Bài giảng Bảo tồn đa dạng sinh học - Chương 4: Suy giảm đa dạng sinh học - TS. Viên Ngọc Nam

Nội dung text: Bài giảng Bảo tồn đa dạng sinh học - Chương 4: Suy giảm đa dạng sinh học - TS. Viên Ngọc Nam

1. Chöông 4 Suy giaûm ña daïng sinh hoïc
2. Noäi dung • 1. Ñònh nghóa • 2. Toác ñoä suy giaûm ña daïng sinh hoïc • - Tuyeät chuûng theo thôøi gian • - Toác ñoä tuyeät chuûng • 3. Nguyeân nhaân tuyeät chuûng ñoái vôùi ñoäng vaät • 4. Nguyeân nhaân tuyeät chuûng ñoái vôùi Thöïc vaät • 5. Caùc nôi soáng bò ñe doaï • 6. Söï deã bò tuyeät chuûng • 7. Bieän phaùp Ngaên chaën tuyeät chuûng
3. 1. Ñònh nghóa • Khaùi nieäm “Tuyeät chuûng” coù raát nhieàu yù nghóa khaùc nhau, tuøy theo boái caûnh maø coù yù nghóa khaùc nhau. •“Tuyeät chuûng” Moät loaøi khi khoâng coøn moät caù theå naøo cuûa loaøi ñoù coøn soáng soùt taïi baát kyø nôi naøo treân theá giôùi. • Moät soá caù theå cuûa loaøi coøn soùt laïi nhôø vaøo söï kieåm soaùt, chaêm soùc, nuoâi döôõng cuûa con ngöôøi thì loaøi naøy ñöôïc goïi laø loaøi ñaõ bò tuyeät chuûng trong thieân nhieân hoang daõ •Do đó hình thành hai khái niệm: Tuyệt chủng trên phạm vi toàn cầu và tuyệt chủng cục bộ.
4. -Một số nhà sinh học sử dụng thuật ngữ loài bị tuyệt chủng về phương diện sinh thái học, điều đó có nghĩa là số lượng loài còn lại ít đến nỗi tác động của chúng không có chút ý nghĩa nào đối với các loài khác trong quần xã. Ví dụ, loài hổ hiện nay bị tuyệt chủng về phương diện sinh thái học, có nghĩa là số hổ hiện còn trong thiên nhiên rất ít, tác động của chúng đến quần thể động vật mồi là không đáng kể.
5. Saùch ñoû ƒ Saùch ñoû laø taøi lieäu quoác gia, quoác teá coâng boá caùc loaøi thöïc vaät, ñoäng vaät quyù hieám ñang bò ñe doïa suy giaûm soá löôïng hoaëc ñang coù nguy cô tuyeät chuûng caàn ñöôïc baûo veä. ƒ Saùch ñoû laø cô sôû khoa hoïc, cô sôû phaùp lyù ñeå ñeà xuaát vieäc baûo veä vaø laø caên cöù ñeå xöû lyù caùc haønh vi phaù hoaïi.
6. Möùc ñoä ñe doïa trong saùch ñoû theá giôùi ƒ Bò tuyeät chuûng - Extinct (EX): ƒ Tuyeät chuûng ngoaøi töï nhieân – Extinct in the wild (EW): Loaøi chæ coøn toàn taïi trong ñieàu kieän nuoâi troàng. ƒ Nguy caáp cao – Critical Endangered (CR): suy giaûm ít nhaát 80% trong 10 naêm tôùi hoaëc trong 3 theá heä vöøa qua. ƒ Nguy caáp – Endangered (EN): söï suy giaûm ít nhaát 50% trong voøng 10 naêm hoaëc trong 3 theá heä. ƒ Saép nguy caáp – Vulnerable (VU) söï suy giaûm ít nhaát 20% trong voøng 10 naêm hoaëc trong 3 theá heä. ƒ Ñe doïa thaáp – Low Risk (LR) ƒ Thieáu soá lieäu – Data Deficient (DD) ƒ Chöa ñaùnh giaù – Not Evaluated (NE) Loaøi chöa ñaùnh giaù theo tieâu chuaån cuûa IUCN
7. Möùc ñoä ñe doïa trong saùch ñoû vieät nam ƒ Nguy caáp (E): Loaøi ñang bò ñe doaï tuyeät chuûng. ƒ Seõ nguy caáp (V): Loaøi coù nguy cô saép bò tuyeät chuûng ƒ Hieám (R): Loaøi coù nguy cô ñe doaï seõ bò nguy caáp ƒ Bò ñe doaï (T): loaøi bò ñe doaï nhöng chöa ñuû tö lieäu ñeå xeáp chuùng vaøo caáp cuï theå naøo. ƒ Khoâng bieát chính xaùc (K): Loaøi nghi ngôø vaø khoâng bieát chaéc chaén chuùng thuoäc loaïi naøo trong caùc caáp treân vì thieáu thoâng tin.
8. 2. Toác ñoä suy giaûm ña daïng sinh hoïc • Ngaøy nay möùc ñoä ÑDSH bò suy thoaùi traàm troïng ñeán möùc baùo ñoäng: • - Caùc nhaø sinh hoïc öôùc tính coù 3 loaøi/giôø bò tuyeät chuûng, hay 27.000 loaøi/naêm (Edward O. Wilson, 1993-2003 Microsoft Corporation). • - Nhaát laø röøng nhieät ñôùi vaø caùc ñoàng coû • - Edward O. Wilson öôùc tính khoaûng 20% loaøi hieän nay seõ bò bieán maát vaøo naêm 2020.
9. ƒ Söï tuyeät chuûng taêng daàn töø 150 naêm trôû veà ñaây ƒ Toác ñoä tuyeät chuûng ñoái vôùi chim vaø thuù laø 1 loaøi/10 naêm töø 1600 – 1700 nhöng toác ñoä naøy taêng loaøi/naêm töø 1850 – 1950 ƒ Moät soá loaøi chim, caù nöôùc ngoït, nhuyeãn theå, thöïc vaät nhaát laø nhoùm thöïc vaät haït traàn vaø coï laø nhöõng nhoùm deã bò tuyeät chuûng
10. TuyeTuyeätät chuchuûngûng theotheo thôthôøiøi giangian
11. ToToácác ññooää tuyetuyeätät chuchuûngûng cucuûaûa chim,chim, thuthuùù ttöøöø 16001600 19491949
12. 3. Nguyeân nhaân tuyeät chuûng ñoái vôùi ñoäng vaät
13. Caùcù nguyeân nhaân laømø cho ñoängä vaätä bò tuyeätä chuûngû
14. Tuyeät chuûng loaøi ƒ Ngaøy nay ñaõ thoáng keâ ñöôïc 1,4 – 1,7 trieäu loaøi trong suoát 3,5 tyû naêm cho ña daïng sinh hoïc tieán hoaù ƒ Möùc ñoä tuyeät chuûng töï nhieân khoaûng 1 loaøi/naêm, ngaøy nay 10.000 loaøi/naêm töùc 1 loaøi/giôø (Peter J. Bryant, 2004)
15. Caùc loaøi ñe doïa ôû Vieät Nam Nguoàn: WCMC
16. 4. Nguyeân nhaân tuyeät chuûng ñoái vôùi Thöïc vaät 1. Thieân nhieân - Ñoäng ñaát, nuùi löûa phun, soùng thaàn 2. Con ngöôøi - Thay ñoåi, suy thoaùi nôi cö truù, moâi tröôøng soáng - Khai thaùc quaù möùc - Phaù huûy, chia caét - Du nhaäp caùc loaøi ngoaïi lai vaø gia taêng dòch beänh - Chaùy röøng - OÂ nhieãm khoâng khí, nöôùc, daàu
17. Tuyeät chuûng do Thieân nhieân
18. VCD Greenhouse effect hay Global warming
19. TTààii nguyênnguyên rrừừngng • Tài nguyên rừng trên trái đất ngày càng bị thu hẹp về diện tích và trữ lượng. • Đầu thế kỷ 20 diện tích rừng thế giới là 6 tỷ ha • 1958 4,4 tỷ ha • 1973 3,8 tỷ ha • 1995 2,3 tỷ ha.
20. Mức độ phá rừng ở vùng nhiệt đới (1990 -1995)
21. Khai thaùc röøng
22. Chaùy röøng ôû Indonesia,1997
23. Du nhaäp caùc loaøi ngoaïi lai (Invasive species, Alien, exotic) ƒ Caây Mai döông (Mimosa pigra) ƒ Hoï Ñaäu : Luguminoisea ƒ Laø 1 trong 100 loaøi sinh vaät ngoaïi lai gaây nguy haïi traïi treân theá giôùi. ƒ Nhaäp vaøo VN töø thaäp kyû 80 ƒ Baét ñaàu coù ôû caùc tænh mieàn Taây Nam boä ñeán nay ñaõ xuaát hieän ôû 12 tænh ôû VN ƒ ÔÛ traøm chim 490 ha naêm 9/2000 Æ 1846 ha (2002) xaâm chieám caùc baõi coû naên (Eleocharis spp) laø thöùc aên cuûa Seáu ñaàu ñoû (Sarus antigone) (Theo Traàn Ngoïc Haûi, 2004)
24. Tác động của các loài sinh vật xâm hại gây ra đối với môi trường sống Có thể gộp chung thành 4 nhóm •Cạnh tranh với các loài bản địa về thức ăn, nơi sống.v.v.; • Ăn thịt các loài khác; • Phá huỷ hoặc làm thoái hoá môi trường sống; và •Truyền bệnh và kí sinh trùng.
25. Caây Mai döông (Mimosa pigra)
26. Vườn Quốc gia Tràm Chim
27. Tröùng Oác böu vaøng
28. 5. Caùc nôi soáng bò ñe doaï ƒ Röøng nhieät ñôùi ƒ Ñaát öôùt (Wet land) ƒ Caùc raïn san ho⠃ Röøng ngaäp maën ƒ Ñoàng coû ƒ Sa maïc
29. 6. Söï deã bò tuyeät chuûng
30. Tính deã tuyeät chuûng (B. Primack, 1999) ƒ Khi moâi tröôøng thay ñoåi do caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, quaàn theå cuûa caùc loaøi giaûm veà soá löôïng, moät soá loaøi bò tuyeät chuûng. ƒ Khoâng phaûi taát caû ñeàu coù möùc ñoä deã tuyeät chuûng nhö nhau maø thöôøng naèm trong caùc nhoùm sau: Caùc loaøi coù vuøng phaân boá ñòa lyù heïp Caùc loaøi chæ toàn taïi vôùi 1 hay vaøi quaàn theå Caùc loaøi coù kích thöôùc quaàn theå nhoû Caùc loaøi coù quaàn theå ñang bò suy giaûm veà soá löôïng
31. Caùc loaøi coù maät ñoä quaàn theå thaáp Caùc loaøi caàn moät vuøng cö truù roäng lôùn Caùc loaøi coù kích thöôùc cô theå lôùn Caùc loaøi khoâng coù khaû naêng di chuyeån toát Caùc loaøi di cö theo muøa Caùc loaøi coù ít bieán dò di truyeàn Caùc loaøi vôùi nôi soáng ñaëc tröng Caùc loaøi ñaëc tröng tìm thaáy ôû moät moâi tröôøng oån ñònh Caùc loaøi soáng baày ñaøn vónh cöûu hoaëc taïm thôøi Caùc loaøi laø ñoái töôïng saên baén vaø haùi löôïm cuûa con ngöøôi
32. 7. Bieän phaùp Ngaên chaën tuyeät chuûng ƒ Haïn cheá gia taêng daân soá ƒ Haïn cheá caùc hoaït ñoäng coù quy moâ lôùn deã huûy hoaïi moâi tröôøng töï nhieân (khai thaùc goã, laøm noâng nghieäp, nuoâi toâm ) ƒ Haïn cheá söû duïng caùc nguoànt aøi nguyeân thieân nhieân ôû caùc nöôùc phaùt trieån ƒ Baûo toàn nôi cö truù, haïn cheá vieäc chia caét, xeù leõ ƒ O nhieãm moâi tröôøng loaïi boû nhieàu loaøi, quaàn xaõ neân haïn cheá vieäc söû duïng caùc hoaït ñoäng coù aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng soáng ƒ Caûi thieän cuoäc soáng ngöôøi daân thoâng qua caùc chöông trình xoaù ñoùi giaûm ngheøo ƒ Ngaên chaën kòp thôøi caùc loaøi nhaäp cö coù taùc ñoäng xaáu vôùi caùc loaøi baûn ñòa ƒ Khoâng nuoâi nhoát ñoäng vaät hoang daõ deã daãn ñeán dòch, beänh
33. St Helena Ebony (Trochetiopsis ebenus) MekongWood’sBoreal CycadGiantFeltCentropogon Lichen Catfish (Encephalartos (Erioderma (Pangasianodon erythraeus woodii) pedicellatum) gigas) Black-browedRiverineShort-beakedGoldenMauiPiedBennett’s Hesperomannia Tamarin RabbitLionCycas CommonBulimulusSeaweedAlbatross Tamarin (Bunolagus (Saguinus tansachana (Leontopithecus Dolphin(Vanvoorstia(Hesperomannia (Thalassarcheochsneri bicolormonticularis) (Delphinus) bennettiana) melanophrys) rosalia) arbuscula), delphis).