duyeân haûi Mieàn Trung nhö Ñaø Naüng, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa
  12. ÑAØ NAÜNG QUAÛNG NAM QUAÛNG NGAÕI KONTUM BÌNH ÑÒNH ÔÛ VN: PHUÙ -Tröôùc 1980: hieám gaëp YEÂN -Vuøng DT nhieãm ÑAÉC LAÉC KHAÙNH HOØA Fasciola sp ôû ngöôøi LAÂM ÑOÀNG NINH THUAÄN chuû yeáu ôû vuøng duyeân BÌNH THUAÄN haûi Mieàn Trung TPHCM BAØ RÒA TIEÀN GIANG VUÕNG TAØU Khu vöïc coù beänh nhieãm Fasciola sp. Baûn ñoà phaân boá dòch teã
  13. Nôi cö nguï cuûa BN bò Saùn laù gan (133 cas töø 1997-2000 nhaäp BV BNÑ) Nôi cö nguï Soá beänh nhaân Tæ leä Quaûng Nam Ñaø Naüng 7 5,2% Quaûng Ngaõi 23 17,2% Bình Ñònh 25 18,8% Phuù Yeân 17 12,8% Khaùnh Hoøa 22 16,5% Laâm Ñoàng 12 9% TPHCM 12 9% Tieàn Giang 1 0,8% Khaùc* 14 13,6% * : Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Baø Ròa Vuõng Taøu, Kontum, Ñaéc Laéc
  14. Nôi cö nguï cuûa BN bò Saùn laù gan (133 cas töø 1997-2000 nhaäp BV BNÑ) 30 29.5 25 20 18.8 17.2 16.5 15 12.8 10 5.2 5 0 QN QNg BÑ PY KH Khaùc
  15. Nôi cö nguï cuûa BN bò Saùn laù gan (393 cas töø 1997-2001 nhaäp BV BNÑ) 100 97 90 87 80 77 70 60 54 50 40 33 30 25 20 20 10 0 QN QNg BÑ PY KH LD Khaùc
  16. III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ Taàn suaát nhieãm phuï thuoäc: + Söï hieän dieän cuûa oác laøm kyù chuû trung gian + Caùc loaøi ÑV aên coû + Thoùi quen aên uoáng cuûa ngöôøi.
  17. III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ Trung gian truyeàn beänh Nguoàn beänh Ngöôøi beänh ÑV aên coû nhö : Tuoåi, giôùi, traâu, boø, deâ, cöøu ngheà nghieäp Ø + Thöïc vaät thuûy sinh + Nöôùc: Khoaûng 10% nhieãm AT nang noåi treân maët nöôùc + AÊn gan taùi, coù chöùa saùn non (Taira, 1997)
  18. III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ 3. Muøa: Ñoä aåm cao + möa nhieàu dòch SLG lôùn ôû ÑV. Aûnh höôûng/ muøa rau xaø laùch, do ñi keøm taäp quaùn aên uoáng Thöôøng thaùng 10 4 naêm sau, ñænh cao: thaùng 11 2. 4.Tuoåi: Moïi löùa tuoåi ñeàu coù theå bò laây nhieãm. Ngöôøi lôùùn > TE. Thaáp nhaát: treû döôùi 5 tuoåi. 5. Giôùi: Nam=nöõ hay Nöõ > nam 6. Yeáu toá gñ: Coù theå nhieàu ngöôøi bò beänh/ cuøng moät gñ 7. Ngheà nghieäp: Lieân quan chaên nuoâi traâu, boø, deâ, cöøu.
  19. IV. SINH BEÄNH HOÏC LS: Soá löôïng AT saùn xaâm nhaäp gaây toån thöông cô hoïc + caùc p/öù vieâm + p/öù mieãn dòch cuûa kyù chuû. Laïc choã GAN Ñöôøng maät
  20. GIAÛI PHAÃU BEÄNH Gan lôùn, coù nhöõng oå aùp-xe maøu vaøng hay traéng xaùm chöùa nhieàu Eosinophil, : 2- 30 mm (100 mm), deå nhaàm K. Ñöôøng maät, OMC thöôøng daõn, thaønh daøy. Thaønh tuùi maät cuõng daøy leân vaø phuø neà, coù nhöõng noát nhoû li ti ôû döôùi lôùp thanh maïc vaø thöôøng bò dính vaøo caùc caáu truùc laân caän. Saùn laïc choå: oáng tieâu hoùa, moâ döôùi da, tim, maïch maùu, phoåi, maøng phoåi, naõo, maét, phuùc maïc, tuïy, laùch .
  21. Fasciola Hepatica Trong Thaønh Ruoät
  22. LAÂM SAØNG 1. Giai ñoaïn uû beänh: Vaøi ngaøy, 6 tuaàn, 2-3 thaùng hoaëc hôn 2. Giai ñoaïn saùn xaâm nhaäp: - Ñau buïng - Soát - Roái loaïn tieâu hoùa - Ngöùa, noåi meà ñay - Suy nhöôïc vaø suït caân chieám khoaûng 35%. - Ho, ñau ngöïc (# 10-15%)
  23. LAÂM SAØNG (tt) 2. Giai ñoaïn saùn xaâm nhaäp (tt): - Gan to ñau, maät ñoä meàm - Laùch to: 12,5-25% - Traøn dòch maøng buïng - Thieáu maùu - Trieäu chöùng ôû loàng ngöïc: coù theå TDMP vôùi Eosinophil taêng vaø/ hoaëc TKMP - Vaøng da: ít gaëp trong giai ñoaïn caáp.
  24. LAÂM SAØNG (tt) 3. Giai ñoaïn tieàm aån: Keùo daøi nhieàu thaùng  nhieàu naêm Khi saùn non tröôûng thaønh  ñöôøng maät vaø ñeû tröùng. Thöôøng khoâng coù TCLS Baïch caàu Eo cao KRNN laø moät chæ ñieåm gôïi yù cho tình traïng nhieãm KST.  Tìm tröùng trong dòch taù traøng vaø/hoaëc trong phaân cho (+).
  25. LAÂM SAØNG (tt) 4. Giai ñoaïn taéc ngheõn (giai ñoaïn maõn tính). - Côn ñau quaën maät - Ñau vuøng thöôïng vò hay ñau vuøng HSP - Vaøng da - Buoàn noân - Khoâng dung naïp môõ (+): khi tìm thaáy saùn trong oáng maät chuû hoaëc trong tuùi maät khi phaãu thuaät hay khi daãn löu ñöôøng maät.
  26. LAÂM SAØNG (tt) 5. Saùn laïc choã: oáng tieâu hoùa, moâ döôùi da, tim, maïch maùu, phoåi, maøng phoåi, naõo, maét, phuùc maïc, tuïy, laùch . Tuøy theo vò trí saùn laïc choã maø LS coù caùc bieåu hieän khaùc nhau. Fasciola Hepatica Trong Thaønh Ruoät
  27. SLG laïc choã ñeán ñaïi traøng
  28. SLG laïc choã ñeán ñaïi traøng
  29. SLG laïc choã ra da
  30. CAÄN LAÂM SAØNG 1. CTM -BC  (Eo ). Trong g/ñ caáp BC: 10000-43000/mm3. Eo  coù theå ñeán 80%. -HC , thieáu maùu ñaúng saéc, ñaúng baøo töø nheï ñeán TB. - # 50% coù Hb töø 7-11g/dl. Ñoâi khi Hb töø 2,8-4 g/dl. 2. VS:  trong g/ñ caáp, bt trong g/ñ tieàm aån 3. Chöùc naêng gan: Thöôøng khoâng thay ñoåi nhieàu moät soá coù SGOT, SGPT, bilirubin taêng nheï
  31. CAÄN LAÂM SAØNG (tt) 3. Sieâu aâm buïng Hình aûnh nang, Echo troáng, ECHO hoån hôïp, saùn tröôûng thaønh/ oáng maät vaø tuùi maät Taïi BV BNÑ 133 BN töø 1997 - 2000 coù 73,5% toån thöông naèm ôû gan P, gan T chæ 18,2%, coøn laïi laø toån thöông caû 2 thuøy. Moät soá tröôøng hôïp hình aûnh sieâu aâm deã nhaàm laãn vôùi ung thö gan. 4. CT scan, hoaëc MRI buïng Giuùp phaùt hieän caùc toån thöông nhieàu oå hoaëc ñöôøng ñi cuûa saùn trong nhu moâ gan, cuõng coù theå thaáy hình aûnh saùn tröôûng thaønh trong oáng maät vaø tuùi maät
  32. Hình aûnh toån thöông gan do SLG
  33. CAÄN LAÂM SAØNG (tt) 5. Huyeát thanh chaån ñoaùn ( KT ELISA) Döông tính khi: H/ giaù 1/1600. Thöôøng gaëp nhaát hieäu giaù khaùng theå 1/12800. 6. Tìm tröùng saùn trong phaân, trong dòch taù traøng hoaëc trong dòch maät giuùp (+). Tröùng hoaëc saùn tröôûng thaønh coù theå phaùt hieän khi phaåu thuaät soûi maät hoaëc vaøng da taéc maät Noäi soi maät tuïy ngöôïc doøng coù theå baét ñöôïc saùn laù gan tröïc tieáp. Ngoaøi ra, khi tìm ñöôïc saùn non laïc choå, ñaëc bieät laø ôû moâ döôùi da cuõng cho (+).
  34. Beänh aùn ñöôøng maät
  35. BIEÁN CHÖÙNG 1. Xuaát huyeát: Gaây thieáu maùu nheï hoaëc trung bình. 2. Xô gan maät 3. Ung thö gan: chöa coù baèng chöùng 4. Thuyeân taéc tónh maïch ngoaøi gan nhieàu choå: Ít gaëp 5. Vieâm ñöôøng maät ngöôïc doøng do vi truøng thöôøng.
  36. LAÂM SAØNG DTH Tieàn caên CLS
  37. ÑIEÀU TRÒ 1. Emetine (C29H40N2O4) laø moät alkaloid chieác xuaát töø ipecacuanha hoaëc ñöôïc toång hôïp Lieàu löôïng 1mg/kg/ngaøy TB hoaëc TDD x 10 ngaøy. Coù theå laëp laïi ñôït 2 vôùi lieàu nhö treân sau ít nhaát 15 ngaøy neáu taùi phaùt. Taùc duïng phuï: Gaây ñoäc treân tim (soùng T deït, ñaûo ngöôïc, QT keùo daøi treân ECG, ñoâi khi haï huyeát aùp), ñoäc gan vaø ñöôøng tieâu hoùa. Hieäu quaû: Dieät ñöôïc kyù sinh truøng vaø caûi thieän trieäu chöùng. Tuy nhieân tæ leä taùi phaùt sau ñieàu trò coøn cao. Dehydroemetine (C29H38N2O4.INN)
  38. ÑIEÀU TRÒ (tt) 2. Bithionol: Laø thuoác coù caáu truùc hoùa hoïc lieân quan ñeán hexachlorophene. Cô cheá taùc duïng chöa ñöôïc hieåu ñaày ñuû, coù leõ laø do öùc cheá quaù trình phosphoryl oxy hoùa cuûa KST laøm öùc cheáù toång hôïp ATP. Lieàu löôïng: 30-50 mg/kg/ngaøy, chia 3 laàn uoáng. Thoâng thöôøng uoáng caùch ngaøy, trung bình khoaûng 10-15 ngaøy uoáng thuoác. Taùc duïng phuï chuû yeáu laø ñau buïng, tieâu chaûy vaø noåi meà ñay. Hieän taïi thuoác khoâng coøn ñöôïc saûn xuaát.
  39. ÑIEÀU TRÒ (tt) 3. Triclabendazole: Laø moät benzimidazole ñöôïc söû duïng roïâng raõi trong thuù y. T/duïng leân taát caû caùc g/ñ cuûa Fasciola sp. Thuoác an toaøn, hieäu quaû, söû duïng ñöôïc cho caû treû em vaø ngöôøi lôùn. Lieàu duøng 10 -12mg/kg, uoáng 1 laàn duy nhaát, Taùc duïng phuï: thöôøng nheï vôùi caùc bieåu hieän nhö ñau buïng, soát nheï, nhöùc ñaàu choùng maët thoaùng qua, roái loaïn nheï chöùc naêng gan. Thuoác ñöôïc haáp thu toát nhaát khi uoáng sau aên, ñaëc bieät laø böõa aên coù môõ.
  40. ÑIEÀU TRÒ (tt) 4. Artesunate: Laø thuoác ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå Rx beänh soát reùt do P. falciparum. Hieäu quaû Rx beänh SLG lôùn do Fasciola sp nhö theá naøo vaãn coøn ñang nghieân cöùu.
  41. PHOØNG NGÖØA Bao goàm Kieåm soaùt nhieãm Fasciola sp ôû ñoäng vaät aên coû (coù theå söû duïng thuoác nhö triclabendazole, albendazole, netobimin, rafoxanide, oxyclozanide) Giaûm soá löôïng oác laøm kyù chuû trung gian Thay ñoåi taäp quaùn aên uoáng ôû ngöôøi (traùnh aên nhöõng loaïi rau soáng coù nhieãm aáu truøng saùn hoaëc gan taùi coùù chöùa saùn non) Hieän taïi chöa coù vaccine phoøng ngöøa hieäu quaû
  42. XIN CAÙM ÔN
  43. Xin caùm ôn söï chuù yù theo doõi cuûa caùc baïn!